Post on 08-Aug-2020
Veel kansen voor SEBbij aanbestedingen!
SEBTalkDecember 2016
REGISTER ERKENDE BESTRATINGSBEDRIJVEN
inclusief
SEBTalk is een uitgave van de Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf (SEB)
Van den Berg Westmaas heeft gunfactor in 75 jaar zelf verdiend
SEB arbitrage Maximaal onafhankelijk, objectief en actief
STICHTING ERKENNING VOOR HET BESTRATINGSBEDRIJF
• Kennis, kunde
en kwaliteit
• Behoud van
kwaliteit
• Toelatingseisen
De praktijkgerichte erkenningsregeling van
bestratingsbedrijven
• Opleiding en
onderwijs
• Arbeidsom-
standigheden
• Audits
DUURZAME KWALITEIT VAN BEDRIJFSVOERING EN STRAATWERK
De SEB wenst u voor 2017 een succesvol ondernemen in kwalitatief straatwerk!
Menigeen wijst naar het bestratingsbedrijf dat verantwoordelijk
zou zijn. Die hebben immers het product STRAAT gemaakt.
Dat ligt toch anders. Het zijn de opdrachtgevers die aan de
basis staan van de keten voor vakkundig, deugdelijk straatwerk.
Opdrachtgevers hebben die kwaliteit in eigen hand. Door in hun
bestek de juiste voorwaarden voor de uiteindelijk kwaliteit te
scheppen. Dat kan op vele manieren, zo valt in een interview met
aanbestedingsspecialist Jos van Alphen van Bouwend Nederland
te lezen.
Overigens zijn het niet alleen de opdrachtgevers die de
kwaliteit in eigen hand hebben. In ons College van Advies
zijn alle disciplines vertegenwoordigd, van opdrachtgeverschap
tot ontwerp en van materialen tot uitvoering. Daarbij trekken
wij gezamenlijk op om een betere afstemming te krijgen in de
bestratingketen. Die afstemming leidt tot stimulansen voor een
hogere eindkwaliteit, waar we via website en Facebook anderen
in laten delen. Een eindkwaliteit die we ook nog kunnen meten
via een opleveringsaudit en opleveringsdocument. Instrumenten
die SEB opdrachtgevers aanbiedt. Zeker ook in die situatie
dat zij gaan twijfelen of het standaardbestek nu wel een goed
vertrekpunt is geweest voor de vereiste functionaliteit van het
straatwerk. Laat SEB het straatwerk toetsen, ook dat heeft een
opdrachtgever in eigen hand.
Tot slot mijn vreugde over het feit dat er binnen de opleidingen
een branchecertificaat straatmaker is gekomen. Ervaren
straatmakers, die hun vakmanschap hebben bewezen maar
moeite hebben met theoretische lesstof, kunnen toch een
certificaat behalen. En daarmee dragen zij in alle opzichten
bij aan het algehele niveau van vakmanschap binnen een
bestratingsbedrijf. En dat is goed voor het product STRAAT.
Wenst u ook meer gedetailleerde informatie over hoe kwalitatief
straatwerk tot stand komt? Dan heeft de SEB een gedegen
naslagwerk, te weten het boek; "De kunst van: Straatbouw en
Straatwerk" van Hans de Vaan.
Te bestellen via: info@seb.nl
SEB-voorzitter Jan Bijker
32
In deze mooie nazomer zat ik regelmatig op de fiets. Waar
mijn gezelschap oog had voor de omgeving, keek ik veel
naar de bestrating. Vaak heel mooi qua uitstraling, veel kleur,
verrassende ontwerpen. Juist ook in nieuwe en heringerichte
woonwijken, mede onder impulsen van gemeenten, maar
ook van betrokken corporaties. Toch veel mooier zo’n
kleurrijke bestrating in plaats van een plak (gaten)asfalt,
denk ik dan. Wat mij echter opvalt, is het grote technische
kwaliteitsverschil van datzelfde straatwerk. Soms zo vlak als
een biljartlaken, soms zo hobbelig dat de stenen onder mijn
fietsbanden ratelen of de banden tussen de voegen van tegels
komen. Dat kan natuurlijk niet.
In eigen hand - V O O R W O O R D -
Struyk Verwo Infra heeft in 2010
een bewuste keuze gemaakt voor
maatschappelijk verantwoord
ondernemen. “In de breedste
zin van het begrip mvo. Wij
hebben daarbij gekeken naar
grondstoffen en hergebruik
ervan, materiaalsamenstelling,
productieproces, besparing van
energie en water, maar ook naar
zaken als transportbewegingen,
veiligheid van mensen en inzet van
mensen met een achterstand op de
arbeidsmarkt. Zo breed is wat milieu
en duurzaamheid betreft winst
te boeken. Wij hebben in zes jaar
tijd enorm veel resultaten geboekt
en hebben als enige bestratingsleverancier de zogeheten
gouden status op de website duurzameleverancier.nl
gekregen. Juist door ons niet te focussen op één aspect,
maar naar de volle breedte van verduurzaming te kijken.”
Rinke Veld benadrukt dat veel vooruitgang is geboekt op
het gebied van CO2 uitstoot van de productie en producten,
die in een aantal jaren met maar liefst 63% is gedaald.
Grotendeels door het gebruik van secundaire grondstoffen
en minder cement. “Wij kunnen puingranulaat,
kalkkorrels, AEC-granulaat van de huisvuilindustrie,
ecogranulaat (steenslag van oud asfalt zonder bitumen)
en andere secundaire grondstoffen in onze producten
verwerken. Zo sluiten wij menige grondstoffencirkel,
ook voor andere sectoren. Betonnen bestratingsmateriaal
steekt op dit punt met kop en schouders boven andere
verhardingsmaterialen uit. Met dien verstande dat we altijd
aan kwaliteit en voldoende bindmiddel hechten. Daarin
moet je een balans vinden. Voorts is het productieproces
verduurzaamd, met minder energiegebruik (groene
stroom) en watergebruik tot afspraken met gemeenten
waar wij oud bestratingsmateriaal ophalen en als grondstof
hergebruiken. Bijzonder is het Cycle for Concrete
programma (C4C), waarbij wij 100% hoogwaardig
hergebruik van het door gemeenten ingeleverde schone
betonpuin garanderen en minimaal 75% vervanging
van grind in nieuwe stenen en tegels bewerkstelligen. En
die producten zijn in elke gewenste deklaag leverbaar.
Recycling zit inmiddels in het standaard proces van Struyk
Verwo Infra.”
Een duurzame en aangename leefomgeving. Rinke Veld, commercieel
directeur bij Struyk Verwo Infra, trekt het begrip duurzaam straatwerk
in een breder perspectief. “Je kunt het hebben over de productie
van betonnen bestratingsproducten, je kunt tevens kijken naar
producten die een bijdrage leveren aan een duurzame omgeving. Zoals
waterpasserende betonstraatstenen, groenproducten, geluidreducerende
stenen, vloeistofdichte bestratingen, bestrating met lichtreflecterende
eigenschappen die minder straatverlichting nodig maakt en stenen die
schadelijke stoffen uit de lucht kunnen zuiveren. Het kan allemaal met
betonnen bestratingsmaterialen. Zo verduurzamen wij onze leefomgeving.”
Struyk Verwo Infra kijkt in volle breedte naar milieu en duurzaamheid
Greenbrick-grasbestrating
Rinke Veld
Dat neemt niet weg dat Wienerberger de laatste tien jaar
heeft ingezet op verduurzaming van het productieproces.
“Ons streven is jaarlijks duurzamer te werken en dat lukt.
Het afgelopen decennium zijn wij aantoonbaar 20%
duurzamer per eenheid product geworden. Onze ambitie
is 20% energiereductie ten opzichte van 2010 ultimo
2020 volgens de duurzaamheidsagenda 2020 te hebben
doorgevoerd. Voor de productie van keramisch materiaal
is een bepaalde temperatuur nodig. We vullen echter
onze energiebehoefte daar waar mogelijk in met groene
energie. Bij één van onze dakpannenfabrieken ligt het
grootste zonnepanelendak van heel Europa. Wij gebruiken
veel gas, in de toekomst hopelijk uit biomassa, voor zover
verkrijgbaar. Ook worden processen van drogen en oven
nauwkeurig op elkaar afgestemd en dat scheelt energie.”
Over de grondstoffen is weinig discussie. Mulder: “Klei
is een hernieuwbare grondstof. Er is genoeg, zeker voor
600 jaar productie voor de hele keramische industrie
in Nederland. Bovendien komt er met de rivieren meer
klei ons land binnen, dan wij in de keramische industrie
verwerken. Waar klei wordt afgegraven, ontstaat mooie
nieuwe natuur. We graven nu ook uit op plekken om
rivieren ‘de ruimte te geven’ en dragen bij om de veiligheid
van Nederland te vergroten.” Er loopt voorts onderzoek
naar het hergebruik van gemalen bakstenen in het
productieproces. “Met schoon materiaal doen wij dat al, tot
30% granulaat in nieuwe stenen. Maar er is wetgeving voor
bodemkwaliteit en gevaarlijke stoffen. Straatbakstenen die
jarenlang door autoverkeer zijn gebruikt moeten natuurlijk
wel schoon zijn en geen chemisch afval zijn geworden. Dat
willen wij eerst zeker weten. Zo’n traject ontbreekt nog,
maar wij werken eraan.”
Punt van aandacht blijft het transport. “Wanneer we één
product zouden hebben, is het makkelijker in bulk te
transporteren. Maar we hebben een zeer breed assortiment
formaten en kleuren en dan gaan er vaak kleinere vrachten
op een vrachtauto. Kijk, voor een groot project in Engeland
vindt transport duurzaam per schip plaats.”
