EconomieLeerstofvanprof.JohanAlbrecht

Deel1:Inleidingenbasisconcepten

I Watiseconomie?demaatschappijheefteeneconomischweefselwaariedereenzijnrolvervult

• soortenrolleno consumenteno werknemerso producenteno ondernemerso investeerderso beleidsmakers

!prosumenten:consumentendieookgoederenofdienstenaanbiedenindemarkt

ECONOMIE:ALGEMENEDEFINITIE

socialewetenschapdiekeuzesinzakeproductieenconsumptieondervoorwaardenvanschaarstebestudeert,inclusiefdegevolgenvandezekeuzesvoordemaatschappij

!schaarste:eenmiddelis‘schaars’wanneerdevraaghogerisdanhetaanbod

o evolutiefbegrip,relatiefdoorheendetijdo schaarsteleidtertoedatmenweloverwogeneconomischekeuzesmoetmaken

I.I Keuze,afruilenopportuniteitskostenbijelkekeuzediewemakengevenweietsop

o bijvoorbeeld:alsje5jaargaatstuderen,geefje5jaarlangeenmogelijkejobop

!opportuniteitskost:deniet-gerealiseerdeopbrengstvanhetbestmogelijkealternatiefvoordegemaaktekeuze=debelangrijkstekostvaneenafruil

I.II Kostenversusbatenmenneemtmeestaldeoptimalebeslissingdooreenvergelijkingtemakentussendemarginalekostenendemarginalebaten/opbrengst

• marginalekosten(MK):kostenvaneenbijkomendeeenheidinspanningofproductie• marginaleopbrengst(MO):opbrengstvaneenbijkomendeeenheidinspanningofproductie

bijvoorbeeld:jebeslistomjeaantesluitenbijeenschaakclub(4ulesperweek)

o jebegintalstienereninjeeerstestudiejaarverbeterjeenormsnelo naarmatedetijdvordertkosthetmeermoeiteomnogdeverbetereno daarbijkomtooknogdatjeouderwordtendietijdookineenjobkuntsteken

demarginalekostenzullenuiteindelijkdemarginalebatenoverstijgen

I.IIIenI.IV Eenmodel:degrensvanproductiemogelijkheden

indeeconomischewetenschapmaaktmenvaakgebruikvanmodellenombepaaldeaspectenweertegeven,dezemodellenzijnechteraltijdeenvereenvoudigingvandewerkelijkheid

bijhetmakenvanmodellenmakenwevaakgebruikvandeceterisparibusaanname

!ceterisparibus:letterlijkbetekentdit‘alhetoverigegelijkblijvend’ditwordtgebruiktomaanteduidendatwebijeenvergelijkingwaarbijéenfactorveranderdweervanuitgaandatdeanderefactorenonveranderdblijven

!perfecteinformatie:eentweedebegripdataltijdterugkomtinmodellenperfecteinformatieisdeaannamedatalleconsumentenenproducentenineenbepaaldemarktperfectekennishebbenvandeprijs,hetnut,dekwaliteitendeproductiekostvaneengoed

hetdoelvaneeneconomischmodelisoverigensnietomietstevoorspellen,maaromietstevereenvoudigenenomeruitteleren

eeneerstemodeldatwebekijkenisdeGRENSVANPRODUCTIEMOGELIJKHEDEN

alsvoorbeeldstellenweonseeneconomievoormetmaartweeproducten:ananasenkokosnoot

00,20,40,60,81

1,21,41,61,82

5 10 15 20

Kostenop

bren

gst

Jarenstudie

MOenMK

MO MK

alleproductiesituatiesopofonderdePMGzijnhaalbaar

AlswelangsdePMGschuivenzienwebijvoorbeelddatalsmen13ananassenproduceertmendaarnaastéenkokosnootkanproduceren.Indienmentweekokosnotenmeerwiltproducerenzalmenslechts10ananassenmeerkunnenproducerenmetdebeschikbareproductiefactoren.

!Pareto-efficiëntie

alleproductiesituatiesopdePMGzijnPareto-efficiëntomdatmenvangeenenkelgoedméérkanproducerenzonderdeproductievaneenandergoedinteperken

ONGELIJKMATIGEVERSCHUIVINGVANDEPMG

stel:menvindtbeteremeststoffenvoordeproductievankokosnoten,danzaldieproductietakautomatischgroeienenverschuifthetPMG

• ECONOMISCHEGROEI:toenamevandeeconomischeactiviteit• RECESSIE:tijdelijkeafnamevandeeconomischeactiviteit(minstenstweekwartalen)

0

2

4

6

8

10

12

14

1 2 3 4 5

ananassen

kokosnoten

dePMG

productiemogelijkhedengrens

0

2

4

6

8

10

12

14

1 2 3 4 5 6

ananassen

kokosnoten

ongelijkmatigeverschuiving

oudePMG nieuwePMG

GELIJKMATIGEVERSCHUIVINGVANDEPMG

stel:menheeftmeerbeschikbarelandbouwgrondvoorzowelananasalskokosnoot

I.V Deeconomischekringloopzieschema’sinboekpagina39–45

II HetindividuindeecononomieII.I Deklassiekeschoolgrondlegger:AdamSmith(1723-1790)

Ø “economischeproductiestaatcentraalomverhongerendebevolkingteredden”Ø hijlegtdegrondslagvoorspecifiekejobsmetéenenkeletaakmeteenhogeefficiëntie

àafstappenvanambacht

iedereenstreeftnaareigenbelang

• deconsumentwilteenproductdathembehaagt• deproducentwildeklanttevredenstellenendusveelverdienen

hierdoorwerktengroeitdeeconomieuitzichzelfenkomtdeoverheidnauwelijkstussenbeide

è LAISSEZ-FAIRE

inzijn‘TheoryofMoralSentiments’schrijftSmithdatspecialisatiemindervoldoeninggeefthoewelheteconomischveelefficiënteris

!WetvanSay:‘elkaanbodcreërtzijneigenvraag’(verwoordingvanhetkringloopschema)

02468

10121416

1 2 3 4 5

ananassen

kokosnoten

gelijkmatigeverschuiving

oudePMG nieuwePMG

II.II Deneo-klassiekeschoolmengaatmeerkijkennaardesubjectievewaarderingvanhetindividu

è theorievannut

devrijemarktwerkingmagnietwordenverstoord(geenregelsofbeperkingen)

uitzondering:marktfalen

è ArthurPigou(1877-1955):eenmarktofdeeconomiekanfaleno bedrijfinchemischestoffenbrengtdevolksgezondheidingevaaro machtigbedrijfkrijgtcontroleovereenbepaaldemarktenmaakthiermisbruikvan

inzulkegevallenvanmarktfalenmoetdeoverheidWELtussenkomen

!economischekeuzeskunnenookleidentotmarktfalen,wewerkenimmersmetimperfecteinformatie,wekunnendetoekomstnietvoorspellen

o eenautokopenviaeentweedehandssiteØ koperweetbijnaniets,verkoperweetallesØ dekoperkandusmindergeneigdzijnomeffectiefdeautotekopenØ bijgevolgzaldeverkoperzijnautolangergebruikenomhemgoedkoperteverkopenØ dezemarktzaluiteindelijkalleenmaarslechteauto’saanbieden

