Inleiding in de archeologie

Basisprincipes, wetgeving, hoe omgaan

met archeologisch erfgoed?

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013

Inhoudstafel

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

1 Wat is archeologie

2 Wettelijk kader

3 Enkele archeologische principes

4 Archeologisch onderzoek – wat en hoe?

5 Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

2

Wat is archeologie?

Wat is archeologie

Archeologische als wetenschap

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

• Archeologie is een historische wetenschap die zich baseert op materiële bronnen om het menselijk verleden te onderzoeken en te proberen te begrijpen

• Hoofddoel: onderzoeken

4

Wat is archeologie?

Archeologische als erfgoedzorg

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

• Archeologie vormt (hoofdzakelijk) het ondergrondse onderdeel van het (on)roerend cultureel erfgoed

• Hoofddoel : bewaren (de informatiebron)

5

Wat is archeologie?

Archeologische als erfgoedzorg

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

• Archeologie vormt (hoofdzakelijk) het ondergrondse onderdeel van het (on)roerend cultureel erfgoed

• Hoofddoel : bewaren (de informatiebron)

• Archeologisch dilemma:

• opgraven = vernielen

• opgraven = informatie inwinnen

• Enkel opgraven wat met vernieling bedreigd is!

6

Wat is archeologie?

Archeologiedecreet

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

Alle overblijfsels en voorwerpen of enig ander spoor van menselijk bestaan die getuigenis afleggen van tijdperken en beschavingen waarvoor opgravingen of vondsten een betekenisvolle bron van informatie zijn, onderverdeeld in onroerende en roerende archeologische monumenten.

Algemeen principe: bij archeologie staan de kennis en documentatie centraal, het visuele aspect is van secundair belang.

7

6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed

8

9

10

11

12

13

Wettelijk kader

Wettelijk kader

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

15

• Art. 4: Behoud in situ primeert, enkel opgraven als niet anders kan

• Art. 5: pro-actieve archeologie (integratie in ruimtelijke ordening nastreven)

• Art. 6: veroorzakersprincipe: wat niet kan behouden blijven moet opgegraven worden, de verstoorder betaalt

Verdrag van Malta (16 januari 1992) = Europese wetgeving

Wettelijk kader

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 16

• Art 4.: zorgplicht: eigenaar/gebruiker is verplicht om archeologisch erfgoed op zijn gronden voor vernieling te behoeden

• Art. 5: adviesplicht, gekoppeld aan codex RO

• Art. 6: iedereen die een prospectie of opgraving uitvoert moet over een vergunning beschikken

Archeologiedecreet (30 juni 1993) Decreet omvat enkele Malta-principes, maar is geen implementatie van de Conventie!

Wettelijk kader

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 17

Art. 8: toevalsvondstenregeling: een goed “waarvan men redelijkerwijs moet vermoeden dat het een archeologische vondst is” moet binnen de 3 dagen gemeld worden; werken kunnen 10 dagen opgeschort worden (evt. verlengd)

Archeologiedecreet (30 juni 1993)

6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed

18

Beschermde archeologische zone Provincie Gemeente

Kasteel en dorpskern Middelburg Oost-Vlaanderen Maldegem

Site Chartreuse (Sint-Michiels) West-Vlaanderen Brugge

Midden-Paleolithische site te Veldwezelt Hezerwater

Limburg Lanaken

Basiliek O.L.V.-Geboorte en omgeving Limburg Tongeren

Burchtzone Jordaenskaai Antwerpen Antwerpen

Circulaire structuur van Ver-Assebroek West-Vlaanderen Brugge

Gallo-Romeinse tumuli van Grimde Vlaams-Brabant Tienen

De kasteelsite van Schendelbeke Oost-Vlaanderen Geraardsbergen

De Kolverenschans Limburg Zonhoven

De middenneolitische site van Ottenburg Vlaams-Brabant Huldenberg

De primitieve parochie van Weerde Vlaams-Brabant Aarschot

De site van Butsel Vlaams-Brabant Boutersem

Het finaalpaleoligisch en mesolitisch sitecomplex van de Liereman

Antwerpen Oud-Turnhout Arendonk

Het Hoge Hof West-Vlaanderen Spiere-Helkijn

Romeins Aquaduct Tongeren en Heers Limburg Tongeren

Wettelijk kader

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 19

Nieuw decreet Onroerend Erfgoed?

