Βιξμηυαμική

Δπαμάρςαρη

Δοεσμηςική εογαρία

Β΄ ΚΣΙΔΘΞΣ

2ξ ΓΔΚ ΡΟΑΠΖΡ

ΡΥΞΚΘΙΞ ΔΞΡ 2017-2018

ΣΟΔΣΗΣΜΞΡ ΙΑΗΖΓΖΖΡ:ΥΠΖΡΑΙΖΡ ΘΩΑΜΜΖΡ ΟΔ02

Ε.ΗΟΒSΒAWN:Η πιένλ βαζηά αλαταξαρή τεο αλζξώπηλεο ύπαξμεο στελ παγθόσκηα ηστνξία πνπ έρεη θαταγξαυεί σε τεθκήξηα. C.CIPOLLA: Η βηνκεραληθή επαλάστασε κετακόξυωσε τνλ άλζξωπν από γεωξγν-θτελντξόυν σε ρεηξηστή κεραλώλ πνπ ιεητνπξγνύλ ρωξίο δώσα ελέξγεηα.

ΟΜΑΔΑ Α΄ «ΣΕΧΝΟΛΟΓΟΙ» ΟΜΑΔΑ Β΄

«ΕΡΓΑΙΟΛΟΓΟΙ,ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓ

ΟΙ»

ΟΜΑΔΑ Γ΄ «ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΟΙ-

ΠΟΛΙΣΙΚΟΙ ΕΠΙΣΗΜΟΝΕ»

ΘΕΟΠΟΤΛΟ ΗΛΙΑ

ΣΙΓΚΑΝΕ ΙΜΗΝΗ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΤ ΠΑΝΑΓΙΩΣΗ

ΖΑΧΑΡΑΚΗ ΔΗΜΗΣΡΙΟ

ΑΡΑΝΣΟΠΟΤΛΟΤ ΕΙΡΗΝΗ

ΓΕΩΡΓΙΕΒ ΓΚΑΜΠΡΙΕΛ

ΜΑΝΙΑΣΑΚΟ ΓΕΩΡΓΙΟ

ΜΠΟΜΠΟΝΗ ΜΕΛΠΟΜΕΝΗ

ΓΡΙΒΟΓΙΑΝΝΗ ΟΦΙΑ

ΜΑΣΑ ΙΩΑΝΝΗ

ΜΟΤΣΑΚΗ ΓΕΩΡΓΙΟ

ΚΟΝΣΑΚΟ ΣΡΤΦΩΝΑ

ΛΑΦΟΓΙΑΝΝΗ ΣΑΤΡΟΤΛΑ

ΜΟΧΟΒΑΚΟΤ ΕΜΜΑΝΟΤΕΛΑ

ΛΑΜΠΡΙΝΑΚΟ ΔΗΜΗΣΡΙΟ

ΜΟΧΟΒΙΣΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ

ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΤΛΟΤ ΚΑΛΛΙΟΠΗ-

ΕΤΑΓΓΕΛΙΑ

ΟΜΑΔΕ ΕΡΓΑΙΑ ΓΙΑ ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Β’ ΛΤΚΕΙΟΤ ΜΕ ΘΕΜΑ «ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΑΗ»

ΤΠΕΤΘΤΝΟ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: ΧΡΗΣΑΚΗ ΙΩΑΝΝΗ ,ΠΕΟ2

2

ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΑ ΕΡΩΣΗΜΑΣΑ ΠΟΤ ΑΠΑΧΟΛΗΑΝ ΣΙ ΟΜΑΔΕ

1.Να διευκρινιςτεί ο όροσ «βιομηχανική» επανάςταςη». *ΟΛΕ ΟΙ ΟΜΑΔΕ+ 2.Να μελετηθεί η ιςτορική εξζλιξη αυτήσ τησ εκβιομηχάνιςησ. *ΟΛΕ ΟΙ ΟΜΑΔΕ+ 3.Να δοθοφν τα κφρια χαρακτηριςτικά τησ. *ΟΛΕ ΟΙ ΟΜΑΔΕ+ 4.Να αναλυθοφν οι τεχνικζσ καινοτομίεσ τησ . * ΜΟΝΟ Η Α΄ ΟΜΑΔΑ+ 5.Να ερευνηθοφν οι επιδράςεισ τησ ςτην αγορά εργαςίασ.(π.χ. παιδική εργαςία,γυναικεία εργαςία) * ΜΟΝΟ Η Β΄ ΟΜΑΔΑ+ 6.Να αποδοθεί με ςαφήνεια ο νζοσ τρόποσ οργάνωςησ τησ οικονομίασ ( π.χ. ελεφθερη αγορά,κεφαλαιοκρατία). * ΜΟΝΟ Η Β΄ ΟΜΑΔΑ+ 7.Να καταδειχθεί η μορφή τησ εκβιομηχάνιςησ και οι διαφοροποιήςεισ τησ ςε Αγγλία ,Γερμανία ,Γαλλία και ΗΠΑ. * ΜΟΝΟ Η Γ΄ ΟΜΑΔΑ+ 8.Συνδικαλιςμόσ . * ΜΟΝΟ Η Β΄ ΟΜΑΔΑ+ 9.Γυναικείο κίνημα. *ΟΙ ΟΜΑΔΕ Β΄ ΚΑΙ Γ΄ + 10.Σοςιαλιςμόσ και βιομηχανική επανάςταςη. * ΜΟΝΟ Η Γ΄ ΟΜΑΔΑ+ 11.Η βιομηχανική επανάςταςη ςτον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία. *ΟΛΕ ΟΙ ΟΜΑΔΕ+

3

ΑΜΕΕ ΕΝΕΡΓΕΙΕ 1.Ανάδειξη/εκλογή επικεφαλήσ και καθοριςμοσ αρμοδιοτήτων υπόλοιπων μελών ομάδων. 2.Φάκελοσ δραςτηριοτήτων ομάδασ και ημερολόγιο δραςτηριοτήτων .ςυναντήςεων ,δράςεων. 3.Προμήθεια ενόσ usb stick ανά ομάδα. 4.Γνωςτοποίηςη προςωπικων e-mails μεταξφ των μελών τησ ομάδασ και των μελων όλων των ομάδων και του υπεφθυνου καθηγητή. 5.Εξαςφάλιςη –μζςω δανειςτικήσ βιβλιοθήκησ χολείου ή δημόςιασ βιβλιοθήκησ ή μζςω διαδικτυακήσ παραγγελίασ(e-shop,politeia,ianos κλπ)-των τριών θεμελιωδών ςχετικών ιςτορικών ζργων. Α.Η Ευρώπη πριν από τη βιομηχανική επανάσταση ,CARLO M.CIPOLLA

Β.Η εποχή των Επαναστάσεων ,ERIC HOBSBAWM

Γ.Η Βιομηχανική Επανάσταση,T.S.ASTHON

4

Ζ μηχαμή του Σέιβερι (αςμξαμςλία

υχοίπ έμβξλα) ςξ 1698, η ποόςη

παγκξρμίχπ εμπξοική ρσρκεσή πξσ

λειςξσογξϋρε με αςμϊ,

καςαρκεσαρμέμη απϊ ςξμ ϊμαπ

Ρέιβεοι (Thomas Savery).

φη ςξσ εογξρςαρίξσ επενεογαρίαπ λιναριού στο Ληντς

της Αγγλίαπ

ξ μϊμξ διαρχθέμ δείγμα

μηυαμξκίμηςξσ αογαλειξϋ ςξ

ξπξίξ ετεσοέθηκε απϊ

ςξμ Ράμιξσελ

Ιοϊμπςξμ (Samuel

Crompton) ςξ 1779.

Ρσρκεσή παοαγχγήπ βιδόμ, 1797-1800

Ρϋγυοξμη αμακαςαρκεσή υειοξκίμηςξσ αογαλειξϋ ρε μξσρείξ

ςξσ Βξϋπεοςαλ, Γεομαμία. Δτεσοέθηκε απϊ ςξμ ζέιμπ

Υάογκοηβπ (James Hargreaves) ςξ 1764, και ήςαμ μια απϊ ςιπ

ποόςεπ ετεσοέρειπ πξσ νεκιμήραμ ςξ ταιμϊμεμξ ςηπ βιξμηυαμικήπ

επαμάρςαρηπ.

5

Ζ Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη είμαι ιρςξοική πεοίξδξπ, καθόπ και έμα

ιδιαίςεοα ρϋμθεςξ ρϋρςημα οαγδαίχμ μεςαβξλόμ και αμακαςαςάνεχμ -

ςευμικώμ, ξικξμξμικώμ, κξιμωμικώμ και πξλιςιρμικώμ - ξι ξπξίεπ

ξδήγηραμ ρςημ "εκβιξμηυάμιρη" (αγγλικά.:industrialized) ςηπ

κξιμωμίαπ ρςη Μεγάλη Βοεςαμία μεςανύ ςωμ εςώμ 1760 - 1860. Σημ

αλλαγή ασςή ακξλξύθηραμ αμάλξγα κιμήμαςα ρε κξιμωμίεπ

άλλωμ εσοωπαϊκώμ κοαςώμ, ρε διατξοεςική κλίμακα για κάθε μια

από ασςέπ, με απξςέλερμα η αγοξςική, κσοίωπ, παοαγωγή μα

ενελιυθεί ρε βιξμηυαμική, χπ επί ςχ πλείρςξμ. Θδιαίςεοα, επηοεάρςηκε

η Γαλλία και αογϊςεοα ξι ΖΟΑ ρε ρυέρη με ςξ ςοϊπξ λειςξσογίαπ και

αμάπςσνηπ ςηπ ξικξμξμίαπ και ςηπ δξμήπ ςηπ κξιμχμίαπ. Ξι ιδέεπ ςξσ

διατχςιρμξϋ πξσ κσοιαουξϋραμ ςημ επξυή ασςή, ήοθαμ μα μτύσουμ με

ςξ πμεσμαςικϊ μαμδϋα ςξ ρϋμξλξ ςχμ μεςαοοσθμίρεχμ και ρςξμ

ιδεξλξγικϊ υάοςη.

ΜΔΡΟ 1ξ :ΔΙΑΓΩΓΖ

6

ΙΣΟΡΙΚΖ ΔΞΔΛΙΞΖ Ζ βιξμηυαμική επαμάρςαρη νεκίμηρε ρςξ δεϋςεοξ μιρϊ ςξσ 18ξσ αιόμα και κξοστόθηκε καςά ςξμ

19ξ, αουικόπ, ρςη Λεγάλη Βοεςαμία και, εμ ρσμευεία, ρςξ ρϋμξλξ ςηπ δσςικήπ Δσοόπηπ. Ξ North

σπξρςηοίζει ϊςι ρπξσδαίξ οϊλξ για ςημ αμάπςσνη ςχμ αγξοόμ είυε ξ καθξοιρμϊπ και η επιβξλή

ιδιξκςηριακόμ δικαιχμάςχμ ρε αγαθά και σπηοερίεπ, μέρα απϊ πεοιξοιρμξϋπ πξσ εμθάοοσμαμ ςημ

παοαγχγικϊςηςα. Ζ ςαυεία αμάπςσνη ςχμ πϊλεχμ είυε ςξμόρει ςη γεχογία, αοκεςά μχοίπ. Οοιμ απϊ

ςη βιξμηυαμική επαμάρςαρη είυε, ήδη, ποξηγηθεί μια πεοίξδξπ μικοόμ ςευμικόμ βελςιόρεχμ ρςημ

αγοξςική παοαγχγή, με απξςέλερμα ασςή μα αμςαπξκοιθεί ρςημ ςαυεία πληθσρμιακή αμάπςσνη. Ζ,

ποαγμαςικά, μεγάλη αϋνηρη ςηπ παοαγχγήπ ρσμέβη πεοιρρϊςεοξ μέρχ κξιμχμικξϋπ και ϊυι

ςευμξλξγικξϋπ μεςαρυημαςιρμξϋπ. Ξι μϊμξι ςχμ πεοιτοάνεχμ καςάογηραμ ςημ καλλιέογεια ςχμ

κξιμξςικόμ αμξιυςόμ αγοόμ και εναταμίρςηκαμ η μικοξκαλλιεογηςέπ.

Οαοάλληλα, η αμάπςσνη αγοξςικήπ παοαγχγήπ σφηλήπ απϊδξρηπ, ρςα ςέλη ςξσ 18ξσ αιόμα,

δημιξϋογηρε ςιπ ποξωπξθέρειπ για ςημ εμτάμιρη ξικξςευμικόμ δικςϋχμ, ςα ξπξία μπξοξϋραμ μα

ςοξτξδξςξϋμ ςιπ αμαπςσρρϊμεμεπ βιξμηυαμίεπ με ποξψϊμςα αλλά και έμα, ρυεςικόπ ικαμξπξιηςικά,

εκπαιδεσμέμξ ποόημ αγοξςικϊ και μσμ εογαςικϊ δσμαμικϊ.

Ξ ςοϊπξπ βιξμηυαμικήπ αμάπςσνηπ, ςξμ 18ξ αιόμα (ποόςη πεοίξδξπ εκβιξμηυάμιρηπ), ήςαμ η

επέκςαρη ςηπ ξικξςευμίαπ. Ζ εκμηυάμιρη ςηπ βοεςαμικήπ κλχρςξωταμςξσογίαπ απξςέλερε ςημ

εμράοκχρη ςηπ ποξϊδξσ ρςημ παοαγχγή και ςιπ ςευμικέπ μεθϊδξσπ πξσ έγιμαμ ρςημ αουή ςηπ

βιξμηυαμικήπ επαμάρςαρηπ. α εογξρςάρια, μέυοι ςη δεκαεςία ςξσ 1860, ήςαμ, ρυεδϊμ,

απξκλειρςικά κλχρςξωταμςξσογικά και, κσοίχπ, εογξρςάρια επενεογαρίαπ βάμβακξπ. Ζ αμάπςσνη

ασςήπ ςηπ βιξμηυαμίαπ ήςαμ ρςαδιακή, με ξοιρμέμα ρςάδια ςηπ παοαγχγήπ μα παοαμέμξσμ ρςημ

ξικξςευμία. Ρςα κοίριμα ρςάδια ςηπ επενεογαρίαπ βάμβακξπ, ϊπχπ η κλόρη, σπήουε έλλειφη

απξδξςικόμ και τθημόμ εογαςικόμ υεοιόμ, κάςι πξσ ποξόθηρε ςημ ασςξμαςξπξίηρη. Ωπ

επακϊλξσθξ, πλήθξπ σταμςόμ ϋταιμαμ ρςιπ ξικίεπ ςξσπ, ρε υειοξκίμηςξσπ αογαλειξϋπ,

απξοοξτόμςαπ ςα ποξψϊμςα ςχμ εκμηυαμξπξιημέμχμ κλχρςηοίχμ.

7

Ζ ζήςηρη για ςξ βαμβάκι και η αμάπςσνη ςηπ αγγλικήπ σταμςξσογικήπ βιξμηυαμίαπ εσθϋμεςαι ρημαμςικά για ςημ

ξικξμξμική αμάπςσνη ςηπ Λεγάληπ Βοεςαμίαπ χπ ςξ 1830. Ήςαμ ςϊρξ ρημαμςική για ςξ εναγχγικϊ εμπϊοιξ, πξσ

επηοέαζε ξλϊκληοη ςημ ξικξμξμία. Δπίρηπ, δημιξϋογηρε μια κξιμχμική καςάρςαρη πξσ ρςηοιζϊςαμ ρε έμα μέξ

ςοϊπξ παοαγχγήπ. Σπϊ ςημ κσοιαουία ασςξϋ ςξσ ςοϊπξσ παοαγχγήπ, ξι κεταλαιξϋυξι επέμδσραμ ρε μηυαμξλξγικϊ

ενξπλιρμϊ και ποϊρληφη εογαςικξϋ, έμμιρθξσ, δσμαμικξϋ. Έςρι, ποξέκσφαμ παοαγχγικέπ μξμάδεπ πξσ

λειςξσογξϋραμ δξμημέμεπ πέοιν μιαπ κεμςοικήπ μξμάδαπ παοαγχγήπ ιρυϋξπ (έογξσ), ξι ξπξίεπ σπξρςηοίζξμςαμ απϊ

μξμάδεπ καςξικίαπ πληρίξμ ασςόμ.

