Is jouw gewicht goud waard?

Lily Fredrix, NW

OU-cursus Gezondheid in perspectief

Gewicht in de media

Volkskrant

Steeds meer kinderen met (ernstig) overgewicht…

Sporters neigen naar anorexia nervosa om te

kunnen deelnemen in bepaalde gewichtsklassen...

Eén op de vier patiënten in ziekenhuizen is

ondervoed......

Gewicht in de wetenschap

Wetenschappelijke tijdschriften:

Obesity Research,

Clinical Nutrition Congressen (inter)nationaal Talrijke websites:

Kenniscentrum Overgewicht

Wat zegt nu de wetenschap?

Waaruit bestaat ons lichaamsgewicht?

vetmassa en vetvrije massa

(water, eiwitten, mineralen en glycogeen)

Man, 40 j, 74.1 kg:

15 kg vet

12.8 kg eiwit

4.2 kg mineralen en glycogeen

42.1 kg water

Lichaamsgewicht is afhankelijk van

Geslacht Genetische factoren Voeding Lichamelijke activiteit

Lichaamsvet en leeftijd bij

mannen en vrouwen

Hoe constant is nu ons gewicht?

Schommelingen in gewicht:

over een dag

Schommelingen in gewicht:

over weken

Schommelingen in gewicht:

over een jaar

Schommelingen in gewicht:

over jaren

Gewichtsveranderingen

Stoppen met roken Lijnen Ouder worden Zwangerschap Ziekte

Wat is een (on)gezond gewicht?

Body Mass Index (BMI)

Gewicht (kg)/Lengte2 (in m)

<18.5 ondergewicht

18.5-25 gezond gewicht

>25 overgewicht

>30 obesitas

Overgewicht = te veel vet

BMI houdt geen rekening met verdeling vet- en spierweefsel

BMI houdt geen rekening met vetverdeling

BMI niet geschikt voor kinderen en voor ouderen

Ziekten die samenhangen met (ernstig)

overgewicht

- Diabetes mellitus type 2- Hart- en vaatziekten- Aandoeningen van het bewegingsstelsel- Enkele soorten kanker- Aandoeningen van de ademhalingsorganen

Lichamelijke klachten bij ondergewicht

Uitputting en lage lichaamstemperatuur Lage bloeddruk, trage hartslag, hartritmestoornissen Botontkalking Maag- en darmklachten Geen menstruatie

Terugdringen van ernstig overgewicht

Beperken van gezondheidsverlies Minder sterfgevallen Minder ziektegevallen

Beperken van kosten Ziekte en arbeidsongeschiktheid Gezondheidszorg

Hoe ontstaat overgewicht?

- Constant gewicht

energie-inname= energiegebruik

- Overgewicht

energie-inname>

energiegebruik

- Ondergewicht

energie-inname<

energiegebruik

Energie-inname (EI):

alles wat we eten en drinken

Meting van energie-inname

Voedselconsumptie van een individu- 24h-recall/diet history- dietary record- dubbele portie methode

Hoelang? - Om een goede schatting te maken van iemands EI

(binnen 10% nauwkeurig) zouden maar liefst 31 opschrijfdagen nodig zijn!!!

Hoeveel energie levert de voeding?

Nutriënten Koolhydraten 16 kJ/gram Eiwitten 16 kJ/gram Vetten 37 kJ/gram Alcohol 29 kJ/gram

Voedingsmiddelentabel/computer

Eten en drinken:

hoeveel hebben we nodig?

vrouwen

weinig actief

kcal kJ

19-30 jaar 2100 9000

31-50 jaar 2000 8400

50-70 jaar 1900 8000

vrouwen actief

kcal kJ

19-30 jaar 2400 9000

31-50 jaar 2300 9700

50-70 jaar 2100 9000

Eten en drinken:

wat hebben we nodig?