Er is de laatste jaren veel geïnvesteerd in automatisering
van productieprocessen, compleet met robots voor de
pakkettering voor mechanisch verwerking. De straatmakers
kunnen op een verantwoorde manier het product
straatbaksteen leggen, vindt Rob Mulder. “Er is ook een
zee aan equipment ontwikkeld om bestratingsproducten
goed te leggen. Het komt daarbij uiteindelijk neer op het
vakmanschap van de straatmaker. Die kan werken met
een duurzaam bestratingsproduct als straatbaksteen. Want
binnen onze slogan ‘duurzaamheid gewoon doen’, waarbij
wij elke twee jaar kijken hoever wij zijn gevorderd met onze
duurzaamheidsambitie, zetten wij nog steeds stapjes voor
verder verduurzaming van straatwerk. De grote stappen
zijn daarbij al gezet.”
Duurzaam straatwerk kan niet zonder
duurzame bestratingsproducten. Voor Rob
Mulder van Wienerberger is straatbaksteen
per definitie een duurzaam product.
“Omdat het product onder andere een zeer
lange levensduur heeft en altijd zijn kleur
behoudt. Wetenschappelijk gezien rekenen
wij met een levensduur voor gebakken
bestratingsproducten van 125 jaar. Er zijn
weinig bestratingsmaterialen die dit kunnen
evenaren. Met dien verstande dat een straat
nooit 125 jaar zal blijven liggen. Maar wat is
er mooier dan dat het gebruikte materiaal
na tientallen jaren dienst in een straat, na de
herinrichting gewoon kan worden hergebruikt
als straatbaksteen? Omdat materiaal en kleur
nog niets aan kracht hebben verloren. Dat
mag beslist duurzaam worden genoemd qua
straatwerk.”
Wienerberger heeft grote duurzaamheid- stappen gezet
54
De fabrikant zit ook in menig betonketenoverleg in veel
regio’s in Nederland. “Je moet duurzaamheid in de keten
vervolmaken. Je eigen ding doen en anderen stimuleren
om dezelfde ambitie aan de dag te leggen. We onderzoeken
veel mogelijkheden voor verduurzaming en zijn
tegelijkertijd kritisch. Want we kunnen allerlei secundaire
grondstoffen uit sectoren hergebruiken, maar ook nog in
een leven daarna. Zo testen wij materialen op hun tweede
leven. Zodat de stenen, tegels en banden met secundaire
grondstoffen ook nog te breken en hergebruiken zijn in
een volgende cyclus. Bij onze werkwijze hanteren wij de
meetlat van kwaliteit en de MKI-waarde (Milieu Kosten
Indicator).”
Tot besluit wijst Rinke Veld op de daling van
arbeidsongevallen met verzuim in de fabrieken met
maar liefst 90%. En bij alle vacatures die zich daarvoor
lenen wordt aan social return gedacht. “Wij hebben alle
certificaten, van ISO 14001 tot niveau 3 van de MVO
prestatieladder. Het gaat er daarbij om dat je van die
‘papieren theorie’ ook praktische werkelijkheid maakt.
Steeds vanuit een hoog ambitieniveau. Dan bereik je als
enige bestratingsleverancier die gouden status.”
Rob MulderOptiflex- bestrating met lichtreflecterende eigenschappen
Geproduceerd in Strengpers
Geglazuurd
Getrommeld
Mark van der Kooi, Martijn Beumers en Paul
Frankenhuizen hebben vanuit hun jarenlange ervaring in
de bouw en ICT De BouwApp ontwikkeld met het idee dat
communicatie een steeds belangrijker onderdeel wordt van
het bouwproces. Daarop kunnen bouw- en infrabedrijven
in het algemeen de bestratingsbedrijven in het bijzonder
- dus ook de SEB deelnemer - zich onderscheiden, naast
uiteraard vakmanschap en eindkwaliteit. Je ziet bijvoorbeeld
bij EMVI bestekken dat omgevingsmanagement behoorlijk
zwaar wordt meegewogen,” constateert Mark van der Kooi.
“Je kunt als bedrijf laten zien dat je een abonnement op De
BouwApp hebt en op die wijze de omgeving directe
toegang tot actuele informatie over het straatwerk biedt.
Wij zijn overigens bezig om de app uit te breiden met
functies, waaronder meting van tevredenheid, zodat een
bedrijf ook kan aantonen dat de app bijdraagt aan goede
communicatie met de omgeving. Tevens zitten in de
uitbreiding zaken als directe contactmogelijkheden tussen
omgeving en bedrijf, een stukje personificatie van bedrijf en
projecten en (nog) snellere en mooiere werking, voor zowel
bedrijven als volgers.”
Drie jaar geleden werd De BouwApp gelanceerd op de ‘Dag van de bouw’ door minister Stef
Blok en voormalig Bouwend Nederland voorzitter Elco Brinkman. Ook tijdens de bijeenkomst
10 jaar SEB in 2013 is hier aandacht aan besteed. Inmiddels werken zo’n 70 bedrijven met
dit instrument als communicatiemiddel voor adequaat omgevingsmanagement. Met twee
belangrijke pluspunten: geïnteresseerden worden op de hoogte gehouden van effecten als
planning, hinder, omleidingen, uitloop of vervroegde oplevering. En bedrijven laten zien dat zij
contracteisen voor omgevingsmanagement serieus nemen en concreet invullen.
De BouwApp: handige schakel tussen bedrijf en omgeving
76
Waardering
De huidige versie van de app werkt goed en voorziet
duidelijk in een behoefte van gebruikers. “Geïnteresseerden
uit de omgeving van een project kunnen de app gratis
downloaden en zo de verrichtingen van een aannemer
volgen. Op voorwaarde dat deze dan informatie over
het project invoert. Maar dat is makkelijk. Het vergt een
kwartiertje om er een project aan toe te voegen en luttele
minuten om nieuwe berichten te maken. Volgers kunnen
makkelijk een project in hun omgeving selecteren, de
beschikbare informatie raadplegen en krijgen automatisch
melding als er een nieuw bericht is. Je ziet in de praktijk
dat mensen het waarderen als zij een (bestratings)project
kunnen volgen en bijvoorbeeld weten wanneer de straat
voor hun deur dicht gaat voor autoverkeer of wanneer iets
uitloopt in tijd. Want je maakt mensen best kritisch en zelfs
kwaad als gaande het project blijkt dat het anders loopt dan
je vooraf in een keurige brief hebt voorgespiegeld. Met De
Bouwapp kun je heel actueel en simpel mensen van dit soort
tegenslagen op de hoogte brengen. Maar ook als een werk
klaar is en de straat weer open gaat. Dit soort informatie is
natuurlijk prettig om door te geven en is goede pr voor je
bedrijf.”
Mark merkt dat de app mensen uit de omgeving van een
bouwproject niet alleen minder kritisch maar zelfs meer
betrokken maakt. “Op het moment dat je mensen goed
en tijdig informeert rondom een bestratingsproject, komt
er meer begrip voor werkzaamheden en bijbehorende
effecten zoals tijdelijke afsluitingen. Het ontlast bovendien
de straatmakers die dit begrip direct rond hen heen
merken.” Kortom, veel voordelen van De BouwApp, die
al bij honderden bouwprojecten zijn nut heeft bewezen.
Informatie: www.debouwapp.nl.
Ing. Sander Lubberhuizen streeft naar een innovatieve
aanpak om de riolering en bestrating in de wijk De
Parken in Apeldoorn te vernieuwen. “Daar zijn van voor
de oorlog betonwegen aangelegd om woonstraten van
te maken. Die hebben - later met een laagje asfalt erover
heen - 80 tot 100 jaar dienst gedaan.” Deze woonwijk
is ontstaan toen mensen uit Nederlands-Indië naar
Nederland kwamen en graag dichtbij de residentie van het
Koningshuis wilden wonen. Een wijk met veel vrijstaande
koloniale huizen en een wijk die inmiddels ook een rijks
beschermd stadsgezicht is geworden. Lubberhuizen: “Je
hoort mij niet klagen over levensduur, aangezien die
betonwegen en greshuisaansluitingen bijna een eeuw
hebben gefunctioneerd. Maar het is nu echt tijd
voor verbetering, zowel voor de riolering als voor
de wegen. In 30 km/uur woonwijken willen wij als
gemeente graag elementenverhardingen. Het geeft
een fraai beeld en het zorgt ervoor dat er ook minder
hard wordt gereden door automobilisten.”
Lokale kringloop
“Als gemeente hebben we een belangrijke
duurzaamheidsambitie. In het verlengde
hiervan zou het mooi zou om bijvoorbeeld al
het vrijkomende puin uit de betonwegen te
hergebruiken. Niet als funderingsmateriaal maar
juist veel hoogwaardiger, door het terug te laten
keren als nieuwe bestratingsmaterialen die weer in
Apeldoorn een plek krijgen! Dan praat je écht over de cirkel
in materiaalgebruik sluiten. Om vrijkomende materialen
op een hoogwaardige manier te hergebruiken is het
noodzakelijk dat de opdrachtgever en opdrachtnemer goed
met elkaar samenwerken. Elkaar vertrouwen, om zo het
beste uit elkaar weten te halen.”
De eigen landschapsarchitect van de gemeente maakt
uiteindelijk een plan met straten met gebakken klinkers.