Ξι βιξμήυαμξι είυαμ ρςη διάθερη ςξσπ έμαμ αοιθμϊ αμεμεογξϋ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ, ςξ ξπξίξ είυε δημιξσογηθεί,

ιρςξοικά, απϊ ςημ πεοίτοανη και ςη μαζική εκκέμχρη ςηπ γηπ, καθόπ και απϊ ςξ αμαπςσρρϊμεμξ μέγεθξπ ςχμ

αγοξςικόμ ξικξγεμειόμ, ξι ξπξίεπ εογάζξμςαμ ρςξ ρϋρςημα «façon». Ζ υοήρη μηυαμόμ αϋνηρε ςημ

παοαγχγικϊςηςα, μειόμξμςαπ ςξ κϊρςξπ αμά μξμάδα παοαγχγήπ, επιςσγυάμξμςαπ εκςεμείπ ξικξμξμίεπ κλίμακξπ.

Άλλχρςε, ςξ κϊρςξπ ςηπ εογαρίαπ είυε μειχθεί, καθόπ, ρςημ παοαγχγή είυαμ ποξρςεθεί, πλέξμ, μεγάλξπ αοιθμϊπ

γσμαικόμ και παιδιόμ. Ζ μεγαλϋςεοη παοαγχγική δαπάμη, η ξπξία, μέυοι ποϊςιμξπ, βοιρκϊςαμ ρςξ κϊρςξπ ςηπ

ποόςηπ ϋληπ, είυε, πλέξμ, μειχθεί κι ασςή ρημαμςικά με ςημ επέκςαρη ςηπ βαμβακξκαλλιέογειαπ ρςιπ ΖΟΑ και ςημ

ετεϋοερη ςηπ εκκξκκιρςικήπ μηυαμήπ, ςξ 1793. Ζ βιξμηυαμική επαμάρςαρη και ξ αμςαγχμιρμϊπ ξδήγηραμ ρε μια

ρσμευϊμεμη και ρημαμςική πςόρη ςηπ ςιμήπ ςχμ ποξψϊμςχμ αλλά ϊυι και πςόρη ςξσ κϊρςξσπ παοαγχγήπ. Ζ μείχρη

ςξσ πεοιθχοίξσ κέοδξσπ έποεπε μα αμςιμεςχπιρςεί, κάςι πξσ μπξοξϋρε μα ποξκϋφει μϊμξ με ςξμ πεοιξοιρμϊ ςχμ

δαπαμόμ. ξ μεγαλϋςεοξ μέοξπ ςχμ ασςόμ, πλέξμ, ήςαμ ςα ημεοξμίρθια, ςξ κϊρςξπ ςχμ ξπξίχμ αμεουϊςαμ ρςξ

ςοιπλάριξ εκείμξσ ςχμ ποόςχμ σλόμ.

Ζ βιξμηυαμία πιέρςηκε πξλϋ απϊ ςημ μείχρη πεοιθχοίχμ κέοδξσπ, όρςε έποεπε μα ποξυχοήρει ρε πεοαιςέοχ

μείχρη δαπαμόμ ρε εογαςικά υέοια, ξογάμχρη και επέκςαρη ςηπ παοαγχγήπ και ςχμ πχλήρεχμ. Ξι απξδξυέπ ςχμ

εογαςόμ μειόμξμςαμ ρςαθεοά, απϊ ςξ 1815 κι ετενήπ, μέυοι ςξσ ρημείξσ ςχμ ποξθϋοχμ λιμξκςξμίαπ ςχμ εογαςόμ,

γεγξμϊπ πξσ μείχρε ςξ μιρθϊ ςχμ σταμςόμ με υειοξκίμηςξ αογαλειϊ. Ασςή η μείχρη μιρθόμ καθσρςέοηρε, κάπχπ,

ςημ σιξθέςηρη ςξσ μηυαμξκιμήςξσ αογαλειξϋ. Ξ ασςξμαςιρμϊπ πξσ ειρήυθη αογϊςεοα ρςημ παοαγχγή δεμ

απξςελξϋρε ρημαμςική ςευμξλξγική καιμξςξμία αλλά γεμίκεσρη υοήρηπ ςχμ σπαουϊμςχμ μηυαμημάςχμ (ή ελατοέπ

βελςιόρειπ ςξσπ).

α ποόιμα εογξρςάρια σταρμάςχμ αμςιμεςόπιζαμ ςημ αποξθσμία ςξσ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ - ςξ ξπξίξ είυε, ήδη,

αουίρει μα αμαπςϋρρεςαι με κιμημαςικά υαοακςηοιρςικά - μα απαρυξληθεί ρε παοαγχγικέπ μξμάδεπ. Ξι αμςιδοάρειπ

ποξέουξμςαμ απϊ ςιπ απαιςήρειπ ςχμ εογξδξςόμ για αδιάκξπη εογαρία με εμςαςικξϋπ οσθμξϋπ και ασρςηοή

πειθαουία, πξσ εουϊςαμ ρε αμςίθερη με ποξηγξϋμεμεπ ρσμήθειεπ κας'ξίκξμ εογαρίαπ. Οξλλά ποόιμα εογξρςάρια

ρςελευόθηκαμ απϊ ςοξτίμξσπ ξοταμξςοξτείχμ, παοά ςη θέληρή ςξσπ. Ξι ποόημ υειοξςέυμεπ και ξικξςέυμεπ

θεχοξϋραμ ϊςι ήςαμ κξιμχμικόπ μειχςική η ενέλινή ςξσπ απϊ ξικιακξϋπ παοαγχγξϋπ ρε σπξςαγμέμξσπ

βιξμηυαμικξϋπ εογάςεπ. Ξι επιυειοημαςίεπ ποξρπαθόμςαπ μα εναρταλίρξσμ πειθαουημέμξ και τθημϊ εογαςικϊ

δσμαμικϊ ρςοάτηκαμ ρε μέεπ εογαςικέπ δσμάμειπ. ξ καιμξϋογιξ εογαςικϊ δσμαμικϊ πξσ επάμδοχμε ςξσπ

μηυαμξκίμηςξσπ αογαλειξϋπ απξςελξϋμςαμ, πλέξμ, κσοίχπ απϊ γσμαίκεπ και παιδιά.

8

α κϋοια υαοακςηοιρςικά ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ είμαι:

H εκςεςαμέμη υοήρη μέχμ ςευμικόμ μέρχμ πξσ πεοιϊοιζαμ ςη υειοχμακςική εογαρία,

ασνάμξμςαπ ςημ παοαγχγή και μειόμξμςαπ ςξ κϊρςξπ ςχμ ποξψϊμςχμ,

H ανιξπξίηρη μέχμ μξοτόμ εμέογειαπ,

H εταομξγή καιμξςξμιόμ ρςη μεςαλλξσογία,

H αμάδεινη ςξσ εογξρςαρίξσ χπ ςξσ βαρικξϋ υόοξσ παοαγχγήπ, ϊπξσ ρσγκεμςοόθηκε η

πλειξφητία ςχμ εογαςόμ και, ςέλξπ,

Oι σφηλξί οσθμξί αμάπςσνηπ.

ξ μεϊςεσκςξ ξικξμξμικϊ ρϋρςημα ςξσ καπιςαλιρμξϋ ξδήγηρε, αουικά, απϊ ςη μία πλεσοά

ςξσπ ιδιξκςήςεπ ςχμ μέρχμ παοαγχγήπ ρε ξικξμξμική αμάπςσνη και πλξσςιρμϊ και απϊ

ςημ άλλη, μεςέςοεφε ςξσπ εογαζϊμεμξσπ ρε θϋμαςα εκμεςάλλεσρηπ και ξικξμξμικήπ

εναθλίχρηπ. ξ κοάςξπ ςήοηρε, αουικά, ξσδέςεοη ρςάρη ρ'ασςή ςη ρϋγκοξσρη

ρσμτεοϊμςχμ, ρςη ρσμέυεια, ϊμχπ, μέρα απϊ κξιμχμικέπ αμακαςαςάνειπ και μεςά ςιπ

επαμαρςαςικέπ εκοήνειπ και ςη ρςαδιακή άμξδξ ςχμ ρξριαλιρςικόμ κιμημάςχμ, σιξθέςηρε

έμα παοεμβαςικϊ οϊλξ αμαδιαμξμήπ ςξσ πλξϋςξσ (Ιεωμριαμή οϋθμιρη). Ζ ςευμική δεμ

ήςαμ, ποξταμόπ, η μξμαδική ρσμιρςόρα πξσ όθηρε ρςη Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη,

έπαινε, ϊμχπ, απξταριρςικϊ οϊλξ με ςξμ εκμηυαμιρμϊ ςχμ παοαγχγικόμ διαδικαριόμ,

ςημ ασναμϊμεμη ανιξπξίηρη ςχμ πξοιρμάςχμ ςηπ επιρςήμηπ και ςη υοήρη, ϊλξ και

πεοιρρϊςεοχμ, σλικόμ, μξοτόμ εμέογειαπ και πληοξτξοιόμ. Ζ δερπϊζξσρα θέρη ςηπ

ςευμικήπ ρςημ ξικξμξμία άουιρε μα απαιςεί μεγαλϋςεοξ αοιθμϊ αμθοόπχμ με

ενειδικεσμέμεπ γμόρειπ, με απξςέλερμα μα ιδοσθξϋμ, ρςξμ 19ξ αιόμα, ςευμικέπ και

πξλσςευμικέπ ρυξλέπ κάθε καςεσθϋμρεχπ και επιπέδξσ. Ασςή η βελςίχρη ςηπ καςάοςιρηπ

είυε χπ απξςέλερμα, πέοα ςηπ αμϊδξσ ςξσ γεμικϊςεοξσ μξοτχςικξϋ επιπέδξσ ςηπ

κξιμχμίαπ, μέεπ ςευμικέπ βελςιόρειπ, επιμξήρειπ και ετεσοέρειπ.

9

Ριδηοά γέτσοα ρςξ Ροϊπραψο, Αγγλία, η

ποόςη ριδεοέμια γέτσοα παγκξρμίχπ,

καςαρκεσήπ 1781

Αςμξκίμηςη μηυαμή

Ιξοσταίξ επίςεσγμα ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ θεχοείςαι η

ετεϋοερη ςηπ αςμξμηυαμήπ, ρςη Λεγάλη Βοεςαμία, ξι εταομξγέπ

ςηπ ξπξίαπ επεκςάθηκαμ ρε διάτξοξσπ ςξμείπ ςηπ ξικξμξμίαπ, και ξ

ριδηοϊδοξμξπ. ξ ποόςξ ςοέμξ κσκλξτϊοηρε ςξ 1830 ρςη Λεγάλη

Βοεςαμία, εμό ςα επϊμεμα υοϊμια, ριδηοξδοξμικϊ δίκςσξ άουιρε μα

καςαρκεσάζεςαι ρςη Λεγάλη Βοεςαμία, ςη Γαλλία και άλλα κοάςη.

Ξσριαρςικά, ξ ριδηοϊδοξμξπ έτεοε ςημ επαμάρςαρη ρςιπ

μεςατξοέπ. Αμςίρςξιυα, ρςιπ θαλάρριεπ μεςατξοέπ ςημ επαμάρςαρη

έτεοε η υοήρη αςμϊπλξιξσ, πξσ έκαμε ςιπ μεςατξοέπ αρταλέρςεοεπ

και ςαυϋςεοεπ. Άλλα πεοίτημα επιςεϋγμαςα ήςαμ η μηυαμή

ερχςεοικήπ καϋρηπ, η παοαγχγή ηλεκςοιρμξϋ και ξ ςηλέγοατξπ,

με ςξμ ξπξίξ υοηριμξπξιείςαι ηλεκςοιρμϊπ για μα μεςαδξθεί μέρα

απϊ καλόδια έμα μήμσμα τςιαγμέμξ απϊ ρήμαςα.

ημ πεοίξδξ ςηπ βιξμηυαμικήπ επαμάρςαρηπ έγιμαμ πξλλέπ καιμξςξμίεπ, ξι ξπξίεπ βξήθηραμ ρςημ αμάπςσνη

σπαουϊμςχμ και μέχμ ςευμόμ και ρςημ επίςεσνη κάπξιχμ καςαρκεσόμ. Λεοικέπ καιμξςξμίεπ ήςαμ η εκςεςαμέμη

υοήρη ςχμ μέχμ ςευμικόμ μέρχμ, ϊπχπ, ξ ριδηοϊδοξμξπ , ςξ αςμϊπλξιξ , ςξ ασςξκίμηςξ και ςξ αεοξπλάμξ, επίρηπ,

η εταομξγή καιμξςξμιόμ ρςη μεςαλλξσογία και ςημ σταμςξσογία ήςαμ πξλϋ ρημαμςική.

Λεςά ςξ 1880, αμαπςϋυθηκαμ μέξι βιξμηυαμικξί κλάδξι πξσ ρσμδέξμςαμ με ςημ επιρςημξμική έοεσμα. Ζ υημεία

πέοαρε απϊ ςξμ υόοξ ςξσ εογαρςηοίξσ ρςη μαζική παοαγχγή. Δπαμαρςαςικέπ επιρςημξμικέπ αμακαλϋφειπ γέμμηραμ

ςημ ξογαμική υημεία και επέςοεφαμ ςημ παοαγχγή μεγάλχμ πξρξςήςχμ ρσμθεςικόμ βατόμ, λιπαρμάςχμ,

πλαρςικόμ σλόμ και εκοηκςικόμ (δσμαμίςιδα).

Υάοη ρςη υημεία αμαπςϋυθηκαμ, ακϊμη, ξι βιξμηυαμίεπ ταομάκχμ, φσγείχμ, τχςξγοατικόμ και κιμημαςξγοατικόμ

ειδόμ. Οοχςξπϊοξπ αμαδείυθηκε η Γεομαμία. Οαοάλληλα, ξ ηλεκςοιρμϊπ απξςέλερε, ίρχπ, ςημ κσοιϊςεοη

καιμξςξμία ςξσ δεϋςεοξσ μιρξϋ ςξσ 19ξσ αιόμα., ςϊρξ χπ πηγή εμέογειαπ για ςξσπ ηλεκςοικξϋπ κιμηςήοεπ ϊρξ και χπ

μέρξ τχςιρμξϋ.

Ρςξ δεϋςεοξ μιρϊ ςξσ 19ξσ αιόμα, η ενέλινη ςχμ κιμηςήοχμ και η εμρχμάςχρη ςξσπ ρε ξυήμαςα είυε χπ απξςέλερμα

ςη δημιξσογία ςξσ ασςξκιμήςξσ, αλλά και ςξμ πειοαμαςιρμϊ ρςημ δημιξσογία ιπςάμεμχμ μηυαμόμ, ςχμ ποόςχμ

αεοξπλάμχμ. έλξπ, καιμξςξμίεπ έγιμαμ ρςα μέρα μεςάδξρηπ ήυξσ ρε μεγάλεπ απξρςάρειπ (ηλεκςοικϊπ ςηλέγοατξπ,

ςηλέτχμξ, αρϋομαςξπ ςηλέγοατξπ), ςα ξπξία έκαμαμ εσκξλϊςεοη ςημ επικξιμχμία.

Δκςϊπ, ϊμχπ, απϊ ςημ Δσοόπη, ξ αμςίκςσπξπ ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ έτςαρε και ρςξμ σπϊλξιπξ κϊρμξ μέρχ

ςχμ ενεοεσμήρεχμ ρςιπ απξικίεπ ςχμ εσοχπαψκόμ δσμάμεχμ.

