ZIE,SDE HOOFDSTTJIi

DE VIJAND

Yar velderde eeuwige

donrlnJa,ars uil. Lcuvpn, Mcchelen, Aat-

vrets \roo,l'haalde d,e

sDlonûenschou'der:s

r'vas lhansgaf aam.leidring lot onrecthtvaa|dige rvootden en daden.

Sohrlil fl,o[en de l,reinen. Ze vtoegendooltooht voor hol nog te red.den maùe,riâal sn den vool'r's,aci, die men in voi ig,heid brten'gen kon.

En grijsaar.de, mannen, r.ùfllwen, kin

r"oocl. En ',vaa,r' iJrlevcn cle vorsc,he Fran-:crhc en Engelsc'he trûepen, wfl,a1'van.zeide, clal zij u.it Flalhrijli zou.dennten. o,n1 dcn r.ijand le rnetjagre,n.

NtL,ncl læroikto Ecs'-ron. Ifel d,o'rpr.ol Bclgiiche solciaie'n.

Onctrel her heel'schte groote ontevlc-\reièn brcrmden en botnr'gdenlnisnc'esefl.

m,e/n

].ir-

\{'als

rionrhoi.d.luri'd hun

tren

bij.i,rijftig, zestig ldlicmoti'evcn, allen op de

Nancy vtaple 'rlug naat' Ecs:en. r-rn StadeI, G'. ts, Hooglede,Aan 'den barr-sel:h,ad ze lir.llg rnoe- gelegen clortren nog, zolls

waoh'lon.'Irein nâ, h'ein rced Yoor-Ze z&g dj0,ùr'l,veer' ee'n |ij Yan wel

r'ùuch b nraar Fuan,kÈijk, zooals de einde-looze karôvanen bÙnnelingcn, die heImeisje onl,rnoet'te.

- Dic gara[ vanwaar'.wlij ij.;,rr. en ! rie['.€on vroLlw uii een dcr' gloep,en velsohrili-te,at.Eema'l,be tiodon, die met huû weinlge.hnve voor dcn vitja nd lveken.

.Zij \ ,l:er nôrar NaLncy.

- Missc,hi,en aiet ze lie'ver clcn Duitsc,h-man dran cle Bel'gon, sohreeuwde een

rnâin, dll€ zli,/har gejbùil([ ging ondcl een

zsrk en dan in de hand ooli nr-rg lwcesaù(ken hield. Itrr loopL nu aaldig volkrond-

Nancl' n1t. D e

gl'oot, en

sc,hot, ver.l)r'I(len mot hun riiitiùigen, kax'|e,n, l ut$,a,gens, fielson, de landwegen.l'cnrtoei'rlert bllr uu r ttslen o,l) eell ù)erm,lagen uitge.:trlehi op hot gl&s, kermden,klo'egen of vlocirten, te|rvijI anderen voor

'zicrh tlit,staaldcn rreb rvezLrnloozcn blilial-rol' ze uir..| mrer wislcn w&b eI om hen

heen g6banl cùe.

.\an clrer ziju,cg ,traal l(l'cttll.:n, zag\un,,y ecnslilaps dF it'silicri tnatiniets.Ze had .hcl l'èfno,Drcn, cla.i die mârnon,wiel clool[ochl zc een $regk gelod,en l.racl

gezien, \\,e(rr ttmg watreLn gekeer.d, en zijooli :'ohenen ui[gcpLlt van clen strtijct b,ijGcnI F,l ,Llt'r gclorcee|tlen mûrsoh overWondc.lgem, -\a.lter, T'hielt, I(o,r[omark,\\ri,jnenclalc, Zalren, d,ùrwijls onder re-ger, .zcndler ve,el rusi e'n onvotld,o'6nd ge-

,deren van I(ortemar'k, VladiEIoo, Zarlan,

-41 -Heb nreisjc hoorde èen d,er tnô.nnen drift, wanneer granaien hu,n lictxa.arm

mspen :

- We zullen hnt, r,r'ij wel rr'rcr' zijrrdie rt hier rlog eors ôl alleen mogsrldoen, zooals naàr gorvooute. Ha, rve zou-d,en nûar Franùrr"iik gaûII... 'b \\/as uitnu met onze .mlisefllie I Ja lvei, r'echtcnzonder rus[ en zonder eien... en met ééntegen honde,rd I En zcinder hnnonnen enmunitir.e ! De da,ns zal wel l,ser b,egin-nen,

Hij was de eenige ,niet die zoo spra.h.

- En m€est soldraien van 't werkvolknog ,eltijd I sûhrneeuwdê een €,ndêr zoolu,id datr ieder hei hooren mocht. Deheeren kunnen nu vluchten. Ze stuivonweg r.rritû hun treJf,fliùtiecùre bonden. Ja,die mûg€n naar Frankrijk zÆoals onsbeloofd waF. Voûr hen de goecle becl-

open|uk[on, of als ze in sùijk en bloed

lagen te -rtervon aan hu'n gtui\{zame

ù1on clùIl .

Nu oeist llegon Na,noy cle wer'kelijk'heid le zien. N{aar 't w,as nog nio[ 'ctre helzelve, 1\r;eùke rond Drixmr.r,i'de'n laaidle, a;l

dreigde ze olk oogenblik los te bleh'n.Aan cllen lJzer u'aren,soldaben b'ezig

loûpgraven en verstelhingen te rnaken,Velen hadd'en hu,n ,sohopje w'o88ergûoid

op dien ein'detroozan loc['It' na,ar' 't \Ârest,en

en Ya.n de hoeYen l(on 'men maal' en'kele

spaden k|ijrgen. Me'n peu:terd]o stBcnen

uit.den d,ijk los m,et de bajonel of een

zakmes, rlotf d€ aard€ op meb de h&nd'En voontdurond woog ru)g d,ie zware \"er-

moelenis, d,i.e pijntlri jke atmatting, knaag-d€ de ho'n8er', w,oelde bij Ye'len zelfs de

