4 ALBUM - K ERN

OPSTELLEN

GESCHREVEN TER SERE VAN

Dr, H. KERN

HEM AANGEBODEN DOOR VRIENDEN EN LEERLINGEN OP ZIJN ZEVENTIGSTEN VERJAARDAG

DEN VI. APRIL MDCCCCIII

--.4-...:=.--i----

BOEKHANDEL EN DRUKKERIJYOOMIEEN E. J. BRILL - LEIDEN MDCCCCIII BOEKHANDEL EN DRUKKERIJ voorheen E. J. BRILL, LEIDEN COMMISSIE VOOR HET ALBUM.

N. P. VAN DEN BERG . Amsterdam. J. L. BRANDES . Batavia. A. BRUINING . Amsterdam. W. CALAND . Breda. J. T. CREMER . ' s-Gravenhage. J. H. GALLEE . Utrecht. J. H. GEERTSEMA Rifzenburg. M. J. DE GOEJE . Leiden. J. J. M. DE GROOT . Leiden. J. HUIZINGA . Haarlem. E. B. KIELSTRA . ' s-Gravenhage. A. KLUYVER . Leiden. F. G. KRAMP . ......... Leiden. C. PIJNACKER HORDIJK ' s-Gravenhage. J. S. SPEYER . Groningen. F. DE STOPPELAAR . Leiden. C. C. UHLENBECK . Leiden. A. C. VREEDE . Leiden. S. J. WARREN . Rotterdam. DEELNEMERS.

N. ADRIAN' .. . Sonder bij Amoerang, Menado. T. M. C. ASSER .. . 's-Gravenhage. ETIENNE AYMONIER . . C. BAKE . . 's-Gravenhage. A. BARBIER DE MEYNARD Parijs. A. BARTH .. Pars. W. H. DE BEAUFORT . Leusden. T. H. DE BEER .. Amsterdam. A. BEETS .. Leiden. J. M. VAN BEMMELEN . Leiden. CECIL BENDALL .. Cambridge. N. P. VAN DEN BERG. Amsterdam. T. J. BEZEMER .. Wageningen. G. BIRNIE . Deventer. M. VAN BLANKENSTEIN ....... Leiden. P. J. BLOK .. .......... Leiden. MAURICE BLOOMFIELD ....... Baltimore. J. F. D. BLUE .. Tilburg. G. J. BOEKENOOGEN .. Leiden. P. A. M. BOELE VAN HENSBROEK . 's-Gravenhage. R. C. BOER .. Amsterdam. P. A. A. BOESER ... Leiden. OTTO VON BOHTLINGK . Leipzig. J. W. BOISSEVAIN . . Amsterdam. U. PH. BOISSEVAIN . . . Groningen. PRINCE ROLAND BONAPARTE Pars. J. BOSSCHA .. Haarlem. J. L. BRANDES .. Batavia. R. BRANDSTETTER . Luzern. M. BREAL . . Pars, KARL BRUGMANN Leipzig. A. BRUINING . . Amsterdam. SOPHUS BUGGE . Christiania. C. H. TH. BUSSEMAKER Groningen. VIII W. CALAND . . Breda. T. CANNEGIETER . Utrecht. C. CAPPELLER .. Sena. P. D. CHANTEPIE DE LA SAUSSAYE . Leiden. J. H. DE COCK .. Maastricht. D. COHEN . Leiden. H. T. COLENBRANDER ' s-Gravenhage. PH. COLINET . Leuven. J. CRAANDIJK Haarlem. N. A. CRAMER Zwolle. J. T. CREMER . 's-Gravenhage. E. H. A. CROMHOUT 's-Gravenhage. C. TH. VAN DEVENTER . ' s-Gravenhage. P. N. VAN DOORNINCK . Bennebroek. G. J. DOZY. ........... ' s-Gravenhage. W. DRAAIJER .. Leiden. H. L. DRUCKER . Leiden. H. DYSERINCK . Rheden. P. VAN EEGHEN . Amsterdam. W. EINTHOVEN . Leiden. H. J. EYMAEL . Amsterdam. JOH. ENSCHEDE . . Haarlem. N. VAN ES. . , . Arnhem. JHR. P. R. FEITH ' s-Gravenhage. L. FINOT .. Hanoi. C. FOCK . . 's-Gravenhage. S. J. FOCKEMA ANDREIE . Leiden. A. A. FOKKER . Amsterdam. A. L. FOKKER . 's-Gravenhage. A. L. FRAENKEL Utrecht. J. FRANCK .. Bonn. R. OTTO FRANKE KOnigsberg ilPr. J. J. A. A. FRANTZEN . Amsterdam. J. H. GALLEE . Utrecht. A. W. VAN GEER Groningen. P. VAN GEER . Scheveningen. J. H. GEERTSEMA Rijzenburg. WILHELM GEIGER Erlangen. W. VAN GELDER 's-Gravenizage. J. VAN GENNEP . 's-Gravenhage. M. J. DE GOEJE . . Leiden. LEO GOEMANS . . M. A. GOOSZEN . Leiden. H. B. GREVEN . Leiden. IX.

H. Y. GROENEWEGEN . Leiden. J. H. DE GROOT. . Scheveningen. J. J. M. DE GROOT. Leiden. J. V. DE GROOT .. Amsterdam. E. W. GULJE . 's-Gravenhage. J. G. H. GUNNING . Leiden. J. H. GUNNING WZ. Amsterdam. H. J. HAMAKER .. Utrecht. MEJ. M. J. HAMAKER . Leiden. A. G. VAN HAMEL . Groningen. EDMUND HARDY. Wiirzburg. J. J. HARTMAN . . Leiden. A. L. VAN HASSELT Delft. G. A. J. HAZED . Meester-Cornelis. J. E. HEERES .. Leiden. P. HEERING . . 's-Gravenhage. W. VAN HELTEN Groningen. J. E. HENNY . 's-Gravenhage. V. HENRY .. Pars. K. HERINGA. ........... Groenlo. D. C. HESSELING Leiden. G. HEYMANS .. Groningen. D. F. VAN HEYST 's-Gravenhage. ALFRED HILLEBRANDT . - Breslau. J. J. VAN DEN HOEK .. Leiden. MEVR. WED. HOEKSTRA-VAN GEUNS . Ellekom. H. VAN DER HOEVEN . Leiden. C. K. HOFFMANN . Leiden. C. HOFSTEDE DE GROOT. 's-Gravenkage. S. S. HOOGSTRA . . Kampen. J. M. HOOGVLIET .. 's-Gravenhage. E. WASHBURN HOPKINS . New-Haven, Conn. U. S. A. R. HORST ... Leiden. P. J. VAN HOUTEN . . 's-Gravenhage. M. TH. HOUTSMA . Utrecht. J. HUIZINGA .. Haarlem. MEVR. A. E. C. A. HUYSKES-LASONDER . Groenlo. E. H. HUYSKES HGZ. .. Groenlo.

