Richtlijn Overgewicht JGZ

J.Kist-van Holthe, C.Renders, M.L’Hoir, A.Bulk-Bunschoten, T.Kuijpers, M.van de Veer, M.Beltman, E.Timmermans,

R.HiraSing

2012

InhoudOvergewicht bij kinderen

• prevalentie• oorzaken• gevolgen

Doel richtlijn overgewichtMethode richtlijnontwikkeling

• knelpuntenanalyse• systematisch literatuur onderzoek

Richtlijn overgewicht JGZ

Prevalentie overgewicht jongens

1980%

1997%

2010%

Nederlands 5,1 9,4 ?

Turks 23,4 ?

Marokkaans 15,8 ?

TNO, 2010

1980%

1997%

2010%

Nederlands 5,1 9,4 13,3

Turks 23,4 ?

Marokkaans 15,8 ?

TNO, 2010, Schönbeck, PloS one 2011

Prevalentie overgewicht jongens

1980%

1997%

2010%

Nederlands 5,1 9,4 13,3

Turks 23,4 32,5

Marokkaans 15,8 25,2

TNO, 2010, Schönbeck, PloS one 2011

Prevalentie overgewicht jongens

Prevalentie overgewicht bij jongens (NL)

0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Leeftijd (jaren)

Pe

rce

nta

ge

ove

rge

wic

ht

(%)

Overgewicht 2010

Overgewicht 1997

Overgewicht 1980

Prevalentie overgewicht jongens

Prevalentie overgewicht bij meisjes (NL)

0

5

10

15

20

25

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Leeftijd (jaren)

Pe

rce

nta

ge

ove

rge

wic

ht

(%)

Overgewicht 2010

Overgewicht 1997

Overgewicht 1980

Prevalentie overgewicht meisjes

Prevalentie overgewicht

LobsteinObesity reviews

2003

Oorzaken overgewicht

< 2% obesitas onderliggende medische oorzaak

• vertraagde lengtegroei • vertraagde psychomotore ontwikkeling• dysmorfiën

???

Syndroom van Cushing

???

polydactylie

???

• retinitis pigmentosa, polydactylie / syndactylie • obesitas, mentale retardatie, hypogonadisme

Syndroom van Laurence Moon Bardet - Biedl

• retinitis pigmentosa, polydactylie / syndactylie • obesitas, mentale retardatie, hypogonadisme

???

5 jaar Gibson Clin Endocrinol Metab 2004

???

Leptine deficiëntie

5 jaar 9 jaar met leptine suppletieGibson Clin Endocrinol Metab 2004

Leptine deficiëntie

geboorte gewicht 3430 g

5 m gewichtstoename

7 m 8450 g

bloeddruk 114 / 52 mmHg

Hartmann N Engl J Med 2005

???

Zuigeling met gewichtstoename en huiduitslag

Hartmann N Engl J Med 2005

Hartmann N Engl J Med 2005

Cushing syndroom

bijnier tumor

7 maanden

5 jaar

Zuigeling met gewichtstoename en huiduitslag

???

Wattendorf, Am Fam Physician 2005

???

???

smal voorhoofd, amandelvormige ogen, dunne bovenlip0 - 2 jaar voedingsproblemen, hypotonie

???

???

???

???

> 2 jaarextreme eetlustgroeivertraginghypogonadism

mentale retardatie

???

???

> 2 jaarextreme eetlustgroeivertraginghypogonadism

mentale retardatie

Syndroom van Prader Willi

Gevolgen overgewicht - obesitas

• Psychosociale problemen (pesten, depressie)• Gewrichtsproblemen• Hypertensie• Diabetes type 2• Leververvetting• Hart- en vaatziekten

Diabetes mellitus type 2

Toenemend aantal kinderen met diabetes type 2 • Nederland > 2,4% van alle kinderen met diabetes• Verenigde Staten 3% 1995• Verenigde Staten recent sommige klinieken 50%