.:tr:!tls

owe-wiorndern El,oiep.êùr v.ludhlteliûge,n die met,heflige,gebarun verLerlden ho'e de Duit-sctleÈs s,an,rukten, ulenen . eersl, dan

voeôvor).h, 'en 's avonds allerwe8'on ho'e'\r'en

en hni; cn brâJndden. Ze ,zouden nu ookgâurw l:ier zijn.

wi

Ilêl lial)ara,l vâ,n I'leudbra,me, te Dixmi.lidel

,den' en hêt vo'ctdseL, he't gennakke'iijk

lovent'je en de hidp. \V'ij kun'nen

tri0r krerye'erorl ! ]s 't aI andels ge-

w,eest van L,uih &I ? Dio Engelschen, deFrênÈc'hon I Jawel, ons hott'dqn zo t'oot'

onn'oozeùe, .brave jongen:, dtie 'i .welvo'o'n[ _al]e,rn zullcn afl'ap1:en en, mijrtzi'etle Gods, we zi jn hel[ oorh l

Dat. lrlonk N'â,ncy on&â.ngen&&m lore. Ze

had ook nooil wart and€N gehoord, d,an

heigeen ù!ôlden viùn ver êsùier 't fl'ontsold,â,t€n laten zogger. Volgens de. ag-

b,laden schegn het lvel, of de Belgen n'i'eb

I eder vroegen dan 'maar doodgeschoteni mosm worden Yool' h€t vard€rlând,.. ze ûog zongen of juichten yan geest-

ld:orts.Zotl clàt g'oteris,teld leger'hj'e den Yloed

rmn den viial'd lnoeten rveerstaan? Wie&ndsrs I Wâsrc'm hi,e|.d mon hof d,an op

h'iel aan cL'Ir IJzer, \"0or dle r,t'ijdre Ylaùte

1,an Veurûe-Anib'atlhit, w8jair l)o'veû de

groene vl,aklrrn kloeke iolcns orprerzen on

gll'oor[o hoavon, m'aar troclh voorrûl nûg de'b,ui r"ôlàcùtige I'e rla'belxhe rcl trlng.

Nancy 'zag in 't dlorP wetrt'

lleL nrcisje l:egai z:ch .nâal haar' \'r'icn-diirn Marie BorSters. Ze u'ilde h'aa,r'uit-nood'lien naar Dixmui'den te kornen m€thaxr" liimilie, wan.t men gûloold€ dât hetirr 'l sterleke &llijd veùl vei,ligel zorr zijrrtliarn op 1i platt'eùand.

Za tJol(\e ii,an 'l groorte huris end€cd zeùt open. Nlaa,r'ha,â,r oo,genro,o(l v&n 'i schrenen.

Mh.riê

- O, Nancy.,. gij I riepu,i[. Wa,t, bon ik bl,ij u te

- Wht js oI geûl€urd ?

ze voù vreugd,ezien...

hcbi)len

Malie rurl.

- Wiij lirr.nnen ook kûmen....z,ijtr j,o,nge, cl'ocùllels., . Dh dÂn âl diegcrhirtste soùclaten...

- Vader, lc,gale weggaa'n o,f te gateblljven'! verklaarrl,e H,eùena.

- Ill vincl dtat sclhoo'r'l van u kind,moa,r 'i is nlli ge€n t/ijd om lang ie be-d,iss,elen. Mlc€de,r w€nscihû ook da,t gevertarJ<t... Z,ij kan no,g ni€l ye€ù zeg-gûn... m'â,ax dlat heefô ze me norg aaxlmijn oo{' gernonkeld... ETI ge moe,t, ge-hcrs,luârn4n... cn 't, l<an nu, niet, beterpasBen, d€'t, ltxa,ncy daarvo,o,r' kormt. Ja,rga meû ,nââI Dixmu,i'den I Daar zit geacùlteu onç erige,nr soùidartem.. .

De ,meibjesr s{.dbh'eûrdlen togen, nraarBo,r"gers \'vtildrc, 1/a.n geen velzet mccxhooren.

- Illd moÊt, gethooirtzaarnrcl wrorctren, zeilrij op ee,n toon, dtien zijn kindru en kon-den. 't ls misscrhien maa.r een hwadepassage, voeg'cle hij er bil... err zijn we\wôednaip ite garje. T,rùnjle AlidhjlblijiÏt h,i€ ,

hoeli ze geaegd... Zi.i i-; toch vooo'al oo,kgovlncùrt vo,ol haa,r d'oc,ht.er', nicht Ma-del.ed ne, tlie ze, n,a,a,r Dixmtr,iden h€efido,orgezondlen, Ge kunit, d'io vinden o1r't Betqjjnùro1... Ga. er' 0en6 n,anl zien!

Dhr meisjes gingen 'l e,en' en andeÈll'lsc,nuo'eù(a,n. . ,

-, Wat dingen, hé I z,eri deL hcer Bor-gerc to,t Nancy. Mijn zoon e,rg gewonf,len niet welen wa,ar hii is... Rc,né zou inHcùlanrdr zij,n. 'k wil eù heen... maar nuligl m;ij,n Ïr'oùrur d,a.a,r ui€k I En wa,t

- Dn n en moedel acùrter: lotem ! rielr

ûllGij

Maar kom lccih i.n d,e l(&mer'...

N'.ùnoy tmd in, cd

Dezs hoor'd,e het Ygo,r.,tF1 *tzo Marire's zuste,r,

grtcrcll Ie rt.rek, u'aarlleùen.a, o,ntano€(.te.

dteùijlh, da,t rnen e,r n,n niertlJc'n le'. vlucthten.

ze,i ôo'k dla,-

.aan dLe.nken

- ThLntls rA.ilidn is boryen bij moerdêr.,ve,rtelde ze, zij is van llo,rtem,ark kornenlooq:en. De D,u,:{ric'L(r'S z,ij 1l ,cl.nal' a.l !