J. W. IJZERMAN . . A. J. IMMINK . . . . 's-Gravenhacre6 ' INTERNATIONALE MAATSCHAPPIJ VOOR ETHNOGRAPHIE. Leiden.

HERMANN JACOBI . Bonn. N. JAPIKSE. . . 's-Gravenhage. C. A. L. J. JEEKEL . Dedemsvaart. JULIUS JOLLY. WUrzburg. x J. C. G. JONKER . . Amsterdam. H. H. JUYNBOLL . . Leiden. W. VAN DER KAAY . 's-Gravenhage. G. KALFF .. Leiden. H. T. KARSTEN . Amsterdam. J. H. KERN HZ. . Groningen. C. P. VAN KESTEREN ........ Baarn. F. KIELHORN .......... Gottingen. E. B. KIELSTRA .......... 's-Gravenhage. H. J. KIEWIET DE JONGE . Dordrecht. J. KIRSTE . Graz. A. KLUYVER .. Leiden. L. KNAPPERT .. Leiden. J. KNOTTENBELT 's-Gravenhage. R. A. KOLLEWIJN Amsterdam. G. J. W. KOOLEMANS BEYNEN . Amersfoort. J. A. KORTEWEG Leiden. E. F. KOSSMANN 's-Gravenhage. H. KRABBE .. Groningen. F. G. KRAMP . Leiden. J. KRAUS .. Delft. W. BREDE KRISTENSEN Leiden. N. J. KROM .. Leiden. ALB. C. KRU YT . Posso. ERNST KUHN . . Miinchen. K. KUIPER ... Amsterdam. CHARLES R. LANMAN . Cambridge, Mass. U. S. A. B. A. LASONDER.. Groenlo. G. LASONDER .. Groenlo. H. L. H. LASONDER Groenlo. L. W. LASONDER . Groenlo. E. LAURILLARD .. Amsterdam. P. LEENDERTZ JR. . Amsterdam. J. VAN LEEUWEN JR. . Leiden. SYLVAIN LEVI .. Parijs. J. A. LEVY. Amsterdam. 0. J. H. GRAAF VAN LIMBURG STIRUM . 's-Gravenhage. M. G. L. VAN LOGHEM .. Amsterdam. D. DE LOOS . Leiden. H. A. LORENTZ . Leiden. J. DE LOUTER Utrecht. A. A. MACDONELL . ........ Oxford. C. A. MARCHANT ......... Yelp (Geld.). J. MARQUART ........... Leiden. K. MARTIN. Leiden. XI W. MARTIN .. 's-Gravenhage. B. F. MATTHES . 's-Gravenhage. M. MAUSS .. Pars. A. MEILLET .. Pars. J. H. MENTEN . Heykof bij Heerlen. L. H. MILLS .. Oxford. G. MORRE .. Delft. HENDRIK MULLER 's-Gravenkage. J. W. MULLER . Utrecht. P. L. MULLER . Leiden. S. MULLER FZ. . Utrecht. S. MULLER HZ. . Rotterdam. MEJ. S. MULLER . Groenlo. S. A. NABER .. Amsterdam. G. K. NIEMANN .. Delft. J. F. NIERMEIJER .. Rotterdam. A. W. NIEUWENHUIS .. Leiden. W. C. NIEUWENHUYZEN . 's-Gravenhage. W. NIJHOFF . . 's-Gravenhage. MEJ. J. ALEIDA NIJLAND . Amsterdam. TH. NOLEN . . Rotterdam. H. OLDENBERG ......... Kiel. A. P. M. VAN OORDT ....... Valkenburg. H. OORT . . Leiden. A. H. VAN OPHUYSEN . Oegstgeest. J. OPPENHEIM . . Leiden. P. E. PAVOLINI .. Florence. B. H. PEKELHARING Delft. LOUIS D. PETIT . Leiden. H. PIERSON . Zetten. N. G. PIERSON . 's-Gravenhage. C. PIJNACKER IIORDIJK 's-Gravenhage. M. J. PIJNAPPEL . Amsterdam. A. A. DE PINTO . 's-Gravenkage. R. PISCHEL . . Berlijn. L. J. PLEMP VAN DUIVELAND 's-Gravenhage. C. M. PLEYTE . ......... Meester Cornelis. C. POENSEN .. Delft. A. J. POLAK . Rotterdam. H. J. POLAK . Groningen. H. P. G. QUACK . Amsterdam. T. W. RHYS DAVIDS . . Londen. JHR. TH. H. F. VAN RIEMSDIJK . 's-Gravenhage. G. W. RIJKX .. Leiden. XII JHR. J. ROELL . 's-Gravenhage. H. C. ROGGE . Amsterdam. J. V. ROMSWINCKEL 's-Gravenhage. PH. S. VAN RONKEL Batavia. L. W. G. DE ROO . 's-Gravenhage. W. ROOSEBOOM .. Buitenzorg. S. S. ROSENSTEIN . Leiden. BARON VON ROSENTHAL . Amsterdam. G. P. ROUFFAER ... 's-Gravenhage. J. D. RUTGERS VAN DER LOEFF Haarlem. J. J. SALVERDA DE GRAVE . . Leiden. H. G. VAN DE SANDE BAKHUYZEN Leiden. J. D. E. SCHMELTZ Leiden. JOS. SCHRIJN EN .. Roermond. G. M. SCHROUWEN . Wageningen. J. SEMMELINK . 's-Gravenhage. EMILE SENART . Parijs. EDUARD SIEVERS Leipzig. J. A. SILLEM . Amsterdam. N. J. SINGELS . Utrecht. JHR. J. SIX . Amsterdam. F. SMIT KLEINE . Doorn. C. SNOUCK HURGRONJE . Weltevreden. J. F. VAN SOMEREN .. Utrecht. RADEN MAS PANDJI SOSRO KARTONO . Leiden. J. SPANJAARD . 's-Gravenhage. J. S. SPEYER . Groningen. F. A. STOETT . Amsterdam. Z. STOKVIS . 's-Gravenhage. F. DE STOPPELAAR. Leiden. W. STORK . Hengelo (a). JHR. VICTOR DE STUERS . 's-Gravenhage. P. H. SURINGAR . Assert. H. A. J. VAN SWAAIJ .. Tilburg. B. SYMONS . . Groningen. A. TELTING .. 's-Gravenkage. G. J. THIERRY . 's-Gravenhage. F. W. THOMAS .. Sidcup, Kent, Eng. MEVR. WED. C. P. TIELE . Leiden. G. VAN TIENHOVEN . . Haarlem. H. D. TJEENK WILLINK . Haarlem. M. TREUB .. Buitenzorg. C. C. UHLENBECK . Leiden. LOUIS DE LA VALLEE POUSSIN . Gent. XIII

H A. W. VAN DER VECHT . Leiden. J. VEIT . . Leiden. MEJ. J. A. H. VAN VELZEN . Leiden. R. D. M. VERBEEK . 's-Gravenkage. J. VERCOULLIE . Gent. J. VERDAM .. Leiden. A. C. VISSER . . Leiden. W. VAN DER VLUGT Leiden. J. PH. VOGEL. .. Lahore. C. VAN VOLLENHOVEN . Leiden. J. C. VOLLGRAFF . Utrecht. A. A. VORSTERMAN VAN OPEN Rijswijk. A. C. VREEDE . . Leiden. WILLEM DE VREESE . Gent.

J. D. VAN DER WAALS Amsterdam. JACOB WACKERNAGEL.Gottingen. G. C. VAN WALSEM Leiden. S. J. WARREN . Rotterdam. R. VAN DER WERK Amsterdam. A. VAN WESSEM .. Tiel. WHITLEY STOKES . Camberley, Eng. JHR. B. H. C. K. VAN DER WIJCK Utrecht. JHR. C. H. A. VAN DER WIJCK. . 's-Gravenhage. C. J. WIJNAENDTS FRANCKEN .. 's-Gravenhage. G. WILDEBOER .. Groningen. ERNST WINDISCH . Leipzig. J. TE WINKEL .. Amsterdam. MEVR. WED. P. F. WITTERMANS . Groenlo. J. WOLTJER .. Amsterdam.

H. ZILLESEN 's-Gravenhage.

Vier der deelnemers, de heeren N. BEETS en H. C. DIBBITS te Utrecht, G. VAN VLOTEN te Leiden en E. B. COWELL te Cambridg, e zijn intusschen overleden. Aan deze list ontbreken enkele namen van personen in Oost-Indie, omtrent wie niet bijtijds eene juiste opgave is ontvangen. OPSTELLEN,

Bladz. OTTO VON BOHTLINGK, Festgabe an Prof. Kern . 1.