=MARKETFORLEMONS

deoverheidmoethierdustussenbeidekomenmetcontrolewetgevingwaardoordekoperwordtgerustgesteldendusmeerzalwillenbetalen

o levensverzekeringaanschaffenØ eenlevensverzekeringsmaatschappijheeftweinigkostenvanwegelaagsterftecijferØ maar:enigeklantenzijnmensendieverwachtensneltestervenØ kostenstijgenvoordemaatschappij,diezijnprijzendusmoetverhogenØ gevolg:veelgezondemensenwillengeenlevensverzekeringmeer

=ADVERSESELECTION

overheidkanhiertussenbeidekomendooreenlevensverzekeringteverplichten

o autoverzekeringaanschaffenØ autoverzekeringsmaatschappijverkooptenkelaanmensendievoorzichtigrijdenØ reden:zoweinigmogelijkkostenvoordeverzekeringsmaatschappijØ diemensengaanechtergevaarlijkerrijdenomdatzenugedektzijnØ hetaantalongevallenendekostenstijgen,watleidttotverlies

=MORALHAZARD

II.III DeMarxistischeschoolgrondlegger:KarlMarx(1818-1883)

demaatschappijisopgebouwdrondproductietechnologie(technoreligie)

!belangrijk:kapitalismeisnietduurzaam;oplossingiseenplaneconomie

PLANECONOMIEstaatkundigeeconomiewaarproductieenprijzeninhandenzijnvandestaat

bijvoorbeeld:deFord-fabriek

• volledigeproductievanruwematerialentotauto’sineigenhanden• enormekosten• zwareverliezenalshetproductnietwordtgekocht

dus:Marxwilteengeplandeeconomie(communisme)omproductieenconsumptieteregelen

è dezerevolutieisdoorgebrokeninRuslandenChina

Marxonderschatteechterhetaanpassingsvermogenvanhetkapitalisme

!onzewelvaartsstaatishetresultaatvandereactieopdeideeënvanMarx

II.IV DeOostenrijkseschoolgrondlegger:FriedrichHayek(1899-1992)

Ø “deplaneconomieenzijnlandenzullenfalenwanttechnologieisonvoorspelbaarenjekunthetalsstaatnietzomaarafdwingen,hetmoetontstaaninspontanemarktwerking”

onderinvloedvandeOostenrijkseschoolvoerthetkapitalismemaatregeleninomdeontwikkelingvantechnologietestimuleren

o patentbescherming(zekerheidvanrendement)o samenwerkingbedrijvenenoverheido investeringeninresearch&development

!Schumpeter:“inhetkapitalismeisercontinuëcreatievedestructie”

è jobsgaancontinuverloren,maarerontstaanooksteedsnieuwejobs(constanteevolutie)

hijmaakthetonderscheidtussen

• INCREMENTELEINNOVATIE:eenverbeteringvandebestaandeproducten• RADICALEINNOVATIE:ontdekkingvannieuwe,revolutionaireproducten

II.V DeKeyniaanseschoolgrondlegger:JohnMaynardKeynes(1883-1946)

hijzaghetverbandtussenVRAAGenAANBOD

è “crisisishetgevolgvaneentelageconsumptie”è oplossing:investerenenconsumerendoordeoverheid

PROBLEEM:hogepubliekeschuld

Keyneswildaaromeenoptimistischecommunicatievandeoverheid.Hetindividuhandeltimmersinfunctievanwathijverwacht

bijvoorbeeld:menverwachteencrisisàmensenzullenminderconsumere

ditmoetwordenvermeden

II.VI DeinstitutioneleschoolINSTITUTIE=organisatiemeteigenregelsdiedesamenlevingondersteunt

demensishetproductvanzijnomgeving=instituties

DUS:betereinstitutiesleidentoteenbetereeconomie

è belangrijkvoorbeeld:TheNewDealinAmerika(1933-1935)o regeringRooseveltdeednikstijdensdedepressienadebeurscrashin1929o hijkreeguiteindelijkadviesvandeinstitutioneleschoolo ditleiddetotdeNewDealdatdewerkingvandeeconomieheeftverbeterdo belangrijkdoel:ondersteuningvandelandbouwers

streefdoel:verticaleintegratiebinnengroteondernemingen

è zelfzorgenvoorontginningentoevoervangrondstoffen(voorbeeld:Ford-fabriek)

dezezelfstandigheidiseenvoordeelwantdekostenvanhetzoekennaareenhandelspartner(TRANSACTIEKOSTEN)lopenvaakhoogop

II.VII Degedragseconomischeschoolgaatuitvanhetfeitdatiedereeneenbeperkterationaliteitheeft

voorbeeld:wieeennieuwelaptopkooptgaatnietwekenlangallesoortenlaptopsvergelijkenmaarzalopeenhalfuurtjeweleendegelijkekeuwegemaakthebben

ditiseenMENTALSHORTCUT:wenemenbeslissingendieniethelemaalrationeelzijn

voorbeelden

• studiekeuzemakenopbasisvanandermansargumenten

• ‘verliesaversie’(groteangstvaneconomischverliesdieertoeleidtdatmengeenmogelijkwinstvollerisico’sdurftnemen)

• ‘availabilityheuristic’(angstnaeennegatieffenomeendieafneemtmetdetijd)

àdezetweefenomenenvormensamenRAMPENBLINDHEID

II.VIII Deschoolvanhetgelukkijkennaarhetverbandtussenhetalgemeengelukenhetinkomen

inkomenverhoogtiemandgeluktotopzekerehoogte

è België:bovende25.000europerjaardraagteenhogerinkomennietmeerbijtothetgeluk

Verklaring:gelukkomtvooruitarbeiddatvoldoeninggeeft,uiteenaangenamewerksfeermetvriendelijkecollega’s,uitsterkeverenigingen.

wemoetendeeconomiedusorganiserenomgeluktemaximaliseren

Ø tehogeverwachtingenvanonszelfdoenonsgelukdalenØ mensenkunnennietcollectiefgelukkigzijn,iedereenwiltstatus(beterzijndananderen)

II.IX Deevolutionair-biologischeschoolweherhalenbepaaldehandelingenomdatzeonsgelukkigmaken

è datsoorthandelingenzijngenetischgeprogrammeerddoorevolutie

bijvoorbeeld:eenjongeeekhoorn

Ø tijdensdeherfstperiodezalhijetenbeginnenverzamelenØ dezehandelingmaakthemgelukkigenhijzalhetdusspontaandoenØ bepaalddoorevolutie

ditgeldtookvoormensen,meerbepaaldvooronzeverzameldrang

Ø vroegerhadmendereflexveelvetetenalsbuffervooreenperiodevanhongerØ nuleidtdezeverzameldrangtotovergewicht

àwewillensteedsmeer,enonsgelukduurtsteedskorter

III VraagenaanbodMARKT=groepkopersenverkopersvaneenbepaaldgoedofeendienst

• kopersbepalendevraag• verkopersbepalenhetaanbod

III.I Devraaggevraagdehoeveelheid=hoeveelheidvaneengoeddiekoperswillenenkunnenkopen