- Zoo dich,l,llrij I r.iep Nency velsc,hrili,t.

- Ja, en ze hebùen ea. al een,ige hui-zen jn blï,nf,tr gesiorken... Nanr de,n kantvan Hocg'lp(lo vecrh{en ze merl, Fra.nschedra,gnrnd.er"s. Zco, vertelt t,anle, maalwier weet e.r nu jnis,f wat er gelleurl t

- Miaa,r hoe w,iùt ge clan b.lijven I

riop clc iloohter van \rcirln.Jutisl, kwam de herejr Bor.gels binnen.

- Moecler is zoro, zi€ù(- \,Veniieuws gchad van mijn brroe,r' René...Htij is zwaar gowoùtd om moeô uit Ant-rl,e,rpen naar HoùlrNnd ge,bxêc,hl zijn...Zioo;s eren va,n zijn kân]anaden kcmerlzcggen on dat hc€ft moeder zooi gellârkl,dat ze een.bexle,rte heel[ gckr.e-qen. Zc isnu wa,t lleter, m,aar tocùr lafll aan eet]kant. Kom bi,nnen.

- Ih kwam u j uiis/t, vra.gcn allen mecto gaan naal D,ixmu'ide n. Ge mot t. bijo,ns hlijven.

- Dart, is he,el sc"hoon va,n Ll... nilar.za,l ihct te DJi)onudldren veiùig zijn ?

- Tocih,alti.id, bcle.r clan h,iet'...

- Dn rvii l.lunncn niet wog. r\/Ioed,crI igI te betl...

- Per gcriii .

- Maar aij wril r.r,iot. Wij th,eôbcn elgers,prnJftcn Yan vlucht,ern. Vadel is rr ooùitergsn. Hrij hc,e,15 uu,.1 graa,n gekc,cht enhet, liigt hier ern da;1,r. in bewaring.

rvril oc[< niel troolel val- Miijn vadcrrw€g te gaar-

wa,rên- Wat, gant uw varle,r

- Oo,k nag l:l,ijrvrn I

- Dartr peinsrdier ik weù I

de e,en,ige,n ni€.i zijn I

- Na,ncy homrt, vragern,htuax meegaÂ,n naal' hujs,rie,

gern, eo,nvourlig, utaal waarrrlig. r,er'-starnd,ig on o,n;ti\\'.jkketl'd . Zorgen vcrdtuis-lerdcn zijrr -soodr;g geùaâ1.

Il'ij lratl de,n rr illoop. v.r.n Narncy ge-hoorrrl en vroeE, zo'nder aan een be-gl'oetjng te d€nùJ:n :

dOen ?

En we zullen

of w,ij melveltelcle 14a-

- Is heû le D,ixmuicl'en beder da.rhicÙl E,n toch... ge hunt van daar rap-pe,r uaeggeraken a{s't, rood Clbc't. Ga gijmeri Helena rlee... Drie sùoebers van

. D'Lr,it€rh{}1ohs moor,!0hcn dtiktwij.l$ nretjongc, merisies en ih zou tliititr nog wlce-dtrr vinden tlan ee,n moold.

Hij was ecn clier st.cere \,Ve$,t-Vlarnjn-

gâât d,ie ven/'loe'kt€ Duitsrrhman nog alo,p dre D,al'ochie uitrnert€n... \\/a,t, een

mensch tr,l kan tcg€nkornen ! En lwecmaanden geùeden dre gelurkkigste dcrnrpnschen zijn I 'l Krun rfllr vera.nclererl !

rMltu ''ïi lle,n toclh, blii, dlat ge orn Nlarlric

cn llelen,c koml,. Ge lno et maerr laptt'r'tr,ehken, lva'nl cle vijanrl iian onver-v'aclltsr rrclscdrijnen. H'ij z,ii aJ te l{or-tlom,all!,..

Een ltncctht, hrl'am binnengeloopen cnliep ve,r'scrhr'ilrt, :

Ze gaân Dixmtridonwaarts !

- Wa,a(rirn I

- Ze ze,gger':, dal de D,u,i,lsc,hman na-tl elt.

_- O, dan rnocfen wc s.cfleùts \\'cg I

liireet Narrcy orntisterkl.

- Ih zail Mârrie en Hcl€.nc loepen,..Ze moetcn nn tocùr gec'n buclll rnee.l.Ie.

m€n I

Bûrgors liop naar boven. De beidodcch,ters large,n oùer h€.t bed clel zi'cùre

vrotrw', di€ rva,t, pororgdte te zeggen, nraars{l,echitil o'nve rs.taanlll a,r€r kla,nl{en rit-lrracftr'l. Udrb h'aan oogpn straairl€ echtcrarl db mo'ed€rùiiko lielide.

Gerrroe}dt bùced de man stia,ar. Ja, nuvoelcler hij ctotlc aù heô wr"ôede van h€tbe:luùt, cl'at, hij scrhi j,Ù'ba,a,r' zoo gcmâli-kel.i'jik gernon'ren had, zijn kinderen heent,e. zeDclhn. ze te' scheiden van de or.ders.Er tocrh nocrlt hot... En 'i weIrcl, hoo'.g

tijd! Hij diencle dart, looneel te storen...S(tiùl ,srtaËtte ihLij naar het, b,ed eu zei:_- rMari'e... Helone... '1, wo,r.d,t tijd I

Wacht nrt nirr{, 1,5ngsrt Nancl' wil wog...en zij he'eft gelijk.'..

De meisjes wee'ndern en kusten hunmoed.er'. Dan srtonden ze sg,n 66,genblikvool vacler, die, hun voc'rhoodd t€eù(e,n-

de me'l ee'n kmis, zooals hii het. deed,wannce} zc klein warbn en mo,e' vanhet speicn in d,e rrnet goud gevuld,e wei-de,n, lang-., dren IJzer of in den blo,eicn-clen bo,ornga,a,rd d,er nah'urige hoeve,slape,n gingen.

