Post on 18-Oct-2020
Kessel
Raven in Leenderbos
en Valkenhorst 2019 Overzicht waarnemingen en een fotoverslag over Raven in het
Leenderbos (Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen) en landgoed
Valkenhorst (Brabants Landschap).
Jacques van Kessel December 2019
1
Rapportage ten behoeve van Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen,
Brabants Landschap en Brabant Water.
Foto’s kaft: Jacques van Kessel.
Foto’s binnenwerk: Saskia Verberne, Toon van Kessel, Jacques van Kessel.
Foto: Jacques van Kessel.
Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit dit rapport mag worden vermenigvuldigd d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke
andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming, noch mag het zonder schriftelijke toestemming worden
gebruikt voor commerciële toepassingen en/of voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd.
2
INHOUD
Inleiding 3
Werkwijze 4
Resultaten 7
Raven territoria in 2017, 2018 en 2019 11
Dood doet leven 14
Overzicht waarnemingen 20
Oproep 85
Literatuur 86
3
Inleiding.
Doel van het onderzoek is het bepalen van het aantal paren Raven in het Natura
2000 gebied Leenderbos - Valkenhorst in de gemeenten Heeze - Leende en
Valkenswaard. SOVON Vogelonderzoek Nederland vraagt om broedgevallen
en waarnemingen van Raven buiten de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe, om
die uitvoerig te documenteren. Daarom is ook voor 2019 een uitvoerig verslag
gemaakt over de Raven in dit Natura 2000 gebied. Mijn ervaring met Raven is
dat ze niet alleen heel interessant zijn, het zijn ook indrukwekkende vogels die
zich bijna als roofvogels prachtig als vliegacrobaten bewegen in de lucht.
Het onderzoek naar het voorkomen van Raven is uitgevoerd met toestemming
van, en in overleg met, Staatsbosbeheer Regio Peel en Kempen, Brabants
Landschap en Brabant Water. De Raaf is als vogelsoort beschermd door de
nieuwe Natuurwet 2017. In dit verslag, een waarnemingen overzicht en een
fotoverslag van Raven gemaakt binnen het werkgebied.
Dank aan Wim Deeben, Toos Deeben, Bep Janssen, Wilma Meurs, Ellen van
Beek, Hans de Vos Burchart, voor hun medewerking aan het veldwerk.
Tenslotte dank aan Eric Wintermans, Wil de Veer, Peter Zomer, Gerhard
Bosschers. Martin Pennings, Adri Staals, Toon van Kessel, Roel Winters,
Jac Seijkens, Tim van de Vondervoort, Minne Feenstra en Robert van Hiele
voor het beschikbaar stellen van waarnemingen. Dank aan Saskia Verberne en
Toon van Kessel voor het beschikbaar stellen van enkele mooie foto’s. Dank
aan ravenspecialist Hans de Vos Burchart (Werkgroep Raven) voor de vele
adviezen, veldwerk en de goede samenwerking.
Een woord van dank aan Jap Smits (boswachter ecologie Staatsbosbeheer Peel
en Kempen), Ian Deeben (boswachter inventarisatie en monitoring
Staatsbosbeheer Peel en Kempen), Erik Schram (boswachter voorlichting
Staatsbosbeheer Peel en Kempen), Jos Kerssemakers (boswachter beheer
Staatsbosbeheer Peel en Kempen), Mari de Bijl (Brabants Landschap), Vivian
Maas (coördinator monitoring - Brabants Landschap), Nick Jeurissen
(Brabants Landschap), Mark Bartels (Terreinbeheer Brabant Water) en Joost
Tuithof (Terrein ecologie Brabant Water) voor de prettige samenwerking.
4
Werkwijze.
De bosgebieden zijn regelmatig systematisch gecontroleerd door te fietsen over
de vele bospaden en te luisteren naar roepende Raven. Op een aantal plaatsen is
gepost. Hoewel dit een erg tijdrovende werkwijze is, levert het op den duur wel
resultaten op. Nadeel van het zoeken naar Raven zoeken is dat ze niet altijd
roepen, dus je moet regelmatig inventarisatie rondes maken.
De meeste foto’s in dit verslag zijn gemaakt met een digitale camera Nikon
Coolpix P610, met een 60x optische zoom. Er is tijdens het veldwerk geen
gebruik gemaakt van een schuilhut. De foto’s zijn steeds op afstand gemaakt
tijdens het fietsen, wandelen of posten. De meeste foto’s in dit verslag zijn sterk
vergroot omdat de Raven op behoorlijke afstand zijn gefotografeerd.