Met holle en tonronde profielen waarbij het hemelwater
ondergronds of bovengronds wordt afgevoerd naar open
water. Het komt volgens Lubberhuizen straks aan op de
samenwerking tussen de gemeente en de aannemer om
De opdrachtgever en opdrachtnemer dichter bij elkaar brengen
om zo het beste uit elkaar te halen. Dat is de droom van Sander
Lubberhuizen van de gemeente Apeldoorn. “Ik weet dat het kan
en wil het proberen. Het doel is om dit te laten zien bij een groot
meerjaren infrastructureel project. Met een aannemer die snapt wat
wij daar willen aan uitvoeringskwaliteit, die oog heeft voor bewoners
en belanghebbenden, die meegaat in onze zo hoog mogelijke
duurzaamheidsambitie en die binnen het budget blijft.”
Aannemer meenemen in duurzaamheidsdroom
98
te kijken of dit plan zo duurzaam mogelijk kan worden
uitgevoerd. “De markt heeft vaak veel meer kennis in
huis dan dat wij ons als opdrachtgevers realiseren. Het is
naar mijn idee noodzakelijk dat wij als gemeente zélf die
eerste stappen in lokale duurzaamheid gaan zetten, anders
komen wij niet verder. Zo zie ik ook de samenwerking met
de gekozen aannemer. We leren het eerste jaar en in de
volgende jaren kunnen wij weer een extra stapje zetten.”
Aannemersselectie
Om die aannemer te vinden gaat Lubberhuizen een
selectieproces in. “Van pakweg misschien wel veertig
aannemers die belangstelling tonen voor dit werk naar
uiteindelijk die ene aannemer vinden die bij deze pilot
past. Dat wordt nog een hele uitdaging. Bij dit project past
geen aanbesteding volgens RAW-bestek. Persoonlijk vind
ik dat net een handleiding van een Ikea kast, waarbij een
aannemer met de ‘inbussleutel’ precies moet uitvoeren
wat wij allemaal in het voortraject hebben bedacht. Dit
project is op zich simpel, maar vraagt wel om interactie
en een leerproces over en weer. Ik denk ook dat we tegen
problemen gaan aanlopen op het gebied van
bijvoorbeeld een BRL 9334 Straatwerk. Een BRL
werkt vaak belemmerend voor innovatie. Je
sluit alle vormen van creativiteit uit. Als ik met
vakmensen praat, zoals een betontechnoloog,
dan zie je dat onze betonplaten prima in nieuwe
betonproducten kunnen worden verwerkt, met
een hoog percentage hergebruikte grondstoffen.
Met allerlei vaste regeltjes en normen zou dat niet
kunnen. Dat keurslijf wil ik graag onderzoeken.”
De gemeente Apeldoorn hanteert voor de
uitvoering van het straatwerk wel de eis van een
SEB erkend bedrijf. “De hoofdaannemer die wij
uiteindelijk selecteren zal dit als eis meekrijgen.
Omdat wij hebben ervaren dat de SEB erkenning
een bijdrage levert aan hoogwaardig straatwerk in
onze gemeente.”
Meer dan uitvoering
Hoewel Lubberhuizen wijst op een project als
Doen van Rijkswaterstaat, waar een nieuwe vorm
van samenwerken tussen opdrachtgever en
markt werkelijkheid wordt, is zijn droom voor dit
project nog geen uitgemaakte zaak. Hij moet ook
binnen de gemeentelijke afdelingen mensen voor
zijn idee zien te winnen. “Belangrijk is dat wij nu de goede
vragen richting aannemers formuleren. Je moet wel helder
zijn als opdrachtgever wat je precies wilt, anders krijg je erna
discussie. De cultuur van de aannemer moet aansluiten bij
onze ambitie voor dit project. Graaf- en grondwerk, riolering
aanleggen en straatwerk maken, dat is niet het moeilijkste,
denk ik. Het zit hier veel meer in de samenwerking, het
meedenken, het stappen willen zetten en de communicatie
met de omgeving. Natuurlijk kun je als opdrachtgever aan
de opdrachtnemer vragen wat je wilt. Maar ik zie het meer
als elkaar stimuleren. Met dit project gaan we het doen.
Hopelijk een steen in het water die ook elders voor golven in
duurzaamheid en vernieuwing zorgt.”
Sander Lubberhuizen
Jos van Alphen is adviseur aanbestedingen en
contractzaken bij Bouwend Nederland. Hij reageert op
de nu geldende Aanbestedingswet, waarmee Nederland
invulling geeft aan de Europese richtlijnen voor
aanbesteden. “Met uitzondering van een gemeente die
een meerjarencontract voor bestratingen openbaar op de
markt zet, verandert er niets. Omvat de opdracht meer
dan 5 miljoen euro, dan wordt het lastig voor de SEB,
want in Europa moet dan naar gelijkwaardigheid worden
gekeken en dan komt de vraag aan de orde wat de SEB
precies vertegenwoordigt. Is het een productcertificaat
of deels ook procescertificaat? Andere Europese landen
kennen zo’n keurmerk niet. Maar zover komt het in de
praktijk niet, omdat opdrachtgevers op nationaal niveau
kunnen aanbesteden onder die 5 miljoen euro. Dan is er
veel ruimte om een aanbesteding op je eigen manier in te
richten.”
“Neem het populariteit winnende EMVI, Economisch
Meest Voordelige Inschrijving. Daar geldt als uitgangspunt
dat de aanbesteder zich moet richten op de beste prijs-
kwaliteitverhouding. Gaat het om straatwerk, dan kan
men om extra zeker te zijn van de kwaliteit een SEB eis
hanteren in de technische specificaties, gunningscriteria of
contractvoorwaarden.”
Voorwaarden aan keurmerkeis
De invoering van de mogelijkheid in de gewijzigde
Aanbestedingswet om een specifiek keurmerk te verlangen,
kan eveneens een extra duwtje
geven om de SEB voor te (gaan) schrijven. Belangrijke
voorwaarde voor het instellen van een keurmerk is dat
dit in samenspraak met alle belanghebbende partijen
is vastgesteld. Dit is bij de SEB het geval. Bovendien
moeten de keurmerkeisen gebaseerd zijn op objectief
controleerbare en niet-discriminerende criteria. Voldoet
een keurmerk aan bepaalde omschreven voorwaarden,
dan mag een gemeente de SEB bij een openbare of
onderhandse aanbesteding voorschrijven.”
Van Alphen ziet dat onderhandse aanbestedingen weer
terrein winnen na al het rumoer rond de bouwfraude,
waarna alles ineens openbaar moest worden aanbesteed.
“Bij onderhands aanbesteden heeft de aanbesteder veel
meer speelruimte om keuzes te maken ten aanzien van
vakmanschap van bedrijven en kwaliteitswensen. Daarbij
mag zonder meer de SEB worden gebruikt. Dat was al in de
Aanbestedingswet 2012 zo en dat blijft zo.”
Volstrekt onlogisch
Dat neemt niet weg dat Van Alphen vanaf de zijlijn de
SEB wel zou willen adviseren om de boer op te gaan en
bij met name gemeenten duidelijk te maken dat de SEB
eisen een meerwaarde vertegenwoordigen ten opzichte
van een RAW bestek. “Gemeenten willen enerzijds grip
op kwaliteit, maar anderzijds gaan ze voor een zesje door
alleen de RAW systematiek in bestekken te volgen. Eigenlijk
is dat vreemd, omdat ze heel veel aandacht besteden aan
Met het ingaan per 1 juli 2016 van de gewijzigde Aanbestedingswet 2012
is er feitelijk voor het aanbesteden voor straatwerk weinig veranderd,
constateert Jos van Alphen. “De Aanbestedingswet uit 2012 heeft gezorgd
voor een groter aantal onderhandse aanbestedingen. Aanbestedende
diensten kunnen daarbij kiezen voor gecertificeerde onderaannemers
of hogere eisen stellen aan de kwaliteit van straatwerk. Ook de passage
over keurmerken, die onlangs aan de Aanbestedingswet is toegevoegd,
biedt kansen. Een aanbestedende dienst kan sturen op vakmanschap en
eindkwaliteit door SEB te verlangen.”
“Veel kansen voor de SEB bij aanbestedingen”
10 11
bijvoorbeeld het inschakelen van een landschapsarchitect
van naam en faam en de keuze voor het mooiste
bestratingsmateriaal, dat soms uit groeves in China, Portugal
of waarvandaan ook wordt aangesleept. Of hoogwaardige
gebakken of betonnen producten uit Nederland. En dan
laten ze bij de aanbesteding die ambitieuze keuzes volgen
door een aanbesteding met een ‘schraal’ bestek en vaak
ook nog louter op prijs. Dat is volstrekt onlogisch. Mij lijkt
de aanbestedingsfase nu juist geschikt om die gewenste
meerwaarde, dat hogere niveau te verkrijgen.”
Op het moment dat vakmanschap en kwaliteit van groot
belang worden geacht voor dat hogere niveau, zou de
aanbestedende dienst de SEB kunnen voorschrijven. Van
Alphen: “Zaak is wel dat men de betekenis van de SEB goed
kan duiden. Het is naar mijn mening een mengvorm van
proces en product. Dat maakt het in een aanbesteding lastig
om het betekenisvol te krijgen. Naar mijn mening zou het
helpen om meer de kant van productcertificering op te gaan.
Inzoomen op het eindresultaat. De gemeente overtuigen
van heldere normen, zodat deze kan inzien dat hij hogere
kwaliteit krijgt dan de standaard RAW-minimumnormen.
Bijvoorbeeld: vlakker, minder (kleine) gebreken, een langere
garantieperiode enzovoort.”
