1

1ο ΓΕΛ ΧΑΛΚΙ∆ΑΣ

∆ΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ (PROJECT) Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΤΜΗΜΑ : Α4

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : 2013-2014

«ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ»

2

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

° Πρόλογος …………σελ 4-10 ° Γενικά περί εξαρτήσεων………..σελ 5-12

° Εξάρτηση από τα ναρκωτικά…………σελ 12-36

° Εξάρτηση από το αλκοόλ…………….σελ 38-58

° Εξάρτηση από το τσιγάρο…………….σελ 59-77

° Εξάρτηση από τον Η/Υ……………......σελ 78-103

° Εξάρτηση από το φαγητό …………………….σελ 104-136

° Επίλογος…………..σελ137

4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Φέτος ως µαθητές της Α λυκείου µέτα από θέµατα που µας προτάθηκαν από την υπεύθυνη καθηγήτρια , αποφασίσαµε να ασχοληθούµε µε ένα θέµα που µας απασχολεί , τις εξαρτήσεις των νέων . Οι λόγοι για τους οποίους επιλέξαµε το συγκεκριµένο θέµα είναι γιατί θέλαµε να κινητοποιήσουµε αλλά και να κινητοποιηθούµε και εµείς οι ίδιοι έχοντας προβληµατιστεί για της έξαρση κρουσµάτων εξαρτήσεως από το φιλικό και το σχολικό περιβάλλον . Τα ερευνητικά ερωήµατα στα οποία απαντήσαµε µέσω της έρευνας πάνω στο θέµα ήταν τα εξής :

• Ποια είναι τα αίτια εξαρτήσεως των νέων • Ποια τα είδη εξαρτήσεως των νέων στην χώρα µας αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης

• Ποιες είναι οι συνέπειες στο άτοµο και στο κοινωνικό σύνολο

• Πως µπορεί να αποφευχθεί η εξάρτηση των νέων από διάφορες ουσίες και καταστάσεις

5

Εξάρτηση Είναι η κατάσταση, η οποία χαρακτηρίζεται από την επιτακτική ανάγκη για λήψη της ουσίας σε συνεχή ή περιοδική βάση, µε σκοπό να βιώσει ο χρήστης τα αποτελέσµατα της δράσης της ουσίας ή να αποφύγει τη δυσφορική κατάσταση που προκαλεί η στέρησή της. ∆ιακρίνεται σε ψυχολογική και σε σωµατική εξάρτηση.

Η εξάρτηση υποδηλώνεται από την παρουσία τριών τουλάχιστον από τα παρακάτω συµπτώµατα:

• Έντονη επιθυµία χρήσης της ουσίας

• Ανάπτυξη ανοχής στη χρήση της ουσίας

• Παρουσία στερητικού συνδρόµου µε τη µείωση ή τη διακοπή της χρήσης της ουσίας

• Ανάλωση σηµαντικού χρόνου γύρω από τη συµπεριφορά χρήσης

• Εγκατάληψη σηµαντικών δραστηριοτήτων κοινωνικών, επαγγελµατικών ή ψυχαγωγικών λόγω της χρήσης.

• Εµµονή στη χρήση της ουσίας, παρά το γεγονός ότι προκαλεί στο χρήστη σοβαρά σωµατικά ή ψυχολογικά προβλήµατα και δυσλειτουργίες σε κύριους τοµείς της ζωής του.

Ψυχολογική Εξάρτηση

ονοµάζεται η κατάσταση που συνοδεύει όλες σχεδόν τις περιπτώσεις της εξάρτησης και κατά την οποία η

6

προοπτική λήψης της ουσίας προκαλεί ένα συναίσθηµα ευχαρίστησης. Έτσι γίνεται ισχυρότερο το κίνητρο για την επανάληψη της χρήσης, µε σκοπό την ένταση της ευχαρίστησης ή την αποφυγή της δυσφορίας από την πιθανή στέρηση της ουσίας. Το αντικείµενο της εξάρτησης έχει την ικανότητα να δένεται µε τον ψυχισµό του χρήστη προκαλώντας ψυχικό εθισµό. Η σωµατική εξάρτηση σε κάποιες περιπτώσεις ισχύει (π.χ. στην περίπτωση των ναρκωτικών), αλλά στην πραγµατικότητα δεν αποτελεί το βασικό πρόβληµα, αφού τα στερητικά συµπτώµατα του σώµατος αντιµετωπίζονται µέσα σε µερικές µέρες. Ωστόσο ο σωµατικός εθισµός χρησιµοποιείται από τα πρόσωπα ως δικαιολογία για να παραµένουν σε σχέση εξάρτησης, προκειµένου να ικανοποιούν τον ψυχικό εθισµό τους

Σωµατική εξάρτηση

Στην περίπτωση όµως που η χρήση γίνει πιο συχνή εύκολα αναπτύσσεται η σωµατική εξάρτηση εξαιτίας της ανάπτυξης «ανοχής». Ανοχή σηµαίνει ότι το σώµα εύκολα συνηθίζει την ναρκωτική ουσια και ότι χρειάζεται σταθερά µεγαλύτερες δόσεις για να επιτύχει τις ίδιες συνέπειες. Όταν η ουσία έχει χάσει την επίδρασή της εµφανίζονται τα στερητικά συµπτώµατα: ο χρήστης αισθάνεται άρρωστος, ιδρώνει και κρυώνει, έχει καταρροή, στοµαχικούς πόνους και πόνους στα πόδια και τα χέρια. Πιθανά συµπτώµατα είναι ο εµετός και η διάρροια. Τα συµπτώµατα εξαφανίζονται µόλις γίνει ξανά χρήση αυτής της ουσίας. Έτσι ο χρήστης εύκολα οδηγείται σε ένα φαύλο κύκλο.είναι µια κατάσταση του οργανισµού, που εκφράζεται µε την παρουσία σωµατικών και ψυχοπαθολογικών

7

συµπτωµάτων στις περιπτώσεις που το ποσό της ουσίας, στην οποία γίνεται κατάχρηση, µειώνεται απότοµα σε σηµαντικό βαθµό.

Αρχικά για να µπορέσουµε να κατανοήσουµε την συµπεριφορά των εθισµένων ατόµων θα πρέπει πρώτα να ξεκινήσουµε µε µια εντρύφηση στην έννοια του εθισµού και της εξάρτησης.Εθισµός είναι η εξάρτηση από ουσίες ή από συγκεκριµένη συµπεριφορά, που εκδηλώνεται µε µία σειρά εµπειριών που προκαλούν αλλαγή στον εσωτερικό κόσµο του ατόµου.Είναι η τάση του εθισµένου να επαναλαµβάνει µε καταναγκαστικό τρόπο συγκεκριµένες συµπεριφορές (χρήση ουσιών, αλκοόλ, σεξ, τζόγο, κ.α.) ;

• Ο εθισµένος συνεχίζει τη χρήση των ουσιών ή την καταναγκαστική συµπεριφορά, παρόλα τα επιβλαβή επακόλουθα και προσπαθεί να αποφεύγει συστηµατικά την υπευθυνότητα και την πραγµατικότητα, ενώ τείνει να αποµονώνει τον εαυτό του από τους άλλους λόγω της ενοχής και του πόνου που νοιώθει.

• Αυτό τον οδηγεί στη µοναξιά και την αυτοκαταστροφή.

• Ο εθισµός έχει τις ρίζες του σε κάθε πλευρά της ύπαρξης του ανθρώπου και επιδρά σε όλες τις πτυχές της.

• Ο εθισµένος ακολουθεί την λογική της εξάρτησης του.

• Η σκέψη του τον οδηγεί στο αλκοόλ ή στα ναρκωτικά ή σε συγκεκριµένη συµπεριφορά που νοµίζει ότι θα

8

τον βοηθήσουν να ξεχάσει τα προβλήµατά του και να νοιώσει καλύτερα.

• ∆ιαταράσσονται οι οικογενειακές , οι επαγγελµατικές και οι κοινωνικές του σχέσεις.

• Ναρκωτικό µπορεί να είναι κάθε τι που ναρκώνει το µυαλό σου.

• Κάθε τι που σκοτώνει από την αρχή την ψυχή σου και σαν σαράκι τρώει σιγά σιγά και λίγο λίγο το κορµί σου. Ναρκωτικό είναι αυτό που σε εθίζει, και σε κάνει να εξαρτηθείς από αυτό.

• ∆εν θα µιλήσουµε για αυτά που σκοτώνουν την ψυχή σου αλλά για αυτά που σκοτώνουν και το κορµί σου. Αυτά που σε οδηγούν στο ψέµα, στο κλέψιµο στον φόνο.

9

Αιτίες που οδηγούν στην εξάρτηση από ουσίες

Η χρήση ουσιών ή η κατάχρησή τους από ένα άτοµο ή µια οµάδα ανθρώπων σπάνια είναι αποτέλεσµα ενός µόνο αιτιολογικού παράγοντα. Η εξάρτηση δεν εµφανίζεται ξαφνικά στη ζωή ενός ανθρώπου. Οι παράγοντες που συντελούν και δηµιουργούν προϋποθέσεις για την εµφάνισή της αναπτύσσονται τις περισσότερες φορές κατά την παιδική ηλικία.

Στην ηλικία αυτή µπαίνουν οι πρώτες βάσεις για τη δηµιουργία αξιών, αρχών και στάσεων. Συµβαίνουν ραγδαίες αλλαγές και οι επιδράσεις που δέχεται σ’ αυτή την ηλικία το παιδί είναι καθοριστικές για τη µετέπειτα εξέλιξη. Αυτή η περίοδος καθορίζεται άµεσα από την οικογένεια, το σχολείο αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Έρευνες δείχνουν ότι για την εµφάνιση της χρήσης, κατάχρησης και εξάρτησης από ουσίες συµβάλλουν πολλοί και σύνθετοι παράγοντες που αλληλεπιδρούν και διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες (ο βαθµός συµµετοχής της καθεµιάς είναι διαφορετικός σε κάθε περίπτωση):

• Το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει το άτοµο

• Οι βιολογικοί παράγοντες και η προσωπικότητα του ατόµου

10

• Η δράση της ουσίας

Kάποιοι από τους επιβαρυντικούς παράγοντες

• Η ανοχή ως προς τη χρήση ουσιών

• Η διαθεσιµότητα των ουσιών

• Ο κοινωνικός αποκλεισµός

• Η αποξένωση

• Η έλλειψη υποστηρικτικών κοινωνικών δοµών

• Ο καταναλωτικός τρόπος ζωής

• Η πίεση, το άγχος

• Η έλλειψη ευκαιριών επαγγελµατικής απασχόλησης

• Η παρέα µε χρήστες ουσιών

• Το χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον

• Η χρήση και κατάχρηση ουσιών από τους γονείς

• Η έλλειψη συναισθηµατικών δεσµών στην οικογένεια

• Η βία, η παραµέληση, οι υπέρµετρες οικογενειακές συγκρούσεις

• Η αναποτελεσµατική επίβλεψη από τους γονείς

• Οι υπέρµετρες και µη ρεαλιστικές προσδοκίες

• Ο ψυχικός πόνος

• Η µοναξιά

11

• Η χαµηλή αυτοεκτίµηση

• Η έλλειψη ορίων

• Η αβεβαιότητα ως προς αξίες, στόχους,προτεραιότητες

• Η έλλειψη δεξιοτήτων ζωής (λήψης αποφάσεων, αυτοελέγχου, υπευθυνότητας, αντίστασης, διεκδίκησης κ.α.)

• Η έλλειψη επικοινωνίας

• Η αδυναµία διαχείρισης έντονων συναισθηµάτων και µαταιώσεων

• Η ασυγκράτητη παρορµητικότητα

• Η ανία, η πλήξη

• Η αναζήτηση διαρκούς ευτυχίας και ευχαρίστησης

• Η αρχική χρήση ουσιών κατά την προεφηβεία

• Η σχολική αποτυχία σε σταθερή βάση

• Η πρόωρη αντικοινωνική συµπεριφορά

12

ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ Οποιαδήποτε ουσία σε υγρή µορφή, σε σκόνη, σε ταµπλέτα, σε φυτική σύσταση, σε σπρέι, που επιδρά στο Κεντρικό Νευρικό Σύστηµα και αλλάζει την αντίληψη, το συναίσθηµα, τη διάθεση, τη συµπεριφορά, τον τρόπο λειτουργίας του σώµατος του ατόµου που τα χρησιµοποιεί, κατηγοριοποιείται µε τον όρο «ναρκωτικό».

Τα ναρκωτικά ανάλογα µε το είδος τους, επηρεάζουν τόσο το σώµα όσο και τον ψυχισµό του ανθρώπου και µπορούν να προκαλέσουν σωµατική ή/και ψυχική εξάρτηση.

Γιατί παίρνουν οι άνθρωποι ναρκωτικά;

Πολλοί λόγοι έχουν προταθεί για να εξηγήσουν γιατί οι άνθρωποι παίρνουν ναρκωτικά και γιατί µερικοί χρήστες εξαρτώνται από αυτά. Οι περισσότερες θεωρίες για τις αιτίες της χρήσης ή της εξάρτησης από τα ναρκωτικά βασίζονται σε περιγραφές των ίδιων των χρηστών. Υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία για τα χαρακτηριστικά αυτών των ατόµων, πριν εµπλακούν µε τα ναρκωτικά. Παρ’ όλα αυτά, είναι µάλλον απίθανο να οφείλεται είτε η

13

χρήση των ναρκωτικών είτε η εξάρτηση από αυτά σε έναν και µόνο παράγοντα. Φαίνεται ότι η χρήση ναρκωτικών γενικά είναι το αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης ανάµεσα στο ναρκωτικό και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ατόµου και του περιβάλλοντός του. Στη συνέχεια (σειρά είναι τυχαία) αναφέρονται κάποιοι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι παίρνουν ουσίες (συµπεριλαµβανοµένων του αλκοόλ και του καπνού).

• Γενετικοί

Η χρήση ψυχοδραστικών ναρκωτικών είναι παγκόσµια, µε τη µια ή την άλλη µορφή, και η ιστορία της φτάνει µέχρι πολύ παλιά, στις απαρχές της εµφάνισης του ανθρώπου και πέρα από αυτήν. Υπάρχουν άφθονα παραδείγµατα ζώων που αναζητούν τις επιδράσεις των ναρκωτικών. Στο εργαστήριο, οι πίθηκοι θα πατήσουν το µοχλό για την κοκαΐνη, προτιµώντας τον από εκείνον του φαγητού. Οι γάτες τρελαίνονται από το φυτό κάτνιπ ή νεπέτα η γατόφιλη (Nepeta cataria) και ο αφρικανικός ελέφαντας θα ταξιδέψει χιλιόµετρα µόνο και µόνο για να µεθύσει µε τον καρπό ενός συγκειµένου δέντρου, που έχει υποστεί ζύµωση. Τίποτε στη φύση δεν είναι τυχαίο, όµως δεν έχει ακόµα διατυπωθεί η θεωρία που εξηγεί γιατί αντιδρούµε στα ναρκωτικά µε το συγκεκριµένο τρόπο.

Όσον αφορά ξεχωριστές περιπτώσεις και όχι ολόκληρα είδη, η έρευνα πάνω σε ζώα έχει δείξει ότι µερικές φορές υπάρχει µια γενετική προδιάθεση για την χρήση

14

ορισµένων ουσιών. Ολοένα και περισσότερα στοιχεία συνηγορούν υπέρ του ότι κληρονοµικοί παράγοντες µπορούν να προδιαθέσουν κάποιους ανθρώπους να αναπτύξουν προβλήµατα σχετικά µε το αλκοόλ. Τέτοιοι παράγοντες αλληλεπιδρούν µε τη διαθεσιµότητα, τον κοινωνικό περίγυρο και άλλους σηµαντικούς παράγοντες.

• ∆ιασκέδαση

Οι ουσίες µπορεί να είναι συναρπαστικές για κάποιους, καθώς προσφέρουν ένα προσιτό και συχνά αξιόπιστο µέσο για την απόκτηση «απολαυστικών» εµπειριών. Όποιος αµφιβάλλει για αυτό θα πρέπει να θυµηθεί ότι οι περισσότεροι ενήλικες χρησιµοποιούν ουσίες (αλκοόλ, καπνό, καφέ) και προφανώς δέχονται άκριτα ότι µια τέτοια χρήση είναι πολύτιµη. Οι χρήστες ουσιών οµολογούν ότι παίρνουν ουσίες κυρίως επειδή τους αρέσει. Εξ’ ορισµού, οι ουσίες τροποποιούν την ψυχική κατάσταση του χρήση – επιβραδύνοντας, επιταχύνοντας ή διαστρεβλώνοντας την αντίληψη - και πολλές αυτοβιογραφικές καταγραφές χρήσης ουσιών τονίζουν τη γοητεία ακριβώς αυτών των επιδράσεων.

• Αυτοκαταστροφική ριψοκίνδυνη συµπεριφορά

Οι προφανείς κίνδυνοι από την κατάχρηση ή την υπερβολική χρήση ουσιών έχουν οδηγήσει στην υπόθεση ότι µερικές φορές η χρήση παρακινείται από αυτοκαταστροφικές τάσεις. Η εξάρτηση από το αλκοόλ,

15

για παράδειγµα, έχει χαρακτηριστεί «χρόνια αυτοκτονία». Έχει παρατηρηθεί συχνά ότι οι χρόνιοι χρήστες ουσιών εµφανίζουν χαµηλή αυτοεκτίµηση και µερικές φορές έχουν έντονα αισθήµατα επιθετικότητας απέναντι στον εαυτό τους.

• Πίεση/προτιµήσεις συνοµηλίκων

Οι πρώτοι πειραµατισµοί µε τις ουσίες συχνά εντοπίζονται στην εφηβεία. Τότε αυξάνεται η περιέργεια των νέων για τον κόσµο γύρω τους και συχνά ψάχνουν για τρόπους αντίδρασης προς τη γονεϊκή εξουσία. Κατά παράδοξο τρόπο οι νέοι, ενώ από τη µία επαναστατούν, από την άλλη θέλουν και να προσαρµόζονται στην οµάδα των συνοµηλίκων τους. Έτσι συχνά εξωθούνται στο να δοκιµάσουν ουσίες από το φόβο µήπως «µείνουν στην απέξω». Ενώ η παραπάνω θεωρία ίσως ταιριάζει µε τις απόψεις κάποιων γονέων, που θεωρούν ότι το παιδί τους δε θα είχε δοκιµάσει διαφορετικά κάτι τόσο επικίνδυνο, η πραγµατικότητα είναι συχνά πιο σύνθετη. Είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν νέοι που δοκιµάζουν ουσίες κάτω από αυτές τις συνθήκες, όµως κατά κύριο λόγο οι νέοι άνθρωποι επιλέγουν τους φίλους µε τους οποίους θέλουν να κάνουν παρέα. Εάν ένας νέος γίνει συστηµατικός χρήστης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι αυτός ο νέος ή η νέα έχει διαλέξει να ανήκει σε µια οµάδα συνοµηλίκων που µοιράζονται αυτή τη δραστηριότητα.

• Περιβάλλον

16

Η χρήση ουσιών γίνεται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και η οικονοµική άνεση δεν αποτρέπει το πρόβληµα, εάν υπάρχει έλλειψη συναισθηµατικής στήριξης και αρµονικής συνύπαρξης µε την οικογένεια. Παρ’ όλα αυτά, σε γενικές γραµµές, τα πιο σοβαρά προβλήµατα ουσιών είναι πιθανό να συνδέονται µε την φτώχεια και τη στέρηση σε κοινωνίες µε υψηλά επίπεδα ανεργίας και µε µια ολόκληρη σειρά κοινωνικής και οικονοµικής δυσπραγίας. Για τους νέους που ζουν σε τέτοιες συνθήκες, οι ουσίες µπορεί να επιτελέσουν µια σειρά λειτουργίες: έναν τρόπο να απωθούνται τα προβλήµατα, µια καθηµερινή ρουτίνα που οικοδοµείται γύρω από την εξεύρεση χρηµάτων για ναρκωτικά για την αγορά τους, καθώς και µια πηγή εισοδήµατος από την πώλησή τους. Αυτός είναι ο λόγος που η «οικονοµία των ναρκωτικών» συχνά επικρατεί εκεί όπου οι πολιτικοί, οικονοµικοί και κοινωνικοί θεσµοί έχουν αποτύχει στην τοπική κοινότητα.

Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

17

Τα ναρκωτικά αποτελούν µέρος της κουλτούρας µας από τα µέσα του περασµένου αιώνα. ∆ιαδόθηκαν ευρέως τη δεκαετία του 1960 και µέσω της µουσικής και των µέσων µαζικής ενηµέρωσης εισέβαλαν σε κάθε τοµέα της ζωής.

Εκτιµάται ότι 208 εκατοµµύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσµο κάνουν χρήση απαγορευµένων ουσιών. Στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής τα αποτελέσµατα από την Εθνική Έρευνα που διεξήχθηκε το 2007 για τη χρήση ναρκωτικών ουσιών και την υγεία, έδειξε ότι 19,9 εκατοµµύρια Αµερικανών (ή το 8% του πληθυσµού από 12 ετών και πάνω) έκανε χρήση παράνοµων ναρκωτικών τον µήνα που προηγήθηκε της έρευνας.

Είναι πολύ πιθανό να γνωρίζεις κάποιον που έχει άµεση ή έµµεση σχέση µε τα ναρκωτικά.

Το ευρύτερα διαδεδοµένο ναρκωτικό στις ΗΠΑ είναι το αλκοόλ. Τα αυτοκινητικά ατυχήµατα που έχουν σχέση µε τη χρήση ή κατάχρηση αλκοόλ αποτελούν τη δεύτερη κατά σειρά αιτία θανάτου των εφήβων στις Ηνωµένες Πολιτείες.

Το ευρύτερα διαδεδοµένο ναρκωτικό είναι η µαριχουάνα. Σύµφωνα µε την Παγκόσµια αναφορά των Ηνωµένων Εθνών για τα Ναρκωτικά του 2008, το 3,9% του παγκόσµιου πληθυσµού µεταξύ των 15 και 64 ετών κάνουν χρήση µαριχουάνας.

Οι νέοι σήµερα εκτίθενται στα ναρκωτικά νωρίτερα από ποτέ. Βάσει έρευνας του Κέντρου Ελέγχου Ασθενειών των ΗΠΑ για το 2007, το 45% των µαθητών λυκείου σε όλη τη χώρα έχουν πιει αλκοόλ και το 19,7% έχει

18

καπνίσει µαριχουάνα κατά τη διάρκεια ενός µήνα.

Στην Ευρώπη, πρόσφατες µελέτες σε 15χρονα παιδιά έδειξαν ότι η χρήση µαριχουάνας κυµαίνεται από το 10% έως το 40%. Το υψηλότερο ποσοστό έχει αναφερθεί για τους εφήβους της Τσεχίας (44%), ακολουθεί η Ιρλανδία (39%), το Ηνωµένο Βασίλειο (38%) και η Γαλλία (38%) Στην Ισπανία και στη Μεγάλη Βρετανία η χρήση κοκαΐνης στα παιδιά µεταξύ 15 και 16 ετών είναι 4-6%. Η χρήση κοκαΐνης από τους νέους αυξήθηκε σε ∆ανία, Ιταλία, Ισπανία, Ηνωµένο Βασίλειο, Νορβηγία και Γαλλία.

«Ο σκοπός µου στη ζωή δεν ήταν να ζω . . . ήταν να φτιάχνοµαι. Μέσα σε αυτά τα χρόνια στράφηκα στην κοκαΐνη, τη µαριχουάνα και το αλκοόλ, έχοντας τη λανθασµένη εντύπωση ότι θα µου επέτρεπαν να δραπετεύσω από τα προβλήµατά µου. Απλά έκανε τα πράγµατα χειρότερα. Συνέχιζα να λέω στον εαυτό µου ότι θα σταµατήσω οριστικά µετά από µια ακόµα τελευταία χρήση. Ποτέ δε συνέβη.» — Τζον

«Ξεκίνησα µε το χόρτο, µετά µε χάπια (Έκσταση) και LSD, φτιάχνοντας κοκτέιλ µε όλων των ειδών τα ναρκωτικά, και έπαιρνα ακόµα και υπερβολικές δόσεις για να κάνω τα συµπτώµατα να κρατήσουν περισσότερο. Είχα ένα κακό ταξίδι µια νύχτα. . . Έκλαιγα και προσευχόµουν να περάσει αυτό το συναίσθηµα, άκουγα φωνές µέσα στο κεφάλι µου, είχα τρεµούλες και δεν µπορούσα να βγω από το σπίτι για έξι µήνες. Νόµιζα οτι όλοι µε παρακολουθούσαν. ∆εν

19

µπορούσα να περπατήσω σε δηµόσιους χώρους. Ποπό! ∆εν µπορούσα ούτε καν να οδηγήσω.

»Κατέληξα άστεγος,στους δρόµους, ζούσα και κοιµόµουν σε ένα χάρτινο κουτί, ζητιάνευα και προσπαθούσα να βρω τρόπους να πάρω το επόµενο γεύµα µου». — Μπεν

Κατάχρηση νόµιµων ουσιών:

Η κατάχρηση νόµιµων ουσιών αφορά την πρόθεση αλλαγής της διάθεσης µε τη χρήση ψυχοδραστικών φαρµάκων χωρίς ιατρική συνταγή και τη χρήση «εισπνεόµενων ουσιών» (χρήση οργανικών διαλυτών).

20

Το 2003 το 13,4% εφήβων 14-18 χρονών δηλώνει ότι χρησιµοποίησε εισπνεόµενες ουσίες έστω µια φορά. Η χρήση εισπνεόµενων ουσιών είναι περισσότερο διαδεδοµένη στους έφηβους 15-16 χρονών και περισσότερο στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Το ποσοστό αυτό παραµένει σταθερό τα τελευταία χρόνια Το 3,9% των εφήβων 14-18 χρονών έχει κάνει χρήση ηρεµιστικών/ υπνωτικών χαπιών χωρίς ιατρική συνταγή, µε µεγαλύτερο ποσοστό στα κορίτσια.

ΠΩΣ ΕΝΕΡΓΟΥΝ ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ;

Τα ναρκωτικά είναι, στην ουσία, δηλητήρια. Η ποσότητα που λαµβάνεται καθορίζει και το αποτέλεσµα που θα

21

έχουν.

Μια µικρή ποσότητα δρα ως διεγερτικό (αυξάνει τη δραστηριότητα). Μια µεγαλύτερη ποσότητα δρα ως ηρεµιστικό (µειώνει τη δραστηριότητα). Μια ακόµα µεγαλύτερη ποσότητα ενεργεί ως δηλητήριο και µπορεί να σκοτώσει.

Αυτό ισχύει για όλα τα ναρκωτικά. Αυτό που διαφέρει είναι µόνο η ποσότητα που χρειάζεται για να επιτευχθεί το αποτέλεσµα.

Αλλά πολλά ναρκωτικά είναι επικίνδυνα για έναν ακόµα λόγο: επηρεάζουν άµεσα το νου. Αλλοιώνουν την αντίληψη του χρήστη για το τι συµβαίνει γύρω του. Ως αποτέλεσµα, το άτοµο ενεργεί παράξενα, παράλογα, λανθασµένα, ακόµα και καταστροφικά.

Τα ναρκωτικά µπλοκάρουν τις αισθήσεις, τόσο τις ανεπιθύµητες όσο και τις επιθυµητές. Έτσι, ενώ προσφέρουν βραχυπρόθεσµη βοήθεια στην ανακούφιση του πόνου, ταυτόχρονα εξαλείφουν τις ικανότητες, την εγρήγορση και θολώνουν τη σκέψη.

