Fase 2 • 10 februari 2013Dit arboblad wordt u aangeboden door

27

In dit Arboblad wordt nader ingegaan op microscoopwerk en pipetteren.

Algemeen✓ Maatregelen worden uitgevoerd volgens de arbeidshygiënische strategie: Hierin staat

beschreven dat de volgende typen maatregelen moeten worden overwogen in deze volgorde:

• Aan de bron; • In de overdrachtsweg tussen bron en ontvanger; • Organisatorische maatregelen; • Persoonlijke beschermingsmiddelen; Pas wanneer het redelijkerwijs niet mogelijk is om maatregelen van niveau 1 te nemen

mag niveau 2 worden overwogen, enzovoorts. Het is dus duidelijk dat persoonlijke beschermingsmiddelen pas als laatste overwogen

mogen worden.

Richtlijnen✓ Arbowet. Art. 3. Lid 1D. Als werkgever moet u er volgens de Arbowet voor zorgen dat

monotoon en tempogebonden werk zoveel als mogelijk wordt vermeden. Als dit niet mogelijk is moet u proberen dit werk zoveel mogelijk te beperken.

• Arbowet. Art. 3. Lid 1C. Als werkgever moet u er volgens de Arbowet voor zorgen dat de inrichting van de arbeidsplaatsen, de werkmethoden en de bij de arbeid gebruikte arbeidsmiddelen alsmede de arbeidsinhoud worden zoveel als rede- lijkerwijs kan worden gevergd aan de persoonlijke eigenschappen van werknemers aangepast;

• Artikel 5.4. Ergonomische inrichting werkplekken Tenzij dit redelijkerwijs niet kan worden gevergd worden werkplekken ingericht

volgens de ergonomische beginselen.

MicroscoopwerkToelichting risico’s✓ Langdurig microscoopwerk vraagt het nodige van de medewerker. Met name de oudere

microscopen dwingen de medewerker in een gebogen houding, waardoor de nek en de schouders overbelast worden. In deze verre van optimale houding worden ook nog eens de microscoop bediend: fijne, zich steeds herhalende bewegingen die met grote precisie moeten worden uitgevoerd. Deze combinatie kan tot lichamelijke klachten leiden. Dit speelt vooral in laboratoria waar langdurig microscoopwerk wordt verricht.

✓ Belasting van de nek vormt het grootste probleem.

Wat kan het bedrijf doen (organisatie)✓ Geen intensief microscoopwerk, achter elkaar, meer dan een dagdeel (4 uur per dag). ✓ Zorg voor voldoende pauzes, bijvoorbeeld 3 minuten na iedere 20 minuten en

15 minuten na iedere 2 uur. Meestal is het mogelijk deze pauzes op een functionele manier in te vullen, bijvoorbeeld voor het halen en afvoeren van monsters.

✓ Zorgen voor taakroulatie (breder takenpakket).

Wat kan er op de werkplek worden gedaan (technische maatregelen)

Lange termijn:✓ Alleen aanschaf van een in hoogte verstelbare microscoop en ergonomisch verantwoord

meubilair kan problemen structureel oplossen.✓ Microscopen met een inkijkhoek groter dan 30° moeten worden vervangen.✓ Eventueel waar mogelijk gebruik maken van gemotoriseerd bedienbare microscopen.

Fysieke belasting: • Microscoopwerk• Pipetteren

Fysike belasting: • Microscoopw

erk • Pipetteren

F304Dit arboblad is onderdeel van de arbocatalogus Tuinzaadbedrijven.

Dit arboblad is bedoeld voor werk-gevers en ingehuurde derden om te voldoen aan de verplichtingen uit de arbowet. Medewerkers dienen het te gebruiken als checklist.

Het beschrijft de maatregelen die ge-nomen moeten worden om werkzaam-heden veilig uit te kunnen voeren.

Het is belangrijk om deze voorschriften op te volgen of maatregelen te nemen met een gelijk beschermingsniveau. De genoemde maatregelen zijn afgestemd op de wettelijke eisen. Ook komen de genoemde maatregelen overeen met de huidige stand van de techniek en sluiten ze aan bij de verplichtingen van werkgevers en werknemers om op een gezonde en veilige manier het werk te doen.

In dit arboblad is het minimumniveau voor de persoonlijke beschermings-middelen beschreven. Organisaties kunnen ervoor kiezen hier in positieve zin van af te wijken.