Beperkingen.
Onderzoek naar Raven is niet eenvoudig, zeker niet in grote bosgebieden zoals
het Leenderbos. Raven kunnen lange voedselvluchten maken en als ze dat doen
zonder geluid te maken dan zijn ze moeilijk te lokaliseren. Dit betekend in de
praktijk dat als je heel vaak in het bosgebied fietst of loopt, dat het niet zo
vanzelfsprekend is dat je dan Raven tegen komt, de trefkans op Raven is niet erg
groot.
= SOVON datum grenzen Raaf periode 15 februari t/m 31 mei.
= Waarnemingen Raaf buiten de SOVON datum grenzen.
5
Overzicht werkgebied en deelgebieden Leenderbos , Groote Heide Soerendonk,
Spinsterberg, Valkenhorst en Groote Heide Heeze.
Groote Heide
Heeze
Valkenhorst
Leenderbos
Groote Heide Soerendonk
Golfbaan VDL
6
BMP-interpretatiecriteria van SOVON Vogelonderzoek Nederland.
De BMP-interpretatiecriteria vanaf broedseizoen 2017 zijn volgens SOVON
Vogelonderzoek Nederland.
Raaf datumgrenzen: 15 februari – 31 mei .
Fusie afstand: 1500 meter.
Minimaal vereist: twee geldige waarnemingen.
Geldige waarnemingen zijn: paar in broedseizoen, territorium indicerend,
nest indicerend.
7
Resultaten.
Er wordt een overzicht gegeven van Raaf waarnemingen in het Natura 2000
gebied Leenderbos van Staatsbosbeheer en het landgoed Valkenhorst van
Brabants Landschap.
Waarnemingen zijn verzameld in de periode van 15 februari t/m 31 mei 2019
volgens de SOVON BMP-interpretatiecriteria. Ook voor en na de broedperiode
zijn Raaf waarnemingen verzameld.
De broedperiode voor Raven start zo half februari-half maart. Uit het onderzoek
is gebleken dat er niet een maar zelfs twee paar actief zijn in dit Natura 2000
gebied Leenderbos - Valkenhorst.
Het paar Raven in het Leenderbos midden is dit jaar veel vroeger gestart met
nest en eileg als in 2018. Er zijn vier jonge Raven succesvol uitgevlogen.
Nestbos: Grove dennenbos met dichte ondergroei.
Nestboom: Grove den - doorsnede nest: ongeveer 40-50 cm.
Hoogte: ongeveer 20 meter.
Uitgevlogen: 4 jongen.
Een andere paar houdt zich op in de buurt van Soerendonks Goor, Kranenveld,
Putberg en Gastelse Heide. Hier is waarschijnlijk sprake van een ‘beginnend’
paar. Ook in 2018 waren er in dit gebied al meerdere waarnemingen. Meestal
kijkt een paar een aantal jaren in een broedterritorium rond voor ze besluiten tot
nestelen over te gaan. Mogelijk is men dan bij de eerste maal nestelen nog niet
helemaal ‘in ritme’ volgens Hans de Vos Burchart (2018), het duurt soms zelfs
jaren voordat een paar tot broedden overgaat.
8
In dit Natura 2000 gebied komen twee paren Raven voor. Meerdere Raven in
een broedterritorium is niet vreemd. Het kunnen jongen van een ander nest zijn.
Maar meestal zijn het zwervers of buren die mede uit nieuwsgierigheid maar
ook om sociale redenen zo’n territoriumpaar opzoeken. Volgens Hans de Vos
Burchart (2018) wordt het anders als er daadwerkelijk gebroed gaat worden
en/of er zijn jongen, dan zullen ze minder tolerant zijn en indringers verjagen.
Een broedterritorium - direct foerageergebied zoals op de Utrechtse Heuvelrug
is ongeveer met een straal van 6 km. en gegevens van de Veluwe komen hier
wel mee overeen; de afstand tussen nesten is minimaal 2 km aldus Hans de Vos
Burchart (2018).
Ook al maak je steeds rondes van enkele uren in het bosgebied, uit dit onderzoek
blijkt dat de trefkans op het zien van Raven niet zo heel groot is. Er is op diverse
plaatsen gepost zoals we dat ook regelmatig doen tijdens het jaarlijkse
wespendieven-onderzoek en dat levert wel resultaten op.
De resultaten van dit onderzoek worden ook beschikbaar gesteld aan de
Ravenwerkgroep Nederland, deze werkgroep is een onderdeel van de
Werkgroep Roofvogels Nederland.