N. ADRIANI, Taumata .. 217. ETIENNE AYMONIER, Les fondateurs d'Angkor-vat .. 165. A. BARTH, Inscription sanscrite du Phou Lokhon (Laos) . 37. CECIL BENDALL, M. A., Fragment of a Buddhist ordination-ritual in Sanskrit . 373. MAURICE BLOOMFIELD, On the initial sound of the Sanskrit words for door" . 193. G. J. BOEKENOOGEN, Afrikaansch en Noordhollandsch .. 245. R. C. BOER, De oorspronkelijke volgorde van Fdfnismdl 20-22 . 79. J. BRANDES, Het infix in niet een infix om passieve vormen te maken, maar de tijdsaanwijzer om aan een vorm de waarde te geven van een gedecideerd afge- loopen handeling ... 199. RENWARD BRANDSTETTER, Auslaut und Anlaut im Indogermanischen und Malaiopolynesischen . 349. M. BREAL, Un changement de signification : le verbs allemand milssen . 27. KARL BR UGMANN, Altindisch clayddd-, griechisch zoom* und lateinisch heres . 29. SOPHUS BUGGE, Olympos .. 105. W. CALAND, Eene nieuwe versie van de Urvai-mythe 57. C. CAPPELLER, Zu Vallabhadeva's Subhasitavali . 239. PH. COLINET, Nasalis sonans nu en voorheen ? 231. L. FINOT, Panclurai)ga. . 381. FOCKEMA ANDREE, Dedeth, dedjuramentum 161. A. A. FOKKER, Eene Maleische vertelling. . 207. J. FRANCK, Zur entwickelung der vocale vor w im Niederlandischen 377. R. OTTO FRANKE, Die Wurzelcitate in der Rapasiddhi . 353. J. J. A. A. FRANTZEN, Over eenige Spreuken van Walther von der Vogelweide . 309. J. H. GALLEE, Oud-Noordhollandsch taaleigen in het Cartularium Egmundense . 225. WILHELM GEIGER, Zur Erklarung des 1VIahavarnsa . . XVI Bladz. M. J. DE GOEJE, Zigeunerwoorden in het Nederlandsch ... . 25. LEO GOEMANS, Voortleven van verdwenen klanken in den Sandhi (dialecten van Aalst en Leuven) .. 317. J. J. M. DE GROOT, Jets over Boeddhistische relieken en reiiektorens in China. 131. J. G. H. GUNNING, De dood van Abhimanyu 157. A. G. VAN HAMEL, V et W hollandais .. 363. EDMUND HARDY, Ueber den Ursprung des Samajja . 61. G. A. J. HAZEU, Een Ngruwat-voorstelling . 325. W. VAN HELTEN, Uit de Friesche wetten . 109. V. HENRY, Dadhikra-Dadhikravan et l'evhemrisme en exOgOse vdique . 5. D. C. HESSELING, Quelques observations sur l'emploi et l'histoire du participe grec . 69. ALFRED HILLEBRANDT, Vedisch arkdoti and med,hdoti ......... 263. J. M. HOOGVLIET, Zur indo-europdischen Vorgeschichte des griechischen Passiv- Aorists... 275. J. HUIZINGA, Over eenige euphemismen in het Oud-Indisch . . J. W. IJZERMAN, De Chalukyasche bouwstijl op den Dieng .. . HER1ViANN JACOBI, Ueber ein verlorenes Beldengedicht der Sindhu-Sauvira . 53. JULIUS JOLLY, Ueber einige indische Hochzeitsgebrduche . . 177. J. C. G. JONKER, lets over de taal van Dao .. 85. H. H. JUYNBOLL, De invloed van het Oudjavaansche Mandbharata op het Javaansch- Balineesche gedicht Bhimaswarga ... 73. J. H. KERN Hz., Een woord uit het Berner Glossaar . 253. F. KIELHORN, A peculiar use of the verb yd in a verse of the Harsacarita . 119. J. KIRSTE, Das buddhistische Lebensrad . 75. A. KLUYVER, Gordiracheri .. 297. F. G. KRAMP, De zending van Meng K'i Haar Java en de stichting van Madjapahit. 357. ALB. C. KRUYT, De eed in Midden-Celebes . 211. ERNST KUHN, Die Verwandtschaftsverhaltnisse der Hindukush-Dialekte . . 221. CHARLES R. LANMAN, Atharva-Veda: Critical notes ; with some account of Whitney's Commentary. . . 301. ERNST LEUMANN, Die Ligatur mh in der Kharosthl-handschrift des Dhammapada. 391. SYLVAIN LEVI, La lOgende de Rama dans un avadana chinois .. 279. A. A. MACDONELL, The grammatical sections of the Brhaddevata . 333. J. MARQUART, Zur alteren Chronologie von Kamir . 341. B. F. MATTHES, Oud contract tusschen Male, W en SOpperig . 19. A. MEILLET, Sur l'etymologie de l'adjectif vdique niwih .. 121. L. H. MILLS, The Pahlavi text of Yasna XIX, 1 -11 with all the mss. collated, also translated . . . . 145. XVII Bladz. J. W. MULLER, Over eenige oude benamingen der hel . 257. S. A. NABER. (Johanni Henrico Casparo Kern Viro Clarissimo S. P. D. -) . 21. H. OLDENBERG, Krand, kranelt im Rgveda 33. P. E. PAVOLINI, Bhagavadgita 2, 46 .. 141. R. PISCHEL, Atharvaveda 7, 106. .. 115. C. M. PLEYTE, Rampzalige Boersok .. 91. T. W. RHYS DAVIDS, The Jataka Book . 13. PH. S. VAN RONKEL, Arabische meervoudsvormen van Maleische woorden 283. G. P. ROUFFAER, Eene duistere plaats over Java's staatkundigen toestand tijdens Padjang, in 1580, opgehelderd .. 267. J. J. SALVERDA DE GRAVE, Sur un prfixe francais .. . . JOS. SCHRIJNEN, De begripsverwantschap van Licht en Duister in het Indogermaansch 321. SMILE SENART, Nirvana . 101. EDUARD SIEVERS, Angelsdchsisch unna . 127. C. SNOUCK HURGRONJE, De blauwe prinses in het Gajo-meer . 45. J. S. SPEYER, Naar aanleiding van eenige duistere plaatsen in Buddhacarita en Lalitavistara. . . . 41. B. SYMONS, Walther von der Vogelweide 9, 13 - 15 (ed. Lachmann) ... 183. F. W. THOMAS, The works of AryaM.ra, Triratnadasa, and Dharmika-Subhuti . 405. C. C. UBLENBECK, Bohor, ohortz. ... 67. LOUIS DE LA VALLEE POUSSIN, Les trois Asailiskrtas . 111. J. VERDAM, Eene plaats uit den Reinaert .. 189. J. PH. VOGEL, Sanskrt pratoli - hind' Paula. 235. A. C. VREEDE, Nog eenige taal- en letterkundige aanteekeningen op het Nieuw- javaansch gedicht Gaiagaia. . 195. WILLEM DE VREESE, De Dietsche boeken van 't Rooklooster omstreeks het jaar 1400. 397. JACOB WACKERNAGEL, Prakritismen im Altindischen . 149. S. J. WARREN, Het origineel der Cukasaptati . . . 97. E. WASHBURN HOPKINS, Two notes on the Mahabharata 249. WHITLEY STOKES, Irish etymologies . . . 51. ERNST WINDISCH, Die Gespanne der Gutter . 139. J. TE WINKEL, De uitspraak der u + w in het Middelnederlandsch . 171.

LOUIS D. PETIT, Geschriften van Prof. Dr. H. Kern 1855-1903. Bibliographisch overzicht ..... . ................... 409. FESTGABE AN Prof, KERN.

Hochverehrter und lieber Freund ! Gern hAtte auch ich zu Ihrem 70ten Geburtstage eine kleine, Ihrer wtirdige Gabe ge- bracht, Aber hOhere 1VIdchte, die caber Geist und KOrper eine unumschrnkte Gewalt -nen, rufen mir sin gebieterisches Halt zu. rufen mir sin gebieterisches Halt zu. Mit leeren Hamden komme ich deshalb dennoch nicht. Viele Jahre vor seinem Lebens- ende tibergab mir mein verewigter Freund Rudolf Roth eine metrische Uebersetzung des bekannten Spieler-Liedes im Rgveda zur freien Verftigung. Da mir bewusst ist, dass der Verstorbene Sie als Gelehrten und als Menschen hochhielt und ebenso wie ich, Ihre grossen Verdienste an unserm WOrterbuch anerkannte, stehe ich nicht an, Ihnen diese Uebersetzung Verdienste an unserm WOrterbuch anerkannte, stehe ich nicht an, Ihnen diese Uebersetzung zu widmen, in der festen Ueberzeugung im Sinne des Freundes zu handeln. zu widmen, in der festen Ueberzeugung im Sinne des Freundes zu handeln. Meinerseits kann ich Ihnen nur die herzlichsten GliickwUnsche sagen : mage sin gilt- ges Schicksal Sie noch viele Jahre in bisheriger Frische des Geistes und Korpers erhalten zur Freude Ihrer AngehOrigen, Ihrer vielen Schiller und Verehrer und zum Frommen der zur Freude Ihrer AngehOrigen, Ihrer vielen Schiller und Verehrer und zum Frommen der Wissenschaft. Bewahren Sie mir auch ferner Ihre bewahrte Freundschaft und gedenken Sie meiner in Liebe, wenn ich nicht mehr canter den Lebenden weile.