10

Οαγκϊρμια αϋνηρη

ςξσ ΑΔΟ, με εμταμή

ςημ καςακϊοστη

αϋνηρη ςξσ καςά

ςημ πεοίξδξ ςηπ

βιξμηυαμικήπ

επαμάρςαρηπ

ΔΠΓΑΘΙΖ ΑΝΖ Ζ μέα κξιμχμική ξμάδα ήςαμ ξι εογάςεπ και ξι εογάςοιεπ. Ξι εογάςεπ πξσ καςαρκεϋαζαμ ςα βιξμηυαμικά ποξψϊμςα δεμ

είυαμ ςα υοήμαςα πξσ απαιςξϋμςαμ για ςημ αγξοά ςξσπ. Ξι εογάςεπ διαβιξϋραμ ρε άρυημεπ ρσμθήκεπ και δεμ είυαμ

ρίγξσοη και ρςαθεοή εογαρία. Ξι πεοιρρϊςεοξι απϊ ασςξϋπ καςξικξϋραμ ρε μικοά δχμάςια ρςξ κέμςοξ ςηπ πϊληπ. Ξι

κακέπ ρσμθήκεπ σγιειμήπ ποξκαλξϋραμ επιδημίεπ. Έςρι, πξλλξί πέθαιμαμ απϊ τσμαςίχρη και υξλέοα. Ξι εογάςεπ

διαυχοίζξμςαμ απϊ ςημ εογαρία ςξσπ, απϊ ςημ ειδίκεσρη πξσ είυαμ, απϊ ςημ καςαγχγή ςξσπ, απϊ ςξ τϋλξ και ςημ ηλικία

ςξσπ. Σπήουε μιρθξλξγική αμιρϊςηςα και εογαριακή αρςάθεια. α ποόςα εογαςικά ρσμδικάςα δημιξσογήθηκαμ ρςη

Λεγάλη Βοεςαμία μεςά ςξ 1820. Δμ ρσμευεία, δημιξσογήθηκαμ ιδιαίςεοα, ρε κάθε επαγγελμαςικϊ κλάδξ. Αουικά, δεμ

ήςαμ μϊμιμα, διϊςι ξι εογξδϊςεπ και ξι κσβεομήρειπ αμςιδοξϋραμ. Αογϊςεοα ϊμχπ, σπξυοεόθηκαμ μα ςα αμαγμχοίρξσμ.

Ξι απεογίεπ για ςημ καλσςέοεσρη ςχμ ρσμθηκόμ εογαρίαπ και ςημ καςξυϋοχρη πεοιρρϊςεοχμ δικαιχμάςχμ ςχμ

εογαςόμ ήοθε χπ τσρικϊ επακϊλξσθξ. α εογαςικά ρςοχμαςά είυαμ ρημαμςική ρσμμεςξυή ρε ϊλα ςα επαμαρςαςικά

κιμήμαςα πξσ έγιμαμ ρςιπ εσοχπαψκέπ υόοεπ, ςξ 1830 και ςξ 1848. Λεςά ςξ 1840, ξι κσβεομήρειπ ςχμ βιξμηυαμικόμ

κοαςόμ πήοαμ ςα ποόςα μεςοά βελςίχρηπ ςχμ ρσμθηκόμ εογαρίαπ. α ποόςα εογαςικά μξμξθεςήμαςα πεοιϊοιραμ ςη

γσμαικεία και ςημ παιδική εογαρία κι ξι ποόςεπ εογαςικέπ εμόρειπ ποξρςάςεσαμ ςα μέλη ςξσπ και ςιπ ξικξγέμειεπ ςξσπ

απϊ αοοόρςιεπ, αςσυήμαςα, θαμάςξσπ κςλ., αλλά και απϊ ςξ μέξ μεγάλξ ποϊβλημα: ςημ αμεογία. Ρςη Γαλλία, ςξ 1841,

ξοίρςηκε με μϊμξ ςξ ξκςάχοξ για ςα παιδιά 8-12 εςόμ, ρςη Λεγάλη Βοεςαμία, ςξ 1842, απαγξοεϋθηκε η εογαρία

γσμαικόμ ρςα ξοσυεία και ςξ 1847 καθιεοόθηκαμ, ρε ξοιρμέμξσπ κλάδξσπ ςηπ βιξμηυαμίαπ, 10 όοεπ εογαρίαπ.

11

Λια μεαοή εογάςοια ρε ρήοαγγα καθόπ αμαρϋοει

κάοβξσμξ. Λε ειδική μξμξθερία η Βοεςαμία ςξ 1842 και

1844 ποξρπάθηρε μα βελςιόρει ςιπ ρσμθήκεπ εογαρίαπ

ρςα αμθοακχοσυεία

Ξι βαρικξί λϊγξι για ςξσπ ξπξίξσπ ξι επιυειοημαςίεπ ρςοάτηκαμ ρςημ απαρυϊληρη παιδιόμ ήςαμ η

ασνημέμη απξδξςικϊςηςά ςξσπ, καςά πεοιπςόρειπ, ρε ρσμδσαρμϊ με ςημ πειθαουία πξσ επιδείκμσαμ,

ρε ρυέρη με ςξσπ εμήλικεπ εογάςεπ, γεγξμϊπ πξσ καθιρςξϋρε ςημ εογαριακή εκμεςάλλεσρή ςξσπ

ρσμτέοξσρα, ξικξμξμικόπ, επιλξγή. Ζ αμξιβή ςχμ παιδιόμ ρςα εογξρςάρια βοίρκξμςαμ κάςχ ςξσ

μιρξϋ εκείμηπ ςχμ εμηλίκχμ, με ασςή, εμίξςε, μα μημ νεπεομά ςξ 1/3 εςξϋςχμ .Αμ και η ςευμξλξγική

ποϊξδξπ εσμϊηρε ςη μείχρη ςηπ παιδικήπ εογαρίαπ, ασςϊ ρσμέβη αοκεςά αογϊςεοα απ'ϊςι η

ςευμξλξγική ποϊξδξπ, καθεασςή, ρςα ποόςα ρςάδια εκβιξμηυάμιρηπ, δημιξσογήρει ςιπ ποξωπξθέρειπ

για ςη μείχρη ςηπ παιδικήπ εογαρίαπ, καθόπ, μείχρε ςημ αμάγκη για ειδικεσμέμα εογαςικά υέοια.

Τσρικά, ςξ ζήςημα ςηπ παιδικήπ εογαρίαπ είυε γίμει αμςικείμεμξ δημϊρια ρσζήςηρηπ και

ποξβλημαςιρμξϋ. Σπήονε διαμάυη μεςανϋ επιυειοημαςιόμ και πξλιςείαπ, ρυεςικά, με ςημ επιβξλή

μϊμχμ και οσθμίρεχμ πξσ θα απέςοεπαμ ή, ςξσλάυιρςξμ, πεοιϊοιζαμ, ρε ποόςξ ρςάδιξ, ςημ

απαρυϊληρη παιδιόμ ρςα εογξρςάρια, με ρθεμαοή αμςίδοαρη απϊ ςημ πλεσοά ςχμ επιυειοημαςιόμ,

πξσ ποξέβαλαμ χπ, κϋοιξ, επιυείοημα ςημ ϋπαονη αμςαγχμιρμξϋ απϊ ςιπ νέμεπ βιξμηυαμίεπ. Μϊμξι

πξσ πεοιϊοιζαμ ςημ παιδική εογαρία, ςελικά, εταομϊρςηκαμ με αοκεςή καθσρςέοηρη, μϊμξ ϊςαμ ξι

ξικξμξμίεπ και η βιξμηυαμία δεμ ςημ υοειάζξμςαμ, πλέξμ, για μα αμαπςσυθξϋμ[13].

12

Γσμαικεία εογαρία

Αμςίρςξιυα με ςα παιδιά-εογάςεπ, ςημ πλειξφητία ςξσ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ ρςα, σταμςξσογικά

κσοίχπ, εογξρςάρια ςημ απξςελξϋραμ γσμαίκεπ. ξ 1820, ςξ 75-80% ςχμ εμήλικχμ γσμαικόμ ρςημ

Δσοόπη εογάζξμςαμ ρςη βιξμηυαμία σταρμάςχμ[14]. Ζ γσμαικεία εογαρία, βεβαίχπ,

θεχοξϋμςαμ καςόςεοηπ πξιϊςηςαπ απϊ ςημ αμδοική, καθόπ και αμειδίκεσςη.

Ξι υαμηλξί μιρθξί ςχμ αμδοόμ απξςέλεραμ καθξοιρςικϊ παοάγξμςα για ςη ρσμμεςξυή ςχμ γσμαικόμ ρςξ εογαςικϊ δσμαμικϊ. Βεβαίχπ, ξι γσμαίκεπ αμείβξμςαμ πξλϋ λιγϊςεοξ, χρςϊρξ, η αγοξςική εογαρία ήςαμ, πλέξμ,

αβέβαιη και η ξικξςευμία έρβημε. Λε ςημ είρξδξ ςχμ γσμαικόμ ρςη μιρθχςή εογαρία, ςξσλάυιρςξμ, εμίρυσαμ ςξ ξικξγεμειακϊ ειρϊδημα. Ζ βελςίχρη ςξσ

βιξςικξϋ επιπέδξσ ςχμ ξικξγεμειόμ δεμ έγιμε απϊ ςξσπ σφηλϊςεοξσπ μιρθξϋπ ςχμ αμδοόμ-παςοιαουόμ, αλλά απϊ ςημ εογαρία γσμαικόμ και

παίδχμ.

13

ΑΡΘΙΖ ΑΝΖ

Ξι αρςξί ήςαμ εϋπξοα άςξμα (βιξμήυαμξι, μεγαλέμπξοξι, ςοαπεζίςεπ, ή μεγαλξψαςοξί). Ρε ϊπξια εσοχπαψκά

κοάςη αμαπςϋυθηκε η βιξμηυαμία, ξι αρςξί ποξέκσπςαμ χπ η, πλέξμ, ιρυσοή κξιμχμική ξμάδα. Δίυαμ σπϊ ςξμ

έλεγυϊ ςξσπ, ποακςικόπ, ςξ ρϋμξλξ ςχμ μέρχμ παοαγχγήπ, ϊπχπ, βιξμηυαμικέπ εγκαςαρςάρειπ και κετάλαια

για ςημ ποξμήθεια μέχμ σλόμ και ςημ απαρυϊληρη εογαςικξϋ δσμαμικξϋ. Για ασςξϋπ είυε μεγάλη ρημαρία η

επιυειοημαςική επιςσυία, καθόπ και η μϊοτχρή ςξσπ. Ιαςά ςξμ 19ξαιόμα, ξι αρςξί επιυείοηραμ ςημ αμάμεινή

ςξσπ ρςημ πξλιςική ενξσρία, επειδή, ατξομήπ ςχμ, ρςαδιακά, πιξ τιλελεϋθεοχμ καθερςόςχμ. Γεμικόπ, η αρςική

ςάνη, πλέξμ, έγιμε η ιρυσοϊςεοη κξιμχμική ςάνη.

14

Ζ αμανξρςξιυία μεςανϋ Κίβεοπξσλκαι Λάμςρερςεο ςξ

1830, ήςαμ η ποόςη ριδηοξδοξμική ρϋμδερη μεςανϋ

πϊλεχμ παγκξρμίχπ Ζ μεγάλη διεθμήπ έκθερη ςξσ Κξμδίμξσ ςξ 1851, ϊπξσ

εκςέθηκαμ πξλλέπ απϊ ςιπ μέεπ ςευμξλξγίεπ

Ρςιπ ποόςεπ βιξμηυαμικέπ πϊλειπ, πξσ κςίρςηκαμ ρςιπ κξοστέπ λϊτχμ, σπήουαμ 30 χπ 40 εογξρςάρια. Βξοείχπ ασςόμ

βοίρκξμςαμ μικοέπ μξμάδεπ καςξικίαπ, με ςιπ ρσμθήκεπ διαβίχρηπ μα είμαι αοκεςά δσρμεμείπ, για ςα ρημεοιμά δεδξμέμα. ξ

αοιθμϊπ ςχμ εμξίκχμ πξίκιλε, αμαλϊγχπ ςξσ καςαρκεσαρςή, ϊμχπ ρε κάθε πεοίπςχρη, δεμ σπήουε άμερη υόοξσ. «Οσκμά

μαϋοα ρϋμμετα σφόμξμςαμ πάμχ απϊ ςημ πϊλη», ϊπχπ, υαοακςηοιρςικά, πεοιγοάτει για ςξ Λάμςρερςεο ςηπ Αγγλίαπ, ξ

Γάλλξπ ιρςξοικϊπ και διπλχμάςηπ Αλένιπ μςε ξκβίλ.

Οικξμξμικόπ τιλελεσθεοιρμόπ, καπιςαλιρμόπ και ρξριαλιρμόπ

Ζ μεγάλη διεθμήπ έκθερη ςξσ Κξμδίμξσ ςξ 1851, ϊπξσ εκςέθηκαμ πξλλέπ απϊ ςιπ μέεπ ςευμξλξγίεπ

Ζ αμανξρςξιυία μεςανϋ Κίβεοπξσλκαι Λάμςρερςεο ςξ 1830, ήςαμ η ποόςη ριδηοξδοξμική ρϋμδερη μεςανϋ πϊλεχμ

παγκξρμίχπ

Ξ μέξπ ςοϊπξπ ξογάμχρηπ ςηπ ξικξμξμίαπ ξμξμάρςηκε «ξικξμξμία ςηπ ελεϋθεοηπ αγξοάπ», κεταλαιξκοαςία

ή καπιςαλιρμόπ. Θδεξλξγική βάρη ασςξϋ σπήονε ξ ξικξμξμικϊπ τιλελεσθεοιρμϊπ. Ρϋμτχμα με ασςϊμ, ςξ κετάλαιξ είυε

δικαίχμα μα ποάςςει ϊ,ςι εκείμξ έκοιμε αμαγκαίξ για ςξ κέοδξπ. Ιαςά ςξ ρϋρςημα ασςϊ, ςξ αςξμικϊ ρσμτέοξμ θεχοείςξ

ρημαμςικϊςεοξ ςξσ κξιμχμικξϋ.

Ζ αμάγκη ρσγκέμςοχρηπ κεταλαίχμ, για μα ιδοσθξϋμ μεγάλεπ βιξμηυαμίεπ, ξδήγηρε ρςη δημιξσογία εςαιοιόμ με ςη

ρσμμεςξυή πξλλόμ κεταλαιξϋυχμ. ξ κετάλαιξ ήςαμ μεςξυικήπ μξοτήπ. Αμάλξγα με ςξ πξρξρςϊ ρσμμεςξυήπ ρςημ εςαιοεία,

ξ κάθε κεταλαιξϋυξπ είυε έμαμ αοιθμϊ μεςξυόμ. ημ ίδια επξυή δημιξσογήθηκαμ μεγάλα ςοαπεζικά ιδοϋμαςα, αμάλξγηπ με

ςη ρημεοιμή ξογάμχρηπ, ςα ξπξία ρσγκέμςοχμαμ κετάλαια ςα ξπξία διέθεςαμ ρε επιυειοημαςίεπ, εμςϊκχπ. Ζ αμάγκη

μείχρηπ ςξσ κϊρςξσπ παοαγχγήπ ποξκάλερε ρσγυχμεϋρειπ και ξδήγηρε ρςη δημιξσογία ξλιγξπχλίχμ και μξμξπχλίχμ ςα

ξπξία κσοιάουηραμ ρςημ αγξοά. Οαοάλληλα, άουιραμ μα νερπξϋμ, ξικξμξμικέπ κοίρειπ ϊςαμ η αγξοά αδσμαςξϋρε μα

απξοοξτήρει ςημ παοαγχγή. Έςρι, άουιρε μα αμτιρβηςείςαι ξ απϊλσςξπ ξικξμξμικϊπ τιλελεσθεοιρμϊπ και μα ρσζηςείςαι η

κοαςική παοέμβαρη ρςημ ξικξμξμία.

Ξι ποόςεπ ρξριαλιρςικέπ θεχοίεπ εμταμίρςηκαμ ςξμ 19ξ αιόμα, με ρκξπϊ ςημ αμςιμεςόπιρη ςχμ έμςξμχμ κξιμχμικόμ

ποξβλημάςχμ. Ιϋοιξ μέλημά ςξσπ ήςαμ, ποχςίρςχπ, ςξ κξιμχμικϊ ρσμτέοξμ έμαμςι ςξσ αςξμικξϋ. Γι' ασςϊ, άλλχρςε,

ξμξμάρςηκε έςρι (αγγλική λένη: social = κξιμχμικϊπ).

ξ 1848, ξι Γεομαμξί Ιαολ Λαν και Τοίμςοιυ Έμγκελπ δημξρίεσραμ ςξ "Ιξμμξσμιρςικϊ Λαμιτέρςξ". Αογϊςεοα, ξ ποόςξπ

έτεοε ρςη δημξριϊςηςα έμα ςοίςξμξ έογξ με ςίςλξ "ξ κετάλαιξ". Λε ασςά ςα δϋξ έογα εμταμίρςηκαμ ξι απϊφειπ πξσ

σπξρςήοιζαμ ϊςι, κϋοια, αιςία ςηπ κξιμχμικήπ αδικίαπ ήςαμ ςξ γεγξμϊπ ϊςι ςα μέρα παοαγχγήπ άμηκαμ ρε μικοϊ αοιθμϊ

αρςόμ. Έςρι, αμαπςϋυθηκε η ιδέα πχπ η εογαςική ςάνη θα έποεπε μα δημιξσογήρει μία πξλιςική παοάςανη, η ξπξία θα

αμέςοεπε ςξμ καπιςαλιρμϊ και θα έπαιομε ρςα υέοια ςηπ ςα μέρα παοαγχγήπ, δημιξσογόμςαπ, έςρι, μια αςανική κξιμχμία

υχοίπ εκμεςάλλεσρη ςχμ αμθοόπχμ. Ασςέπ ξι ιδέεπ έγιμαμ γμχρςέπ χπ μαονιρμόπ.

