Energie: investeren in de toekomstEnergie: investeren in de toekomst

Door: Marleen VerbruggenDoor:    Marleen VerbruggenFrédéric VermeulenDirk Dermaux

31 maart 2011

Presentatie: zie www.anteagroup.beg p

INHOUDINHOUD

‐ Voorstelling Antea Group 

‐ Energiemanagementsystemen

‐ Nuttige aanwending van laagwaardige twarmte

wordtwordt

Antea GroupAntea GroupDe kwaliteit en de vormgeving van de wereld waarin we leven, wonen en werken, dat is wat ons bezig houdt. Door strategisch denken te combineren met technische 

i i h h d l bi d d ff i l iexpertise en pragmatisch handelen, bieden we meer dan een effectieve oplossing; Understanding today, Improving tomorrow is onze uitdaging.

Waar zijn we?

Engineering MilieuWat doen we?

Ruimte Water

EnergiemanagementsystemenEnergiemanagementsystemen

W k d iWat kunnen we met de nieuwe norm en hoe daarmee besparen in de praktijk?

Door:    Marleen VerbruggenFrédéric VermeulenFrédéric Vermeulen

Presentatie: zie www.anteagroup.bePresentatie: zie www.anteagroup.be

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001

‐ De nieuwe norm

‐ De praktijk

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Waarom efficiënter met energie omgaan :energie omgaan :

•Beschikbaarheid van energiebronnen

•Milieu• Klimaatverandering• Klimaatverandering

• Vragen rond kernenergie 

• Moeilijker ontginning meer i i ’risico’s

•Wetgeving

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Hoeveel en hoe :Europa:•Uitstoot broeikasgassen verminderen met 20% (of 30%)•Energie efficiëntie verbeteren met 20%•Aandeel van hernieuwbare energie 20%•Aandeel van hernieuwbare energie 20% •Verhogen aandeel biofuels voor vervoer tot 10%

EN 16001 is een Europese Norm die ontwikkeld is met de bedoeling om tegen 2020 de vooropgestelde  energiedoelstellingen te behalenenergiedoelstellingen te behalen.

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Waarom nog een nieuwe norm :

•Is vertrokken vanuit bestaande nationale•Is vertrokken vanuit bestaande nationale normen uit verschillende Europese landen die geharmoniseerd werden tot één nieuwe Europese norm

•Doel van de norm:• moet bruikbaar zijn in alle sectoren en 

in organisaties ongeacht de grootte• moet een beeld geven van de energie 

efficiëntie om deze te verbeteren• moet praktisch en gemakkelijk 

implementeerbaar zijn • moet een krachtige en vertrouwde 

management tool zijn.

•Gelijkaardig aan de ISO 14001Gelijkaardig aan de ISO 14001

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001PDCA‐Cyclus (Plan, Do, Check, Act)

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Energiebeleid :

•Engagement van de directie om voortdurend de energie‐efficiëntie te verbeteren

•Kader voor vastleggen doelstellingen

•Wettelijke en eigen eisen opvolgenj g p g

•Nodige middelen voorzien

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Plan  :

•Initiële beoordeling van energie‐aspecten

•Identificeren van wettelijke en jandere eisen

•Vastleggen van algemene en operationele en doelstellingenp g

•Opstellen van een jaarlijks actieplan: wie, wat, wanneer, budget

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Do  :

Geef het energiemanagement een eigen plek in de hele organisatie:organisatie:•Uitvoering van concrete projecten

•Leg verantwoordelijkheden en bevoegdheden vastbevoegdheden vast

•Organiseer opleidingen, sensibiliseer en communiceer overvloedig

•Energiemanagement bij: ontwerpEnergiemanagement bij: ontwerp, inkoop, gebruik én onderhoud van installaties

•Documenteer en registreer

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Check  :

• Monitoren en meten essentieel: energieverbruik + energiefactoren

• Naleving wetgeving periodiek beoordelen

• Afwijkingen identificeren en beheren, corrigerende en preventieve maatregelen nemen

• Registeren of EMS en norm gevolgd worden

• Interne audits

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Act :

Binnen Management review:Wat met de geanalyseerde  

l ?maatregelen?