20 tot 50 jaarBrood 5-7 sneetjes (175-245 gram)

Aardappelen (of rijst, pasta, peulvruchten) 150-250 gram aardappelen of

3-5 opscheplepels rijst/pasta/peulvruchten

Groente 200 gram (4 groentelepels)

Fruit 2 vruchten (200 gram)

Zuivel 400 ml melk(producten) en

20 gram kaas (1 plak)

Vlees(waren), vis, kip, ei of vleesvervangers 100-120 gram

Halvarine, margarine, bak- en braadproducten 20-35 gram

dranken 1,5 liter

Gezonde voeding: Schijf van vijf

1. Eet gevarieerd

2. Niet te veel en beweeg

3. Minder verzadigd vet

4. Veel groente, fruit en brood

5. Veilig

Energiegebruik (EE)

in rust (60-70%) REEvoor voedselverwerking (10%) DEEvoor lichamelijke activiteit (20-30%) AEE

Meting van het energiegebruik

Voor de verbranding van nutriënten is zuurstof (O2) nodig

en er komt koolstofdioxide (CO2) vrij.

Hieruit kan het energiegebruik berekend worden met de formule:

EE (kJ) = 16.2 x O2 (liter) + 5.0 x CO2 (liter)

Meting van energiegebruik

REE en DEE:

bijv. met ventilated hood

24EE:

bijv. met respiratiekamers of

dubbel gelabeld water (2H218O)

Metingen van het energiegebruik op deze manier

zijn valide en nauwkeurig

REE: ventilated hood

Lichamelijke activiteit:

hoeveel moeten we bewegen?

Bewegen is meer dan sporten! Bewegen is bijvoorbeeld ook fietsen, wandelen,

tuinieren, huishoudelijk werk Nederlandse Norm Gezond Bewegen

matig intensief

leeftijd hoe vaak? hoe lang? intensiteit lukt het?

12-18 jaar 7x p week 1 uur ca 6 met. 25%

18-55 jaar 5-7x p week half uur ca 5 met. 50%

55-75 jaar 5-7x p week half uur ca 4 met. 65%

Meten van energiebalans in de praktijk

computerprogramma Body Weight

(Food Intake and Energy Expenditure, Aarde, mens en milieu)

- eetmeter en activiteitenmeter

(gemiddeld over een dag)

de energie-inname wordt onderschat:

‘je onderschat wat je eet’

het energiegebruik wordt overschat:

‘je overschat wat je doet’

Meten van energiebalans in onderzoek N=37 dunne en dikke mensen EI 7-daagse opschrijfmethode, EE dubbel gelabeld water Conclusie: zelfgerapporteerde voedselinname onderschat de

energiebehoefte van een individu

Prevalentie matig en ernstig overgewicht:

Nederland

18-70 jr bmi>25 bmi>30

mannen 57% 12%

vrouwen 42% 12%

4-15 jr matig ernstig

jongens 14% 3%

meisjes 17% 3%

Ernstig overgewicht: trend 1981-2006

Overgewicht: erfelijke factoren

Geografische verschillen: Nederland

Geografische verschillen:

Nederland vs de rest van de wereldmannen mannen vrouwen vrouwen

Land bmi>25 bmi>30 bmi>25 bmi>30

België 49% 14% 28% 13%

Duitsland 53 23 35 24

Engeland 44 23 35 24

Frankrijk 36 12 23 13

Griekenland 53 20 31 15

Italië 42 9 26 9

Nederland 57 12 42 12

Oostenrijk 40 10 27 14

Portugal 44 15 32 15

Spanje 45 13 32 16

Preventie van overgewicht

Overgewicht is een speerpunt van beleid 2005 Convenant Overgewicht: afspraak tussen

partijen die gezamenlijk overgewicht willen aanpakken partijen: levensmiddelenindustrie, horeca,

werkgevers, zorgverzekeraars, sportorganisaties actieplan ‘energie in balans’ doel in 2010: ‘het aantal volwassenen met

overgewicht groeit niet verder, het aantal kinderen met overgewicht vermindert’

Behandeling: Het beste dieet om af te vallen is nog altijd een gezonde,

gevarieerde, energiearme voeding en veel beweging

Gewichtsvermindering5-15% verkleint de gezondheidsrisico’s

Gewichtshandhaving

Bewegen!