15

Ωπ ςξ 1830, ξι ρσμθήκεπ εογαρίαπ ήςαμ κακέπ, ςϊρξ όρςε μα ενεγείοξσμ,

ρσυμά, ςξσπ εογάςεπ. Λεςά ςξ 1830, νεκίμηρε μία μεγάλη ποξρπάθεια για

ςημ καθιέοχρη ξοιρμέμχμ θεμελιχδόμ δικαιχμάςχμ, ϊπχπ, η ξκςάχοη

εογαρία. ξ 1838, η αγγλική έμχρη εογαςόμ διαςϋπχρε πξλιςικά αιςήμαςα,

μέρχ ςηπ διακήοσνηπ ςηπ «Υάοςαπ ςξσ λαξϋ». ημ 1 Λαΐξσ 1886, έγιμε η

απεογία ςξσ Ρικάγξ, με αίςημα ςημ καθιέοχρη ςηπ ξκςάχοηπ εογαρίαπ, η

ξπξία, δσρςσυόπ, καςέληνε ρςξμ θάμαςξ πξλλόμ διαδηλχςόμ. Απϊ ςϊςε,

ασςή η ημέοα εξοςάζεςαι χπ παγκϊρμια ημέοα ςχμ εογαςόμ. Ρςα ςέλη ςξσ

19ξσ αιόμα, επιςεϋυθηκε η μείχρη ςχμ χοόμ εογαρίαπ ρε δέκα, η

δημιξσογία ςχμ ςαμείχμ αρτάλιρηπ και η σπξγοατή ρσλλξγικόμ

ρσμβάρεχμ εογαρίαπ

σμδικαλιρμόπ

ξ 1864, ιδοϋθηκε ρςξ Κξμδίμξ η ποόςη Διεθμήπ

Έμχρη Δογαςόμ, γμχρςή και χπ «ποόςη

Διεθμήπ», η ξπξία διαλϋθηκε, ϊμχπ, ςξ 1876,

λϊγχ ςχμ διατχμιόμ ςχμ ρξριαλιρςόμ. Ωρςϊρξ

ςξ 1889, ιδοϋθηκε ρςξ Οαοίρι η «δεϋςεοη

Διεθμήπ», ρςημ ξπξία ρσμμεςείυαμ εν‘ξλξκλήοξσ

πξλιςικά κϊμμαςα ςα ξπξία δέυξμςαμ ςξμ

μαονιρμϊ. λα ςα επϊμεμα έςη, δημιξσογήθηκαμ

ρξριαλιρςικά και εογαςικά κιμήμαςα με άμερξ

ρςϊυξ μα αμέλθξσμ ρςημ κσβέομηρη, μέρχ

εκλξγόμ. μχπ, σπήοναμ ρξριαλιρςέπ πξσ

θεόοηραμ πχπ η αμαςοξπή ςξσ καπιςαλιρμξϋ θα

επέλθει με ςημ επαμάρςαρη, ποξκειμέμξσ μα

εγκαθιδοσθεί έμα μέξ ρξριαλιρςικϊ καθερςόπ. Ρε

ασςξσπ ρσγκαςαλέγξμςαι ξι Ιαολ Κίμπκμευς και

Πϊζα Κξϋνεμπξσογκ, ρςη Γεομαμία, και ξ Κέμιμ,

ρςη Πχρία.

Πξλιςική ξογάμωρη ςωμ

εογαςώμ

16

ΜΔΡΟ 2ξ

ΦΑΔΙ ΒΙΟΜΖΧΑΝΙΚΖ

ΔΠΑΝΑΣΑΖ

Ποόλξγξπ – Γεμικά

Ζ Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη αματέοεςαι ρε μια διαδικαρία, πξσ για ποόςη τξοά νεκίμηρε ρςα ςέλη ςξσ 18ξσαιόμα (δεκαεςία

ςξσ 1780) ρςη Βοεςαμία και η ξπξία, είυε ραμ απξςέλερμα ςημ απελεσθέοχρη ςηπ παοαγχγικήπ δσμαςϊςηςαπ ςχμ

κξιμχμιόμ. Άλλανε ςημ δξμή ςηπ ξικξμξμίαπ και ςηπ κξιμχμίαπ και επέςοεφε ςξμ ρσμευή «πξλλαπλαριαρμϊ αμθοόπχμ,

αγαθόμ και σπηοεριόμ»1. Ζ επαμάσταση ασςή ξδήγηρε ρςη δημιξσογία «μηυαμξκίμηςχμ εογξρςαρίχμ πξσ παοάγξσμ

μεγάλεπ πξρϊςηςεπ αγαθόμ ρε υαμηλϊ κϊρςξπ, ςα ξπξία με ςη ρειοά ςξσπ δημιξσογξϋμ δική ςξσπ αγξοά»2. Ζ εκβιξμηυάμιρη

και η Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη, έυξσμ ραμ απξςέλερμα ςη δξμική αλλαγή ςηπ ξικξμξμίαπ εμϊπ ςϊπξσ. Δηλαδή με ςη

Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη, απϊ μια ξικξμξμία βαριρμέμη ρςημ γεχογία, πεομάμε ρε μια ξικξμξμία βαριρμέμη ρςη

βιξμηυαμία3. Ξι ϊοξι εκβιξμηυάμιρη και Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη, διατξοξπξιξϋμςαι ξσριαρςικά μέρα απϊ ςη διάοκεια.

Δηλαδή, η εκβιξμηυάμιρη είμαι μια ρσμευήπ διαδικαρία αλλαγήπ ςηπ ξικξμξμικήπ δξμήπ, εμό η Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη

είμαι μια διαδικαρία με αουή και ςέλξπ, ςξ ξπξίξ ςέλξπ ρημαςξδξςείςαι απϊ ςξ νεπέοαρμα ςηπ αγοξςικήπ παοαγχγήπ απϊ ςη

βιξμηυαμική παοαγχγή4. Αμάμερα ρςα ταιμϊμεμα πξσ υαοακςηοίζξσμ ςημ Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη είμαι, η εογξρςαριακή

παοαγχγή, η μεςαβξλή ςηπ ξικξμξμίαπ ρε βιξμηυαμική, η ρσοοίκμχρη ςξσ αγοξςικξϋ πληθσρμξϋ, η αϋνηρη ςξσ εογαςικξϋ

δσμαμικξϋ βιξμηυαμίαπ και σπηοεριόμ, ξ σφηλϊπ βαθμϊπ αρςικξπξίηρηπ και πσκμϊςηςαπ, κλπ.

Ρςη διαδικαρία ασςή ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ, απϊ ςξσπ ιρςξοικξϋπ αμαγμχοίζξμςαι δϋξ τάρειπ, ξι ξπξίεπ μπξοξϋμ

μα διακοιθξϋμ με βάρη ςη γεχγοατία, ςημ παοαγχγή και ςξ δημξγοατικϊ. Δίμαι κξιμόπ απξδεκςϊ ϊςι, η Βιξμηυαμική

Δπαμάρςαρη νεκίμηρε ρςα ςέλη ςξσ 18ξσ αιόμα απϊ ςη Βοεςαμία. Ζ υόοα ασςή παοξσρίαζε μια μξμαδικϊςηςα, ρε ρυέρη με

ςιπ άλλεπ υόοεπ ςηπ Δσοόπηπ (αλλά και ςξσ σπϊλξιπξσ κϊρμξσ), πξσ ξτειλϊςαμ ρςιπ ιδιαιςεοϊςηςεπ πξσ παοξσρίαζε ρε

διάτξοξσπ ςξμείπ, κξιμχμικήπ, πξλιςικήπ και ξικξμξμικήπ αμάπςσνηπ. Ασςέπ ξι ιδιαιςεοϊςηςεπ λειςξϋογηραμ ρσμδσαρςικά και

επέςοεφαμ ςημ «απξγείχρη ςηπ αμάπςσνηπ» και ςξ νέρπαρμα ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ5. Ζ Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη

νεκίμηρε μεμ ρςη Βοεςαμία, αλλά ρςη ρσμέυεια επεκςάθηκε και ρε άλλεπ Δσοχπαψκέπ υόοεπ, αλλά και –κσοίχπ- ρςιπ ΖΟΑ.

μχπ, ξϋςε ενελίυθηκε ςασςϊυοξμα ξϋςε με ςξμ ίδιξ ςοϊπξ, ρςιπ διάτξοεπ υόοεπ.

Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη ρςημ Δσοώπη

Πρώτη φάση 1780 – 1848

Ιαςά ςξμ Eric Hobsbawm6 η ποόςη τάρη ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ μπξοεί μα ξοιρθεί χπ η πεοίξδξπ αμάμερα ρςξ 1780

και ςη δεκαεςία ςξσ 1840. ελειόμει δηλαδή με ςημ καςαρκεσή ςχμ ριδηοξδοϊμχμ και ςηπ βαοιάπ βιξμηυαμίαπ. πχπ

αματέοαμε ποξηγξσμέμχπ, η διαδικαρία ασςή νεκίμηρε απϊ ςημ Αγγλία, γιαςί εκεί σπήουαμ ϊλεπ ξι ποξωπξθέρειπ για μα

ρσμβεί. Ζ εμπξοεσμαςξπξίηρη ςηπ γηπ πξσ επέςοεφε ςημ αϋνηρη ςηπ παοαγχγήπ όρςε μα ςοατεί μεγαλϋςεοξπ μη αγοξςικϊπ

πληθσρμϊπ, η επέκςαρη ςηπ βιξμηυαμίαπ, η ϋπαονη μεγάλξσ αοιθμξϋ εογαςόμ απϊ ςιπ αγοξςικέπ πεοιξυέπ, η διεϋοσμρη ςηπ

αγξοάπ (εγυόοιαπ και παγκϊρμιαπ μέρχ ςχμ απξικιόμ ςηπ), η αρςικξπξίηρη και η ρσρρόοεσρη κεταλαίξσ, ϊλα εγγεμή

ρςξιυεία ςηπ κξιμχμικξ-ξικξμξμικήπ δξμήπ ςηπ Αγγλίαπ, ξδήγηραμ ρςξ νέρπαρμα ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ, ποόςα

εκεί. 17

Ζ διαδικαρία ασςή, απξςέλερε παοάδειγμα και για ςιπ άλλεπ υόοεπ, αλλά ξι κξιμχμικξ-ξικξμξμικέπ ενελίνειπ ρε ασςέπ, δεμ

ξδηγξϋραμ πάμςα ποξπ ςη οιζξρπαρςική αλλαγή πξσ απαιςείςξ για μα λάβει υόοα μια Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη. Ρςημ Αγγλία ξι

μϊμξι για ςημ έγγεια ιδιξκςηρία επέςοεφαμ ςξ οιζικϊ μεςαρυημαςιρμϊ ςηπ , ςημ καπιςαλιρςική ςηπ εκμεςάλλεσρη και ςημ αϋνηρη

ςηπ παοαγχγήπ και ςηπ παοαγχγικϊςηςαπ. Απϊ ςημ άλλη μεοιά ρςη Γαλλία, με ςημ επικοάςηρη ςηπ Γαλλικήπ Δπαμάρςαρηπ και

ςιπ αγοξςικέπ μεςαοοσθμίρειπ, σπήονε καςακεομαςιρμϊπ ςηπ έγγειαπ ιδιξκςηρίαπ. Ασςϊ είυε ραμ απξςέλερμα μα μείμξσμ ξι

αγοϊςεπ ρςημ επαουία, αμςί μα μεςακιμηθξϋμ ποξπ ςιπ πϊλειπ, για μα επαμδοόρξσμ ςα εογξρςάρια ςηπ βιξμηυαμίαπ. Ρσμεπόπ

σπήονε καθσρςέοηρη ρςη γαλλική βιξμηυαμική αμάπςσνη. Ρε άλλεπ Δσοχπαψκέπ υόοεπ, η αγοξςική μεςαοοϋθμιρη, λειςξϋογηρε

βαρικά ποξπ ϊτελξπ ςχμ μεγαλξκςημαςιόμ, ςχμ αρςόμ και πλξϋριχμ υχοικόμ. Ασςϊ, ρε ρσμδσαρμϊ με ςη υαμηλή

εκβιξμηυάμιρη, είυε ραμ απξςέλερμα, ρε υόοεπ ϊπχπ, ρςημ Οοχρία, ςη Ρξσηδία, ςιπ Βαλςικέπ, κλπ, ξι άκληοξι αγοϊςεπ μα

μεςαςοαπξϋμ ρε αγοξςξεογάςεπ, αμςί μα γίμξσμ βιξμηυαμικξί εογάςεπ. Ρε κάπξιεπ άλλεπ υόοεπ (Θςαλία, Θρπαμία, παοαδξσμάβιεπ

επαουίεπ) σπήονε ξπιρθξυόοηρη, με ςημ επαμεδοαίχρη ημι-τεξσδαλικόμ ρυέρεχμ7. μχπ κάπξιεπ υόοεπ, ϊπχπ η Ξλλαμδία, ςξ

Βέλγιξ και η Γεομαμία χθξϋμεμεπ απϊ ςημ επιςσυία ςηπ Βοεςαμίαπ μιμήθηκαμ ςιπ ςευμικέπ πξσ ξδήγηραμ ρςη βοεςαμική

επαμάρςαρη. Λάλιρςα ρε πξλλέπ πεοιπςόρειπ ασςϊ έγιμε με ςη βξήθεια βοεςαμικόμ κεταλαίχμ και άγγλχμ μηυαμικόμ8. Ξι

άμθοχπξι ασςξί πήγαμ ρε ασςέπ ςιπ υόοεπ, μεςατέοξμςαπ ςευμξγμχρία για ςξσπ αμςίρςξιυξσπ ςξμείπ, π.υ. ςηπ

κλχρςξωταμςξσογίαπ ή ςηπ ενϊοσνηπ άμθοακα, αμξίγξμςαπ έςρι, για ςιπ υόοεπ ασςέπ ςη διαδικαρία ςηπ Βιξμηυαμικήπ

Δπαμάρςαρηπ. Ζ εκδήλχρή ςηπ ϊμχπ, ποόςα ρςημ Βοεςαμία και ρςη ρσμέυεια αλλξϋ, ρυεςίζεςαι και με έμα άλλξ γεχγοατικϊ

παοάγξμςα. ημ απξικιακή ενάπλχρη, η ξπξία ποξρέτεοε τθημέπ ποόςεπ ϋλεπ για ςη βοεςαμική βιξμηυαμία και αγξοέπ για ςα

ποξψϊμςα ςηπ. Ασςά εναρταλίζξμςαμ, ρε βάοξπ ςχμ αμςαγχμιρςόμ ςηπ και με ςη βξήθεια ςξσ κσοίαουξσ μασςικξϋ ςηπ. Ασςϊ ςξ

δοϊμξ, ρε μικοϊςεοη ϊμχπ αμαγκαρςικά κλίμακα, ακξλξϋθηραμ και άλλεπ υόοεπ.