9
Activiteitengebied.
Hieronder wordt een schematische weergave gegeven van de activiteiten van
Raven in het Leenderbos in 2018.
Opvallend is dat een concentratie ligt in het noordelijke- en noordoostelijke deel
van het Leenderbos. De Raven lijken toch een voorkeur te hebben van bossen
met in de buurt landbouwgebieden die ook als belangrijk voedselgebied
fungeren.
10
Waarnemingen Raven landgoed Valkenhorst 2019.
Voor wat betreft het Natura 2000 gebied landgoed Valkenhorst zien we opnieuw
een aantal interessante waarnemingen in het noordelijke gebied, wat niet
toegankelijk is. Het westelijke en zuidelijke deel van Valkenhorst is wel
toegankelijk voor wandelaars – fietsers. Het Golfterrein VDL noordwest is ook
afgesloten en niet toegankelijk voor wandelaars en fietsers. Aan de noordoost
zijde loopt het gebied over in de Groote Heide en Bosgebied Brabant Water bij
Heeze, ook een prachtig bos- en heidegebied. Daar zijn in 2019 verschillende
keren Raven gezien.
11
Raaf territorium in 2017.
= Raaf territorium.
12
Raaf territoria in 2018.
= Raaf territorium.
13
Raaf territoria in 2019.
= Territorium 1 paar Raven broedend.
= Territorium 1 paar Raven niet broedend.
14
Dood doet leven.
Dood doet leven wil grote kadavers weer een plek geven in de natuur, zodat de
talrijke aaseters opnieuw aan hun trekken komen, aldus Stichting ARK.
Staatsbosbeheer heeft in het Leenderbos op een locatie een houten scherm
geplaatst waar mensen kunnen kijken naar dode dieren en hun bezoekers. Ook
op andere plaatsen in het Leenderbos worden grote kadavers uitgelegd, meestal
zijn dat dieren die dood langs snelwegen zijn gevonden.
Dit prachtige scherm is alleen te bereiken via een heel mooi smal paadje wat
dwars door een bos loopt. Bij het scherm staat een groot informatiebord met
afbeeldingen van de Stichting ARK. Dit project “Dood doet leven” van de
Stichting ARK wordt ook op verschillende plaatsen in de praktijk gebracht op
het landgoed Valkenhorst van Brabants Landschap.
15
Op een rustige locatie in het Leenderbos is een prachtig groot kijkscherm
geplaatst, vanwaar wandelaars vogels en dieren kunnen observeren.
.
Foto’s: Jacques van Kessel
16
Informatie plaat van ARK Natuurontwikkeling in het Leenderbos.
ARK Natuurontwikkeling.
17
Een deel van de tekst op het informatiebord. ARK Natuurontwikkeling.
18
Foto’s: Jacques van Kessel.
19
Naast zwarte kraaien en Vlaamse gaaien, zijn in de loop van 2019 bij deze
locatie al meerdere keren Raven waargenomen, en een keer een Rode wouw.
Foto’s: Jacques van Kessel.
20
Overzicht waarnemingen 2019.
Leenderbos - Valkenhorst.
In 2019 zijn veel waarnemingen verzameld, er is in dit bosgebied een
broedgeval vastgesteld. In een ander zuidelijk deel is een ander paar Raven
vastgesteld wat in 2019 niet tot broedden is gekomen.
= Waarneming binnen SOVON datum grenzen 15 februari t/m 31 mei.
= Waarneming buiten de SOVON datum grenzen.
6 januari 2019, een Raaf, Jacques van Kessel.
21
20 januari 2019, Raaf Achtereind Greveschutven, Jacques van Kessel.
Foto: Jacques van Kessel.
22
25 januari, Twee Raven Gastelse Heide rondvliegend, Saskia Verberne.
Foto: Saskia Verberne.
23
1 februari 2019 Dorven een Raaf, Jacques van Kessel.
Foto: Jacques van Kessel.
24
3 februari 2019, een Raaf Soerendonks Goor, Saskia Verberne.
Raaf. Foto: Saskia Verberne.
25
3 februari 2019, een Raaf Molenheide, Jacques van Kessel.
13 februari 2019 een Raaf Valkenhorst, Jan van de Kerkhof.
26
Broedindicerende waarnemingen in periode 15 februari t/m 31 mei (SOVON).
15 februari 2019, twee Raven, Jacques van Kessel.