Τα φάρµακα είναι ουσίες που σκοπό έχουν να επιταχύνουν ή να επιβραδύνουν ή να αλλάξουν κάτι στον τρόπο λειτουργίας του σώµατος, να το κάνουν να λειτουργεί καλύτερα. Μερικές φορές είναι απαραίτητα. Αλλά δεν παύουν να είναι ναρκωτικά: δρουν ως διεγερτικά ή ηρεµιστικά και σε µεγάλη ποσότητα µπορούν να σε σκοτώσουν. Αν, λοιπόν, δεν χρησιµοποιείς τα φάρµακα όπως πρέπει, µπορεί να γίνουν τόσο επικίνδυνα όσο και τα παράνοµα ναρκωτικά.

22

ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ∆ΙΑΝΟΙΑ

Κανονικά, όταν ένα άτοµο θυµάται κάτι, η διάνοια είναι πολύ γρήγορη και του φέρνει πολύ γρήγορα την πληροφορία. Τα ναρκωτικά, όµως, θολώνουν τη µνήµη, δηµιουργώντας κενά σηµεία. Όταν ένα άτοµο προσπαθεί να πάρει πληροφορίες µέσα από ένα σύννεφο, δεν µπορεί. Τα ναρκωτικά κάνουν ένα άτοµο να νιώθει αργό και χαζό και του προκαλούν αποτυχίες στη ζωή. Όσες περισσότερες αποτυχίες έχει τόσο πιο δύσκολη γίνεται η ζωή και τόσο περισσότερο θέλει ναρκωτικά για να τον βοηθήσουν να επιλύσει το πρόβληµα.

ΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΝ ΤΗ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

Ένα ψέµα που λέγεται σχετικά µε τα ναρκωτικά είναι ότι θα βοηθήσουν ένα άτοµο να γίνει πιο δηµιουργικό. Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική.

Κάποιος που είναι θλιµµένος µπορεί να κάνει χρήση ναρκωτικών για να νιώσει χαρούµενος, αλλά αυτό δεν έχει αποτέλεσµα. Τα ναρκωτικά µπορεί να τον ανεβάσουν σε µια κατάσταση ψεύτικης ευθυµίας, αλλά όταν η επήρεια του ναρκωτικού περάσει καταποντίζεται συναισθηµατικά ακόµα χαµηλότερα από πριν. Και κάθε φορά βυθίζεται όλο και περισσότερο συναισθηµατικά. Τελικά, τα ναρκωτικά θα καταστρέψουν εντελώς κάθε

23

ίχνος δηµιουργικότητας του ατόµου.

«Όλο το διάστηµα που έπαιρνα ναρκωτικά πίστευα ότι είχα τον έλεγχο της ζωής µου και ότι ήταν υπέροχη. Αλλά είχα καταστρέψει οτιδήποτε είχα χτίσει και για το οποίο είχα αγωνιστεί στη ζωή µου. Έκοψα τους δεσµούς µε όλους τους φίλους που δεν έπαιρναν ναρκωτικά και την οικογένειά µου, έτσι δεν είχα κανένα φίλο πέρα από αυτούς µε τους οποίους έκανα χρήση. Η κάθε µέρα περιστρεφόταν γύρω από ένα πράγµα: το σχέδιό µου για να βρω τα χρήµατα που χρειαζόµουν για τα ναρκωτικά. Μπορούσα να κάνω τα πάντα για να αποκτήσω την αµφεταµίνη µου – ήταν το µόνο πράγµα στη ζωή µου». – Πατ

«Ένιωθα ότι ήµουν πιο εύθυµη όταν ήµουν µεθυσµένη. Λίγο µετά [που άρχισα το ποτά] µπήκα στη µαριχουάνα... Αργότερα, ήµουν στο σπίτι ενός φίλου καπνίζοντας µαριχουάνα, όταν κάποιος έβγαλε ένα σακουλάκι µε κοκαΐνη. Οι ρουφηξιές κοκαΐνης γρήγορα έγιναν µια καθηµερινή συνήθεια. Έκλεβα χρήµατα από την επιχείρηση των γονιών µου και από τους παππούδες µου σε καθηµερινή βάση για να µπορώ να έχω το αλκοόλ µου, την κοκαΐνη, τη µαριχουάνα και το LSD µου. Τότε ξεκίνησα το Οξικοντίν και άρχισα να το χρησιµοποιώ σε τακτική βάση. Μέχρι τη στιγµή που συνειδητοποίησα, έχοντας φτάσει σε σηµείο να σνιφάρω Οξικοντίν σε καθηµερινή βάση, ότι ήµουν εθισµένη. Χρειαζόµουν κάτι ισχυρότερο – και µπήκα στην ηρωίνη. ∆εν ήθελα να σταµατήσει µε τίποτα το "φτιάξιµο". Ο εθισµός µε είχε κερδίσει. Και κάθε φορά

24

που προσπαθούσα να σταµατήσω, η σωµατική επιθυµία µε έσπρωχνε σε µεγαλύτερες δόσεις». – Ίντιθ

ΒΑΣΙΚΑ ∆Ε∆ΟΜΕΝΑ ΓΙΑ ΤΑ ΕΥΡΕΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

Οι αληθινές πληροφορίες σχετικά µε τα πιο διαδεδοµένα ναρκωτικά έχουν συλλεγεί από πολλαπλές αναφορές.

Έχουν συµπεριληφθεί εδώ για να σας παρέχουν την αλήθεια για το ποια είναι αυτά τα ναρκωτικά και τι κάνουν.

• Μαριχουάνα

• Αλκοόλ

• Έκσταση

• Κοκαΐνη και Κρακ Κοκαΐνης

• Κρίσταλ Μεθ και Μεθαµφεταµίνη

• Εισπνεόµενα Ναρκωτικά

• Ηρωίνη

• LSD

• Κατάχρηση Συνταγογραφούµενων ναρκωτικών

Η ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΩΝ

25

Από έρευνα που έγινε µεταξύ εφήβων για να εντοπιστεί η αιτία που τους έκανε να πάρουν ναρκωτικά για πρώτη φορά, προέκυψε ότι το 55% υπέκυψε στις πιέσεις φίλων. Ήθελαν να είναι κουλ και δηµοφιλείς. Οι έµποροι το γνωρίζουν αυτό.

Σε πλησιάζουν ως φίλοι και προσφέρονται να σε «βοηθήσουν» µε «κάτι που θα σε ανεβάσει». Το ναρκωτικό θα σε «βοηθήσει να µπεις στην παρέα» ή «θα σε κάνει κουλ».

Οι έµποροι ναρκωτικών, που το κίνητρό τους είναι το κέρδος, θα πουν οτιδήποτε για να σε κάνουν να αγοράσεις τα ναρκωτικά τους.

Θα σου πούνε ότι «η κοκαΐνη κάνει τη ζωή σου ένα πάρτι» και ότι «η ηρωίνη είναι σαν ζεστή κουβέρτα». Θα σου πούνε ότι αν πάρεις Έκσταση «θα έχεις πολλά κορίτσια».

∆εν τους ενδιαφέρει που τα ναρκωτικά καταστρέφουν τη ζωή σου, φτάνει να πληρώνονται. Το µόνο που τους ενδιαφέρει είναι το χρήµα. Πρώην έµποροι παραδέχτηκαν ότι βλέπουν τους πελάτες τους σαν «πιόνια σ’ ένα παιχνίδι σκακιού».

Συχνές ερωτήσεις για τα ναρκωτικά 1. Τι εννοούµε όταν λέµε ότι τα ναρκωτικά µπορούν να επηρεάσουν την ψυχική µας ζωή (τα συναισθήµατα, τη συµπεριφορά και την αντίληψη); Όλα τα ναρκωτικά επιδρούν στον εγκέφαλο

26

επηρεάζοντας έτσι την ψυχική µας ζωή, δηλαδή τα συναισθήµατα, τις σκέψεις και την αντίληψή µας. Όταν ένα άτοµο είναι υπό την επήρεια κάποιου ναρκωτικού, περνά σε µια διαφορετική και ασυνήθιστη συνειδησιακή κατάσταση, καθώς όσα βλέπει, σκέφτεται και αισθάνεται είναι νέα και άγνωστα. Τα πάντα µπορεί να µοιάζουν πρωτόγνωρα, µε πιο χτυπητά χρώµατα, πιο σκοτεινά, πιο χαρούµενα, πιο λυπηµένα, πιο έντονα ή απλώς άγνωστα και τροµακτικά.

2. Γιατί τα ναρκωτικά είναι επικίνδυνα; Όλα τα ναρκωτικά έχουν αρνητικές επιπτώσεις και στο σώµα και στην ψυχή. Κατά συνέπεια, κάθε χρήση (ακόµη και για δοκιµή) είναι επικίνδυνη για την υγεία. Ένας από τους µεγαλύτερους κινδύνους των ναρκωτικών είναι ότι µπορεί να εξαρτηθείς από αυτά.

3. Η επίδραση της ουσίας αυξάνεται ανάλογα µε την ποσότητα; ΝΑΙ. Αυτό όµως δε σηµαίνει ότι η µεγαλύτερη δόση θα σε κάνει να αισθανθείς καλύτερα. Αν, π.χ., κάποιος έρχεται σε κατάσταση ευθυµίας µε δύο ποτήρια µπύρα, αυτό δε σηµαίνει πως αν πιει πέντε αντί για δύο θα νιώσει ακόµη µεγαλύτερη ευθυµία. Το πιθανότερο είναι να νιώσει τάση για εµετό. Το ίδιο ισχύει και για τις άλλες ουσίες.

4. Τα ναρκωτικά έχουν το ίδιο αποτέλεσµα για όλους; ΟΧΙ. Υπάρχουν πολύ µεγάλες διαφορές στον τρόπο που επιδρούν τα ναρκωτικά. Το κατά πόσο θα σε κάνουν να αισθανθείς ευφορία ή όχι εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, π.χ. από

27

τον τρόπο χρήσης, από τη διάθεσή σου, από τους γύρω σου, από τη φυσική σου κατάσταση και από το πώς αισθανόσουν πριν τη χρήση. Ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες είναι οι προσδοκίες που έχεις. Παράδειγµα: αν κάποιος ρίξει ένα ναρκωτικό στο ποτό σου χωρίς να το ξέρεις, τότε το πιθανότερο είναι να αισθανθείς µόνο αδιαθεσία. Αν, όµως, περιµένεις ότι το ναρκωτικό θα σε κάνει να αισθανθείς θαυµάσια και θα αυξήσει τις ικανότητές σου, τότε προφανώς θα επικεντρωθείς µόνο σε αυτά που περιµένεις και θα αγνοήσεις την αδιαθεσία ή τα άσχηµα συναισθήµατα.

5. Τα ναρκωτικά είναι περισσότερο επικίνδυνα για τα κορίτσια παρά για τα αγόρια; ΝΑΙ. Οι νέοι γενικά κινδυνεύουν περισσότερο γιατί το σώµα και η ψυχή τους ακόµη διαµορφώνονται και, κατά συνέπεια, είναι πιο ευαίσθητοι. Τα κορίτσια ενδέχεται να επηρεαστούν περισσότερο λόγω των σωµατικών τους διαφορών (συνήθως έχουν µικρότερο σωµατικό βάρος και µικρότερη περιεκτικότητα νερού στο σώµα τους από τα αγόρια) και να αισθανθούν πιο έντονα τις αρνητικές συνέπειες των ναρκωτικών.

6. Τα ναρκωτικά χρησιµοποιούνται και σαν φάρµακα για τη θεραπεία ασθενειών; ΝΑΙ. Πολλά ναρκωτικά χρησιµοποιούνταν ή χρησιµοποιούνται ακόµη και σήµερα για θεραπευτικούς σκοπούς. Λόγω των ισχυρών και επικίνδυνων παρενεργειών τους, οι γιατροί τα χρησιµοποιούν σε αυστηρά συγκεκριµένες περιπτώσεις και µε µεγάλη προσοχή.

28

7. Υπάρχουν ναρκωτικά που δεν προκαλούν εξάρτηση; ΟΧΙ. ∆εν υπάρχουν ναρκωτικά που δεν προκαλούν εξάρτηση. Ο κίνδυνος της εξάρτησης είναι κάτι δεδοµένο για όλες τις ουσίες, ανεξάρτητα αν πρόκειται για αλκοόλ, έκσταση ή ηρωίνη. Ο κίνδυνος είναι µεγαλύτερος όταν η ουσία καπνίζεται, εισπνέεται ή λαµβάνεται ενδοφλέβια, επειδή η επίδρασή της στο σώµα γίνεται αισθητή πολύ γρήγορα και πολύ έντονα. Καθώς όµως η επίδραση αυτή δεν διαρκεί πολύ, ο χρήστης ίσως θελήσει να ξανακάνει χρήση αµέσως µετά χάνοντας, έτσι, εύκολα τον έλεγχο.

8. Γιατί οι νέοι δοκιµάζουν τα ναρκωτικά; Για πολλούς λόγους. Ένας πιθανός λόγος είναι η περιέργεια, ένας άλλος η τάση να δοκιµάσουµε τα όριά µας και να «παίξουµε µε τη φωτιά». Μπορεί να υπάρχουν και «βαθύτεροι» λόγοι, π.χ. να νοµίζει κάποιος ότι µε τα ναρκωτικά θα ξεχάσει τα προβλήµατά του ή θα αποκτήσει περισσότερο θάρρος και αυτοπεποίθηση.

9. Θα αρέσω περισσότερο στους άλλους αν κάνω χρήση ναρκωτικών; ΟΧΙ. Ο ριψοκίνδυνος άνθρωπος συχνά προκαλεί τον αρχικό θαυµασµό των άλλων και ίσως να κερδίσει και τη συµπάθειά τους για ένα διάστηµα. Μακροπρόθεσµα, όµως, οι άνθρωποι που κερδίζουν την προτίµηση και την αγάπη των άλλων, είναι αυτοί που παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους κι αυτό µάλλον δεν είναι χαρακτηριστικό των ανθρώπων που κάνουν χρήση ναρκωτικών.

10. Τα ναρκωτικά µας βοηθάνε να λύσουµε τα

29

προβλήµατά µας; ΟΧΙ. Με τα ναρκωτικά µπορεί κάποιος να ξεχάσει για λίγο τις σκοτούρες του και τα προβλήµατά του, αλλά η χρήση θα του δηµιουργήσει ακόµη µεγαλύτερα προβλήµατα, επειδή τα ναρκωτικά έχουν και σοβαρές παρενέργειες και νοµικές συνέπειες, ορισµένες φορές.

ΠΡΟΛΗΨΗ

Στόχος των µέτρων πρόληψης των ναρκωτικών είναι η µείωση του αριθµού των ατόµων που αρχίζουν τη χρήση ουσιών ή, συχνότερα, η καθυστέρηση της χρήσης ναρκωτικών σε µεταγενέστερη ηλικία, µειώνοντας τουλάχιστον µε τον τρόπο αυτό το µέγεθος του προβλήµατος των ναρκωτικών. Η πρόληψη των ναρκωτικών περιλαµβάνει, χωρίς να περιορίζεται στα θέµατα αυτά, την εκπαίδευση σχετικά µε τα ναρκωτικά και την ενηµέρωση σχετικά µε τους κινδύνους που περικλείουν. Στην πραγµατικότητα, η συνιστώσα αυτή που συνδέεται ειδικά µε τα ναρκωτικά αποτελεί µικρό µόνον µέρος της πρόληψης των ναρκωτικών. Οι αποτελεσµατικές στρατηγικές συνδυάζουν την πληροφόρηση σχετικά µε τις ουσίες µαζί µε επιλεγµένες συµπεριφορικές και γνωστικές (κανονιστικές πεποιθήσεις) τεχνικές, οι οποίες δρουν προληπτικά όσον αφορά τη χρήση ναρκωτικών.

Η πρόληψη ταξινοµείται ανάλογα µε την οµάδα-στόχο. Η καθολική πρόληψη απευθύνεται στον γενικό πληθυσµό (συνήθως τους νέους), π.χ. στα σχολεία, χωρίς να λαµβάνονται υπόψη ειδικές οµάδες κινδύνου, ενώ η επικεντρωµένη πρόληψη στοχεύει ευπαθείς οµάδες και η εξειδικευµένη πρόληψη στοχεύει ευάλωτα άτοµα. Ωστόσο, µολονότι η πρόληψη στα σχολεία αποτελεί συχνά πολιτική προτεραιότητα, είναι αµφισβητήσιµο κατά πόσον συνιστά πραγµατικά βασικό πυλώνα της πρόληψης. Καθώς η χρηµατοδότηση για την πρόληψη είναι περιορισµένη, και

30

σε ορισµένες χώρες έχει µειωθεί (π.χ. στη Γαλλία ο προϋπολογισµός για την πρόληψη των ναρκωτικών (κρατικές επιδοτήσεις) µειώθηκε από 15 εκατοµµύρια ευρώ το 2001 σε 11 εκατοµµύρια ευρώ το 2002), η υψηλής ποιότητας πρόληψη των ναρκωτικών που βασίζεται σε τεκµηριωµένα επιστηµονικά δεδοµένα αποκτά ακόµη µεγαλύτερη σηµασία. Υπό ιδανικές συνθήκες, οι πολιτικές πρόληψης που σχεδιάζονται και εφαρµόζονται από τη σκοπιά της δηµόσιας υγείας, µε στόχο την παροχή βασικής και οικονοµικά συµφέρουσας καθολικής πρόληψης σε ευρύ πληθυσµό-στόχο, πρέπει να συµπληρώνονται από πιο εντατικές και εξατοµικευµένες παρεµβάσεις που απευθύνονται ιδίως σε ευπαθείς οµάδες και άτοµα

Θεραπεία ψυχολογικής απεξάρτησης Η αποτοξίνωση από τα ναρκωτικά, δηλαδή η αντιµετώπιση των συµπτωµάτων στέρησης είναι µόνο το πρώτο βήµα στην καταπολέµηση του εθισµού. Αν το στάδιο της αποτοξίνωσης ολοκληρωθεί επιτυχώς, το σώµα του ασθενούς είναι καθαρό και οι σωµατικές λειτουργίες επανέρχονται στο φυσιολογικό. Ωστόσο, η ψυχική κατάσταση του ασθενούς παραµένει αρκετά ασταθής. Η έντονη επιθυµία για ναρκωτικά είναι ιδιαιτέρως έντονη την περίοδο µετά την αποτοξίνωση. Οι ασθενείς επιθυµούν να νιώσουν αυτήν την άµεση αίσθηση ευχαρίστησης (το «ανέβασµα»), την ευφορική δράση των ναρκωτικών, µια σκέψη που τους καταβάλλει και είναι συνεχώς παρούσα στο µυαλό τους αυτή την περίοδο. Θεραπεία ψυχολογικής απεξάρτησης«Το πρώτο πράγµα που σου έρχεται στο µυαλό αµέσως µόλις ξυπνήσεις είναι πώς να βρεις τα χρήµατα, από πού να αγοράσεις ναρκωτικά και πού να κάνεις χρήση. Είναι σαν πλοηγός

31

GPS µέσα στο κεφάλι σου», έτσι περιέγραψε ένας από τους ασθενείς µας την ψυχολογική εξάρτηση από τα ναρκωτικά. Οι ψυχαναγκαστικές σκέψεις που αφορούν τα ναρκωτικά είναι ανεξέλεγκτες. Η συνεχής ανάγκη να βρεθεί κανείς υπό την επήρεια των ναρκωτικών ουσιών, οι συχνές εναλλαγές της διάθεσης, η νευρικότητα, η αϋπνία και τα όνειρα που σχετίζονται µε τα ναρκωτικά αποτελούν αποδείξεις της ψυχολογικής εξάρτησης των χρηστών. Η έντονη επιθυµία για χρήση ναρκωτικών ουσιών αγγίζει το επίπεδο βιολογικού ενστίκτου παρόµοιου µε εκείνου της πείνας ή της δίψας. Τέτοιες στιγµές, όλες οι αισθήσεις, η προσοχή και η συµπεριφορά του ατόµου επικεντρώνονται στην ανεύρεση τροφής ή νερού. Για παράδειγµα, αν κάποιος δεν έχει φάει όλη µέρα, θα µυρίσει το φαγητό από µακριά, τα µάτια του θα ψάχνουν πού έχει φαγητό και τα πόδια του θα τον οδηγήσουν σε κάποιο κοντινό εστιατόριο. Αφού ολοκληρωθεί το στάδιο της αποτοξίνωσης, το εξαρτηµένο άτοµο νιώθει διαρκώς την έντονη ανάγκη να κάνει χρήση και αναζητάει επίµονα τρόπους για να την ικανοποιήσει. Σε αυτό το σηµείο είναι ανώφελο να του µιλήσουµε για τους κινδύνους που ενέχει ο εθισµός στα ναρκωτικά. Ο ασθενής χρήζει ιατρικής βοήθειας ώστε να ανακτήσει τον έλεγχο των σκέψεων και της συµπεριφοράς του. Πρέπει να γίνει το «κλικ» στο κεφάλι του. Πέρα από τις παραδοσιακές µεθόδους ψυχοθεραπείας και λήψης φαρµακευτικών αγωγών, υπάρχουν αρκετές νέες αποτελεσµατικές τεχνικές ψυχολογικής απεξάρτησης: 1. Θεραπεία µε ιµπογκαΐνη 2. Θεραπεία µε ξένον 3. Νευροηλεκτρική θεραπεία (N.E.T.) 4. Κεντρικός αποκλεισµός µε αντιχοληνεργικά.

32

Όλες αυτές οι µέθοδοι στοχεύουν στη διόρθωση της χαοτικής κατάστασης των νευροδιαβιβαστών στο µυαλό του εξαρτηµένου. Το αυξηµένο επίπεδο ντοπαµίνης σε ένα τµήµα του εγκεφάλου και η έλλειψή του σε άλλο, οι έντονες διακυµάνσεις στα επίπεδα της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης σε συνδυασµό µε την έλλειψη ενδογενών ενδορφινών προκαλούν ψυχολογική αστάθεια. Ωστόσο, ό,τι και αν κάνει ο ασθενής, είτε κλαίει, είτε γελάει, σκέφτεται επίµονα τα ναρκωτικά. Η θεραπεία απαλλάσσει αποτελεσµατικά το συνειδητό και το υποσυνείδητο του ασθενούς από αναµνήσεις που σχετίζονται µε τα ναρκωτικά, σταθεροποιεί τον ύπνο, τη διάθεση και τη βούληση. Πολλοί από τους ασθενείς µας λένε ότι µόνο αφού ολοκληρώσουν µε επιτυχία τη θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά αρχίζουν να νιώθουν και πάλι φυσιολογικά, σαν να πέρασαν πολλά χρόνια από τότε που ήταν χρήστες. Η ιµπογκαΐνη θεωρείται θαυµατουργή διότι θεραπεύει ανθρώπους που έχουν χάσει κάθε ελπίδα να θεραπευτούν µε τις παραδοσιακές µεθόδους. Η θεραπεία µε ξένον αποτελεί αυτή τη στιγµή την πλέον αποτελεσµατική µέθοδο ενάντια στην εξάρτηση από την κοκαΐνη, το κρακ, την αµφεταµίνη και την κρυσταλλική µεθαµφεταµίνη. Η νευροηλεκτρική θεραπεία αποκαθιστά την ισορροπία των νευροδιαβιβαστών και την αρµονική αλληλεπίδραση µεταξύ των διαφόρων δοµών του εγκεφάλου. Ο κεντρικός αποκλεισµός µε αντιχοληνεργικά επιδρά αποτελεσµατικά στις συνειρµικές περιοχές και δηµιουργεί νέα συµπεριφορικά µοτίβα. Μετά τη θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά οι ασθενείς χάνουν κάθε ενδιαφέρον για τις ναρκωτικές ουσίες, δεν νιώθουν πια την επιθυµία να περιέλθουν σε αυτήν την κατάσταση ευφορίας (να «ανέβουν») που τους µετέφεραν τα ναρκωτικά και υιοθετούν µια στάση αδιαφορίας και αποστροφής προς

33

αυτά. Στην ουσία, η θεραπεία απεξάρτησης από τα ναρκωτικά είναι µια διαδικασία αναδόµησης των θεµελίων της ψυχής, των συναισθηµάτων και της συµπεριφοράς. Πιστεύουµε ακράδαντα ότι το πρόγραµµα ψυχολογικής απεξάρτησης από τα ναρκωτικά αποτελεί βασικό σκέλος της θεραπείας του εθισµού στα ναρκωτικά. Η επιτυχηµένη ψυχολογική απεξάρτηση αποτελεί εχέγγυο για την πλήρη ανάρρωση από τον εθισµό στα ναρκωτικά και είναι το πιο σηµαντικό βήµα προς µια ζωή χωρίς ναρκωτικά. Ερωτηµατολόγιο

α) Σηµειώστε το φύλο σας.

i) Αγόρι ii)Κορίτσι

β)Την τάξη σας.

i) Β' ii) Γ'

1)Γνωρίζετε τι ακριβώς είναι τα ναρκωτικά;

i) Ναι ii) Όχι iii)∆εν ξέρω

2) Έχετε υπόψιν σας τις λειτουργείες και τις επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν ξέρω

3)Πιστεύετε ότι υπάρχει περίπτωση κάποια στιγµή να µπείτε στον πειρασµό να δοκιµάσετε;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν ξέρω

34

4)Σε περίπτωση που ένας φίλος σας,ήταν χρήστης, θα προσφέρατε τη βοήθειά σας;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν ξέρω

5)Θα πέρνατε µέρος σε µία οργάνωση κατά των ναρκωτικών;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν ξέρω

6)Γνωρίζετε το ποσοστό των χρηστών στην Ελλάδα;

i)Naι ii) Όχι

7)Γνωρίζετε άτοµα από το σχολείο µας,τα οποία κάνουν χρήση;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν απαντώ

8)Γνωρίζετε κάποιου είδους πρόληψης;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν απαντώ

9)Μπορείτε να διακρίνετε τα συµπτώµατα σε έναν χρήστη;

i)Naι ii) Όχι

10) Έχει προσπαθήσει ποτέ κάποιος να σας παροτρύνει να το δοκιµάσετε;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν απαντώ

11) Θα απαντούσατε θετικά στην ερώτηση του χρήστη για οικονοµική ενίσχυση;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν απαντώ

12)Πιστεύετε ότι πρέπει να αφιερώνεται χρόνο στο σχολείο έτσι ώστε να ενηµερώνονται οι µαθητές;

i)Naι ii) Όχι

35

13) Συµφωνείτε µε την νοµιµοποίηση των µαλακών ναρκωτικών;

i)Naι ii) Όχι iii) ∆εν απαντώ

36

37

38

ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΣ Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η περιοχή του κόσµου µε το µεγαλύτερο ποσοστό ατόµων που καταναλώνουν αλκοόλ και µε τα υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ ανά πληθυσµό. Το αλκοόλ είναι ο τρίτος σηµαντικότερος παράγοντας κινδύνου ασθενειών και πρόωρου θανάτου, µετά το κάπνισµα και την υψηλή αρτηριακή πίεση, όντας σηµαντικότερος από τα υψηλά επίπεδα χοληστερόλης και την παχυσαρκία. Εκτός από το γεγονός ότι προκαλεί εξάρτηση και ευθύνεται για 60 ή και περισσότερους διαφορετικούς τύπους ασθενειών και τραυµατισµών, το αλκοόλ είναι υπεύθυνο και για εκτεταµένες κοινωνικές, πνευµατικές και συναισθηµατικές βλάβες, συµπεριλαµβανοµένου του εγκλήµατος και της ενδοοικογενειακής βίας, οδηγώντας και σε τεράστιο κοινωνικό κόστος. Το αλκοόλ δεν προκαλεί βλάβες µόνο στο χρήστη, αλλά και σε όσους τονπεριβάλλουν, ακόµη και στα έµβρυα, τα παιδιά, τα µέλη της οικογένειας και όσους υποφέρουν από εγκλήµατα, βία και τροχαία ατυχήµατα οφειλόµενα στο αλκοόλ.