Αμάμερα ρςξσπ ξσριαρςικξϋπ παοάγξμςεπ πξσ ξδήγηραμ ρςημ εκδήλχρη ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ ήςαμ ςξ δημξγοατικϊ

και η μεςαμάρςεσρη. Ζ ϋπαονη μεγάλξσ και τθημξϋ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ, ήςαμ απαοαίςηςη ποξωπϊθερη για ςημ Βιξμηυαμική

Δπαμάρςαρη. Έςρι, η δημξγοατική έκοηνη πξσ έλαβε υόοα ρςημ Αγγλία, ϊπξσ ξ πληθσρμϊπ ασνήθηκε καςά 30% μέρα ρε 30

υοϊμια (1820 – 1850)9, καθόπ και ρε άλλεπ Δσοχπαψκέπ υόοεπ, καςά ςξμ 18ξ αιόμα (και ρσμευίρςηκε ςξμ 19ξ), ρσμεογξϋρε ποξπ

ασςή ςημ καςεϋθσμρη. Ζ «γεχογική επαμάρςαρη» πξσ είυε ποξηγηθεί ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ, επέςοεφε ςημ αϋνηρη ςηπ

παοαγχγήπ και ςημ ποξρτξοά πεοιρρϊςεοχμ ειδόμ διαςοξτήπ. Ασςϊ, ρε ρσμδσαρμϊ με ςημ βελςίχρη ςχμ ρσμθηκόμ σγιειμήπ,

ξδήγηρε ρε ρημαμςική πληθσρμιακή αϋνηρη10 η ξπξία είυε ραμ απξςέλερμα ςη μεςακίμηρη ςχμ αγοξςικόμ πληθσρμόμ ποξπ ςιπ

πϊλειπ, ποξπ αμαζήςηρη εογαρίαπ. Έςρι σπήονε μια μεγάλη ποξρτξοά τθημξϋ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ, εκπαιδεσμέμξσ μέρα απϊ

ςιπ ξικξςευμίεπ, για λξγαοιαρμϊ ςηπ βιξμηυαμίαπ. ξ επίπεδξ ςξσ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ ϊμχπ επηοεάρςηκε και απϊ ςη

μεςαμάρςεσρη. Οέοα απϊ ςημ ερχςεοική μεςαμάρςεσρη απϊ ςιπ αγοξςικέπ, ποξπ ςιπ αρςικέπ και βιξμηυαμικέπ πεοιξυέπ, σπήονε

και μια μεςαμάρςεσρη εογαρίαπ μεςανϋ υχοόμ, κσοίχπ αμειδίκεσςχμ επξυικόμ εογαςόμ. Ρςξ υόοξ ςηπ ηπειοχςικήπ Δσοόπηπ ξι

ποξξοιρμξί ήςαμ κσοίχπ η Γαλλία και η Γεομαμία, εμό απϊ ςημ Θολαμδία ήςαμ ποξπ ςξ ερχςεοικϊ ςηπ Βοεςαμίαπ11. Βέβαια η

μεςακίμηρη ςξσ αγοξςικξϋ πληθσρμξϋ ποξπ ςιπ πϊλειπ και η εγκαςάλειφη ςξσ παοαδξριακξϋ ςοϊπξσ ζχήπ, δεμ έγιμε πάμςα

εθελξμςικά. Ξ πληθσρμϊπ ασςϊπ πιέρςηκε, κσοίχπ μέρα απϊ ςη τςόυια, ςημ αμέυεια και ςξ δέλεαο ςχμ καλϋςεοχμ

ημεοξμιρθίχμ ρςιπ πϊλειπ12. Λέρα ρε πξλϋ λίγα υοϊμια επήλθε έμαπ γιγαμςιρμϊπ ςχμ πϊλεχμ, αμάπςσνη ςχμ μικοϊςεοχμ ποόημ

επαουιακόμ πϊλεχμ, αλλά και δημιξσογία μέχμ κξμςά ρςιπ πεοιξυέπ πξσ αμαπςϋρρεςαι η βιξμηυαμία ρςη Βοεςαμία(Δικ. 1),

ϊπχπ και ρςιπ υόοεπ πξσ έυξσμ μπει ρςη Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη.

18

Ξι ρσμθήκεπ ζχήπ και εογαρίαπ ϊμχπ, ςχμ βιξμηυαμικόμ εογαςόμ, ήςαμ άθλιεπ με απξςέλερμα μα σπάονει μεγάλη κξιμχμική

δσραοέρκεια και αμςίδοαρη. Ασςή εκτοάρςηκε και μέρα απϊ ςξ «κίμημα καςαρςοξτήπ ςχμ μηυαμόμ» ρςιπ αουέπ ςξσ

19ξσ αιόμα. Ασςέπ ξι κιμήρειπ βέβαια δεμ ενέτοαζαμ γεμικά «μίρξπ» εμαμςίξμ ςχμ μηυαμόμ, αλλά γεμικϊςεοεπ κξιμχμικέπ

αμςιλήφειπ (Κξσδδίςεπ, Υαοςιρςέπ, κλπ) ρυεςικά με ςιπ ρσμθήκεπ εογαρίαπ, ςη ρσμπίερη ςχμ ημεοξμιρθίχμ και ςημ

σπξβάθμιρη ςηπ εογαρίαπ. Οοξρπαθξϋραμ λξιπϊμ μα «ςιμχοήρξσμ» ςξσπ εογξδϊςεπ μέρα απϊ ςημ καςαρςοξτή ςχμ μέρχμ

παοαγχγήπ13. Ασςή ςημ επξυή παοαςηοείςαι μεγάλη αϋνηρη ρςη γσμαικεία και παιδική εογαρία, κσοίχπ ρςημ

κλχρςξωταμςξσογία και ρςα ξοσυεία (ςα παιδιά), για λϊγξσπ ξικξμξμίαπ αλλά και επειδή θεχοξϋμςαμ εσπειθέρςεοξι

εογαζϊμεμξι. Ξι γσμαίκεπ και ςα παιδιά πληοόμξμςαμ με μικοϊςεοα ημεοξμίρθια, ή καθϊλξσ ρε πεοιπςόρειπ παιδιόμ πξσ ςα

έπαιομαμ απϊ ιδοϋμαςα, πξλλέπ τξοέπ με ςξ ποϊρυημα ςηπ μαθηςεία.

Ζ μεταποιητική βιξμηυαμία και ειδικά η κλχρςξωταμςξσογία, ήςαμ ςξ κέμςοξ ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ ρε ϊςι ατξοά

ςημ παοαγχγή. Ζ εοιξσογία ρςημ αουή και ρςη ρσμέυεια η βαμβακξσογία ήςαμ η «αςμξμηυαμή» ςηπ Βιξμηυαμικήπ

Δπαμάρςαρηπ. Ζ βαμβακξβιξμηυαμία αμαπςϋυθηκε ξσριαρςικά μέρα απϊ ςξ απξικιακϊ εμπϊοιξ, ςξ ξπξίξ ςηπ εναρτάλιζε ςιπ

ποόςεπ ϋλεπ αλλά και αγξοέπ ςξσ ςελικξϋ ποξψϊμςξπ. Ήδη ρςιπ αουέπ ςξσ 19ξσαιόμα η εναγχγική αγξοά βαμβακεοόμ

σταρμάςχμ απϊ ςη Βοεςαμία, νεπέοαρε ςημ ερχςεοική14. Ζ αϋνηρη ςηπ ζήςηρηπ για ασςά ςα ποξψϊμςα, ξδήγηρε ςη

βαμβακξβιξμηυαμία ρςημ αμαζήςηρη και σιξθέςηρη μέχμ ςευμξλξγιόμ για μα αμςαπξκοιθεί. Ασςέπ ξι ςευμξλξγίεπ ρσμεπόπ,

απξςελξϋραμ ποξωπϊθερη για ςημ σλξπξίηρη ςηπ βιξμηυαμικήπ επαμάρςαρηπ15. Ξι ποόςεπ καιμξςξμίεπ ρςημ ςευμξλξγία

ατξοξϋραμ ρςημ αμςικαςάρςαρη ςηπ αμθοόπιμηπ εμέογειαπ ρςημ κίμηρη ςχμ μηυαμόμ, με ςη υοήρη ποόςα ςξσ σδοξςοξυξϋ

και καςϊπιμ ςξσ αςμξϋ. Ρςη ρσμέυεια και ρςαδιακά, σιξθεςήθηκαμ ςευμξλξγίεπ πξσ ατξοξϋραμ παοαγχγικά ρςάδια ςηπ

σταμςξσογίαπ. Ξι καιμξςξμίεπ ασςέπ ατξοξϋραμ ςημ επιςάυσμρη ρςιπ πιξ κξιμέπ διαδικαρίεπ, ϊπχπ ςξ γμέριμξ και η ϋταμρη.

Ζ αμακάλσφη καιμξςξμιόμ ϊπχπ η ιπςάμεμη ραΐςα, αοκεςά μχοίπ (αουέπ 18ξσ αιόμα) και η μηυαμή λαμαοίρμαςξπ, έδχραμ

όθηρη ρςημ ϋταμρη, κάμξμςαπ αμαγκαία ςημ αμαζήςηρη λϋρεχμ για ςημ κλόρη. Έςρι ποξέκσφαμ ξι μηυαμέπ «κλόρςοια

ζέμη», η μηυαμή ςξσ Arkwright και η μηυαμή «μξσλάοι» ςξσ Crompton, πξσ ξσριαρςικά απξςέλεραμ «σπξκαςάρςαςα ςηπ

αμθοόπιμηπ δενιϊςηςαπ»16. ελικά ρςιπ αουέπ ςξσ 19ξσ αιόμα με ςημ ςελειξπξίηρη ςξσ μηυαμικξϋ αογαλειξϋ επήλθε και η

ςελική εκςϊπιρη απϊ ςημ παοαγχγή, ςχμ σταμςόμ ρςξ ρπίςι. Ξι καιμξςξμίεπ ασςέπ, έογα πξλλέπ τξοέπ «εοαριςευμόμ»

ετεσοεςόμ και βελςιόρειπ πξσ ειράγξμςαμ απϊ ςευμίςεπ17, διαυϋθηκαμ ρςαδιακά απϊ ςη Βοεςαμία και ςξσ Άγγλξσπ

μηυαμικξϋπ και ρςιπ άλλεπ βιξμηυαμικέπ υόοεπ ςηπ Δσοόπηπ. Αμςίρςοξτα άλλεπ αμακαλϋφειπ, ειδικά ρςξμ ςξμέα ςχμ υημικόμ

(ξνέα, αλκάλια, κλπ) πξσ υοηριμξπξιξϋμςαμ ρςξ καθάοιρμα, ςη λεϋκαμρη και ςη βατή, ποξήλθαμ απϊ ςημ ηπειοχςική

Δσοόπη και σιξθεςήθηκαμ απϊ ςη Βοεςαμία. Ζ μεςατξοά ςευμξλξγίαπ γιμϊςαμ κσοίχπ, μεςανϋ ςχμ υχοόμ πξσ γειςμίαζαμ και

είυαμ και ςιπ καςάλληλεπ κξιμχμικξ-ξικξμξμικέπ ρσμθήκεπ, παοά ποξπ ςημ αμαςξλική και μϊςια Δσοόπη. Ζ διάυσρη ςχμ

καιμξςξμιόμ γιμϊςαμ μέρα απϊ ςξ εμπϊοιξ, ςη μεςαμάρςεσρη αλλά και ςημ βιξμηυαμική καςαρκξπεία18. Ξι αμάγκεπ για

άμθοακα (χπ καϋριμξ) και ριδήοξσ για παοαπέοα μηυαμξπξίηρη, ξδήγηρε ρε επαμάρςαρη ςηπ βιξμηυαμίαπ ριδήοξσ και

μεςατξοόμ. Ξι αμάγκεπ ςηπ βιξμηυαμίαπ άμθοακα για μεςατξοά απϊ ςξ ξοσυείξ ρςξ λιμάμι ή ςξ εογξρςάριξ, ξδήγηρε ρςη

δημιξσογία ςξσ ριδηοξδοϊμξσ. α ςεοάρςια πξρά πξσ απαιςξϋμςαμ για ςημ αμάπςσνη ςξσ ριδηοξδοϊμξσ, η «μαμία ςξσ

ριδηοξδοϊμξσ» και ςξ οίρκξ ςχμ καιοξρκϊπχμ επεμδσςόμ, ξδήγηραμ ρςημ εδοαίχρη ςηπ βιξμηυαμικήπ ξικξμξμίαπ ςξμ

19ξ αιόμα19.

19

Δεύτερη Φάση 1850 – 1880 (1914)

Ζ δεϋςεοη τάρη ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ είμαι ξσριαρςικά ασςή πξσ καθϊοιρε ςημ ξικξμξμική ποαγμαςικϊςηςα ςξσ

κϊρμξσ ϊπχπ είμαι ρήμεοα και εδοαίχρε ςξμ βιξμηυαμικϊ καπιςαλιρμϊ. Ασςή η τάρη ατξοά κσοίχπ ςημ πεοίξδξ 1850-1880

(μπξοεί μα επεκςαθεί μέυοι ςξ 1914, ξοιξθεςόμςαπ ςξμ «μακοϋ» 19ξαιόμα) και ρσμδέεςαι με δημξγοατική αμάπςσνη (ρςιπ

δσςικέπ ςξσλάυιρςξμ υόοεπ), πεοαιςέοχ αρςικξπξίηρη και μεγάλη αμάπςσνη μεςατξοόμ και αγξοόμ20.

Ζ δημιξσογία ςξσ ριδηοξδοϊμξσ, ςξ αςμϊπλξιξ, ξ ςηλέγοατξπ και ξι άλλεπ ςευμξλξγικέπ ποϊξδξι ρςιπ ρσγκξιμχμίεπ και ςιπ

επικξιμχμίεπ, ρε ρσμδσαρμϊ με ςημ υαλάοχρη ςχμ ποξρςαςεσςικόμ μέςοχμ (δαρμξί) απϊ διάτξοεπ υόοεπ, έδχραμ ρςημ

καπιςαλιρςική ξικξμξμία ςη δσμαςϊςηςα μα πξλλαπλαριαρςεί γεχγοατικά21.

Ιαςά ςημ πεοίξδξ ασςή, αμαδεικμϋξμςαι κσοίχπ ξι υόοεπ ρςιπ ξπξίεπ επεκοάςηραμ ερχςεοικά, ξι δσμάμειπ πξσ ποξχθξϋραμ

ςξμ τιλελεσθεοιρμϊ και ςξ άμξιγμα ςχμ αγξοόμ, ςξ ελεϋθεοξ εμπϊοιξ22. Διδικά, αμαδείυθηκαμ ξι υόοεπ πξσ παοήγαγαμ ρε

μεγάλεπ πξρϊςηςεπ κεταλαιξσυικά αγαθά, δηλαδή άμθοακα, ρίδηοξ και υάλσβα. Έςρι, εκςϊπ απϊ ςη Βοεςαμία, η ξπξία είυε

ήδη αμαπςσυθεί ρε ϊλξσπ ςξσπ ςξμείπ ςηπ εκβιξμηυάμιρηπ και είυε σιξθεςήρει πξλιςικέπ απελεσθέοχρηπ ςξσ εμπξοίξσ, έυξσμε

αμάλξγεπ κιμήρειπ και ρε υόοεπ ςηπ ηπειοχςικήπ Δσοόπηπ. ημ εμίρυσρη ςηπ παγκϊρμιαπ αγξοάπ ποξχθξϋραμ ρσμτέοξμςα

ρςημ Γαλλία, Θςαλία, Δαμία, Ξσγγαοία και Οοχρία. Λάλιρςα η ςελεσςαία εκτοάζει ςημ τιλελεϋθεοη θέρη μέρα ρςξ

γεομαμϊτχμξ κϊρμξ, ρε αμςίθερη με ςημ ρσμςηοηςική Ασρςοία. ελικά η Οοχρία επικοάςηρε με ςημ αμάδσρη ςξσ Γεομαμικξϋ

κοάςξσπ, ςξ 1866. Ξι υόοεπ πξσ βοέθηκαμ μα κσοιαουξϋμ ρςη μέα παγκϊρμια ξικξμξμική ποαγμαςικϊςηςα ήςαμ ασςέπ πξσ

ενήγαμ κεταλαιξσυικά αγαθά, δηλαδή βαρικά η Βοεςαμία και η Γεομαμία, η ξπξία έκαμε εμςσπχριακή ποϊξδξ ρςξμ ςξμέα

ασςϊ ρςξ ςέλξπ ςξσ 19ξσ αιόμα. Δπίρηπ αμαδεικμϋξμςαι ςξ Βέλγιξ, η Γαλλία και κεμςοξεσοχπαψκέπ υόοεπ23 (ρευία, κα).