•Ze voldoen niet (helemaal) : 

• onderzoek de mogelijke bijsturing en verbeter

•Ze voldoen wel 

• onderzoek nog mogelijke g g jverbeteringen

Blijf steeds alert en reageer adequaat op de resultatenp

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001

‐ De nieuwe norm

‐ De praktijk

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001PraktischVroeger en huidig     energieverbruik Grafieken

lenergieverbruik

Energie trends?

Productie cijfers?

Si ifi b ik

Grafieken

Tabellen 

Overzichten

P&ID apparatenlijst

Algemeen energieverbruik

Significante verbruiken

Waarom significant?

Wat zijn de verbruikers

P&ID, apparatenlijst processchema’sSankey diagramma’s

Zones en afdelingen met significant 

verbruikwie is verantwoordelijk 

en bevoegden ?Besparingspotentieel?

Gebieden met prioriteit?

Energie audit Ontwerpdata analyse Benchmarking

Welke technologie

Identificeer potentieel voor energie‐efficiëntie

en bevoegden ?Besparingspotentieel?

Gebieden met prioriteit?

Besparingspotentieel?

Gebieden met prioriteit?Rapporteer aan management

Rapportering aan het management

Gestelde objectieven

Strategie

Budget

Overzichtelijk samenvattend managementrapport

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Hoe starten

lAlgemeen energieverbruik

Zones en afdelingen met significant 

verbruik

Identificeer potentieel voor energie‐efficiëntie

Rapportering aan het management

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001VoorbereidenVroeger en huidig     

Grafiekenenergieverbruik

Productie cijfers?

Energie trends?

Grafieken

Tabellen 

Overzichten

Algemeen energieverbruik

Concreet:

•Verbruiksgegevens )•Energiefacturen / aankoopfacturen )  Energiekosten en ‐verbruik omrekenen naar productie eenheid •Energieboekhouding )

Trends: ‐ beschikbare afvalstromen?   waterzuivering:  anaerobe i.p.v. aerobe

vaste stoffen:  ‐ verkopen‐ verwerken (vergisten vergassen verbranden)( g g )

‐ warmtebehoefte?  WKK

‐ warmte beschikbaar ? warmterecuperatie / absorptiekoeling / stirlingmotor‐ warmte – koude behoefte?  warmtepomp, WKO, BEO‐veld‐ hernieuwbare energie? wind / zon (pv / zonneboilers)hernieuwbare energie? wind / zon (pv / zonneboilers)

‐ .....  zelf investeren of via third party financing

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Uitdiepen

Significante verbruiken P&ID t lij tZones en afdelingenSignificante verbruiken

Waarom significant?

Wat zijn de verbruikers?

P&ID, apparatenlijst processchema’s

Sankey diagramma’s

Zones en afdelingen met significant 

verbruik

Concreet:

•Identificeer de energie intensieve processen.

•Identificeer de grote verbruikers. 

•Real time monitoring en deelmetingen per verbruiker.

•Visualiseer de verbruiken per proces

Beoordeling •Zijn de ingestelde parameters   wetenschappelijk / empirisch / historisch•Zijn de energie‐intensieve handeling noodzakelijk?•Gebeuren de energie‐intensieve handeling efficiënt?•Zijn er alternatieven? • .....

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Analyseren

Energie auditEnergie audit Benchmarking 

Analyse ontwerpdata

Onderzoek technologie

Identificeer potentieel voor energie‐efficiëntie

Besparingspotentieel?

Gebieden met prioriteit?

Uitgangspunten•Welke energievector heeft het grootste aandeel?•Zijn er grote afwijkingen?  Zoek de reden

Concreet•Energieplan i.f.v. convenant?•Monitoring en deelmetingen?

•Bijkomende energie‐audits ‐ thema‐audits?Bijkomende energie audits  thema audits?

