It fertutearzjen fan it Frysk

Oratie Hans Van de Velde4 maart 2020

Obe Postmait ljocht

Kerst- en nieuwjaarsgroetvan de FaculteitGeesteswetenschappenvan de Universiteit Utrecht

Sociolinguïstiek

bestudeert de relatie tussen taal en maatschappij

3 soorten:• taalsocioloog• taalpsycholoog• taalvariationist

Foeke Buitenrust Hettema1897-1922

Godard Gosses1935-1949

Pieter Gerbenzon1957-1964

Henk Miedema1966-1984

Ger de Haan1986-1990

Wiebren Jan Buma1949-1956

voorgangers

Fries48%

Fries + Nederlands12%

Nederlands29%

Nederlands + andere4%

Andere6%

Fries + andere1%

Wat heb je als kind eerst leren praten?

Klinkenberg, Jonkman & Stefan (2018:38)

Fries 61%

Tweetalig 17%

71

51 5255

13

44

38 38

1611 10 9

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1969 1984 1995 2015

Thuistaal

FriesNederlandsregionale + andere talen

Klinkenberg, Jonkman & Stefan (2018:84)

Wetten en regelgevingen: 3 niveaus

• Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden (1992)

• Kaderverdrag inzake de bescherming van nationale minderheden (1995)

• Wet gebruik Friese taal• Bestuursafspraak Friese Taal en Cultuur• Beleids- en uitvoeringsplannen

Raad van Europa

Nederland

Provincie

Wet gebruik Friese taal

BestuursafspraakFriese taal en cultuur

Domeinen Europees handvest

• onderwijs (art. 8)• justitie (art. 9)• bestuurlijke autoriteiten en openbare diensten (art. 10)• media (art. 11)• culturele activiteiten en voorzieningen (art. 12)• economisch en sociaal leven (art. 13)• grensoverschrijdende uitwisselingen (art. 14)

Doelstellingen 2030

• + 10% moedertaalsprekers Fries goed lezen en schrijven

• + 10% niet-moedertaalsprekers Fries goed verstaan en spreken

• Fryslân kennisregio met expertise Fries in meertalig perspectief

It fertutearzjen fan it Frysk

Oratie Hans Van de Velde4 maart 2020

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

1970-79 1980-89 1990-99 2000-09 2010-19

50 jaar taalwetenschappelijke aandacht voor het FriesTaalkunde in Nederland / Linguistics in the Netherlands

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1970-79 1980-89 1990-99 2000-09 2010-19

50 jaar taalwetenschappelijke aandacht voor het FriesTaalkunde in Nederland / Linguistics in the Netherlands

% artikelen in het Fries (n=798)

Leeuwarder Courant, 28/11/2019

11 miljoen voor Fries

11 miljoen voor Fries

65 cent per Nederlander

17 euro per Fries

Provincie74%

Rijk26%

Onderwijs

Gemiddelde besteding per jaar(2016-2020)

Provincie95%

Rijk5%

Taal

Extra rijksbijdrage onderwijs en taalbeleidper Fries

2017

2019

1,083 1,205 1,209

1,5761,595 1,621

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

2012-15 2016-20 2021-24

Budget wetenschap Friese taal en cultuurin miljoen €

rijkprovincie

thema’s taal

• taaldescriptie en taalevaluatie• taalvariatie en taalverandering• de meertalige samenleving

wetenschappelijke basistools

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1966-1982 1983-1999 2000-2015

% re

alisa

tie[t

]

Taalverandering dy’tinteractie leeftijd en periode

20-4142-6364-92

Heeringa & Van de Velde: Visible VowelDijkstra et al. (2018)

verbindingsofficier

sociolinguïstiek versterken

laboratoriumsociolinguïstiek

Fries heeft veel meer klanken dan Nederlands

Fries NederlandsKorte klinkers 9 5

Sjwa 1 1Lange klinkers 9 7

Dalende diftongen 5 3Centrerende diftongen 6 0

Stijgende diftongen 14 0Medeklinkers 19 20

Totaal 63 36

microfoon spraak

microfoon nasaliteit

electroglottograafmeten stembandtrilling

sensor vibratie neus

laryngograaf

[ d a ʔ a f ]dôf

[ d i t ʔ i z ə̃ n s i n t ]

meten nasaliteit: rode lijn onderaan

dit is in sint

variatieperceptie

verwerking

variatieproductie

verwerving

verandering

model varia6e en verandering

Oproep frisistiek

• Raad voor de frisistiek• FA sterker verbinden met

partners

Oproep collega’s en studenten

• help de frisistiek• kom eens (verder) kennis maken• studenten: wat kun je met Fries /

Fryslân tijdens en na studie

Oproep bestuur universiteit

• mobiel laboratorium

Oproep politiek

• opheffingterritoraliteitsprincipe voorcommunicatie met nationale overheden

• professionele taalschipper• langetermijnvisie Frysk 2050

Oproep politiek

• investeer in taal- en spraaktechnologie Fries• investeer structureel in wetenschappelijk onderwijs en

onderzoek Fries• match inzet provincie

!

+per Fries / jaar

It fertutearzjen fan it Frysk

Oratie Hans Van de Velde4 maart 2020