Αμςίθεςα, άλλεπ ποόημ ιρυσοέπ υόοεπ βοέθηκαμ ένχ απϊ ςξμ καςαμεοιρμϊ ςηπ παγκϊρμιαπ ξικξμξμικήπ ιρυϋξπ. Ζ Θρπαμία δεμ

καςϊοθχρε μα αμαπςϋνει σπξλξγίριμη κεταλαιξσυική σπξδξμή, εμό ξι αμαςξλικέπ και μϊςιεπ υόοεπ (Πχρία, Βαλκάμια, κλπ)

βοέθηκαμ ξσριαρςικά ρςξ πεοιθόοιξ. Δμδιατέοξμ παοξσριάζξσμ ξοιρμέμεπ υόοεπ ϊπχπ η Ρξσηδία και άλλεπ ρκαμδιμαβικέπ

υόοεπ, ξι ξπξίεπ ειρήλθαμ αογά ρςη διαδικαρία ςηπ εκβιξμηυάμιρηπ, αλλά έυξμςαπ επεμδϋρει ρε έμα αοκεςά εκπαιδεσμέμξ

εογαςικϊ δσμαμικϊ και σιξθεςόμςαπ ςημ ςελεσςαία ςευμξλξγία πξσ είυαμ αμαπςϋνει υόοεπ πξσ ποξηγήθηκαμ ρςημ

εκβιξμηυάμιρη, έκαμαμ εμςσπχριακή ποϊξδξ24. Διδική πεοίπςχρη ρσμιρςά και η Ξλλαμδία, η ξπξία, παοϊςι δεμ είυε άμθοακα

και ρίδηοξ, καςϊοθχρε μα επιςϋυει μια ρυεςική εκβιξμηυάμιρη ακϊμη και βαοιά βιξμηυαμία. Αμςίρςξιυη ιδιαιςεοϊςηςα

παοξσριάζει και η «αογξπξοημέμη» Θςαλία, με ςξμ εκβιξμηυαμιρμέμξ βξοοά και ςξμ αγοξςικϊ μϊςξ. Ιαςά ςη δεϋςεοη ασςή

τάρη ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ, ρσμευίζεςαι η πληθσρμιακή αϋνηρη, η πεοαιςέοχ αρςικξπξίηρη και η αϋνηρη ςηπ

πσκμϊςηςαπ πληθσρμξϋ ρςιπ πϊλειπ ϊληπ ςηπ Δσοόπηπ, αλλά κσοίχπ ρςιπ δσςικέπ υόοεπ ξι ξπξίεπ εδοαίχραμ δημξγοατικά και

ξικξμξμικά ςημ κσοιαουία ςξσπ25. ξ αρςικϊ ςξπίξ καςά ςξ δεϋςεοξ μιρϊ ςξσ 19ξσ αιόμα καθξοίζεςαι απϊ ςξμ ριδηοϊδοξμξ. Ξ

ριδηοϊδοξμξπ δημιξσογεί πϊλειπ εκ ςξσ μηδεμϊπ ρε βιξμηυαμικέπ πεοιξυέπ, μεςαςοέπει κχμξπϊλειπ ρε βιξμηυαμικά κέμςοα,

μεςαςξπίζει ςξ κέμςοξ βάοξσπ πεοιξυόμ και πξλλαπλαριάζει ςξσπ πληθσρμξϋπ ςχμ λιμαμιόμ26. Ιαςά ςημ πεοίξδξ ασςή, έμςξμη

είμαι η αϋνηρη ςξσ βιξμηυαμικξϋ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ ρςιπ υόοεπ πξσ ειρήλθαμ αογά ρςημ εκβιξμηυάμιρη, εμό αμςίθεςα ρςιπ

παλιέπ βιξμηυαμικέπ υόοεπ παοαςηοείςαι ρςαριμϊςηςα ή μείχρη ςξσ εογαςικξϋ δσμαμικξϋ, εναιςίαπ και ςηπ παοαπέοα

εκμηυάμιρηπ ςχμ εογξρςαρίχμ για λϊγξσπ ξικξμξμίαπ. ξ εογαςικϊ πλεϊμαρμα απξοοξτήθηκε χπ έμα βαθμϊ απϊ ςξμ

ςοιςξγεμή ςξμέα, ςιπ σπηοερίεπ, ξι ξπξίεπ αμαπςϋυθηκαμ και εναιςίαπ ςηπ εκβιξμηυάμιρηπ, αλλά έμα μεγάλξ μέοξπ

μεςαμάρςεσρε εκςϊπ Δσοόπηπ, κσοίχπ ρςιπ ΖΟΑ.

20

Ζ άμξδξπ ςξσ βιξςικξϋ επιπέδξσ και ςα καςαμαλχςικά ποϊςσπα ρςιπ βιξμηυαμικέπ υόοεπ, ξδήγηραμ ρςαδιακά ρςη μείχρη ςχμ γεμμήρεχμ.

Αμςίθεςα ρςη Πχρία και ςιπ μϊςιεπ υόοεπ σπήονε αϋνηρη ςχμ γεμμήρεχμ. Ασςέπ ποξμήθεσραμ ςξ απαιςξϋμεμξ τθημϊ εογαςικϊ δσμαμικϊ

για ςιπ βιξμηυαμικέπ υόοεπ. Ξ πλεξμάζξμ πληθσρμϊπ ςξσ Μϊςξσ και ςηπ αμαςξλικήπ Δσοόπηπ καςεσθϋμθηκε ποξπ ςιπ βιξμηυαμικέπ

πεοιξυέπ ςηπ Δσοόπηπ, αλλά έμα μεγάλξ μέοξπ ςξσ, μαζί με διχκϊμεμεπ μειξμϊςηςεπ ςηπ κεμςοικήπ Δσοόπηπ και ςηπ Πχρίαπ (Δβοαίξσπ,

Ρλξβάκξσπ, Οξλχμξϋπ, Ρέοβξσπ, κλπ) μεςαμάρςεσρε ρςιπ ΖΟΑ, Βοαζιλία, Αογεμςιμή, Ιαμαδά και Ασρςοαλία27. Ξι ΖΟΑ ξτείλξσμ ςημ

ξικξμξμική ςξσπ αμάπςσνη καςά ςξμ 19ξ αιόμα, ρςημ αϋνηρη ςξσ πληθσρμξϋ λϊγχ ςηπ μεςαμάρςεσρηπ, η ξπξία αϋνηρε ςη ζήςηρη και

ςασςϊυοξμα παοείυε τθημϊ εογαςικϊ δσμαμικϊ28. Ρε γεμικέπ γοαμμέπ η μεςαμάρςεσρη καςά ςξ δεϋςεοξ μιρϊ ςξσ 19ξσ αιόμα ήςαμ ρε σφηλά

επίπεδα, παοείυε ρςη βιξμηυαμία μεγάλεπ πξρϊςηςεπ εογαρίαπ ρε υαμηλϊ κϊρςξπ και αμέβαρε ςα επίπεδα παοαγχγικϊςηςαπ. Ζ

μεςαμάρςεσρη λειςξϋογηρε θεςικά για ςιπ υόοεπ σπξδξυήπ μεςοιάζξμςαπ ςιπ επιπςόρειπ αμιρξοοξπίαπ ποξρτξοάπ και ζήςηρηπ εογαρίαπ,

αλλά και για ςιπ υόοεπ ποξέλεσρηπ, ατξϋ ςιπ απάλλανε απϊ ςξ πλεϊμαρμα ςχμ γεμμήρεχμ29. ασςϊυοξμα ρσμέβαλε ρςημ αμάπςσνη ςχμ

μεςατξοόμ, με επιπςόρειπ ρςξ εμπϊοιξ και ςιπ εναγχγέπ30.

Ζ ξσριαρςική αλλαγή ρςημ ξικξμξμία μεςά ςξ 1850, έυει μα κάμει με ςξ ϊςι ξ βιξμηυαμικϊπ ςξμέαπ ασςξμξμείςαι απϊ ςξμ αγοξςικϊ, έςρι ξι

ϊπξιεπ διακσμάμρειπ ςχμ αγξοόμ πλέξμ μα εναοςόμςαι μϊμξ απϊ ςιπ ίδιεπ ςιπ επιυειοήρειπ31. Ζ δεϋςεοη τάρη ςηπ Βιξμηυαμικήπ

Δπαμάρςαρηπ υαοακςηοίζεςαι, απϊ ςημ απξδέρμεσρη ςηπ βιξμηυαμίαπ απϊ ςημ σταμςξσογία, απϊ ςη ρςοξτή ςηπ παοαγχγήπ

ρςα κεταλαιξσυικά αγαθά (πξσ μεςά ςξ 1850 νεπέοαραμ ςημ παοαγχγή ςχμ καςαμαλχςικόμ αγαθόμ), κσοίχπ άμθοακα και υάλσβα πξσ

απαιςξϋμςαμ για ςξμ ριδηοϊδοξμξ, καθόπ και απϊ ςημ μαζική επέμδσρη κεταλαίξσ32. Ξ ριδηοϊδοξμξπ ξδήγηρε ασςή ςη «δεϋςεοη

βιξμηυαμική επαμάρςαρη»33 και εμξπξίηρε ξσριαρςικά ςξμ κϊρμξ ρε μια ξικξμξμία34. Ζ ποξρδξκία για μεγάλα κέοδη όθηρε ςξσ

κεταλαιξϋυξσπ μα επεμδϋξσμ μαζικά ρε πξλλξϋπ και μέξσπ ςξμείπ. Ζ αμακάλσφη μεγάλχμ κξιςαρμάςχμ υοσρξϋ ρςημ Ιαλιτϊομια και ςημ

Ασρςοαλία αϋνηρε ςημ κσκλξτξοία ςξσ υοήμαςξπ (ρε υοσρά μξμίρμαςα ή ςοαπεζξγοαμμάςια πξσ αμςιρςξιυξϋραμ ρε υοσρϊ ιρξδϋμαμξ).

Δπίρηπ, ασςή ςημ πεοίξδξ δημιξσογξϋμςαι και ςα πιρςωςικά ιδούμαςα, ςα ξπξία αμςλξϋμ ςεοάρςια κετάλαια απϊ μεγάλξ αοιθμϊ

μικοξεπεμδσςόμ. Ζ ρσρρόοεσρη σπεοβξλικξϋ επεμδσςικξϋ κεταλαίξσ ξδήγηρε ρε πεοιξδικέπ κοίρειπ, αλλά γεμικά επέςοεφε ςημ

αμάπςσνη και εδοαίχρη μέχμ ςξμέχμ ςηπ βιξμηυαμίαπ, μέρα απϊ ςημ σιξθέςηρη μακοξποϊθερμχμ βιξμηυαμικόμ επεμδϋρεχμ. Ζ ίδια

πεοίξδξπ υαοακςηοίζεςαι απϊ ςημ επίςεσνη ςευμξλξγικόμ καιμξςξμιόμ, ρςξσπ ςξμείπ ςηπ υημείαπ, ςξσ υάλσβα, ςχμ μεςάλλχμ, ςξσ

ςριμέμςξσ, ςχμ ελαρςικόμ, κλπ. Ηεμελιόμεςαι η υημική βιξμηυαμία, με ςημ Γεομαμία μα ποχςξρςαςεί ρςξ υόοξ ςχμ ρσμθεςικόμ

υοχμάςχμ (υοόμαςα αμιλίμηπ), αλλά και ρςα τχςξγοατικά σλικά, ςξ ςευμηςϊ μεςάνι και άλλα35. Δπίρηπ σπήοναμ ρημαμςικέπ

ςευμξλξγικέπ ποϊξδξι και αμακαλϋφειπ, ρςξσπ κλάδξσπ ςηπ μηυαμικήπ και ςηπ εμέογειαπ. Διδικά η ―επαμάρςαρη ςηπ μηυαμικήπ‖, αμέδεινε

ςιπ ΖΟΑ και ςη Γεομαμία χπ ςα μέα παγκϊρμια παοαγχγικά κέμςοα36. Βελςιόθηκε η απϊδξρη ςηπ αςμξμηυαμήπ, αμαπςϋυθηκαμ

αςμξρςοϊβιλξι για ςημ παοαγχγή ηλεκςοικήπ εμέογειαπ και αμακαλϋτθηκε (απϊ ςξμ Nikolaus Augustus Otto) η ςεςοάυοξμη μηυαμή, πξσ

λειςξσογξϋρε με πεςοέλαιξ37. Ζ ηλεκςοική εμέογεια, τόςιρε ςα ρπίςια και ςιπ πϊλειπ, κίμηρε ςιπ μηυαμέπ ςχμ εογξρςαρίχμ και θέομαμε

ςξσπ κλιβάμξσπ ςξσπ. Ρε ασςή ρςηοίυθηκαμ ξι μέεπ καιμξςξμίεπ ρςιπ επικξιμχμίεπ (ςηλέγοατξπ, ςηλέτχμξ, αρϋομαςξπ ςηλέγοατξπ, κλπ)

και ρςιπ ρσγκξιμχμίεπ (ηλεκςοικϊπ ριδηοϊδοξμξπ, ηλεκςοικϊ ςοαμ, κλπ.). Ζ μηυαμή ςξσ Otto και ςξ πεςοέλαιξ ξδήγηραμ ρςξ ασςξκίμηςξ.

Ζ αμακάλσφη ςηπ γοαμμήπ παοαγωγήπαπϊ ςξμ Ford έκαμε ςξ ασςξκίμηςξ ποξριςϊ ρςα αρςικά ρςοόμαςα38, εμό ςασςϊυοξμα έτεοε

επαμάρςαρη ρςημ ξογάμχρη ςηπ παοαγχγήπ ρςα εογξρςάρια. Ξι μέεπ πηγέπ εμέογειαπ, ηλεκςοική και πεςοέλαιξ, είυαμ ςεοάρςια

επίπςχρη ρςη βιξμηυαμία. Απϊ επιυειοημαςικήπ άπξφηπ, ασςή ςημ πεοίξδξ, παοαςηοείςαι μια ξσριαρςική αλλαγή ρςη βάρη ξογάμχρηπ

ςχμ επιυειοήρεχμ. Σπάουει αμάμεινη ςχμ μεςϊυχμ ρςημ πξλιςική ςχμ επιυειοήρεχμ, αμαδεικμϋεςαι μια μέα μξοτή επιυείοηρηπ, η

ιδιχςική, αςξμική εςαιοεία και διαυχοίζεςαι η ιδιξκςηρία απϊ ςημ διαυείοιρη, ςημ ξπξία πλέξμ αρκξϋμ ενειδικεσμέμα ρςελέυη39. Δμό ασςά

ρσμβαίμξσμ ρςη δσςική και βϊοεια Δσοόπη, ρςημ αμαςξλική Δσοόπη η απξσρία επαοκόμ ιδιχςικόμ επιυειοήρεχμ ξδήγηρε ρε κοαςικέπ

παοεμβάρειπ και κοαςικξπξιήρειπ, εμό ρςη μϊςια Δσοόπη η ενάοςηρη απϊ ςα διεθμή κετάλαια ξδήγηρε ρε έμα ―υοημαςξδξςικϊ

ιμπεοιαλιρμϊ‖ απϊ ςιπ μεγάλεπ δσμάμειπ και ρσυμά ρε ξικξμξμική ξμηοία40.

21

Δπίλξγξπ

Απϊ ασςά πξσ αματέοαμε ποξηγξσμέμχπ γίμεςαι ταμεοϊ ϊςι, η Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη ρςημ ποόςη ςηπ τάρη ήςαμ ξσριαρςικά μια

Αγγλική (και ξλίγξμ Βοεςαμική) σπϊθερη. Ρςημ ηπειοχςική Δσοόπη ςξ ταιμϊμεμξ ακϊμη δεμ ήςαμ γεμικεσμέμξ, ξσριαρςικά σπήουαμ

μηρίδεπ εκβιξμηυάμιρηπ ρε κάπξιεπ υόοεπ. Ρςη δεϋςεοη τάρη ϊμχπ, η Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη εναπλόμεςαι ρε ϊλη ςη δσςική

Δσοόπη και ρςιπ ΖΟΑ, ρε βαθμϊ μάλιρςα πξσ μα εκςξπίρξσμ, μαζί με ςη Γεομαμία, ςη Βοεςαμία απϊ ςημ ποόςη θέρη ρςημ παγκϊρμια

καςαμξμή ςηπ παοαγχγήπ.

λεπ ασςέπ ξι διεογαρίεπ είυαμ ραμ απξςέλερμα απϊ ςη μια μεοιά ςη δημιξσογία μιαπ ξικξμξμίαπ πξσ μπξοξϋρε μα

αμαςοξτξδξςείςαι ρσμευόπ και μα ασνήρει πάοα πξλϋ ςημ εσημεοία ρςξ δσςικϊ κϊρμξ41 και απϊ ςημ άλλη ςημ σπξβάθμιρη ςξσ

αρςικξϋ πεδίξσ, ςιπ κακέπ ρσμθήκεπ εογαρίαπ, ςημ αλλξςοίχρη ςχμ εογαζξμέμχμ και ςημ δημιξσογία μιαπ μέαπ ςάνηπ, ςηπ

εογαςικήπ ςάνηπ.