1. kA -.., L.44414.,, Zecf,.:}a16#

-r-1-4 4 16i

A l&fIAAVA 4*4,4XL.- di,ciA,tif, 4A-44 n oft/4:t444 4 I *A% kw ait, fk%. Ayi-A , sa),f1, . kiit) ,fr,,,;- r _/ -0,, i's,y/ Z Ap4/14f, ,

4-tufi A-v-R-?- p//ce-4i.

1(//01 A -4...- #,4, ./> , , , fr. IW)1 . Ad44, -0,frA ,4 ,A,;,,, , Aii, /;11-40-4-

(/*A AstV 4tA1/1 I k 62 lk' A'4n' ;r% "t' 01),W Ar4A: 1 ^Otai kati AA 4 It Pc4i'

Ay A .... ,6,,i tv14/1.4t /*.a Ati, ,,,,,,vvo 4(.1A.. bit,?exit,1 t,v. 49'4-z 4zt,,,,, (at. 4.4y kay zu,./tt ii,,,ifky. 1,11:/e,,:

4vr t4 4-0,4'!"44,14(14,1Azz4 a Z,4. 4o- //v 74.44; ! /4 kJ, 01,,,-;k of,vt,44AA,,,, / -evt,, A,./ (A.A; -V/ A. aeck,),--14,4W4A,; (Jr/ /-0; ? (4.4A4 -efifrA-*-4 Avv,,,,,,c, / 4,,:to t/' 444. ',A.. /7t-f;( .44. dr/ A , Ai, 0,1/a.:il etz,,,1%, ;LIA4e 41 /414a sf,74 :

(v4 &)eixf al. A,,./, /(4A,;, 4,A,,7 f 6r rayki Ji-i, Ap if 4.-4, /t,f al--et",* 6/4..

de: p (A-7; gtrA t.4. ,,tp) .4,w. )/c)i,, .ZA,r4A./,;,vi_ A / dc-4.4.u.0,9,7-474,,, 11,L,

4itt4 141 tie/,/ % /4 R.v I% ..e,,,,),vie,;

AAA/ A 1,,,(1,v Ewa / 4/7, Xfx_Lvn,v,r Ate,4

ve4, jerym 4, A 01, 7,./ A (, a%) .4,144,.

A vre6,, .,,k,,,4, , /,,7A.,, ph, ,4 x--,2A, ^;;Al 4( dt:' )1w( 1Z/7'y 141 A 14 t4 tiA .

(dff i 442,471-A/44, 4/e, 4 .1, / tZ, / M 4AA, ( A i

17 i,V, y A4,- i'A"-te /L)e, / &-6-Ailr, //(11/Ar) -

444, (0,i, pe al it4,/ tifk) A0',(IX/d 4frt , 4 A,I.,/a.f.f,5, 4'tp /04,t4ori &kn./ ay 4,,/,,1, (, .

,-4,1/ -4/0, oli, /60/ 4/ 1,(1,,cy tii,44 fa.,,, 4

tZci xiy 447141m, A-/ 411,r4 iA /*, t/eP A414

d-vvi 497eatAG-0-4 d-Zthade A t f:1) 4f.i'ver w.

* (44' tft: fitC;I .t ,(44-4,41f (a ii,,, Al 11 / / eLi . f 1 A 7 , 1 4 / / , ,A eg /Pi,

(alli I 4A-Itfry Al)i'vzi rAAA 04"7-dv 17 kiif ivti a.f41A.-/

ZL/Lf OtAtaAll A /tt/fr A,V SI -ft/1 ifulkee0//

(akt41 A/fia / (Al-A el/ agea It'Vt, V lt/it,e4it

i A 4A4 eIA-fi 44:4 1 t5 7AI p vv e:(f 4,,, /41.-1f7)e, mil".'

A/i/C14(//t 11:44 Xaft. ; ft4A4 WiM fm.4/ 4 I if 41./f44,44, eM 1/t refLtf, ,6c--/A A-gir ,.4?elit-viiii Ae,inAdi

4,14,/yaA. Am4,,, f A:,-/ ,C,,

4.tfAx-L2,

.I.II..................I.1MN.

Kal 14/A7/4" V f df44; 4 Avt,R,f4

e *$t-ica-. a. Ohd. blao blauw". Prellwitz, BB. XXII, 104 vergelijkt de maagschap blauw" met lat. flavus. 5. leuk x lichten 0 schemeren [7, duister zijn]. Vgl. N. 1. a. Skr. rotate schijnt, gr. Aeugd; glanzend, lat. lux Licht, luna maan, Luceres enz.: Zimmermann, BB. XXV, 26, goth. lauhatjan lichten". 13. Gr. Athoi, AwcdOco; scheme- ring, iti401Athai H 433 diluculum".

ROERMOND. JOS. SOH RIJNEN. EEN NGRUWAT-VOORSTELLING.

Hoewel het Javaansche tooneel, in den loop der eeuwen, zijne oorspronkelijke religieuse beteekenis nagenoeg geheel heeft verloren en thans niettegenstaande tal van oude ge- bruiken, door de macht der adat bewaard gebleven, aan den vroegeren toestand herinneren feitelijk volkomen wereldsch geworden is, zijn er toch ook tegenwoordig, vooral bij de conservatieve landbevolking, nog enkele gelegenheden, waarbij tooneelvertooningen worden gegeven, die zoowel door den inhoud van het stuk zelf als wegens het doel dat met de voorstelling wordt beoogd, inderdaad een ouderwetsch religious, een gewijd karakter dragon. Zulke gelegenheden zijn o. a. de B r e s i h desa of P e r t i des a, de plechtigheid van het reinigen of verzorgen van do desa (perti = verzorgen, zie Kawi-Bal. Wdbk. s. v. preli, cf. Jay. par. Wanneer namelijk de rijstoogst is afgeloopen en de padi veilig in de loom- boeng is geborgen, dan wordt een algemeene schoonmaak in de desa gehouden : pagers en wegen worden hersteld, pantjoerans worden vernieuwd, het onkruid wordt gewied enz., en daarna wordt ten huize van den loerah een groot offermaal aangericht, ter eere van den clanhyang desa, waaraan alle mannelijke desabewoners deelnemen. Na afloop daarvan wordt op aller kosten eon wayangvoorstelling gegeven, waarbij in den regel althans bij de moor conservatieven de lakon Sri mulih Sri Sedana) of de lakon Pakukuwan (= Illangukuwan of Tane'm tuwuh) wordt opgevoerd. Beige lakons, waarvan alleen de laatstgenoemde bekend is door het overzicht van to Mechelen (Notul. Bat. Gen. XVII, Bijlage II) zijn ontleend aan dezelfde oude, echt-Javaansche landbouw-legenden, die voor een groot deel verwerkt zijn in de Manik-maya en aanverwante literatuur, en in beide speelt dewi Sri, oorspronkelijk de gepersonifieerde, zuiver animistisch gedachte rijstgeest, eon voorname rol, terwijl in de lakon Pakukuwan ook over den oorsprong van allerlei veldgewassen animistisch-getinte verhalen worden gedaan 1). De lakon Sri-mulih verhaalt van de zwerftochten van dewi Sri, en hoe zij gastvrijheid inroept bij verschillende een- voudige lieden zij gaat hunne huizen binnen en onderzoekt nauwkeurig of hun huizen en erven wel zindelijk en net zijn en of er eon kruik (kencli) met holder water gereed staat. Is dat alles in orde, dan prijst zij den bewoner en belooft hem geluk in de toekomst; in 't tegenovergestelde geval spreekt zij een vloek over hem uit. Hier vindt men dus een directe toespeling op het beirsih-desa. 't Is zeker niet toevallig dat juist de na den afloop