Rotteveel, Eur J Endocrinol 2007. Fagot-Campagna, J Pediatr Endocrinol Metab

2000, Hanon, Pediatrics 2005

Hypertensie

Bogalusa Heart Study, VS

Houston, VS Canada Portugal

n 1.150 5.000 675 1618

leeftijd (jaar) 5-17 10-19 7-14 5-18

normaal (%) 2-5 2,6 4 8

overgewicht (%)

7 4 13 14

obesitas (%) 11-22 11 19 23

Freedman, 1999

Sorof, 2004 Salvatori, 2008

Maldonado, 2009

Doel richtlijn overgewicht JGZ

JGZ professionals• preventie, vroegsignaleren, begeleiden • evidence-based

In overleg met betrokken beroepsgroepen• CBO richtlijn obesitas• NHG standaard obesitas• Partnership Overgewicht Nederland: Zorgstandaard

Obesitas

Methoden richtlijn ontwikkeling

• Knelpuntenanalyse• Uitgangsvragen• Systematisch literatuuronderzoek• 1e concept richtlijn

Evidence-based Expert opinion

• Proefimplementatie

Knelpuntenanalyse

?

Knelpuntenanalyse

• Ouders niet op de hoogte van gevolgen van overgewicht

• Ouders zien de ernst van overgewicht niet in• Hoe ouders motiveren voor verandering in leefstijl? Suggesties voor verbetering:• Extra aandacht voor motiverende gespreksvoering• Meer tijd en geld

Systematisch literatuur onderzoek

• risicofactoren• beschermende factoren

• preventie• interventie

Risicofactoren voor overgewicht

perinatale factoren zwangerschapsdiabetes moeder

roken tijdens zwangerschap

laag geboortegewicht snelle inhaalgroei

hoog geboortegewicht

biologische factoren

snelle toename gewicht

vroege puberteit

depressiviteit

socio-demografische factoren

lage sociaal economische positie

etniciteit (Turks, Marokkaans)

omgevingsfactoren en gedrag

ouders met overgewicht / obesitas

weinig bewegen

fastfood

genetische factoren genetische aanleg

Risicofactoren voor overgewicht

Beschermende factoren tegen overgewicht

perinatale factoren borstvoeding

omgevingsfactoren veel bewegen, buitenspelen

voldoende plaats om buiten te spelen

Inconsistente veel belovende factoren bij overgewicht

totale hoeveelheid en soort vetten in de voeding

ontbijt overslaan

snoepen en snacken

gezoete dranken

televisie kijken

kinderdagverblijf

korte slaapduur

Preventie overgewicht

5 systematische reviews:• Schoolprogramma’s• Soms gecombineerde leefstijl interventies• Uitkomsten niet consistent

Doak Obes Rev 2006, Brown Obes Rev 2009, Harris CMAJ 2009, Kropski Obesity 2008,

Zenzen J Pediatr Health Care 2009

Vroeg signaleren is belangrijk

Systematische review gewicht > P97 op leeftijd 5-6 maanden en 2-4 jaar snelle (> 0,67 SDS) gewichtstoename 0-2 jaar hoog lichaamsgewicht 5-13 jaar

Stocks, 2011 Obes Rev

Interventie overgewicht

Overgewicht : geen studies Obesitas systematische review

Gecombineerde leefstijl interventies(voeding, lichamelijke activiteit en gedrag)

Community based en gezins programma’s effectiever dan schoolprogramma’s

Oude Littikhuis, Cochrane Database Syst Rev 2009

Interventie overgewicht JGZ tot nu toe

Overbruggingsplan 2005, practice-based BOFT elementen

Gerandomiseerde studie kinderen van 5 jaar (ErasmusMC):kleine significante verbetering van de BMI