In dit blad wordt beschreven hoe zoveel mogelijk ongevallen en gezondheids-risico’s e.d. kunnen worden voorkomen.

Gezondheidsrisico’s kunnen ontstaan door: eentonigheid waardoor verveling, verminderde motivatie en uiteindelijk zelfs vervreemding kunnen optreden. Microscoopwerk en pipetteren kunnen leiden tot lichamelijke klachten.

Ongevallen kunnen optreden o.a. door: verminderde aandacht.

Om het risico te verkleinen kunnen verschillende maatregelen worden getroffen o.a.: processen te automati-seren, technische en organisatorische maatregelen en voorlichting te geven.

Fase 2 • 10 februari 2013Dit arboblad wordt u aangeboden door

28

Fysike belasting: • Microscoopw

erk • Pipetteren

Medewerkers-checklist

✓ Heeft u voorlichting gekregen over de risico’s van monotoon werk?

✓ Zijn de mogelijkheden voor taak- roulatie met u besproken?

✓ Zijn er regelmatige rustmomenten en micropauzes in uw werk mogelijk?

✓ Weet u waar u klachten kunt melden.?

Als u op één of meer van de bovenstaande vragen met “nee” hebt geantwoord, kijk dan in het overzicht met mogelijke maat-regelen zodat u de eigen werksituatie kunt verbeteren.

Tips voor aanschaf nieuwe microscopen:

• Een lage kruistafelhoogte vergemakkelijkt het opleggen en afnemen van preparaten; • Met een uitschuifbare tubus is de microscoop af te stellen op armlengte; • Kruistafelbediening en scherpstelling zitten vrijwel recht naast elkaar zodat met

beide handen en in een rechte houding gewerkt kan worden; • Bij wisselplekken is het gemak waarmee de tubus in hoogte verstelbaar is van belang.

Korte termijn:✓ De microscoop van de medewerkers met nek- en hoofdpijnklachten moet zo snel

mogelijk op de juiste inkijkhoogte geplaatst. Snelle aanpassing is belangrijk, zet de microscoop desnoods tijdelijk op een kistje of een andere zelfgemaakte verhoger. Het zoeken, doorspreken en bestellen van een goed alternatief kost al snel een paar maanden. Hierop wachten gaat ten koste van het herstel.

✓ Sommige laboratoriummedewerkers maken zelf armsteunen bijvoorbeeld met telefoon-boeken. Deze hulpmiddelen kunnen de belasting alleen maar verminderen maar niet wegnemen. Een microscoop met een in hoogte verstelbare tubus is daarom de beste oplossing.

Overige technische maatregelen:✓ Zorg dat de microscoop goed onderhouden en schoon is.✓ Zorg dat de verlichting goed gericht is en dat bij de juiste lichtintensiteit wordt gewerkt.✓ Gebruik een goed instelbare stoel, voetenbank en in hoogte verstelbare tafel. Tafels

moeten voldoen aan NEN-EN 527-1 en stoelen aan NPR 1813.✓ Maak waar mogelijk gebruik van videoprojectie om de monsters te bekijken. Het beeld

moet dan wel goed zichtbaar recht voor de werkplek en op ooghoogte worden geplaatst met bedieningsknoppen binnen handbereik.

✓ Met rubberen ringen kunnen de handgrepen van de kruistafel en de scherpstelling worden aangepast op de handgrootte.

Bij een combinatie met data invoer: • Zorg bij gebruik van een beeldscherm voor een goede opstelling; • Gebruik eventueel een klein toetsenbord; • Al dan niet in combinatie met een los numeriek blok; • Gebruik een losse muis. Gebruiksaanwijzing: Zorg voor het aanwezig en up-to-date zijn van gebruiksaanwijzingen bij de gebruikte

hulpmiddelen.

Fotocamera’s en videoapparatuur: Bij aanschaf uitgebreide instructie laten geven door leverancier en handleiding opvragen.

Wat kan een medewerker doen (werkwijze)

Tips voor een goede werkhouding bij gebruik van microscopen:

Zo werkt men het best met een microscoop: • Voeten gesteund; • Onderarmen gesteund; • Neutrale gewrichtsstanden; • Neutrale nek- en rugstand; • Rug gesteund.