Ja. et lvat'en

Langs de lrurizen slopenn€n vo,où't,, dten vimge| aan

vâin 't gew€€r, lo,e]€nd naâr alle zijd€nals r.oolldiel€n.

- Flee,re Gord, ze zijr daar al ! zei

Borgers oùthuitEit... Nu mo0t ge, lliltûeblij"/€n. 't Zaù misscthtien mâar e€n pa-rtrrlouùj c zijn. Sl.r';rlks han ll( tr wegt}ùe.r-gen.., Veltoon,t, u niel I

- O, a,ls iùr n,og tnaar' 1ùruis ge,t'aah !

zeri Nnancy ha,ll wre,enc'nd'. Wat' gaa'n va-clel en moedel l:eirnzen !

- Nn. hn,nl ge er nie,t, door'l HooI ze

scrhiefen I Weg van, 't ve,nster,..

't Garnscùre huisr d,a,verdl€r,.. Een gr'a-

naa[ suisd,e dcol de lucùrt... 't, Wârrntrisrsclnien wel de ee,rste in't lJzct'ge-ùriocl.

GcheeJ on.klaa.n zettc Nalrcy ziclr neer.Wûlt \\/âùilct Bo'n1'ei nl treer' dlan een

wccll( gcledcn vooFspe,ldl had, doc,h li'atdirn in,clcn geeÊt tocrh nro,g ver.a,l scùreern,q'as nu ee,nsù<laps tcit, Veùmc-dmbâcihbgc,nadlmrd. : drc oorrùog.

l-)en 30en Septcun,ber,had Eessen deoe,r'ste Belgisohe soûdaten oniyang€,n enze hâ]l1l,eli,jlk vorwcùikomd. 'l Was ecur aI.d€dl.in,S lâlnsiels, ,a]raJr8evoerd dlo'ol'

lui[enarut, Se va,i6, d]ie zelf bij den ba'ott-we,r' CosdcnoJ:ùe g€logcerrl was. De môn-,non, lltinh in 't zadel getzertcn, cl,oclen Yet'-

henndngen dooù. het Wo,ud van llout-tlrulst',,naal Sfucllon, Pcrelltapeùle, lùngsIJz€ù en lep€de€.

Na ûroni ve,r':cùrencû ' ka,mbriniea sr diernder bc\r."el. €,tontlsrr vaùl ko,lûnel Pel,ydto Tlllorsée. Die rnaajllien weer pùara,ls

voorl dre ,rn,irliin ir,e sla,Ohtêri j sn in' dlenlboo,mlgtaaldt \"an d,e br'olr,w,erij ùrl,iKùr imern rnoti vee, v'&n VêumLe A,mba,c,ht, sa-rrl€\rl, dhit er ,ge,slarihri iÀ'leld.

Mlzuar d,e slog,0,r's ble,vqr 0'0,k slecLhts een

dag cn velt'c'efiden thans te, Dix,miuider,a,}s ae ien'm'i,nsie ncrg nierl do,o,rge,re'isrd

w&rsn naâ'rt Duinlherl<e.

En, dan str"oomden andc,re lroependto,or, toô n'u ee,nige oo'genb.likken go-

lcd,on drer.latatstern vlLrg verdrMcnen \\'a-ren en de vij,arnd; ltolt, dtaalna Ees'strtlieac,t;te.

Men zag gee,n inwoner op stm t. A1-le huiz€n wa,ren dtclht, en achter d€. gc-

silo,t,e,n d,eurrc.n, zâjte,n dre clo,rpelingen volan,gsû en huùverting.

De cc,rrsle, trtrepern t.roùrke'n door envcrslrleidden zicrh in de o.mgcving, zon-deÈ zich eclhtel ,naar Drixmu,ird'cn te rva.gen, wanrl e,eù €linrd:j€r o1...et het, clor\l)

dian deEen snik

gcl eidrle

âa.n het

buiten wij-

grijz€ rnan-tle,n llehher

Nancy

lrl€q] ze, naar

crB€r'dLingÈndio,o,cl... en zo moesrten hee,n...notul,e im zijn kee'l, en Bo,rg'ers,zij,n docrhte.rs raal: ben€dcn...

- Zli e dlaâir' !

zentl.

DoodFibùeek srtondIiùam.. .

monsterde de kamers en koos el d,rie

ri{.- Da,t is eon voior den ko[oneil, een

cn e€n vooù iweg luiltenant'q,

de trap ai. Zrijn laâ.nzon drrcu,nd€n op de'tlredlon... Ben,edren s{k}n'd'en eeni8e s,orl-

daten.... Hij hu'ilde hun bevelen toe,liep db-,n naar b'uiten en, sdb,r€ef op dovoorrdteu,r... . S[aib'o]rengt, 20 Regim,erni r,.

Vervoùgens wi'lde tr,ilj ry€ûen wa€r deeetikamer rvas en gelastte er vuur aante legge,n.

Ei'ndeùijik verlie,t trij cle wo'ning.Hij stormde d,e he.rlllerg de u Drie

I(olninger, binne,n, waal eern gxo,op sol-daten rond de kacdrel geLhu:r'kt zat.

Baas Le Ilioy (1) - RoysDeiden de dhrÈpcling€rn - mioestt hen bed.iieren. Dedbkter lierp n'aar clen muiur:, la,s draa.r

een ve;r,getcn trùarklaât, dâô o,veLt' de uit,-drij ving der Ooslonrijkorrs, haûd,eùdo,gl'olde aJs e€in beejI en scùrreeuwde denu'aarcl troe :

Wal rs tlo t hie,r'I

- Dat, stamelde dre;h,err,b,ergier... ha,eer srt,Lll( \,iln de overùteicl... ikl woot, d'atzelf niert,... Ze heùlùlen hcl daar ho,mcnhangcIl. I

Daarvool verd,iend gij den do'od I

- Mrn,;11' lvat, kanr i[{ drn&r aân dor3rn !