•Uw energiekengetal t.o.v. andere vestigingen of concurrerende producties?

•Uw technologie t.o.v. de best beschikbare technologie

•Zijn de ontwerpdata nog steeds van toepassing op huidige productie ‐ randinstallaties

• utilities•…..  ‐ utilities 

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001RapporterenGestelde objectieven 

Rapportering aan het management

Gehaalde objectieven

Strategie

Budget

Overzichtelijk samenvattend managementrapport

Management•Engagement voor langdurig energie‐efficiëntie beleid•Uitzetten van het beleid•De prioriteiten•De prioriteiten•De objectieven•De timing•Budgetten•…..…..

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Niet vergeten

Participatie van alle medewerkers

Concreet:

•Wie is bevoegd in het bedrijf, in de afdeling?•Wie is verantwoordelijk?•Wie is er bij betrokken?•Wat wordt van wie verwacht?•Wie krijgt welke opleidingen? Leg bevoegdheden, verantwoordelijkheden en betrokkenheid schriftelijk vast.

•Sensibiliseer het volledige personeel over de doelstellingen van het  energiemanagementover het rationeel energiegebruik

•Beloon de inspanningen•• .....

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001Quick Wins:

•Piekverbruik

•Verbetering cos phi

•Energie lekken en verliezen•Energie lekken en verliezen 

•Isolatie

•Slapende verbruikers

N h b ik•Nachtverbruik

• …..

• …..

Energiemanagement EN 16001Energiemanagement                     EN 16001En vervolgens …..

… start again …g

Nuttige aanwending van laagwaardige warmte

Door : Dirk Dermaux

Presentatie: zie www anteagroup bePresentatie: zie www.anteagroup.be

OverzichtO e c t1. Vraag en aanbod van restwarmte

2. Beleidsmatige context2. Beleidsmatige context

3. Toepassingen van laagwaardige warmte

4. Grenzen voor laagwaardige warmte

5. Oplossingen

6. Besluit

Potentieel van Laagwaardige Warmte (bron : VMM)

Totaal energiegebruik Vlaanderen = 1.600PJ/jaarEnergiegebruik Vl. Huishoudens = 235PJ/jaar Energiegebruik Vl. Huishoudens (verwarming) = 165PJ/jaar

energiegebruik (PJ)

1.400

1.600

1.800energiesector

niet toewijsbaaraan 1 sector

1.000

1.200 handel &diensten

transport

400

600

800 landbouw

industrie(energetisch)

0

200

1990 2000 2005 2006 2007 2008 2009*

industrie (niet-energetisch)

huishoudens

* voorlopige cijfers

Equivalente CO2‐emissie (bron : VMM)

Totale CO2‐emissie Vlaanderen 2009 = 73.155 ktonota e CO2 e ss e aa de e 009 3. 55 to

CO2‐emissie gebouwenverwarming Vl. 2009 = 16.360 kton

Groot potentieel (vraag) – groot aanbod van restwarmte

Inventarisatie restwarmte Nederland : 

W t tl lwww.Warmteatlas.nl

Restwarmte & REG

Denk aan de REG‐filosofie

• Energiebehoefte minimaliseren = Restwarmteproductie i i liminimaliseren

• Restwarmte recupereren in het proces

• Restwarmte inzetten in andere processen of• Restwarmte inzetten in andere processen of nutsvoorzieningen = Levering van warmte bvb. Afstands/stadsverwarming

• Restwarmte omzetten in elektriciteit bvb. Gasexpansie, ORC

Beleidsmatige contexte e ds at ge co te t• Europese schaal : zie Energy 2020 (Eur. Commissie)

‘Reinforcing efficiency in energy supply – efforts are needed to substantially increase the uptake of high efficiency cogeneration, district heating and cooling’

• Vlaamse schaal : zie o.a. Beleidsbrief Energie 2010‐2011

‘Beleid uitbouwen ter bevordering van groene warmte en de benutting vanBeleid uitbouwen ter bevordering van groene warmte en de benutting van restwarmte’