✓ Zit rechtop achter de microscoop.✓ Zet de microscoop dichtbij, zorg voor voldoende beenruimte om goed aan te kunnen

schuiven bij de tafel, gebruik een zadelkruk als er onvoldoende beenruimte is.✓ Vermijd kromming/vooruitsteken van de nek, trek de kin in, houd de oren boven de

schouders, zet het oculair op ooghoogte en gebruik een comfortabele inkijkhoek.

Fase 2 • 10 februari 2013Dit arboblad wordt u aangeboden door

29

Fysike belasting: • Microscoopw

erk • Pipetteren

✓ Verminder optillen van de schouders door de armen goed te steunen, de tafel lager te zetten en een microscoop met lage hanteerbare bedieningsorganen en een lage kruistafel te gebruiken.

✓ Leun niet met de onderarm op de rand van de tafel maar steun ze over het volledige oppervlak. Hiervoor bestaan speciale tafel of armsteunen.

Overige aspecten: oogklachten✓ Microscopiewerkzaamheden kunnen gepaard gaan met oogklachten die bekend staan

als ‘visual strain’: vermoeidheid, hoofdpijn, pijnlijke ogen, jeuk, tranende ogen en dergelijke. Er is een significante relatie tussen ‘visual strain’ en astigmatisme (oogaan-doening). Microscopisten accommoderen (scherpstellen ogen) sterk tijdens het werk. Overaccommodatie blijft na ingespannen werken nog vele uren bestaan en geeft een-zelfde optisch effect als bijziendheid. Als oogklachten ook na werktijd blijven bestaan zijn maatregelen nodig.

✓ Visual strain bij microscoopwerk kan worden beperkt door onderstaande maatregelen: • Goed corrigeren van astigmatisme; • Brildragers moeten een brildragers-oculair gebruiken, zodat zij hun correctie ook in

het werk kunnen dragen; • Focusseren vanuit oneindig naar nabij is minder belastend dan omgekeerd. Het is

daarom ook beter eerst in de verte te kijken voordat aan de microscoopwerkzaam- heden wordt begonnen;

• Zorg voor regelmatige oogontspanning. Stimuleer dat medewerkers regelmatig in de verte kijken (meer dan 8 meter afstand). Stimuleer dat medewerkers tussendoor andere optisch minder belastend werkzaamheden verrichten. Houd er daarbij rekening mee dat beeldschermwerk en ander precisiewerk ook visueel belastend zijn.

PipetterenToelichting risico’s✓ Pipetteren kan een fysiek belastende repeterende beweging op het lab zijn. Medewer-

kers die gemiddeld meer dan 1 uur pipetteren per dag, in combinatie met bv. een verkeerde werkhouding of bv. met verkeerde arbeidsmiddelen, kunnen al een ver-hoogd risico lopen op lichamelijke klachten (diverse: van schouder, arm, elleboog tot klachten aan vingers).

Wat kan het bedrijf doen (organisatie)✓ Geen intensief pipetteerwerk, achter elkaar, meer dan 1 uur.✓ Pipetteerwerk beperken in totaal tot maximaal 4 uur per dag.✓ Zorg voor minipauzes van 3 tot 5 minuten om de 20 tot 30 minuten.✓ Laat pipetteren regelmatig afwisselen met andere werkzaamheden. ✓ Zet op piektijden extra personeel in.

Wat kan er op de werkplek worden gedaan (technische maatregelen)✓ Gebruik voor grote hoeveelheden automatische pipetten en dispensers.✓ Aanschaf nieuwe elektronische en/of ergonomische pipetten. Tips voor aanschaf van nieuwe pipetten De moderne pipetten zijn beter ontworpen qua ergonomie. Vervangen van oude

pipetten kan de moeite waard zijn. Aandachtspunten bij de aanschaf van pipetten: • Eerst zorgvuldig uitproberen door meerdere personen voor aanschaf van meerdere stuks; • Enkelvoudige automatische pipetten hebben de voorkeur; • Let op het gewicht van de pipetten, hoe zwaarder hoe groter de belasting. De

automatische multichannel-pipetten vormen in dit verband een probleem en hebben al regelmatig geleid tot lichamelijke klachten;

• De pipet moet goed in de hand liggen qua grootte en vorm; • Kortere pipetten zijn makkelijker te hanteren; De hoeveelheid kracht die gebruikt

moet worden voor bediening verschild nogal. Goede leveranciers kunnen hier informatie over geven;