Klantbeoordeling
Jos van Alphen verwacht dat in deze maatschappij met de
reviews op alles en nog wat, dat een klantbeoordeling van
bestratingsbedrijven niet lang op zich zal laten wachten. Hij
ziet dit zelfs als een kans voor de SEB om dit op te tuigen,
ervan uitgaande dat de SEB deelnemers in de regel hoge
kwaliteit leveren. “Ik hoef niet op de stoel van de SEB te gaan
zitten. Ik bekijk het vanuit de aanbestedingsprocedures.
Opdrachtgevers hebben volop mogelijkheden om in de
aanbesteding die prestatie te omschrijven die ze voor ogen
hebben. Helaas vallen veel (lagere) overheden terug op
papieren zekerheden van een besteksystematiek, sticker of
certificaat als men het niet zo goed weet. Het is natuurlijk
wel essentieel dat je weet wat er achter die sticker schuil gaat.
Ik roep opdrachtgevers dan ook op om bij de aanbesteding
goed te kijken naar de te bereiken meerwaarde. Een
functioneel en esthetisch hoogwaardig eindresultaat, langere
levensduur, minder onderhoud, milieuwinst, minder
overlast voor de omgeving, noem maar op. Als het kan
Hans Damman
Kritische kant van EMVI
Hans Damman van Bureau Maris, vormgevers van stad & landschap uit Zeewolde, beschouwt een standaard RAW bestek beslist als nuttig instrument, zeker op het moment dat opdrachtgevers dit aanvullen met specifieke eisen voor de kwaliteit van straatwerk. “Wij schrijven mee aan bestekken van opdrachtgevers. Daarin kunnen wij op allerlei manieren kwaliteit omschrijven, tot en met het ultieme voorschrijven van SEB (bij bestratingswerk) of Groenkeur certificaat (bij groenaanleg). Dit zijn specifieke keurmerken welke passen binnen de Aanbestedingswet. Daar zitten voor mij niet de problemen voor hoogwaardig straatwerk. Die zitten wel bij EMVI aanbestedingen. Omdat bestratingsbedrijven het in de praktijk moeilijk vinden om tekstueel onder woorden te brengen dat zij aan bepaalde eisen kunnen voldoen. Zij zijn goed in hun werk, maar het schrijven van EMVI tekst is een vak dat zij veelal onvoldoende beheersen. Door deze papieren onkunde worden ze gepasseerd of trekken zich op voorhand terug. Dat is kwalijk, want met EMVI beoogt de opdrachtgever uiteraard kwaliteit. Ik zie helaas te vaak dat een opdrachtgever op papier kwaliteit koopt bij een partij die zijn verhaal goed kan verwoorden, al dan niet met hulp van een daarin gespecialiseerde partij. Het vakkundig uitvoeren van straatwerk is echter een ander verhaal. Dan heeft die opdrachtgever niet de goede straatmakers op zijn project. EMVI prima, maar sla de plank daarmee niet mis.”
gevolgd door performancemetingen.”
Wat dit laatste betreft ziet de adviseur aanbestedingen
en contractzaken van Bouwend Nederland een steeds
grotere rol voor de experts van de SEB. “Doordat de
specifieke kennis steeds meer verdwijnt, is er behoefte
aan een instituut dat wél de expertise kan leveren om
een oordeel te vellen over de kwaliteit van het straatwerk.
Ik vind bijvoorbeeld de opleveringaudits een mooi
antwoord op de manier waarop opdrachtgevers nu in
de aanbestedingswereld acteren. Het gaat helaas vaak op
de automatische, gemakzuchtige piloot met uitsluitend
RAW bestekken en dan
de laagste prijs. Dat is
jammer, want juist bij
de uitvraag bepaalt de
opdrachtgever een groot
deel van de uiteindelijke
kwaliteit. De SEB kan
daar verbetering in
brengen door een
betere standaard aan te
bieden, met een goede
kwaliteitsborging.”
Jos van Alphen
In 1941 is Jos van den Berg het bedrijf van den Berg
Westmaas gestart, daar kwam Gerrit van den Berg bij en later
ook Jan van den Berg, de zoon van Jos. Laatstgenoemde nam
op afgelopen 1 juli officieel afscheid met een drukbezochte
receptie. Na 43 jaar het bedrijf mede geleid te hebben was
het tijd om het rustiger aan te doen. Het is tijd voor Rob
en Jaap om het bedrijf te leiden. Rob Crezee, eigenaar-
directeur en Jaap Crezee, bedrijfsleider, willen lang met hun
medewerkers doen. “Wij nemen onze verantwoordelijkheid
door voortdurend te investeren in hulpmiddelen, van
eenvoudige apparatuur tot de eerste elektrisch aangedreven
Eco Roadprinter in Nederland. Elektrisch aangedreven
zodat onze mensen niet meer in de diesellucht bestratingen
hoeven te leggen. Dat kunnen wij overigens alleen met hulp
van de omgeving, zoals de opdrachtgevers. De opdrachtgever
heeft een belangrijke invloed op de arbeidsomstandigheden
van de bestratingsbranche. Alleen kiezen voor de laagste
prijs heeft een negatief effect op deze arbeidsvoorwaarden.
Dan gaan Jan en Alleman aan de slag om het straatwerk
te leggen met of zonder
hulpmiddelen. Dat kan qua kwaliteit, vakmanschap en
verantwoord werken natuurlijk niet goed gaan. Wij laten als
bedrijf zien dat het ook anders kan. Dat het beter en leuker is
om te bestraten met een team van ruim 15 vaklieden.”
Maatschappelijk besef
Rob Crezee zit al vanaf zijn 15e jaar bij Van den Berg. Hij
werd in de loop der jaren mede-eigenaar, naast de nu
gepensioneerde Jan van den Berg. Rob’s broer Jaap is vorig
jaar in het bedrijf teruggekomen en heeft de taken van Jan
van den Berg overgenomen. Jaap: “Ik heb hier in de jaren
80 gewerkt. Bestraten zonder wat voor hulpmiddel dan
ook. Ik heb zelf ervaren wat dat qua fysieke belasting voor
je lichaam betekent. Stenen uit de blubber trekken, op je
knieën duizenden kinderkoppen tikken, zo waren toen
de arbeidsomstandigheden. Ik heb dit vak vanwege jong
opgedane rugklachten verlaten en heb 25 jaar voor een
groot industrieel concern gewerkt. Toen ik terugkwam in
de straatmakerij waren er veel zaken ten goede veranderd,
vooral wat de beschikbaarheid van hulpmiddelen
betreft. Wat echter opvalt is dat niet ieder in de
bestratingsbranche de eigen arbeidsomstandigheden
even serieus neemt. Het is echt teleurstellend te zien
hoe veel vakgenoten nog dagelijks erg zware fysieke
inspanning leveren en geen beschikking hebben over
machines om mechanisch te straten, roadprinters of
andere hulpmiddelen.
Door de lage prijzen en moordende concurrentie is
er voor veel kleine zelfstandigen niet de ruimte om
deze middelen aan te schaffen. Zij zullen dit zware
werk geen beroepsleven lang uit kunnen blijven
voeren. Dit zal echt moeten veranderen.
Vakkundig, betrouwbaar en no-nonsense, dat zijn de drie kernbegrippen die Van den Berg
Westmaas gehuisvest in Heinenoord al ruim 75 jaar succes brengen. Het bedrijf is gespecialiseerd in
bestratingen, grond- en rioleringswerken en heeft als vierde kernbegrip de (fysieke) zorg voor de eigen
mensen. Veel dienstverbanden van 25, 30, 40 jaar bij het bedrijf bevestigen dit.
Van den Berg Westmaas heeft gunfactor in 75 jaar zelf verdiend
12 13
Daarnaast vindt Rob Crezee dat in het ontwerptraject
niet gekozen moet worden voor onnodig zware
bestratingsmaterialen. Houdt in het ontwerp al rekening met
de fysieke belasting van diegene die het aan moet leggen. Is
het noodzakelijk in een trottoir een lintlaag van 8 cm dikke
tegels langs de band aan te brengen? Zou je parkeervakken
niet kunnen ontwerpen met eenvoudige vakaanduiding in
plaats van een omlijsting in één kleur in halfsteensverband
en de kern in een andere kleur in elleboogverband? Het
gevolg is dat deze parkeervakken alleen handmatig gelegd
kunnen worden. Of straten in twee kleuren in plaats van
allerlei tierlantijntjes? En ontwerpen met een langere lengte
voor mechanisch straten? Dan kunnen wij met mechanische
hulpmiddelen veel efficiënter een straat realiseren. Dan
gebeurt het vakkundig, slim, arbeidsvriendelijk en efficiënt.
Er wordt ons veel werk gegund door opdrachtgevers omdat
men weet hoe we te werk gaan. We hebben een goede naam
opgebouwd in de Hoekse Waard en de regio’s daar buiten.
Naast het leveren van kwaliteit voor een scherpe prijs
trachten wij ook altijd onze opdrachtgever te ontzorgen. We
informeren de bewoners en stakeholders tijdig voor en tijdens
onze projecten. Hierdoor hebben onze opdrachtgevers en wij
zelden of nooit klachten.
Erkend leerbedrijf
Van den Berg Westmaas werkt meestal als hoofdaannemer.
Rob: “Daarbij wordt ons dienstenpakket steeds breder en
interessanter. Neem onze Eco Roadprinter die wij kunnen
inzetten voor het herstraten van wegen. Nadat eventueel
de riolering is aangepakt en de fundering en zandbed
helemaal op orde zijn, worden de stenen vanuit de machine
gevleid. Keurig strak. Met veel minder fysieke belasting
voor de mensen. Ja, ook zo verwerven wij de gunfactor bij
opdrachtgevers die het fysieke aspect serieus nemen. Die ook
weten dat wij behalve onze SEB-erkenning veel aandacht
aan scholing en veiligheid besteden. Wij zijn een erkend
leerbedrijf. Want wij besteden aandacht aan opleidingen zodat
wij over 20 jaar nog goede vakkundige straatmakers hebben
die de variëteit van hand- en mechanisch werk kunnen
uitvoeren.”
