Evolutie: van Kosmos tot MensEvolutie: van Kosmos tot Mens

Het HeelalHet Heelal

Elementaire deeltjesElementaire deeltjes

Ontstaan van de elementenOntstaan van de elementen

SoortsvormingSoortsvorming

Evolutie op het DNA-niveauEvolutie op het DNA-niveau

De bioinformatische analyse van het DNADe bioinformatische analyse van het DNA

Evolutie: van Kosmos tot MensEvolutie: van Kosmos tot Mens

Het HeelalHet Heelal

• 29 okt.29 okt. Ons wereldbeeld (Rintro + R1)Ons wereldbeeld (Rintro + R1)

• 5 nov.5 nov. Sterren stralen (R2 + R3)Sterren stralen (R2 + R3)

• 12 nov.12 nov. Cosmic Microwave BackgroundCosmic Microwave Background

• 19 nov.19 nov. De zwaartekracht en Zwarte Gaten (R4 + R5)De zwaartekracht en Zwarte Gaten (R4 + R5)

• 26 nov.26 nov. De vorming van sterrenstelsels (R6 + R7 + R8)De vorming van sterrenstelsels (R6 + R7 + R8)

• 3 dec.3 dec. Het allereerste begin en de verre toekomst (R9…)Het allereerste begin en de verre toekomst (R9…)

,

1 lichtjaar = 9.46 x 101 lichtjaar = 9.46 x 101515 meter meter 1 parsec = 3.08 x 101 parsec = 3.08 x 101616 meter meter

1 parsec = 3.26 lichtjaar1 parsec = 3.26 lichtjaar

meters

102510-35 10-10

1 1010

DNA

Planck-lengte

atoom

10-20 102010-30

kern

zonMont Blanc

mens

Saturnus

virus(Ebola)

bacterie(Salmonella)

* - *

afstand tussen sterren

melkwegstelsel

afstand tussen clusters

GROOTTES

Terugzien in de tijd =Ver weg zien in de ruimte

Maan – Aarde 1,3 lsecMaan – Aarde 1,3 lsec

Krater PlaskettKrater Plaskett180180oo W 82 W 82o o N N ClementineClementine130394130394

DNADNADe Zon 8 lminDe Zon 8 lmin

243 Ida & Dactyl 20 lmin243 Ida & Dactyl 20 lmin

Galileo/NASAGalileo/NASA280893280893

56 km56 km

1,5 km1,5 km

Komeet Hale-BoppKomeet Hale-Bopp30 lmin30 lmin

44oo

Jupiter Jupiter 40 lmin40 lminHST-NASA/STScIHST-NASA/STScI

25000 km25000 km

Orionnevel 1500 ljr

DNADNA

0,1 lj0,1 lj

Spirographnevel (IC418)Spirographnevel (IC418)HST-STScI/NASAHST-STScI/NASA

2000 lj2000 lj

DNADNA

Krabnevel 6000 ljKrabnevel 6000 lj

Adelaarnevel (M16)Adelaarnevel (M16)HST-STScI/NASAHST-STScI/NASA

7000 lj7000 lj

1 lj1 lj

Sleutelgatnevel inSleutelgatnevel inCarinanevel (NGC 3372)Carinanevel (NGC 3372)HST-STScI/NASAHST-STScI/NASA

8000 lj8000 lj

7 lj7 lj

DNADNA

Sagittarius 25.000 ljSagittarius 25.000 lj

DNADNA

Grote Magellaanse WolkGrote Magellaanse Wolk

160.000 lj160.000 lj

10 miljoen lj10 miljoen lj

ZWART GATZWART GAT

DNADNA

Antennae-Antennae-melkwegstelsels melkwegstelsels (NGC 4038/4039)(NGC 4038/4039)HST-STScI/NASAHST-STScI/NASA

63 miljoen lj63 miljoen lj

1500 lj1500 lj

DNADNA

Coma Cluster 320 miljoen ljComa Cluster 320 miljoen lj

DNADNA

DNADNA

Hubble Deep Field Hubble Deep Field 10 miljard lj10 miljard lj

DNADNA

1 lichtjaar = 9.46 x 1015 meter 1 parsec = 3.08 x 1016 meter

1 parsec = 3.26 lichtjaar

meters

10 2510 -35 10 -10

1 10 10

DNA

Planck-lengte

atoom

10 -20 10 2010 -30

kern

zonMont Blanc

mens

Saturnus

virus(Ebola)

bacterie(Salmonella)

* - *

afstand tussen sterren

melkwegstelsel

afstand tussen clusters

GROOTTES

•Zijn de nevelvlekken sterreneilanden als het onze? Immanuel Kant (1724-1804)• Het heelal is niet onveranderlijk! William Herschel (1738-1822), dubbelsterren• Waarom is het ‘s nachts donker? OPGAVE !!!OPGAVE !!! Heinrich Olbers: Olbers paradox (1826) • Het heelal dijt uit! Vesto Slipher 1912; Edwin Hubble 1929• Is de oergloed nog zichtbaar? George Gamow 1948; Arno Penzias & Robert Wilson 1963• Is het heelal homogeen en isotroop? Gerard de Vaucouleurs 1970; Hubble Space Telescope

Geschiedenis

oerknal

10-44

Planck-tijd

uitvriezen p, n

Helium produktie

(3 min.)

ontkoppeling100.000 jaar

eerste sterrenstelsels(1 miljard jaar)

ontstaan Aarde(4,6 miljard jaar BP)

14 m

ilja

rd j

aar

seconds

10-20

10-3010-40

10-10

105

1 sec

1010

1015

1017

heden

“Lucy” (A. afarensis) (3,2 miljoen jaar BP)

Homo sapiens(100.000 jaar BP)

Quark Soep

TIJDEN

Theorie van het heelal is theorie van de zwaartekracht!• Isaac Newton 1642 - 1727• Albert Einstein 1875 - 1955: Algemene RelativiteitsTheorie 1915

Zolang

R 5109 ljr:

v 0,33 c

2GM

R0,37c

is Newton een goede benadering voor Einstein! v c en

2GM

R c

Frequentie hangt af van Frequentie hangt af van relatieve snelheid:relatieve snelheid:

Dopplereffect

Dopplereffect enUitdijing heelal

1,75''

Afbuiging van licht

Zon: eclips 1919

Twee beelden

Paradox van Olbers: Waarom is het ‘s nachts donker?

Door studenten gegeven antwoorden:1. Zon is onder2. A. Absorptie door stof(wolken)

B. Absorptie door zwarte gatenC. Omzetting door stof in niet-zichtbaar licht

3. Sterren verschuilen zich achter elkaar4. Sterren leven eindige tijd5. Heelal is niet oneindig groot6. Heelal is te jeugdig7. Roodverschuiving