• Aantal spelregels zullen fundamenteel wijzigen, maar exacte impact is nog ongekend: ontwerpteksten moeten nog goedgekeurd worden door het Vlaams Parlement

• Timing van goedkeuring en in werking treden is ongekend

Toekomst?

Enkele archeologische principes

Enkele archeologische principes

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

21

Slechts een kleine fractie van het archeologische erfgoed is gekend

IJsbergprincipe

Enkele archeologische principes

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

22

Onbekend maakt onbemind

Enkele archeologische principes

6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed

23

Verwevenheid met de bodem

Enkele archeologische principes

6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed

24

Verwevenheid met de bodem

• Aard van de drager

• Aard van de omgeving – Zand

» Fysisch stabiel (druk)

» Zuur

» Doorlatend (water, zuurstof)

– Klei/organisch

» Drukgevoelig

» Minder zuur

» Niet doorlatend

Archeologisch onderzoek Wat en hoe?

Archeologisch onderzoek - Wat en hoe?

Inventarisatie en prospectie • Cartografische bronnen • Veldprospectie • Weerstandsmeting • Luchtfotografie • Boringen • Proefputten en proefsleuven

Opgraving

Verwerking en rapportage

Publiekswerking

Archeologisch onderzoek

Inventarisatie en prospectie

27

Cartografische bronnen

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

Veldprospectie

28

Archeologisch onderzoek

Inventarisatie en prospectie

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

Weerstandsmeting

29

Archeologisch onderzoek

Inventarisatie en prospectie

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

30

Luchtfoto van het zgn. langbed uit de late bronstijd/vroege ijzertijd in Aartrijke (foto 51208, J. Semey, Vakgroep Archeologie en Oude Geschiedenis van Europa, UGent)

Luchtfotografie

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

31

Boringen

Archeologisch onderzoek

Inventarisatie en prospectie

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

32

Proefputten (voornamelijk in stadscontext en op stratigrafische sites)

Archeologisch onderzoek

Inventarisatie en prospectie

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

Proefsleuven

33

Archeologisch onderzoek

Inventarisatie en prospectie Proefsleuven

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

34

Archeologisch

onderzoek

Opgraving

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

35

Archeologisch

onderzoek

Opgraving

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

36

Archeologisch

onderzoek

Opgraving

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

37

Archeologisch onderzoek

Verwerking en rapportage Verwerken van de archeologische gegevens

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

Rapportage

38

Archeologisch onderzoek

Verwerking en rapportage

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

39

Publiekswerking - rondleidingen tijdens de opgraving

Archeologisch onderzoek

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

40

41

Archeologisch

onderzoek Publiekswerking na de opgraving: tentoonstelling – uiteenzettingen - lezingen

Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

Agentschap Onroerend Erfgoed

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

43

beheer, adviseren, inventariseren, beschermen, beleidsgericht onderzoek, ontsluiting

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

44

• geen duidelijke wettelijke bevoegdheid

• invulling verschilt van provincie

• Voorbeeld:

• Provincies Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen

geven subsidies voor archeologisch onderzoek

• Depotwerking

• Publiekswerking

Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

Provincies

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 45

Gemeentelijke en stadsarcheologische diensten - Intergemeentelijke Archeologische Diensten (IAD) - Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten (IOED)

Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

• inventariseren, adviseren, beheer en beleid (lokaal),

veldwerk en deponering, ontsluiting en

publiekswerking

• zie presentatie WinAr

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

46

Onderzoek

• bureaustudies

• prospecties

• Opgravingen

• VONA

Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

Archeologische studiebureaus (privé)

15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

47

• Forum Vlaamse Archeologie (FVA)

• Archeonet Vlaanderen (http://www.archeonet.be/)

• Lokale verenigingen en heemkundige kringen

Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

Verenigingen en vrijetijdsarcheologen

48 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed