37ONDERWATERSPORT | SEPTEMBER/OKTOBER »36 Reportage | Tekst en foto’s Marion Haarsma, www.onderwaterfilm.nl

De fascinatie voor ogen begon in Eilat. Het wasopvallend dat de vissen in Israël bijzonder tamzijn en gewend aan duikers. Ze blijven gewoonvoor de neus van de fotograaf hangen en zozijn de oogjes gemakkelijk te fotograferen. Somszwemmen ze zelfs een eindje mee. Maar dat isniet overal het geval. De meeste vissen zijn ver-standig en dus schuw, altijd klaar om op de vluchtte gaan. Vissen zoeken voedsel en zijn tegelij-kertijd constant op hun hoede voor vijanden.Hiervoor zijn zij afhankelijk van hun ogen.

DraaienVissenogen zijn allemaal anders. Zelfs de ver-schillende soorten grondels kunnen worden ge-determineerd op de ogen. Het leuke van visse-nogen is dat ze soms zichtbaar kunnen draaienen de duiker/fotograaf ook echt kunnen aankij-ken. Vooral bij zeepaardjes moet er gewacht wor-den tot ze echt kijken en dan pas de foto maken.

Sommige vissensoorten hebben een soort gordijnover hun ogen, zoals de krokodilvis. Waar ditvoor dient en of dit het oog mogelijk beschermtis niet bekend, maar mooi is het wel. De egelvisheeft een soort dakje boven zijn oog, dit zal ookwel ter bescherming zijn. Vaak loopt er een don-kere streep over de kop, die dan doorloopt inhet oog. Dit zal wel met camouflage te makenhebben. Nog gekker is een soort oog op de staart,

zoals bij sommige vlindervissen! Een ‘vals’ oogis handig als je moet vluchten voor een vijand.Het vlindervisje vlucht dan, geheel onverwacht,de verkeerde kant uit!

GrootDe nachtelijke rovers, zoals murenes en palingzijn te herkennen aan de grote ogen, meestalverstoppen ze zich overdag. Het oog van de plat-vis is ook interessant, bijvoorbeeld schol en tong.Deze vissen worden heel normaal geboren meteen oog aan beide kanten. Maar bij de transfor-matie van larfje naar klein visje schuift een oogal naar de andere kant. Dan is het klaar vooreen leven als platvis, waarbij beide ogen aandezelfde kant zitten. Bij sommige platvissoortenzijn de ogen zelfs verhoogd, zodat ze, verborgenonder het zand, toch goed hun omgeving kunnenzien.

Voor sommige haaienoorten is het oog zo be-langrijk (maar haaien kunnen, net als de meestevissen, ook erg goed ruiken) dat ze bij gevaareen tweede ooglid kunnen sluiten, om zo hunogen te beschermen. Zoals ook een keer vastge-legd bij een tijgerhaai. Deze haaien komen zodichtbij omdat ze gelokt worden door voer. Rog-gen hebben mooie ogen. In St Eustatius liggenze te rusten in het zand en zijn zo tam dat ze ge-woon blijven liggen, klaar voor een oogscan!

InktvissenInktvissen hebben een soort kattenoog. Dat kanzich aanpassen aan de hoeveelheid licht en groterof kleiner worden. De ogen van de inktvissenzijn het meest ontwikkeld (en onderzocht) vanalle onderwaterdieren. Die ogen zijn ook hetgrootst. Ze kunnen er ook hun stemming meeuitdrukken: boos, verliefd of in rust. De octopusis het meest bekend, maar ook in de Hollandsewateren zijn de sepia, sepiola en pijlinktvissente vinden.

Krabben en garnalen hebben oogjes op stokjes.Waarschijnlijk kunnen ze beweging waarnemenen licht en donker. Toch zijn ook hun oogjes be-langrijk, want ze worden bij gevaar platgelegden tussendoor regelmatig schoongemaakt.Vooral bij de tropische garnalen zijn de ogen op-vallen groot en ook verschillend. Op hun groteogen loopt een zwart puntje op en neer. Maarook in Nederland zijn er fantastische oogjes. Kijkmaar naar de fluwelen zwemkrab met zijn op-vallende rode oogjes. Ook nieuwkomers, zoalsde penseelkrab, hebben prachtige oogjes. Ze zit-ten vol met puntjes.