Ορισµος :

39

Ο Αλκοολισµός είναι µια πρωτογενής και χρόνια ασθένεια, της οποίας η εξέλιξη και οι εκδηλώσεις επηρεάζονται από γενετικούς, ψυχο-κοινωνικούς και περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Η εν λόγω ασθένεια είναι συχνά προϊούσα και θανατηφόρα. Χαρακτηρίζεται, σε συνεχή ή περιοδική βάση, από: µειωµένη ικανότητα ελέγχου χρήσης της ουσίας, έντονη και συνεχή πνευµατική ενασχόληση µε το «ναρκωτικό» αλκοόλ, τη χρήση αλκοόλ παρόλες τις δυσµενείς συνέπειες, όπως επίσης διαστρεβλωµένο τρόπο σκέψης και ιδιαίτερα άρνηση.

Πως δηµιουργείται ο αλκοολισµός; Πως γίνεται κανείς αλκοολικός;

Γεννιέται µε την προδιάθεση ή τον σπρώχνουν στο πιοτό τα βάσανα της ζωής; Η Ψυχιατρική έχει πολλά να πεί σχετικά µε την εξάρτηση από το αλκοόλ.

40

Πολλοί παράγοντες έχουν επιπτώσεις στην απόφαση να αρχίσει κάποιος να πίνει, στην ανάπτυξη των προσωρινών προβληµάτων µε το αλκοόλ στα εφηβικά έτη και στη δεκαετία των 20 ετών, και στην ανάπτυξη τελικά της εξάρτησης από το αλκοόλ. Η έναρξη της κατανάλωσης οινοπνεύµατος εξαρτάται κατά ένα µεγάλο µέρος από κοινωνικούς, θρησκευτικούς, και ψυχολογικούς παράγοντες, αν και τα γενετικά χαρακτηριστικά φαίνεται επίσης ότι συµβάλουν

Αλλά οι παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση να συνεχίσει κανείς να πίνει µέχρι το στάδιο της εξάρτησης από το αλκοόλ είναι µάλλον διαφορετικοί.

Μια παρόµοια αλληλεπίδραση µεταξύ των γενετικών και περιβαλλοντικών επιρροών συµβάλλει σε πολλές άλλες ιατρικές και ψυχιατρικές παθήσεις, και εποµένως, µια ανασκόπηση αυτών των παραγόντων στον αλκοολισµό, προσφέρει ικανές πληροφορίες για τις σύνθετες γενετικές διαταραχές συνολικά. Τα κυρίαρχα ή υπολειπόµενα γονίδια, αν και σηµαντικά, εξηγούν µόνο σχετικά σπάνιες καταστάσεις. Οι περισσότερες διαταραχές έχουν κάποιο επίπεδο γενετικής προδιάθεσης που αφορά συνήθως µια σειρά διαφορετικών γενετικά επηρεασµένων χαρακτηριστικών, κάθε ένα από τα οποία αυξάνει ή µειώνει τον κίνδυνο για κάποια διαταραχή.

Είναι πιθανό ότι µια σειρά γενετικών επιρροών εξηγεί περίπου 60% του ποσοστού του κινδύνου για τον αλκοολισµό, µε το περιβάλλον υπεύθυνο για το υπόλοιπο 40% της διαφοράς. Η κατηγοριοποίηση που ακολουθεί παρακάτω, είναι εποµένως, περισσότερο για ευρετηριακούς λόγους παρά για πραγµατικούς, επειδή ακριβώς είναι ο συνδυασµός µιας σειράς ψυχολογικών,

41

κοινωνικών, πολιτιστικών, βιολογικών και άλλων παραγόντων που είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη των σοβαρών και επαναλαµβανόµενων προβληµάτων του αλκοολισµού.

Ψυχολογικές θεωρίες εξάρτησης από το αλκοόλ

Ποικίλες θεωρίες συσχετίζουν τη χρήση του αλκοόλ σαν αντίµετρο για να µειώσει την ένταση και το άγχος, να αυξήσει τα υποκειµενικά συναισθήµατα δύναµης, και να µειώσει τον ψυχολογικό πόνο. Ίσως το µέγιστο ενδιαφέρον έχει αποδοθεί στην παρατήρηση ότι οι αλκοολικοί συχνά αναφέρουν ότι το οινόπνευµα µειώνει τα συναισθήµατα νευρικότητάς τους και ότι τους βοηθά να αντιµετωπίσουν τις καθηµερινές πιέσεις της ζωής και να χαλαρώσουν.

42

Οι ψυχολογικές θεωρίες στηρίζονται, εν µέρει, στην παρατήρηση µεταξύ των µη αλκοολικών ανθρώπων, ότι η χρήση χαµηλών δόσεων αλκοόλ σε µια τεταµένη κοινωνική κατάσταση ή µετά από µια δύσκολη ηµέρα, µπορεί να συνδεθεί µε ένα ενισχυµένο συναίσθηµα ευηµερίας και µια βελτιωµένη ευκολία των κοινωνικών σχέσεων.

Σε υψηλές δόσεις εντούτοις, ειδικά όταν πέφτει το επίπεδο του αλκοόλ στο αίµα, η ένταση των µυών και τα ψυχολογικά συναισθήµατα της νευρικότητας και της ταραχής αυξάνονται. Κατά συνέπεια, τα χαλαρωτικά αποτελέσµατα του αλκοόλ, µπορεί να ασκούν επίδραση σε µικρές ή το πολύ µέτριες δόσεις στους περιστασιακούς πότες ή να ανακουφίζουν από τα συµπτώµατα στέρησης τους εξαρτηµένους αλκοολικούς πότες, αλλά πάντως διαδραµατίζουν έναν δευτερεύοντα ρόλο στην πρόκληση, στην αιτιολογία δηλαδή του αλκοολισµού.

Οι θεωρίες ότι η δυνατότητα του αλκοόλ να ενισχύει τα συναισθήµατα της ύπαρξης ισχυρής και σεξουαλικά ελκυστικής εικόνας του εαυτού και να µειώνει τα αποτελέσµατα του ψυχολογικού πόνου είναι δύσκολο να αξιολογηθούν οριστικά.

Ψυχοδυναµικές Θεωρίες

Ίσως σχετική µε την άρση των αναστολών ή τη µείωση του άγχους που προκαλούν οι χαµηλότερες δόσεις του αλκοόλ, να είναι η υπόθεση ότι µερικοί άνθρωποι χρησιµοποιούν το αλκοόλ σαν φάρµακο για να τους βοηθήσει να αντιµετωπίσουν τα αυτό-τιµωρούµενο

43

σκληρό Υπερεγώ τους και για να µειώσουν τα ασυνείδητα (υπό την ψυχαναλυτική έννοια) επίπεδα εσωτερικής σύγκρουσής τους. Επίσης, η κλασική ψυχαναλυτική θεωρία υποθέτει ότι τουλάχιστον µερικοί αλκοολικοί µπορεί να έχουν καθηλωθεί στο στοµατικό στάδιο ψυχο-σεξουαλικής ανάπτυξης και χρησιµοποιούν το αλκοόλ για να ανακουφίσουν τις απογοητεύσεις τους, παίρνοντας την ουσία από το στόµα.

Οι υποθέσεις σχετικά µε καθηλωµένες φάσεις ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, αν και χρήσιµες, είχαν µικρό αποτέλεσµα στις συνηθισµένες θεραπευτικές προσεγγίσεις απεξάρτησης του αλκοολισµού και δεν είναι η εστίαση της τρέχουσας εκτενούς κλινικής έρευνας. Οµοίως, οι περισσότερες µελέτες δεν ήταν σε θέση να τεκµηριώσουν µια "εθιστική προσωπικότητα" παρούσα στους περισσότερους αλκοολικούς και δεν έχουν συνδέσει κάποια ροπή στην έλλειψη ελέγχου της λήψης ενός ευρέος φάσµατος ουσιών και τροφίµων.

Αν και παθολογικά αποτελέσµατα στις δοκιµές προσωπικότητας ευρίσκονται συχνά κατά τη διάρκεια της µέθης, της απεξάρτησης από το αλκοόλ και της πρώιµης αποκατάστασης, πολλά από αυτά τα παθολογικά χαρακτηριστικά δεν βρίσκονται να προηγούνται χρονικά του αλκοολισµού, τα περισσότερα δε, εξαφανίζονται µε την αποχή!

Οµοίως, µελέτες των παιδιών των αλκοολικών που οι ίδιοι δεν έχουν καµία άλλη συνυπάρχουσα διαταραχή, τεκµηριώνουν συνήθως τους υψηλούς κινδύνους των τέκνων κυρίως για αλκοολισµό.

Όπως θα περιγραφεί παρακάτω, µια µερική εξαίρεση σε αυτά τα σχόλια εµφανίζεται µε τα ακραία επίπεδα

44

παρορµητικότητας που φαίνονται στα 15% έως 20% των αλκοολικών µε αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, επειδή αυτοί έχουν υψηλούς κινδύνους για εγκληµατικότητα, βία και πολλαπλές εξαρτήσεις ουσιών.

Συµπεριφοριστικές θεωρίες

Οι προσδοκίες για τα αποτελέσµατα ανταµοιβής (rewarding effects ) του ποτού, η γνωστική στάση απέναντι στην ευθύνη για τη συµπεριφορά κάποιου, και η συνεπαγόµενη ενίσχυση µετά από την κατανάλωση αλκοόλ, όλες συµβάλλουν στην απόφαση των ατόµων να πιούν πάλι µετά από την πρώτη εµπειρία µε το αλκοόλ και να συνεχίζουν το ποτό, παρά τα προβλήµατα υγείας.

Αυτά τα ζητήµατα είναι σηµαντικά στις προσπάθειες να τροποποιηθούν οι συµπεριφορές κατανάλωσης αλκοόλ στο γενικό πληθυσµό, και συµβάλλουν σε µερικές σηµαντικές πτυχές της απεξάρτησης.

Κοινωνικο-πολιτιστικές θεωρίες

Οι κοινωνικοπολιτιστικές θεωρίες είναι συχνά βασισµένες σε προεκτάσεις παρατηρήσεων από τις κοινωνικές οµάδες που έχουν υψηλά και χαµηλά ποσοστά αλκοολισµού.

Οι θεωρητικοί υποθέτουν ότι εθνικές οµάδες, όπως οι Εβραίοι, που εισάγουν τα παιδιά στα µέτρια επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ σε µια οικογενειακή ατµόσφαιρα και αποφεύγουν τη µέθη, έχουν τα χαµηλά ποσοστά αλκοολισµού.

45

Μερικές άλλες οµάδες, όπως οι Ιρλανδοί άτοµα ή µερικές αµερικανικές ινδικές φυλές µε υψηλά ποσοστά αποχής αλλά µιας παράδοσης κατανάλωσης στο σηµείο της µέθης, θεωρούνται ότι έχουν υψηλά ποσοστά αλκοολισµού.

Αυτές οι θεωρίες, εντούτοις, εξαρτώνται συχνά από στερεότυπα που τείνουν να είναι λανθασµένα, και οι προεξέχουσες εξαιρέσεις σε αυτούς τους κανόνες υπάρχουν. Παραδείγµατος χάριν, µερικές θεωρίες βασισµένες στις παρατηρήσεις των Ιρλανδών και των Γάλλων, έχουν προβλέψει εσφαλµένα υψηλά ποσοστά αλκοολισµού µεταξύ των Ιταλών. Ακόµα, περιβαλλοντικά γεγονότα, πιθανώς συµπεριλαµβανοµένων των πολιτιστικών παραγόντων, ευθύνονται για τουλάχιστον 40% του κινδύνου αλκοολισµού.

Κατά συνέπεια, αν και αυτοί είναι δύσκολο να µελετηθούν, είναι πιθανό ότι η πολιτιστική στάση απέναντι στην κατανάλωση αλκοόλ, στη µέθη, και στην προσωπική ευθύνη για τις σχετικές συνέπειες, είναι σηµαντικοί συνεισφέροντες παράγοντες στα ποσοστά προβληµάτων αλκοολισµού σε µια κοινωνία.

Σε τελική ανάλυση, οι κοινωνικές και ψυχολογικές θεωρίες είναι πιθανώς ιδιαίτερα συσχετιζόµενες µεταξύ τους, επειδή περιγράφουν τους παράγοντες που συµβάλλουν στην αρχή της κατανάλωσης, της ανάπτυξης των προσωρινών προβληµάτων µε το αλκοόλ, και ακόµη και του αλκοολισµού. Το πρόβληµα είναι πώς να συγκεντρώσει κάποιος, οριστικά στοιχεία για να υποστηρίξει ή να αντικρούσει αυτές τις θεωρίες.

46

Ο αλκοολισµός είναι µια χρόνια ασθένεια όπου το σώµα παθαίνει εξάρτηση από το αλκοόλ. Το άτοµο δεν µπορεί να ελέγξει πότε ή πόσο πίνει και συνεχίζει να πίνει παρότι αυτό του δηµιουργεί προβλήµατα στις σχέσεις του, στην υγεία του, στη δουλειά του ή στην οικονοµική του κατάσταση.

Μπορεί κάποιος να έχει πρόβληµα µε το αλκοόλ αλλά να µην έχει όλα τα συµπτώµατα του αλκοολισµού. Μπορεί δηλαδή να πίνει πολύ και αυτό να του δηµιουργεί προβλήµατα στη ζωή του αλλά το σώµα του να µην έχει πάθει εξάρτηση, οπότε δεν έχει ανεκτικότητα στο αλκοόλ και στερητικά συµπτώµατα (τρέµουλο, ευερεθιστότητα, ναυτία) όταν δεν πίνει, όπως ο αλκοολικός, Τότε µιλάµε για κατάχρηση αλκοόλ. Όσοι κάνουν κατάχρηση αλκοόλ µπορεί να αποκτήσουν εξάρτηση µε το πέρασµα του χρόνου.

47

Ο χρόνιος αλκοολισµός µπορεί να επιφέρει διαταραχές στο µεταβολισµό του ατόµου, στο γαστρεντερικό σύστηµα, στο νευρικό σύστηµα και στο µυελό των οστών. Μπορεί επίσης να προκαλέσει ενδοκρινολογικά προβλήµατα και ανεπάρκειες σε θρεπτικά συστατικά. Συνήθεις ιατρικές επιπλοκές που συνδέονται µε το αλκοόλ είναι: ελλείψεις βιταµινών, µεταβολή στα επίπεδα λίπους και σακχάρου στο αίµα, ηπατίτιδα, κύρωση, οισοφαγίτιδα (φλεγµονή στον οισοφάγο), γαστρίτιδα (φλεγµονή στην εσωτερική επένδυση του στοµάχου), άνοια, διαταραχές στον

καρδιακό παλµό κ.α.

48

Αιτίες

Οι άνθρωποι µπορεί να πίνουν µέχρι του σηµείου της εξάρτησης λόγω της πίεσης των συνοµηλίκων τους και επειδή θέλουν να είναι αποδεκτοί στην παρέα ή γιατί το ποτό τους κάνει πιο ευχάριστους, χαλαρούς, ήρεµους, κοινωνικούς, τα οποία χρειάζονται για να αναπτύξουν κοντινές σχέσεις.

Σε βιολογικό επίπεδο, η επαναλαµβανόµενη χρήση αλκοόλ µπορεί να µειώσει σηµαντικά τα επίπεδα ντοπαµίνης στον εγκέφαλο. Η ντοπαµίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής, δηλ. µια χηµική ουσία στον εγκέφαλο που είναι υπεύθυνη για τα συναισθήµατα ευχαρίστησης. Όταν ένα άτοµο έχει εξάρτηση από το αλκοόλ, οι περιοχές

49

του εγκεφάλου του που παράγουν ντοπαµίνη εξαντλούνται και δεν µπορεί να απολαύσει τις χαρές της καθηµερινότητας. Η χηµεία του εγκεφάλου του έχει επαναρυθµιστεί έτσι ώστε να εξαρτάται από το αλκοόλ για την προσωρινή ευφορία (κατάσταση ευτυχίας).

Μελέτες γενετικής έχουν εντοπίσει ένα γονίδιο που προκαλεί εξάρτηση από το αλκοόλ και το οποίο µεταδίδεται συνήθως από πατέρες που έχουν εξάρτηση στους γιούς τους. Άλλες µελέτες έχουν δείξει ότι οι στενοί συγγενείς ενός αλκοολικού έχουν τέσσερις φορές µεγαλύτερη πιθανότητα να γίνουν κι’ αυτοί αλκοολικοί.

Συµπτώµατα

Τα άτοµα που έχουν εξάρτηση από το αλκοόλ πίνουν συνεχώς µέχρι του σηµείου της µέθης, όπου αρχικά νιώθουν ευφορία και µετά αν συνεχίσουν να αυξάνονται τα επίπεδα αλκοόλ στο αίµα, µπορεί να γίνουν ιδιαίτερα επιθετικοί.

Νευρολογικά, η έντονη µέθη εξασθενεί τη σκέψη και την όραση, επιφέρει έλλειψη συντονισµού και αργές ή ακανόνιστες κινήσεις στα µάτια. Με το πέρασµα του χρόνου, καθώς το άτοµο εξακολουθεί να πίνει, το σώµα αναπτύσσει µειωµένη αντίδραση στο αλκοόλ, δηλ. µεγαλύτερη ανεκτικότητα στη µέθη που προκαλεί το αλκοόλ, οπότε χρειάζεται όλο και µεγαλύτερη ποσότητα αλκοόλ για να φτάσει σε µέθη.

Οι άνθρωποι που έχουν χρόνια ανεκτικότητα µπορεί να φαίνονται νηφάλιοι ακόµα και µετά την κατανάλωση τέτοιας ποσότητας αλκοόλ που θα µπορούσε να προκαλέσει το θάνατο σε µη-πότες. Επίσης µπορεί να

50

έχουν επεισόδια απώλειας αισθήσεων µετά από µεγάλες ποσότητες αλκοόλ, τα οποία χαρακτηρίζονται από αµνησία που κρατά αρκετές ώρες, χωρίς όµως απώλεια συνείδησης. ∆ηλαδή φαίνονται να έχουν τις αισθήσεις τους, αλλά όταν έχει περάσει η µέθη, δεν θυµούνται τι έκαναν κατά τη διάρκεια αυτών των επεισοδίων.

Οι άνθρωποι που έχουν εξάρτηση από το αλκοόλ αναπτύσσουν και στερητικό σύνδροµο. Το νευρικό σύστηµα προσαρµόζεται στην χρόνια έκθεση στο αλκοόλ, αυξάνοντας τη δραστηριότητα του µηχανισµού των νευρώνων που εξουδετερώνει τις κατευναστικές επιδράσεις του

αλκοόλ. Έτσι, όταν µειωθεί ξαφνικά η πρόσληψη ποτού, το εξαρτηµένο άτοµο εµφανίζει αποδιοργανωµένη αντίληψη, επιληπτικές κρίσεις, τρέµουλο (που συχνά συνοδεύεται από ευερεθιστότητα, ναυτία και εµετό). Το τρέµουλο στα χέρια εµφανίζεται συνήθως το πρωί λόγω της νυχτερινής αποχής.

Για να διαγνωστεί ότι ένα άτοµο κάνει κατάχρηση αλκοόλ, θα πρέπει να ικανοποιείται τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω κριτήρια. Λόγω του ποτού το άτοµο επανειληµµένα:

· αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις πιο σηµαντικές του ευθύνες

· θέτει τον εαυτό του ή άλλους σε κίνδυνο (για παράδειγµα, πίνει ενώ οδηγεί)

· µπαίνει σε φασαρίες µε το νόµο

· αντιµετωπίζει δυσκολίες σε σχέσεις ή στην εργασία του

51

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟ Κίρρωση - Καρκίνος Ένας αλκοολικός δεν γίνεται µόνο δυσάρεστος στην οικογένεια και τον κοινωνικό περίγυρο , αλλά χρειάζεται όλο και µεγαλύτερες ποσότητες οινοπνεύµατος , αναπτύσσει στερητικό σύνδροµο από την έλλειψη οινοπνεύµατος , χάνει µε τον καιρό την ανθεκτικότητα στο πιοτό , αφού " στις φλέβες τους δεν κυλά πλέον αίµα , αλλά οινό-πνευµα " , όπως λένε οι γνώστες των πραγµάτων . Τι σηµαίνουν για την υγεία όλα αυτά ; ∆ηλητηρίαση του σώµατος , µε πρώτο και καλύτερο το ήπαρ , που δεν µπορεί πλέον να µεταβολίσει το οινόπνευµα , και ανάπτυξη ασθενειών όπως η κίρρωση του ήπατος , ο καρκίνος του οργάνου , καθώς και ένα είδος ηπατίτιδας .

52

στη συνέχεια έχουµε τους καρκίνους του λαιµού , του στόµατος και του ανώτερου αναπνευστικού συστήµατος , καθώς και την υπέρταση , την καρδιοπάθεια , την καρδιακή ανεπάρκεια , τα εγκεφαλικά και την νεφρική ανεπάρκεια . Καρδιοαγγειακές διαταραχές Η καρδιά είναι ένα άλλο σηµαντικό όργανο , η λειτουργία του οποίου επηρεάζεται από την κατάχρηση της αλκοόλης . Πρόσφατα ερευνητικά στοιχεία δεν αφήνουν καµιά αµφιβολία για τον ουσιαστικό ρόλο της αλκοόλης στη µυοκαρδιοπάθεια , παρόλο που η παράλληλη λήψη άλλων τοξικών ουσιών και η κακή διατροφή συµβάλλουν ουσιαστικά σ΄ αυτή την διαταραχή . Τέλος µια σειρά από µελέτες τόνισαν τη σχέση µεταξύ κατανάλωσης της αλκοόλης και υπέρτασης . Τα αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι τόσο η συστολική όσο και η διαστολική πίεση ήταν υψηλότερες στους καταναλωτές του αλκοόλ σε σύγκριση µε τα άτοµα που δεν έπιναν καθόλου . Περαιτέρω ανάλυση των αποτελεσµάτων έδειξαν ότι το ύψος και των δύο πιέσεων είχε άµεση σχέση µε την ποσότητα των αλκοολούχων ποτών που κατανάλωσε ο πότης . Ηπατικές βλάβες Οι ηπατικές βλάβες εξαιτίας της κατάχρησης της αλκοόλης είναι γνωστές περισσότερο από κάθε άλλη οργανική διαταραχή . Στην Μ. Βρετανία και στις ΗΠΑ οι θάνατοι εξαιτίας της αλκοολικής κιρρώσεως του ήπατος , στα τελευταία 15 χρόνια έχουν αυξηθεί κατά 25% περίπου . Εξάλλου , όπως φαίνεται από έναν πίνακα , η σχέση µεταξύ θνησιµότητας από κίρρωση του ήπατος και κατά κεφαλή κατανάλωσης σε διάφορες χώρες είναι άµεση

53

Έτσι ο δείκτης θνησιµότητας από αλκοολική κίρρωση του ήπατος είναι µεγαλύτερος στους αλκοολικούς σε σύγκριση µε µετριοπαθείς πότες . Οι γυναίκες είναι περισσότερο ευάλωτες στην κίρρωση και την αλκοολική ηπατίτιδα απ΄ ότι είναι οι άνδρες . Είναι κοινή η αντίληψη ότι τα " σκληρά ποτά " προξενούν µεγαλύτερη βλάβη από τα " µαλακά ποτά " ( π.χ. µπίρα , κρασί κ.λπ. ) . Αυτή η άποψη είναι λανθασµένη στο βαθµό που το ήπαρ δεν διαφορο-ποιεί τα σκληρά από τα µαλακά ποτά . Απλά µεταβολίζει την αλκοόλη σε οποιαδήποτε µορφή αυτή καταναλώνεται , κατά συνέπεια , η κατάχρηση κρασιού ή µπίρας είναι τόσο βλαβερή όσο και η κατάχρηση ουίσκι ή τζιν . Οι πιο γνωστές διαταραχές του ήπατος σχετικές µε την κατάχρηση της αλκοόλης είναι η οξεία αλκοολική ηπατίτιδα και βέβαια η κίρρωση του ήπατος . Είναι όµως ενδιαφέρον , ότι οι παραπάνω διαταραχές παρουσιάζονται σε σχετικά µικρό ποσοστό ατόµων που συνήθως χαρακτηρίζονται ως " χρόνιοι αλκοολικοί " . Νευρολογικές διαταραχές Οι νευρολογικές διαταραχές είναι από τις κύριες επιπτώσεις της κατάχρησης της αλκοόλης και παρουσιάζουν ανάλογο ενδιαφέρον µε τις ηπατικές δυσλειτουργίες . Η περιφερειακή νευροπάθεια η πολυνευρίτιδα , το σύνδροµο Wernicke Korsakaff και η αλκοολική άνοια είναι µερικές από τις νευρολογικές διαταραχές που έχουν άµεση σχέση µε τον αλκοολισµό Ο ρόλος της ελλιπούς διατροφής έχει σηµαντική θέση στις παραπάνω νευρολογικές διαταραχές αλλά και στη γενικότερη λειτουργία του εγκεφάλου . Ανεπάρκεια βιταµινών της σειράς Β και ιδιαίτερα έλλειψης βιταµίνης Β12 είναι το κυριότερο αίτιο των νευρολογικών διαταραχών .

54

Πολλοί ασθενείς εκδηλώνουν και πρόσθετα συµπτώµατα ( π.χ. επιληψία , εκφυλισµό του πρόσθιου λοβού της παρεγκεφαλίδας κ.λπ. ) κατά την διάρκεια της εξάρτησης από αλκοόλ . Η περιφερειακή νευροπάθεια είναι αδυναµία των µυών και σηµαντική ανεπάρκεια των αισθητήριων οργάνων . Το σύνδροµο Wernicke - Korsakaff είναι η πιο σοβαρή περίπτωση µε συµπτώµατα όπως διανοητική διαταραχή οργανικής µορφής , µυϊκής ασυνεργίας και αµνησία . Τέλος η αλκοολική άνοια µε κυριότερες επιπτώσεις που έχουν σχέση µε τις γνωστικές λειτουργίες του ασθενούς και ιδιαίτερα µε τη δυνατότητα µάθησης και οπτικής αντίληψης , όπως επίσης και µε τη δυνατότητα της αφαιρετικής σκέψης και της ψυχοκινητικής λειτουργίας. Συνοψίζοντας πρέπει να τονισθεί ότι οι νευρολογικές διαταραχές παρουσιάζονται συχνά στο χρόνιο αλκοολικό και προσβάλλουν περίπου το 10 - 20% αυτού του πληθωρισµού . Επίσης οι νευρολογικές διαταραχές µπορεί να συνυπάρχουν µε ψυχιατρικά σύνδροµα ή να εµφανίζονται αυτοτελώς . Εγκυµοσύνη Τα µωρά , ως προϊόν των γονιών τους και κάθε ουσίας που αυτοί καταναλώνουν διατρέχουν κινδύνους , όταν ο ένας ή οι δύο γονείς συνηθίζουν να πίνουν πολύ . Όλοι σχεδόν οι µέχρι τώρα µετρήσεις και έρευνες έχουν γίνει σε γυναίκες , αλλά όσο το µωρό µπορεί να έχει τη µύτη του µπαµπά του , άλλο τόσο µπορεί να έχει και γενετικές ανωµαλίες λόγω του αλκοολισµού του πατέρα . Από τα φαινόµενα που συνδέονται µε την έξη των γονιών στο οινόπνευµα , εκείνο που έχει ερευνηθεί πιο συστηµατικά είναι το λεγόµενο Εµβρυϊκό Αλκοολικό Σύνδροµο . Ο όρος καθιερώθηκε στη δεκαετία του 70 , αλλά το φαινόµενο ήταν γνωστό πολλούς αιώνες πριν .