Verantwoord afvallen (Voedingscentrum)

een gemiddeld gewichtsverlies van een halve tot een kilo per week

een gevarieerd eetpatroon met een beperkte hoeveelheid energie

het beperken van de hoeveelheid vet

matig zijn met voedingsmiddelen waaraan suiker is toegevoegd

het drinken van alcohol beperken

rustig eten en regelmaat aanbrengen in het eetpatroon

meer bewegen

Van overgewicht naar ondergewicht

Ondervoeding bij kanker

Ondervoeding in de gezondheidszorg

Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen: één op de vier patiënten is ondervoed oudere patiënten meer ziektebeelden kanker en dementie

Discussie over definitie ondervoeding- gewicht(sverlies)/BMI

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

Gewichtsverlies bij kanker is een bekend probleem

Gewichtsverlies is afhankelijk van tumortypeAZM longkanker: 60% gewichtsverlies, waarvan 30% gewichtsverlies van 10% of meer

Gevolgen van gewichtsverlies: kwaliteit van leven

overlevingbehandeling

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

Gewichtsverlies van een gezond persoon:75% vetmassa en 25% vetvrije massa

- Gewichtsverlies van een kankerpatiënt:50% vetmassa en 50% vetvrije massa (skeletspieren)

Ondervoeding (ondergewicht) bij kankerGewichtsverlies is het gevolg van een negatieve

energiebalans

Constant gewichtenergie-inname=

energiegebruik

- Overgewichtenergie-inname>

energiegebruik

- Ondergewichtenergie-inname<

energiegebruik

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

Anorexia:verandering in smaak- en reukwaarnemingverminderde voedselopnameklinische factoren: obstructie, therapie, angst...

- AZM longkanker: lagere EI bij gewichtsverlies van 10% of meer

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

Energiegebruik (cross-sectionele studies)

REE onveranderd bij maag- en dikke darm

REE verhoogd bij pancreas en long

REE aan bed

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

Gemeten REE wordt vaak vergeleken met de normaalwaarde berekend volgens de Harris Benedict formule:

Mannen:REE (kcal)=66 + (13,7 x G) + (5,0 x H) - (6,8 x L)

Vrouwen: REE (kcal)=655 + (9,6 x G) + (1,85 x H) - (4,7 x L)

G = lichaamsgewicht (kg); H = lichaamslengte (cm); L = leeftijd (jaren)

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

AZM longkanker (n=100): 30% gewichtsverlies van 10% of meer 74% een verhoogde REE>110%HB Lagere EI bij patiënten met gewichtsverlies dan in

gewichtsstabiele groep: 7862 kJ vs 9119 kJ

Conclusie: zowel een verhoogde REE als een verminderde EI dragen bij

aan het gewichtsverlies bij longkankerpatiënten

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

Energiegebruik (longitudinale studies)

AZM longkanker niet-kleincellig, tumorresectie (OK) t-=0, 3, 6 en 12 maanden Gewicht, EI, REE

Conclusie: succesvolle OK na een jaar 3.5 kg zwaarder geen succesvolle OK na een jaar 3.6 kg afgevallen

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

n=20

REE/HB=121%

voor OK na OK

t=12

Lichaamsgewicht (kg) 74.7 78.5

REE (kJ/dag) 7408 6930

EI (kJ/dag) 7543 9387

EI/REE (%) 106 140

Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

Hypermetabolisme bij longkanker

mogelijke verklaringen: - longfunctie- rookgedrag- tumorgrootte- tumorstadium- histologie- tumorlokalisatie

Hypermetabolisme bij longkanker

Zowel de LONGFUNCTIE als het ROOKGEDRAG kunnen de verhoogde REE bij longkankerpatiënten NIET verklaren

Hypermetabolisme bij longkanker

Tumorstadium REE/FFM

kJ/kg FFM

Stadium 1-2 33.3±4.4

Stadium 3-4 34.5±3.5

Het TUMORSTADIUM kan de verhoogde REE bij longkankerpatiënten NIET verklaren

Hypermetabolisme bij longkanker

n=39, tumorvolume (CT)REE op t=0 en t=6maanden

n=24, hypermetabooln=23, tumorvolume<250cm3

REE daalt van 7409 kJ/d (t=0) naar 6972 kJ/d (t=6)

Voor OK:Geen correlatie tussen tumorvolume en hypermetabolisme

Na OK:Geen correlatie tussen tumorvolume en afname in REE

Het TUMORVOLUME kan de verhoogde REE bij longkankerpatiënten NIET verklaren

Hypermetabolisme bij longkanker

De HISTOLOGIE is WEL een verklaring voor de verhoogde REE bij longkankerpatiënten

Small cell lung carcinoma=SCLC

(agressief, 20%)