Ραμ ρσμέπεια ςχμ επιπςόρεχμ ασςόμ, ήοθε η ρσμειδηςξπξίηρη ςηπ εογαςικήπ ςάνηπ ρςημ Αγγλία και ρςημ ηπειοχςική Δσοόπη. Ξι

εογάςεπ ςασςίρςηκαμ μεςανϋ ςξσπ ρε κξιμϊ μέςχπξ εμαμςίξμ ςχμ εογξδξςόμ42 και αμαδϋθηκαμ μέεπ ιδεξλξγίεπ (Λαονιρςική, κλπ)

για ςημ εομημεία ςχμ μέχμ ποαγμαςικξςήςχμ και ςημ διεκδίκηρη ςξσ ελέγυξσ ςξσ κοάςξσπ43. ασςϊυοξμα, καςά ςημ πεοίξδξ ασςή

και κσοίχπ μεςά ςξ δεϋςεοξ μιρϊ ςξσ 19ξσαιόμα, ξι κσβεομήρειπ ςχμ εσοχπαψκόμ κοαςόμ αρπάρςηκαμ μια πιξ πλξσοαλιρςική

πξλιςική. Οοξυόοηραμ ρςη θερμξθέςηρη μέςοχμ σπέο ςχμ μεγάλχμ λαψκόμ μαζόμ, ϊπχπ η σπξυοεχςική και δωοεάμ

ποωςξβάθμια εκπαίδεσρη, ςξ άμξιγμα ςηπ ςοιςξβάθμιαπ εκπαίδεσρηπ ρςημ εογαςική ςάνη, ςα ρσρςήμαςα ποόμξιαπ και η

σπξυοέχρη ςχμ εογξδξςόμ μα αμαλαμβάμξσμ ςημ εσθϋμη ςχμ εογαςικόμ αςσυημάςχμ44.

Ραμ αμςίδοαρη ρςιπ ρσμέπειεπ ςχμ οιζξρπαρςικόμ αλλαγόμ πξσ επέτεοε ξ βιξμηυαμικϊπ καπιςαλιρμϊπ, αμαπςϋυθηκαμ κιμήμαςα

κξιμχμικξϋ ποξρςαςεσςιρμξϋ και ξ αμςιρημιςιρμϊπ, επειδή ςασςίρςηκε ξ ιξσδαψρμϊπ με ςη καπιςαλιρςική μεχςεοικϊςηςα πξσ έτεοε

ασςέπ ςιπ αλλαγέπ45.

Βιβλιξγοατία

Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994 (κετ. 2 και 5).

North D., Δομή και μεταβολές στημ οικομομική ιστορία, Αθήμα, Δκδϊρειπ Ιοιςική, 2000 (κετ. 13).

Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999 (κετ. 10).

Δοίςρα Λαογ. (επιμ.), Θέματα οικομομικής και κοιμωμικής ιστορίας της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 2008 (κετ. 2 και 5).

Hobsbaum Δ., Η εποχή τωμ επαμαστάσεωμ 1789-1848, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1992.

Hobsbaum Δ., Η εποχή του κεφαλαίου, 1848-1875, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1994.

1 Hobsbawm Δ., Η εποχή τωμ επαμαστάσεωμ 1789-1848, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1992, ρ. 45

2 Ρςξ ίδιξ, ρ. 50

3Teich, Δοίςρα Λ. (επιμ.), Θέματα οικομομικής και κοιμωμικής ιστορίας της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 2008, ρ. 75

Ρςξ ίδιξ, ρ. 76

5 Hobsbawm Δ., Η εποχή τωμ επαμαστάσεωμ 1789-1848, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1992, ρ. 45

6 Ρςξ ίδιξ, ρ. 46

7 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 249,259

8 Hobsbawm Δ., Η εποχή τωμ επαμαστάσεωμ 1789-1848, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1992, ρ. 52

9 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 241

10 Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994, ρ. 56

11 Ρςξ ίδιξ, ρ. 62,63

22

Hobsbawm Δ., Η εποχή τωμ επαμαστάσεωμ 1789-1848, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1992, ρ. 74

13 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 252

14 Hobsbawm Δ., Η εποχή τωμ επαμαστάσεωμ 1789-1848, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1992, ρ. 54

15 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 242

16 Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994, ρ. 197

17 Ρςξ ίδιξ, ρ. 195

18 Ρςξ ίδιξ, ρ. 203

19 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 244

20 Ρςξ ίδιξ, ρ. 258

21 Hobsbawm Δ., Η εποχή του κεφαλαίου, 1848-1875, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1994, ρ. 60

22 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 263

23 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 266,267

24 Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994, ρ. 215

25 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 258

26 Ρςξ ίδιξ, ρ. 261

27 Ρςξ ίδιξ, ρ. 262

28 Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994, ρ. 75

29 Ρςξ ίδιξ, ρ. 83

30 Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994, ρ. 80

31 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 259

32 Ρςξ ίδιξ, ρ. 265

33 Ρςξ ίδιξ, ρ. 265

34 Hobsbawm Δ., Η εποχή του κεφαλαίου, 1848-1875, Αθήμα, Δκδϊρειπ ΛΘΔ, 1994, ρ. 69

35 Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994, ρ. 213

36 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 267

37 Aldcroft D. -Ville S. (επιμ.), Η Ευρωπαϊκή Οικομομία 1750-1914, Αθήμα, Αλενάμδοεια, 1994, ρ. 213

38 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 267

39 Ρςξ ίδιξ, ρ. 268

40 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 269

41 North D., Δομή και μεταβολές στημ οικομομική ιστορία, Αθήμα, Δκδϊρειπ Ιοιςική, 2000, ρ. 277

42 Ρςξ ίδιξ, ρ. 282

43 Ρςξ ίδιξ, ρ. 286

44 Γαγαμάκηπ Ι., Κοιμωμική και Οικομομική Ιστορία της Ευρώπης, Οάςοα, ΔΑΟ, 1999, ρ. 275-279

45 Ρςξ ίδιξ, ρ. 279

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

Ξι ποόςεπ τχμέπ

αμτιρβήςηρηπ ςηπ κξιμχμίαπ

ςχμ μηυαμόμ-ΚΞΣΔΘΔΡ

Λξσδιρμόπ ή Λξσδιςιρμόπ (αγγλ. Luddism) είμαι κίμημα πξσ νεκίμηρε ςξμ 19o αιόμα ρςημ Αγγλία, απϊ σταμςξσογξϋπ ξι ξπξίξι ενεγέοθηκαμ καςά ςχμ

μεξκαςαρκεσαρθέμςχμ μηυαμημάςχμ ςηπ βιξμηυαμικήπ επαμάρςαρηπ, πξσ ρκξπϊ είυαμ ςη μείχρη ςξσ εογαςικξϋ ποξρχπικξϋ και καςά ρσμέπεια ςημ

έκλειφη ςηπ εογαρίαπ ςξσπ χπ ςευμίςεπ. Ξι Λξσδίςεπ μποξρςά ρςξμ κίμδσμξ μα υάρξσμ ςη δξσλειά ςξσπ απϊ, υαμηλϊμιρθξσπ και υαμηλήπ καςάοςιρηπ,

εογάςεπ πξσ υειοίζξμςαμ ςξσπ ηλεκςοξκίμηςξσπ αογαλειξϋπ, ςιπ μηυαμέπ οαφίμαςξπκαι ςιπ μηυαμέπ γμερίμαςξπ, καςέτσγαμ ρε ευθοξποανίεπ με ςημ

κσβέομηρη ςηπ Βοεςαμίαπ και ςξμ βοεςαμικϊ ρςοαςϊ, κσοίχπ απϊ ςξ 1811 μέυοι ςξ 1813.[1]

Ζ ακοιβήπ ποξέλεσρη ςξσ ξμϊμαςξπ Λξσδιρμόπ και Λξσδίςεπ είμαι αρατήπ, αλλά κσοίαουη άπξφη είμαι ϊςι ξμξμάρςηκαμ έςρι απϊ ςξμ Μεμς Κξσμς (Ned

Ludd), ξ ξπξίξπ λέγεςαι ϊςι έρπαρε δσξ μηυαμέπ γμερίμαςξπ ςξ 1779.[2][3]ξ ϊμξμά ςξσ έγιμε εμβλημαςικϊ ςηπ καςαρςοξτήπ μηυαμόμ και ενελίυθηκε

ρςξμ ταμςαρςικϊ ‗Ρςοαςηγϊ Κξσμς‘ ή ‗Βαριλιά Μεμς Κξσμς‘, μια μσθική τιγξϋοα πξσ, χπ άλλξπ Πξμπέμ ςχμ Δαρόμ, ζξϋρε ρςξ Δάρξπ ςξσ

Ρέογξσμς ρςξ Μϊςιγυαμ και τεοϊςαμ χπ ηγέςηπ ςηπ ενέγεορηπ.

Ξι Κξσδίςεπ νεκίμηραμ ρςξ Μϊςιγυαμ ςξμ Λάοςιξ ςξσ 1811 και ςξ κίμημα εναπλόθηκε οαγδαία ρε ϊλη ςημ Αγγλία. Ρσγκεμςοόμξμςαμ κσοίχπ ςημ μϋυςα,

γϋοχ απϊ βιξμηυαμικέπ πϊλειπ, καςαρςοέτξμςαπ μηυαμήμαςα εογξρςαρίχμ (κσοίχπ μηυαμέπ ϋταμρηπ) και καίγξμςαπ μϋλξσπ. Έρςελμαμ επίρηπ

απειληςικά μημϋμαςα ρε εογξδϊςεπ και αμόμσμα μημϋμαςα ρε ετημεοίδεπ σπξγοάτξμςαπ με ςξ φεσδόμσμξ ‗Βαριλιάπ Μεμς Κξσμς‘ είςε τεοϊμεμξι χπ

ακϊλξσθξί ςξσ[6]. Ξ βοεςαμικϊπ ρςοαςϊπ ποξρπάθηρε μα καςαρςείλει ςξ κίμημα με αοκεςέπ μάυεπ καςά ςη διάοκεια δϋξ εςόμ και είυε τςάρει ρε ρημείξ

μα έυει πεοιρρϊςεοξσπ ρςοαςιόςεπ μα πξλεμξϋμ ςξσπ Κξσδίςεπ παοά ςξμ Μαπξλέξμςα[7]. ξ Θαμξσάοιξ ςξσ 1813 ρςημ Σϊοκη, η βοεςαμική κσβέομηρη

καςηγϊοηρε πάμχ απϊ 60 άμδοεπ για εγκλήμαςα ρυεςιρμέμα με Κξσδιςικέπ δοάρειπ. Ξι δίκεπ πξσ ήςαμ ποξγοαμμαςιρμέμεπ απϊ ποιμ, δεμ ακξλξϋθηραμ

ςη μϊμιμη δικαρςική ξδϊ για ςημ εμξυή κάθε καςηγξοξσμέμξσ νευχοιρςά, ατξϋ πξλλξί απϊ ςξσπ καςηγξοξϋμεμξσπ δεμ είυαμ καμία ρυέρη με ςξ κίμημα,

αλλά ρκξπϊ είυαμ μα απξςοέφξσμ ξπξιαδήπξςε ρσμέυιρη ςηπ δοάρηπ ςχμ Κξσδιςόμ. Λε καςαδικαρςικέπ απξτάρειπ για πξλλξϋπ, ϊπχπ εκςέλερη και

ενξοία, η δοάρη ςχμ Κξσδιςόμ γοήγξοα ρςαμάςηρε. Ακςιβιρςέπ ρςξ Loughborough ςηπ Αγγλίαπ, έρπαραμ μια μηυαμή πλενίμαςξπ ςξ 1816[10].

ξ 1817 ξ Jeremiah Brandreth, έμαπ άμεογξπ οάτςηπ και πιθαμϊςαςα ποόημ Κξσδίςηπ, ξογάμχρε μια έμξπλη ενέγεορη ρε έμα μικοϊ υχοιϊ ςηπ Αγγλίαπ,

ςξ Pentrich ρςξ Μςέομπιραψο. ξ γεγξμϊπ ρυεςίζεςαι πεοιρρϊςεοξ με ςημ ξικξμξμική ϋτερη ςηπ επξυήπ παοά με ςημ αμςίδοαρη ρςιπ μηυαμέπ, αλλά

θεχοείςαι χπ μεςαβαςικϊ γεγξμϊπ μεςανϋ ςξσ Κξσδιρμξϋ και ςξσ λαψκίρςικξσ οιζξρπαρςιρμξϋ (populist Radicalism).[11]

Ζ ρϋγυοξμη αμςίληφη[Δπενεογαρία | επενεογαρία κόδικα]

Κύριο λήμμα: Νεο-Λουδισμός

Ζ ενέγεορη ςχμ Κξσδιςόμ και η καςαρςοξτή ςχμ μηυαμόμ δεμ απξςελξϋρε αμςίδοαρη απέμαμςι ρςιπ μηυαμέπ ασςέπ καθ‘ ασςέπ, αλλά ξτειλϊςαμ

πεοιρρϊςεοξ ρςα δειμά πξσ ξι ίδιξι σπέρςηραμ καςά ςη διάοκεια ςχμ Μαπξλεϊμςειχμ πξλέμχμ[12]. Δεμ αμςιμάυξμςαμ, δηλαδή, ξι Κξσδίςεπ ςιπ μέεπ

ςευμξλξγίεπ, αλλά ςημ αλλαγή ςχμ κξιμχμικόμ ρυέρεχμ πξσ ρε μεγάλξ βαθμϊ επέτεοε η μηυαμξπξίηρη[13]. Απέκςηρε ϊμχπ μια δεσςεοεϋξσρα ρημαρία,

ϊπξσ έμαπ Λουδίτης είμαι ασςϊπ ξ ξπξίξπ αμςιςίθεςαι ή αογεί μα σιξθεςήρει ρςξ ςοϊπξ ζχήπ ςξσ, ςημ εκβιξμηυάμιρη, ςξσπ ασςξμαςιρμξϋπ, ςξσπ

ηλεκςοξμικξϋπ σπξλξγιρςέπ ή γεμικϊςεοα μέεπ ςευμξλξγίεπ. [14]

Ρϋγυοξμηπ μξοτήπ Κξσδίςεπ είμαι ασςξί πξσ αμςιςίθεμςαι ακϊμα και με μεοικέπ μξοτέπ ςηπ ςευμξλξγίαπ, ϊπχπ ςξ Ίμςεομες ή ςξ κιμηςϊ ςηλέτχμξ και

έυει δημιξσογηθεί ςξ ρϋγυοξμξ τιλξρξτικϊ οεϋμα ςξσ μεξ-λξσδιρμξϋ, ςξ ξπξίξ είμαι αμςίθεςξ ρε πξλλέπ ρϋγυοξμεπ ςευμξλξγίεπ, κσοίχπ ρε ρυέρη με

σπξλξγιρςέπ, και ρςξμ καςαμαλχςιρμϊγεμικϊςεοα[15]. Ξ μεξ–λξσδιρμϊπ είμαι ρςεμά ρσμδεδεμέμξπ με ςξμ αμαουξποχςξγξμιρμϊ και ποξςείμει ςημ πλήοη

εγκαςάλειφη ςηπ ςευμξλξγίαπ και ςημ σιξθέςηρη εμϊπ απλού τρόπου ζωής υχοίπ καμεμϊπ είδξπ ςευμξλξγία.

Απεικϊμιρη ςξσ 1844 πξσ δείυμει δϋξ άμςοεπ μα

καςαρςοέτξσμ με ρτσοιά, μιαπ ποόςηπ μξοτήπ,

ηλεκςοξκίμηςξ αογαλειϊ.

