Gehoor van musici

Jan A.P.M. de Laat, PhD

Dept. Audiology Leiden University Medical Center

(potentiële) belangenverstrengeling Geen

Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

• Sponsoring of onderzoeksgeld • Honorarium of andere (financiële) vergoeding • Aandeelhouder • Andere relatie

• Geen • Geen • Geen • Geen

Dagelijks werk: Audiologisch Centrum (KNO), LUMC Bestuurlijk: SAO, EFAS, NHS, FENAC, Performercare Musicians, ….. Onderzoeksopdrachten: ZonMw, Exsilent, Audionova, Heineken, …..

Disclosure belangen spreker - dr.ir. Jan A.P.M. de Laat

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

NIHL – bedrijfsgeneeskundige aspecten (NCvB, Coronel)

• Lawaaislechthorendheid is de meest frequent gemelde beroepsziekte in Nederland (2006-2009).

• Uit de sectoren bouwnijverheid en industrie komen de meeste meldingen.

• In Nederland staan ~ 700.000 mensen (= 9 % van de beroepsbevolking) bloot aan schadelijk geluid.

• Slechthorendheid levert bij ~ 200.000 werknemers problemen op bij het functioneren op het werk.

• Bij 45-65 jarigen komt deze problematiek drie keer vaker voor dan bij 20-40 jarigen.

• Communicatiestoornissen (w.o. slechthorendheid) “kosten” ons 2,5% van het BNP (Ruben, 2000).

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Gehoorschade door lawaai, slechthorend op het werk

Twee aspecten

• Gehoorschade door lawaai: preventie, screening, protectie, dosimetrie, etc.

• Slechthorend (door lawaai) op het werk: het niet kunnen detecteren van geluiden, het niet kunnen localiseren van geluiden, het niet goed reageren op geluiden en opdrachten: hoorrevalidatie

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hearing disorders in musicians

Scand Audiol 2001;30(1):13-23 Hearing assessment of classical orchestral musicians Kähäri KR, Axelsson A, Hellström PA, Zachau G. Lindholmen Development Department of Sound & Vibration Goteborg, Sweden

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hearing disorders in musicians

Int.J.Audiol. 2003; 42(5):279-288 Assessment of hearing and hearing disorders in rock/jazz musicians. Kähäri K, Zachau G, Eklöf M, Sandsjö L, Möller C. Lindholmen Development Department of Sound & Vibration Goteborg, Sweden

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hearing disorders in musicians

Kähäri: "According to the definition of hearing loss, tinnitus, hyperacusis, distortion and/or diplacusis as hearing disorders, we found hearing disorders in 74% of the musicians studied".

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hearing disorders in musicians

Findings N = 139

Females N = 43

Males N = 96

Total N = 139

Normal hearing 33 % 23 % 26 %

Hearing loss 16 % 52 % 41 %

Tinnitus 40 % 45 % 43 %

Hyperacusis 56 % 31 % 39 %

Distortion 14 % 19 % 17 %

Diplacusis 0 % 4 % 3 %

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

The little middle-ear bones

Transduction sound into the inner ear

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

The hair cell

Rock around the clock

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

NIHL = noise induced hearing loss

• Noise induced hearing loss 2 days 86 dB(A) HF noise

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Map of Greenwood

Tonotopic organisation

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Normal hearing Presbyacusis Noise induced HL

Hearing loss & perception of speech & music

Animation of hearing loss

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

60+-ers missen hoge consonanten

vrijdag 18 november 2016

Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Noise induced hearing loss (ref. Smoorenburg, 1983)

Noise level vs exposition duration

Effect blootstellingsduur, expositietijd

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Gehoorverlies afhankelijk van gemiddeld geluidniveau en duur (kans 50% bron: P-blad 166-2)

0

10

20

30

40

50

0 10 20 30 40Expositietijd in jaren

Geh

oorv

erlie

s bi

j 400

0 Hz

100 dB(A)95 dB(A)90 dB(A)85 dB(A)80 dB(A)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Exposition duration vs noise level (ref. Soede)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

75 80 85 90 95 100 105 110 115Gemiddeld geluidsniveau in dBA

bloo

tste

llings

duur

in (u

ren)

kans op blijvende gehoorschade

very

great

risk

great

risk

small

risk

Risk of acquiring hearing loss

Expo

sitio

n du

ratio

n in

hou

rs/d

ay

Average sound pressure level in dB(A)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Tinnitus

Diplacusis

Distortion

Noise induced hearing loss: demonstration of tinnitus

Hearing loss

Hyperacusis

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

M

W

ref. B&K

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Music & hearing loss: symphony orchestra musicians