Non-small cell lung carcinoma=NSCLC

histologie Adj REE

kJ/dag

SCLC 8085±999

NSCLC 7513±680

Hypermetabolisme bij longkanker

De TUMORLOKALISATIE is WEL een verklaring voor de verhoogde REE bij longkankerpatiënten

Centrale tumor

Perifere tumor

tumorlokalisatie REE/HB(%)

Centraal 121±13

Perifeer 110±10

Gewicht bij sporters

Hardlopen

Trainen voor een halve marathon

16 mannen,16 vrouwen leeftijd: 28-41 jaar 44 weken trainen geen hardlopers <1 uur sporten/week 9 uitvallers

Trainen voor een halve marathon

Metingen van gewicht- lichaamssamenstelling

onderwaterweging, isotoopverdunning

- EI7-daagse dietary record

- 24EEdubbel gelabeld water

Meetmomenten t=0, 8, 20 en 40 weken

Resultaten halve marathon

Gewicht verandert weinig Lichaamssamenstelling

verandert wel Vrouwen verliezen

significant minder vetmassa dan mannen

T=0 T=8 T=20 T=40

vrouwen

BW (kg) 62.5 63.2 62.4 61.8

FM (kg) 18.8 16.0*

FFM (kg) 43.7 45.8*

mannen

BW (kg) 70.4 70.9 70.0 69.1*

FM (kg) 15.6 11.1*

FFM (kg) 54.8 58.0*

Resultaten halve marathon Trainingsarbeid neemt de hele periode toe

EE stijgt met 30% na 8 weken en blijft daarna constant Voedselconsumptie stijgt niet significant bij de vrouwen:

8.6 MJ naar 9.5 MJ - en daalt niet significant bij de mannen:

11.8 MJ naar 10.9 MJ- Kwaliteit van de voeding: geen verandering

- Marathon studie (18 maanden) toename van en% koolhydraten van 47 naar 55 (mannen) en 48 naar 52 (vrouwen)

Week 0 8 20 30 40

km/week 0 25 35 40 50

Gewicht en voeding van sporters

Gewicht EI (kJ) EI (kJ/kg)

Duursport

Tour de France (m) 70.8 24567 347

Hardlopen (v) 52.1 8753 168

Krachtsport

Body building (m) 87.3 13706 157

Topturnen (v) 46.9 7410 158

Teamsport

Voetballen (m) 74.5 14304 192

Handballen (v) 63.2 8974 142

Conclusie: gewicht en voeding van sporters

Gewichtsklassen:

judo, roeien (tijdelijk) Esthetische redenen, laag

gewicht is ‘gewenst’:

turnen, gymnastiek (continu) Vervolg: EI=EE?

Tour de France

Topturnsters

Nederlandse topturnsters: Papendal

11 meisjes leeftijd: 15 jaar gewicht: 48 kg lengte: 158 cm turninternaat, pleeggezin metingen van gewicht,

lichaamssamenstelling, voeding (EI) en activiteit (EE)

Methoden van onderzoek: topturnsters

Lichaamssamenstelling: huidplooimetingen

EI: 7-daagse opschrijfmethode

EE: REE + AEE (dagelijkse activiteiten + training)

Methoden van onderzoek: topturnsters

REE

gesloten spirometer

AEE

dagelijkse activiteiten

dagboek

Methoden van onderzoek: topturnsters

Training:

time-and-motion study (T&M)

HR-O2-EE

Resultaten: topturnsterstraining 3uur 15 min, 15% zwaar, 8% matig, 77% licht

Energie (kJ) Energie (kJ/BW)

EI gemeten 7277 158

EI aanbevolen 9614 185

EE (T&M) 8502 180

EE (HR) 9125 193

Conclusie: topturnsters

Verschil tussen EI en EE wijst er op dat een aantal turnsters niet in energiebalans is

Er lijkt sprake van een serieus voedingsprobleem in deze tak van sport

Discussie:

Methodische problemen:

EI onderschat, EE (HR) overschat

Geraadpleegde bronnen

Websites:

Voedingscentrum

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM)

Kenniscentrum Overgewicht

Diverse proefschriften:

- AMJ van Erp-Baart: Food habits in athletes

- EWHM Fredrix: Energy metabolsm in cancer patients

- AJ Staal-van den Brekel: The inflammatroy response and resting energy expenditure in lungcancer

- OU-cursus:

- Food Intake and Energy Expenditure

Vragen?