Op gelijk speelveld strijden
Rob en Jaap Crezee ondervinden daarbij de voordelen van
deelname aan de SEB. Rob: “Je ziet dat gemeenten waarde
hechten aan een goed kwaliteitsniveau. Ze merken ook dat
de aanbesteding op prijs niet altijd die beoogde kwaliteit
oplevert. Daarom moeten wij blijven hameren op kwaliteit.
We zien dat gemeenten hier in de Hoekse Waard de SEB
gaan voorschrijven. Dan strijden wij op een gelijk speelveld
met andere kwaliteitsbedrijven. Zo hebben wij het liever dan
moeten concurreren in
een aanbestedingswereld
die de afgelopen decennia
behoorlijk kapot is
gemaakt door het laagste
prijsprincipe. Het is een
eer om als Van den Berg
Westmaas dagelijks te
laten zien dat het ook
anders kan. We hebben
dit 75 jaar gedaan en
gaan daar onverdroten
mee verder. Met ons hele
team van gemotiveerde
vakmensen".
Dr.ir. Rien Huurman is lid van het College van Advies
voor de Bestratingbranche van de SEB en in het dagelijks
leven Research en Development Manager bij BAM Infra
Asfalt. Hij richt zich onder andere op het hoogwaardig
hergebruik van oud asfalt bij verlaagde temperatuur in
vooral deklagen. In ‘zijn vorige leven’ was hij verbonden
aan de sectie verkeersbouwkunde van de TU Delft. Daar
ontwikkelde hij een rekenprogramma op basis van het
ontwerpcriterium spoorvorming. Hierbij gebruikte hij
onder andere data van Andres van Niekerk die met zijn
onderzoek variabelen inbracht, zoals verdichtingsgraad
en de gradering van materiaal. “BESCON wordt nog steeds
uitgegeven door CROW en in de praktijk toegepast. Het
ontwerpprogramma bewijst nog steeds
zijn waarde. Er worden sinds eeuwen heel
veel elementenverhardingen in Nederland
aangelegd en voor binnensteden en dorpen
wordt dat zeer gewaardeerd. Maar laten wij
het dan goed doen, want daar rijden ook die
vrachtwagens van 50 ton die voor extreme
spoorvorming en schade kunnen zorgen.”
Rien Huurman raadt aan extra aandacht aan
de onderbouw onder straatwerk te besteden.
“Een elementenverharding bestaat uit
elementen die doorgaans kleiner zijn dan het
lastoppervlak van een autoband. Dat betekent
dat de lastspreiding van die ene steen nul is. Door verband
en voegen gaan de stenen constructief samenwerken en
krijg je toch een zekere plaatwerking. Maar dan moet je
die wel zien te handhaven. Eerste vereiste is een goede
kantopsluiting zodat de stenen niet naar buiten kunnen,
de voegen uitlopen en de plaatwerking zwakker wordt.
Tweede vereiste daarbij is een goede wijdte en vulling van
de voegen, zodat die plaatwerking maximaal de lasten kan
spreiden, om het eenvoudig te zeggen. Dit soort essentiële
voorwaarden zijn visueel te beoordelen bij oplevering, net
als strakke lijnen, juiste profielen, oneffenheden enzovoort.
Zichtbare kwaliteit van de toplaag noem ik dat. Nogmaals,
zeker blijven toetsen, maar dat is één kant van de medaille.”
Hoe belangrijk de visuele kwaliteit van straatwerk bij oplevering ook
is, het is geen garantie dat het straatwerk in de praktijk gaat voldoen.
“Want de kwaliteit van net opgeleverd straatwerk is onzichtbaar,”
stelt Rien Huurman, die aan de basis heeft gestaan van BESCON,
een softwareprogramma voor het constructief ontwerpen van
elementenverhardingen. “Als de onderbouw niet goed gekozen en/of
niet goed uitgevoerd is, dan zal er spoorvorming optreden en verliest
het straatwerk aan draagkracht. Sterker, het straatwerk wordt er rap
uitgereden door het verkeer.”
Kwaliteit straatwerk komt van onderen
Twee basiseisen
De zorgen zitten wat hem betreft vooral bij de onzichtbare
kwaliteit, de andere kant van dezelfde medaille. “Een goede
onderbouw is bepalend voor de kwaliteit van straatwerk.
Stenen liggen als toplaag op de onderbouw en dan wordt
men hard gestraft als de onderbouw niet deugt. Alles werkt
direct door. Er zijn twee zaken essentieel voor een goede
onderbouw: (1) de juiste materiaalkeuze en (2) de mate van
verdichting.”
Elk materiaal heeft zijn eigen prestatieniveau. Neem zand
met meer ronde korrels of zand met scherpe, grillige korrels.
Huurman: “Deze zanden zullen zich anders gedragen in
een zandpakket, met meer of minder kans op afschuiving
onder herhaalde verkeersbelasting. Kijk ook naar de
enorme variatie bij puingranulaat of andere materialen
voor de onderbouw. Stuk voor stuk met een eigen level of
performance. De keuze moet nauwkeurig worden afgewogen
in combinatie met grondslag en verkeersbelasting.”
De tweede sleutelrol vervult de verdichting. “Heb je een goed
materiaal gekozen, dan krijg je alleen de maximale prestatie
als dat materiaal ook goed wordt verdicht. Met de juiste
apparatuur. Is de laag niet sterk genoeg, dan is er grote kans
op vervorming via afschuiven van de lagen onder herhaalde
verkeersbelasting. Daarbij komt nog dat goed verdichten
uitsluitend mogelijk is wanneer de ondergrond tegenkracht
biedt. Je kunt verdichten wat je wilt, met veel energie, maar
zonder ‘klankbodem’ wordt de fundering niet compacter. In
dat geval zal je iets aan de ondergrond moeten doen.”
Oorzaak herkenbaar
Bij één van de twee fouten in de fundering - of combinatie
ervan - ontstaat ontegenzeggelijk spoorvorming in het
straatwerk. Huurman kan aan de spoorvorming zien of
het gaat om een ontwerpfout met onjuiste materialen of
uitvoeringsfout met slechte verdichting. “Simpel gezegd is
het bij straatwerk dat in de wielsporen verzakt en naast de
wielsporen wordt opgedrukt veelal een kwestie van onjuist
materiaal dat onder de herhaalde belasting door verkeer
afschuift. Gaat het om plekken die alleen verzakken, dan kijk
je allereerst naar de verdichting die niet goed is gedaan. Ook
de breedte van de verzakking geeft een indicatie hoe diep het
probleem in de fundering zit.”
Daarnaast wijst hij op de benodigde homogeniteit van de
onderbouw over de hele weglengte om langsonvlakheid
en de hiermee gepaard gaande toename van dynamische
aslasten van het wegverkeer te verminderen. Huurman:
“Bij verkeer is sprake van een dynamische aslast. Eén
vrachtwagen van 50 ton kan straatwerk aan gort rijden,
terwijl 50 auto’s van 1 ton nauwelijks schade berokkenen.
Dit illustreert dat een toename van dynamische aslasten
zal leiden tot versnelde vervorming van de verharding. Het
probleem is dat op het moment dat enige spoorvorming
resulteert in langsonvlakheid, het doorgaans rap gaat met de
verslechtering doordat aslasten toenemen door dynamische
effecten.”
Rien Huurman
14 15
16 17
BESCON helpt bij het constructief ontwerpen van
verhardingen met kleine elementen van natuursteen,
gebakken klei of beton. “BESCON is ontwikkeld voor het
ontwerp van normale elementenverhardingen, zonder
gebonden lagen en belast door normaal Nederlands
wegverkeer. Het is een theorie die beschrijft hoe
ongebonden materialen kunnen vervormen als functie
van belasting,” legt Huurman uit. “Maar er is meer. Ik
zit in de asfaltwereld en daar moeten de eigenschappen
van een asfalt met typeonderzoek worden bepaald. De
eigenschappen van het asfalt worden vervolgens in het
constructief wegontwerp meegenomen zodat het samenspel
tussen onderbouw en asfalt wordt bekeken. Ook aan het
vakmanschap voor aanleg worden eisen gesteld. Echter,
iedereen legt straatwerk aan. Ook u en ik in de tuin en
zeggen dan dat het er netjes inligt. Ja, visueel, totdat wij een
zware auto op de oprit parkeren.’
“Gemeenten zijn gezamenlijk de grootste opdrachtgever
van elementenverhardingen. Dan stellen veel gemeenten
via een RAW bestek eisen aan het zand dat wordt gebruikt.
De verschillen in gedrag tussen het ene en het andere zand
die beide voldoen aan het bestek kunnen echter enorm
zijn. Vervolgens koopt Jantje of Pietje die het werk gegund
krijgt het goedkoopste zand dat nog voldoet. Niets geen
typeonderzoek waarin de verschillen tussen materialen
worden geduid. Eigenlijk raar in een land met zoveel
elementenverhardingen en gemeenten die er samen zoveel
geld aan uitgeven. Maar de gemeenten zijn op dit vlak niet
georganiseerd en ieder gaat zijn eigen weg. En dan kijken
zij bij oplevering of het straatwerk er netjes bijligt. Het
belangrijkste aspect, de onderbouw, wordt niet bekeken.