- Waa.rtoor voer{ ge oor.log t,egenofrs ?

...- Waarr}rn I Ja, u'al wctellt w,ij clraar-vaû... \ve rvo,ne,n hie,r zoo vct aan denuitkant...

- D'omrre Belgen... En uw koninghoeft, u verl{O,cùrt, âan E,ngeland I Bah,Engeland,.. wc zullen heû kriigen I

\\/oedeixl scheurde de dok,tel het pd-

Dier va'].t den ûlu,ur' en wierp, hel d'eLt

illla,s na,ar"t hoo'fd. Dan lieÈ hij de deul'rrit.

Eer 'ticr soltlra,ten ktooll te clichô bijd.e stool cJr vc,t'l;randde zijn l'àng. De

I'ereù rvas lrcewens bij drankl. Als cen

llzende sprtri3 lrij op, glcep zijn 3u

veer cn htrildler :

- Fran k-t ir"e'u,l'3 !

Le Roy voelctre, dat hst cen g€vâ'arliirkDe vcrthalen clelo'o,ge,n;blitr rveld...

vluchteLingen vain

-44-werden ze otr, hevig gew€elrwur va.n on-ze voorpos,len on,tÈraald.

Maal n"x clleze verkenners - hoe tal-lijk, ze l'eedJ \\'ar-on - stt'oomde een

n.ieulve grijze vloed lli'llll'cn e'n ee'Ils-

lilaps lvas het dronp vot gdhuil en ge'

tier) \,Viagcns dreund,en oftex de keien,dalll roùde' gescùrut aan on 't' werd ox-rn,idldellij k in {tren boomgaô,rdi derJ:rouwerij op,ges'teùd.

Eern r,c'us, van egn ùrcrcù, die zioh do,li'

ler no€rmde, [rad de woning van dren

brouwêr Costenohùe lbiinnen en \lroegd,adeùrij k dren w€g naax dJe bovenver-drie,D,ins. Hij w.isry er alùe de,uræ'n op€n,

Aar:chot en Leuve'n,

voor mlJVe da]nrm,io T,rant+tineur I lrte€rt d€zeri hij.

Io,g, mei zware siappen draatlde hi j Du'ilscjher on hij wi)de aanleggen, maar

die hier doorge,troùrken r.vartn, kwamenhom voorr dren geest.

Franh-tireurs? vroeg hi!. I(athelpen, dart gij uw halte blandt?ldamemden kunnen geiuigen, datniets tege,n u ged,aan is.

ziin gezellen vlo,g€,n o,p hern loe en sta-

hetuwhier

ikAIer

ken hem buiten.Le Roy keelk somber doo,r 't raam

Plortsr ;was' hifi in al 'i oro'dogsgewoelgeraol{t. Als trefTelijù<, moedig ùr'ur'ge[vertrr'ouwde hiij o'p heri voùl{enleol}i endna,rorn wilde hij nie,t vlucùrl,e,n... Kor"bg€led€n hâd hij een gmolle doc;hler ver-lor€n e'n ze rus,t,te clRal b i j de.n hooB:entoren... Mto'odrer,,cùie norg st€eds omha,at' hind 'w,cend€, had eenige' dogengolcd€n cen fo't,ograû,î on l[:,ode,n, orn ccnIloùtù€,i van h,et gra,fmonumen,i te latenma,ken... Zag zi,j in,har€ hoose liefd€ihot ùêodl, driùl c{vèr Eessen da,len zou, @aE

zdj cier aa,n"-laanclre ve|wo,estLi,ng van heIdlorp, rv.aar. Dten zcro vrooclzaaût hârl ge-ï'oor]d, I Z,e wirlde dl+n iOclh eon herinn,e-rin'g beho,u,dren en't \\'as .drie aam Jtetgraf, v,a,arr' haùr. geliefdl tkind ,s'l Lli,mcrrlde.Tlagriscùre en roe,rendc p,rrcIetrie I

Ja, 'i g'as o,f r,tr ,sen l)ooze, geest, llo-ven Eelssen hin,g... en boven ga,nscùr dalkloelill I(eo,rl,cù,lan'd...

De willldte d'o,lirler liep i,n,ltrsijc.hen tchuLi'len, dloot hct dory, rniùa,r zoo ho,og,harûig als hij lergenover zijn mindrercn

- e,n o'od( t,cgenrower zij'n zdr0ll{,e'n \yas -zoo Ëùart toondc hij ziclr eonsiklâ]ls, toenhij dlan l(oloncù ven 't 20c ,r.egirne'nl,von Vostenhovern, onrtfnoerlte,

Eaidern bega;r.c,n zich naar de bro,u-wterii, waa,r' mreryro,Llrw ,C0t;lonorble oma'l d,erze o'nrts t et fenis zat, le lveenen.

Von Vo-srt,e,nrho'ven ssheen geûrof,f€ndoor die dlroelheid en zei o,l) rnin,zamen(t) r\l d€z€ nameù zijn e0bl.

-45 -

toûn : ( Î',lrist, schr€iien, moed€r, er zal

u geenr kw?sdl 8rescùiedem ,.De be'id,o o,ffictieren b,ergeerdren dan le

eten e;rr in herl Maarmscùt d,ef lig-hur€er-lijl( ïefiù'€ùr geùlruliù(t€rn zer een omel€{,en dlo,nlien ze eelrige glazen charnlm-gne.