1) Dee igenlijke beteekenis van de in deze en dergelijke lakons en verhalen optredende personen is nog niet vastgesteld, en 't is de vraag of dit ooit geheel zal gelukken. 't Schijnt wel dat landbouw-kalenders en wicheltabellen zoowel op den loop der verhalen als op de persoonsnamen invloed hebben geoefend. en wicheltabellen zoowel op den loop der verhalen als op de persoonsnamen invloed hebben geoefend. 42 326

van den rijstoogst vertoonde lakons vooral over dewi Sri en over den land bouw handelen, en evenzeer verdient het de aandacht, dat zoowel de in deze stukken optredende personen als de verhalen zelf grootendeels zuiver-Javaansch zijn : Indische figuren uit het Mahnharata komen wel nu en dan erin voor, doch spelen altijd een ondergeschikte rol. Een andere aanleiding tot een eenigszins plechtige wayang-vertooning doet zich voor als het lang droog geweest is en de landbouwende bevolking, voor wie dit een levens- kwestie is, verlangend Haar regen uitziet. Men geeft dan wel een wayang-vertooning dicht bij de leiding of de rivier waaruit het water voor de velden moet worden verkregen, en vOOr den clalang wordt geplaatst een pengaron (aarden pot), gevuld met water of met dawd. De lakons in dit geval gebruikelijk, zijn de lakon W a t u-G u n u n g (men denke aan de regenrijke wuku Sinta tengevolge van dewi Sinta's tranen) Of de lakon Wind u- s6djati: de laatste handelt over den strijd van Djannaka en Windu-sedjati om de positie van lananging djagad", waarbij Djannaka in een meer verandert, dat al het water van 't eiland Java tot zich trekt, zoodat de menschen hevigen dorst lijden. Eindelijk, vooral door invloed van de widadari's, wordt hij weer Djannaka, waardoor het opgehoopte water zich weer kan verspreiden. Doch de meest gewijde wayang-vertooningen zijn die, welke worden gegeven met het bewuste doel, om het onheil, dat als onvermijdelijk gevolg beschouwd wordt van een be- paalde omstandigheid of gebeurtenis, te bezweren of of te wenden, en de persoon of de personen, die door dat onheil, dien vloek, bedreigd worden te bevrijden, te verlossen, d. w. z. te n g r u w a t (in het woord ruwat ligt het begrip los, losgemaakt, verlost, be- vrijd '). Volgens een ongetwijfeld oud geloof zijn er namelijk zekere toestanden of omstan- digheden en gebeurtenissen, welke de persoon of de personen, die in zulk een toestand verkeeren of door zulk een gebeurtenis getroffen zijn, noodwendig met onheil bedreigen, als het ware aan de willekeur van de booze macht" overleveren. Zulke personen worden aangeduid met den naam sukgrta". En wie 8ukeirtil is, moet geroewat worden 2). Wat de genoemde toestanden betreft, deze hebben vooral betrekking op het aantal, en de opeenvolging vau mannelijk en vrouwelijk, van de kinderen uit dezelfde vader en moeder gesproten. Zoo worden algemeen aangenomen als suke'rta te zijn, dus in de termen voor ngroewat te vallen lare ge'clana-gqini (of N'clana-kklini), twee kinderen, een jongen en een meisje van dezelfde vader en moeder die geen broer of zuster meer hebben. Over 't woord zie men Kawi-Bal. Wdbk. s. v. Kadana 3) ; en lare ontang-anting (of ov,clal-aqil of wel ogal-agil), een 66nig kind, hetzij jongen of meisje ; eigenlijk heen en weer slingerend", aan geen van beide zijden steun vindend [in een ouder of jonger broertje of zusje]. Minder algemeen worden tot de tiyang suk6rta gerekend lare uge'r-uge'r lawang, twee zoons ; eigenlijk twee deurposten", die aan weerskanten de deur (in casu de ouders) steunen.

1) Cf. rutjat, misschien ook luwar. Zie ook Kawi-Balin. Wdbk. s. v. lukat, dat in dezelfde beteekenis gebruikt wordt als ruwat, n.l. ,wegnemen van den tijdelijken toestand, waarin iemand tengevolge van een vloek verkeert". Cf. lukar. 2) De naam suleerta is hier vreemd. Immers 't Sanskrt sukrta heeft niet dan gunstige beteekenissen. M oet men hier denken aan een euphemisme, aan een pantang dus, of eenvoudig aan een verfraaiing van het woord suker? 3) De door van der Tuuk voorgestelde afleiding uit gharini schijnt mij niet erg aannemehjk. 327

lare lambang s'epasang twee dochters ; eigenlijk een paar bloemen". lare seVaang ingapit pantjuran drie kinderen, waarvan alleen het middelste een meisje is; eigenlijk een, bron, aan weerszijden ingesloten door een pantjuran". De toespeling is duidelijk. lare pantjuran ingapit snylang drie kinderen, waarvan alleen het middelste een jongen is. lare gnclawa gangsal, vijf zoons (de 5 Pandawa's), en nog vale andere, althans theo- retisch, want practisch schijnen, tegenwoordig alleen de sub ') en 2) genoemde kinderen als sukerta beschouwd to worden. Slechts gedeeltelijk tot daze rubriek behoort het geval lare dipun-badjangake'n, een kind dat men klein heeft gehouden", d. w. z. dat men niet, zooals gebruikelijk, kort na de geboorte het Naar heeft afgeschoren; in dat geval heeft op later leeftijd, b.v. bij 't huwelijk, een gedeeltelijke schering plaats, doch dan is ngroewat" noodig. De gebeurtenissen of onwillekeurige handelingen, die iemand sularta maken zijn De gebeurtenissen of onwillekeurige handelingen, die iemand sularta maken zijn nugeilalan ga92,clik de gandik (wrijfcylinder, steepen stamper) breken. majahakdn pipisan den steepen vijzel of wrijfsteen stuk maken. ngrebahake'n dandang bij het rijstkoken den kookpot laten omvallen, en tfalang krubuhan panggung als tijdens de wayang-vertooning de panggung, het houten raam waarop de kelir gespannen wordt, omvalt naar den kant waar de cjalang gezeten is, zoodat doze onder het scherm bedolven wordt. Hiermede zijn de gevallen, die thans nog ngruwat" vereischen opgesomd. Wel geeft Rangga-Warsita, de bekende Solo'sche pudjangga, in zijn Pustaka Radja Poerwg, (deal I p. 194 sqq.) er veal weer op (in 't geheel 172 !) doch de eigenaardige werkwijze en de gevaarlijk-rijke fantaisie van dezen Javaanschen geleerde zijn genoegzaam bekend. We zullen niet trachten 't eigenaardige gebruik van ngruwat en de verschillende ge- vallen daarvan ethnologisch to verklaren, hoewel analoge gebruiken van andere volken in en buiten den archipel genoeg materiaal ter vergelijking verschaffen 1). Hier is het slechts van belang to constateeren dat nog tegenwoordig, niettegenstaande de al wijder en wijder om zich heen grijpende moderniseering en den zich altoos uitbreidenden invloed der mos- limsche orthodoxie, door een zeer aanzienlijk deal der Javanen in de genoemde gevallen het ngruwat" wordt noodig geacht, en men huiverig is het na to laten. Dit ngruwat nu het ward reeds gezegd heeft plaats door middel van, of gaat althans gepaard met, een eenigszins plechtige wayangvertooning met een bijzondere, speciaal hiertoe bestemde, lakon. 't Schijnt dat hier en daar wel de lakons Boecjoeg-Basoe, Sri sedana en Pakuku wan, ja zelfs Watu-Gunung voor dit doel gebezigd worden of warden (evenals in de Soendalanden de verhalen wawatjan of pantoen Budug Basu en Sulan- djana). Doch in de Vorstenlanden is, voor zoover mij bekend, tegenwoordig slechts den lakon bij het ngroewat gebruikelijk, en dan ook uitsluitend daarvoor gereserveerd, n.l. de lakon Moerwakala of Poerwakala. Alvorens den inhoud van dit stuk to beschrijven, wensch ik eerst eenige mededee- lingen to doen over de daze voorstelling begeleidende gebruiken. Het Nat zich denken dat bij het, met eon religious doel, opvoeren van zulk een gewijde lakon, men veal weer dan anders zich gebonden acht aan oude adatvoorschriften, waarvan de meeste vroeger wel bij elke wayangvoorstelling warden opgevolgd, doch die thans bij de gewone, zuiver- wereldsche vertooningen, door de meeste cjalangs worden verwaarloosd. Het opvoeren van