18 februari 2019, twee Raven Laagveld, Toon van Kessel.
18 februari 2019, twee Raven Valkenhorst, Jacques van Kessel.
27
18 februari, twee stuks Raven. Toon van Kessel.
Foto: Toon van Kessel.
28
Foto: Toon van Kessel.
Foto: Toon van Kessel.
29
19 februari 2019, Een Raaf Leenderstrijp, Adri Staals.
20 februari 2019, een Raaf Hasselsven, Wim Deeben en Jacques van Kessel.
20 februari 2019, een Raaf SBB kantoor, Erik Schram.
30
22 februari: er is duidelijk gewerkt aan het ravennest,
er zijn nieuwe takken bijgelegd.
24 februari 2019, twee Raven Valkenhorst, Nick Jeurissen.
25 februari 2019, een Raaf Greveschutven , Jacques van Kessel.
31
28 februari 2019, twee Raven Soerendonks Goor, Jacques van Kessel.
1 maart 2019. Een Raaf met tak in de bek, Martien Pennings.
32
3 maart 2019, twee Raven Leenderstrijp, Adri Staals.
5 maart twee Raven, Bep Janssen, Wilma Meurs, Jacques van Kessel.
33
5 maart Turfwater en Groote Heide.
Foto’s: Jacques van Kessel.
34
6 maart 2019, een Raaf, Molenheide, Jacques van Kessel.
12 maart 2019, twee Raven alarmerend omgeving nestperceel, Bep Janssen,
Wilma Meurs.
35
13 maart 2019, twee Raven Molenheide, Ellen van Beek.
16 maart 2019, twee Raven Kraanvennen, Jac Sijkens.
36
17 maart 2019, twee Raven Valkenhorst, Jacques van Kessel.
17 maart 2019. Achtereind Greveschutven.
Foto: Jacques van Kessel.
37
17 maart 2019. Achtereind Greveschutven.
Raaf fel roepend. Foto’s: Jacques van Kessel.
38
17 maart 2019, Valkenhorst.
Foto’s: Jacques van Kessel.
39
17 maart 2019. Achtereind Greveschutven.
Foto’s: Jacques van Kessel.
40
24 maart, twee Raven bij nest, Hans de Vos Burchart, Jacques van Kessel..
Op 24 maart 2019, nestcontrole, onder ravennest drie braakballen. Hans de Vos
Burchart, Jacques van Kessel,
41
24 maart 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
42
24 maart 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
43
24 maart 2019. Hans de Vos Burchart (Werkgroep Raven) controleert de
ravennest m.b.v. een telescoop.
Foto: Jacques van Kessel.
44
Op onderstaande foto’s een braakbal van een Raaf. Deze bestond hoofdzakelijk
uit haren, botfragmenten, mosdeeltjes-gras.
Braakbal 2 mei 2019. Foto’s: Jacques van Kessel.
45
27 maart 2019, een Raaf, Wim Deeben, Jacques van Kessel.
8 april, een Raaf, Wim Deeben, Jacques van Kessel.
46
11 april 2019, twee Raven Kranenveld, vliegend N.O., Saskia Verberne.
Foto: Saskia Verberne.
47
25 april 2019, een Raaf Valkenhorst, Jacques van Kessel.
28 april 2019, een Raaf Greveschutven, Jacques van Kessel.
48
2 mei 2019, nestbos Raven nog niet uitgevlogen, Bep Janssen, Jacques van
Kessel.
2 mei 2019. Foto’s: Jacques van Kessel.
49
2 mei 2019.
2 mei 2019, volop kleine witte poepspetters onder de ravennest.
Foto’s: Jacques van Kessel.
50
2 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
51
2 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
52
2 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
53
8 mei 2019, Raaf vliegt van Leenderbos naar Valkenhorst en ontmoet daar,
zonder problemen, een Zwarte wouw, Wim Deeben, Jacques van Kessel.
8 mei 2019 Valkenhorst. Foto: Jacques van Kessel.
54
Foto: Jacques van Kessel.
12 mei 2019 Drie Jonge Raven op nest, Jacques van Kessel.
15 mei 2019, er zijn al twee jonge Raven uitgevlogen. Deze vliegen in de directe
omgeving van het nestbos, Jacques van Kessel.
55
24 mei 2019, twee adulte Raven en de vier jonge Raven zijn pas uitgevlogen,
Jacques van Kessel.
24 mei 2019. omgeving nest, een adulte Raaf . Foto: Jacques van Kessel.