M6'a,r gônl:rùr h€{, d,oùT 1âg e€trstd,a.Ds

tb da,ve,rcn on dbr" ùrel, kanoagetbuldbr.De Dui{schers, sohot€n nsÂr' Dtixrnuidsn,vanrÀ/aa,r ,eclhie,r' even h.rdhetkiig gg.

arntwo,ond wefld,. De. g.lnnartên huildlendroo,r de lucht, bôrsrûten met ge,wold,

open, kogellS kle'tfterrlten o,p de p€.nne,n

en teg:e,n cle murre,n.D,È, koùoneil en d,s dlokter liepen nao:r

b'uiten, maa,r eeniger o'oge,nhùi:kken la,-

Halle, Nieuw)ûo,rt

ler .needs krv'ûf,n een oûdlqnnans i,n debrourwrerrii gusne'ld, verscùrrikt uitro€-pe,ndJ:

- De kolon€ù is d'ood, I

Yon ^Vo,sttentrorven, wus bi j d€ &erld,tegenol'er " De Drnie Kiorni'ngon ,, d,ooreen gtan aartsclherf in ''t, hoo,fd gera,at{ii, . .

lijlc naar Toùhout, l"oerde.Elenrigs oogen0rùilkke,n, l'tr,ter brapht

men heô b,loedtg lichaarn in dle wo-ning... D,an '\,'.erscrheen eern au'to, d,ie hetIijk naar Thoûhoq-lt voerdrc.

De soldhten hu,ild,ern va,n. wo€dts. Bor-gers en zijn docrtrters moe,srtien ziclh obikil veiTetreid stellen, want vla,k bij die

woning ontplôtts een gra,na6t, zoodatdbrarnen in scùrsrven ùiteen ùiletteù'd'e n.

- Naâr dgn kelder ...r'ap I gebood, de

h afl(l e I'a,a,r .

- En mced,er? kree't, Ma,lie. .

- (ia,a,t n,flar bernêdbù I Iù< ze,l moederhailen... Wôcjhl, toeùI ooge.nÈliù( moe,r' I

R.ap, Nancy, gij oroik... go zijt n'rl on-

def mdjn tles0he)'rningi I

- 0r, Godj, mijn o,uidle.IB I klaeg h€[nlersje. Wai zullen ze onger'ust zijn!

E*n nieu,we slag deodJ de Sa,nFche wc.ni rr daryereù.

Da rneisj es slorrnden rgillerd hoern. .

Eernige vluchtelin8ein snelde{r ook bin'nen... Bjj heD wra6 oeq sit€rvige boeren-z/oo;n.

- Alien naar den keld€r I z,e,i Bol-gên;. Mâa.r vl'i snd,, h€'l.fr gij ntij eenhûndje ! veirvûlgde ,hij i'ot den m€,n.l(om rnee ra'a-r hoven... daa,r is een

z,ieke I

Swmen, h,ijgesrtaa'n oolk nûel dloof tantoAlida, ctrro,egem l,e dter hron0ce nâa,r dJon

kcùder on. darn zat dror grloep angstig on-dbr db ge,welvûn, Xenrvijl bov'€n hen d,loorllog raâsdle. Eenigo vfo,ujw€n bsdlenlLtid aan hrur lnternoeter.

Ér,n bejaaùd{ msn vefteùde,hs,lÎ Wee-ûe,ml, da,t zij n httirzci(e daa,r aan' 't, Vri.j-hcBch in bûBùd uraB gostoken... Hij.iêmmerdo ech tol nog 't mee.L over zijnko,e...

-'tt Ware,n. ula,npn., lrcrhâeld'er hijtclhens...Eh.r ze paikten Blaru en s,taldênze meô de bajorneû in, 't, lijf el 'k hoodeheu,r zoo d€er{,ijk bo,rù€l€n... en ik za6het bùoed, ujr[ ha^al balg si,roromen, zoo nùr,ruve beestc,. .. en ve[ I Och Heere, wa,teen 'm€ûlÊoh toclh tet€ln }tirnt ! Di€ tlùi-vreùs, die dluiv,ols I

- Maar dre Bel.ge,n zitten ticcùr 'in 'tbo-cch ? wo€g B0ù€ers.

- Oc,h, Belgr,n, Dud{sc}rmâ,ns, Frân-schen, finrgelsctrer... we h€ibben d,ara,r

von a,lles gezien... dtê Heere is't w,ijs,hoe 'i al, dJooteen lnriodltt, en wïiemolt,md,s,I'k v/stê we[, dal, de Duitscùlmarnmeeetei' s'f,eelt, onue doening i,n brrarndzetrtle en Bùaro aloodi stak... d,ib slodbe,r,die eerndoltiS'ke slo,eber I Als ze in O,ogstmaanidj dhrn rD'uriltSclhrn an, droo|gelatanh,ôldrdlen, zom ik mijn Btlare nog hetrben.

- Zurli ge z\riijgon I ,rlelp ds bûeren-uoûn. Ge mo€ef be€srhaÂrndi zijn. zoo lestrroken. !

- Ge zijt toch ook geen so,ld'aat., aù

-40_heb1,

ni'e t, ,

het zij'r I

l.earlrien !

orvcr een,ige ilflgen zaù ililh lvecL niu, wraârvoor'. \\'e

- ,VleL rùw [oo,le ja, zulb ge, soldn'a.t

zijn. \\/e .ken[en da,l !

- En gij peinsrl zeùre.r', d l u,w Blû,I'eùrecl België is !

- - 'Tore... t,oÊ, is dart ,n ,e€r oogern-

btlillrt o'rn rtaier te gnarn m,a,ken ! r'iepBorgers. Hoo,r' ce'nB bu i'Len...

Zwârc, slâgen klornùlon weerr. De vlocltrildo.

- O, we mo'e,ten er a,llen aâ,n I keùTn-de een jo'nge vro,uw. Din ik zal een kindItoo,pen I \4/aar ga ik dart, doen. I En miijnlent. dtie soldaat is... en God wset waaùdoo,lô orf misrxhien aù ondier de aandeli8rt ! Joze tMariâ, wat ti jden !

Bu'itedr woeilden de so'ldate,n doorr el-kan'der. Veel gerrÀTondem lagen reeds opstraai o,f 'welden in huizén b'innenge-bruoh{, rÀ'aiaù hun mê,ktersr op ruwlernto'on wat'er en linrnen eriscùrten em le-r.ens ham en eielen, bier en wijn sta-len e,n do burg€,Ni bedlreigd]ein, hen udt-stùreld'snd en beùeedigend.

