ArgAnolie, het MArokkAAnse goud?

trAde For deVeloPMent

Verantwoordelijke uitgeVerCarl Michiels

Cordinatie La Machine crire sccs - Samuel Poos (BTC)

redaCtieSandra Evrard

ConCePt TwoDesigners

BTC, Belgisch ontwikkelingsagentschap, april 2010. Alle rechten voorbehouden.

De inhoud van deze publicatie mag enkel vermenigvuldigd worden mits toestemming van BTC en mits bronvermelding.

De inhoud van deze publicatie van het Trade for Development Centre vertegenwoordigt niet noodzakelijk het standpunt van BTC.

inhoud

inleiding 4

de ArgAniA sPinozA, booM des leVens> een unieke biotoop 5

> een olie met hoge meerwaarde 7

Vrouwen centrAAl in een coPerAtieVe Productie> een wapen tegen armoede? 8

> een inkomen en een statuut: katimaa 10

> een vrouwelijke professor, drijvende kracht achter de coperaties

11

> Alfabetiseringskansen 13

een eVoluerende keten> Meer solidariteit, meer kwaliteit 14

> het project Arganier. een door de europese unie gesteund ontwikkelingsprogramma

15

> ibn Al baytar, een ecologisch en feministisch initiatief

16

> eendracht maakt macht. de groupements dintrts conomiques (gie)

17

ArgAn Als business, de schAduwzijde> Vervalste olie 18

> spookcoperaties 18

> corruptie 18

> stijgende meerwaarde 19

> david tegen goliath? 20

oP weg nAAr een duurzAMe exPort> label en traceerbaarheid 21

> een beschermde naam en een streng bestek 23

een kwetsbAAr Milieu> de arganstreek als bolwerk tegen woestijnvorming 24

> AFkir Aziz, hoofd van de studiedienst van de direction gnrale des eaux et forts in Agadir

26

besluit 27

bibliogrAFie 28

4inleiding

inleidingMarokko ligt op het kruispunt van verschillende geografische en klimatologische invloeden. Het land heeft een gevarieerde flora met soorten die kenmerkend zijn voor het Middellandse Zeegebied, de Sahara en de tropen. Een daarvan is de argania spinosa, een doornplant die aan de oorsprong ligt van de productie van de arganolie.

Het verspreidingsgebied van de arganboom ligt in het zuidwesten van het land, in de streek tussen Agadir en Essaouira. De olie, waaraan men talrijke heilzame krachten toeschrijft, is een zeldzaam product. De boom komt immers alleen in Marokko voor en de productie is een omslachtig proces.

Vijftien jaar geleden was de olie bij ons nog een grote onbekende, maar vandaag wil iedereen ze hebben. In Marokko is ze een traditioneel ingredint in de gastronomie en de huidverzorging. Sinds het einde van de jaren 90 hebben ook de Europese, Amerikaanse en Japanse consumenten ze ontdekt.

De vrucht van de arganboom of beter, haar pit levert bij de eerste persing een olie met uitzonderlijke eigenschappen op. Men heeft zes tot zeven bomen nodig om n liter arganolie te persen. Dat werk gebeurt vanouds door Berbervrouwen, voor wie het een voorouderlijke traditie is.

Sinds een jaar of tien ontwikkelt er zich een industrile productie, als antwoord op de toenemende buitenlandse vraag.

In 1996 begonnen de vrouwen zich in coperaties te verenigen, om hun traditionele activiteit te beschermen en de sociaaleconomische ontwikkeling van de platte-landsgebieden in stand te houden. Vandaag zijn er ongeveer 130 coperaties, die meer dan 4 500 vrouwen een regelmatig inkomen opleveren1.

De arganstreek heeft niet alleen een sociaaleconomische dimensie maar speelt ook een belangrijke ecologische rol. Dankzij haar ligging helpt ze namelijk om de opruk-kende woestijnvorming tegen te houden. Maar terwijl het arganwoud in het begin van de 20ste eeuw nog een oppervlakte van anderhalf miljoen hectare besloeg, is het nu met de helft gekrompen en vertegenwoordigt het nog maar 7% van de beboste oppervlakte van het land. Op 8 december 1998 werd de arganstreek door de Unesco als biosfeer beschermd.

1 | Cijfers van Zoubida Charrouf, professor aan de universiteit van Rabat. De publicatie Le march de lhuile dargan et son impact sur les mnages et la fort dans la rgion dEssaouira, Bulletin dinformation et de liaison du PNTTA, nr.175, uitgegeven door het Ministre de lAgriculture et de la Pche maritime, april 2009, spreekt van een honderdtal coperaties en 4 000 vrouwen.

5de ArgAniA sPinozA, booM des leVens

> een unieke biotooP

De arganboom is een inheemse Marokkaanse soort. Hij komt ook in bepaalde de-len van Mexico voor, maar alleen de Marokkaanse variteit brengt arganolie voort. Deze doornboom behoort tot de tropische familie van de sapotaceae, die 600 ver-schillende soorten telt2. Hij wordt 8 tot 10 meter hoog, heeft doornachtige takken en een vrij korte stam die uit verstrengelde stengels bestaat.