• Koninklijk Concertgebouworkest • Nederlands Philharmonisch Orkest • Holland Symphonia • Het Gelders Orkest • Residentie Orkest

N= 231 Gender Instrument Male Female Brass 29 5 Woodwind 25 21 Strings, vn & va 36 62 Strings, vc & bass 22 17 Percussion 11 0 Harp 1 1 Total 124 107 Average age 47 43

15%

20%

42%

17%

5%

1%

Koperblazers

Houtblazers

Strijkers hoog

Strijkers laag

Slagw erk

Anders

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Musicians: average equiv. daily exposition level in dB(A)

Instrument Gemiddelde dagelijkse belasting (dB)

Koper 88 Hoorns 88 Pauken 85 Slagwerk 85 Fluit/Klarinet 84 Altviool (achter) 84 Hobo/Fagot 83 Harp 82 Tweede viool (achter) 82 Cello (achter) 82 Cimbaal 81 Eerste viool (achter) 81 Cello (voor) 80 Altviool (voor) 80 Tweede viool (voor) 80 Eerste viool (voor) 79 ARBO-norm 80 Ref. ‘Onderzoek schadelijk geluid orkesten’, Peutz & Associés, 2003. App SafeNoise

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Average equiv. levels (Concertgebouworkest) in dB(A)

Repetitie 1 Bartòk

Concert Beethoven

Opera Korngold

Instrument Instrument achter Laeq

(1:10 uur) Laeq

(0:30 uur) Laeq

(2:50 uur)

Altviool Trompet 88 dB(A) 89 dB(A)

Altviool

Trompet/ Trombone/

Hobo/ Engelse hoorn

88 dB(A) 89 dB(A) 90 dB(A)

2e viool Trompet 88 dB(A) 87 dB(A) 89 dB(A)

Hoorn Hoorns 89 dB(A) 85 dB(A) 92 dB(A)

Piccolo Fagotten 89 dB(A) 94 dB(A)

Slagwerk Meestal niets 86 dB(A) 91 dB(A)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

“Geluidwijzer” (www.orkestengehoor.nl)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

TE-OAE: neonatale gehoorscreening

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

DP-OAE (ref. Kemp)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

OAE meting bij volwassene

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Musicians' clinics of Canada, Toronto

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

OAE as measurement of sensory loss

Early Evidence of Cochlear Damage in a Large Sample of Percussionists J.A. Pride & D.R. Cunningham University of Louisville, School of Medicine, Kentucky Med Probl Perf Art; Sept 2005; 20; 135-140. "Oto-acoustic emissions are more sensitive to outer hair cell damage than pure-tone trheshold measurements and can serve as an important measurement of sensory loss (i.e. outer hair cell damage) in musicians before the person perceives the hearing loss".

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Early evidence of cochlear damage

0

5

10

15

20

25

2000 4000 6000 8000

Frequency (Hz)

Mea

n O

AE

am

plitu

de

86 Percussionists 39 Nonpercussionists

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Toonaudiogram van altviolist RCO

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Oto-akoestische emissiemeting van dezelfde altviolist

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Resultaten gehooronderzoek bij musici

• Het toonaudiogram van musici is gemiddeld relatief goed

• Bij de metingen en bij de gerapporteerde gehoorklachten vallen vooral op:

Hyperacusis (overgevoeligheid voor hard geluid): ~ 50%

Tinnitus (oorsuizen): ~ 20%

• Het verloop van OAE-metingen in de tijd kan meer inzicht geven in longitudinale ontwikkeling van gehoorproblemen (nog in onderzoek)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Audiometrische follow-up

• < 80 dB(A) geen controle • 80 - 90 dB(A) eens per vier jaar • 90 - 95 dB(A) eens per twee jaar • > 95 dB(A) ten minste eens per jaar

Toonaudiogram + OAE

• Geluidsarme ruimte (ISO 6189) • Jaarlijks te ijken audiometer (IEC 645) • Octaaffrequenties, > 1 kHz halve octaven • Actie: zodra verergering gemiddeld 15 dB > 1 kHz • OAE: screening op gehoorschade, (nog) geen kwantificatie

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hearing protection (ref. Elcea/Trouw)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Relative position of musicians (ref. Elcea)

- 6 dB

Oorkap, geluidverzwakking

-10

0

10

20

30

4063 125 250 500 1000 2000 4000 8000

Bilsom Blue

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hearingprotectors: earmoulds with filters

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Filtercharacteristics: attenuation

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Attenuation control

Seal Integrity measurement on attenuation Actual measurement of attenuation in dB’s