• Steden : zie o.a. Klimaatplan Stad Antwerpen

‘Inventarisatie restwarmte in Antwerps Havengebied’

Diverse bronnen van restwarmtee se b o e a est a te

Toepassingen op lage temperatuur : bewezen h l itechnologie

Voorbeelden Afstandsverwarming binnen‐ en buitenland : 

Amsterdam, Parijs, Wenen, Helsinki, Göteborg,Amsterdam, Parijs, Wenen, Helsinki, Göteborg, Stockholm, …Roeselare, Brugge, Gent

Beschikbaarheid en betrouwbaarheidBeschikbaarheid en betrouwbaarheidWarmtepompenAbsorptiekoelmachinesAndere bouwtechnieken : vloerverwarming, …

Realisatie Antea Group : ORC (Organic Rankine Cycle)Realisatie Antea Group : ORC (Organic Rankine Cycle)

KlantMirom (Roeselare)

Investering 6 mio Euro

WarmtebronWarm water180°C 180°C

Energie productie

Elektriciteit (2MWe)

Elektriciteitsprijs

Marktconform

Terugbetalings‐tijd

10 jaren

Grenzen voor restwarmteG e e oo est a te

KlantBrussel Energie

Investering 2 mio Euro

WarmtebronRookgassen 65°CRookgascondensatieg

InnovatieveTechnieken

Afstandscircuit op 40°CRevers. WarmtepompVerwarming én koelingVerwarming én koeling

Energie productie

Warmtelevering(6MWth)

/Prijs warmte 50 euro/MWhthTerugbetaling 20 jaren

Prijs warmte : koppeling met aardgasprijs (bron : Creg)Creg)Huidige marktconforme prijs (rest)warmte = 30 euro/MWhth

Doelstellingen onhaalbaar zonder financiële ondersteuningondersteuningAndere duurzame energiebronnen : ook afhankelijk van steunmaatregelen

‘Elk voordeel hep z’n nadeel’oo dee ep adee

Warmtebron Stoom 10barG / 200°C

Mogelijkheid 1 Mogelijkheid 2Energie 

Elektriciteit Warmteproductie

Elektriciteit Warmte

Energetisch rendement

35% 90%

Steunmaatregel GS certificaten ‐

Verkozen Mogelijkheid 1VerkozenTen koste van 

Mogelijkheid 1Meer luchtemissies

Ondersteuning van restwarmte verantwoord ?O de steu g a est a te e a t oo d ?= Lange termijn visie ; duurder op korte termijn – goedkoper op 

lange termijng j

= Gratis energie – gaat anders verloren

= Zie buitenlandse voorbeelden ‐ komt tegemoet aan wereldwijde doelstellingen en programma’s

= Minder emissies – betere luchtkwaliteit

= Toekomstvastheid verminderde afhankelijkheid van gas= Toekomstvastheid – verminderde afhankelijkheid van gas

Doelstellingen onhaalbaar zonder stimulerende regelgevingregelgevingWetgeving EnergiePrestatie en Binnenklimaat (EPB)

Energiebesluit 19/11/2010Energiebesluit 19/11/2010Primaire energiefactor (berekening energieprestatie)

Fossiele brandstoffen f = 1Fossiele brandstoffen fp = 1

Elektriciteit fp = 2,5

WKK zelfopgewekte elektriciteit fp = 1,8pg p

Biomassa fp = 1Collectieve warmtebronRecuperatie restwarmte f < 1 ?Recuperatie restwarmte fp < 1 ?

Besluites u tZeg niet : The price is too highZeg wel : The price of failure is too highg p g

Optimisme :  Warmtelevering op grote schaal (zie buitenlandse voorbeelden) = Lange termijn visievoorbeelden) = Lange termijn visie

Realisme :  Vergeet niet de ‘kleine’ projecten : woonwijk, zwembad, kantoren, …

Blijft nodig :  Financiële ondersteuning vanwege overheidStimulerende regelgeving : zie o a EPBStimulerende regelgeving : zie o.a. EPB

meer info: www.anteagroup.be