Symposium “collectievorming en aankoopbeleid”

8 oktober 2009, Flagey Brussel

administrateur-generaal

Jos Van Rillaer

PROGRAMMA

9u15 Onthaal

9u30 Ontvangst

10u00 Jos Van Rillaer, administrateur-generaal, agentschap Kunsten en ErfgoedInleiding

10u05 Dagvoorzitter Marina Laureys Dagprogramma

10u15 Keynote 1: Hans Feys, agentschap Kunsten en ErfgoedKorte historiek van het aankoop- en collectiebeleid van de Vlaamse Gemeenschap.Met reflecties door Jef Cornelis, Beoordelingscommissie Beeldende Kunst 1992-2002, Dirk Snauwaert, extern curator aankopen hedendaagse kunst 2003-2005 en Manfred Sellink, hoofdconservator Stedelijke Musea Brugge.

11u15 Keynote 2: Jan Debbaut, curator en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen, voormalig directeur van het Van Abbemuseum Eindhoven en directeur collecties van hetTatemuseum.Aankopen voor kleinere of grote musea: ervaringen, modellen en consequenties.

11u40 Pauze

12u10 Keynote 4: Fransje Kuyvenhoven, Instituut Collectie Nederland.Collectiebeleid van de Nederlandse overheid in historisch perspectief.

12u45 Lunch

14u00 Keynote 5: Jan Vaessen, voormalig directeur van het Nederlands Openluchtmuseum ArnhemLezing: ‘De kruik ging zolang te water tot ze brak …’

14u30 PANELS

Panel 1: Collectiebeleid in musea beeldende kunst – Studio 5

Moderator: Paul DepondtDeelnemers: Jan Debbaut, curator en hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen,Phillip Van den Bossche, directeur-conservator Mu.Zee Oostende, Manfred Sellink,hoofdconservator Stedelijke Musea Brugge, Koen Brams, directeur van de Jan van Eyck AcademieMaastricht en Dirk Pültau, hoofdredacteur van De Witte Raaf

Panel 2: Verhouding publieke en private verzamelingen – Studio 3

Moderator: Joost De Clercq, directeur en curator Museum Dhondt-Dhaenens in DeurleDeelnemers: Patrick De Rom, kunsthandelaar en voorzitter Koninklijke Kamer van Antiquairs,Dominique Allard, directeur bij de Koning Boudewijnstichting, Wilfried Cooreman, verzamelaar

Panel 3: Erfgoed verzamelen en aankopen – Flagey Gallery

Moderator: Björn Rzoska, stafmedewerker FARODeelnemers: Leen Van Dijck, directeur Letterenhuis te Antwerpen, Alfons K.L. Thijs, emeritusprofessor Universiteit Antwerpen, Hendrik Defoort, medewerker Universiteitsbibliotheek Gent enRombout Nijssen, rijksarchivaris Hasselt

16u15Slotwoord en drink

Aankoop en collectiebeleid van de Vlaamse Gemeenschap

korte historiek

De collectie van de Vlaamse Gemeenschap

• een lange traditie

– 1860-1964 unitaire / Belgische catalogus

– Inventarisnummer 1 (1860) Constant Jehotte – portret van bisschop Eelbroeck – medaille – 48 frank

– Totaal aantal nummers: 10.253

– 1965 – 2008 catalogus van de Vlaamse overheid

– Inventarisnummer BK 1 (1965) Pierre Devos – het strand – oliefverf op doek – 30.000 frank

– Totaal aantal nummers: 7.705 (incl. 455 werken collectie M HKA)

1. Aankoopbeleid hedendaagse kunst

2. Sleutelwerken en topstukken

3. Successierechten ?

1. Aankopen hedendaagse kunst

Waarom koopt de staat hedendaagse kunst ?

• ter ondersteuning van de kunstenaar ? = steunaankopen

• in functie van de opbouw van een collectie ?= collectieaankopen

Steunaankopen

- periode 1965 tot 1992 -

• “de meest elegante en spectaculaire vorm van ondersteuning van beeldende kunstenaars”

– officiële erkenning van de kwaliteit van zijn stille arbeid– inkomenseffect via verkoop– de meest directe bijstand van de beroepshalve gemotiveerde

kunstenaar in zijn opgang– maximaal rendement qua ondersteuning

(Karel Poma, minister van Cultuur, inleiding aanwinstencatalogus1980-1981 en 1982-1983)

• “het mecenaat van de democratische staat”

• “het beginsel van de “verdelende rechtvaardigheid”

– aankopen niet uitsluitend op basis van een kwaliteitsappreciatie erkenning

– beschouwingen betreffende de kwaliteit kunnen de toepassing van dit beginsel alleen temperen

(Marcel Duchateau, voorzitter aankoopcommisie, inleidingaanwinstencatalogus 1965-1967)

• steunaankopen

– gericht op financiële ondersteuning– officiële erkenning (symbolisch kapitaal)– een breed aankoopbeleid – (verdelende rechtvaardigheid)– geen collectieratio– advies door een beoordelingscommissie

(voor een overzicht: zie de aanwinstencatalogi uit de jaren ’70 - ’80)

1992 - Aantreden van een nieuwecommissie voor beeldende kunst

Medio 1992 - herijking beleidsinstrumenten

• steunaankopen geen efficiënt beleidsinstrument

– subsidies efficiënter als inkomensondersteuning – problematiek van de beheersbaarheid van de opgebouwde collectie– zeer ongelijke kwaliteit van de aankopen

(verdelende rechtvaardigheid)

van steunaankopen naar collectieaankopen

- periode 1993 tot 2001 -

• finaliteit van de collectie Vlaamse overheid ?