1) Wat de gandik, de pipisan en de dandang betreft, zal men moeten bedenken dat deze zaken wel tot de oudste en meest onontbeerlijkste voorwerpen van buiselijk gebruik behooren. tot de oudste en meest onontbeerlijkste voorwerpen van buiselijk gebruik behooren. 328

een lakon ngruwat wordt daarom bij voorkeur toevertrouwd aan een ouden dalang, die afstamt uit een geslacht van dalangs (turun dalang). Bijzondere zorg wordt besteed aan de sadjen (offer), waartoe naast tal van nauwkeurig bepaalde spijzen ook nog be- hooren een kris van een bepaald fatsoen en eenige kleedingstukken (cluwung brodjol sarungan gajaman, sindjang panclan bin6tot, bangun tulak, sindur, poleng) en volgens sommigen zelfs nog andere zaken, als o. a. een kaars, een spiegeltje, een koekoesan enz. Verder wordt tot driemalen toe wierook gebrand. Bij deze gelegenheid is het ook, dat sommige dalangs vOOr het begin der voorstelling met den dampenden wierook bij zich, in een met een doek overdekte koeroengan kruipen 1). Bovendien zal de Cjalang, die mayang ngruwat", weer dan gewone aandacht wijden aan het nauwkeurig en op de juiste oogen- blikken prevelen van bepaalde toovergebedjes of tooverformulieren (mat* mantra, adji of 'donga), jets wat hij in gewone omstandigheden wel eens schijnt na to laten. Zulke formulieren, waarvan sommige eeuwenoud en daardoor bedenkelijk verbasterd zijn, zijn in hun tegenwoordigen vorm dikwijls moeilijk to verstaan en zelden geheel duidelijk. Toch wil ik er enkele meedeelen, ter kenschetsing. Als de cjalang van huis zal vertrekken om te gaan wajangspelen prevelt hij : Sun danhyang, sira danhyang, lemah angker kayu aeng, ya aku geguru Wing aeng, clanhyang prayangan sadjroning omahku, sadjabaning omahku, rumeksaha njang badanku." HO roept dus de bescherming in van de geesten in en om zijn huis. Insgelijks vraagt hij, gekomen aan de tiRpuri van het huis waar hij zal spelen, hull) en steun aan de daar wijlende geesten. Als hij zich neerzet vOOr het scherm, formuleert hij om zoo to zeggen de niyat" door to mompelen : Ingsun arep mayang, kotakku clawangan lumah, k6lir tindjomaya, kayonku purban6gara, blentjongku sarining tjahya." Bovendien is het in zijn eigen belang wenschelijk dat hij ook een donga pengasihan" opzegt, een donga door Welker kracht hij zich de genegenheid [der toeschouwers] verwerft. Zulk een formulier luidt b.v. Ingsun mantak (= matei) adjikoe si Begananda (lees M.), ngirup njawane manungsa ; sing 'ndulu sine a.nd616ng, Oka, kepi) tka rer6b, tela cl6mM teka asih menjang aku, andulu badan-saliraku." Verder moat een goad dalang nog dergelijke mantra's kennen als de talu" (het gamelanstuk bij 't begin der voorstelling dat eenigszins met onze ouverture is to vergelijken 2) begint, als hij voor de eerste maal de gunungan uittrekt [uit den pisangstam], als hij de eerste maal met de tjeimpetla op de kist slaat, als hij een wayang- ratu (een wayang-pop die een vorst voorstelt) in de hand neemt, als Samar opkomt en ten slotte vOOr hij weggaat. Ik vermeld nog slechts die, Welke hij mompelt als hij de eerste maal de pit van de lamp snuit (njupit blentjong) : Blentjongku batara. Tantra,, arenge batara Wisnu, urube batara Brama, dak-supit macjangi buwana kabeh." Eindelijk zij nog opgemerkt, dat ook bij het ngruwat het getal z e v e n een rol spelt, wat o. a. blijkt uit de som geld, die men den dalang als loon betaalt. Men zal hem b.v. geven 27 gulden, 7 dubbeltjes, 7 centen en 7 halve centen, of 7 suku (halve guldens).

4) Zie mijn Bijdrage tot de kennis van het Javaansche tooneel, p. 46. 2) Vol ens de volksmeening komen gedurende de talu de dank an en paraclemit uit den omtrek naar de wayang kijken. Is de talu uit, dan gaan ze naar huis. ZOO vast is die overtuiging, dat visschers gedurende de talu in de naastbijzijnde rivier aan visschen, meenende dat dan de booze geesten hen niet zullen hinderen. de talu in de naastbijzijnde rivier aan visschen, meenende dat dan de booze geesten hen niet zullen hinderen. Ook staat men kinderen eerst na afloop van de talu toe naar de wayang te kijken, uit vrees dat ze te Ook staat men kinderen eerst na afloop van de talu toe naar de wayang te kijken, uit vrees dat ze te voren door de Omits zouden worden lastiggevallen. 329

Gaan we thans over tot de ngruwat-vertooning zelve. De voorstelling heeft plaats in de pringgitan van het huffs van de persoon of de personen, die geruwat moet(en) worden. Aan de eigenlijke lakon-ngruwat gaat altijd een willekeurige, gewone lakon vooraf. Deze laatste wordt vertoond op den gewonen tijd, d. i. van 's avonds 8 tot 's morgens 5 a 6 uur. Eerst dan begint, na een korto gauze, de lakon Ilturwdketlet. De persoon of de personen, die geruwat moeten worden, zit(ten) gedurende deze voorstelling tegenover den dalang, aan de andere zijde van de panggunh (saloring panggung), aan do zijde dus (binnenshuis), waar de vrouwen plegen plaats to nemen. De kOlir wordt in den regel weggenomen immers de vertooning begint eerst als de zon op is. De lamp blip evenwel hangen. De lakon Murwakala wordt in geen der mij bekende lakonverzamelingen, Hoch to Leiden Hoch to Batavia, aangetroffen. De reden hiervan zal wei zijn, dat de Oalangs deze heilige lakon niet wilden opteekenen. Zij zijn ook thans nog uiterst geheimzinnig daarmee, en willen dit stuk alleen dan spelen, wanneer er werkelijk iemand moet geruwat worden. Hieronder laat ik volgen een schets van de lakon Mur wakala, zooals ik die uit den mond van een Jogja'schen dalang heb opgeteekend. Voor de volledigheid kan ik niet instaan, daar andere bronnen ter vergeltjking mij ontbraken. Schets van de lakon murwakm. Batara Guru houdt audientie in den suralaya (het godenverblijf), omringd door de goden nrada, Brame,, Endra, Sambo en Bajoe. Een gara-gara heeft Guru opmerkzaam ge- maakt dat er op garde iets bijzonders gebeurt. nrada dealt mede dat die gara-gara ver- oorzaakt wordt doordat een zekere dewi Tenaga, vurige ascese bedrijft midden in de zee. Dadelijk begeeft Guru zich daarheen, rijdende op de lembu Andini, en begeleid door Nerada. Zoodra Guru de prinses heeft gezien, Wier Lange haren haar eenige kleeding vormen, be- geert hij haar tot vrouw ; doch zij weigert, en als hij geweld wil gebruiken, vlucht zij. Heur baron fladderen in den wind, zoodat Guru haar in al haar schoonheid ziet. Hij gloeit van liefdesverlangen ...... 't Gevolg is dat er weldra een groote denawa to voorschijn komt, die eigenlijk de ,,kama salah" van Guru is. Die reus begeeft zich tot den god, en verzoekt dozen hem een naam en kleederen to willen schenken. Guru noemt hem batard Irdld, en schenkt hem de kleederen, die vroeger gedragen werden door Karungkala '). Daarop vraagt Tag, orn eten, en Guru willigt ook dat verzoek in door de wont sukert4 (cf. boven) tot zijn voedsel to bestemmen. Kam, verwijdert zich. Zoodra Kala weg is verwijt N6rada aan Guru dat hij onbezonnen heeft gehandeld door zulk een ruime volmacht aan Kala to geven. Guru heeft berouw, maar 't is to laat, zijn gegeven woord moot hij houden. Evenwel, N6rada weet hem over to halen een list aan to wenden. Op diens raad zoekt hij Km op en beschrijft lichaam, zijn rug, zijn borst, zijn voorhoofd, zijn handen enz. met bepaalde formulieren, (donga), als de donga's (wa)ringin sungsang, santilaheng, banyak dalang, sastrd-binqati, kumbalei-Oni, pangluwaran enz. Den verbaasden zegt hij dat doze opschriften horn overal zullen doen kennen als den zoon van Guru, maar in waarheid zal ieder, die deze donga's kan lezen, kunnen verhinderen de Wong suk6rta tot zijn voordeel to gebruiken. Kala gaat verder om voedsel to zoeken. Weldra ontmoet hij twee kinderen ge'clana- gedini ; hij wil zo verslinden doch ze vluchten Haar MeVang-Kamulan. Guru, die Kala in 't oog gehouden heeft, besluit dalang to worden. Hij noemt zich dalang kandet-buwan4