55

Τη στιγµή του τοκετού το νεογέννητο είναι µικρόσωµο και ελαφρύ και ακόµα και µετά από ένα χρόνο το βάρος του εξακολουθεί να είναι χαµηλότερο του κανονικού . Τα χαρακτηριστικά του προσώπου παρουσιάζουν κι αυτά ιδιοµορφίες : πλατύ και επίπεδο πρόσωπο , κοντή και ανασηκωµένη µύτη και " µογ-γολικές " πτυχές στις εσωτερικές γωνίες των µατιών . Οι διανοητικές βλάβες αποτελούν την πιο σοβαρή εκδήλωση του συνδρόµου . Υπάρχουν βέβαια και πάρα πολλοί " γεροί πότες " που τα παιδιά τους είναι απόλυτα φυσιολογικά , γιατί παρ΄ όλο που η σχέση όλων των παραπάνω µε το αλκοόλ έχει αποδειχθεί , θεωρείται γενικά ότι ο κίνδυνος είναι µικρός .

ΠΡΟΛΗΨΗ Υπάρχουν πολλά µέτρα πρόληψης από τα οποία κάποιο γνωρίζουν οι άνθρωποι αλλά τα περισσότερα τα µαθαίνουν από γιατρούς , από περιοδικά , από εφηµερίδες , από διάφορα ειδικά βιβλία και µερικές φορές από την τηλεόραση . Γι΄ αυτό θα πρέπει να καταναλώνουµε όσο µπορούµε λιγότερο αλκοόλ Ο καθένας µας ξεχωριστά πρέπει να προφυλάγεται . Αν κάποιοι δεν µπορούν να βάλουν ένα µέτρο στο ποτό τους θα πρέπει να τους προστατεύουν οι δικοί τους .

56

Σηµαντικό ρόλο παίζει οι οικογένεια στην πρόληψη του αλκοολισµού . Ένας καλός τρόπος πρόληψης του αλκοόλ που µπορεί να πάρει ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά είναι να συµβουλευθεί κάποιο γιατρό και να µην πηγαίνει σε µέρη που υπάρχουν αλκοολούχα ποτά π.χ. µπάρ , µπουζούκια , ντίσκο κ.λπ. γιατί µπορεί να παρασυρθεί . Επίσης θα πρέπει να µην παίρνει στο σπίτι του ποτά µε αλκοόλ και να µην πίνει από αυτά τα ποτά , όταν του τα προσφέρουν . ∆εν αρκεί όµως µόνο η προσπάθεια πρόληψης του αλκοόλ µόνο από κάθε άτοµο ξεχωριστά . Θα πρέπει η κοινωνία να ενηµερώνεται και να µην φοβάται , όπως στην περίπτωση των ναρκωτικών , να γίνεται ενηµέρωση στο κοινωνικό σύνολο για θέµατα χρήσης και κατάχρησης της αλκοόλης . Είναι απαραίτητα εκπαιδευτικά προγράµµατα µε αποκλειστικό αντικείµενο τις ουσίες εξάρτησης σε προγράµµατα σπουδών , όπως ιατρικής , της ψυχολογίας , της οικονοµίας της υγείας αλλά και της νοσηλευτικής και πολλά άλλα . Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έµφαση στις αρνητικές στάσεις που διακρίνουν το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό απέναντι στον αλκοολισµό . Να καταγραφούν τα παραπτώµατα , οι εγκληµατικές πράξεις και τα ατυχήµατα εξαιτίας της χρήσης του αλκοόλ . Έτσι ώστε να διαµορφωθεί η εικόνα για το µέγεθος του προβλήµατος στη χώρα . Επίσης να δηµιουργηθούν και να αναπτυχθούν επιστηµονικά αποδεκτά κριτήρια για την έγκυρη και έγκαιρη αναγνώριση του προβληµατικού πότη . Επιπλέον να µην προβάλλονται διαφηµίσεις που προβάλουν το αλκοόλ σαν απόλαυση . Να τονίσουµε ότι η ποτο-απαγόρευση και η υψηλή φορολογία στα αλκοολούχα ποτά ∆ΕΝ αποτελούν παράγοντες πρόληψης .

57

Τέλος , πρέπει να τονιστεί ιδιαιτέρως ότι οι προσπάθειες πρόληψης πρέπει να είναι απόλυτα συντονισµένες και εµπεριέχουν , οπωσδήποτε , ερευνητικό πρόγραµµα αξιολόγησης της αποτελεσµατικότητάς τους . ΘΕΡΑΠΕΙΑ [ Οι βασικές παράµετροι που θα µπορούσαν να συµβάλουν θετικά σε οποιοδήποτε θεραπευτικό πρόγραµµα είναι οι εξής : Αναγνώριση και αξιολόγηση του προβλήµατος . Μεγάλη σηµασία έχει η στάση µας στη πρώτη επαφή µε τον προβληµατικό πότη . Χρειάζεται επίµονη προσπάθεια για τη λεπτοµερή αξιολόγηση κάθε πτυχής της γενικότερης υγείας και των δραστηριοτήτων του ατόµου . Κατάρτιση θεραπευτικού προγράµµατος . Με βάση το δεδοµένο ότι όλοι οι αλκοολικοί ∆ΕΝ παρουσιάζουν την αυτή κλινική εικόνα ( π.χ. συµπτώµατα , βαθµό εξάρτησης κ.λπ. ) , η κατάρτιση του θρεπτικού προγράµµατος απαιτεί δύο βασικά στοιχεία : 1. Τα αποτελέσµατα της αξιολόγησης που προαναφέρθηκε και 2. Την ενεργό συµµετοχή του ασθενούν στις αποφάσεις σχετικά µε τη θεραπευτική διαδικασία . ] Ανάλογα µε την κλινική εικόνα του προβληµατικού πότη , τα πρώτα στάδια ενός θεραπευτικού προγράµµατος µπορεί να απαιτήσουν : - Αποτοξίνωση : Η αποτοξίνωση δεν είναι θεραπεία για αλκοολισµό αλλά είναι µια περίοδο αποχής από το αλκοόλ µε στόχο την προετοιµασία του ατόµου για απεξάρτηση και ανάρρωση . - Αντιµετώπιση οργανικών ή και ψυχιατρικών διαταραχών : Όπως και στην προηγούµενη περίπτωση , ανάγκη εισαγωγής σε νοσοκοµείο ή ψυχιατρείο για την αντιµετώπιση πιθανών διαταραχών εξαρτάται από την κατάσταση που βρίσκεται ο αλκοολικός .

58

Συνήθως πολλά από τα προβλήµατα που παρουσιάζουν οι προβληµατι-κοί πότες µπορούν να αντιµετωπιστούν στα εξωτερικά ιατρεία και όχι στα νοσοκοµεία και στις κλινικές . Θεραπευτικό πρόγραµµα . Θα πρέπει η σχέση του θεράποντος και του θεραπευοµένου να είναι ειλικρινής και να υπάρχει µεταξύ τους εµπιστοσύνη . ∆εν θα πρέπει ο θεράπων να λέει ψέµατα στον θεραπεύοµενο αλλά να του λέει την αλήθεια . Επίσης κάθε θεραπευτική παρέµβαση πρέπει να εµπεριέχει κατάρτιση εφικτών θεραπευτικών στόχων . Επιπλέον απαραίτητη είναι η υποστήριξη της οικογένειας του αλκοολικού . ∆ιαχρονική παρακολούθηση . Η διαχρονική παρακολούθηση του προβληµατικού πότη και η συνεχής υποστήριξη του ίδιου και της οικογένειας του επιβάλλεται για διάστηµα τουλάχιστον ενός έτους .

59

Κάπνισµα και νέοι Οι πρώτοι που ανακάλυψαν τις χαλαρωτικές ιδιότητες του καπνού ήταν οι Ινδιάνοι, ενώ µε την άφιξη των πρώτων Ευρωπαίων στην αµερικανική ήπειρο τον 15ο αιώνα, η συνήθεια αυτή πέρασε στην Ευρώπη και σταδιακά και στον υπόλοιπο κόσµο.

Από τότε υπήρχαν ήδη αντιδράσεις. Το 1604 ο βασιλιάς της Αγγλίας, Ιάκωβος Α’, κατήγγειλε τη χρήση του καπνού ως «απαίσια για τα µάτια, µισητή για τη µύτη, καταστροφική για το µυαλό και επικίνδυνη για τους πνεύµονες». Το πέρασµα από τη χρήση ακατέργαστου καπνού στο τσιγάρο έγινε µόλις τον 20ο αιώνα, όταν δηµιουργήθηκαν οι πρώτες καπνοβιοµηχανίες, που σηµείωσαν µεγάλη άνοδο στην παραγωγή τους κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου πολέµου, καθώς οι στρατιώτες, κάτω από συνθήκες άγχους, κάπνιζαν τόσο ώστε να εθιστούν στη νικοτίνη.

Κατά τη δεκαετία του ’20 το τσιγάρο πέρασε στο χώρο της διαφήµισης και έγινε το σύµβολο της ανέµελης ζωής. Η εικόνα αυτή συνεχίστηκε µέχρι τη δεκαετία του ’60, όταν η ιατρική κοινότητα και οι κυβερνήσεις, άρχισαν να επιβάλλουν σταδιακά απαγορεύσεις και µέτρα για τη δηµόσια υγεία, συνειδητοποιώντας τις βλαπτικές συνέπειες του καπνίσµατος.

Η πρώτη επιστηµονική έρευνα επί του θέµατος έγινε το 1962, από τον ιατρικό σύλλογο της Μ. Βρετανίας. ∆ύο χρόνια αργότερα, αµερικανική έκθεση µε τίτλο «Καπνός

60

και υγεία», συνέδεσε για πρώτη φορά το κάπνισµα µε τον καρκίνο των πνευµόνων και τη χρόνια βρογχίτιδα. Τότε έκαναν την εµφάνισή τους και οι πρώτες αντικαπνιστικές καµπάνιες, οι οποίες οδήγησαν το 1965 σε θέσπιση νόµου, που προέβλεπε, µεταξύ πολλών άλλων, την αναγραφή στα πακέτα των τσιγάρων της φράσης «Το κάπνισµα βλάπτει σοβαρά την υγεία».

61

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ; Το τσιγάρο (στην Καθαρεύουσα σιγαρέτο) αποτελείται από µικρά κοµµάτια επεξεργασµένου καπνού που είναι τυλιγµένα σε χαρτί. Έχει κυλινδρικό σχήµα και µπορεί να έχει στο ένα του άκρο επιστόµιο µε φίλτρο. Το µήκος του δεν υπερβαίνει τα 120 χιλιοστά και η διάµετρός του τα 10 χιλιοστά. Το τσιγάρο χρησιµοποιείται για το κάπνισµα. Για αυτόν το σκοπό το ένα του (άφιλτρο) άκρο αναφλέγεται καθώς το άλλο τοποθετείται στο στόµα του καπνιστή, από όπου εισπνέεται περιστασιακά ο καπνός που παράγεται. Το κάπνισµα τσιγάρων αυξάνει την πιθανότητα για προβλήµατα υγείας, όπως είδη καρκίνων, µε σηµαντικότερο αυτόν του πνεύµονα, τα οποία µπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο.

Η διαδικασία της ρουφηξιάς ή τζούρας προκαλεί ρεύµα αέρα από το καιόµενο τµήµα του τσιγάρου (καύτρα) και έτσι η καύση του προχωρά σταδιακά προς το άκρο από το οποίο το τσιγάρο κρατείται. Το τσιγάρο σιγά σιγά µετατρέπεται σε στάχτη, η οποία τινάζεται µε τον αντίχειρα ή µε το δείκτη του χεριού που το κρατάει σε σταχτοδοχείο ή στο κενό. Το κυριότερο προϊόν της καύσης είναι η πίσσα, αλλά έχει βρεθεί ότι στους πνεύµονες του καπνιστή µεταφέρονται εκτός από την πίσσα και άλλες 4.000 περίπου χηµικές ενώσεις, τοξικές ή µη. Ο όρος τσιγάρο συνήθως αναφέρεται στα τσιγάρα που περιέχουν καπνό, αλλά µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως αναφορά σε παρόµοια αντικείµενα καπνίσµατος που περιέχουν και άλλα φυτά όπως το χασίς.

Εκτιµήσεις ειδικών επιστηµόνων ανέφεραν στις αρχές του 2008 ότι νοσήµατα που σχετίζονται µε το κάπνισµα αποτελούν την αιτία θανάτου για 20.000 Έλληνες ετησίως.

62

Γιατί καπνίζουν οι νέοι; Σύµφωνα µε έρευνα οι ακόλουθοι παράγοντες καθορίζουν την αιτία που οι νέοι αρχίζουν το κάπνισµα :

• Συνήθεια γονέων • Φίλοι, µεγαλύτερα αδέλφια, κοινωνικό περιβάλλον • ∆ιαφήµιση και εµπορική σύνδεση µε την εικόνα του • ∆ιαφήµιση και εµπορική σύνδεση µε τον αθλητισµό • Σχέσεις / οικογενειακή δοµή • Επίπεδο εκπαίδευσης • Κοινωνικό-οικονοµικό επίπεδο • ∆ιαχείριση άγχους και καταπίεσης • Αποδοχή

63

Οι έφηβοι συχνά αγνοούν τη δυνατότητα εθισµού στον καπνό - 61% των νέων θεωρούν ότι δεν πειράζει να δοκιµάσουν το τσιγάρο εφόσον το κόψουν πριν γίνει συνήθεια - 26% θεωρούν ότι οι κανονικοί καπνιστές µπορούν να το κόψουν οποτεδήποτε το θελήσουν.

Παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους για κάπνισµα

Ισχύουν µία σειρά από σύνθετους και ενδογενείς παράγοντες που προδιαθέτουν τους νέους να καπνίσουν και αυτοί ποικίλουν σχεδόν ανά άτοµο και λαό. Πολυετής έρευνες καθορίζουν ορισµένους παράγοντες που είναι κοινοί στο ρόλο που παίζουν στη µύση των νέων στο κάπνισµα. Αυτοί περιλαµβάνουν υψηλά επίπεδα κοινωνικής αποδοχής για τα προϊόντα καπνού, έκθεση και αδυναµία αντίδρασης απέναντι στη διαφήµιση, διαθεσιµότητα και εύκολη πρόσβαση, ρόλος προτύπου από τους γονείς και άλλους ενήλικες και κοινωνική πίεση της οµάδας.

Λόγοι για τους οποίους καπνίζουν οι έφηβοι

• Πολύ συχνά το κάπνισµα αρχίζει τυχαία. Χωρίς να το πολυσκεφτούν οι έφηβοι ακολουθούν το ρεύµα.

• Για αρκετούς το κάπνισµα σηµαίνει να έχουν κάτι να κάνουν.

• Μερικοί έφηβοι ζητούν την απόλαυση από το κάπνισµα και προσπαθούν να ηρεµήσουν τα νεύρα τους µε αυτό τον τρόπο.

64

• Μερικοί θεωρούν ότι το κάπνισµα τους ενεργοποιεί και τους βοηθά στη συγκέντρωση.

• Αρκετοί έφηβοι θεωρούν ότι µε το κάπνισµα µεγάλωσαν.

• Για µερικούς, το κάπνισµα αποτελεί ένα µέσον για να εισχωρήσουν και να ανήκουν στους σωστούς κύκλους / οµάδες.

• Ορισµένοι πιστεύουν ότι το κάπνισµα τους δίνει κάποιο στυλ. Ιδιαίτερα οι νεαροί θεωρούν ότι οι κοπέλες το βρίσκουν ελκυστικό και µπορεί να συνδεθεί µε ένα γενικό τρόπο ζωής.

• Άλλοι θεωρούν ότι τους προσδίδει αυτοπεποίθηση και καπνίζοντας την προβάλλουν.

• Άλλοι πάλι δοκιµάζουν τον καπνό από περιέργεια. • Μερικοί έφηβοι καπνίζουν από αντίδραση στους κανονισµούς.

• Άλλοι επηρεάζονται από τη διαφήµιση. • Επίσης, οι νέοι µπορεί να εθιστούν στη νικοτίνη, η οποία είναι συστατικό του καπνού. Ο εθισµός αυτός, κάνει δύσκολη τη διακοπή του καπνίσµατος, ακόµη και αν το θέλετε.

• Το κάπνισµα έχει γίνει συνήθεια για αρκετούς νέους. Μερικοί συνηθίζουν να καπνίζουν στα διαλείµµατα και σε άλλους αρέσει να καπνίζουν µετά το γεύµα. Όταν µία συνήθεια εδραιωθεί είναι δύσκολο να την κόψει κανείς.

65

∆ιάφοροι τύποι καπνιστών

• Γνώστες - γνωρίζουν σχετικά µε το κάπνισµα αλλά δεν έχουν αποφασίσει αν θα το αρχίσουν ή όχι

• Πειραµατιζόµενοι - καπνίζουν σποραδικά, πιθανώς µόνο στα πάρτυ, συχνά περνούν πολλοί µήνες χωρίς να έχουν καπνίσει

• Τακτικοί - καπνίζουν τακτικά, π.χ. το σαββατοκύριακο ή τακτικά µέσα στην ηµέρα

• Εθισµένοι - έχουν εθιστεί στη νικοτίνη και υποφέρουν από στερητικά συµπτώµατα όταν δεν µπορούν να καπνίσουν

Έρευνα αποφαίνεται ότι µεσολαβούν περίπου 2 χρόνια για τη µετάβαση από την <<κατηγορία>> του γνώστη στον εθισµένο.

Γιατί καπνίζουν οι καπνιστές; Οι περισσότεροι καπνιστές δεν θυµούνται γιατί άναψαν το πρώτο τους τσιγάρο. Σίγουρα, όµως, για

66

τη συντριπτική πλειοψηφία δεν ήταν η καλύτερη δυνατή εµπειρία. Συνέχισαν, όµως, όπως το έκαναν- και το κάνουν εκατοµµύρια καπνιστές σ' όλο τον κόσµο. Στο ερώτηµα γιατί συνεχίζουν το κάπνισµα, οι πιο συνηθισµένες απαντήσεις που δίνουν οι καπνιστές είναι:

1. Για να ηρεµήσουν, να ανακουφιστούν, από κάποια συναισθηµατική φόρτιση (συγκίνηση): π.χ. όταν έχουν νεύρα, γιατί κάτι δεν έγινε όπως το ήθελαν, όταν κάτι που περιµένουν µαταιώνεται, όταν στενοχωριούνται ή αισθάνονται πίεση κ.λ.π.

2. Από ευχαρίστηση: π.χ. µετά από κάποια επιτυχία το κάπνισµα τους προκαλεί ακόµα µεγαλύτερη ευχαρίστηση, το θεωρούν ως µια ανταµοιβή για να γιορτάσουν αυτό που ολοκλήρωσαν µε επιτυχία.

3. Γιατί διασκεδάζει τη µοναξιά και γεµίζει το χρόνο τους: Πολλοί θεωρούν το τσιγάρο µια καλή παρέα, όταν είναι µόνοι τους και δεν έχουν τι να κάνουν.

4. Για να αισθάνονται κοινωνικά προσαρµοσµένοι: π.χ. όταν η παρέα τους είναι καπνιστές και δεν θέλουν να αποτελούν εξαίρεση.

5. Γιατί αυξάνει την ενεργητικότητα τους και τους βοηθά στην εργασία, ιδίως όταν αυτή είναι πνευµατική. Πολλοί αναφέρουν ότι τους βοηθά να αντέξουν και να αποδώσουν σ' αυτό που κάνουν.

6. Από συνήθεια: για την ικανοποίηση που προσφέρει η επαναλαµβανόµενη, χωρίς ιδιαίτερη σκέψη τελετουργία του καπνίσµατος.

7. Για να µην παχύνουν, αν και συνήθως αυτός ο λόγος παρουσιάζεται µε ανάστροφη φορά, δηλ. από το φόβο ότι η διακοπή θα τους παχύνει συνεχίζουν να καπνίζουν.

67

8. Γιατί βοηθά στη λειτουργία του εντέρου, ιδίως αυτή η σύνδεση γίνεται συνήθως από γυναίκες για το πρωινό τσιγάρο που συνοδεύει τον καφέ.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι οι καπνιστές συνδέουν το κάπνισµα µε ορισµένες καταστάσεις και γεγονότα, µε την παρουσία τους σε συγκεκριµένους χώρους, µε τις διαθέσεις αλλά και µε τις φοβίες τους. Μία αιτία, όµως, που είναι κοινή σε όλους τους καπνιστές και η οποία ωθεί τους καπνιστές ν' ανάψουν τσιγάρο είναι: η εξάρτηση (ο εθισµός). Πολλά τσιγάρα καπνίζονται ηµερησίως για να ικανοποιηθεί η ανάγκη να µη στερηθεί ο οργανισµός των καπνιστών τη νικοτίνη, µία από τις πιο εθιστικές ουσίες που γνώρισε ο άνθρωπος. Πολλοί καπνιστές γνωρίζουν ότι το κάπνισµα προκαλεί εθισµό, λίγοι, όµως, τον αναδεικνύουν ως την σηµαντικότερη αιτία για την οποία συνεχίζουν να καπνίζουν. Όσοι καπνιστές είναι ώριµοι να διακόψουν, αισθάνονται πολύ εντονότερα την υποτέλεια στο τσιγάρο.

68

Τι είναι αυτό που ρουφούν (καπνίζουν) οι καπνιστές; Οι καπνοβιοµηχανίες προσπαθούν να πείσουν ότι καπνίζοντας οι άνθρωποι θα είναι πιο στιλάτοι, πιο δυναµικοί, πιο ερωτικοί! Χρησιµοποιούν εικόνες οµορφιάς και "γκλαµουριάς" ή προσπαθούν να συνδέσουν το κάπνισµα (και τη φίρµα τους) µε τον αθλητισµό και τις δραστηριότητες στη φύση. Σκεφθείτε για λίγο πόσο σοβαρό είναι να σας διαφηµίζουν οτιδήποτε άλλο, εκτός από αυτό που πραγµατικά είναι το προϊόν που θέλουν να σας πουλήσουν. Αναλογιστείτε πόσο ηθεληµένο ή αθέλητο µπορεί να είναι αυτό. Βέβαια για όσους γνωρίζουν τα δεδοµένα, αυτή η τακτική των καπνοβιοµηχανιών είναι επιχειρηµατικά η µόνη δυνατή, αφού δεν µπορούν να διαφηµίσουν ότι: Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει πάνω από 4.000 χηµικές ουσίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν γενικά ότι τα τσιγάρα περιέχουν πίσσα (που προκαλεί καρκίνο) και νικοτίνη (που προκαλεί εθισµό). Ελαχιστότατοι έχουν υπόψη τους και κάποιες από τις άλλες ουσίες που περιέχονται στον καπνό των τσιγάρων. Ενδεικτικά, λόγω του περιορισµένου χώρου, ιδού µερικές µόνο από αυτές, ανάµεσα στις χιλιάδες άλλες, που εισπνέει και

• ακετόνη (ουσία που υπάρχει και στα καθαριστικά των νυχιών, το γνωστό ασετόν),

• αµµωνία (που χρησιµοποιείται στα καθαριστικά πατωµάτων και που προστίθεται στα τσιγάρα για να αυξήσει την απορρόφηση της νικοτίνης),

• αρσενικό (το γνωστό δηλητήριο, που χρησιµοποιείται και για τα ποντικοφάρµακα),

69

• µονοξείδιο του άνθρακα (βασικό συστατικό των καυσαερίων, που δεσµεύει την αιµοσφαιρίνη και στερεί οξυγόνο από τα κύτταρα),

• ανιλίνη (βασικό χηµικό συστατικό χρωµάτων), • ναφθαλίνη (η γνωστή ουσία που χρησιµοποιούµε για την προστασία των ρούχων από το σκώρο),

• κυανιούχες ενώσεις, • προπάνιο, • µεθάνιο, • φορµαλδεΰδη (γνωστή καρκινογόνος ουσία), • ραδιενεργά κατάλοιπα (από την µόλυνση των καλλιεργειών),

• µυρµηγκικό οξύ, • λευκαντικές ουσίες κ.ο.κ.

Τουλάχιστον 43 από τις χηµικές ουσίες που βρίσκονται στον καπνό αποδεδειγµένα έχουν καρκινογόνες ιδιότητες, δηλ. προκαλούν καρκίνο.

70

Πως αντιδρά ο οργανισµός στην εισπνοή καπνού;

Η νικοτίνη διεισδύει στους πνεύµονες και φτάνει στον εγκέφαλο µέσα από την κυκλοφορία του αίµατος σε λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα. Λόγω αυτής της µεγάλης ταχύτητας, ο καπνιστής αισθάνεται την επίδραση της νικοτίνης πολύ γρήγορα. Η νικοτίνη επηρεάζει διάφορες περιοχές του εγκεφάλου και προκαλεί αλλαγές σε ολόκληρο το σώµα. Αυξάνονται οι καρδιακοί παλµοί, ανεβαίνει η πίεση κ.λ.π.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις του καπνίσµατος; Το κάπνισµα προκαλεί κάθε χρόνο σ' όλο τον κόσµο 5.000.000 θανάτους! Το 2025 ο αριθµός αυτός θα φτάσει τα 10.000.000. Στις αναπτυγµένες χώρες το κάπνισµα αποτελεί την κυριότερη αιτία ασθενειών και πρόωρων θανάτων. Έχει υπολογιστεί ότι ότι οι θάνατοι που προκαλεί το κάπνισµα κάθε χρόνο στις ανεπτυγµένες χώρες είναι περισσότεροι από όσους προκαλούν µαζί: το ΑΙDS, τα τροχαία ατυχήµατα, οι ανθρωποκτονίες, οι αυτοκτονίες, η κατανάλωση οινοπνευµατωδών ποτών και τα ναρκωτικά. Μεταξύ των σοβαρών ασθενειώνπου προκαλεί το κάπνισµα συγκαταλέγονται:

• Ο καρκίνος των πνευµόνων, που είναι η συχνότερη αιτία θανάτων από καρκίνο σε άνδρες και γυναίκες. Η σχέση καπνίσµατος και καρκίνου των πνευµόνων είναι απόλυτη. Οι πνεύµονες είναι το όργανο που είναι άµεσα εκτεθειµένο στις καρκινογόνες ουσίες του καπνού.

• Οι χρόνιες πνευµονοπάθειες, όπως είναι η χρόνια βρογχίτιδα, το εµφύσηµα, το άσθµα. Οι καπνιστές

71

καταστρέφουν σταδιακά την υγεία των πνευµόνων τους. Η πίσσα µε όλα τα βλαπτικά συστατικά της κατακάθεται και καλύπτει τους βρόγχους και τις κυψελίδες των πνευµόνων, όπως ο καπνός της σόµπας κολλά στο εσωτερικό της καµινάδας.

• Οι παθήσεις των στεφανιαίων αγγείων της καρδιάς, του εγκεφάλου και των αγγείων των άκρων του σώµατος. Ο καπνός στενεύει τα τοιχώµατα των αγγείων και δυσκολεύει την αιµάτωση των κυττάρων. Είναι η κύρια αιτία πρόκλησης εµφραγµάτων, εγκεφαλικών επεισοδίων και γάγγραινας των άκρων. Ο συνδυασµός καπνίσµατος και λήψης αντισυλληπτικών χαπιών αυξάνει σηµαντικά τον κίνδυνο να εµφανίσουν οι γυναίκες θροµβώσεις των φλεβών.

• Η οστεοπόρωση. Οι καπνίστριες υποφέρουν πιο έντονα από την εξέλιξη της οστεοπόρωσης και τις επιπτώσεις της.

• Οι καρκίνοι του στόµατος, του οισοφάγου, του παγκρέατος, της ουροδόχου κύστεως κ.λ.π. Εκτός από τον καρκίνο των πνευµόνων, το κάπνισµα ενοχοποιείται για πολλές µορφές καρκίνου, που εµφανίζονται είτε σε θέσεις άµεσα εκτεθειµένες στον καπνό, είτε σε θέσεις που δρούν τα τοξικά προϊόντα του καπνού που απορροφώνται από τους πνεύµονες και κυκλοφορούν στο αίµα.