Terwijl de kwaliteit van straatwerk toch echt van onderen
komt. Verpruts het daar niet.”
Typeonderzoek welkom
Fundering straatwerk. Een belangrijk aspectvoor de kwaliteit!
1716
Toelichting bij de grafieken
In de drie grafieken is als referentie uitgegaan van een 80 mm dikke betonstraatsteen, onder optimale omstandigheden aangebracht, volgens gemiddelde eisen aan de gradatie van de fundering en met een normaal verdichte fundering (de groene lijn in de drie grafieken). Achtereenvolgens is de invloed van de steendikte, de eisen aan de gradatie en mate van verdichting gevarieerd. Als algemene conclusie kan worden gesteld dat de steendikte minder van invloed is op de draagkracht/spoorvorming en daarmee op de levensduur van de constructie dan de funderingskeuze en verdichting.
• de elementenlaag is voldoende opgesloten door een goede kantopsluiting;• vorstschade wordt voorkomen door voldoende drooglegging;• handhaving van elementverband vindt plaats door een goede relatie tussen
voegwijdte, elementdikte en -omvang;• voegen zijn cruciaal om de beweging in de laag op te vangen onder invloed van
verkeerslasten, waarbij de fundering de laag echt moet dragen;• geen element-op-element contact door een minimale voegwijdte van circa 2,5 mm;• voldoende draagkracht wordt bereikt door enerzijds een goede keuze van
funderingsconstructie en -materialen en anderzijds door een goede uitvoering;• verdichten moet met geëquipeerd (zwaar) materieel plaatsvinden; • de dikte van de stenen is gelet op de draagkracht van een verharding van secundair
belang, maar wel is de dikte van invloed op de breukkans bij kanteling en torsiekrachten door banden/verkeersbelastingen.
Essentiële basiseisen voor hoogwaardig straatwerk
18
De vraag naar bijzondere audits en arbitrage neemt
verontrustend snel toe. Kennelijk is er veel mis met
datgene wat de opdrachtgever krijgt geleverd en waartoe
de aannemer of fabrikant zich heeft verplicht. Hans
de Vaan denkt dat één van de belangrijkste oorzaken
ligt in de onduidelijkheid rond de eisen die worden
gesteld aan straatwerk. “Bij veel particuliere opdrachten,
waaronder ook grote projecten bij bedrijven, wordt
nauwelijks iets afgesproken over de bestrating. Men gaat,
in blind vertrouwen, af op de aannemer die men kent
en gaat mee in de materiaalkeuze die wordt voorgesteld,
zonder dat goed naar de eisen van gebruik is gekeken. In
dergelijke gevallen, zonder nadere afspraak, geldt voor
het uiteindelijke resultaat het bepaalde in het Burgerlijk
Wetboek (Hoofdstuk 7): de kwaliteit moet deugdelijk
zijn. Ga daar maar eens aanstaan; hoe interpreteer je een
term als deugdelijk? Dat betekent bruikbaar, maar dat
is het al heel snel! Deugdelijk heeft bovendien ook een
esthetische component. Een stap verder is een bestek
volgens de Standaard RAW Bepalingen, voor bestratingen
recent in 2015 uitgebreid met een deelhoofdstuk voor
natuursteen. Dan is er ook nog de BRL 9334 (Straatwerk)
die eind 2014 is verschenen met aanvullende eisen. Het
meest compleet zijn nog steeds de SEB-kwaliteitsnormen,
waarop ook de genoemde eisen van de Standaard RAW en
BRL zijn gebaseerd. De SEB is wat dat betreft de moeder
van veel bestratingsnormen. Gelet op die variatie in eisen,
moet je dus eerst als arbiter zorgvuldig nagaan wat precies
is afgesproken, hoe de overeenkomst luidt en waar de
opdrachtgever op had kunnen of mogen rekenen. Het zal
duidelijk zijn dat we een eindresultaat anders beoordelen
als je praat over ‘deugdelijk straatwerk’ of wanneer er eisen
op ‘SEB-kwaliteitsniveau’ zijn omschreven. Datzelfde geldt
ook bij het opleveren van werken, want ook daar moet
ten minste volgens de opgedragen bestekseisen worden
gehandeld. ”
Heldere spelregels
Daarnaast worden er in voorschriften allerlei termen
door elkaar gebruikt: van straatwerk tot bestrating en
van elementenverharding tot plaveisel. Dat schept ook
verwarring in het totstandkomings- of beoordelingsproces.
Hans de Vaan: “Nergens zijn dit soort definities vastgelegd
en daarom moeten wij als arbiters die spelregels zelf in
De SEB wordt in toenemende mate door derden ingeschakeld voor
bijzondere audits en arbitrage in geschillen over de kwaliteit en/of de
toestand van bestratingswerken. Bijzondere audits kunnen ook verband
houden met het opleveren van een werk. Ook niet bij de SEB aangesloten
bedrijven of rechtbanken maken op deze manier gebruik van de expertise
van de auditoren van de SEB. Hans de Vaan en Henk Bos zijn de exponenten
van deze vorm van ‘externe’ dienstverlening. Hans de Vaan benadrukt de
onafhankelijkheid, bekwaamheid en brede basiskennis die bij dergelijke
bijzondere audits en arbitragezaken belangrijk zijn. “We moeten als arbiter
uiteraard in enige mate subjectieve interpretaties maken bij dergelijke zaken,
maar door je tot in de kleine lettertjes in de geschillen te verdiepen, zorgen
wij voor maximale objectiviteit. En we zijn per definitie onafhankelijk en dat
kan geen enkele andere soortgelijke instantie garanderen.”
SEB arbitrage Maximaal onafhankelijk, objectief en actief
19
onze rapportages bepalen. ‘Straatwerk’ beschouwen wij
dan als de deklaag van de constructie en ‘bestrating’ als
de complete constructie (te weten: straatwerk, fundering,
opsluiting, kolken, riolering enzovoort). Je moet in elk geval
bij de audits naar alle kanten duidelijk dichttimmeren
waarover wordt gerapporteerd. Zodra er geen heldere
spelregels voor alle partijen gelden, heb je een arbiter nodig
om daarover uitspraken te doen. Vaak is vooraf afgesproken
dat deze uitspraken ‘bindend‘ zijn; soms ook niet en
dan worden deze uitspraken op hun beurt als ‘arbitrair’
opgepakt. Wat voor de één nog net een acceptabele tolerantie
is, keurt een ander weer wel af.”
Hans heeft per jaar zo’n 10 tot 15 bijzondere audits en
geschillen onder zijn hoede. Rode lijn daarin is dat partijen
vooraf wel de intentie hadden om hun uiterste best te doen.
“Met intenties alleen ben je er echter niet. Partijen zullen
zaken vooraf goed moeten afspreken. Dat zou een hoop
ellende besparen. Ik begin een dergelijke audit door alle
partijen ter plaatse te interviewen, goed te luisteren, veel
vragen te stellen en met het nemen van tientallen foto’s van
het betreffende straatwerk. Het is een heel proces, waarbij
je de ene keer meer medewerking krijgt dan de andere
keer. Door mogelijke oorzaken te elimineren probeer je te
achterhalen wat de werkelijke oorzaak van het geschil kan
zijn. Alle partijen krijgen de conceptrapportage om daarop
te reageren en uiteindelijk leg ik mijn bevindingen in een
definitieve rapportage vast. Daar kunnen de strijdende
partijen verder mee aan de slag. Vaak dienen de rapporten
ook als pleitnota’s voor advocaten bij de rechtbank.
Of de rechter gebruikt het als deskundigenrapport.
Alle varianten zijn mogelijk. Dat geldt ook voor de
partijen die ons inschakelen. Dat kunnen gemeenten,
aannemers, ingenieursbureaus zijn, maar ook vakbonden,
rechtsbijstandverzekeringen en rechtbanken. Telkens wordt
de SEB ingeschakeld vanwege het feit dat wij dit uitvoeren
als onafhankelijke partij.
Hans de Vaan
Case 1:
Op de foto is te zien dat hier een stalen rooster
in dwarsrichting aanwezig is. Het hoogtever-
schil tussen de bovenkant van het straatwerk en
het rooster is onnodig groot, te weten 20 mm
(eis maximaal 5 mm). Dit grote hoogteverschil
veroorzaakt extra verkeersbelasting (door val-,
stoot-, draai- en wringkrachten). Verder is te
zien dat het hak-/paswerk niet sluitend is aan-
gebracht en dat de voegwijdte tussen de stoot-
lagen te groot is (10-25 mm) en dat de voegen
onvoldoende gevuld zijn. Dit soort gebreken
duidt op uitvoerings- en afstemmingsfouten,
zoals een te lage aanleghoogte van het metalen
rooster. De tekortkomingen doen zich ook voor
in andere inspectievakken.
Praktijkcases
Zonder op de details en betrokken partijen in te gaan,
schetst Hans de Vaan drie cases waarbij de verscheidenheid
aan bijzondere audits of geschillen naar voren komt. Zo is
er een geschil tussen vier professionele bouwpartijen (een
hoofdaannemer, gemeente en twee infraopdrachtgevers)
over de kwaliteit van het geleverde, zeer omvangrijke
bestratingsproject (Case 1). Op het eerste gezicht is alles
keurig geregeld via een Stabubestek, met verwijzing naar
vele hoofdstukken uit de Standaard RAW. Echter, er werden
ook kardinale hoofdstukken niet van toepassing verklaard
omdat er werd verwezen naar specifieke gebruikseisen voor
verhardingen. Er ontstonden tijdens de uitvoering al snel
meningsverschillen over onder andere: voldoende afschot,
vlakheid, strakke lijnen en voegwijdte. Hans de Vaan: “Dit
straatwerk toets ik in beginsel op wat is afgesproken en
waarnaar exact wordt verwezen. Het zal duidelijk zijn dat
voor het straatwerk noch de Standaard RAW Bepalingen
noch de strengere SEB-normen hebben gegolden, want
dan had dit bestratingsproject daadwerkelijk volgens deze
bepalingen en/of normen moeten zijn aanbesteed. Tijdens
het voorafgaande interview maak ik wel afspraken over hoe
ik bij het beoordelen van de bestrating omga met bepaalde
hiaten in de eisen en wat ik vind dat in alle redelijkheid van
een (onder)aannemer automatisch mag worden verwacht.”