ELACIN Seal Integrity Meter

Designed and Manufactured by:

dB

BETTER SEAL

-10

-5 0 5 10 15

20 25

30

SealIntegrity in dB

LO BAT

Occlusion Effect in dB

LESS OCCLUSION

Soorten gehoorbescherming

• Oorpluggen en -doppen . • Oorkappen • Otoplastieken (op maat gemaakt) • Dempingstest: ISO 4869 • EC keurmerk: EN-13819

Oorkap Oordop Oorplug Donswat Otoplastiek

Beschermzekerheid Comfort Toepasbaarheid Gebruikerseenvoud Bereidheid tot gebruik Kosten Kosten per dag** Max. demping (in dB)

+ - - + - - +

15 - 25

+ -/+ + - +

++ -

5 -10

-/+ -/+ + - +

++ -

10 -15

-/+ -/+ + - -

++ -

10 - 15

++ +

++ ++ ++ -- +

15 - 25

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Gehoorbescherming voor “schutters”: “stopgun”

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Dynamic Ear Company (TUD) - Pandor

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Gehoorbescherming “in-ear monitor”

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Gehoorbescherming “in-ear monitor”

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

• Voldoende ingangsbereik (A/D-converter) • Hoeveelheid compressie/lineariteit heel zorgvuldig afwegen door

uitproberen • Voldoende bereik lage frequenties (liefst lager dan de standaard 100

Hz) en vergeet de versterking hiervan niet • Voldoende kanalen (dus daadwerkelijk compressors) om

frequentiekarakteristiek te shapen • Geen onderdrukking impulsgeluiden • Rondomgevoelige microfoon • Geen lawaaionderdrukking! • Extra compressie ter voorkoming van peak clipping moet uit • Het belangrijkste: heel goed luisteren naar wat musicus zegt

vrijdag 18 november 2016 Muzieklawaai & gehoorschade, Hoor Friesland - NVVS

Hoortoestelaanpassing bij musici (NB)

• De muziek moet zo natuurlijk mogelijk klinken, dus: - Toestel met zo veel mogelijk kanalen - Toestel zo lineair mogelijk instellen - Alle functies (WindBlock, NoiseBlock, EchoBlock ed.) uit! - SoudRecover (frequentie compressie) uit! - Microfoonmodus omni (Real Ear = simulatie pinna effect) - Vaak de lagere frequenties (125 - 500 Hz) enkele dB’s harder - Dit geeft een wat voller geluid • Bovenstaande: in muziekprogramma, niet in luisterprogramma • Geen versterking > 3 kHz, om vervormde waarneming van de hogere

“formanten” (vanaf achtste boventoon) te vermijden.

vrijdag 18 november 2016 Muzieklawaai & gehoorschade, Hoor Friesland - NVVS

Hoortoestelaanpassing bij musici (BJ)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

“Branchecatalogus Podiumkunsten” – “Versterkt geluid”

www.arbopodium.nl

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Bedrijfsoorcheck (internet, intranet)

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hoorprotocol Heineken

Objective • The aim of this protocol is to prevent hearing loss due to exposure to noise • In order to implement this procedure: use Handbook Hearing Conservation

Mandatory is to: • Identify jobs that are at risk for hearing loss due to exposure to noise • Perform noise measurements • Implement all necessary measures to minimize the risk on hearing loss • Hearing screening in order to Identify people at risk for hearing loss • Identify and diagnose hearing loss to refer for rehabilitation

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Hulpverleningsorganisaties, “arbo audiologie”

• FENAC, AC’s: www.fenac.nl, conform protocol arbo audiologische zorg (standaard & gespecialiseerd)

• Werkpad (Kentalis): www.werkpad.nl, voorheen Bureau Arbeid & FAMA, gericht op heel Nederland

• GGMD: www.ggmd.nl, hoofdkantoor in Gouda, 10 vestigingen in Nederland

• Voorzet Nederland, www.voorzet.nl, Haarlem • Psydon, www.psydon.nl, m.n. juridisch, sociale vaardigheid,

assertiviteit; Noord-Holland, Flevoland • Quality Coaching, www.qualitycoaching.nl, begeleid werken • Hearing Coach, www.hearingcoach.com • MCS, www.multicaresystems.nl • PlanPlan, www.planplanadvies.nl • Phonak, www.werkenhoren.nl

vrijdag 18 november 2016 Gehoor van Musici, Heijermanslezing, AMC

Casuïstiek

• Cellist

• Brandweerman

• Politie-rechercheur

• ...

Thank you for your attention!

japmdelaat@lumc.nl