Fase 2 • 10 februari 2013Dit arboblad wordt u aangeboden door

30

Fysike belasting: • Microscoopw

erk • Pipetteren

• De pipetpunten moeten gemakkelijk verwijderd kunnen worden, bepaalde typen pipetten faciliteren dit;

• Een haak aan het handvat maakt het mogelijk de handgreep te laten ontspannen voor, tijdens en na de pipetcyclus;

• Een pipet die faciliteert dat met een rechte pols wordt gewerkt heeft de voorkeur; • Kies een pipet met minimale strekking van de duim. Er zijn pipetten waarbij de

vingers een deel van de taken uitvoeren.

✓ Gebruik een goed instelbare stoel of stakruk en zo nodig een voetenbank.✓ Gebruik lage bakjes voor (gebruikte) pipetpunten en voor de te pipetteren oplossing

(niet hoger dan de te vullen buizen), dit voorkomt heffen van de arm. Zet ze zo neer dat het draaien van de pols tot een minimum beperkt wordt. Zet pipetpunten en afvalbakje dichtbij.

✓ Gebruik dunwandige pipetpunten die goed passen en makkelijk te verwijderen zijn.✓ Houdt de pipetten soepel in gebruik door frequent onderhoud. Dank niet/slecht

functionerende pipetten tijdig af indien deze niet meer gerepareerd kunnen worden.

Wat kan een medewerker doen (werkwijze)✓ Maak de pipetten regelmatig schoon, dit voorkomt dat de pipet blijft hangen.

Zet monsters en apparatuur binnen handbereik.✓ Voorkom langdurig heffen van de armen, werk met de bovenarmen dicht langs het

lichaam, pas de werkhoogte hierop aan. Staan geeft hierbij meer bewegingsvrijheid dan zitten en heeft daarom de voorkeur.

✓ Vermijd steunen van de elleboog en van de onderarm op scherpe randen. ✓ Vermijd buiging van de pols onder het werk.✓ Zorg voor afwisseling: zo mogelijk links en rechtshandig pipetteren.✓ Beperk het gebruik van kracht bij het vastzetten van de pipetpunten en het legen en

verwijderen van de pipetpunten.✓ Groot volume pipetten tijdens het werk zo dicht mogelijk bij het lichaam houden.

Klachten✓ Reageer adequaat op beginnende lichamelijke klachten om erger te voorkomen. Dit is

essentieel om verzuim en chronische klachten te voorkomen. ✓ De ontstaanswijze van fysieke klachten wordt nog niet helemaal begrepen. Wel is

duidelijk dat klachten een lichamelijke, psychosociale en een persoonlijke component kunnen hebben. Deze kunnen elkaar beïnvloeden/versterken.

✓ Bespreek met een medewerker HRM, leidinggevende en de werknemer en eventuele andere sleutelfiguren de aanpak van de klachten.

PMO✓ Laat 1 maal per 4 jaren een PMO gericht op fysieke belasting en oogtest (i.g.v.

microscoopwerk) op betrouwbare wijze uitvoeren onder verantwoordelijkheid van een bedrijfsarts.

Voorlichting✓ Zorg ervoor dat medewerkers voorlichting krijgen over: • Risico’s van monotoon werk; • Hoe stress te voorkomen; • Het belang van taakroulatie; • Het belang van de juiste lichamelijke werkhouding; • Het belang van rust- en pauzemomenten; • Tijdig melden van beginnende lichamelijke klachten, matige ergonomische

werksituaties.

Fase 2 • 10 februari 2013Dit arboblad wordt u aangeboden door

31

Meer info/gebruikte basisdocumenten✓ Handboek Ergonomie 2011; P. Voskamp et al. Kluwer.✓ Handboek Fysieke Belasting (ISBN 90-12-08336-2).✓ Arbo Informatieblad 29: Fysieke belasting bij het werk.✓ NEN-EN 527-1:2011. Kantoormeubelen - Werktafels en -bureaus - Deel 1: Afmetingen✓ NPR 1813 ‘Ergonomie - Richtlijn voor kantoormeubelen en hun toepassing bij de

inrichting van administratieve ruimten en kantoren’

Fysike belasting: • Microscoopw

erk • Pipetteren