− uitbouw van een kwalitatief sterke collectie die een adequaat beeld geeft van de in Vlaanderen beoefende beeldende kunst en die binnen hun ruimere context situeert.

Oeuvre-aankopen

1. inhaalbeweging voor belangrijke historische oeuvres die onvoldoende in de collectie aanwezig zijn

– doel: alsnog een relevant, representatief en kwalitatief hoogstaand ensemble van deze oeuvres verwerven voor de collectie

2. volgen van actuele oeuvres die nu het beeld van de hedendaagse kunst in Vlaanderen bepalen

– doel: opbouw van een representatief en kwalitatief hoogstaand ensemble van deze oeuvres verwerven voor de collectie

• hoe ?

− voorafgaande analyse van de werken die reeds in een publieke collectie in Vlaanderen aanwezig zijn

− op basis van deze analyse gericht aankopen

− zo mogelijk aankoop van ensembles

− link met substantiële werkbeurzen voor wat betreft de actuele oeuvres

− werkgroep van drietal commissieleden doet voorstel aan de volledige commissie

toelichting door Jef Cornelis

aankoopbeleid beoordelingscommissie

van aankoopcommissie naar extern curator

- periode 2003 tot 2005 -

• beleidsheroriëntering minster Anciaux

– extern curator i.p.v. commissie

- verminderen workload Vlaamse Commissie voor de Beeldende Kunst- inhaalbeweging oeuvre-aankopen is quasi afgerond- Extern curator kan scherpere keuzes maken dan een commissie

(compromis)- Curator stelt museale bestemmingen voor

- meer gevarieerde collectieopbouw via 3-jarige mandaten

− extern curator: Dirk Snauwaert (Institut d’Art Contemporain Villeurbanne, Lyon)

• budget: 125.000 euro/jaar

aankoopbeleid extern curator

- periode 2003 tot 2005 -

• focus op massa-mediale beeldcontexten en het bewegend beeld (inhaalbeweging, film, video, fotografie)

• inhaalbeweging sleutelwerken uit oeuvres toonaangevende kunstenaars van de laatste 20 jaar.

• objectivering en kritische distantie als tegenwicht voor de subjectieve museumcollecties

toelichting door Dirk Snauwaert

aankoopbeleid extern curator

- periode 2003 tot 2005 -

aankopen hedendaagse kunst

- periode 2006 tot 2009 -

• geen specifiek aankoopprogramma meer

• wel nog aankopen via sleutelwerken en topstukkenregeling

2. Topstukken en Sleutelwerken

2.1. Topstukken • decreet van 24 januari 2003

• wat ?

roerend cultureel erfgoed met een bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis

• zeldzaam en onmisbaar– zeldzaam

▫ geen of weinig gelijkaardige

– onmisbaar ▫ ijkwaarde ▫ schakelwaarde▫ belang voor het collectieve geheugen▫ bijzondere artistieke waarde

Topstukken: een beschermingsregeling

• plaatsing op de ‘topstukkenlijst’

• toelating en subsidiereglementering voor restauraties

• uitvoerbeperkingen

Proactief topstukkenbeleid

• Aankoop Pierrot et Squelette en Jaune, Ensor(2007)

2.2. Sleutelwerken

• Aanleiding sleutelwerkenregeling(2004)

– Christus aan het Volk getoond, J. Ensor

Sleutelwerken: een aankoopregeling

• aankoopregeling voor erfgoed dat van ‘bijzonder belang is’ voor een specifieke museale collectie

• bijkomende voorwaardes

– verwerving ook belangrijk voor het geheel van de “Collectie Vlaanderen”

– regeling beperkt tot de erfgoedinstellingen van ‘landelijk belang’

• criteria

– collectieratio– subsidiariteit

Topstukken versus sleutelwerken

• topstukken: belang van het stuk an sich

• sleutelwerken: collectieratio museum

• proactieve topstukkenbeleid (2007): een aankoopregelingvoor topstukken

Topstuk én sleutelwerk

• discoursmatig onderscheid verglijdt in de aankooppraktijk

• bij aankoopdossiers toetsing van

- criteria topstukkendecreet

- toetsing collectieratio museum - toetsing ‘collectie Vlaanderen’

Enkel verwerving Schone Kunsten ?

• in aanvang (2004) verwervingsbeleid beperkt tot focus opschone kunsten

• uitbreiding naar andere terreinen vanaf 2007(aankoop collectie mechnanische orgels Jef Ghysels)

toelichting door Manfred Sellink

Sleutelwerken en topstukken

3. Successierechten ?