In een andere casus gaat het om een ernstig ongeval van een
verkeersdeelnemer, veroorzaakt door een slecht ontworpen
en uitgevoerd grootschalig bestratingsproject (Case 2). “Na
de aanbesteding leek alles goed geregeld: een goed ontwerp
met een Standaard RAW bestek en de inzet van externe
directievoering met een gerenommeerde hoofdaannemer.
Maar er werd al snel geklaagd over onduidelijke situaties,
gevaarlijke randen voor weggebruikers en diepe molgoten
dwars over het wegprofiel, die als een soort verkeersdrempel
moesten dienen. Aanvankelijk bleef het bij onschuldige
valpartijen, maar toen ging het fout met een fietser, met een
dodelijke afloop. Daarna werden waarschuwingsborden
geplaatst en de SEB ingeschakeld. In deze case heb ik de
rol van gemeente, ingenieursbureau, directievoerder en
aannemer beschouwd in relatie met hoe en waarom het
straatwerk er nu zo bijligt.”
20 21
Terriër
Een derde case betreft een particuliere opdrachtgever die
zijn bedrijfsterrein liet verharden door een ZZP’er waar hij
vertrouwen in heeft, met betonstraatstenen die hij kocht
bij een bevriende leverancier (Case 3). Hem werd verzekerd
dat dit type betonstraatstenen juist geschikt zouden zijn
voor een dergelijk bedrijfsterrein. Maar de leverancier had
de hoeveelheid benodigde stenen niet goed berekend en
tijdens de aanleg werd een soortgelijke tweede partij stenen
aangevoerd. Maar een deel van de betonstenen, afkomstig
van de eerste partij, gaan erg splinteren; ook op plekken
waar niet over wordt gereden. De opdrachtgever klopte,
via de leverancier, aan bij de fabrikant, maar die wees op
de kwaliteitskeurmerken. Er werd aanvullend onderzoek
uitgevoerd door een door de opdrachtgever ingeschakelde
keuringsinstantie. Ook daarna kreeg de opdrachtgever geen
houvast, want de fabrikant en keuringsinstantie wezen
de ZZP’er en de ondergrond als ‘schuldige’ aan voor deze
splintervorming. De opdrachtgever schakelde uiteindelijk de
SEB in. “Ik heb uitvoerig onderzoek gedaan,
allerlei mogelijke oorzaken geëlimineerd en kwam dan
bij de kwaliteit van betonstraatstenen uit. Temeer daar het
straatwerk met de tweede partij stenen geen splintervorming
vertoont. Mijn oordeel werd niet geaccepteerd door
de fabrikant en de keuringsinstantie, zodat de rechter
uiteindelijk zal gaan bepalen waar de fouten liggen. Ik heb
mij in elk geval als SEB-arbiter als een terriër in de zaak
vastgebeten om de waarheid boven tafel te krijgen en ik ben
er zeker van dat de advocaat van de opdrachtgever over een
sterke SEB- rapportage beschikt. Willen wij de kwaliteit van
straatwerk op een hoog niveau krijgen en houden, dan zullen
alle partijen hun lering moeten trekken uit deze geschillen
en niet steeds dezelfde fouten maken. Wat dat betreft hoop
ik dat we uiteindelijk minder geschillen op ons bordje zullen
krijgen. Gelet op de toenemende vraag bij de SEB, lijkt dat
nu nog ijdele hoop. In elk geval blijkt dat de SEB nog steeds
een actieve toekomst heeft voor zijn deelnemers en externe
partijen.”
Case 2:
Op deze foto laat ik zien dat de
verhoudingsgewijs brede, lelijke molgoot zich
niet alleen dominant in het straatbeeld aftekent,
maar tevens een misleidende indruk geeft aan
de fietsers die vanaf de zijstraat de bocht nemen.
Het ligt voor de hand dat de fietsers, vooral bij
slecht zicht, letterlijk ‘in de goot’ belanden. Ook
is te zien dat de molgoten te breed zijn voor de
gekozen straatkolken. Het verschil in breedte
tussen de molgoot en het kolkdeksel vind ik
hier zeer lelijk opgelost. Verder is nog te zien dat
ook de ‘mechanische straatmakers’ hier ook niet
het besef hebben gehad dat een (mol)goot een
breekpunt hoort te hebben met een aangepast
gootprofiel.
Case 3:
Deze foto is genomen van het straatwerk op
een verkeersluwe plek in het midden van
het straatwerk. Het straatwerk is hier niet
gedeformeerd en de voegwijdte is goed. Op de
foto is te zien dat een viertal betonstraatsteen aan
de rand/kop opmerkelijk zijn gesplinterd (zie
gele krijtpeilen). Met deze foto wil ik aantonen
dat ik geen causaliteit ervaar tussen: weinig
verkeersbelasting, geen deformaties, voldoende
voegwijdte en de versplintering.
Geschrapt uit Register Erkende Bestratingsbedrijven Vanaf februari 2016 Aann.mij. Thomassen – Akkrum B.V. Akkrum Datum uitgeschreven: 01-03-2016
Cnossen Infra B.V. Sneek Datum uitgeschreven: 01-03-2016
Stratenmakersbedrijf Wiggeman B.V. Sneek Datum uitgeschreven: 01-03-2016
Voets Wegenbouw Loosbroek Loosbroek Datum uitgeschreven: 01-03-2016
Kraaijeveld’s Aannemingsbedrijf B.V. Barendrecht Datum uitgeschreven: 01-04-2016
Harteman Weg- en Waterbouw B.V. Tiel Datum uitgeschreven: 01-04-2016
Jan van Leusen Bestratingen Wezep Datum uitgeschreven: 01-04-2016
Suelmann Tuin & Infra Zwartemeer Datum uitgeschreven: 01-05-2016
Lareco Nederland B.V. Hardenberg Datum uitgeschreven: 31-05-2016
A.A. Snijders & Zn. Monster Datum uitgeschreven: 01-07-2016
Rasenberg Infra B.V. Breda Datum uitgeschreven: 01-09-2016
Aannemingsbedrijf Van der Meer B.V. Benthuizen Datum uitgeschreven: 01-09-2016
Opgenomen in Register van Erkende Bestratingsbedrijven
Bolkesteijn Infrastructuur B.V. Hollandscheveld Datum ingeschreven: 03-05-2016
De Liemers Wegenbouw B.V. Duiven Datum ingeschreven: 07-06-2016
Aannemings- en Straatmakersbedrijf L. vd Vegt B.V. Genemuiden Datum ingeschreven: 20-06-2016
J.T. Bestratingen Sprundel Datum ingeschreven: 22-08-2016
23
SEB Talk is een uitgave van de
Stichting Erkenning voor het
Bestratingsbedrijf (SEB)
Redactieadres:
Lorentzlaan 3-5, 3401 MX IJsselstein,
Postbus 411, 3400 AK IJsselstein
tel 088 605 54 67, fax 088 605 54 99
SEB stichting erkenning voor
het bestratingsbedrijf
Redactie:
Paul Engels, Rene Cornelissen
Ontwerp/opmaak/Drukwerk
en begeleiding:
Ontwerptoppers.nl
STICHTING ERKENNING VOOR HET BESTRATINGSBEDRIJF
• Kennis, kunde
en kwaliteit
• Behoud van
kwaliteit
• Toelatingseisen
De praktijkgerichte erkenningsregeling van
bestratingsbedrijven
• Opleiding en
onderwijs
• Arbeidsom-
standigheden
• Audits
DUURZAME KWALITEIT VAN BEDRIJFSVOERING EN STRAATWERK
Bij een krant heb je een hoofdredacteur en eindredacteur. Bij
Facebook zet iedereen op het internet wat ze willen.
Ook wij van de SEB kunnen u dan niet helpen met een soort van
eindredactie, echter kunnen we u wel duidelijk maken dat u niet
zomaar alle informatie hoeft aan te nemen.
De campagne van president Trump had als onderdeel "negatieve
content verspreiden over de concurrent" met onder andere
Facebook. Met de wetenschap dat veel mensen die content niet
onderzoeken en als waarheid aannemen, heeft het voor hem wel
resultaat gehad.
Niet alleen moreel gezien is het van belang om waarheden te
communiceren op het net. Ook is het bekend dat goede content
meer volgers genereerd dan slechte content. Goede content in
bijvoorbeeld de vorm van een redactioneel artikel wordt eerder
gelezen, geliked en vooral gedeeld. Tegelijkertijd is het natuurlijk
ook bekend dat bijzondere content, nieuws en vooral grappige
content veel wordt gedeeld.
Ons vakgebied leent zich niet echt voor grappige content of
informatie maar is wel bij uitstek zeer interessant voor onze
totale sector.