33

ΜΔΡΟ 4ξ:ΓΙΑΣΙ ΣΖΝ ΑΓΓΛΙΑ; ξ εοόςημα πξσ ςίθεςαι είμαι γιαςί ασςϊ ςξ γεγξμϊπ ρσμέβη ρςη Βοεςαμία και ϊυι ρε άλλεπ υόοεπ πξσ ήςαμ και ασςέπ ρε αμάλξγξ -αμ ϊυι

σφηλϊςεοξ- επίπεδξ ξικξμξμικήπ, ςευμξλξγικήπ και πξλιςιρμικήπ αμάπςσνηπ, ϊπχπ π.υ. η Γαλλία, η Γεομαμία και η Ιίμα; Ρςξ εοόςημα

ασςϊ έυξσμ καςά καιοξϋπ ποξςαθεί διάτξοεπ -ϊυι εμςελόπ ικαμξπξιηςικέπ- απαμςήρειπ πξσ επικεμςοόμξμςαι ρε πξλιςιρμικξϋπ,

θοηρκεσςικξϋπ ή θερμικξϋπ παοάγξμςεπ. Ρςξ βιβλίξ ςξσ ξ Αμεοικαμϊπ καθηγηςήπ Θρςξοίαπ ςξσ Οαμεπιρςημίξσ ςηπ Ξντϊοδηπ Robert Allen

ποξςείμει μία μέα εμδιατέοξσρα ενήγηρη, εμό παοάλληλα βοίρκει και ςημ εσκαιοία μα διαλϋρει ξοιρμέμξσπ μϋθξσπ ρυεςικά με ςξμ οϊλξ

πξσ παίζει ςξ «ρςιβαοϊ υέοι ςξσ κοάςξσπ» ρςημ ξικξμξμική αμάπςσνη ή ςη ρημαρία ςηπ ϋπαονηπ εμϊπ άοςιξσ επιρςημξμικξϋ ποξρχπικξϋ

(«The British Industrial Revolution in Global Perspective»). Ζ ενήγηρη ςξσ Allen είμαι ϊςι η Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη έγιμε ρςημ Αγλλία

για καθαοά ξικξμξμικξϋπ λϊγξσπ. Ζςαμ κεοδξτϊοα. Λε άλλα λϊγια η Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη έγιμε ρςη Βοεςαμία και ϊυι π.υ. ρςη

Γεομαμία, διϊςι ρςημ ποόςη ρσμέτεοε εμό ρςη δεϋςεοη ϊυι. Ζ ξικξμξμία ςηπ Βοεςαμίαπ εκείμη ςημ πεοίξδξ είυε δϋξ κσοίχπ

υαοακςηοιρςικά: ξ ποόςξ ήςαμ η ρυεςικά ακοιβή εογαρία, πξσ ήςαμ ςξ απξςέλερμα ςηπ αμάπςσνηπ ςξσ εμπξοίξσ ςηπ υόοαπ με ςημ

αμεοικαμική ήπειοξ και ςημ Αρία. Ζ παοαγχγή ποξψϊμςχμ ποξπ εναγχγή απαιςξϋρε εογαςικά υέοια, γεγξμϊπ πξσ ξδηγξϋρε ρε αϋνηρη

ςηπ ςιμήπ ςηπ εογαρίαπ. Ξ Λαον ρςξ «Ιετάλαιξ» ϊςαμ αμέλσε ςημ έμμξια ςηπ εκμεςάλλεσρηπ σπξρςήοιζε ϊςι ξ μιρθϊπ ςξσ εογάςη

ιρξδσμαμεί με ςξ καλάθι ςχμ ποξψϊμςχμ πξσ διαρταλίζει ςημ αμαπαοαγχγή ςξσ. Ασςϊ ποάγμαςι ςξμ 18ξ αιόμα ίρυσε για ςιπ

πεοιρρϊςεοεπ υόοεπ ςηπ Δσοόπηπ, ϊπξσ ξι αμξιβέπ ςχμ εογαζξμέμχμ δεμ σπεοέβαιμαμ ςξ επίπεδξ πξσ απλόπ διαρτάλιζε ςημ

αμαπαοαγχγή ςξσπ. Ξμχπ ρςη Βοεςαμία ξι μιρθξί ήςαμ σφηλϊςεοξι. Ασςϊ ςξσπ επέςοεπε μα πεοιλαμβάμξσμ ρςη διαςοξτή ςξσπ κοέαπ,

μπίοα, φχμί καθόπ και ςράι και ζάυαοη εμό ξι εογαζϊμεμξι ρςημ Δσοόπη έποεπε μα αοκερςξϋμ ρε μια διαςοξτή απϊ βοαρςά

δημηςοιακά μαζί με μεοικέπ τακέπ και μπιζέλια.

ξ δεϋςεοξ ρημαμςικϊ υαοακςηοιρςικϊ ςηπ βοεςαμικήπ ξικξμξμίαπ ήςαμ η τςημή εμέογεια. Ξ άμθοακαπ ήςαμ άτθξμξπ και αοκεςά

τςημϊςεοξπ απ' ϊ,ςι ρςιπ άλλεπ εσοχπαψκέπ υόοεπ.

Δογαρία και εμέογεια

Ξ ρσμδσαρμϊπ ασςόμ ςχμ δϋξ παοαγϊμςχμ -δηλαδή ακοιβή εογαρία και τςημή εμέογεια- δημιξϋογηρε ςη ζήςηρη για ςιπ ςευμξλξγικέπ

καιμξςξμίεπ πξσ θα ρημάδεσαμ ςη Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη και θα ξδηγξϋραμ ρςημ έκοηνη ςηπ παοαγχγικϊςηςαπ. Ζ αςμξμηυαμή, η

μηυαμξπξιημέμη σταμςξσογία και ξι τξϋομξι ρςξσπ ξπξίξσπ καςαρκεσαζϊςαμ ξ υσςξρίδηοξπ αμςιποξρόπεσαμ ςευμξλξγίεπ ατεμϊπ

ενξικξμϊμηρηπ αμθοόπιμηπ εογαρίαπ και ατεςέοξσ έμςαρηπ εμέογειαπ. «Ξι σφηλξί μιρθξί και η τςημή εμέογεια», γοάτει ξ Αμεοικαμϊπ

καθηγηςήπ, «δημιξϋογηραμ ςη ζήςηρη για μια ςευμξλξγία πξσ σπξκαθιρςξϋρε ςημ εογαρία με κετάλαιξ και εμέογεια». Ηα ποέπει μα

ςξμιρθεί εδό ϊςι ξϋςε η παοξσρία ςηπ ςευμξλξγίαπ ξϋςε η ατθξμία επιρςημϊμχμ ξϋςε ξι σφηλέπ επεμδϋρειπ ρε έοεσμα και ςευμξλξγία

ξϋςε καμ η ϋπαονη εμϊπ «πετχςιρμέμξσ» κοάςξσπ θα μπξοξϋραμ μα ξδηγήρξσμ ρε μια αμάλξγη ενέλινη -ρςξ βαθμϊ πξσ απξσρίαζε ξ πιξ

ρημαμςικϊπ παοάγξμςαπ, δηλαδή η κεοδξτξοία ςχμ καιμξςξμιόμ. Ασςϊ έγιμε παριταμέπ ϊςαμ ςξ γαλλικϊ κοάςξπ ποξρπάθηρε μα

μεςατσςεϋρει ςη βοεςαμική ςευμξλξγία ρςξ έδατϊπ ςξσ ςξμ 18ξ αιόμα. Οαοά ςημ ϋπαονη πξλλόμ και καλόμ μςϊπιχμ επιρςημϊμχμ και

παοά ςιπ κοαςικέπ επιδξςήρειπ, ξι ποξρπάθειεπ απέςσυαμ διϊςι ασςή η ςευμξλξγία δεμ ήςαμ ρσμτέοξσρα ρςξ πλαίριξ ςχμ ςιμόμ πξσ

επικοαςξϋραμ ρςη Γαλλία. Ξ άμθοακαπ κσοίχπ ήςαμ πξλϋ ακοιβϊςεοξπ ρςη Γαλλία απ' ϊ,ςι ρςη Βοεςαμία, με ρσμέπεια ξι ςευμξλξγίεπ

έμςαρηπ εμέογειαπ μα μημ είμαι ρσμτέοξσρεπ. Οι ςευμξλξγίεπ

«Ρςξ βαθμϊ πξσ ξι ςευμξλξγίεπ ςηπ Βιξμηυαμικήπ Δπαμάρςαρηπ ήςαμ ρσμτέοξσρεπ μϊμξ ρςη Βοεςαμία», γοάτει ξ Allen, «ασςή ήςαμ και η

μξμαδική υόοα πξσ απξκϊμιζε ξτέλη απϊ ςημ ετεϋοερή ςξσπ. Ζ Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη πεοιξοίρςηκε για πξλλά υοϊμια ρςη Βοεςαμία

διϊςι ξι ςευμξλξγικέπ καιμξςξμίεπ ήςαμ ποξραομξρμέμεπ ρςιπ βοεςαμικέπ ρσμθήκεπ και δεμ μπξοξϋραμ μα υοηριμξπξιηθξϋμ επικεοδόπ

αλλξϋ». Ξμχπ ϊςαμ αογϊςεοα, καςά ςα μέρα ςξσ 19ξσ αιόμα, ασςέπ ξι ςευμξλξγικέπ καιμξςξμίεπ ποξραομϊρςηκαμ με ςέςξιξ ςοϊπξ όρςε

μα μπξοξϋμ μα υοηριμξπξιηθξϋμ επικεοδόπ και απϊ υόοεπ με σφηλή ςιμή εμέογειαπ, ϊπχπ η Γαλλία, ή με τςημά εογαςικά υέοια, ϊπχπ η

Θμδία, η Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη πήοε πια παγκϊρμιεπ διαρςάρειπ και η Βοεςαμία έυαρε ςημ ποχςξκαθεδοία ςηπ.

34

ΛΔΠΞΡ 5ξ:Ιξιμχμικέπ και πξλιςικέπ ρσμέπειεπ ςηπ

βιξμηυαμικήπ επαμάρςαρηπ. Δογαςικϊ κίμημα και

ρξριαλιρμϊπ ςξ 19ξ αι.

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

Όρςεοα απ‘ ςη Βιξμηυαμική Δπαμάρςαρη, αμαδϋθηκε έμςξμα η αμάγκη για εογαςικϊ δσμαμικϊ,

ποξκειμέμξσ μα ρςελευχθξϋμ ξι μέεπ επιυειοήρειπ και ςα μεςατξοικά έογα. Ζ

κλχρςξωταμςξσογία άμθιρε ειπ βάοξπ εογαςόμ/οιχμ πξσ απξςελξϋραμ τθημά εογαςικά υέοια,

σπξςαγμέμα ρςημ πειθαουία ςηπ εογξρςαριακήπ εογαρίαπ. Ξ ςξμέαπ ςηπ παοαγχγήπ ασναμϊςαμ

ρσμευόπ, ςξ ίδιξ και ςα κέοδη. ξ κετάλαιξ αμέλαβε ςξμ έλεγυξ ςηπ εογαρίαπ και πλέξμ η ςάνη

ςχμ εογαςόμ εναοςιϊςαμ απ‘ ςξ ημεοξμίρθιξ. Οξλλέπ τξοέπ, ρςα εογξρςάρια εογάζξμςαμ παοά

ςη θέληρή ςξσπ ςοϊτιμξι ξοταμξςοξτείχμ, γσμαίκεπ και παιδιά.

51

Ξι όοεπ εογαρίαπ νεπεομξϋραμ ςιπ 10 και λϊγχ ςχμ κακόμ ρσμθηκόμ σγιειμήπ, ξι άμθοχπξι αοοόρςαιμαμ απϊ

τσμαςίχρη και υξλέοα. Δίυαμ δημιξσογηθεί ―ςάνειπ‖ ακϊμα και εμςϊπ ςηπ εογαςικήπ, καθξοιζϊμεμεπ απ‘ ςημ

ειδίκεσρη, ςημ καςαγχγή, ςξ τϋλξ και ςημ ηλικία. Λε ςημ πάοξδξ ςχμ υοϊμχμ και έυξμςαπ ξι εογαζϊμεμξι/επ έοθει

ρε επατή με ςιπ ποόςεπ ρξριαλιρςικέπ ιδέεπ, άουιραμ μα αμςιλαμβάμξμςαι ςημ αμάγκη δημιξσογίαπ εογαςικόμ

ρσμδικάςχμ. Ξ μαονιρμϊπ διαυϋθηκε ρςξσπ εογάςεπ, ξι ξπξίξι τιλξδξνξϋραμ μα πάοξσμ ρςα υέοια ςξσπ ςα μέρα

παοαγχγήπ, δίυχπ εογξδξςική εκμεςάλλεσρη.

52

Ηάμαςξπ γσμαικόμ ρε τλεγϊμεμξ εογξρςάριξ, εμό ξι αρςσμξμικξί κξιςξϋμ ςξσπ εογάςεπ,

πξσ πέτςξσμ απ‘ ςξσπ ξοϊτξσπ ρςξ κεμϊ για μα ρχθξϋμ

53

54

55

56

57

58

59

Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΑΗ ΣΑ ΓΡΑΜΜΑΣΑ ΚΑΙ

ΣΙ ΣΕΧΝΕ(ΛΟΓΟΣΕΧΝΙΑ,ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

,ΚΙΝΗΜΑΣΟΓΡΑΦΟ)

1.ΛΟΓΟΣΔΧΝΙΑ

Τζαπλρ (Κάπολορ) Νηίκενρ (1812-70)

Άγγλορ δημοζιογπάθορ και ζςγγπαθέαρ, ο κοπςθαίορ μςθιζηοπιογπάθορ, πος ανέδειξε η βικηωπιανή Αγγλία κι έναρ από ηοςρ

ζποςδαιόηεποςρ ζε παγκόζμιο επίπεδο. Υπήπξε από ηοςρ ζθοδπόηεποςρ επικπιηέρ ηόζο ηων ηαξικών διαιπέζεων ηηρ αγγλικήρ

κοινωνίαρ ηος 19ος αιώνα, όζο και ηηρ ηεπάζηιαρ θηώσειαρ, ηην οποία ζήμανε για μεγάλα ημήμαηα ηος πληθςζμού η Βιομησανική

Επανάζηαζη. Ο Νηίκενρ είναι ο ζςγγπαθέαρ ηων θηωσών, ηων ανήμποπων και ηων ξεγςμνωμένων.

60

ΔΛΘΚ ΕΞΚΑ:ξ έογξ ςξσ νευόοιρε ϊυι

μϊμξ αμαδεικμϋξμςαπ ςξ οεϋμα ςξσ

μαςξσοαλιρμξϋ, αλλά ποχςίρςχπ

επειδή άρκηρε ςεοάρςια κξιμχμική

επιοοξή . Λε ςξ Εεομιμάλ(1885) —ςξ

καλϋςεοξ ίρχπ έογξ ςξσ— έρςοεφε ςξμ

ποξβξλέα ρςιπ απάμθοχπεπ ρσμθήκεπ

εογαρίαπ ςχμ αμθοακχοϋυχμ.

61

ΕΩΓΡΑΦΙΚΖ

Σζόζετ Ράις: «ξ ποώςξπ επαγγελμαςίαπ ζωγοάτξπ πξσ ενέτοαρε ςξ πμεύμα

ςηπ Βιξμηυαμικήπ επαμάρςαρηπ»

Πείραμα με πουλι σε αεραμτλία, 1768, Λομδίμο, Εθμική Πιμακοθήκη Το σιδηρουργείο, 1773, Αγία Πετρούπολη, Ερμιτάζ

Σπηλιά με ληστές στο Βασίλειο της Νεάπολης,

ηλιοβασίλεμα, 1778, Βοστώμη, Μουσείο Καλώμ Τεχμώμ

62

ΚΙΝΖΜΑΣΟΓΡΑΦΟ

Ξι Μξμςέομξι

Καιοξί είμαι κιμημαςξγοατική ςαιμία ςξσ

ράολι ράπλιμ πξσ γσοίρςηκε ςξ 1936.

Ρςημ ςαιμία εμταμίζεςαι ξ γμχρςϊπ

αληςάκξπ με ςξ υαοακςηοιρςικϊ καπέλξ

και μξσρςάκι, ξ ξπξίξπ αγχμίζεςαι μα

επιβιόρει ρςξμ μξμςέομξ,

βιξμηυαμξπξιημέμξ κϊρμξ. ξ τιλμ έυει

τϊμςξ ςξ μεγάλξ ξικξμξμικϊ και

υοημαςιρςηοιακϊ κοαυ ςξσ 1929 και

απξςελεί έμα ρυϊλιξ ρςημ απεγμχρμέμη

εϋοερη εογαρίαπ ρε μια κξιμχμία με

ςεοάρςια αμεογία καθόπ και ρςημ ξικςοή

ξικξμξμική καςάρςαρη ςχμ αμθοόπχμ.

έλξπ ρςημ ςαιμία γίμξμςαι ειοχμικέπ

αματξοέπ για ςημ έμςξμη

βιξμηυαμξπξίηρη και ςημ επιοοξή πξσ

καςά ςξμ ράπλιμ έυει ασςή ρςιπ ρσμθήκεπ

εογαρίαπ (πυ λχοίδα παοαγχγήπ).

63