Veldhuis BMC Public Health 2009; van Grieken ZonMw 2012

Richtlijn Overgewicht JGZ in de praktijk

Richtlijn overgewicht

Preventie

Stimuleren Borstvoeding

Kinderen 0-1 jaar: preventie

• borstvoeding (≥ 6 maanden) • naast borstvoeding, geen extra kunstvoeding• indien kunstvoeding, geen extra schepjes melkpoeder• geen vaste voeding voor 4 maanden • geen zoete bijvoeding of papjes• bewegen in buikligging onder supervisie (slapen in

rugligging!)• kinderen niet te lang (≤ 15 min.) in wipstoel

Preventie adviezen voor alle leeftijden

• van jongs af aan stimuleren voldoende bewegen en buiten te spelen

• zo min mogelijk gezoete dranken• fastfood en tussendoortjes beperken• niet belonen of straffen met voeding • eten op vaste tijden en elke dag ontbijten • beperken van televisie kijken / computer gebruik (-

slaapkamer)

Kinderen 0-1 jaar: signaleren en interventie

?

Kinderen 1-2 jaar: signaleren en verwijzen

gewicht en lengte metenin groeidiagram zetten

gewicht naar lengte < 1 SDSgeen overgewicht

gewicht naar lengte 1-2 SDSovergewicht gewicht naar lengte ≥ 2 SDS

obesitas

advisering leefstijl:gezonde voedingmeer bewegen

verwijzen naarhuisarts / kinderarts

na 3-6 maanden contact

reguliere zorg

Kinderen 2-19 jaar: signaleren en verwijzen

gewicht en lengte meten

BMI berekenen

geen overgewichtovergewicht

bloeddruk meten ≥ 5 jaar

obesitas

bloeddruk normaal

behandelplan

verwijzen naarhuisarts / kinderarts

na 3-6 maanden contact

bloeddruk verhoogdbloeddruk herhalen

indien weer verhoogdreguliere zorg

Kinderen 2-19 jaar: Overbruggingsplan

1ste consult op indicatie anamnese en lichamelijk onderzoek

bespreken gevolgen overgewichtveranderplan (BOFT) op maat opstellen

2de consult ≤ 8 wekengewicht, lengte, middelomtrek (≥12 j), BMI

motiverensuccessen en belemmeringen bespreken

voldoende effectcontact na 1 jaar afspreken

onvoldoende effectbijstellen veranderplan

3de consult ≤ 8 wekenvoldoende effect

contact na 1 jaar afspreken

3de consult ≤ 8 wekenonvoldoende effect

overgewichtlokaal gecombineerd leefstijl programma

en / of verwijzen huisarts

obesitasverwijzen naar huisarts / kinderarts

na 3-6 maanden contact

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT- meer Buiten spelen en Bewegen (min. 1 u /dag)

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT- meer Buiten spelen en Bewegen (min. 1 u /dag)- elke dag Ontbijten / Opvoedingsondersteuning

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT- meer Buiten spelen en Bewegen (min. 1 u /dag)- elke dag Ontbijten / Opvoedingsondersteuning- beperk gezoete (Fris)dranken / Fastfood

Overbruggingsplan

Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn

BOFT- meer Buiten spelen en Bewegen (min. 1 u /dag)- elke dag Ontbijten / Opvoedingsondersteuning- beperk gezoete (Fris)dranken / Fastfood - minder Televisie / (spel)computer (max. 2 u / dag)

www.overgewicht.org

Veranderingen t.o.v. de huidige werkwijze

• Preventie overgewicht vanaf de geboorte

• Jonger overgewicht signaleren • Bloeddrukmeten vanaf 5 jaar

20-04-23

Registratie

DD / BDSWijzigingsvoorstel toevoegen aan BDS dd 13-3-2012:

• Middelomtrek• Bloeddruk met referentiewaarden• Begeleiden overgewicht

20-04-23

Randvoorwaarden

•(motiverende) gespreksvoering

•Samenwerking met huisarts, kinderarts, diëtist etc.

•Integrale aanpak school, wijk, gemeente etc.

20-04-23

Vragen en discussie

20-04-23

Contactinformatie

Contactgegevens NCJ : centrumjeugdgezondheid@ncj.nl

20-04-23

donderdag 20 april 2023Presentatie-titel | Wijzig deze tekst onder 'Beeld'>'Koptekst en voettekst' |