1) Waarschijnlijk Karungkalah, een der zonen van Kancliawan, zie Dr. Brandes in T. B. G. XXXII, p. 375 en 376. 330

(volgens anderen Djati-Wasesa). nrada wordt zijn pandjak (.___ niyagg) onder den naam As4m-sore en Brama wordt panggender. De wayangtoestel heet Rekcimaya-may&reka, de kelir heet Megame'nelung, de plisir (roode rand om de Mir) kuwung-kuwung, de blentjong waringin sungsang, het vuur Mara suryd, de geidebog nays gangsal, de tdpak-dare heeten sangga-buwana, de panggung bale Umbang en de gamOlan Loka-neinta. Terwijl Guru, Brama en Nerada als reizende wayangspelers rondzwerven in den om- trek van Menclang-Kamolan, vernemen zij' dat een zekere boejoet Bowal aldaar een dalang zoekt om zijn kinderen, die ge'clana-ge'clini zijn, to ngruwat. Onmiddellijk begeven zij zich daarheen, stellen de panggung op en maken de sadjen in orde (sardna toelak ing pangruwat). Nadat dalang Kapja-buwana eerst van 's avonds tot 's morgens een willekeurig, gewoon wayangstuk heeft gespeeld, begint hij 's morgens de lakon murwakala to vertoonen, die dienen moet om to ngruwat. Terwijl hij daarmede bezig is komt er plotseling iemand met 't bericht dat er dieven bij den kaiim van Majdang-Kamolan hebben ingebroken. Bij on- derzoek blijken er drie dieven to zijn : Djugil-awalam, Sokei en Langkir geheeten. De eerste wordt gevat en onthoofd ; zijn hoofd wordt op een staak gestoken. De twee anderen vluchten de paringgitan binnen en zoeken bescherming bij Kydi dalang, die belooft hen to zullen beschermen en zijn spel voortzet. Doch plotseling verschijnen twee kinderen ge'clana-g6clini, die gevlucht zijn voor batara Kali. Op Kyai dalang's bevel verschuilen ze zich tusschen de gam6laninstrumenten. Weldra komt Kan, en vraagt naar de kinderen. Doch de dalang beweert ze nergens gezien to hebben, en speelt weer door, terwijl gala blijft staan kijken, dicht bij 't huffs, tegen een klapperboom geleund. Onverwachts gaat nu de dalang met luider stemme tooverformulieren reciteeren, n.l. die Welke Guru vroeger op Kale's borst had geschreven : hij heeft ze slechts of to lezen. 't Duurt niet lang of Bala, Wien 't aanhooren van deze mantra's een gevoel geeft alsof zijn gansche lichaam werd geroosterd, kan het niet meer uithouden en vliegt weg, de lucht in (mabur). De kinderen gclana-gclini zijn gored 1). Guru, mrada en Brama, hernemen hun godengedaante en keeren terug naar den suralaya. Einde van de lakon Murwakala. Na afloop van de voorstelling begeeft de dalang zich met de to ruwatten personen naar buiten, naar een op het erf opgericht tentje of een omheinde ruimte, en daar worden zij door den dalang overgoten met water, dat theoretisch uit 7 bronnen afkomstig is (toga tuk pitu). Hij prevelt daarbij eenige formulieren, waarvan de meest bekende aldus luidt : ,,Tak-guyang banyuku sigege, Lima kang 'ngguyang, Durga kang ngosoki, Wisnu kang ngentas, ilang larane si djabang-bayi, ilang dening hyang Wisesa". (De laatste regal wordt thans wel veranderd in : dening kersaning Allah"!). De kleederen door de geruwatte personen gedragen vOOr het Baden, worden Of in de rivier geworpen Of aan den dalang geschonken. En hiermede is de ngruwatplechtigheid geeindigd. Wat de toovermachtige mantra's betreft, waarmede Km wordt op de vlucht gejaagd, die ook wel ,,kidung-ngruwat" worden genoemd, daarvan zijn er mij twee fragmentarisch bekend. De eerste begint met sang Kali als de oorzaak van alle ongeluk, Wisnu als den heelmeester to noemen. Vervolgens worden achtereenvolgens Brama, Guru, We'nang en Tunggal als [made?] heelmeesters vermeld, terwijl in 't eind de dalang zichzelf door sang-

1) Vol ens sommige dalangs komen, nadat de denawa b6tara lima is verdwenen, nog een aantal kleinere ',ma's (sengkala's geheeten) uit putten, boomen, rivieren enz. en via en om allerlei eten, wat hun door den dalang wordt toegeworpen. dalang wordt toegeworpen. 331

hyang W6nang gemachtigd verklaart den vloek op te heffen (aku ngadeig radja pamunah, munah kabob sirna kabeh, aku wnang ngruwat suke'rta kabeh, ruwat Bening kang Wisesa). Een tweeds mantra of adji, waarin de clalang meest o. a. verschillende van zijn lichaams- deelen met vreemde Haman noemt een eigenaardigheid die in vele tooverformulieren voorkomt 1) eindigt aldus : Ana Tare ke'parak gemikil ngelu puyeng, warase tanpa te- tamba, krungu kidungku si wulung-keimbang, singgah singgah durga singgah, Km' seming- gaha, kang adoh, aku wis w6ruh adjal-keimulanira" 2).

Ik heb meegedeeld wat mij is bekend geworden orntrent de Javaansche rigruwat- voorstellingen. In de lakon Murwakala, zijn verscheidene trekken vooral het optreden van de drie dieven mij onduidelijk en geheel onverklaarbaar, en mijn zegsman kon mij niet nader inlichten : hij kende slechts zijn lakon. Men zou het verhaal of verhalensamenstel moeten kennen waaruit de lakon is getrokken, om het verband to begrijpen, evenals de, nog to weinig gewaardeerde, grat-ketryld genoemde werken meermalen ons doen zien om welke reden of althans op walks iivijze zekere oorspronkelijk allerminst bijeenbehoorende verhalen uit de Sanskrt-literatuur tot n lakon zijn verwerkt. Op de vraag, walks de bronnen zijn van de lakon Murwakala, kan ik slechts ge- deeltelijk antwoorden. In de Manik-maya wordt wel de geboorte van Kama-salah beschreven, maar van den verderen inhoud van ooze lakon wordt daar niets vermeld. Eenigszins anders is het met de Tantu-Panggelaran 3). Daarin komt (fol. 32b 34b van de Leidsche lontar cod. 2212) een verhaal dat volgens vroeger gemaakte aanteekeningen 4) in 't kort aldus luidt : Bhatari Huma, heeft KumAra vervloekt, zoodat hij een wil geworden is, en nu Bhrenggiristi. (1. Bhrenggiriti) heat. Daarom vervloekt bh. Guru op zijn beurt bh. Huma, zoodat ze in een raksasi verandert, die Durggadewi genoemd wordt. Eindelijk vervloekt bh. Guru ook zichzelf: hij wordt een reusachtige raksasa, en heat sanghyang Kola-Rudra. Alle goden en aardbewoners zijn verschrikt op 't zien van dezen geweldigen raksasa. Kala-Rudra gaat rondzwerven, met 't plan al wat op de wereld is to verslinden. Doch de goden Icwara, Brahma en Wisnu dalen of Haar de aarde, om Kola-Rudra in zijn ver- derfelijk voornemen to verhinderen. Met dat Joel trekken zij op de aarde rood als wayang- spelers : eerst spelen ze wayang walulang, daarna wayang-topeng 5). Dit schijnt hoe is mij niet duidelijk tengevolge to hebben dat Kala-Rudra, van zijn voornemen afziet, gaat ascese oefenen en ten slotte zijn vroegere gedaante herneemt, weer Guru wordt. Daarop herkrijgt ook Durgga, na langen tijd binnen in de aarde ascese to hebben geoefend, weer Naar vroeger wezen, en eindelijk wordt ook Bhraggiristi weer Kum Ara. Men mag aannemen dat er verband bestaat tusschen dit verhaal uit de Tantu en de lakon Murwakala, en in alien geval blijkt er uit dat het motief van de goden, die gaan wayangspelen op de aarde, reeds eeuwen geleden bekend was. Doch nu reeds verdere