WETVANDEVRAAGDezewetbepaaltdat,ceterisparibus,degevraagdehoeveelheidvaneengoeddaaltindiendeprijsvanditgoedstijgt.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Deindividuelevraag

vraagcurve

MARKTVRAAG

demarktvraagverwijstnaardesomvanalleindividuelevragennaareenbepaaldgoedofdienst

è grafisch:dehorizontaleoptelsomvandeindividuelevraagcurves

eenveranderingvandegevraagdehoeveelheidkanwordenveroorzaaktdooreenveranderingindeprijsvanhetproductwaardoordevraagzalverschuivenoverdevraagrechte

devraagrechtekanechterzelfookverschuivenonderinvloedvanmeerderefactoren

• voorkeuren/preferentiesgrootsteinvloedopdevraag,mensenhunvoorkeurenbepalendemarkt

• prijzenvangerelateerdegoedereno SUBSTITUTIEGOEDEREN

eengoeddatkangeconsumeerdwordenindeplaatsvaneenander,substitutiegoederenzijndusconcurrentendevraagnaareengoeddaaltalsdeprijsvanhetsubstituutdaaltvoorbeeld:bierenwijn

o COMPLEMENTAIREGOEDERENeengoeddatsamenwordtgeconsumeerdmeteenanderegoed,complementairegoederenzijngeenconcurrentendevraagnaareengoeddaaltalsdeprijsvanhetcomplementstijgtvoorbeeld:smartphonesenapps

• inkomeno NORMAALGOED

eengoedwaarvandevraagstijgtalshetinkomenstijgto INFERIEURGOED

eengoedwaarvandevraagdaaltalshetinkomenstijgt• aantalkopers

alshetaantalkopersineenmarktstijgt,zaldevraagookstijgen• verwachtingen

hetkoopgedragendevraagvanmensenverandertonderinvloedvanhunverwachtingen

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

prijs

hoeveelheid

Marktvraag

vraagA vraagB marktvraag

voorbeeld:vraagcurveverschuiftnaarRECHTSdusdevraagSTIJGT

III.II Hetaanbodaangebodenhoeveelheid=hoeveelheidvaneengoeddiedeverkoperswillenenkunnenverkopen

WETVANHETAANBOD

Dezewetbepaaltdat,ceterisparibus,eenstijgingvandeprijszalleidentoteenstijgingvanhetaanbodenomgekeerd

012345678910

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Verschuivingvandevraagcurve

oudevraag nieuwevraag

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Hetindividueleaanbod

aanbodcurve

MARKTAANBOD

hetmarktaanbodverwijstnaardesomvandeindividueleaanbodsfunctiesindemarkt

è grafisch:dehorizontaleoptelsomvandeindividueleaanbodcurves

eenveranderingvandeaangebodenhoeveelheidkanveranderendooreenwijzigingvandeprijswaardoorhetaanbodverschuiftoverdeaanbodcurve

deaanbodrechtekanechterzelfookverschuivenonderinvloedvanmeerderefactoren

• prijzenvangerelateerdegoedereno SUBSTITUTIEGOEDEREN

eengoeddatjemetdebeschikbareproductiemiddelenzoukunnenproducereninplaatsvaneenandergoed,substitutiegoederenzijndusconcurrentenhetaanbodvaneengoeddaaltalsdeprijsvaneensubstituutstijgtvoorbeeld:cocktailsofbierineencafé?

o COMPLEMENTAIREGOEDERENeengoeddatjegoedkoperkuntproducerenalsjehetsamenproduceertmeteenandergoed,complementairegoederenzijngeenconcurrentenhetaanbodvaneengoeddaaltalsdeprijsvaneencomplementdaaltvoorbeeld:melkenroomboteruithetafromenvanmelk

• prijzenvaninputsindiendeinputprijzenvandeproductie(marginalekosten)stijgenzalhetaanboddalen

• aantalverkopersalshetaantalverkopersopdemarktstijgt,zalhetaanbodookstijgen

• productiviteitalsdeproductiviteitineenbepaaldesectortoeneemt(doorbijvoorbeeldautomatisering)zullendemarginalekostenafnemenhethetaanbodstijgen

• verwachtingenhetaanbodkanstijgenalsdeverkopersanticiperendatdeprijszalstijgen

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

prijs

hoeveelheid

marktaanbod

aanbodA aanbodB marktaanbod

voorbeeld:aanbodrechteverschuiftnaarRECHTSdushetaanbodSTIJGT

III.III Marktevenwicht=situatiewaardevraagenhetaanbodgelijkzijnenniemanddestimulansheeftietsteveranderen

ditmarktevenwichtwordtgekenmerktdooreenevenwichtsprijseneenevenwichtshoeveelheid

hetmarktevenwichtwordtaangeduiddoorhetsnijpunttussendebeidecurves

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

1 2 3 4 5 6 7

prijs

hoeveelheid

Verschuivingvandeaanbodrechte

oudeaanbod nieuweaanbod

012345678910

1 2 3 4 5

prijs

hoeveelheid

Marktevenwicht

vraag aanbod

VERANDERINGENVANHETMARKTEVENWICHT

grafischeanalyseindriestappen

1. leidtdeeconomischewijzigingtoteenverschuivingvandevraag,hetaanbodofbeide?2. inwelkerichtinggebeurtdeverschuiving?3. wevindeneennieuwmarktevenwichtopbasisvandeverschuiving(en)

VOORBEELDEN

doordeboycotzaldevraagnaarpereninEuropadalenenleidentoteennieuwmarktevenwicht

doordeopkomstvanPokémonGOzaldevraagnaarsmartphonesstijgenterwijlhetaanbodookstijgtonderinvloedvanNokiadieweerinstaptindemarktvandesmartphones

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7

prijs

hoeveelheid

RussischeboycotvanEuropeseperen

oudevraag nieuwevraag aanbod

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7

OpkomstPokémonGO+Nokiadieweersmartphonesmaakt

oudevraag nieuwevraag oudaanbod nieuwaanbod

DEWETVANDAVENANT-KING

Eenbeperktedalingvandeoogstvaneenlandbouwproductkanleidentotscherpeprijsstijgingenenomgekeerdkaneengoedeoogstdeprijzenvanhetproductimmenslatendalen.

GRAFISCH

Opdezegrafiekzienzedatdooreenverschuivingvanhetaanbodinbeperktematedeprijsdrastischzakt.Devraagwijzigtechternauwelijks,waardoordeomzetvandeboerzakt.Wehebbenhiertemakenmeteenniet-prijsgevoeligevraag,dewetvanDavenant-Kingwordttoegepast.

Opdezegrafiekzienwedateenzelfdeaanbodverschuivingleidttoteenminiemeprijsdalingeneenuiteindelijkegrotereomzetdankzijhetsterktoegenomenaanbod.Ditiseenprijsgevoeligevraag,wekunnendewetvanDavenant-Kingniettoepassen.

0

2

4

6

8

10

12

14

1 2

prijs

hoeveelheid

Niet-prijsgevoelig

vraag oudaanbod nieuwaanbod

0

2

4

6

8

10

12

14

16

1 2 3 4 5 6

prijs

hoeveelheid

Prijsgevoelig

vraag oudaanbod nieuwaanbod

IV ElasticiteitIV.I Inleiding=eenmeeteenheidwaarmeewordtaangegeveninwelkemateeenbepaaldevariabelereageertopdewijzigingvaneenanderevariabele

• laatonstoevraagenaanbodmetgroteprecisieteanalyseren• iseenmaatstafvoorhoekopersenverkopersreagerenopveranderingenindemarkt• laatonstoetebepaleninwelkematedeomzetzalstijgen/dalenbijeenprijsstijging

IV.II Prijselasticiteitvandevraag=degevoeligheidvandevraagnaareengoedvoorprijswijzigingenvanditgoed

viaformuleskomenwetoteen(meestalnegatief)getaldatdeprijselasticiteituitdrukt

è bijvoorbeeld:-2,33ditishetpercentagewaarmeedevraagwijzigtalsdeprijsmet1procenttoeneemt

MIDDELPUNTELASTICITEIT=dereactievandevraagopeenprijsveranderingovereenbepaaldstukvandevraagcurve

PUNTELASTICITEIT=situatiewaarinwedegrenspuntenvanmiddelpuntelasticiteitextreemdichtbijelkaarleggenàwiskundigcorrecter

deprijselasticiteitzalwordenbeïnvloeddoorenkelefactoren

• alternatievenalservooreenbepaaldgoedveelsubstitutenbeschikbaarzijnzaldevraagelastischerzijnendusveelgevoeligervoorprijsveranderingen

• aardvandegoederenbasisgoederenhebbendikwijlseenlagereelasticiteit,luxegoedereneenhogere

• inkomenvandeconsumentconsumentenmeteenhogerinkomenzijnminderprijsgevoeligenhunvraagzaldusookminderelastischzijndanconsumentenmeteenlagerinkomen

• tijdsbestekhoelangerdebeschouwdeperiode,hoegroterdeprijsgevoeligheid

wekunnendeprijselasticiteitopdeleninbepaaldecategorieën

perfectonelastischevraag

onelastischevraag

uni-elastischevraag

elastischevraag

perfectelastischevraag

veranderingvandevraagisoneindigveelkeerkleiner

veranderingvandevraagiskleinerdandievandeprijs

beideveranderingenzijn

gelijk

veranderingvandevraagisgroterdandievandeprijs

veranderingvandevraagisoneindigveelkeergroter

prijselasticiteitisgelijkaan0

prijselasticiteitligttussen0en-1

prijselasticiteitisgelijkaan-1

prijselasticiteitligttussen-1en-∞

prijselasticiteitisgelijkaan-∞

levensnoodzakelijkemedicijnen primairegoederen luxegoederen

goedkoopsteproducttussentweeautomaten

verticalerechte sterkdalenderechte dalenderechte zwakdalende

rechte horizontalerechte

PRIJSELASTICITEITOPEENLINEAIREVRAAGCURVE

hetmiddenvanderechteduidthetuni-elastischpuntaan(prijselasticiteitgelijkaan-1)

Ø hetgedeelteBOVENditpuntishetELASTISCHgedeelteØ hetgedeelteONDERditpuntishetINELASTISCHgedeelte

PRIJSELASTICITEITENOMZET

deprijselasticiteitvandevraagmeetdeprijsgevoeligheidvandeconsument,bijgevolgkunnenproducentendeevolutievanvraagenprijsvoorspellenendeverwachteomzet(TO)berekenen

TO=totaleopbrengst(verwachteomzet)Q=hoeveelheidP=prijs

TO=PxQ

metdezeformulekomenwetotdeconclusiedat

Ø eenprijsstijginginhetINELASTISCHgedeelteleidttoteenTOENAMEvanopbrengstenØ eenprijsstijginginhetELASTISCHgedeelteleidttoteenAFNAMEvanopbrengsten

0

1

2

3

4

5

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Prijselasticiteitopeenrechte

vraag

0

2

4

6

1 2 3 4

afname

vraag

0

2

4

6

1 2 3 4

toename

vraag

UITZONDERINGEN

erisreedsvermelddatdeprijselasticiteitmeestalnegatiefis(gevolgvandewetvandevraag)

uitzonderlijkkanechtereenpositieveprijselasticiteitbereiktworden

àmogelijkeverklaringen

• sommigegoederenwordenaantrekkelijkernaarmatezeduurderworden(Veblen-goederen)voorbeelden:auto’s,merkkledij

• prijskanwordengeïnterpreteerdalseensignaalvankwaliteit• wekunnentemakenhebbenmethetGiffen-effect

GIFFEN-EFFECT=devraagnaareenbepaaldbasisproductstijgtbijeenprijsstijgingomdathetbinnenhetbudgetwordtgecombineerdmeteenluxeproduct

voorbeeld

o jehebteenvastmobiliteitsbudgetdatjeverdeeldonderbus-entaxiritteno plotsstijgendebusprijzenenblijftervaaknietgenoeggeldovervoorjeduurderetaxirito alsgevolgdaarvanzuljevakerdebusmoetennemen(hiereenGiffen-goed)

voorwaardenvooreenGiffen-effect

Ø erzijngeenvervangendegoederenmeteenvergelijkbareprijsvoorhetGiffen-goedØ deconsumentzalmindervanhetGiffen-goedconsumerenalszijninkomenstijgtØ hetGiffen-goedmoetgenoegdoorwegenzodateenprijstijgingleidttotdalingvdkoopkrachtØ inkomenmoetbeperktzijn,maarnietindiematedathetluxegoednietwordgeconsumeerd

IV.III Prijselasticiteitvanhetaanbod=degevoeligheidvanhetaanbodvaneengoedvooreenprijswijzigingvanditgoed

debekomenwaarde(meestalpositief)bepaaltmethoeveelprocenthetaanbodwijzigtalsdeprijstoeneemtmet1procent

erzijnverschillendecategorieënvanprijselasticiteit

perfectonelastischaanbod

onelastischaanbod

uni-elastischaanbod

elastischaanbod

perfectelastischaanbod

veranderingvanhetaanbodisoneindigveelkeerkleiner

veranderingvanhetaanbodiskleinerdandievandeprijs

beideveranderingenzijn

gelijk

veranderingvanhetaanbodisgroter

dandievandeprijs

veranderingvanhetaanbodisoneindigveelkeergroter

prijselasticiteitisgelijkaan0

prijselasticiteitligttussen0en1

prijselasticiteitisgelijkaan1

prijselasticiteitligttussen1en∞

prijselasticiteitisgelijkaan∞

seizoensgebondenlandbouwproducten grondstoffen demeeste

productenwereldaanbodvanolievoorBelgië

verticalerechte sterkstijgenderechte stijgenderechte zwakstijgende

rechte horizontalerechte

deprijselasticiteitzalwordenbeïnvloeddoorenkelefactoren

• structuurenverloopvankosteno productiekanverhoogdwordentegenbeperktekosten=aanbodminderelastischo verhogingkostveel=aanbodveelelastischer

• flexibiliteitvanproducentenhoesnelkunnenproducentenarbeidaantrekkenenproductieverhogenbijprijsstijging?

o voorluxe-enhoogtechnologischegoederengaatditmeestallangzamerwaardoorhunaanbodselasticiteitlagerligt

o voorproducentendieinmassaproducerenisditmeestalveelmakkelijkerwaardoorhunelasticiteithogerligt

• debestudeerdetermijnhoelangerdebeschouwdeperiode,hoeelastischerhetaanbod

Deel2:Welvaart,handelenoverheidsingrijpen

V WelvaartV.I Welvaartseconomieopzoelkgaannaardegrootstmogelijkewelvaartinonzeeconomie(=MARKTEVENWICHT)

!AdamSmithintroduceerthetideevan‘theinvisiblehand’

è hetideedathetnastrevenvaneigenbelangleidttotmaximalecollectievewelvaart

erzijnechterwelvoorwaarden

• perfectsymmetrischeinformatie(iedereenheeftdezelfdeinformatie)• geenmarktmacht(geenmonopoliebedrijven)• geeneffectenvanhetmarktevenwichtopderden(bijvoorbeeldmilieuvervuiling)

V.II Welvaartvandeconsument!consumentensurplus=hetverschiltussendebereidheidtotbetalen(dewaardering)vaneenconsumentvooreengoedenhetwerkelijkbetaaldebedrag

è hetconsumentensurplusmeetduseigenlijkdewelvaartvanuithetperspectiefvandekoper

dehoeveelhedendiedeconsumentenwillenbetalenwordenweergegevenopdemarktvraagcurve

hetconsumentensurplusisdeoppervlakteonderdevraagcurveenbovendeeffectiefbetaaldeprijsenmeethetvoordeeldatkopersontvangendoorhunaankoop

indienhetvierkantdeeffectiefbetaaldeprijsis,geeftdedriehoekhetconsumentensurplusweer

INVLOEDVANDEPRIJSOPHETCS

wenemendevorigefiguurenschetseneensituatiewaardeprijswordtverlaagd

weziendatdooreenverlagingvandeprijsdegekleurdeoppervlakteduidelijkisvergroot

o deblauweoppervlaktewashetoudeconsumentensurpluso degroeneoppervlakteishetCSvankopersdienuweldeprijswillenbetaleno degrijzeoppervlakteisbijkomendCSvoordeoudeconsumenten

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4

Consumentensurplus

vraag

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4

Consumentensurplus

vraag

V.III Welvaartvandeproducent!producentensurplus=hetbedragdatdeverkoperontvangtvooreengoedmindekostvoordeverkoper

è eenmaatstafvoordewelvaartvanuithetperspectiefvandeverkoper

hetproducentensurpluswordtweergegevenbovendeaanbodscurveenonderdeprijsenmeetdebaatdiedeverkopersontvangenvoorhunmarktparticipatie

indienhetvierkantdeeffectiefbetaaldeprijsis,geeftdedriehoekhetproducentensurplusweer

INVLOEDVANDEPRIJSOPHETPS

wenemendevorigefiguurenschetseneensituatiewaardeprijswordtverhoogd

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4

Producentensurplus

aanbod

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4

Producentensurplus

aanbod

V.IV Welvaartopdemarkt=desomvanhetCSenPSbijconcurrentieenafwezigheidvanexternefactoren(marktevenwicht)

welvaartopdemarkt=consumentensurplus+producentensurplus

=(bereidheidtotbetalen–prijs)+(prijs–marginalekost)

=bereidheidtotbetalen–marginalekost

detotalewelvaartisbijgevolgdematewaarindewaardevoordeconsumentdekostenvandeproducentovertreft

!hetmarktevenwichtleidttoteenprijsenhoeveelheiddiedetotalewelvaartmaximaliserenditnoemtmenMARKTEFFICIËNTIE

drieinzichtenomtrenthetmarktevenwicht

Ø devrijemarktwijsthetaanbodtoeaanconsumentendiedewegoederenhetmeestopprijsstellen,zoalsgemetendoorhunbereidheidomtebetalen

Ø devrijemarktwijstdevraagtoeaanproducentendiedezegoederentegendelaagstekostkunnenproduceren

Ø devrijemarktproduceertpreciesdehoeveelheidgoederendiedesomvanhetconsumenten-enproducentensurplusmaximaliseert

deze‘laissez-faire’techniekvande‘invisiblehand’werktechteralleenmaaralsergeenmarktfalingis

• geenexternefactoren• geenmarktmacht• geenimperfecteinformatie

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4 5

Welvaartopdemarkt

vraag aanbod

VI VoordelenvansamenwerkingeninternationalehandelVI.I Evidentesamenwerkingstel:tweegezinnendienaastelkaarwonen

Ø heteerstegezinbeziteengrotetuinentuingereedschapØ hettweedegezinbeziteennaaiatelierenstoffen

hetisvoorbeidegezinnenvoordeligerdatheteerstegezinfocustophetkwekenvanvoedselterwijlhettweedegezinzichtoelegtophetmakenvankleren

zokunnenbeidegezinnenhunproductenonderlingruilen

è niemandisvolledigzelfvoorzienendomdatniemandallemiddelenertoeheeft

VI.II Absoluteencomparatievevoordelenstel:tweebroersLouisenPetermeteenreparatiewinkelvoorfietsenencomputers

hunvaardighedenzijnalsvolgt

tijdnodigomeencomputerterepareren

tijdnodigomeenfietsterepareren

Louis 20minuten 10minuten

Peter 30minuten 20minuten

è wekunnenzeggendatLouiseenabsoluutvoordeelheefttenopzichtevanPeter

devraagisnu,hoezaldetaakverdeling(allocatie)verlopen?

hiervoorkijkenwenaardeopportuniteitskostvanelkeactiviteit

oppotruniteitskostvaneencomputerreparatie

opportuniteitskostvaneenfietsreparatie

Louis 2fietsreparaties ½computerreparaties

Peter 1½fietsreparaties 2/3computerreparaties

è wekunnenzeggendatPetereencomparatiefvoordeelheefttovLouisincomputereparaties

daaromisheteconomischvoordeligeralsPeterzichwijdtaanhetreparerenvancomputersterwijlLouiszichbezighoudtmethetreparerenvanfietsen

VI.III Productiemogelijkhedenendebatenvanspecialisatiestel:PaulenLisahebbeneensouvenirwinkelmethaarspeldenensleutelhangers

hunvaardighedenenopportuniteitskostenzijnalsvolgt

productieperuur haarspelden sleutelhangers

Paul 12 24

Lisa 24 12

opportuniteitskostvan1item

Paul 2sleutelhangers ½haarspelden

Lisa ½sleutelhangers 2haarspelden

wekunnenhunproductiemogelijkhedenweergevenalsvolgt

Ø deblauwe+oranjelijngevendeverschillendeproductiemogelijkhedenweervanPaulenLisaØ degrijzelijngeeftdePMGweeralszebeidespecialisereninhunbestevaardigheidØ degelelijngeeftdePMGweeralszespecialisereninhunslechtstevaardigheidØ hetgroenevierkantgeeftdeproductieweeralszebeidehuntijdverdelenoverdeproducten

specialisatieisdusnietaltijdbeter!

inhetlaatstegevalligtdeproductienamelijkhogerdanelkpuntopdegelePMG

0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 6 12 18 24 30 36

haarspelde

n

sleutelhangers

Productiemogelijkheden

Paul Lisa PMGmax PMGmin

VI.IV HandeltussenlandenindeEUishandelvolledigvrijtussendelidstaten

Ø geeninvoertarievenØ geengrenzenvoorgoederenendiensten

buitendeEUgeldenerechterwelimportheffingen!

waarom?àvoorbeeld

• Chinasubsidieertzijnbedrijven• Chinesebedrijvenkunnenhiergoedkoopimporteren• Europeseimportnodigomeenteveelaanconcurrentietegentegaan

VI.V Importheffingenenwelvaarthoezithetmetdewelvaartsgevolgenbijeenimportheffing?

afgeslotenmarkt(=autarkie) openmarktzonderimporttaks openmarktmetimporttaks

binnenlandseprijs wereldprijs importprijs

consumentensurplusA

consumentensurplusA+B+C+E+F+G+H

consumentensurplusA+B+F

producentensurplusB+C+D

producentensurplusD

producentensurplusD+C

welvaartA+B+C+D

welvaartA+B+C+D+E+F+G+H

welvaartA+B+C+D+F+G

Ghoortookbijdewelvaartbijimportprijsomdatdithetdeelisdatdeoverheidverdientaandetaks

0

2

4

6

8

10

12

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

prijs

hoeveelheid

Economischewelvaart

binnenlandsevraag binnenlandsaanbod binnenlandseprijs wereldprijs importprijs

C

D

E

F

A

B

G H

VI.VI Argumentenvoorhandelsbeperkingen

• onbeperktehandelheefteensterkeinvloedopprijzeno alseengrootlandplotsdegrenzenopentkandevraagenormtoenemeno ditleidttoteensterkestijgingvandegrondstofprijzeno verderreageertdewereldprijsmeteenvertragingopdevraagswijzigingo hierdoorzullenproductentegeneentelageprijswordenverkocht(verliesPC)

• beschermenvantraditionelesectoren

o alseenlanddegrenzenopentkomenlokalelandbouwersonderdruktestaano deoverheidkantarievenheffenopingevoerdeinternationaleproducteno ditisechterenormprijzigvoordeconsumento alsalternatiefkandeoverheiddelokaleboerensubsidiereno subsidieskunnenechterookleidentotwelvaartsverlies!

• beschermenvaninfantindustries(=nieuwetechnologiesectoren)

o landenziengraagnieuwetechnologiesectorenontstaano somsgaatmendanaandehandvanimporttaksendebuitenlandsehandelwereno opdiemanierkunnendenieuwesectorenuitgroeientotzegrootgenoegzijn

• beschermingtegensocialedumping

o binnenlandseproducentenvragenbeschermingtegenbuitenlandsewerknemerso dezewerknemerskomenuitlageloonlandenenvormenoneerlijkeconcurrentieo overheidkandanimportheffenombinnenlandsetewerkstellingtebeschermen

VII GevolgenvanoverheidsingrepenVII.I Inleidingdeoverheidkanopveelverschillendemaniereningrijpen

v consumptiebelasting(BTW)v subsidiesv importheffingenv prijsenaanbodreguleren

indithoofdstukkijkenwenaardewelvaartsgevolgenvandezeingrepenvoorallespelers

è deconsumenten,deproducentenendeoverheidzelf

wehebbenaleerdergeziendateenvrijemarktwerkingbijafwezigheidvanmarktfalenleidttoteenmaximaaltotaalsurplus(maximalewelvaart)

bijgevolgzullenoverheidsingrependusleidentoteendalingvandezewelvaart

ditwelvaartsverliesnoemenwedeadweightloss

VII.II IndirectebelastingenensubsidiesINDIRECTEBELASTING

=eenbelastingwaargeendirectebandistussendebetalervandebelastingendeoverheid

voorbeeldenzijn:accijnzenofBTW

Ø bijBTWofaccijnzenbetaaltdeconsumentbijzijnaankoopeenextradeelvoordeoverheid,hijbetaaltdusmeerdandeproducentontvangt

Ø bijsubsidiesbetaaltdeoverheideenextradeelaandeproducentbijeenaankoop,deconsumentbetaaltdusminderdandeproducentontvangt

GEVOLGENVANINDIRECTEBELASTINGEN

indezeonbelastemarktgeldteenmarktevenwichtvan5eurovoor50flesjesbierhetconsumentensurplusisABCDenhetproducentensurplusisEFGHI

steldatdeoverheideenaccijnsinvoertopalcoholdie2europerflesjebedraagt

dezeindirectebelastingzorgtvooreennieuwmarktevenwichtmeteennieuwaanbod(daaltmet2)deconsumentbetaalt6eurowaarvan4euronaardeproducentgaaten2euronaardestaat

è beideondervindenhierduseennadeel!deconsumentbetaalt1euromeerendeproducentbetaalt1eurominderhierisdelastdusgelijkverdeeld

Ø hetnieuweconsumentensurplusishetgedeelteonderdevraagenbovendeprijs=AØ hetnieuweproducentensurplusishetgedeeltebovenhetorigineelaanbodenonderdeprijs

diedeproducentontvangt=H+IØ detaksdiedeoverheidontvangtisB+C+E+FØ hetwelvaartsverliesofdeadweightlossisD+G

0

2

4

6

8

10

12

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

prijs

hoeveelheid

Indirectebelasting

vraag aanbod aanbodnataks

D

A

B CE F G

H

I

INDIRECTEBELASTINGENENPRIJSELASTICITEIT

• bijeenmeerelastischevraag(horizontalererechte)zalo delastnietmeergelijkverdeeldzijn(hogerekostvoordeproducent)o hettotalewelvaartsverliesgroterzijn

• bijeenminderelastischevraag(verticalererechte)zalo dekostvoordeconsumentenhogerzijno hettotalewelvaartsverliesmindergrootzijn

bijzonderegevallen:deindirectebelastingopdeperfectelastischeenperfectonelastischevraag

deproducentdraagtdevolledigelast,deconsumentbetaaltnogsteedsdezelfdeprijs

deconsumentdraagtdevolledigelast,deproducentblijftzijnorigineleprijsontvangen

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1 2 3 4 5 6

prijs

hoeveelheid

Perfectelastischevraag

vraag aanbod aanbodnataks

0

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5

prijs

hoeveelheid

Perfectonelastischevraag

vraag aanbod aanbodnataks

INDIRECTEBELASTINGOPDEVRAAG

totnutoehebbenwealleengekekennaardebelastingophetaanbod

steldatdeoverheideenindirectebelastingheftopdevraag

doordeindirectebelastingvan2euroopdevraagzaldecurvezakkenmet2

gevolg:eennieuwmarktevenwichtmeteenidentiekesituatiealsdemarktwaarmen2eurobelastteophetaanbod(zietweepagina’sterug)

Ø A+B=consumentensurplusØ I=producentensurplusØ C+D+F+G=taksvoordeoverheidØ E+H=welvaartsverlies

CONCLUSIE

è veelmaakthetnietuitofmeneenbelastingheftophetaanbodofopdevraag,hetresultaatisinallegevallenhetzelfde

!menkanwelargumenterendathetbeterisomtekiezenvoorhetaanbod,omdathetbelastenvandevraagadministratiefveelmoeilijkerisgegevenhetaantalconsumenten

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Indirectebelastingopdevraag

vraag vraagnataks aanbod

A

BCF

D EG H

I

LEIDENHOGEREBELASTINGENTOTHOGEREONTVANGSTEN?

hetwelvaartsverliesisafhankelijkvanhetaantaltransactiesdatverdwijntdoordeinvoeringvandebelasting,datopzijnbeurtafhangtvandeomvangvandebelasting

Ø geleoppervlakte:belastingvan1euro(aflezenopdeprijsas)o transactiesopdevraagcurvevan40tot50gaanverloreno totaleopbrengstvan40euro(1x40)

Ø groeneoppervlakte:belastingvan2euroo transactiesopdevraagcurvevan30tot50gaanverloreno totaleopbrengstvan60euro

Ø blauweoppervlakte:belastingvan4euroo transactiesopdevraagcurvevan10tot50gaanverloreno totaleopbrengstvan40euro

CONCLUSIE

è hogerebelastingenleidentoteenhogereopbrengsttotopeenbepaaldpuntalsmendaarnadebelastingennogoptrekt,zullenteveeltransactiesverlorengaanendetotaleopbrengstzaldusweerdalen

LAFFERCURVE

dezegegevenskunnenweweergevenineenparabolischeLaffercurve(ziepagina194inboek)

hethoogstepuntopdeparaboolishetoptimalebelastingtarief(inditgeval=2,5euro)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

prijs

hoeveelheid

Ontvangstenbijverschillendebelastingtarieven

vraag aanbod

SUBSIDIES

deessentieisdatdeconsumenteenlagereprijsbetaaltdandemarginalekostenvandeproducent

è webekijkeneensubsidieophetaanbod

zondersubsidiesheeftdezemarkteenevenwichtsprijsvan5eurovoor50eenhedenhetconsumentensurplusbedraagtABenhetproducentensurplusDHnadesubsidieophetaanbodzaldeopbrengstvoordeproducentstijgenwaardoorhetaanbodstijgteneennieuwmarktevenwichtontstaat

Ø hetnieuweconsumentensurplusishetgedeelteonderdevraagenbovendeprijs=ABDEFØ hetnieuwePSishetgedeeltebovenhetoudeaanbodenonderdeontvangenprijs=BCDH

hunwelvaartisdusgestegenmetBCDEF

MAAR:deoverheidheeftgesubsidieerdterwaardevanBCDEFG

è Gishierhetgedeeltedatdeoverheid‘teveel’heeftgesubsidieerd,hetisnamelijknietomgezetinconsumenten-ofproducentensurplusbijgevolgisdithetwelvaartsverlies

0

2

4

6

8

10

12

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

prijs

hoeveelheid

Subsidievan2euroophetaanbod

vraag aanbod aanbodnasubsidie

C

A

BD E F

G

H IJ

VII.III Prijsinterventie=optredenvandeoverheiddoorhetopleggenvaneenmaximum-ofminimumprijs

hetgevolgisinallegevalleneenwelvaartsverlies

indezemarktisereenmarktevenwichtmeteenprijsvan5eurovoor50eenheden

deoverheidlegtechtereenmaximumprijsvan4euroop

è hetaanbodvandeproducentendaaltnaar40terwijldevraagstijgtnaar60erontstaateenonevenwicht,consumentenhebbenduseenvraagoverschot(groenepijl)

ditvraagoverschotzaldeoverheidduszelfmoetenoplossen

deoverheidkanzelfCDFspenderenomgenoegproductenaantebiedenmaarzalenkelFrecuperenè CS=ABC/PS=E/MKoverheid=CDF/opbrengstoverheid=F/welvaartsverlies=D

eenalternatiefisdatdeoverheiddeproducentsubsidieertmetCDmetgelijkewelvaartsgevolgen

0

2

4

6

8

10

12

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

prijs

hoeveelheid

Prijsplafondvan4euro

vraag aanbod maximumprijs

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

1 2 3 4

Welvaartbijeenprijsplafond

vraag aanbod maximumprijs

A

B

E

CD

F

MINIMUMPRIJS

wehebbennugekekennaareenmarktmeteenmaximumprijs,maarwatzijndegevolgenvoordemarktspelersmeteenminimumprijs?

doorhetopleggenvaneenminimumprijsindezeevenwichtsmarktzaktdevraagnaar40terwijlhetaanbodstijgtnaar60,erisduseenaanbodsoverschot(groenepijl)

è producentenkomenindeproblemen

deoverheidkanhetaanbodsoverschotopkopenvoordeprijsCDEGHICS=A/PS=BCDFG/MKoverheid=CDEGHI/opbrengstoverheid=GHI/welvaartsverlies=CE!deopbrengstvandeoverheidisoptioneel,ditgeldtenkelalsdeoverheiddeopgekochteproductenkandoorverkopenopdewereldmarkttegendeevenwichtsprijs,indienditnietluktmoetmendeproductenvernietigenenishettotalewelvaartsverlies=CEGHI

0

2

4

6

8

10

12

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

prijs

hoeveelheid

Prijsbodem

vraag aanbod minimumprijs

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Welvaartbijeenprijsbodem

vraag aanbod minimumprijs

A

B C D E

FG

HI

VII.IV QuotaeenquotumwerktvolgenshetzelfdeprincipealseenprijsinterventiebehalvedatmenhiereenmaximumtoekentaandeHOEVEELHEID,ennietdeprijs

alsdeoverheidopditmarktevenwichteenquotuminvoerdop40eenheden,ligtdeprijsdiedeconsumentwiltbetalen(6euro)hogerdandeprijsdiedeproducentwiltontvangen(4euro)

è ditgeeftconsumentenenproducentendekansomteonderhandelenovereennieuweprijs

indienmentoteenevenwichtsprijsvan5eurokomtzal

Ø hetconsumentensurplusgelijkzijnaanABØ hetproducentensurplusgelijkzijnaanDF

CEisinelkemogelijkesituatiehetwelvaartsverliesomdathetquotumverbieddatermeerdan40wordtgeproduceerd

!merkopdatdetotalewelvaartnietafhankelijkisvandeafgesprokenprijs

è ditbeïnvloedtenkeldeverdelingvandiewelvaart

0

2

4

6

8

10

12

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

prijs

hoeveelheid

Quotum

vraag aanbod quotum

B

A

CD E

F

Deel4:Deproducent

X BasisbegrippenproductieX.I ProductieenproductiefactorenPRODUCTIE=deactiviteitwaarbijproductiefactorenenintermediairegoederenwordeningezetomviaeentransformatieprocesandereeconomischegoederenteverkrijgen

