Post on 14-Jun-2015
ZONLICHTZon en schaduwkanten belicht
Sevilla 2014
Henkjan Gebben
(potentiële) belangenverstrengeling geen
Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen
Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële)
vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk …
geen geen
geen heb wel zonnepanelen van
Disclosure belangen spreker
zonlichtis het zichtbare deel van het totale spectrum van elektromagnetische straling dat door de zon wordt verspreid. Het zonlicht dat de aarde bereikt is een zeer klein deel van de totale hoeveelheid, maar voldoende en essentieel om het leven op aarde in stand te houden.
= licht dat overdag direct van de zon komt
• Onderscheid in golflengte (UV, zichtbaar licht, IR)
• Bron van energie en leven (flora, plantenrijk)
• Sinds mensenheugenis bepalend voor het leven (spreekwoorden, zonnetje in huis, niets nieuws onder de zon, achter de wolken schijnt de zon, voor niets gaat de zon op)
• 80.000 jaar geleden trok Homo sapiens uit Oost-Afrika• relatie breedtegraad en huidskleur• positieve natuurlijke selectie pigmentatiegenen ‘selective
sweep’• Hypothese dat vitamine D handhaving hier een rol in
speelde
Veranderende blootstelling• Chronisch, beroepsmatig -> intermitterend
• Dagelijkse blootstelling zonlicht afgenomen• Incidentele blootstelling zonlicht toegenomen
(zonvakanties)• Toename blootstelling kunstlicht avond en nacht
ZONLICHT EN ZIEKTE
Ongunstige effecten• Vaker of vroeger ontstaan basaalcelcarcinoom,
plaveiselcelcarcinoom en melanoom• Degeneratieve huidaandoeningen als rimpels, hyperpigmentaties,
hypopigmentaties en hyperkeratotische huidafwijkingen• Idiopathische fotodermatosen• Fototoxische reacties• Fotoallergische reacties zoals erupties bij geneesmiddelgebruik• Verergering huidziekten als rosacea en chronische discoide lupus
erythematodes• Bevordering cataractvorming en maculadegeneratie• Verergering porfyrieen
Gunstige effecten• Therapeutische werking bij huidziekten als psoriasis, constitutioneel
eczeem en vitiligo• Preventie van botafwijkingen als rachitis en osteoporose• Preventie van spierklachten• Preventie en/of behandeling van depressie• Remming van ontstaan van coloncarcinoom, mammacarcinoom,
prostaatcarcinoom en non-hodgkinlymfoom• Preventief effect op ontstaan multiple sclerose en metabool syndroom• Behandeling ziekte van Parkinson
ZONLICHT EN ZIEKTEUltra Violet licht en de rol van vitamine D
Melanoom en basaalcelcarcinoom• Melanoom risico vergroot door onregelmatig en
overmatige blootstelling• Chronische blootstelling boven 50e breedtegraad (lijn Zuid
Engeland – Praag) verkleint melanoomrisico
• Basaalcelcarcinoom risico ook vergroot door onregelmatig en overmatige blootstelling
• Epidermis wordt dikker en bruiner waardoor minder DNA schade in diepere lagen epidermis
Andere vormen van kanker• Mensen met een blanke huid hebben minder kans op
colorectaal-, mamma-, prostaatcarcinoom en Non-Hodgkinlymfoom
• naarmate meer en regelmatig blootgesteld aan UV• naarmate dichter bij evenaar
• Hoog vitamine D correleert met lage incidentie colorectaalcarcinoom
Rol vitamine D?