• Προβλήµατα γονιµότητας και εγκυµοσύνης. Οι καπνιστές εµφανίζουν συχνότερα προβλήµατα σεξουαλικής ικανότητας. Στους καπνιστές το σπέρµα είναι συχνά αδύναµο, ενώ στις καπνίστριες η σύλληψη µπορεί να είναι δυσκολότερη και έχουν συχνά αποβολές.

Πέρα, όµως, από τα προβλήµατα υγείας, το κάπνισµα επιδρά αρνητικά στην εµφάνιση και την παρουσία των καπνιστών.

72

• Το δέρµα τους γερνάει πιο γρήγορα. Εµφανίζει νωρίτερα περισσότερες ρυτίδες, ιδίως γύρω από το στόµα και τα µάτια.

• Τα νύχια είναι πιο ευαίσθητα και συχνά χρωµατίζονται µε την κιτρινίλα του τσιγάρου.

• Τα δόντια µαυρίζουν γρηγορότερα και χάνουν την στιλπνότητά τους.

• Ο καπνιστής µυρίζει "καπνίλα". Και αυτό γίνεται έντονα αισθητό όταν βρίσκεται πολύ κοντά σε άλλους ανθρώπους (στο διπλανό κάθισµα, στο ασανσέρ, στο αυτοκίνητο κ.λ.π.).

Στατιστικά στοιχεία

Το κάπνισµα προκαλεί :

Το θάνατο 3,5 εκατοµµυρίων ανθρώπων στον κόσµο κάθε χρόνο

73

Το 25% των θανάτων από καρδιοπάθεια

Το 83% των θανάτων από χρόνια βρογχίτιδα και εµφύσηµα

Το 90% των περιφερειακών νόσων, που συχνά οδηγούν σε ακρωτηριασµό Το 82% των θανάτων από καρκίνο του πνεύµονα

Οικονοµική «αιµορραγία» 200 δισεκατοµµυρίων δολαρίων κάθε χρόνο στους πάσχοντες από νόσους που σχετίζονται µε το κάπνισµα, σύµφωνα µε στοιχεία της Παγκόσµιας Τράπεζας.

Σύµφωνα µε στοιχεία της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας

Οι καπνιστές στη χώρα µας αυξήθηκαν κατά 10% από το 1996, πράγµα που συµβαίνει και µε τους θανάτους από καρκίνο του πνεύµονα, που ξεπερνούν πλέον τους 6.000 ετησίως.

Οι Έλληνες δοκιµάζουν το τσιγάρο ακόµη και από την ηλικία των 10 ετών, µέχρι τα 14 οι µισοί έφηβοι το έχουν δοκιµάσει, ενώ στα 18 ένας στους δύο µαθητές καπνίζει συστηµατικά.

Μόλις το 3% των µαθητών του Γυµνασίου και το 11% των µαθητών του Λυκείου καταφέρνει να σταµατήσει το κάπνισµα µετά από συστηµατική χρήση.

Αυξάνονται όλο και περισσότερο οι νέες γυναίκες καπνίστριες, αλλά και εκείνες που δε συµµορφώνονται σε ευαίσθητες περιόδους, όπως εκείνη της εγκυµοσύνης. ∆εν είναι τυχαίο, σύµφωνα µε τους επιστήµονες, ότι η πιθανότητα για έµφραγµα του µυοκαρδίου, αυξήθηκε κατά 50% τα τελευταία χρόνια για τις γυναίκες σε σχέση µε τους άνδρες.

74

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ∆ΙΑΚΟΠΗ ΤΟΥ ΚΑΝΙΣΜΑΤΟΣ

Αν έχετε προσπαθήσει να κόψετε το τσιγάρο, γνωρίζετε πόσο δύσκολο είναι. Η νικοτίνη είναι πολύ εξαρτησιογόνος ουσία. Σε ορισµένους ανθρώπους προκαλεί τόση εξάρτηση όση και η ηρωίνη ή η κοκαΐνη! Το να το κόψει κανείς είναι δύσκολο. Ωστόσο δεν είναι ακατόρθωτο. Ιδού τα 5 σηµεία-κλειδιά, τα οποία, σύµφωνα µε τις έρευνες που έχουν γίνει , θα σας βοηθήσουν να τα καταφέρετε:

1. Προετοιµαστείτε

o Ορίστε µια σύντοµη ηµεροµηνία για να

ξεκινήσετε.

o Αλλάξτε το περιβάλλον. Απαλλαγείτε από όλα

τα τσιγάρα, τα τασάκια και τους αναπτήρες στο σπίτι, στο

αυτοκίνητο και στο χώρο εργασίας. Μην επιτρέπετε σε

άλλους να καπνίζουν στο σπίτι.

75

o Κάνετε µια ανασκόπηση στις τυχόν παλαιότερες

προσπάθειές σας. Σκεφθείτε τι πήγε σωστά και τι λάθος.

o Μόλις τα καταφέρετε και το κόψετε, µην

καπνίσετε ξανά - ούτε µια ρουφηξιά!

2. Λάβετε υποστήριξη και ενθάρρυνση. Οι µελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να πετύχετε αν έχετε βοήθεια. Το ποσοστό των ατόµων που επιχειρούν να διακόψουν από µόνα τους το κάπνισµα και τελικά τα καταφέρνουν δεν ξεπερνά το 3%. Μπορείτε να λάβετε υποστήριξη µε πολλούς τρόπους:

o Πείτε σε φίλους, συγγενείς και συναδέλφους ότι

πρόκειται να το κόψετε και ότι έχετε ανάγκη την

υποστήριξή τους. Ζητήστε τους να µην καπνίζουν

µπροστά σας ή να αφήνουν τσιγάρα σε... κοινή θέα.

o Ζητήστε τη συµβουλή ενός κατάλληλα

εκπαιδευµένου επαγγελµατία υγείας (γιατρού,

φαρµακοποιού, ψυχολόγου).

o Αναζητήστε ατοµική ή οµαδική υποστήριξη. Όσο

περισσότερη υποστήριξη και συµβουλές λάβετε από

κάποιον ειδικό, τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχετε να το

κόψετε.

3. Αναπτύξτε νέες ικανότητες και συµπεριφορές.

o Προσπαθήστε να αποσπάσετε τον εαυτό σας

από την ανάγκη να καπνίσετε. Μιλήστε µε κάποιον,

πηγαίνετε για έναν περίπατο ή απασχοληθείτε µε κάποιο

έργο.

76

o Όταν ξεκινήσετε την προσπάθεια να το κόψετε,

αλλάξτε κάποιες καθηµερινές σας συνήθειες.

Χρησιµοποιήστε µια διαφορετική διαδροµή για να πάτε

στη δουλειά σας. Πιείτε τσάι αντί για καφέ. Πάρτε πρωινό

σε διαφορετικό µέρος.

o Κάντε κάτι για να µειώσετε το στρες. Κάντε ένα

ζεστό µπάνιο, δοκιµάστε τη σωµατική άσκηση ή διαβάστε

ένα βιβλίο.

o Προγραµµατίστε κάθε µέρα να κάνετε κάτι που

σας ευχαριστεί.

o Καταναλώστε πολύ νερό, χυµούς ή άλλα υγρά

(αποφύγετε το αλκοόλ).

4. Επισκεφθείτε κάποιο από τα ιατρεία διακοπής καπνίσµατος.

Θα εξετάσουν την περίπτωσή σας κι ενδεχοµένως να σας δώσουν κάποια θεραπεία που να σας βοηθήσει να διακόψετε το κάπνισµα και να µειώσει την ανάγκη σας για τσιγάρο.

o Σήµερα κυκλοφορούν θεραπείες κατά του

τσιγάρου (τσίχλες ή διαδερµικά αυτοκόλλητα νικοτίνης, τα

σκευάσµατα Champix και Zyban κλπ).

o Ρωτήστε το γιατρό ή το φαρµακοποιό για την

ορθή χρήση τους και διαβάστε προσεκτικά τις οδηγίες

χρήσης.

o Τα σκευάσµατα αυτά έχει βρεθεί ότι µπορεί να

διπλασιάσουν τις πιθανότητες να το κόψετε.

77

5. Ετοιµαστείτε για υποτροπή ή δύσκολες καταστάσεις.

Οι περισσότερες υποτροπές συµβαίνουν µέσα στους πρώτους τρεις µήνες. Μην απελπίζεστε αν το ξαναρχίσετε. Έχετε πάντα υπόψη σας ότι οι περισσότεροι προσπαθούν πολλές φορές πριν τα καταφέρουν. Για να αντέξετε, έχετε το νου σας στα παρακάτω:

o Αλκοόλ. Αποφύγετέ το. Η κατανάλωσή του

µειώνει τις πιθανότητες να καταφέρετε να αντισταθείτε στο

να ξαναρχίσετε το κάπνισµα.

o Aλλοι καπνιστές. Αν κάνετε παρέα µε άτοµα

που καπνίζουν, µπορεί να σας παρασύρουν.

o Αύξηση βάρους. Οι περισσότεροι καπνιστές

παίρνουν 3-6 κιλά στην προσπάθειά τους να κόψουν το

τσιγάρο. Μην αφήσετε την αύξηση του βάρους να σας

αποσπάσει την προσοχή από το βασικό σας στόχο.

o Κακή διάθεση ή κατάθλιψη. Υπάρχουν πολλοί

τρόποι - πέραν του τσιγάρου - για να βελτιώσετε τη

διάθεσή σας.

78

Εξάρτηση από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές

Τι είναι ηλεκτρονικός υπολογιστής;

Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι µια µηχανή κατασκευασµένη κυρίως από ψηφιακά ηλεκτρονικά κυκλώµατα και δευτερευόντως από ηλεκτρικά και µηχανικά συστήµατα, και έχει ως σκοπό να επεξεργάζεται πληροφορίες. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι ένα αυτοµατοποιηµένο, ηλεκτρονικό, ψηφιακό επαναπρογραµµατιζόµενο σύστηµα γενικής χρήσης το οποίο µπορεί να επεξεργάζεται δεδοµένα βάσει ενός συνόλου προκαθορισµένων οδηγιών, των εντολών που συνολικά ονοµάζονται πρόγραµµα.

Μορφές εξάρτησης από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές:

79

1. Εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια - βιντεοπαιχνίδια

2. Εξάρτηση από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα

1. Εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια - βιντεοπαιχνίδια

Τι είναι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια – βιντεοπαιχνίδια;

Με τον όρο ηλεκτρονικό παιχνίδι αναφερόµαστε σε οποιοδήποτε παιχνίδι παίζεται µε τη χρήση κάποιας ηλεκτρονικής συσκευής. Αυτή η συσκευή µπορεί να είναι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, µια κονσόλα παιχνιδιών, ένα κινητό τηλέφωνο.

80

Εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια – βιντεοπαιχνίδια.

ΟΡΙΣΜΟΣ:

Η συστηµατική και παρατεταµένη χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών µπορεί να οδηγήσει ένα παιδί στον εθισµό. Η ακρότητα θεµατολογίας των ηλεκτρονικών παιχνιδιών τροµάζει: αιµατηρές µάχες, µαζικές καταστροφές και σκοτωµοί, ωµή και αλόγιστη χρήση βίας, η οποία επιβραβεύεται µε πόντους όσο περισσότερο το παιδί τη χρησιµοποιεί!

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ:

Κατανάλωση σταδιακά περισσότερου χρόνου στα ηλεκτρονικά παιχνίδια

Ανάγκη για περισσότερο χρόνο χρήσης.

Εµµονές ή φαντασιώσεις µε θέµατα και ρόλους που διαδραµατίζονται στην πλοκή ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού, τρέµουλο, άγχος, ανησυχία, αϋπνία, εφιάλτες (παρουσιάζονται µε τη µείωση - διακοπή της χρήσης των ηλεκτρονικών παιχνιδιών).

Σταδιακή µείωση του κινήτρου για το σχολικό διάβασµα και τη συµµετοχή σε σχολικές δραστηριότητες, όπως και περιορισµός της κοινωνικοποίησης µε συνοµηλίκους, µε αποτέλεσµα το παιδί να αποµονώνεται και να παρουσιάζεται σοβαρή πτώση στη σχολική επίδοση.

ΑΙΤΙΑ:

81

Η ντροπαλότητα ή ο φόβος να επικοινωνούν µε άλλους ανθρώπους

∆εν µπορούν να ικανοποιούν κοινωνικές και συναισθηµατικές ανάγκες και δεν µπορούν να ελέγξουν τη χρήση

Μοναξιά, άγχος,

Κατάθλιψη και η χαµηλή αυτοεκτίµηση.

Η αναβλητικότητα και η συναισθηµατική απόρριψη

2. Εξάρτηση από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα

Τι είναι το διαδίκτυο;

Το ∆ιαδίκτυο (αγγλ. Internet) είναι παγκόσµιο σύστηµα διασυνδεδεµένων δικτύων υπολογιστών, οι οποίοι χρησιµοποιούν καθιερωµένη οµάδα πρωτοκόλλων, η οποία συχνά αποκαλείται "TCP/IP" (αν και αυτή δεν χρησιµοποιείται από όλες τις υπηρεσίες του ∆ιαδικτύου) για να εξυπηρετεί εκατοµµύρια χρηστών καθηµερινά σε ολόκληρο τον κόσµο. Οι διασυνδεδεµένοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ανά τον κόσµο, οι οποίοι βρίσκονται σε ένα κοινό δίκτυο επικοινωνίας, ανταλλάσσουν µηνύµατα (πακέτα) µε τη χρήση διαφόρων πρωτοκόλλων (τυποποιηµένοι κανόνες επικοινωνίας), τα οποία υλοποιούνται σε επίπεδο υλικού και λογισµικού. Το κοινό αυτό δίκτυο καλείται ∆ιαδίκτυο.

82

Εξάρτηση από το διαδίκτυο

ΟΡΙΣΜΟΣ:

Ο εθισµός στο ∆ιαδίκτυο (Ιnternet addiction) µια σχετικά νέα µορφή εξάρτησης, προτάθηκε ως όρος πρώτη φορά από τον Goldberg (1995) και έγινε δηµοφιλής µε την καινοτόµο έρευνα της Young (1996), αναφέρεται στην «καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισµό ή δυσθυµική συµπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της» (Mitchell, 2000). Ο εθισµός στο ∆ιαδίκτυο αν και δεν έχει επισήµως αναγνωρισθεί ως κλινική οντότητα παρά µόνο σε Κίνα, Ν.Κορέα και Ταιβάν, αποτελεί µια κατάσταση, που προκαλεί σηµαντική έκπτωση στην κοινωνική και επαγγελµατική ή ακαδηµαϊκή λειτουργικότητα του ατόµου. Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας όλο και συχνότερα καλούνται, να προσεγγίσουν θεραπευτικά άτοµα µε προβληµατική χρήση του ∆ιαδικτύου. Ήδη στην επόµενη έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου της Αµερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, DSM-V, θα συµπεριληφθεί ως χρήζουσα περισσότερη έρευνα η οντότητα "Internet Use Gaming Disorder", ένας όρος που δεν έχει χρησιµοποιηθεί σε έρευνες ως σήµερα. Συνηθέστερη ορολογία πέρα από τον εθισµό στο ∆ιαδίκτυο (Internet Addiction Disorder - IAD) είναι επίσης οι "Pathological Internet Use" (Παθολογική χρήση του διαδικτύου)», "Problematic Internet Use" (Προβληµατική χρήση του διαδικτύου), "Excessive Internet Use" (Υπερβολική χρήση του διαδικτύου) και "Compulsive Internet Use" (Καταναγκαστική χρήση του διαδικτύου) (Widyanto & Griffiths, 2006).

83

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ:

Συµπτώµατα συνδρόµου απόσυρσης, όπως ψυχοκινητική διέγερση, εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού,άγχος, έµµονη σκέψη για το διαδίκτυο και όνειρα για το διαδίκτυο.

Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή και χρήµατος σε δραστηριότητες σχετικές µε το διαδίκτυο (λογισµικά, σκληροί δίσκοι κ.λ.π)

Έκπτωση λειτουργικότητας του ατόµου σε κοινωνικό, οικογενειακό αλλά και προσωπικό επίπεδο.

Μειωµένη επίδοση στο σχολείο λόγω των πολλών ωρών που περνάει ο έφηβος στο διαδίκτυο.

Σε προχωρηµένες περιπτώσεις ο έφηβος δεν κοιµάται, παραµελεί την προσωπική του υγιεινή, µπορεί να σταµατήσει ακόµα και το σχολείο. Ακόµη, αποµονώνεται, από την οικογένεια και τους φίλους του, γίνεται επιθετικός, µπορεί να κλέβει χρήµατα από του γονείς για να παίζει. Τέλος, φτάνει σε σηµείο να µην τρώει ή και το αντίθετο

ΑΙΤΙΑ:

Το ∆ιαδίκτυο έχει την ικανότητα να καλύψει συγκεκριµένες ψυχολογικές ανάγκες ενός ατόµου. Ένα από τα χαρακτηριστικά του µέσου που προκύπτει από τη φύση του είναι ότι µπορεί να δηµιουργήσει µια «ιδανική

84

κατάσταση εαυτού», όπου το άτοµο µπορεί να εξερευνήσει διάφορες πτυχές της προσωπικότητας του χωρίς να έχει περιορισµούς και συνέπειες. Στο ∆ιαδίκτυο δεν υπάρχουν άµεσες συνέπειες των πράξεων, ο χρήστης µπορεί να µπει και να βγει όποτε θέλει, ενώ µπορεί να καλύψει την όποια εξωτερική εµφάνιση, αφού δεν υπάρχει οπτική επαφή. Ταυτόχρονα, ο έφηβος µπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα µε την εκάστοτε διαδικτυακή εµπειρία, εξαιτίας της ανωνυµίας, που συνιστά κατεξοχήν χαρακτηριστικό του ∆ιαδικτύου. Συνήθως, τα παιδιά που αντιµετωπίζουν το πρόβληµα του εθισµού στο διαδίκτυο είναι αγόρια και µεγαλώνουν σε δύσκολες καταστάσεις (δυσλειτουργικές οικογένειες). Πρόσφατες έρευνες στην Ελλάδα κατέδειξαν τη σηµασία της γονικής µέριµνας και φροντίδας στην ανάπτυξη του εθισµού στο ∆ιαδίκτυο (Siomos, 2012). Η βέλτιστη παροχή γονικής µέριµνας χαρακτηρίζεται από φροντίδα και υγιή προστατευτικότητα, ούτως ώστε το παιδί να κατευθύνεται και να καθοδηγείται µε επάρκεια σε ένα ασφαλές περιβάλλον, χωρίς να παρεµποδίζονται οι προσπάθειες του για την ανάδειξη προσωπικής ταυτότητας και αυτονόµησης. Αντίθετα, υπερπροστατευτικότα των γονέων και χαµηλά επίπεδα φροντίδας συνιστούν το πρότυπο µέριµνας 'affectionless control' (έλεγχος χωρίς στοργή) το οποίο συνδέθηκε µε υψηλότερες βαθµολογίες εθισµού στο ∆ιαδίκτυο.

Εξάρτηση από τα κοινωνικά δίκτυα

Τι είναι τα κοινωνικά δίκτυα;

Οι ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν εικονικές κοινότητες, όπου οι χρήστες του ∆ιαδικτύου

85

έχουν τη δυνατότητα να δηµιουργήσουν τα εικονικά τους προφίλ και να αναπτύξουν ένα δίκτυο επαφών, µε τις οποίες µπορούν να επικοινωνούν µέσω της ιστοσελίδας. Οι πιο διαδεδοµένες πλατφόρµες κοινωνικής δικτύωσης παγκοσµίως αυτή τη στιγµή είναι το Myspace και το Facebook.

Τι είναι εξάρτηση από τα κοινωνικά δίκτυα;

ΟΡΙΣΜΟΣ:

Εξάρτηση από τα κοινωνικά δίκτυα είναι µία έκφραση η οποία συνήθως χρησιµοποιείται όταν απευθυνόµαστε στην κατάσταση κατά την οποία κάποιος σπαταλάει πολλές ώρες της ηµέρας χρησιµοποιώντας κοινωνικά δίκτυα – όπως το Facebook και το Twitter- τόσες πολλές µάλιστα που καταλήγει να παρεµβαίνει και µε καταστάσεις της κανονικής ζωής του ατόµου.

Παρόλο που η εξάρτηση από τα κοινωνικά δίκτυα δεν έχει αναγνωριστεί ιατρικά ως µία µορφή αρρώστιας ή διαταραχής , το σύµπλεγµα των συµπεριφορών που σχετίζονται µε βαριά ή υπερβολική χρήση των κοινωνικών µέσων µαζικής ενηµέρωσης έχει γίνει αντικείµενο πολλών συζητήσεων και ερευνών.

Στατιστικά στοιχεία

Ηλεκτρονικός υπολογιστής

Ηλεκτρονικός υπολογιστής και ίντερνετ τις καθηµερινές

86

Ένας στους 4 µαθητές (25,4%) δεν ασχολείται καθόλου µε τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το ίντερνετ τις ηµέρες του σχολείου. Οι µισοί µαθητές (50,4%) αφιερώνουν συνήθως από µισή έως και 2 ώρες, ενώ 1 στους 4 εφήβους (24,3%) αναφέρει ότι ασχολείται τουλάχιστον 3 ώρες τις καθηµερινές. Το ποσοστό των µαθητών που χρησιµοποιούν τον Η/Υ για τουλάχιστον 3 ώρες την ηµέρα τις καθηµερινές αυξάνεται µε την ηλικία: 14,1% των 11χρονων, 25,8% των 13χρονων και 33,7% των 15χρονων. Επιπλέον, περισσότερα αγόρια (26,8%) από κορίτσια (21,9%) χρησιµοποιούν τον Η/Υ για τουλάχιστον 3 ώρες την ηµέρα τις καθηµερινές.

Από το 2006 έως το 2010 έχουν αυξηθεί σηµαντικά τα ποσοστά των εφήβων που ασχολούνται µε τον Η/Υ και το ίντερνετ τις καθηµερινές. Χαρακτηριστικό είναι δε ότι η συντριπτική πλειονότητα των µαθητών (61,5%) δεν χρησιµοποιούσαν καθόλου Η/Υ τις καθηµερινές το 2006, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό το 2010 υποδιπλασιάστηκε (25,4%).

Ηλεκτρονικός υπολογιστής και ίντερνετ το Σαββατοκύριακο

Οι έφηβοι βρίσκονται στον Η/Υ και το ίντερνετ περισσότερες ώρες το Σαββατοκύριακο από ό,τι τις καθηµερινές. Για παράδειγµα, τουλάχιστον 3 ώρες την ηµέρα χρησιµοποιεί τον Η/Υ σχεδόν διπλάσιο ποσοστό εφήβων (41%) το Σαββατοκύριακο συγκριτικά µε τις καθηµερινές (24,3%). Η διαφορά αυτή ισχύει και για τα

87

δύο φύλα (αγόρια: 42,6% έναντι 26,8%, κορίτσια: 39,5% έναντι 21,9%).

Την περίοδο 2006-2010 καταγράφεται σηµαντική αύξηση στα ποσοστά των µαθητών που χρησιµοποιούν τον Η/Υ και το ίντερνετ το Σαββατοκύριακο ανεξάρτητα από τη διάρκεια χρήσης. Έτσι, για παράδειγµα, τουλάχιστον 4 ώρες την ηµέρα αφιερώνουν στον Η/Υ και το ίντερνετ το Σαββατοκύριακο τριπλάσιο ποσοστό εφήβων το 2010 συγκριτικά µε το 2006 (27,4% έναντι 8,7%). Από το 2006 έως το 2010 καταγράφεται αύξηση στα ποσοστά των µαθητών που παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια το Σαββατοκύριακο.

Ηλεκτρονικά παιχνίδια

Ηλεκτρονικά παιχνίδια τις καθηµερινές

Ένας στους 3 µαθητές (33,6%) δεν παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια τις ηµέρες του σχολείου, κυρίως τα κορίτσια (46,6%, έναντι 19,7% των αγοριών). Ένας στους 2 εφήβους (47,8%) παίζει τις καθηµερινές από µισή έως και 2 ώρες την ηµέρα, ενώ σχεδόν 1 στους 5 (18,6%) παίζει τουλάχιστον 3 ώρες.

Τα αγόρια παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια τις καθηµερινές σε υψηλότερο ποσοστό από τα κορίτσια. Έτσι, από µισή έως 2 ώρες αφιερώνουν στα ηλεκτρονικά παιχνίδια το 52,4% των αγοριών, έναντι του 43,5% των κοριτσιών. Με την ηλικία µειώνεται το ποσοστό των εφήβων που παίζουν µέχρι 2 ώρες τις ηµέρες του σχολείου, αλλά αυξάνεται το ποσοστό εκείνων που παίζουν υπερβολικά. Έτσι, από µισή έως 2 ώρες παίζουν το 54,4% των 11χρονων, το 48,2% των 13χρονων και το 40,1% των 15χρονων, αλλά

88

τουλάχιστον 3 ώρες παίζουν το 15,3% των 11χρονων και το 20,3% των 13χρονων και των 15χρονων.

Ηλεκτρονικά παιχνίδια το Σαββατοκύριακο

Οι έφηβοι παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια περισσότερες ώρες τα Σαββατοκύριακα σε σύγκριση µε τις καθηµερινές. Έτσι, διπλάσιος αριθµός εφήβων παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια τουλάχιστον 3 ώρες την ηµέρα τα Σαββατοκύριακα (37,4%) από ό,τι τις καθηµερινές (18,6%). Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αποτελούν βασική διασκέδαση των αγοριών και το Σαββατοκύριακο, τα οποία, επίσης, µε την ηλικία αυξάνουν τις ώρες που παίζουν. Συγκεκριµένα, ασχολούνται για τουλάχιστον 4 ώρες την ηµέρα το 29,3% των 11χρονων αγοριών σε σύγκριση µε το 41,8% και το 38,9% των 13χρονων και των 15χρονων, αντίστοιχα.

FACEBOOK

Όταν µιλάµε για εξάρτηση από τα κοινωνικά δίκτυα το πρώτο πράγµα που µας έρχεται στο µυαλό είναι το Facebook. Ας δούµε λοιπόν µερικά πράγµατα σχετικά µε αυτό το µέσο κοινωνικής δικτύωσης.

89

Παλαιότερα ήταν η τηλεόραση, µετά ήρθαν τα κινητά, το dvd και τώρα το Internet, δηλαδή τέσσερις πολύ καλοί λόγοι για να µην ξεκολλάµε τα µάτια µας από µία οθόνη, όποια κι αν είναι αυτοί. Θα σταθούµε στο Internet και µάλιστα στα social networks που έχουν µπει για τα καλά στη ζωή µας τα τελευταία χρόνια µε πρώτο και καλύτερο το Facebook.

Το facebook είναι ένας κοινωνικός ιστοχώρος δικτύωσης που έχει την αφετηρία του στις 4 Φεβρουαρίου του 2004. Ιδρυτής του είναι ο Mark Zuckerberg, ο οποίος ίδρυσε το facebook όταν ήταν ακόµα φοιτητής του Harvard. Αρχικά δικαίωµα συµµετοχής είχαν µόνο οι φοιτητές του Harvard, αλλά αργότερα το δικαίωµα αυτό επεκτάθηκε για όλους του µαθητές και φοιτητές αµερικάνικων σχολείων και πανεπιστηµίων και τέλος για κάθε άνθρωπο του πλανήτη, αρκεί να έχει κλέισει τα 13 του χρόνια.

Το facebook είναι αυτή τη στιγµή το δηµοφιλέστερο site κοινωνικής δικτύωσης και έχει πάνω από 200.000.000 µέλη, ενώ κάθε µέρα οι χρήστες του ανεβάζουν πάνω από 14.000.000 φωτογραφίες και βίντεο. Φυσικό είναι λοιπόν το facebook εξαιτίας της µαζικότητάς του να µην θεωρείται πλέον ως ένας απλός ιστοχώρος, αλλά να θεωρείται ένα κοινωνικό φαινόµενο του δυτικού κόσµου που χρήζει επιστηµονικής αλλά και γενικότερης ανάλυσης. Μετρηµένοι στα δάκτυλα είναι εκείνοι που έχουν ξεφύγει από τη µανία και δεν έχουν προφίλ, ενώ οι υπόλοιποι πειραζόµαστε µεταξύ µας για να αναδείξουµε τον περισσότερο "κολληµένο" από την παρέα τη στιγµή που εµείς θέλουµε να δείχνουµε ότι κρατάµε υπό έλεγχο το συνολικό χρόνο που περνάµε σε αυτό.