Doe je met je bedrijf een beetje mee voor wat betreft social
media dan zal je merken dat je je vakgerichte informatie veel
sneller naar je toe krijgt dan iemand die dat niet doet. Je liked
interessante pagina's op Facebook en ziet ongevraagd hun
berichten. Maar zonder dat je er erg in hebt, wordt je bekender in
Nederland. Bedrijven vinden je sneller, je content blijft immers
altijd online en ook opgenomen in Google.
Tot slot denk ik dat de bestratingsbranche al redelijk goed bezig
is voor wat betreft de social media ondanks het feit dat de sector
nog redelijk traditioneel is.
SEB-social media-team
Social media is meer dan alleen Facebook,
LinkedIn of je eigen site. Social media is ook je
email, je manier van communiceren, de "toon"
van je geschreven tekst ..... Hoe vaak komt het niet
voor dat je denkt dat je beter had kunnen bellen
dan emailen .....
Maar risico's zitten er ook in Facebook en andere
media. Hoezo nemen we vanzelfsprekend aan
dat alles wat je voorbij ziet komen op Facebook
klopt. Het is natuurlijk niet juist dat het allemaal
goede informatie is.
Social Media
- N O O D Z A K E L I J K -
22
Bastiaan Infra B.V. Wezep Datum uitgeschreven: 24-11-2016
Hoogstraten Wegenbouw B.V. Opheusden Datum uitgeschreven: 24-11-2016
Bedrijf Plaats Telefoon
Strada B.V. AALBEEK-HULSBERG 045-4051568
Aannemingsbedrijf J. van Ingen B.V. AALSMEER 0297-344322
Groote Infra B.V. ALMELO 0546-452727
Stratenmakersbedrijf Nijmeijer & Ruiter ALMELO 06-21597242
Van Raaijen Infra ALMERE 036-5470369
Schoutenwegenbouw B.V. AMSTERDAM 020-6155430
Schaufeli Wegenbouw bv APELDOORN 055-5332048
Aannemingsbedrijf Gebr. Graaumans B.V. BAVEL 0161-432021
Gebr. van der Steen BERLICUM 073-5031410
Stratenmakersbedrijf Smulders BERLICUM 073-5034791
Aannemingsbedrijf G. van der Ven B.V. BRAKEL 0418-671510
Voeten & Leppens Wegenbouw bv BREDA 076-5720672
Wegenbouwmij Elshout BV BREDA 076-5735151
K.S.M. Wegenbouw BV BREDA 076-5729666
Meeuwisse Nederland B.V. DEN HAAG 070-3838704
Roelofs Wegenbouw B.V. DEN HAM 0546-678888
Astro Nederland B.V. DEVENTER 0570-546686
KWS Infra B.V. Amsterdam/Heerhugowaard DIEMEN 020-5694200
Gebr. Kloens B.V. DORDRECHT 078-6181900
Jos van der Graaf B.V. DORDRECHT 078-6164552
Driebergse Weg- en Waterbouw B.V. DRIEBERGEN 0343-521413
De Liemers Wegenbouw B.V. DUIVEN 0316-261944
Hennephof & Jonk BV EDAM 0299-372220
Van Verseveld Infra ELST 0318-505665
Cornelisse B.V. ELST 0318-471818
P. de Jong B.V. EMMEN 0591-627922
Gebr. Lambers BV EMMEN 0591-625179
Woestenberg Bestratingen vof ETTEN LEUR 076-5033038
De Krom Bestratingen B.V. ETTEN-LEUR 076-5016226
Gijben Aannemers- en Verhuurbedrijf B.V. GAMEREN 073-5949277
Straatmakersbedrijf Otten bv GEESBRUG 0524-291435
Aannemings-en Straatmakersbedrijf L. vd Vegt B.V. GENEMUIDEN 038-3857630
Stratenmakersbedrijf Biemans BV GILZE 0161-452615
Stratenmakersbedrijf Gebr. Vos bv GOIRLE 013-5774204
Sallandse Wegenbouw B.V. HAARLE 0548-595852
Bestratingsbedrijf G. van Gelder / Fijn v.o.f. HATTEMERBROEK 038-3764068
G.G. den Boon Projectbestratingen B.V. HEERDE 0578-692015
Van de Bult Grond- Weg- en Waterbouw BV HEERHUGOWAARD 072-5762955
Hink Bestratingen B.V. HEILOO 088-4720750
Aannemingsbedrijf Adr. van den Berg B.V. HEINENOORD 0186-605100
Van Haaren Wegenbouw BV HELVOIRT 0411-641640
Bolkesteijn Infrastructuur B.V. HOLLANDSCHEVELD 06-42172781
Tieck Infra B.V. KLAZIENAVEEN 0591-318750
Aannemersbedrijf Sloos en Zoon B.V. LEIDEN 071-5211687
Aannemingsbedrijf De Wilde B.V. LELYSTAD 0320-260335
Van Schoonhoven Infra B.V. LEUSDEN 033-4941538
Dusseldorp Infra Sloop en Milieutechniek BV LICHTENVOORDE 0544-395555
J.C. van Veldhuizen Hoveniersbedrijf Straatwerk BV LUNTEREN 0318-486403
Tempelman V.O.F. Sierbestrating MARKELO 0547-362772
GWW Scherrenberg B.V. NIEUWEGEIN 030-2887765
Straatmakersbedrijf C.W. Smink V.O.F. NIJKERKERVEEN 033-4559973
Nijverdal Infra B.V. NIJVERDAL 0548-611727
Raamsman Bestratingen VOF NIJVERDAL 06-55838176
Van Roode Infra B.V. NOORDWIJKERHOUT 0252-372341
B.V. Aannemingsbedrijf Sporto NOORDWIJKERHOUT 0252-374741
Van Pijkeren B.V. NUNSPEET 0341-451839
Bedrijf Plaats Telefoon
Aannemingsbedrijf Visscher B.V. OLDEBROEK 0525-632208
J. van Aanholt Grond- en Straatwerk B.V. OLDEBROEK 0525-685615
Aannemingsbedrijf Jan Mulder B.V. PUNTHORST 0529-484948
Klink/Nijland GWW Raalte B.V. RAALTE 0572-357164
Koopman Infra RAALTE 0572-355745
Van Egmond Wegenbouw BV RIJNSBURG 071-4028950
Gebr. Voets Weg- en Waterbouw B.V. ROSMALEN 073-5213556
Aannemingsbedrijf Scheper ROSSUM 0541-625859
Wegenbouw Lansink B.V. SAASVELD 074-3494766
Van Doorn Infra B.V. SCHIJNDEL 073-5492143
Wolff Infra B.V. SCHOONEBEEK 0524-541008
De Punder Bestratingen SINT MICHIELSGESTEL 073-5513106
Aannemingsbedrijf Gebr. Moerland B.V. SINT-ANNALAND 0166-652854
Verheij Infra B.V. SLIEDRECHT 0184-433095
Nota Infra B.V. SNEEK 0515-443816
H.S. Hendrikse & Zn. B.V. SOEST 035-6016202
Aannemingsbedrijf Gebr. J. + P. Oomen B.V. SPRUNDEL 0165-383105
J.T. Bestratingen SPRUNDEL 0165-386814
Tippe B.V. STAPHORST 0522-468554
Aannemingsbedrijf R. Brand B.V. STAPHORST 0522-460250
HD Infratechniek B.V. STAPHORST 06-55877081
Klaas Kooiker Aannemersbedrijf B.V. STAPHORST 0522-464750
Landolt Bestratingen B.V. TWELLO 06-46156993
B.J. Bronkhorst v.o.f. UDDEL 0577-402546
Wegenbouw Bestratingen Nederland ' 81 V.O.F. UDEN 0413-266625
Wegenbouwbedr. J.M. vd Broek B.V. ULVENHOUT 076-5602254
Dorrestijn GWW VEENENDAAL 06-23676415
Stratenmakersbedrijf Bonne Niks B.V. VRIEZENVEEN 0546-659781
Makkinga Bestratingsbedrijf B.V. VROOMSHOOP 06-53109449
Van den Elshout en De Bont Waalwijk B.V. WAALWIJK 0416-333501
Straatmakersbedrijf Hofman & Zn. bv WAPENVELD 0578-693128
Otten Infra B.V. WAPSE 0521-380611
A&M Wegenbouw B.V. WASPIK 0416-319931
Weste Bezit Mij. bv WASSENAAR 070-5176253
Gebr. van Venrooij B.V. WEURT 024-6782222
Tonnie van Beek Bestratingen WEZEP 038-3763923
A.H. van Beek B.V. WEZEP 038-3761630
J. ten Hove Bestratingsbedrijf WEZEP 06-20628395
H. en G. van Leusen v.o.f. WEZEP 06-52410079
Manschot Infra B.V. WOERDEN 0343-482480
Krinkels B.V. WOUW 0165-301851
BAM Infra Telecom B.V. ZWAMMERDAM 0172-632121
Bestratingsbedrijf Paas BV ZWARTEMEER 0591-317047
Sprenkels Bestratingen B.V. ZWIJNDRECHT 06-44377510
J. ten Hove Bestratingsbedrijf WEZEP 06-20628395
Jan van Leusen Bestratingen WEZEP 038-3761292
Tonnie van Beek Bestratingen WEZEP 038-3763923
Manschot Infra B.V. WOERDEN 0343-482480
Krinkels B.V. WOUW 0165-301851
BAM Infra Telecom B.V. ZWAMMERDAM 0172-632121
Bestratingsbedrijf Paas BV ZWARTEMEER 0591-317047
Suelmann Tuin & Infra ZWARTEMEER 06-11378611
Sprenkels Bestratingen B.V. ZWIJNDRECHT 06-44377510
Register erkende bestratingsbedrijven SEB Peildatum: 14 november 2016