2 adulte Raven
4 jonge Raven uitgevlogen
56
Vier jongen Raven uitgevlogen.
24 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
57
De volwassen en jonge Raven geven een ware luchtshow op 24 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
58
24 mei 2019, twee Raven simultaan vliegend.
Foto’s: Jacques van Kessel.
59
24 mei 2019.
Raaf in duikvlucht. Foto’s: Jacques van Kessel.
60
24 mei 2019. Foto’s: Jacques van Kessel.
61
24 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
62
24 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
63
24 mei 2019.
Foto’s: Jacques van Kessel.
64
24 mei 2019, Jacques van Kessel.
Broedindicerende waarnemingen in de periode 15 februari t/m 31 mei
(SOVON).
Foto’s: Jacques van Kessel.
65
1 juni 2019. Vijf Raven, Martin Pennings.
18 juni 2019, vijf Raven Hasselsvennen, Wim Deeben, Jacques van Kessel.
5.
4.
1.
66
26 juni 2019 Vijf Raven Groote Heide, Martin Pennings.
Foto’s: Jacques van Kessel.
5.
67
3 juli 2019, zes Raven Wim Deeben, Jacques van Kessel.
3 juli 2019
3 juli 2019. Foto’s: Jacques van Kessel.
6.
68
3 juli 2019. Zes stuks Raven Leenderbos, Robbert van Hiele.
4 juli 2019, Zes Raven Hasselsvennen, Minne Feenstra.
6 stuks om
13.30 uur
6 stuks om
10.00 uur
6.
69
7 juli 2019, een Raaf Laagveld, Jacques van Kessel.
20 juli 2019, Simultaantelling Wespendief,
Jac Seijkens, Anni Janssen, Wout van den Nieuwen-huijzen, Noud van den
Nieuwenhuijzen, Martha van den Nieuwenhuijzen, Gerrit Klitsie, Majo Klitsie,
Jack de Leijer, Lizet de Leijer, Jan Brom, Paula Brom, Harrie van der Leij,
Albert Sprengers, Geert Jan van Ek, Paul Timmermans, Gerben Helmes,
Maarten Jan van den Braak, Hans van Nunen, Hans Reynen, Fred Emmerik,
Bep Janssen, Wilma Meurs, Connie Neutkens, Wim Jacobs, Lambert Prüst,
Adri Staals, Erik van Asten, Tom, Fred de Blom en Tonnie van der Vleuten.
(leden van VWG de Kempem, VWG IVN Valkenwaard, VWG IVN
Veldhoven, Hei Heg Hoogeind (Uilenwerkgroep).
6.
4.
3.
4
.
70
21 juli drie Raven Soerendonks Goor, Jacques van Kessel.
27 juli Simultaantelling Wespendief. Vier Raven. In weiland Strijperheg, een
Raaf zit ruim 30 minuten op een paard om insecten te eten. Jac Seijkens, Gerrit
Klitsie, en Majo Klitsie.
4.
3.
71
31 juli 2019, twee Raven Hasselsvennen, Toos Deeben, Wim Deeben, Jacques
van Kessel.
4 augustus Twee Raven Spinsterberg, Jacques van Kessel.
72
10 augustus 2019, Een Raaf Leenderstrijp west, Lambert Prüst
(Vogelwerkgroep IVN Veldhoven-Eindhoven-Vessem), Adri Staals, Ton
Verwegen (Hei Heg en Hoogeind – Uilenwerkgroep).
10 augustus 2019, twee Raven Galberg, Fred de Blom.
10 augustus 2019, twee Raven Laagveld, Bep Janssen, Wilma Meurs,
Ellen van Beek, Helene Ottenheim, Connie Neutkens, Toon van Kessel en
Jacques van Kessel.
Foto’s: Jacques van Kessel.
2
.
2.
1.
73
10 augustus Laagveld. Foto’s: Jacques van Kessel.
74
13 augustus 2019, een Raaf Kraneveld, Saskia Verberne.
15 augustus een Raaf Soerendonks Goor, Jacques van Kessel.
15 augustus Vijf Raven Soerendonks Goor, Toon van Kessel.
5. 1.
75
22 augustus Twee Raven Hasselsvennen, Wim Deeben, Toos Deeben,
Jacques van Kessel.
22 augustus 2019, Vier Raven Groote Heide, Tim van de Vondervoort.
22 augustus Hasselsvennen.
2.
4.
76
22 augustus Hasselsvennen. Foto’s: Jacques van Kessel.
23 augustus, twee Raven Valkenhorst, Jacques van Kessel.