Zijn wortels gaan erg diep in bodem (bijna 25 m), zodat hij zijn water uit de grond-waterlagen kan putten en van de schaarse neerslag in de streek kan profiteren. Dat maakt de arganboom bestand tegen lange droogteperiodes, ook al zullen zijn takken minder goed groeien als het water schaars is. De boom kan meer dan 200 jaar oud worden en verdraagt grote temperatuurschommelingen (3 tot 50C).

Zijn wortelgestel draagt ook bij tot het evenwicht van het ecosysteem. Het remt de woestijnvorming af door de erosie door regen en wind te vertragen, de bodem te stabiliseren en een graslaag in stand te houden. Daardoor dringt het regenwater beter in de bodem om de grondwaterlagen te voeden, in plaats van weg te vloeien en verloren te gaan. Op de oevers van de wadis regelen de arganbomen het debiet en stabiliseren ze de waterloop. Ten slotte houdt de arganstreek de Marokkaanse flora in stand, met een duizendtal soorten die kenmerkend zijn voor de biodiversiteit van de streek.

Arganolie wordt gewonnen uit de vrucht van de arganboom, meer bepaald uit de pitten van de noot. Het duurt normaal twintig jaar voor een boom vrucht draagt. Vandaag kan men met nieuwe technieken de natuur een zetje geven, zodat de boom al na vijf jaar vruchten voortbrengt. Toch zal hij nog altijd pas na twintig jaar een optimaal rendement opleveren.

de ArgAniA sPinozA, booM des leVens

Spreiding van de arganeraie

Bron: AMIGHA

2 | A. Errouati, Problmatique de la rgnration assiste, 2005, p. 10.

6de ArgAniA sPinozA, booM des leVens

geneeskrAchtige olie

arganolie van eerste persing heeft niet alleen een subtiele smaak, maar bestrijdt ook, net als olijfolie, de slechte cholesterol (ldl) en bevordert de goede cholesterol (Hdl). de olie heeft een buitenge-woon evenwichtige samenstelling en bevat ongeveer 80% onverza-digde vetzuren waaronder bijna 30% meervoudig onverzadigde vetzuren. Ze is ook erg rijk aan to-coferol (vitamine e) met oxidatie-remmende eigenschappen en aan linolzuur (familie van de omega 6-vetzuren)3.

Ze zou een positieve rol spelen in de strijd tegen reuma, door ontste-kingen tegen te gaan, terwijl haar cholesterolverlagende eigenschap-

pen arteriosclerose zouden voorko-men. deze traditionele toepassin-gen worden nu wetenschappelijk bestudeerd, vooral aan de univer-siteit van rabat. er zijn twee stu-dies lopend waarbij 300 vrouwen in de menopauze worden onderzocht om de invloed van arganolie te be-oordelen op hun lipide- en hormo-nenspiegel, en die van de oxida-tieremmende bestanddelen op de huid en de rimpels.

een ander project, ristomed4, is een europees initiatief dat ge-steund wordt door ondernemingen uit de gezondheidssector. deze studie bij 200 personen boven de 65 jaar in duitsland, Frankrijk en itali analyseert de vetstofafbre-kende en oxidatieremmende wer-king van arganolie en haar weerslag op de darmflora. de resultaten wor-den in de loop van 2010 verwacht.

De arganboom, die met een oppervlakte van 800 000 are en 20 miljoen exemplaren de tweede belangrijkste boomsoort van het land is, na de steeneik, vervult nog meer belangrijke functies in de streek. Hij levert niet alleen olie maar vormt ook een voedselbron voor geiten en kamelen, die zijn bladeren en het vlees van zijn vruch-ten eten. De geiten braken de pitten uit, waarna men ze traditioneel verzamelt om er arganolie uit te persen. Bovendien wordt het hout van de boom als brandstof gebruikt, wat de overexploitatie van het woud gedeeltelijk verklaart.

Geografische ligging van de arganeraie

Bron: www.argane.igp.org

3 | Larganier, levier de dveloppement humain du milieu rural marocain , internationaal colloquium 27-28 april 2007, Rabat, synthese onder cordinatie van prof. Zoubida Charrouf, p. 6.

4 | www.ristomed.eu

7de ArgAniA sPinozA, booM des leVens

elixir Voor de huid

de Marokkaanse traditionele geneeskunde gebruikt arga-nolie voor de behandeling van jeugdacne, eczeem, irritaties, kloven en brandwonden. de Marokkaanse vrouwen gebrui-ken de olie ook als verzorgings-product. Ze zou de huid en het haar voeden, beschermen, ver-zachten en regenereren. arga-nolie dankt haar grote voe-dingskracht aan haar rijkdom aan essentile vetzuren. Met haar hoge gehalte aan vitamine e en F werkt ze oxidatierem-mend en bestrijdt ze vrije radi-calen, zodat ze de veroudering van de huid tegengaat. dat heeft de belangstelling gewekt van de cosmeticasector, die sinds enkele jaren een grote af-nemer van het kostbare vloei-bare goud is. Sommige merken bieden producten van hoge kwaliteit aan, andere gokken op het marketingeffect en gebrui-ken slechts kleine hoeveelhe-den olie, te weinig om de belof-ten van hun producten waar te maken.

> een olie Met hoge MeerwAArde

Er bestaan twee soorten arganolie: de ene wordt in de cosmetica gebruikt, de andere in de gastronomie.

Deze tweede variteit, met een lichte hazelnootsmaak, is nog geen tien jaar geleden op de Europese tafels verschenen. In de Marok