H€\.d€ier' wrgrdr rhot vu,rcn uriô Dixmui-don en plots klcg,e,n de Duitsc,heas be-vc'l t,er:ug ie trethken. Ze. schreeuwdenorn karre,n enL lm,and€n, na,men. mat,ras-Een ern dek€ns w,eg, laadtd,e,4 h'u,n g€lwon,den en dooden op,,en ve,rtrroù{ken hr"ri-

lerrd' en tierærnd.Ze riepern de h€rwonels loe, dlai ze ul€l

terngkceren eLn drn roode ke,rrnls ho,u-

den zouden.Mlaal pas wa,rre,n ze yerdw€,ne,n, of de

mcnscùen vlo,gen n'aar b,uiiten, tr.oppel-d,en siamen en velheulgd,ein zicùr ovel dens'nellc,n aftocht.

- \\re zijn zê kwijt I

- En voon'goed !

- ZE znll€n lee,rcD

bacihrl te kornen I

lvlrrr.r'

ze sjeci its rn,esgcnoùncn ! \\Iâûrlijk,ViIS tztt'llen ho'rnen, trerlit gi1 alMaal

lYeg !

- O, jn, I'aten we ga,an I smockteNauc5, onge,clr:ldig. Moedrel za,l zieù{ zijnvàn allgst,

De onze.n moesdr'n dc onlrrrinring vanEessern itermelkt heiJ:ùren, wa,n,t, hu,n vuurwas Ve rle,grd ,en ee,nige, glanaten huil-den ttraùs, ho,og boven dren, lor€n omgi'nde.r vcel verder, nog venvaa.rinS cnidlorodl in dle gelcd,eûen dcr DÛitsoherrsr tezaarien.

D'e mcisjes velie,ten het huds. Eens-lilalrrj bloef Helena. staan.

- Marie, ga gij alleeu mert, Nancymee, ûei z€,.

- En g{1 ?

- We moreten toc,h 't eern en and€rheùr'bcn rnar'kJ,eeron. Ik zaù m€t vûdervo,lgen... En ook vrees ik, dârt' vadeln,iet, ac.hter komeol zal, als ik hern nietaanzet.

- Maar laat rn'ij dnn oork telugke.rIen !

- Nanoy ma.g nie,t, alleen b{ljven.... - 0 Necn, Mrafii€r, 8ûr mce I dl'ong

Veirle 's dochfer aa.n...

- I\Iaar actrtêrr komen I dep,haar zursdel no'g loe.

Marie

- W€es gea"ust,... itld heù: al mijn rol..Ie goestin,g va,n den oo'rlog, om nog i{Eess,en te blijvon...

Ilelena koer:de, terurg naar 't dorp,\\'tâ,l men nog ni€[ vcrrno€ûde, qôc

vreæcùi;jk de vijand zijn lledreig'eguitvo,e,rnn zo,u, wa,nt aù wâ6 deze voo.r-Itroredte t e r,nggaslrag em! tral,riijk'ot' en tlal-rijke,r s'troomdbn immsls de nu b,ij Anr.weqrern vli|jge;ko,rnen ir.o,ep'en toe, om

g€ Dog de h,eift r,ân

- Ear d,Ooldlen, ern gekwels{en dnthardden I 'k Had, nieL[ gepe,inM, dtat'

zûo r?F zoLl gedaa,n zij n I Mo,estenda,arvoor zoro bcnauwd zrijn I

Zoo hlonkl he., en veeù goedb liedenmee.nden waa. ijrk, dai rnet, dteze kontebescùr,ielinlg de nedterlaaiq va,n den vij-and b'e.il(lonl(on was.

- 'Dln nu naa,r Dixmuriden ! zei Bor-geïs tob d,e me,isjes. Ja, jo, wdj kornenac'ht€r'... i'k zal o6n wôB€in harlen... on-

,hist don lleEe€ den wq naâr' Calais en't liânrâ,a] te banen.

N'ancy cn Marie sne'lden voo.d.

naar Veu'rne-Am Zi€, daâr is de heer,

ze

hetw€

week ork llij u v{as I zeidie ver"ledeil

de wiend'in.Nancy kee'k o,p en esn glo€d slo€,g In

lraar ge,laa,t.. Ze zag B'ornt,e on sne]d€naar horn toe, r'oepenill en laclrond erschrcien{i...

* Waltrer, Wra'lter I stornêlde zo dan.

- God,zij gedlanùdt... ge zijt daal v.i-ûiig en urel ! ie,n, odk cl€ ûnrlo,g,skolres-pond'en,t schoen nu niett, dli€ klalmte leùeho,uden, waal'op hij z;ch belb€mC

had.Hij gxoep het, mLe,isje ibij dre handen

\^/lû [ nrocÊrt Bo'nl,ô(lenkcn'l flad zt: ttLt ni,'L ll il.r' inniSjI.qe,r,ool verrarlen ?

- I'k lçwr'm u zoeke,n,vo lhaalde Wal-ler. De .F r'ù,nscrhe eD Belgisc'he

mii rricû doo;r'... anderslâ.ng te ltress€n geweest,.

Dool de grana,[e n I

- Die wil rk voo| u llot-.ec|cn, fluis-hii. Maa,r' kbrn... zei hi j luidsr,

nu zijt ge trie,r'... efi a,lle6 is wecl golC.Tbcih hob ik vecl a,ngst

- lk h€ùl' oncl'er d'e

ten.

ocl r.r ui'tgesraart.DLritschers gez j-

- Ja, iik wect het, drat die kerels leEessen waren,sr 't, wr&s mij,n grool,steangs,t, d,ai we gescùreiden zouden zijn.