77
27 augustus, drie Raven Strijper Heg. Bep Janssen, Wilma Meurs,
Jacques van Kessel.
9 september 2019, twee Raven Patersgronden , Jacques van Kessel.
3.
78
10 sept.
10 september 2019, 4 Raven Valkenhorst, Jacques van Kessel.
Foto’s: Jacques van Kessel.
4
.
79
2 oktober 2019, een Raaf Patersgronden, Wim Deeben, Toos Deeben,
Jacques van Kessel.
28 oktober 2019, een Raaf Valkenhorst, Jacques van Kessel.
80
10 november 2019, een Raaf Valkenhorst, Jacques van Kessel.
20 november 2019, een Raaf Valkenhorst, Jacques van Kessel.
81
27 november 2019, twee Raven roepend Groote Heide, Wim Deeben,
Jacques van Kessel.
8 december 2019, twee raven roepend Valkenhorst,
Jacques van Kessel.
82
Foto: Jacques van Kessel.
83
10 december 2019, een Raaf luid roepend Valkenhorst, Jacques van Kessel.
15 december, twee Raven fel roepend Valkenhorst, Jacques van Kessel.
84
17 december 2019, twee Raven fel roepend Valkenhorst, Nick Jeurissen.
20 december, een Raaf Valkenhorst, Jacques van Kessel.
85
Oproep.
We zoeken nog steeds vrijwilligers die in 2020 en 2021 willen meewerken aan
een onderzoek naar de verspreiding van Raven in de Kempen? Ook de
Werkgroep Raven is erg geïnteresseerd in de verspreiding van Raven in de
Kempen. Volgens Hans de Vos Burchart (Werkgroep Raven) is de kans heel
groot dat in de volgende grote bosgebieden ook al een of meerdere Raven
voorkomen? Er zijn al waarnemingen van Raven gedaan in onderstaande gebie-
den in 2019.
Strabrechtse Heide en Hubertusbossen Heeze.
Boswachterij de Kempen Eersel.
Landgoed de Utrecht Lage Mierde - Esbeek.
Beerse Broek - Grijze Steen.
Bosgebied Oirschotse Heide (militair terrein) Oostelbeers - Oirschot.
Het gaat hier specifiek om het zoeken naar Ravenparen in bosgebieden. Naast de
paren Raven kunnen er in de bosgebieden ook nog verschillende solitaire Raven
voorkomen, die tijdelijk alleen rond zwerven en nog op zoek zijn naar een
partner. Heb je interesse neem contact op via email j.kessel51@upcmail.nl
Meer informatie over vogels in de Kempen en vogelonderzoeken kun je vinden
op de website van Vogelwerkgroep de Kempen. www.vwgdekempen.nl
Foto: Jacques van Kessel.
86
Literatuur.
ARK Natuurontwikkeling, 2015. Dood doet leven, ruimte voor aaseters in onze
natuur.
Bijlsma, R. 2003. Na 80 jaar afwezigheid broedt de Raaf Corvus corax weer in
Drenthe. Drentse Vogels 17, pp. 51 - 69.
Bijlsma, R., 2007. Nalegsel van Drentse Raven Corvus Corax succesvol.
Drentse Vogels 21, pp. 78/80.
Bijlsma, R., 2012. Mijn roofvogels.
Bijlsma, R., 2014. Raven in plaats van Duinpiepers. De Jachtopzichter 26(1):
8-9.
Kessel, J. van, 2017. Overzicht Raaf waarnemingen in de Kempen 1973 – 2017.
Opvallende toename in aantal Raven in 2016 en 2017. Vogelwerkgroep de
Kempen.
Kessel, J. van, 2018. Ravenmonitoring in Leenderbos en Valkenhorst in 2017.
Raaf waarnemingen in een Natura 2000 gebied van Staatsbosbeheer en Brabants
Landschap.
Kessel, J. van, 2018. Ravenmonitoring in Leenderbos en Valkenhorst in 2018.
Raaf waarnemingen in een Natura 2000 gebied van Staatsbosbeheer en Brabants
Landschap.
87
SOVON Vogelonderzoek Nederland, 2018. BMP-interpretatiecriteria 2017.
Vos Burchart, H. de, 2018. Mededelingen ravenonderzoek in de Utrechtse
Heuvelrug en de Veluwe. Werkgroep Raven.
Vos Burchart, H. de, 2019. Mededelingen ravenonderzoek in de Utrechtse
Heuvelrug en de Veluwe. Werkgroep Raven.