1) Zoo luidt by. de don van een toekang-ngurut te Solo : Tanganku si Kalamangsa, nglebur salon lara, lara lunga waras teka, epekku si palatjakra, djempolku kurda-kaclali, penuduhku pasopati" enz. 2)'t Is eon algemeen verbreid geloof, dat bekendheid met iemands naam en afkomst macht geeft over thenpersoon. 3) Zia de mededeelingen van prof. Kern over dit cosmogonisch werk in Bijdr. Kon. Inst. 5 II p. 573. 4) Hier te Batavia is geen enkel handschrift van dit werk. 5) -Vergelijk mijn Bijdrage tot de Bennis van het Javaansche tooneel p. '13 en 58 en Dr. Juynboll, Das Javanische Maskenspiel p. 2. 332 conclusie's hieruit te willen trekkers, zou voorbarig en onvoorzichtig zijn, en ik zal mij daarom niet wagers op het onafzienbare veld der conjecturers. Moge het medegedeelde volstaan om aan te toonen, dat het tot hiertoe nog bijna niet bestudeerde Javaansche gebruik van het ngruwat de aandacht verdient zoowel van ethnologen als van hen die de Javaansche literatuur beoefenen. Ook in de ngruwat- gebruiken ziet men een wonderlijk mengsel van inheemsche en vreemde bestanddeelen, dock waarschijnlijk zal het blijken dat het inheemsche element bier verreweg de overhand heeft niettegenstaande de vele Indische namen. MEESTER-CORNELIS, Januari 1903. G. A. J. HAZEU. THE GRAMMATICAL SECTIONS OF THE 1113,11ADDEVATA.

The main part of the Brhaddevata, the aim of which is to state the deities of the various hymns and stanzas of the Rgveda, does not begin till near the end of the second of its eight Adhydyas. It is preceded by an introduction comprising 256 lokas, or nearly one-fourth of the whole work. This introduction consists chiefly of a classification and enumeration of the Vedic deities in connexion with Prappati, as representing them col- lectively, and with the Vedic triad of Agni, Indra or Vdyu, and Surya, as representing respectively the gods of the three worlds. As bearing on the subject, there are here three detached passages of a grammatical character. The first (1, 22 33) starting with a statement about the importance of knowing the names of the deities, enters upon a discussion of the origin of names (nouns), arriving at the conclusion that all nouns are derived from verbs, which are expressive of some form of becoming (bhava). In the next (I, 42 45), definitions of 'verb' (akhyata) as well as 'noun' (ntima) are given. The last and by far the longest passage, coming at the end of the introduction (II, 89 122), is much the most comprehensive in its contents. Begin- ning (89 93) with the particles (nipata), it goes on (94 95) to the prepositions (upasarga), gender (96), pronouns (97), Vedic names as included in nouns (98), and the importance of sense in the analysis of words with regard to Vedic exegesis (99 102). 'Word' (pada) is next defined (103), five kinds of derivative words (104) and six classes of compound words being distinguished (105). The importance of the correct analysis of derivatives (106) and of compounds (107) is then stated, with five considerations governing the proper explanation of words (108), and criticisms of Yaska's wrong explanations (109 114). The importance of restoring words to their correct order in the Veda (115) and of restoring lost letters in deriving words (116) is dwelt on, everything depending on the ascertainment of the correct sense of the word (117-119). Some concluding remarks are, in connexion with the verb, added on 'becoming' (bhava), of which there are stated to be six modi- fications (120 122). After these preliminary remarks, I subjoin the text of these three passages as constituted for my forthcoming edition of the Brhaddevata, together with translation and notes. Owing chiefly to the absence of a commentary, these sections are among the most difficult in the whole work. I hope, therefore, I may receive from fellow Sanskritists criticisms that might be utilised in the translation which will form part of my edition.43 334

TEXT. I. 22. Ai dyantayos tu siiktanarn prasaitgaparikirtanat stotrbhir devata romna upekseteha mantravit. 23. Tat khalv 'katibhyas tu karmabhyo neima jayate sattonam vaidikandm vet yad vanyad iha kirncana?' 24. 'Navabhya' iti Nairuktal,t puretroh havayag ca ye Madhukah jvetaketug ca Galazas caiva manvate: 25. Nivasat karmano riipan nzaitgalaa vaca agiqah yadrchayopavasandt tatiomusyayaroc ca yat. 26. Caturbhya' iti tatrahur Yaska-Gargya-Rathitarah: -eigso 'tharthavairapyad vacate karmana eva ca'. 27. Sarvarty etani namani karmatas tv dha kunakal.t: asa ricparn ca vacyam ca sarvam bhavati karmatah. 28. Yadrchayopavasanat tathamumayandt ca yat tatha tad api karmaiva : tac chrnudhvam ca hetavall. 29. Praja4 karmasamuttlat hi : ,karmatatt sattvasamgatih. Kvacit samjayate sac ca : nivasa tat prajdyate. 30. Ya drchikam tu namabhidhiyate yatra kutra cit: aupamyad api tad vidyad bhavasyaiveha kasyacit. 31. Ndkarmako 'sti bitavo hi, na namasti nirarthakam. Neirtyatra bhavan namani, tamed sarvani karmatail. 32. Ilfaitgaldt kriyate yac ca namopavasanac ca yat bhavaty eva tu sa by svastyader mai/watt-Id iha. 33. `.Api kutsitandmayam iha fivet katharn ciram?' Iti kriyante netmeini bhiltandm viditany api.

I. 42. jabdenoccariteneha yena dravyarn pratiyate, tad aksaravidhau yuktam namety ahur 43. Astitu yirtra prayujyante nanarthequ vibhaktayah, tan name kavayah prahur bhede vacanaliitgayoh. 44. Kriyasu bahvisv abhisarngrito yah piirvaparibhiita ihaika eva kriyabhinirvrttivagena siddha akhotatabdena tam artham 45. Kriyabhinirvrttivagopaiatah krdantagabdabhihito yada syat, Sarnkhyavibhaktyavyayalingayukto bhavas tada dravyam ivopalaksyall.

II. 89. Uccavacesu carthesu nipatah samuctahrtah karmopasamgraharthe ca kvticic cauparnyakdranat. 90. Undizam picrartartha va padanam apace kvacit. Mitaksaresu granthesu piiranarthas tv anarthakah 91. Kam am id v iti. 70eyei ye tv anekarthakag ca te. Iva na cin nu catvara upamartha bhavanti te. 92. Upamarthe nakaras tu kvacid eva nipatyate rnitksarequ granthequ, pratisedhe tv analpagah. 93. Iyanta iti samkhyanarp, nipatctnam na vidyate. Va,eit prakarartasyaite nipatyante pade pade. 335 94. Upasargas tu qileyaly, kriyayogena vimgatih, : vivecayanti te by artham, namakhotavibhaktiqu. 95. Acha grad avatar ity etan acaryah gakatayanah upasargan kriyayogan mene: te tu trayo 'dhikah: 96. Triro eva loke lihgani puniiin stri cl napumsakam. Namasaktaprayogesu vacyam, prakararbam, tatha. 97. Yeqam tu namabhir lingair grahargcm, sarvanamabhill krtakrtasya saclrgo grhitasy t punargrahah. 98. Padas'aktargardharcanarnany anyani yang ca sarve nmni caivahur, anye caivam yatha katha, 99. Pradhanam artha4: gabdo hi tadguvayatta isyate. Tasman nananvayopayaily, gabdan arthavagam nayet. 100. Atiriktam padam tyajyam, hinam