vitamine D of UV?• In vitro-, en proefdierstudies • -> celproliferatie, celdifferentiatie, tumorinvasie en
angiogenese gunstige regulatie door vitamine D• -> UV-bestralingen effectiever dan vit D
• Mogelijke verklaringen preventief effect UV-licht• -> invloed UV op immuunsysteem• -> productie stikstofmonoxide• -> afbraak foliumzuur• -> invloed circadiane ritme
Metabool syndroom• Eenmalige bestraling met UV leidt tot kortdurende
tensiedaling 10-15 mmHg• Chronische blootstelling leidt tot langdurig effect tensie
• Epidemiologische studies -> hoge vitamine D concentratie geeft verlaagd risico op diabetes mellitus type 2 en hart- en vaatziekten
• Interventiestudies -> geen causaal verband aantoonbaar• Bij hypertensie en chronische nierziekten wel gunstige
effecten gevonden
Multiple Sclerose• Risico op MS neemt af richting Evenaar• Hoge prevalenties Scandinavie, noorden VS en Canada
• Sterk verminderd risico bij blootstelling UV• Effect niet alleen toe te schrijven aan vitamine D
VITAMINE DAchtergronden en suppletie
uit zonlicht• 25 microgram in 30 minuten in • na 30 min neemt opname af• opname afhankelijk van huidtype, dikte huid, blootstelling
zonlicht
uit voeding• Gemiddeld krijgen Nederlanders vanaf 7 jaar 2 tot 4
microgram vitamine D per dag binnen via hun voeding• aantal voedingsmiddelen dat een bijdrage levert aan de
vitamine D-voorziening is grotendeels beperkt tot (vette) vis, leverproducten en eieren
• daarnaast is een aantal producten verrijkt met vitamine D, waarbij een maximaal verrijkingsniveau geldt van 4,5 microgram/100 kcal
Vitamine D
Risicofactoren deficientie• Gebrekkige zonlichtexpositie april-september• Breedtegraad• Donkere huidskleur• Leeftijd• Adipositas
Klachten vitamine D deficientie• Spierklachten• Gewrichtsklachten• Vermoeidheid
• Ervaringen populatie
• Vitamine-D-suppletie is effectiever dan een advies voor blootstelling aan zonlicht bij de behandeling van vitamine- D-gebrek bij niet-westerse immigranten.
oplaaddosering
• 50.000IE 1 x per week gedurende 6 weken / 8 weken / 10 weken?
• Oplaaddosering = (75- 25hydroxycolecalciferol spiegel) x 40 x lichaamsgewicht in kg
• vb. spiegel 15 mcg, patient 75 kg
-> 60 x 40 x 75 = 180.000 -> 4 weken
overdosering• leidt tot hypercalciemie• vermoeidheid, spierzwakte, eetlustvermindering,
misselijkheid, overgeven, constipatie, hartritmestoornissen, calciumafzettingen in zachte weefsels en gewichtsverlies.
• ook kan calciumafzetting leiden tot nierstenen en nefrocalcinose
• uit zonlicht geen overdosering
ZONLICHT EN ZIEKTEEffecten van zichtbaar licht
Biologische klok• Nucleus suprachiasmaticus (SCN) in hypothalamus is de
centrale biologische klok die verantwoordelijk is voor het circadiane ritme van de mens
• SCN zorgt via hormonale en neurale impulsen voor de synchronisatie van de perifere biologische klokken
• -> slaap-waakritme, gemoedstoestand, immuunsysteem, spijsvertering, hart-, vaatstelsel, nieren, lichaamstemperatuur
SCN en de zomertijd
• Te weinig licht overdag of te veel licht in de nacht verstoren circadiane ritme
• Fase en amplitude nachtelijke melatonine productie maat voor verstoringen circadiane ritme
Klokgenen en carcinoomrisico• Mamma-, prostaat- en non-hodgkincarcinoom
geassocieerd met verstoring circadiane ritme• Epidemiologische onderzoeken naar effecten
nachtdiensten
• Polymorfisme van klokgenen die ritme op cellulair nivo regelen spelen mogelijk een rol
• Melatonine heeft tumorremmende eigenschappen• Melatonine versterkt effect vitamine D in vitro
CONCLUSIE
Leerpunten• Zonlicht heeft een grotere invloed op ons welbevinden en
het ontstaan van ziekte dan tot voor kort werd gedacht• Nachtelijke expositie aan te veel zichtbaarlicht en te lage
expositie aan licht overdag kan circadiane ritmes verstoren
• Naast huidkanker en vitamine D gebrek worden ook andere vormen van kanker, multiple sclerose en metabool syndroom met een ongunstige expositie aan zonlicht in verband gebracht
• Voor zonlichtexpositie lijkt regelmatige, gematigde blootstelling het beste advies
Wat kunnen we hier als huisarts mee?
• -> ‘regelmatig in de zon’ advies• -> aandacht voor bescherming bij incidentele zonbelasting• -> aandacht voor lichtbelasting in de nacht bij klachten• -> vitamine D suppletie bij huidtypen 4,5,6