Schildpadden waren ook altijd wel bijzonder,maar pas op Sipadan werden ze echt boeiend.Het is het schildpaddenparadijs, ze zijn er reuzetam. Ze komen naar het eiland om te paren ente broeden, dus ze hebben wel wat anders aanhun hoofd dan op duikers te letten. Schildpaddenhebben mooie lichte en donkere kringen in hunoog. Dit is vooral bij de karetschildpad opgevallen.

SchelpEr is een schelp in Nederland met een soort vanblauwe puntjes op de rand van het schelpdier,dat is de wijde mantel. Het is een kleinere uit-voering van de Sint Jakobsschelp, die kan ookwegzwemmen voor de vijand: de zeesterren!

Allemaal andersOgen

1. Inktvissen hebben de meest

ontwikkelde ogen van

allemaal.

2. Vissen kunnen de duiker

echt aankijken.

3. Blennie in de

Oosterschelde.

4. Bij zeepaardjes moet je

even wachten tot ze je

aankijken.

5. De krokodilvis heeft een

soort gordijn voor zijn ogen.

6. Om te overleven zijn vissen

afhankelijk van hun ogen.

1

2 3

4 5

6

Dat vissen, inktvissen en garnalen prachtige oogjeshebben waar ze ook nog eensgoed mee kunnen kijken, iswel bekend. Maar wie denktnu aan schelpen- of slakken -ogen? Of aan schildpadden?Ook zij hebben prachtigeogen, wie had dat gedacht.

Garnalen en krabben hebben ogen op stokjes. Galathea in

de Oosterschelde.

Grondels kunnen worden gedetermineerd aan de hand

van de ogen.

39ONDERWATERSPORT | SEPTEMBER/OKTOBER 2014 «

De Jacobsmossel kan wel tot honderd (eenvou-dige) oogjes hebben. Of ze echt goed kunnenzien is niet bekend, want soms zwemmen zejuist in de verkeerde richting.

Ook slakken hebben iets wat op een oogje lijkt.Bij sommige slakkensoorten is het gewoon eenpuntje, achter de kop zoals bij de groene wierslak(Elysia viridis) duidelijk te zien is. Het is een kleinslakje, eigenlijk een zeehaasje. Het zit vaak on-diep en eet algen van de waterplanten en wie-ren. Bij sommige slakken met een huisje is vaakduidelijk een oog op een stokje te zien.

KleurfilterDat het water de kleuren weg filtert is bekend.Menselijk bloed is op twintig meter niet rood,maar groen van kleur. Fotografen moeten daar-door, ook in helder water, juist een lamp mee-brengen om de mooie kleuren goed te kunnenzien. Biologen zeggen dat vissen wel goed kun-nen zien, maar ook zij kunnen op geringe diepte

al geen kleur en vooral geen rood waarnemen.Het valt op dat vooral de tropische vissen zeerkleurrijk zijn en dat ze vaak van kleur veranderenbij het jagen, camoufleren of verandering vansekse. De vis ziet blijkbaar kleuren en in de natuuris niets voor niets. Maar de vissen zien net alsmensen: na een paar meter verdwijnen de rodekleuren. De slotconclusie is dat de meeste vissenvanaf een paar meter diep zwart/wit zien. Ofmisschien meerdere tinten grijs? Net zoals demenselijke ogen zonder lamp.

Meer vragenPrangende vraag blijft waarom de meeste vissenjuist zo mooi van kleur zijn? En de vraag:waarom jonge (juveniele) vissen vaak een anderkleurpatroon hebben dan dezelfde volwassen

soort? Er zijn altijd meer vragen dan antwoordenen daarom blijft de onderwaterwereld zo fasci-nerend. En het is bekend: hoe meer we weten,hoe meer vragen er komen.

1 2

3

4 5

1. Bij tropische garnalens zoals deze Mantis zijn de ogen

opvallend groot. 2. Tropische vissen zijn zeer kleurrijk.

3. Schildpadden hebben mooie lichte en donkere kringen

in het oog. 4. De murene is een nachtjager met grote

ogen. 5. Deze tijgerhaai heeft een extra ooglid om zijn

oog te beschermen.

Vissen zien net als mensen: na een paar meter verdwijnen de rode kleuren.