90

Με ευκαιρία την συµπλήρωση πέντε χρόνων επιτυχούς παρουσίας του facebook στον κυβερνοχώρο, το ELTRUN (Εργαστήριο Ηλεκτρονικού Επιχειρείν) του Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, παρουσίασε µία πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα σχετικά µε την ηλεκτρονική δικτύωση των Ελλήνων χρηστών. Σύµφωνα µε την έρευνα αυτή το 75% των Ελλήνων χρηστών ηλικίας 15-25 ετών κάνουν συστηµατική χρήση του facebook, ενώ µάλιστα δεν είναι εγγεγραµµένοι σε καµία άλλη αντίστοιχη σελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι δε σηµαντικό ότι το 59% των χρηστών αυτών επισκέπτεται το facebook συχνότερα από µία φορά την ηµέρα. Το 34% των χρηστών επισκέπτεται το facebook 2-3 την ηµέρα, ενώ ένα ποσοστό της τάξης του 24% "ελέγχει" το διαδικτυακό προφίλ του ακόµα πιο συχνά.

Όσον αφορά τώρα τον χρόνο χρήσης του facebook, το 75% δηλώνει ότι ο χρόνος της κάθε του επίσκεψης δεν ξεπερνά τα 30 λεπτά, ενώ το 50% ξοδεύει για κάθε του επίσκεψη λιγότερο από 15 λεπτά. Αυτό το στοιχείο σε συνδυασµό µε την συχνότητα των επισκέψεων του ιστοχώρου αυτού, αποδεικνύει ότι το facebook έχει γίνει αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινότητας των χρηστών.

Τέλος οι λόγοι και τα κίνητρα της δηµιουργίας του διαδικτυακού προφίλ στον ιστοχώρο αυτό είναι πρώτον η εύρεση παλιών γνωστών και φίλων σε ποσοστό 92%, ενώ

91

ο δεύτερος λόγος είναι η διασκέδαση µέσω των τεστ, των κουίζ, των βίντεο κλπ που προσφέρουν διάφορες εφαρµογές του facebook. Επίσης δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί από τα κίνητρα των χρηστών και το νέο είδος κοινωνικού σχολιασµού ή πιο απλά κουτσοµπολιού, "το ηλεκτρονικό κουτσοµπολιό". Πρόκειται πολύ απλά για τη δυνατότητα που προσφέρει το facebook να µαθαίνει κανείς µέσα από τα προφίλ των φίλων και των γνωστών του, κάθε νέο που αφορά τη ζωή τους και κυρίως την προσωπική τους ζωή φυσικά. Ένας ψεύτικος κόσµος Κάθε προφίλ αποτελεί για το άτοµο ένα προσωπείο, το οποίο αποτελείται περισσότερο από επιθυµητές ιδιότητες παρά από πραγµατικές. Οι χρήστες του facebook λοιπόν αναφέρονται περισσότερο στο φαντασιακό αγνοώντας και υποτιµώντας την πραγµατικότητα. Ακόµα και όταν η επικοινωνία γίνεται µέσω κάµερας η γλώσσα του σώµατος δεν υπάρχει, ο χρήστης δείχνει το "καλό" του προφίλ, προσέχει τον φωτισµό, το ντύσιµο, το χτένισµα κλπ, ενώ και οι φωτογραφίες που ανεβάζει στο προφίλ είναι πάντα προσεγµένες, επιλεκτικές και συχνά δε ιδιαίτερα προκλητικές.

Όταν επιπλέον οι χρήστες αποφασίσουν να συναντηθούν από κοντά, αυτό που συνήθως ακολουθεί είναι η απόλυτη και βαθύτατη απογοήτευση, αφού το προσωπείο πέφτει και το είδωλο γκρεµίζεται. Στο facebook και γενικότερα στο διαδίκτυο ο κόσµος δεν έχει διακρίσεις τάξεων, φύλου, εθνικότητας. Το παρελθόν, η ηλικία, οι εµπειρίες, τα επιτεύγµατα δεν παίζουν ρόλο, ενώ τη ταυτότητα του κάθε ατόµου δύναται να κατασκευαστεί κατά το δοκούν, ενώ

92

ανά πάσα στιγµή µπορεί να ανακατασκευαστεί. Αρκεί να δηλώσει κανείς κάτι και αµέσως γίνεται αποδεκτό εφόσον δεν υπάρχει κανενός είδους έλεγχος. Όταν λοιπόν και στην περίπτωση που η νέοι απογοητευτούν από την "φτωχή" πραγµατικότητα βυθίζονται ακόµα πιο πολύ στον εικονικό µικρόκοσµό τους, ο οποίος κατασκευάζεται και ανακατασκευάζεται αέναα µε γνώµονα τις επιθυµίες τους. Και εν τέλει αυτή η µόνιµη αναντιστοιχία ανάµεσα στο εικονικό και το πραγµατικό είναι που οδηγεί τον νέο στη κατάθλιψη, εφόσον στον πραγµατικό κόσµο δεν φτάνει να δηλώνει κανείς κάτι, πρέπει και να το υποστηρίζει µε τις πράξεις και την συνεχή του προσπάθεια.

Facebook και κατάθλιψη Σύµφωνα µε την Susan Greenfield, Νευροεπιστήµονα και ∆ιευθύντρια του Βασιλικού Ινστιτούτου της Μεγάλης Βρετανίας, οι ιστοσελίδες τύπου facebook ενθαρρύνουν σαφώς τη στιγµιαία ικανοποίηση και αναγνώριση, καθιστούν τους νέουν πιο εγωκεντρικούς, ενώ παράλληλα µειώνουν αισθητά τον χρόνο που µπορεί κάποιος να παραµείνει συγκεντρωµένος σε µία και µόνο εργασία. Από την αντίπερα όµως όχθη υπάρχουν και οι υποστηρικτές των διαδικτυακών αυτών εφαρµογών οι οποίοι τονίζουν τις θετικές επιδράσεις που έχουν αυτές στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Σύµφωνα λοιπόν µε πολλούς νευροεπιστήµονες ο εγκέφαλος ευεργετείται σηµαντικά από τις νέες εµπειρίες που του προσφέρει το διαδίκτυο, ενώ παράλληλα το ίντερνετ δύναται να βοηθήσει ανθρώπους µε προβλήµατα συµπεριφοράς και κοινωνικοποίησης να ενταχθούν σε διάφορες οµάδες και

93

να νιώσουν πιο αποδεκτοί. Επιπλέον οι νευροεπιστήµονες θεωρούν ότι το διαδίκτυο και οι εφαρµογές του είναι ιδιαίτερα ευεργετικές για τους ηλικιωµένους καθώς τους βοηθά και τους παρέχει κίνητρα προκειµένου να κρατήσουν τον εγκεφαλό τους σε εγρήγορση παρέχοντάς τους συνέχεια νέα ερεθίσµατα και µάλιστα ιδιαίτερα έντονα.

Από καθαρά τώρα ψυχολογική µατιά, σύµφωνα µε τον Γεράσιµο Προδροµίτη, Επίκουρο Καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήµιο, το διαδίκτυο και η εικονική πραγµατικότητα µπορούν να αποτελέσουν προέκταση, εµβάθυνση ή συµπλήρωµα της φυσικής πραγµατικότητας. Αυτό που στις µέρες µας αποτελεί επίκεντρο των ιδιωτικών αλλά και δηµόσιων συζητήσεων, το online social networking, ίσως τελικά αποτελεί την βαθύτερη ανάγκη ορισµένων ανθρώπων (και µάλλον της πλειοψηφίας των ανθρώπων) να συναντήσουν δυνητικά ή και πραγµατικά άλλα άτοµα και παράλληλα να νιώσουν ορατοί στο δηµόσιο χώρο.

Σύµφωνα µε πολλούς κοινωνικούς επιστήµονες το facebook και γενικότερα η διαδικτυακή επικοινωνία δίνει την ευκαιρία σε ανθρώπους από κάθε γωνιά του πλανήτη να επικοινωνήσουν επί ίσοις όροις, εφόσον στο µέσο αυτό η κοινωνική τάξη, η καταγωγή, η µόρφωση και το οικονοµικό status δεν παίζουν κανέναν ρόλο. Επιπλέον µέσω του διαδικτύου συχνά θίγει κανείς θέµατα που υπό κανονικές συνθήκες διαπροσωπικής επαφής δεν θα έθιγε. Μάλλον λοιπόν το facebook αποτελεί µία απάντηση απόλυτα φυσιολογική και ίσως µάλιστα αναµενόµενη σε µία κοινωνία όπου η πραγµατική και ουσιαστική

94

διαπροσωπική επαφή και επικοινωνία καθίστανται όλο και πιο προβληµατικές.

Η µορφή αυτή επικοινωνίας είναι ιδιαίτερα "οφέληµη" για ανθρώπους µε όχι και τόσο ικανοποιητικές κοινωνικές δεξιότητες, ή για ανθρώπους που δεν µπορούν να αντέξουν την σκληρότητα των δυνητικών διαπροσωπικών συγκρούσεων και προτιµούν να κρύβονται πίσω από ψεύτικες ταυτότητες σε διάφορα διαδικτυακά προφίλ. Έρευνα Τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης (social network) γοητεύουν τους µαθητές, που βρίσκουν ότι η ηλεκτρονική κοινωνική δικτύωση είναι ο βολικότερος τρόπος επικοινωνίας. Σε έρευνα που έγινε για τη χρήση του facebook από µαθητές διαπιστώθηκαν τα εξής: - Τα κορίτσια καταλαµβάνουν ακραίες θέσεις, δηλαδή είτε χρησιµοποιούν το Facebook πολλές ώρες ή είναι περιστασιακοί χρήστες. Τα αγόρια εµφανίζονται πιο ευνοϊκά διακείµενα απέναντι στην κοινωνική δικτύωση από ό,τι τα κορίτσια και είναι περισσότερο εξαρτηµένα από τη χρήση του Facebook.

- Οι πολύωροι χρήστες του Facebook έχουν χαµηλή συµµετοχή σε δηµιουργικές δραστηριότητες κατά τον ελεύθερο χρόνο τους.

- Πολλοί θεώρησαν ότι η ηλεκτρονική κοινωνική δικτύωση είναι ο βολικότερος τρόπος επικοινωνίας, που θα αντικαταστήσει το email και τις πιο συµβατικές µορφές

95

διάδρασης. Κανόνιζαν τα ραντεβού τους µέσω του Facebook αντί να τηλεφωνήσουν, συζητούσαν γι' αυτό µε τους φίλους τους και χρησιµοποιούσαν την ηλεκτρονική ιδιόλεκτο (αργκώ).

- Πολλοί χρήστες δήλωσαν ότι αυτό που τους συναρπάζει στο Facebook είναι ότι γνωρίζουν άτοµα που µοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα, ότι έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που τους ενδιαφέρουν, ακόµη και ότι συγκροτούν οµάδες µελέτης για τις εξετάσεις.

- Η ευχαρίστηση που προέρχεται από την ενασχόληση µε το Facebook και η φυγή από το διάβασµα είναι η βασικότεροι λόγοι ενασχόλησης µε αυτό (στους µαθητές Λυκείου). Το Facebook δεν είναι πια εργαλείο, αλλά εναλλακτικός τρόπος ζωής.

- Οι περισσότεροι δήλωσαν ότι µέσω της εφαρµογής αυτής κατάφεραν να επανασυνδεθούν µε άτοµα ή φίλους που είχαν χάσει εδώ και καιρό.

- Το κυριότερο χαρακτηριστικό του Facebook, που τους προσέλκυσε εξαρχής, ήταν η απλότητα των λειτουργιών του, η δυνατότητα επιλογής των εφαρµογών µε τις οποίες θα πλαισίωναν το προφίλ τους

- Αρκετοί χρήστες είχαν κουραστεί από το 'φακέλωµα' µέσω Facebook, µέσω του οποίου ο καθένας γνώριζε και µετέδιδε ποια η ψυχική διάθεση του χρήστη, τι έκανε όλες τις χρονικές στιγµές κλπ. Οι περισσότεροι από αυτούς πιστεύουν ότι η µόδα του Facebook θα περάσει και θα αντικατασταθεί µε κάτι πολύ πιο ενδιαφέρον, επειδή ξεπέρασε το µέτρο. Το διαδίκτυο έχει κανόνες αυτορρύθµισης.

96

-Πολλοί άνοιξαν λογαριασµό στο Facebook, επειδή είναι µόδα.

-Οι χρήστες µε µεγαλύτερη εξάρτηση από το Facebook, παρουσίαζαν την ίδια νοσηρή σχέση και µε τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τον υπολογιστή γενικότερα.

-Οι περισσότεροι χρήστες δεν κατάλαβαν την εξάρτηση από το facebook µέχρι που κατέληξαν να αναλώνουν πολλές ώρες ασχολούµενοι µε τις εφαρµογές του και σκεφτόταν γι' αυτό ακόµη κι όταν έκλειναν τον υπολογιστή.

-Το γλωσσικό επίπεδο των χρηστών του Facebook πολλές φορές κατρακυλάει σε ύβρεις και χυδαιολογίες, ενώ η ελληνική ορθογραφία παραχαράσσεται. Η γλώσσα είναι ένα συνονθύλευµα αγγλικών συντµήσεων και ελληνικών. Συχνή είναι η χρήση emoticons που όµως γίνονται δύσκολα στην αποκρυπτογράφησή τους και δυσχεραίνουν τη φόρτωση της σελίδας.

-Το Facebook αποτελεί µέσο επικοινωνίας, ειδικά για νέους επαρχιακών πόλεων, που δεν έχουν πολλές ευκαιρίες να γνωρίσουν όσους θα επιθυµούσαν. Παράλληλα προσφέρει τα δυνατότητα είτε για ιδιωτική συνοµιλία είτε για µαζική συζήτηση.

-Οι γυναίκες χρήστες προβάλλουν τις περισσότερες φορές ένα µυστηριώδη εαυτό, που περιµένει να ανακαλυφθεί από κάποιο χρήστη µε έξοχα προσόντα, γρήγορο στη γραφή και µε καλές ατάκες. Οι φωτογραφίες που τοποθετούν στο προφίλ τους είναι προκλητικές µερικές φορές ή παρµένες από τον κόσµο των κινουµένων σχεδίων. Οι άντρες χρήστες συνήθως επαίρονται για τα σωµατικά τους προσόντα και για τον 'τσαµπουκά' που µπορούν να επιδείξουν.

97

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

Ολονυχτίες µπροστά στον υπολογιστή. Εµµονή µε τις επιδόσεις στο παιχνίδι. Ανύπαρκτη κοινωνική ζωή. Αυτά είναι µερικά από τα συµπτώµατα που µαρτυρούν εθισµό στον απατηλό κόσµο των video games του ∆ιαδικτύου

Μένει ξάγρυπνος όλη τη νύχτα προκειµένου να ολοκληρώσει την αποστολή του στο online παιχνίδι. Κατά τη διάρκεια της ηµέρας, σκέφτεται µόνο τον εικονικό χαρακτήρα που έχει φτιάξει στο διαδραστικό παιχνίδι και µιλά γι’ αυτόν. Αδιαφορεί για όλα όσα συµβαίνουν στον πραγµατικό κόσµο και περιµένει πώς και πώς την ώρα που θα κάνει «κλικ» και θα µπει στον ελκυστικό χώρο της εικονικής πραγµατικότητας.

Οι γονείς πρέπει να απαγορεύουν στα παιδιά τη χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών; Τι πολιτική να κρατούν.

• Να µιλούν και να µοιράζονται µε τα παιδιά τους τις ανησυχίες τους.

• Να µη χρησιµοποιήσουν την απαγόρευση ως λύση, καθότι το απαγορευµένο εύκολα µετατρέπεται σε

98

γοητευτικό αντικείµενο και µαγνητίζει την περιέργεια των παιδιών.

• Να κατανοήσουν ότι η χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών είναι σηµείο των καιρών µας και να το αποδεχτούν, προσπαθώντας όµως να ελέγξουν την ποιότητα της θεµατολογίας τους (λιγότερη βία) και την διάρκεια έκθεσης του παιδιού τους σε αυτά.

• Να ωθήσουν τα παιδιά τους σε άλλες δηµιουργικές δραστηριότητες (π.χ. τέχνη, διάβασµα, αθλητισµός), που θα αντισταθµίσουν και θα ελαχιστοποιήσουν την επιρροή της κατάχρησης των ηλεκτρονικών παιχνιδιών.

• Να µιλούν στα παιδιά για τη σκοτεινή πλευρά και τις επιπτώσεις της ανθρώπινης βίας.

• Να έχουν «ανοιχτές τις κεραίες τους» για ίχνη εξάρτησης ώστε να αναζητήσουν βοήθεια από ψυχολόγο.

• Η κατανάλωση σταδιακά λιγότερου χρόνου στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.

• Η έλλειψη ενδιαφέροντος για άλλες δραστηριότητες και η αγωνιώδης προσµονή της επόµενης στιγµής που θα ασχοληθεί µε αυτά.

• Να παροτρύνει το παιδί να συναναστρέφεται µε ανθρώπους.

• Να µάθει το παιδί να αντιµετωπίζει τις δυσκολίες στις σχέσεις µε τους άλλους.

• Να επικοινωνεί ουσιαστικά µε το παιδί.

• Να δίνει αξία στη γνώµη του παιδιού.

• Να συζητούν µαζί του για το πώς µπορεί να λύσει τα προβλήµατά του

99

• ∆εν έχει νόηµα η απόλυτη απαγόρευση του Η/Υ και των παιχνιδιών.

• Το "απαγορευµένο" µαγνητίζει την περιέργεια τους, και τους ωθεί ακριβώς στο αντίθετο αποτέλεσµα.

• Ο γονιός πρέπει να δείξει "προσαρµογή σκέψης". Να αντιληφθεί πως η χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών είναι σηµείο των καιρών µας!

• Όµως, δεν πρέπει να παραδοθεί εύκολα στις επιθυµίες του παιδιού. Οφείλει µε σοβαρό, αποφασιστικό, τρόπο να κάνει συµφωνία (ένα κάποιο συµβόλαιο) µαζί του. Να διαλέξουν "µαζί" παιχνίδια µε µειωµένης βίας, συµφωνώντας στον χρόνο διαρκειας του παιχνιδιού.

• Να προειδοποιήσουµε το παιδί µας πως η συµφωνία µας µπορεί να είναι προφορική, αλλά είναι µια µορφή συµβολαίου και κάθε παραβίαση του έχει επιπτώσεις.

• Αν παραβιασθούν, τα συµφωνηθέντα, ο γονιός είναι υποχρεωµένος να επιβάλλει ποινή (στέρηση για αρκετό χρόνο του Η/Υ).

• ΤΈΛΟΣ, αν δυστυχώς, ο γονιός διαπιστώσει σηµεία εθισµού, να µην κρυφτεί πίσω από το δάκτυλο του, να µην αγνοήσει τον τεράστιο κίνδυνο που καραδοκεί

100

και να ζητήσει - το συντοµότερο - βοήθεια από ψυχολόγο.

Η διατήρηση ενός καλού επιπέδου επικοινωνίας στην οικογένεια είναι θεµελιώδους σηµασίας για την προστασία του εθισµένου παιδιού στη χρήση του διαδικτύου. Αυτό επιτυγχάνεται µε τον καθορισµό των στόχων από την πλευρά των γονέων, την επιλογή της κατάλληλης στιγµής για συζήτηση, η οποία πρέπει να είναι πριν την πλοήγηση στο διαδίκτυο και όχι κατά τη διάρκεια ή στο τέλος της. Οι γονείς οφείλουν να χρησιµοποιούν επιχειρήµατα, να είναι προετοιµασµένοι για την αρνητική στάση του παιδιού και εάν αποτύχουν να σκεφτούν νέους τρόπους επικοινωνίας µε τα παιδιά τους», προτείνει ο Σύλλογος. Αν γίνουν αυτά τα βήµατα στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διαταράσσεται η επικοινωνία στην οικογένεια. Ορισµένες οδηγίες κάνουν λόγο για 2 ώρες την ηµέρα ή 10 ώρες την εβδοµάδα, ως ένα καλό όριο για την φυσιολογική χρήση του διαδικτύου. Σηµαντικό είναι οι γονείς να έχουν κοινή στάση στην αντιµετώπιση του προβλήµατος, να δείχνουν στο παιδί τους πόσο νοιάζονται, να βάζουν λογικούς κανόνες στη χρήση του διαδικτύου, η τοποθέτηση του υπολογιστή θα πρέπει να είναι σε κοινό χώρο στο σπίτι για να ελέγχεται το είδος της χρήσης και τέλος πρέπει να ενθαρρύνουν το παιδί να βρει εναλλακτικές δραστηριότητες. «Στις περιπτώσεις όµως, όπου η χρήση του διαδικτύου δεν ελέγχεται και οι ώρες αυξάνονται παρόλο που οι γονείς ακολούθησαν τις παραπάνω οδηγίες, υπάρχουν συνέπειες στη σχολική επίδοση και την οργάνωση της καθηµερινότητας και οι οικογενειακές

101

σχέσεις επηρεάζονται αρνητικά, είναι απαραίτητο οι γονείς να απευθυνθούν σε ειδικούς ψυχικής υγείας εξειδικευµένους στον εθισµό στο ∆ιαδίκτυο», καταλήγει.

Οι γονείς επίσης θα µπορούσαν:

• Να ενηµερωθούν περισσότερο οι ίδιοι για τα video games.

• Να έχουν επίβλεψη στην επιλογή του είδους των παιχνιδιών απ’ τα παιδιά τους.

• Να θέτουν όρια στον χρόνο χρήσης.

• Να πληροφορηθούν και να ενισχύσουν την ουσιαστική επικοινωνία µε τα παιδιά τους

• Να οργανώσουν δραστηριότητες που ενισχύουν την επικοινωνία και το ενδιαφέρον των παιδιών για καινούργια πράγµατα

• Να εµπλουτίσει τις εµπειρίες και τα ερεθίσµατα του παιδιού, ενισχύοντας έτσι την αυτοεκτίµησή του και µειώνοντας την επιθυµία του για αποµόνωση.

• Να τοποθετήσουν τον υπολογιστή στο καθιστικό ή σε κεντρικό σηµείο/ δωµάτιο του σπιτιού ώστε να έχει πρόσβαση όλη η οικογένεια

• Να εγκαταστήσουν προγράµµατα φίλτρων προστασίας στον υπολογιστή

102

• Να ορίσουν κανόνες, όπως είναι ο χρόνος παραµονής στο διαδίκτυο ή οι ηµέρες κατά τις οποίες θα σερφάρουν στο διαδίκτυο τα παιδιά

• Να ελέγξουν και να συµµετέχουν στην επιλογή των παιχνιδιών στα οποία αφιερώνουν χρόνο τα παιδιά

• Να περάσουν χρόνο µε τα παιδιά σε εναλλακτικές δραστηριότητες

• Να ενθαρρύνουν τη συναναστροφή µε συνοµηλίκους τους

• Να θυµίζουν στα παιδιά ότι το Ιντερνετ «είναι εργαλείο και όχι παιχνίδι»

• Να µην ξεχνούν ότι ο διαδικτυακός εκφοβισµός είναι συχνό φαινόµενο µεταξύ παιδιών και εφήβων που ασχολούνται µε τις νέες τεχνολογίες και δηµιουργούν στο θύµα αισθήµατα ενοχής και ανασφάλειας

Αναµφισβήτητα η πρόσβαση στο διαδίκτυο θέτει στη διάθεση των νέων ανθρώπων ένα ευρύ φάσµα πληροφοριών και γνώσεων που χαρακτηρίζει τη ραγδαία τεχνολογική και επιστηµονική ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων. Παράλληλα, όµως, η άλογη χρήση του διαδικτύου ενέχει τον κίνδυνο ανάπτυξης εξαρτητικών συµπεριφορών

103

που υπονοµεύουν την υγιή ψυχική και πνευµατική του ανάπτυξη. Επιπλέον, δεν είναι δυνατόν να παραγνωρίσουµε το φαινόµενο της ολοένα αυξανόµενης εξάρτησης των παιδιών από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα οποία έχουν υποκαταστήσει όχι µόνο παραδοσιακούς τρόπους µάθησης, αλλά και παραδοσιακούς τρόπους ψυχαγωγίας, καταδικάζοντάς τα σε αδράνεια, παθητικότητα και κοινωνική αποµόνωση

Τί απαντάµε λοιπόν στο ερώτηµα των γονέων για τη σωστή διαχείριση της έκθεσης των παιδιών στα θεάµατα; Επιγραµµατικά θα λέγαµε άσκηση της κρίσης του παιδιού, στην καθοδήγηση και όρια. Οι γονείς γνωρίζουν καλύτερα από όλους το δικό τους παιδί και είναι απαραίτητο να του µεταδώσουν θετικές αξίες, να το καθοδηγήσουν σε υγιή ενδιαφέροντα και τρόπους εκτόνωσης της ενέργειάς τους, να θέσουν τα όρια εκείνα µέσα στα οποία θα δοκιµάσει µε ασφάλεια τις δυνατότητές του και θα εξελιχθεί.

104

ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΦΑΓΗΤΟ

Η διατροφή είναι ζωτικής σηµασίας για την επιβίωση του ανθρώπου, γιατί αποτελεί παράγοντα από τον οποίο εξαρτάται η υγεία του ατόµου. Η γνώση των βασικών αρχών της σωστής διατροφής και η εφαρµογή τους στη καθηµερινή ζωή συµβάλλουν στην πλήρη σωµατική, πνευµατική και ψυχική ανάπτυξη του ατόµου. Με την εργασία µας θα ανακαλύψετε την ιστορία της διατροφής , τη σηµασία και την αναγκαιότητα της. Επιπλέον θα µάθετε καλές και κακές διατροφικές συνήθειες και απαραίτητους παράγοντες στη διατροφική συµπεριφορά.

H ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ∆ΙΑΤΡΟΦΗΣ

Ο πρωτόγονος άνθρωπος κατά την παλαιολιθική εποχή πριν το 10.000 π.Χ είχε ως κύρια και σηµαντική απασχόλησή του την ανεύρεση και συλλογή τροφής, γι’ αυτό ονοµάστηκε τροφοσυλλέκτης. Την αναζητούσε στο περιβάλλον στο οποίο ζούσε συλλέγοντας καρπούς, ρίζες, βλαστούς και άλλα είδη χόρτων, κυνηγώντας πουλιά, άγρια ζώα και πιάνοντας ψάρια. Ζούσε σε µικρές οµάδες προσπαθώντας να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον όχι πολύ φιλικό και διαρκώς µεταβαλλόµενο. Όταν εξαντλούνται οι πηγές ανεύρεσης της τροφής του, µετακινείτε προς άλλες περιοχές. Έτσι έθεσε τις βάσεις διατροφής του σηµερινού ανθρώπου.

105

Στη διάρκεια της µακραίωνης πορείας του, ο άνθρωπος επινοούσε βαθµιαία µεθόδους για να συντηρεί τα προϊόντα του, που έπαιρνε από καλλιέργεια της γης και εκτροφή ζώων. Τέτοιες µέθοδοι ήταν η διατήρηση στον πάγο, η ξήρανση, το κάπνισµα, το αλάτισµα, το ψήσιµο, ο βρασµός. Το ξεκίνηµα έγινε µε το µαγείρεµα στη φωτιά όπου τα τρόφιµα γίνονταν νοστιµότερα και πιο υγιεινά. Το αλάτισµα για πολλούς αιώνες αποτέλεσε µέθοδο συντήρησης του κρέατος και των ψαριών. Από της παλαιολιθική εποχή οι επινοήσεις, εφευρέσεις, ανακαλύψεις του ανθρώπου άλλαξαν, βελτίωσαν και εµπλούτισαν τη διατροφή του. Αλλά και άλλοι παράγοντες όπως η θρησκεία, το πολιτιστικό επίπεδο, τα ήθη και τα έθιµα, το περιβάλλον, το κλίµα διαµόρφωσαν και πολλές φορές καθόρισαν τις διατροφικές συνήθειες των λαών .Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αναπτύξει ολόκληρη επιστήµη, που αντικείµενό της είναι ο χειρισµός, η επεξεργασία, η µεταποίηση και συντήρηση των τροφίµων γενικά.

Μετά το Β’ παγκόσµιο πόλεµο άρχισε η επεξεργασία της τροφής και συνεχίζεται µε αυξανόµενη ένταση µέχρι σήµερα. Επεξεργασµένα τρόφιµα σε κονσέρβες, αποξηραµένα και συσκευασµένα µε διάφορους τρόπους για της ευκολία µας είναι σχετικά καινούριο φαινόµενο. Η επεξεργασµένη και συσκευασµένη τροφή, συχνά εµπλουτισµένη, φάνηκε σαν ένας φθηνός και αποτελεσµατικός τρόπος για να τραφούν οι µάζες, γιατί αυτά τα προϊόντα διανέµονταν εύκολα, κρατούσαν πολύ καιρό και κάλυπταν τις ενεργειακές απαιτήσεις της πλειοψηφίας του πληθυσµού.

Αυτά τα προϊόντα έχουν αρκετές θερµίδες, µικροστοιχεία, πολλά κορεσµένα λίπη και ζάχαρη, συντηρητικά και πολλά ραφιναρισµένα συστατικά, πολλές

106

φορές σε ανεπιθύµητα αυξηµένο βαθµό. Άλλοτε πάλι ανεπιθύµητα στοιχεία όπως, χηµικά µεταποιηµένα trans λίπη ή τεχνητά συντηρητικά. Τέλος µπορεί επίσης να στερούνται συστατικά όπως φυτοχηµικά και φυτικές ίνες που δεν υπολογίζονταν στις διαφορετικές απαιτήσεις.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ∆ΙΑΤΡΟΦΗ

• Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες έρευνες γίνονται όσο αφορά την διατροφή µας. Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης συχνά φιλοξενούν εκποµπές και ειδικούς (διαιτολόγους-διατροφολόγους) για να ενηµερώσουν το κοινό για θέµατα διατροφής. Όλοι γνωρίζουµε ότι µια σωστή και υγιεινή διατροφή είναι απαραίτητη προϋπόθεση για σωστή ανάπτυξη αλλά και η πρόληψη ενάντια σε πολλές παθήσεις.

• Χωρίς τροφή ο οργανισµός µας αδυνατίζει, αφού η ενέργεια, οι οργανικές και ανόργανες ουσίες για τον σχηµατισµό των συστατικών του σώµατος και την διατήρηση της λειτουργίας του δεν επαρκούν. Το αίσθηµα της πείνας και του κορεσµού είναι αυτό που µας ωθεί στην εύρεση τροφής. Κάποτε η τροφή ήταν απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Στις µέρες µας όµως η τροφή είναι κυρίως και για τους περισσότερους θέµα απόλαυσης. Στις σύγχρονες κοινωνίες οι παράγοντες που επηρεάζουν την τροφή είναι κοινωνικοί , περιβαλλοντικοί, ψυχολογικοί και θρησκευτικοί- πολιτισµικοί.

Έχει παρατηρηθεί πως η επιλογή τροφίµων σχετίζεται µε γενετικούς παράγοντες. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα ανθρώπινα γονίδια επηρεάζουν την αποστροφή

107

στην πικρή γεύση και την προτίµηση στην γλυκιά αλλά και την ανάγκη του αλατιού από γέννησης.

ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

• Είναι γνωστό ότι ο υποθάλαµος ρυθµίζει την όρεξή µας για φαγητό. Μελέτες σε ζώα έδειξαν ότι καταστροφή του µέσω των κοιλιακών πυρήνων του υποθαλάµου οδηγούσε το ζώο στην υπερκατανάλωση τροφίµων µε αποτέλεσµα την παχυσαρκία . Αντίθετα καταστροφή του πλάγιου των κοιλιακών πυρήνων του υποθαλάµου οδήγησαν το ζώο σε ανορεξία µε αποτέλεσµα τον θάνατο. Έτσι συµπεραίνουµε ότι οι µέσοι κοιλιακοί πυρήνες ρυθµίζουν την όρεξη ενώ οι πλάγιοι τον κορεσµό. Επίσης άλλα πειράµατα που χρησιµοποίησαν γλυκόζη υποδόρια σε ζώα έδειξαν ότι οι πλάγιοι πυρήνες του υποθαλάµου αντιδρούν στην υπογλυκαιµία, άρα η πτώση της γλυκόζης στο αίµα διεγείρει τα νευρικά κέντρα της πείνας ενώ η υπεργλυκαιµία διεγείρει τους µέσους κοιλιακούς πυρήνες και προκαλεί το αίσθηµα του κορεσµού. Επίσης οι συσπάσεις του κενού στοµάχου σε συνδυασµό µε την διέγερση του πνευµονογραφικού νεύρου προκαλούν το αίσθηµα της πείνας. Αντιθέτως η διάταση των τοιχωµάτων του στοµάχου µετά την είσοδο την τροφής προκαλούν το αίσθηµα κορεσµού. Είναι ακόµα γνωστό ότι η πτώση της θερµοκρασίας του περιβάλλοντος προκαλεί αύξηση του αισθήµατος της πείνας αλλά και του µεταβολισµού, σε αντίθεση µε την αύξηση της θερµοκρασίας το καλοκαίρι που µειώνει την όρεξη αλλά και τον µεταβολισµό µας.

108

• Έχει βρεθεί πως κάποιος παχύσαρκος δεν επηρεάζεται µόνο από το περιβάλλον του αλλά η παχυσαρκία του µπορεί να οφείλεται σε γενετική διαταραχή της ρύθµισης του υποθαλάµου αλλά και µιας ορµόνης της λεπτίνης σύµφωνα µε πρόσφατες έρευνες. Το ίδιο έχει παρατηρηθεί και σε άτοµα µε διατροφικές διαταραχές όπως ανορεξία και βουλιµία. Έχει παρατηρηθεί πως αυτά τα άτοµα έχουν έναν δείκτη κοινό που παρουσιάζει ανωµαλία.

ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΦΑΓΗΤΟ

Ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα που µαστίζει ολόκληρο τον κόσµο και ιδιαίτερα τον ∆υτικό, είναι η εξάρτηση από το φαγητό, τόσο από το υγιεινό όσο και από το ανθυγιεινό φαγητό. Τα προβλήµατα που µπορούν να προκληθούν ποικίλουν και χρήζουν άµεσης αντιµετώπισης αλλά κυρίως πρόληψης.

Ο Τολστόι είχε αναφέρει ότι δεν υπάρχει πιο ειλικρινής αγάπη από εκείνη για το φαγητό. Η υπερβολική κατανάλωση τροφίµων καθ’ όλη τη διάρκεια της ηµέρας είναι µια συνήθεια. Το φαγητό αποτελεί σταθερό καταφύγιο ανακούφισης των ψυχολογικών µας διακυµάνσεων και ψυχολογικής έντασης.

Το emotional eating ή αλλιώς ψυχολογική εξάρτηση από το φαγητό αφορά τη συχνή κατανάλωση µεγάλης ποσότητας τροφής που δεν οφείλεται σε πείνα αλλά σε συναισθηµατικούς παράγοντες. Το φαγητό αποκτά τη δύναµη ενός «ναρκωτικού» που µπορεί να καταπραΰνει ψυχολογικά επώδυνες καταστάσεις (π.χ. άγχος, µοναξιά, άνοια, θυµό, θλίψη, απογοήτευση). Αυτό έχει σαν

109

αποτέλεσµα την αποφυγή έκφρασης των συναισθηµάτων µας. Όµως η ψυχολογική ανακούφιση µέσα από την τροφή είναι προσωρινή οπότε λειτουργεί σαν φαύλος κύκλος που εδραιώνει την εξάρτηση του ατόµου από το φαγητό. Ωστόσο το φαγητό συσχετίζεται µε ευχάριστες στιγµές όπως χαλάρωση, εκδηλώσεις κοινωνικής ζωής, γιορτές και οικογενειακές στιγµές.

Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η επεξεργασία στατιστικών στοιχείων που αφορούν την εξάρτηση από το φαγητό και η παρότρυνση για πρόληψη και καταπολέµηση των προβληµάτων που επιφέρει. Κάποια από τα σηµαντικότερα και πιο επικίνδυνα είδη εξάρτησης από το φαγητό είναι η παχυσαρκία, η νευρική ανορεξία και η βουλιµία.

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

Παχυσαρκία είναι η κατάσταση στην οποία γίνεται υπερβολική κατανάλωση φαγητού. Η παχυσαρκία οδηγεί

110

σε υπερβολική αποθήκευση λίπους που µπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες για την υγεία του ατόµου. Παχύσαρκα θεωρούνται τα άτοµα µε ποσοστά λίπους πάνω από 10%.

Tα παρακάτω στοιχεία είναι πολύ σηµαντικά και απαιτούν άµεση αντιµετώπιση καθώς το 1/3 των παχύσαρκων παιδιών θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες, ενώ και τα υπόλοιπα κινδυνεύουν από τις επιπλοκές της παχυσαρκίας περισσότερο από ότι οι φυσιολογικού βάρους ενήλικες, ακόµα και αν αυτά τα παιδιά µε κάποιο τρόπο χάσουν βάρος στην ενήλικη ζωή τους.

Ο δείκτης µάζας σώµατος (ΒΜΙ, Body Mass Index) είναι ένας εύκολος τρόπος να δούµε αν είµαστε παχύσαρκοι ή όχι. Χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά περίπου το 1850 και από τότε αποτελεί το ποιο ευρέως χρησιµοποιούµενο εργαλείο για τον εντοπισµό προβληµάτων βάρους. Πχ για κάποιον που έχει ύψος 1,80m και βάρος 80 κιλά το BMI του είναι 80/(1,8)2 = 24,69 kg/m^2 και είναι στο ιδανικό του βάρος. Η τιµή του BMI είναι ανεξάρτητη φύλλου και ηλικίας αλλά δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί πχ σε παιδιά που ακόµα βρίσκονται σε ανάπτυξη, σε εγκύους κτλ.

Για να υπολογίσουµε το BMI διαιρούµε το σωµατικό βάρος µε το τετράγωνο του ύψους (kg/m^2) και η αξιολόγηση γίνεται ως εξής : ΒΜΙ µέχρι 18,5 ->Λιπόβαρης ΒΜΙ από 18,5 έως 25 ->Κανονικό Βάρος ΒΜΙ από 25,1 - 30 ->Υπέρβαρος ΒΜΙ µεγαλύτερο από 30 ->Παχύσαρκος

111

Στο παραπάνω γράφηµα φαίνονται οι κατηγορίες µε βάση το δείκτη µάζας σώµατος ΒΜΙ µέχρι 18,5 ->Λιπόβαρης (λευκή περιοχή) ΒΜΙ από 18,5 έως 25 ->Κανονικό Βάρος (κίτρινη περιοχή) ΒΜΙ από 25,1 - 30 ->Υπέρβαρος (πορτοκαλί περιοχή) ΒΜΙ µεγαλύτερο από 30 ->Παχύσαρκος (κόκκινη περιοχή)

Η ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ

112

Τα τελευταία χρόνια η συχνότητα εµφάνισης της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί δραµατικά. Σύµφωνα µε στοιχεία από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας, πάνω από 1,5 δισεκατοµµύριο άνθρωποι είναι σήµερα υπέρβαροι και σχεδόν 200 εκατοµµύρια άντρες είναι παχύσαρκοι. Η παχυσαρκία είναι γνωστό ότι αυξάνει τον κίνδυνο εµφάνισης διαφόρων χρόνιων νοσηµάτων, όπως ο διαβήτης τύπου 2, το µεταβολικό σύνδροµο κ.ά. Επιπλέον, εκτιµάται ότι περίπου το 50% των παχύσαρκων αντρών µπορεί να εµφανίσουν χαµηλά επίπεδα τεστοστερόνης, το οποίο συνεπάγεται µεταβολικές και καρδιαγγειακές αλλαγές, που µπορεί να µειώσουν την ποιότητα της ζωής τους.

Πάνω από το 34% των παιδιών στην Ελλάδα είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα 3 στα 10 παιδιά στη χώρα µας, ∆ηµοτικού και Γυµνασίου είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα, σύµφωνα µε µελέτη που παρουσιάστηκε µε αφορµή το Πρόγραµµα «Εθνικό Σχέδιο ∆ράσης για τη ∆ηµόσια Υγεία: Αποτύπωση, Πρόληψη και Αντιµετώπιση της Παιδικής Παχυσαρκίας – ∆ράσεις για την Άσκηση και την Υγιεινή ∆ιατροφή», το οποίο συγχρηµατοδοτείται από την ΕΕ και το Υπουργείο Υγείας, µέσω ΕΣΠΑ και αφορά στην υλοποίηση δράσεων αγωγής και προαγωγής της υγείας του παιδικού πληθυσµού σε όλη την επικράτεια.

113

Η υπερβαρότητα των παιδιών έφτασε στο 34,4%, µε τα αγόρια να ξεπερνούν κατά πολύ τα κορίτσια καθώς το ποσοστό των αγοριών είναι στο 35,7%, ενώ των κοριτσιών στο 33,1%. Το 25% των παιδιών είναι υπέρβαρα και το 9,4% παχύσαρκα, ειδικότερα στις τελευταίες τάξεις του ∆ηµοτικού αφού από την 1η έως την 3η τάξη το ποσοστό είναι 35,1% και από την 4η έως την 6η τάξη αυτό ανεβαίνει στο 36,5%. Αντίθετα από την Α’ έως την Γ’ Γυµνασίου το ποσοστό µειώνεται στο 31%.

Όσον αφορά τη γεωγραφική καταγραφή, παρατηρείται ότι στην Αττική τα ποσοστά ανέρχονται στο 33,6% και στη Θεσσαλονίκη στο 33%. Όµως στα νησιά του Ιονίου το ποσοστό ανεβαίνει στο 40,5%, ενώ στα νησιά του Αιγαίου αυτό είναι 38,6% και στην Κρήτη στο 37,7%. Στη Μακεδονία 4 στα 10 παιδιά είναι υπέρβαρα/παχύσαρκα ενώ τελικά χαµηλότερο ποσοστό από όλη την Ελλάδα έχει η Ήπειρος, µε ποσοστό 31,8%.

Πρόσφατα η Στατιστική Υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Eurostat) παρουσίασε συγκεντρωτικά στατιστικά στοιχεία για τον επιπολασµό του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στην Ευρώπη. ∆ιαθέσιµα στοιχεία υπήρχαν από 19 χώρες µέλη και προέρχονται από το EHIS (European Health Interview Survey) που έλαβε χώρα το 2006-2009 για 17 χώρες, από την έρευνα Aspects of daily living survey 2009 για την Ιταλία και από το Health Survey for England του 2000 για το Ηνωµένο Βασίλειο. Επιπολασµός = συχνότητα στο γενικό πληθυσµό

114

Τα ολικά ποσοστά παχυσαρκίας και υπέρβαρου ποικίλουν στην Ευρώπη και κυµαίνονται µεταξύ 39,6%-56,7% για τις γυναίκες και 51%-69,3% για τους άνδρες, ποσοστά ιδιαίτερα υψηλά αν αναλογιστεί κανείς όχι µόνο τη σχέση της παχυσαρκίας µε αυξηµένο κίνδυνο για µία σειρά από νόσους, αλλά και, από οικονοµικής άποψης, τα αυξηµένα έξοδα ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης που προκαλούνται από το αυξηµένο βάρος. Πιο συγκεκριµένα, τα χαµηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας από τις χώρες που πήραν µέρος βρέθηκαν στη Ρουµανία (8% στις γυναίκες και 7,6% στους άνδρες), στην Ιταλία(9,3% και 11,3%) και στη Βουλγαρία (11,3% και 11,6%), ενώ τα υψηλότερα ποσοστά βρέθηκαν στη Μάλτα (24,7% και 21,1%) και στο Ηνωµένο Βασίλειο (22,1% και 24,9%). Η Ελλάδα, µε ποσοστά υπέρβαρου 30,7% και παχυσαρκίας 17,6% στις γυναίκες και 46,6% και 17,6% αντίστοιχα στους άνδρες κατέχει την πέµπτη θέση τόσο στις γυναίκες όσο και τους άνδρες,

115

µεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής ένωσης [πίνακες 1 και 2].

Παρατηρήθηκε επίσης ότι τα ποσοστά παχυσαρκίας και υπέρβαρου αυξάνονται µε την ηλικία, δηλαδή όσο µεγαλύτερη η ηλικιακή οµάδα, τόσο µεγαλύτερα κα τα ποσοστά, επισηµαίνοντας την ανάγκη για δράσεις που θα µπορέσουν να προλάβουν αυτή την τάση για αύξηση βάρους του πληθυσµού µε την αύξηση της ηλικίας. Ταυτόχρονα, ο επιπολασµός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας µειώνεται καθώς αυξάνεται το µορφωτικό επίπεδο, ενώ δεν βρέθηκε σταθερή διαφορά στην παχυσαρκία ανάµεσα σε άνδρες και γυναίκες, καθώς σε κάποιες χώρες το ποσοστό των παχύσαρκων ανδρών ήταν µεγαλύτερο, ενώ σε άλλες το ποσοστό των γυναικών. Απέναντι στο πρόβληµα της παχυσαρκίας η Ευρώπη έχει κοινό στόχο καθώς τα ποσοστά παχυσαρκίας τόσο σε όλη την Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα είναι ανησυχητικά υψηλά και αυξάνονται συνεχώς χρόνο µε το χρόνο. Ο σύγχρονος ευρωπαϊκός τρόπος ζωής µε την αφθονία τροφίµων πλούσιων σε ενέργεια και την έλλειψη άσκησης, κάνει τις προσπάθειες πρόληψης και καταπολέµησης της παχυσαρκίας δύσκολες, όµως η

116

ανάγκη για τις προσπάθειες αυτές είναι τεράστια αν σκεφτούµε τα οφέλη της µείωσης βάρους τόσο σε προσωπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η Κροατία, όπου τα καρδιαγγειακά νοσήµατα είναι η κυριότερη αιτία θανάτου, είναι ακόµα ένα θύµα της παγκοσµιοποίησης της αγοράς τροφίµων, η οποία τείνει να παραγκωνίζει την παραδοσιακή διατροφή, προς όφελος φθηνών επεξεργασµένων τροφίµων προερχόµενων κυρίως από τις Ηνωµένες Πολιτείες. Έτσι, το ποσοστό παχυσαρκίας στη χώρα αυτή αγγίζει το 61,4%. Οι Κροάτες εµφανίζουν υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας σε σχέση µε τις γυναίκες κατοίκους της χώρας, και τα ποσοστά αυτά τείνουν να αυξάνονται µε την πάροδο της ηλικίας. Τα τελευταία 30 χρόνια ο αριθµός των παχύσαρκων Ισραηλινών έχει τριπλασιαστεί (τα σχετικό ποσοστό φτάνει το 61,9%), απόδειξη ότι η χώρα αποτελεί τµήµα του δυτικού κόσµου. Όπως στις περισσότερες ανεπτυγµένες χώρες, η παχυσαρκία είναι περισσότερο έντονη στους Ισραηλινούς χαµηλότερου µορφωτικού επιπέδου, σε αντίθεση µε αυτούς που έχουν λάβει ανώτερη ή ανώτατη µόρφωση και εµφανίζουν τα χαµηλότερα ποσοστά. Σε µια µελέτη του πανεπιστηµίου της πόλης Otago, διαπιστώθηκε ότι ο χρόνος που περνούν τα παιδιά βλέποντας τηλεόραση αποτελεί µεγαλύτερο παράγοντα κινδύνου για παχυσαρκία σε σχέση µε το τι τρώνε ή µε το πόσο πολύ ασκούνται. Στην έρευνα αυτή βρέθηκε ότι το 11% των παιδιών που εξελίχθηκαν σε υπέρβαροι ενήλικες µέχρι την ηλικία των 26 ετών, ήταν αυτά που είχαν παρακολουθήσει την περισσότερη τηλεόραση. Το ποσοστό των παχύσαρκων /υπέρβαρων ενηλίκων στη Ν. Ζηλανδία φτάνει στο 62,7%.

117

Παρόλο που µέχρι πρόσφατα η παχυσαρκία ήταν πρόβληµα χωρών µε υψηλό κατά κεφαλήν εισόδηµα, παρουσιάζει δραµατική αύξηση χώρες χαµηλού ή µέσου εισοδήµατος, όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Κατά τη διάρκεια των ετών του πολέµου που λεηλάτησε τη χώρα συνήθειες όπως το κάπνισµα, η κατανάλωση αλκοόλ και οι κακές διατροφικές επιλογές γνώρισαν µεγάλη άνθιση. Τα άτοµα που ζουν µόλις πάνω από το όριο της φτώχιας σε αναπτυσσόµενες χώρες αυξάνουν το βάρος τους ταχύτερα, κυρίως επειδή καταναλώνουν φτηνά επεξεργασµένα τρόφιµα, τα οποία είναι πλούσια σε θερµίδες και έχουν χαµηλή διατροφική αξία. Έτσι το ποσοστό παχυσαρκίας στη συγκεκριµένη χώρα αγγίζει τα 62,9%. Τη δεκαετία του 1960, η Αίγυπτος παρήγαγε αρκετά τρόφιµα για να καλύπτονται οι ανάγκες σίτισης του πληθυσµού της. Τα τρόφιµα αυτά περιελάµβαναν κυρίως κόκκινο κρέας, κοτόπουλο, όσπρια, αραβόσιτο και γαλακτοκοµικά προϊόντα. Κατά τη δεκαετία του 1980 όµως, η υπέρµετρη αύξηση του πληθυσµού δηµιούργησε την ανάγκη εισαγωγής τροφίµων από άλλες χώρες, γεγονός το οποίο οδήγησε σε λιγότερο υγιεινές διατροφικές επιλογές. Η παχυσαρκία στις Αιγύπτιες είναι ιδιαίτερα υψηλή(φτάνει το 66%) και αυτό οφείλεται εν µέρει στα πολιτισµικά taboos που αποτρέπουν τις γυναίκες να ασκούνται ή να αθλούνται. Όταν η Γερµανοί «υποφέρουν» από µεγάλη διαθεσιµότητα junk food και καθιστικό τρόπο ζωής, Στο πλαίσιο κυβερνητικής καµπάνιας η οποία στοχεύει στη µείωση των επιπέδων παχυσαρκίας µέχρι το 2020 (από το 66,5% που είναι σήµερα), τα δηµόσια σχολεία εφαρµόζουν προγράµµατα στα οποία σερβίρονται φρούτα και λαχανικά στους µαθητές. Στις αρχές του 1960 το 24% των αµερικανών ήταν υπέρβαροι. Σήµερα το ποσοστό αυτό αγγίζει το 67% και οι αριθµοί συνεχώς

118

αυξάνονται. ΟΙ ειδικοί υγείας αποδίδουν αυτή την αύξηση σε υπερπαραγωγή ελαίων, λίπους και ζάχαρης, τα οποία χρησιµοποιούνται κατά κόρον στα επεξεργασµένα τρόφιµα. Ανάµεσα στο 1964 και το 2001 οι εισαγωγές τροφίµων στα ελάχιστα ανεπτυγµένα κράτη του Ειρηνικού όπως το Κιριµπάτι αυξήθηκαν κατά 6 φορές σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τροφίµων και Γεωργίας (FAO). Αυτές οι εισαγωγές οδήγησαν σε µια τεράστια εισροή λιπαρών τροφίµων και επεξεργασµένου κρέατος, τα οποία συχνά πωλούνται σε χαµηλότερες τιµές σε σχέση µε τα ντόπια προϊόντα, Έτσι, τα ποσοστά παχυσαρκίας στην περιοχή αγγίζουν σήµερα το 81,5%. Παραδοσιακά οι κάτοικοι του Ειρηνικού κατανάλωναν ντόπια τρόφιµα πλούσια σε σύνθετους υδατάνθρακες και χαµηλά σε λίπος, όπως µπανάνες, γλυκοπατάτες, βολβούς, καρύδες και ψάρια. Μετά τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο παρατηρήθηκε µια έκρηξη της παχυσαρκίας στα νησιά Σαµόα, η οποία έχει άµεση σχέση µε την µετανάστευση των κατοίκων στις Ηνωµένες Πολιτείες, τη Νέα Ζηλανδία τη Γαλλία και την Αυστραλία. Η µετανάστευση αυτή µετέβαλλε τις διατροφικές συνήθειες καθώς τα µέλη της οικογένειας που είχαν µεταναστεύσει εισήγαγαν τον δυτικό τρόπο διατροφής στα µέλη που έµειναν πίσω και έστελναν περισσότερα χρήµατα, κι ως εκ τούτου οι ντόπιοι είχαν τα µέσα να αγοράσουν περισσότερο φαγητό. Σήµερα, το κράτος αυτό που αποτελείται από 6 νησιά εντοπισµένα στον νότιο Ειρηνικό Ωκεανό κρατάει τα σκήπτρα της πιο παχύσαρκης χώρας παγκοσµίως, µε το 93,5% των κατοίκων του να είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.

ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΟΣΟΣΤΑ

Κροατία - 61,4%

119

Ισραήλ - 61,9%

Νέα Ζηλανδία- 62,7%

Βοσνία Ερζεγοβίνη- 62,9%

Αίγυπτος- 66%

Γερµανία- 66,5%

Αµερική- 67%

Κιριµπάτι- 81,5%

Νησιά Ειρηνικού Ωκεανού- 93,5%

Ελλάδα- 44%

Βέλγιο- 17%

ΤΙ ΦΤΑΙΕΙ

1. Το 77% των παιδιών δεν τρώει σχεδόν ποτέ µαζί µε τους γονείς του και περνάει πολλές ώρες µονό του στο σπίτι. Έτσι συχνά το φαγητό που τρώνε δεν ελέγχεται όσο πρέπει από τους γονείς ως προς της ποσότητα και την ποιότητα του. 25-48% των ελληνοπούλων δεν έχουν ποτέ ενηµερωθεί για θέµατα διατροφής από τους γονείς τους.

2. Το σπιτικό φαγητό αποτελεί για πολλά νοικοκυριά µια συνήθεια όχι καθηµερινή, η ακόµα και µια πολυτέλεια. Η µητέρα δουλεύει, είναι πολυάσχολη, και η εύκολη λύση του φαγητού από έξω γίνεται όλο

120

και περισσότερο συνήθεια για τη σύγχρονη, ελληνική οικογένεια. Τα παιδιά όταν ρωτηθήκαν απάντησαν ότι κατά 63% καταναλώνουν πολύ κρέας και ότι κατά 51% δεν καταναλώνουν πολλά όσπρια και χόρτα.

3. Τα παιδιά τρώνε σε ταχυφαγεία (εστιατόρια τύπου

fast food) σε ποσοστό 7-42% τουλάχιστον µια φορά την εβδοµάδα. Πολλοί µπορεί να πούνε πως δεν είναι µεγάλο ποσοστό. Αλλά αν αναλογιστούµε το είδος της τροφής που προσφέρεται και καταναλώνεται σε αυτούς τους χώρους, την περιεκτικότητα σε λίπος, αλάτι και ζάχαρη των χάµπουργκερ, των τηγανητών και των αναψυκτικών θα καταλάβουµε και το γιατί παχαίνουν αυτά τα παιδιά αλλά και γιατί τα περισσότερα από αυτά προτιµούν το φαγητό από έξω αντί για το σπιτικό, µιας και αναζητούν διαρκώς γεύσεις έντονες. Με αυτό τον τρόπο καταναλώνουν όλο και λιγότερο σαλάτες, λαχανικά και όσπρια, ενώ είναι σχεδόν καθηµερινή η κατανάλωση κρέατος, στη µια η την άλλη µορφή. Από το 1984 µέχρι το 2000 υπήρχε µια αύξηση στην κατανάλωση κρέατος ετοίµου φαγητού κατά 95,6%. Αν συνδυάσουµε αυτήν την αύξηση µε τον πενταπλασιασµό των αρχικών µερίδων στα ταχυφαγεία σε σχέση µε τα σηµερινά εύκολα καταλαβαίνουµε γιατί στις ΗΠΑ υπήρχαν άνθρωποι που µήνυσαν γνώστη αλυσίδα fast food, για τη συµβολή της στην αύξηση του σωµατικού τους βάρους (αν και σαφώς είναι µια ακραία κίνηση).

4. Ιδιαίτερα τα αναψυκτικά έχουν ενοχοποιηθεί και συσχετιστεί µε την αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας. Επίσηµα στοιχεία υπάρχουν µόνο για τις ΗΠΑ (όχι για την χώρα µας), όπου µεταξύ 1991-1995 η µέση ηµερήσια κατανάλωση αναψυκτικών αυξήθηκε από 345 σε 570 ml στους εφήβους, κάτι που επιβαρύνει θερµιδικά τα άτοµα πάνω από έξτρα

121

200 θερµίδες ηµερησίως, συµβάλλοντας έτσι στην αύξηση της παχυσαρκίας.

5. Η διατροφή στα σχολικά κυλικεία δεν είναι κατάλληλη. Επίσηµα στοιχεία του ΙΝΚΑ δείχνουν ότι οι µαθητές αγοράζουν σνακ (γαριδάκια, πατατάκια κ.α.) σε ποσοστό 49-56%, προϊόντα µε πολύ ζάχαρη σε ποσοστό 36-65%, χυµούς µη φυσικούς µε προσθήκη ζάχαρης (τύπου νέκταρ) σε ποσοστό 53-57%. Γενικά το 81% των παιδιών προµηθεύεται για κολατσιό από το σχολείο είδη τροφής τα οποία (αν εφαρµοζόταν ο νόµος που έχει ψηφιστεί εδώ και καιρό) δεν θα έπρεπε να διατίθενται από τα σχολικά κυλικεία.

6. Το σχολείο πέρα από τα ακατάλληλα κυλικεία δεν ενηµερώνει τα παιδιά για τη διατροφή τους. Κάποια γενικά στοιχεία δείχνουν ότι τα παιδιά στην Ελλάδα δεν είναι ενηµερωµένα σε ποσοστό 53% για θέµατα διατροφής (κάτι που καθιστά πολύ σηµαντική και µάλλον απαραίτητη την καλύτερη εφαρµογή των προγραµµάτων της Αγωγής Υγείας από την Πολιτεία στα σχολεία. Ακόµα, σε ποσοστό 61% δεν ξέρουν τα δικαιώµατα όσο αφορά την ποιότητα των προϊόντων διατροφής που καταναλώνουν.

7. Η αδυναµία των γονιών να ετοιµάσουν ένα ισορροπηµένο και υγιεινό πρωινό τουλάχιστον στα παιδιά τους, τους οδηγεί στην λύση του χαρτζιλικιού. Σύµφωνα πάντα µε το ΙΝΚΑ το 85% των παιδιών παίρνει υπερβολικό ποσό ως «χαρτζιλίκι» το οποίο το καταναλώνει σε άχρηστα και συχνά επικίνδυνα τρόφιµα, ποτά και τσιγάρα. Ένα 4% µόνο δεν παίρνει λεφτά από το σπίτι,31% παίρνει 3-5 ευρώ και ένα 4% παίρνει 6-10 ευρώ.

122

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Οι παράγοντες που οξύνουν το πρόβληµα της παχυσαρκίας είναι ορµονικοί, γονιδιακοί, οικονοµικοί.

Παρά την αρχική αισιοδοξία (µε την ανακάλυψη της λεπτίνης που θεωρήθηκε ορµόνη «κλειδί» για την παχυσαρκία), πολύ σπάνια η παχυσαρκία οφείλεται σε έλλειψη λεπτίνης. Ενδιαφέρον έχει η σχέση των δύο ορµονών, της λεπτίνης και της ινσουλίνης. Τόσο η λεπτίνη όσο και η ινσουλίνη αναστέλλουν την πρόσληψη της τροφής. Έχει προταθεί επίσης ότι η αυξηµένη συγκέντρωση ινσουλίνης µπορεί να είναι η αρχική αιτία της παχυσαρκίας, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι στους περισσότερους ανθρώπους η παχυσαρκία και η αντίσταση στην ινσουλίνη συνυπάρχουν.

Όσον αφορά τους γονιδιακούς παράγοντες, η παχυσαρκία µπορεί να προκληθεί από διάφορες γενετικές διαταραχές σε γονίδια που καθορίζουν την όρεξη και το µεταβολισµό. Έως το 2006 είχαν βρεθεί 41 τέτοιοι γονιδιακοί τύποι, οι οποίοι σε κατάλληλο περιβάλλον οδηγούν σε παχυσαρκία.

Οικονοµικοί παράγοντες επηρεάζουν σε µεγάλο βαθµό την έξαρση της παχυσαρκίας. Η αυξανόµενη φτώχεια και επακόλουθη πείνα σε ανεπτυγµένες χώρες οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους να προσπαθούν να χορτάσουν µε φτηνά επεξεργασµένα τρόφιµα τα οποία συµφώνα µε το παγκόσµιο οργανισµό υγείας και διατροφολόγους δηµιουργούν και εντείνουν το πρόβληµα.

Η συνύπαρξη –ή αλλιώς συννοσηρότητα δύο καταστάσεων, της κατάθλιψης και της παχυσαρκίας,

123

µεγεθύνει το κάθε ένα από τα δύο προβλήµατα κάνοντας την αντιµετώπισή τους ακόµα πιο δύσκολη

• Παρατηρήστε και καταγράψτε τις διατροφικές σας συνήθειες, το είδος και την ποσότητα του φαγητού. Παρατηρήστε το χρόνο και τις συνθήκες που εκδηλώνεται η υπερφαγία σας και εντοπίστε αν και πώς σχετίζεται µε αρνητικά συναισθήµατα και ψυχοπιεστικές συνθήκες.

• Ζητήστε τη βοήθεια ενός ειδικού, ώστε να εντοπίσετε τις αιτίες της παχυσαρκίας σας και τους τρόπους αντιµετώπισής της. Θυµηθείτε πως κάθε περίπτωση είναι εξατοµικευµένη και µην αρκείστε στις διάφορες, σκόρπιες «γνώµες» που ακούτε εδώ και εκεί.

• Σηµειώστε ότι ενώ η αντιµετώπιση της παχυσαρκίας συχνά µειώνει τα καταθλιπτικά συµπτώµατα, η απώλεια βάρους ποτέ δεν ολοκληρώνεται, εάν εξακολουθεί να σας βαραίνει το άγχος και τα υπόλοιπα δυσφορικά συναισθήµατα. Προσανατολιστείτε στην επίλυση αυτών των προβληµάτων πριν ξεκινήσετε ένα πρόγραµµα για την απώλεια βάρους.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ

Οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην υγεία είναι η δηµιουργία διαβήτη και η αύξηση της πιθανότητας εµφάνισης καρκίνου, καρδιοπάθειας, χοληστερίνης και οστεοαρθρίτιδας.

Ο διαβήτης έχει χρόνια πορεία και µπορεί να προκαλέσει µια σειρά σοβαρών επιπλοκών όπως καρδιαγγειακή νόσο. Λόγω της οστεοαρθρίτιδας που προκαλείται από την παχυσαρκία, τα περισσότερα παχύσαρκα παιδιά υποφέρουν από πόνους στις

124

αρθρώσεις των κάτω άκρων (όσο βαρύτερο είναι το παιδί τόσο µεγαλύτερη είναι και η πίεση στους συνδέσµους και τις αρθρώσεις), είχαν µειωµένη φυσική κατάσταση καθώς και χειρότερη κατάσταση όσον αφορά την ψυχική τους υγεία.

Ακόµη µια επίπτωση της παχυσαρκίας στην υγεία είναι η χολολιθίαση που απαντάται αρκετά συχνά (10%-30%) στον ενήλικο πληθυσµό και δηµιουργεί προβλήµατα στη χοληδόχο κύστη.

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ;

Η λύση στο πρόβληµα της παχυσαρκίας τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες είναι σύνθετο και δύσκολο. ∆εν είναι θέµα µόνο να πιέσουµε και να πείσουµε τα παιδιά να µην τρώνε πολύ. Είναι ένα πρόβληµα που για να λυθεί απαιτεί την παρέµβαση της πολιτείας, του σχολείου, των γονέων.

Οι γονείς θα πρέπει να ενδιαφερθούν περισσότερο για το τι τρώνε τα παιδιά τους στο σπίτι αλλά και στο σχολείο. Πρέπει από µικρά να τα εκπαιδεύσουν σε όλες τις γεύσεις και όλα τα τρόφιµα ώστε να είναι αποδεκτά από αυτά, όταν το φαγητό γίνει συνειδητή και αυτόνοµη διαδικασία. Το µαγειρεµένο φαγητό µε τη σαλάτα θα πρέπει να υπάρχει καθηµερινά (ή σχεδόν καθηµερινά) στο τραπέζι και η λύση του "έτοιµου φαγητού" θα πρέπει να περιορίζεται σε ελάχιστες ειδικές µέρες, όταν οι υποχρεώσεις δεν αφήνουν χρονικά περιθώρια για µαγειρική παρασκευή. Ακόµα θα πρέπει να ενδιαφέρονται για το τι τρώνε στο σχολείο ή στις εξόδους τους., ώστε να µη µάθουν τα παιδιά στην εύκολη επιλογή του fast food και της υποκατάστασης του σπιτικού φαγητού από χαµηλής θρεπτικής αξίας τρόφιµα και σνακ. Μάθετε τα παιδιά να τρώνε σαλάτες και φρούτα, να

125

προτιµούν τους φυσικούς χυµούς από τα αναψυκτικά, να προτιµούν µια φέτα ψωµί µε µέλι από µια τυρόπιτα και να τρώνε εξίσου τα όσπρια µε το κρέας. Ακόµα θα πρέπει να αποφεύγουµε την επιβράβευση του παιδιού για τις επιδόσεις του στο σχολείο ή αλλού µε την προσφορά σοκολάτας, άλλων γλυκών ή µε την έξοδο σε κάποιο ταχυφαγείο, µε την κατανάλωση των "παιδικών µενού", που αυτά παρέχουν.

Επειδή η παχυσαρκία δεν είναι µόνο αποτέλεσµα της κακής διατροφής αλλά και της περιορισµένης άσκησης θα πρέπει να ωθήσουν τα παιδιά να γίνουν πιο δραστήρια. Αν και ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών γίνεται όλο και λιγότερος, είναι σίγουρο ότι τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια µπορεί να ασχοληθούν πιο συστηµατικά µε κάποια ήπια µορφή άσκησης. Τελευταία στοιχεία έχουν δείξει µεγάλη αύξηση των ωρών τηλεθέασης, που είναι συνδυασµός ακινησίας µε σύγχρονη κατανάλωση σνακ, που είναι υψηλά σε θερµίδες, λίπος και αλάτι. Κλείστε την τηλεόραση και ασχοληθείτε περισσότερο µε τα παιδιά..

Μεγάλο µερίδιο ευθύνης έχει όµως και η Πολιτεία αφού ο έλεγχος στις καντίνες, η εφαρµογή των ειδικών µαθηµάτων πάνω σε θέµατα διατροφής, ο περιορισµός της διαφηµιστικής καµπάνιας των αλυσίδων "έτοιµου φαγητού" καθώς και των επιβαρυντικών σνακ (γαριδάκια, σοκολάτες, µπισκότα, χυµοί και αναψυκτικά), ειδικά σε ώρες τηλεθέασης παιδικής ζώνης είναι λύσεις που θα συµβάλλουν µε τα παραπάνω στη µείωση της παχυσαρκίας στις παιδικές ηλικίες. ∆εν πρέπει να ξεχνούµε ότι ένα παχύσαρκο παιδί έχει 1/3 µεγαλύτερες πιθανότητες να γίνει παχύσαρκος ενήλικας και για αυτό θα πρέπει να αντιµετωπίσουµε τη "µάστιγα" αυτή έγκαιρα και δυναµικά.

Αν αναρωτιέστε τι θα πει ανθυγιεινός τρόπος διατροφής σας παραθέτω τι εµπεριέχει:

126

• Να καταναγκάζω τον εαυτό µου να φάει • Να έχω υπερφαγικά επεισόδια • Να έχω εµµονή µε το φαγητό µου • Να τρώω στα κρυφά • Να χάνω τον έλεγχο όταν τρώω • Να τρώω ενώ δεν πεινάω • Να τρώω για να καλύψω άσχηµα συναισθήµατα • Να συνεχίζω να τρώω κι ας είµαι χορτάτος Η κατάσταση αυτή επιδέχεται κάθε λογής αρνητικά συναισθήµατα που στη συνέχεια απαλύνονται µε την κατανάλωση τροφής, ιδιαίτερα λιπαρής και γλυκιάς τροφής. Βέβαια, τα είδη των τροφίµων, η ποσότητα που καταναλώνεται και ο τρόπος µε τον οποίο ο ανθυγιεινός τρόπος διατροφής εµφανίζεται, ποικίλλει από άτοµο σε άτοµο. Μερικοί άνθρωποι προτιµούν να αγοράσουν το φαγητό τους από ένα εστιατόριο γρήγορου φαγητού κι ύστερα να το καταναλώσουν κρυφά στο αυτοκίνητό τους ή στο σπίτι τους, κάπου όπου θα αισθάνονται ασφάλεια και θα είναι µακριά από τα βλέµµατα των άλλων. Άλλη περίπτωση είναι να σηκωθούν τη νύχτα για να ξαναφάνε, όταν κανείς άλλος δεν θα τους βλέπει ώστε να επικρίνει τη συµπεριφορά τους. ∆ιαφορετικά, µπορεί να κρύβουν τροφή µέχρι να παρουσιαστεί η ευκαιρία να τη καταναλώσουν µόνοι τους. Άλλοι θα καταναλώνουν πάρα πολύ µεγάλη ποσότητα φαγητού σε πολύ σύντοµο χρονικό διάστηµα, ενώ υπάρχουν κι αυτοί που όλη µέρα θα έχουν κάτι στο στόµα τους, αλλά ποτέ δεν θα φάνε µεγάλη ποσότητα µονοµιάς. Άλλοι άνθρωποι έχουν πάθος µε συγκεκριµένα τρόφιµα και ο κύριος στόχος τους είναι να τα καταναλώσουν µε την πρώτη ευκαιρία. Τα τρόφιµα

127

αυτά, συνήθως είναι ζαχαρούχα, πολύ αλµυρά, πολύ λιπαρά ή επεξεργασµένα.

Με άλλα λόγια, το φαγητό όντως µπορεί να γίνει εθιστικό, γι’ αυτό και θα πρέπει να βρίσκουµε τρόπους να µην µεταθέτουµε την ψυχοσύνθεσή µας στο πιάτο µας, όπως:

• Να αναγνωρίζουµε πότε πραγµατικά πεινάµε. Σε αυτό θα µας βοηθήσει η τήρηση ενός ηµερολογίου καταγραφής τροφής και συναισθηµάτων.

• Να είµαστε «ανοιχτοί» σε νέα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες, ώστε να «γεµίζει» η µέρα µας δηµιουργικά.

• Η συστηµατική φυσική δραστηριότητα βελτιώνει την υγεία και δηµιουργεί ευφορία, ενώ παράλληλα αποφορτίζει από το άγχος.

• Ο ποιοτικός και επαρκής ύπνος, χαρίζει διάθεση για δραστηριότητες και µειώνει την καταθλιπτική διάθεση.

• Να µην έχουµε υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό µας και να δηµιουργούµε ένα ασφαλές και ευχάριστο περιβάλλον διαβίωσης.

• Όσο νόστιµο και αν είναι το φαγητό µας, να είµαστε εµείς αυτοί που θα το ελέγξουµε- όχι το φαγητό εµάς

15 ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ

1. Παραδεχθείτε το πρόβληµα 2. Προγραµµατίστε σωστά τη διατροφή του παιδιού 3. Καθιερώστε τη συνήθεια του πρωινού 4. Τα κυρίως γεύµατα που πρέπει να είναι πλήρη 5. Αυξήστε τα φρούτα και τα λαχανικά στο καθηµερινό του διαιτολόγιο

128

6. Αποφύγετε να συζητάτε για τις απαγορευµένες τροφές

7. Επιλέξτε πιο υγιεινά σνακ 8. Μειώστε τη συχνότητα κατανάλωσης έτοιµου φαγητού

9. Κάντε την άσκηση µέλος της οικογένειας 10. ∆ώστε το καλό παράδειγµα 11. Περιορίστε την ώρα που περνάνε τα παιδιά µπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης

12. Μάθετε το να πίνει νερό 13. Μη χρησιµοποιείτε το φαγητό για τιµωρία ή για ανταµοιβή

14. Θηλάστε το την περίοδο της εγκυµοσύνης 15. Προσπαθήστε να τρώτε όσο γίνεται συχνότερα όλοι µαζί

129

Ο νέος τρόπος ζωής τις τελευταίες δεκαετίες δηµιούργησε ένα διατροφικό πλέγµα το οποίο χαρακτηρίζεται από αύξηση στην κατανάλωση κορεσµένου λίπους και κρέατος αλλά και αύξηση της κατανάλωσης ζάχαρης. Τα φρούτα, τα λαχανικά και οι χυµοί λείπουν όλο και πιο πολύ από το τραπέζι µας. Το σπιτικό φαγητό αντικαταστάθηκε από το πρόχειρο και γρήγορο, ενώ η φυσική δραστηριότητα µειώνεται συνεχώς. Η παχυσαρκία είναι µία επιδηµία, καθώς τα ποσοστά παχυσαρκίας αυξάνονται ραγδαία.

ΝΕΥΡΙΚΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ

Η νευρική ανορεξία είναι το άλλο άκρο της παχυσαρκίας, είναι µια σοβαρή διατροφική διαταραχή µε ισχυρό ψυχολογικό υπόβαθρο και οδυνηρές συνέπειες για την υγεία του παιδιού. Το µεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών που νοσούν είναι έφηβοι, ιδίως κορίτσια ηλικίας 11-20 ετών.

130

∆εν είσαι σκίτσο, πες όχι στην ανορεξία!

Η ανορεξία είναι µια ασθένεια που δεν προκαλείται από κανέναν υιό ή µικρόβιο, αλλά από το ίδιο το ανθρώπινο µυαλό. Είναι µια µορφή διαταραχής της διατροφής κατά την οποία το άτοµο που υποφέρει διακατέχεται από έναν έντονο φόβο πρόσληψης βάρους. Επιπλέον αποφεύγει τις κοινωνικές σχέσεις και συχνά η συµπεριφορά του χαρακτηρίζεται από αλλαγές της διάθεσης και κατάθλιψη. Τα αίτια της πάθησης δεν είναι γνωστά. Οι ειδικοί εκτιµούν ότι ένας συνδυασµός γενετικών, νευρολογικών και ψυχολογικών παραγόντων, όπως προβλήµατα στην οικογένεια, κοινωνική πίεση, και µίµηση µε τα πρότυπα οµορφιάς, ευνοεί την εµφάνισή της.

ΒΟΥΛΙΜΙΑ

Ο όρος ψυχογενής ή νευρική ή νευρογενής βουλιµία περιγράφει µια διαταραχή στην πρόσληψη τροφής. Η νευρογενής βουλιµία χαρακτηρίζεται από επεισοδιακή υπερφαγία (κατανάλωση πολύ µεγάλης ποσότητας φαγητού σε σύντοµο χρονικό διάστηµα), η οποία ακολουθείται από την προσπάθεια απαλλαγής από τις περιττές θερµίδες συνήθως µέσω εµετού, καθαρτικών, διουρητικών και υπερβολικής άσκησης. Οι γυναίκες έχουν 9 φορές µεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν νευρική βουλιµία από τους άντρες. Τα αντικαταθλιπτικά, ιδιαίτερα τα SSRI (εκλεκτικοί αναστολείς της πρόσληψης της σεροτονίνης) χρησιµοποιούνται στη θεραπεία της νευρικής βουλιµίας.

Το φαγητό λειτουργεί σαν επιβράβευση από τους γονείς προς τα παιδιά και έτσι τα παιδιά επιδιώκουν το φαγητό. Υπάρχει αδυναµία, τα άτοµα δεν µπορούν να σταµατήσουν, έτσι προκαλούνται ενοχές και το άτοµο

κάνει εµετούς. Έτσι οδηγείται στη βουλιµία. Στην ερώτηση, ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν ακόµη και µικρά παιδιά στη βουλιµία, οι ειδικοί παραδέχονται ότι δεν είναι απολύτως βέβαιοι. Παρόλα αυτά, από µελέτες προκύπτει πως η συγκεκριµένη ασθένεια οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως είναι η κληρονοµικότητα, τα οικογενειακά προβλήµατα, η ενδοοικογενειακή κακοποίηση, η χαµηλή αυτοεκτίµηση.

Ο συνεχής βοµβαρδισµός από τα Μ.Μ.Ε. µε εικόνες για ένα ιδανικό σχήµα σώµατος, µέσω των διαφηµίσεων, θεωρείται από πολλούς ως ο πλέον καθοριστικός παράγοντας για τη νευρική βουλιµία.

Υπάρχουν µεγαλύτερα ποσοστά διατροφικών διαταραχών σε οµάδες που ασχολούνται µε δραστηριότητες που έχουν εξιδανικεύσει ένα αδύνατο σώµα όπως ο χορός, η ενόργανη γυµναστική, το µόντελινκ, οι µαζορέτες, το τρέξιµο, το καλλιτεχνικό πατινάζ, η ηθοποιία και η κωπηλασία.

Πρέπει πάντα να θυµόµαστε ότι η πρόληψη κοστίζει πολύ λιγότερο από τη θεραπεία και την αντιµετώπιση. Γι’

αυτό το λόγο ας είµαστε ευαισθητοποιηµένοι και ας προσπαθήσουµε να διατηρήσουµε έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Θα µας κοστίσει πολύ λιγότερο από το να θεραπεύουµε τις συνέπειες.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας σχετικά µε την εξάρτηση των νέων από το φαγητό.

Α. αγόρι

Β. κορίτσι

1. Τρώτε πρωινό

Α. Πάντα

Β. Συχνά

Γ. Σπάνια

∆. Ποτέ

2.Πόσες φορές τη βδοµάδα τρώτε κρέας

Α. Μία

Β. ∆ύο

Γ. Τρείς

∆. Πάνω από τρείς

3. Πόσες φορές τη βδοµάδα τρώτε όσπρια

Α. Μία

Β. ∆ύο

Γ. Τρείς

∆. Πάνω από τρείς

4. Πόσο συχνά τρώτε γλυκά

Α. Καθηµερινά

Β. Μία φορά τη βδοµάδα

Γ. Μερικές φορές το µήνα

5. Πόσο συχνά τρώτε έτοιµο φαγητό

Α. Καθηµερινά

Β. Μερικές φορές τη βδοµάδα

Γ. Μερικές φορές το µήνα

6. Στο σχολείο παίρνετε φαγητό από το σπίτι ή το κυλικείο

Α. Σπίτι

Β. Κυλικείο

7. Γιατί τρώτε γρήγορο φαγητό

Α. Είναι νόστιµο

Β. Λόγω έλλειψης χρόνου

Γ. Άλλο

8. Τρώτε πολλές φορές , ενώ δεν πεινάτε

Α. Ναι

Β. Όχι

Γ. Καθηµερινά

∆. Σπάνια

Ε. Ποτέ

9.Θεωρείταο ότι η παχυσαρκία είναι:

Α. Σοβαρό πρόβληµα

Β. Αντιµετωπίσηµο πρόβληµα

Γ. Και τα δύο

10.Τι πιστεύετε ότι ευθύνεται για την παχυσαρκία

Α. Ελλειψη άσκησης

Β. Μεγάλη κατανάλωση φαγητού

Γ. Κακή διατροφή

11.Γνωρίζετε άτοµα που πάσχουν από παχυσαρκία

Α. Ναι

Β. Όχι

12. Γνωρίζετε άτοµα που πάσχουν από βουλιµία

Α. Ναι

Β. Όχι

13.Τι πιστεύετε πως ευθύνεται για την νευρικά ανορεξία

Α. Ψυχολογικοί παράγοντες

Β. Επιρροή από τα πρότυπα

Γ. Και τα δύο

14. Θεωρείτε ότι η νευρική ανορεξία είναι:

Α. Σοβαρό πρόβληµα

Β. Αντιµετωπίσηµο πρόβληµα

Γ. Και τα δύο

15. Γνωρίζετε άτοµα που πάσχουν από νευρική ανορεξία

Α. Ναι

Β. Όχι

16.Αθλήστε εκτός σχολείου

Α. Ναι

Β. Όχι

17. Αν ναι , πόσο συχνά

Α. καθηµερινά

Β. Μερικές φορές το µήνα

Γ. Μερικές φορές τη βδοµάδα

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στα πλαίσια της Ερευνητικής Εργασίας (project) της φετινής χρονιάς θέσαµε στόχο µέσα από της εργασία µας : «Εξαρτήσεις των Νέων» , να ενηµερωθούµε για τους κινδύνους που προκαλούν οι εξαρτησιογόνες ουσίες . Στις µέρες µας εξαιτίας του γρήγορου ρυθµού εξέλιξης της ζωής αυξάνονται και διαρκώς παίρνουν νέα µορφή (π.χ. εξάρτηση από Η/Υ , φαγητό) . Μετά από πολλούς µήνες έρευνας και αναζήτησης καταφέραµε όχι µόνο να ενηµερωθούµε οι ίδιοι αλλά µε άµεσο τρόπο να ενηµερώσουµε και τους γύρω µας (συµµαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς) .

Με την επίσκεψη µας σε ένα κέντρο ενηµέρωσης αντλήσαµε χρήσιµες πληροφορίες . Ακόµη µέσω του διαδικτύου και άλλης βιβλιογραφίας καταφέραµε να φέρουµε στην τελική της µορφή την εργασία µας . Τέλος καταλήξαµε στα εξής συµπεράσµατα :

• Όλο ένα και περισσότεροι νέοι ηλικίας 14-18 ξεκινούν να πειραµαίζονται µε τα ναρκωτικά , θέλοντας να ανακαλύψουν τον κόσµο των απαγορευµένων ουσιών.

• Το αλκόολ παρόλο που φαίνεται αθώο επειή είναι νόµιµο , έρχεται πρώο σε επικινδυνότητα σε σχέση µε άλλα ναρκωτικά.

• Το κάπνισµα καταλαµβάνοντας ένα µεγάλο µέρος της ζωής µας ως νόµιµη ενέργεια

προκαλούσε , προκαλεί και θα προκαλεί τους περισσότερους θανάτους φτάνοντας στο ποσό των 1,2 εκατοµµύριων θανάτων ανά χρόνο.

• Το διαδίκτυο ξεκίνησε ως µέσω διασκέδασης και πληροφόρησης και έφτασε στο ακραίο στάιο ην εξάρτηση.

• Η εξάρτηση από το φαγητό είναι πλέον µία από τις διαδεδοµένες εξαρτήσεις οι οποίες χρήζουν πρόληψης και άµεσης αντιµετώπισης .