- Maa'r ze moesten terus 1... Ze hub-ben al rap cle ned,er.laag geùed,en, hé ?

ijdlel,e hoop I Ze z,utrlon sDoedli.qdr le|r.xg-mij.nlheer Verinle, ik zo'u u cern kr/r'raden

Die nedlcrlâag ? Vlei u. nri'eri rneI

$'enscltren I '[ Was

-4jblilien dlukte die en

tol diep il haat'Een,rrkla,És t,r'orl(

los.

u,as oI zij ttclrong.

NancS

z;isIkwestrie van dc vluohl, rvcer te l:e,rde.

De lelrtcn,ie,r wikle nog t'tr.n geert he'cn-

3aan ltooten,. F.ilorn€ne is wegge,loopeD, zûi hij,

lr,aar t0lc]h wcer 0æecùlaa,trt'rl Ieluggeliornel. Ut ik zott rrlind'rl' llloeii hellllr:ll,ciâ,n onze dienstmûid ? Dtt zie eeus do'oq'

he't vcn"ivte,r ...clat, zijn Ieeilb vlee{ndL\lroeperl zeker', clie ons kotuen hellter: I

Er leclcn zond,elling geklcc'cl,e ruitnJrs

voo'r'h'i"i. Le,nig zittc,n ze,rp hun wi'ltcen' gevleù{te poney's.

Dait zijn Maaokanen en Algcr'ii-

z:rlh \'€rle,gen\\'el ïarl haaf

1ie,tett

reeds

soldërl€trwas tk

têrdrc

n'en ! z€i Bcû'te. Ja, die ko,mc;n herlp,cn !

't za,l sleclhlts esn lklerire aidcoli,ng

keeren dan wtij hcrt,

maRr sen 1,êflk',n.nrilt3ondlsF\',o n'den, dtat deirrelklken maal. s,ta.ncl,drus h,aler ze hurlp...

0n nlroltzcnznl lo.rr

hebben ze

niet \.erderh,oLldcrn, en

zeker t I gi

\Ve ga;rrt.. En rru'

zijn I

- D,e and,e'r'e trc,epe,n zullen volgen...

- La,ten wij 'i hop,en, cùa,t ze' nicl tclaa,t kornen I

._ En, d,e D,uirh;crtrer-r zijn rryeel l,erug-' gehokkon. . ,

. - Misrscrhr,cn ce,n pfla,r'lcilorneter. Zie

dionett berwijaan db,or mij olr.tirniscther'u:it te lalen. dn.n il< mij zeùf voel. I,k}nn u allen zo,S,,qen, cltal, dle gcnornenmaa,trqgeùen o1: eern veltlcdigi.ng derIJze,r,ld'nic wiizen en dus hom;t uw stad-je ûolk soûs ,i,n ,clten ,clarn:-,. . . En 't zal ornt-

zdtrterrd zij n, vre,es ill(.M:r:.r' u c l<runnprr 't nog eens af-

?,ie,n I

- Za,t'en we crl' va,nrcllaâ,g n'iel o,nve'r-lvachl in ? vtncrs z'ijrr vlourw.

ga gii rnel. Nancy naar

Vatlerl en noedll tvatenongerust

- Dat kunt Se l)eglljper !

h en n u Vlul3 t cvred,en L-.lbetl-Ien .

I'r'iendlin is claal ooh ?

Ja,Ztott ilk, nû lnàa,r' niût

mec n,a,ar on.].teru'glkeèren ?

vloctg cl,e gezc,llin:nccn,- Neen, M,a r ie.l

cn Eel'gclt verlst.elliingen rr a,itel.ver.tel,cir:. dat hcr|j b'crmbarde,rnront

r\\, hu,is imtncrs ac'hier. Ze komen van

G.edrl oën lærgatve,n zæ zich naar de - Ne'er,

s'[.ad.

scilx,,rt

Ondter"ve.ge za{qen ze de F['lr]-gil,iut,,en

- Mha,r

Luistrcn , rvc

Bùntete Dixmuidenr;iciht hactr... \\z,at, garten i.u cle clolç,on enh,iel en drir,r ce,n oritcniug in cle slraat...

N{a,al de granarten hadlelen, toch c.n.*klaps alJe iùùv,orners urit hu,n ge,voel',-anvcilig reidl wâl(ker gerlclhnd e,n volen -jF-

zel' t,l'dkllen lccds ]lret lldlilien'on zâJl(ken.

me'l rvagens en liâ,r'ren heen, weq alovet d'e lloo,gc B.r'ug, Veu,r'nc-^A,mi:a cht1n

Vader en moed€l' \Ieil'le toonden zrc'hdoohter be-zeet w heuEtd, toen ze hrrn

fio;udte,n ter.ug zagen.haar lortgeva,llen. En

niet Yeel schade aânge - Dra.a,r' r'r'agr:tr de gt&lat('n ni( I nit:n.

Nancy verhaûldeda,n kwâ,m de

Westeliik, !n'aâù' dre' Dudtsc[r€rs

Mit,ar,l'

Veurln.e.E,n gij hier'):liiverrIli. l.,l,.rm acthtcr, als'i n,oôd, c1oet.

le

r,een... nic.t yan e,lkaa,r.blijvcn to,l gi,l geib,ieclt, hce,lnafùurliji( cDs Yelgez,cd 1...

ik be,n eel mûn !

't Isr nriel nocclig, nog langel te iede-nreenen. Gij ktrnrL nieil scheiden van uu'hnis. Welnrr, 'we }lijven, en dat Gorto,ns, ge,nâdig zij...

D,n '[ g,ezin Vetir.]o slo,ol zich rlus, no8n e't a,a,n bij den struom van vlucùriclin-g:en, die ,cloo'r Dixmui'clr*"n gLrdstc, irrrvo,nsri der sf,acl, nr aa,r meO,r nog rnel-scllxen rv,arn Beerst, Koel'1.:.[a.re. I]ove,llortlle, V[lârdis]r0o, I(orltonlârh, \ rij.nen-

arnrd,Cxe donpcn mecrd,a,lÉ\, Aa rll,Iij,ke en

r.eeds g€.nest€ld ha.dJdÆn.

zich