• productiefactoren=schaarsemiddelendiedeproducentinzetomtotproductietekomen

• intermediairegoederen=goederen/dienstendieeenverdereverwerkingvergengrondstoffen,hulpstoffen,..uiteenvoorgaandeproductiefasedieingezetwordenomviaverdereproductieverwerktteworden

• economischegoederen=materiëlezaken/immateriëleprestatiesontstaanuitdeinzetvanproductiefactoren

erzijn3soortenproductiefactoren

1. ARBEID(L)ditomvatarbeidsprestatiesvanintellectueleenfysiekeaard

2. NATUUR(N)ditomvatdenatuurlijkerijkdommenzoalsdevruchtbarebodem,grondstoffen,water,..

3. KAPITAAL(K)betreftdevoorraadkapitaalgoederenzoalsmachines,gebouwen,netwerken,..

àkapitaalwordteenafgeleideproductiefactorgenoemd(tegenoverdetweeprimaire)omdathetnietdirectinaanmerkingkomtvoorconsumptieomaandebehoeftenvandeconsumenttevoldoen

hetprobleemmetdezeproductiefactorenisdemeetbaarheid

X.II Hetproductieprocesdemeestklassiekevoorstellingvanhetproductieprocesisdecombinatievanarbeidenkapitaalomgrondstoffenteontginnenendanteverwerkentoteconomischegoederen

ditproceskunnenweweergevenineenschemametenkelenieuwebegrippen

• consumptiegoederen=goederen/dienstendieinvullinggevenaandebehoeftenvandeconsument

• kapitaalgoederen=goederendiewordeningezetvoordeproductievanconsumptiegoederen

• investeringen=verhogingenvandehoeveelheidkapitaalgoederen

X.III Deproductiefunctiehetresultaatvanhetproductieproces(deoutput)isafhankelijkvandekwaliteitendekwantiteitvandeverschillendeproductiefactoren(inputs)

è derelatietussendeinputenoutputwordtweergegevendoordeproductiefunctie

bijhetopstellenvandezefunctiegaanweuitvanenkeleassumpties

Ø webekijkendeproductievaneenproducentvanslechtséengoedØ wegaanuitvaneenkostenminimalisatie,deproducentwerktzogoedkoopmogelijkØ webeschouwenarbeidenkapitaalalsenigeproductiefactorenØ wegaanervanuitdatdeprijsvoorarbeidenkapitaalvastis

wiskundigevoorstellingvandeproductiefunctie:Q=f(L,K)

o Q=deoutputuitgedruktinaantallen(eenheden,gewicht,volume)o L=dehoeveelheidingezetteeenhedenarbeid(uren,dagen,aantalwerknemers)o K=dehoeveelheidingezetteeenhedenkapitaal(grondoppervlakte,werkurenmachine)

verdermakenweooknogeenonderscheidtussenkortetermijnenlangetermijn

o kortetermijn=opkortetermijnisKconstantenkandeproductieenkelveranderendoorL

o langetermijn=oplangetermijnkandeproducentzowelKalsLoptimaalaanpassen

PRODUCTIEFACTOREN

PRIMAIREPRODUCTIEFACTOREN AFGELEIDEPRODUCTIEFACTOREN

ARBEID NATUUR KAPITAAL

PRODUCTIE(BEDRIJVEN)

ECONOMISCHEGOEDEREN

INVESTERINGEN(BEDRIJVEN)

INTERMEDIAREGOEDEREN(BEDRIJVEN)

CONSUMPTIEGOEDEREN(GEZINNEN)

ditiseenproductiefunctieopkortetermijn,watbetekentdatenkeldehoeveelheidarbeidLdeproductieQkanbeïnvloeden

normaalgezienneemtdeproductietoesamenmetdehoeveelheidarbeid,maarwekunnenziendatdiestijgingsteedstragerverloopt,totdefunctiezelfsopnieuwbeginttezakken

hetaantaleenhedenarbeidwordtopdatmomentzogrootdaterernstigeorganisatie-enplaatsproblemenontstaan

X.IV Productiviteitwehebbenindevorigegrafiekgeziendatnietelkebijkomendehoeveelheidarbeidautomatischleidttoteenverhogingvandeproductie

devergelijkingvandeoutputmetdeingezettehoeveelheidproductiefactorenwordtuitgedruktdoorhetbegripproductiviteit

wemakeneenonderscheidtussengemiddeldeenmarginaleproductiviteit

GEMIDDELDEPRODUCTIVITEIT=deverhoudingvandeproductietenopzichtevandeinzetvandeproductiefactoren

!aangeziendeverkoopwaardevandeafgewerkteproductenookdewaardevaneldersgeproduceerdeinputsbevatwordtindeproductieenkeldetoegevoegdewaardeopgenomen

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280 300

hoeveelheidQ

arbeidL

Productiefunctie

productiefunctie

ONAFGEWERKTEPRODUCTEN

HALFAFGEWERKTEPRODUCTEN

AFGEWERKTEPRODUCTEN

toegevoegdewaarde

wanneerwedegezamenlijkefactorcombinatiearbeidLénkapitaalKbeschouwen,sprekenwevandeglobalegemiddeldeproductiviteit

hetisechtermoeilijkombeideproductiefactorenerbijtebetrekkendusdaaromwordtvakergebruikgemaaktvandepartiëleproductiviteitsmeting

v degemiddeldearbeidsproductiviteit(GPL)isdeverhoudingvandetotalehoeveelheidgerealiseerdeproductieQtotdehoeveelheidingezettearbeidLdusGPL=Q/L

v degemiddeldekapitaalproductiviteit(GPK)isdeverhoudingvandetotalehoeveelheidgerealiseerdeproductieQtotdehoeveelheidingezetkapitaalKdusGPK=Q/K

MARGINALEPRODUCTIVITEIT=deverhoudingtussendeveranderingvanproductieendeveranderingvandeinzetvanproductiefactorendiedeproductieheeftdoenwijzigen

wewerkenopnieuwmetpartiëleproductiviteitsmeting

v demarginalearbeidsproductiviteit(MPL)isdeverhoudingvandeveranderingvandeproductie∆Qalsgevolgvaneenveranderingvandehoeveelheidingezettearbeid∆LdusMPL=∆Q/∆L

v demarginalekapitaalsproductiviteit(MPK)isdeverhoudingvandeveranderingvandeprodcutie∆Qalsgevolgvaneenveranderingvandehoeveelheidingezetkapitaal∆KdusMPK=∆Q/∆K

WETVANDETOE-ENAFNEMENDEPRODUCTIVITEIT

wezagenreedsbijdeproductiefunctiedatalsmenbijkomendeeenhedenvaneenproductiefactortoevoegtdeproductieineersteinstantiezalstijgen,maardezestijgingzalsteedstragerverlopenenuiteindelijkzelfsbeginnendalen(enzelfsnegatiefworden)

dezeevolutieisgekendalsdewetopdetoe-enafnemendemarginalearbeidsproductiviteit

ziegrafiekoppagina267inboek

XII Productiekostenomhungoederenendienstenteproducerenmoetenproducentenproductiefactoreninzetten

devergoedingvandezeproductiefactorenzijndekosten

=deingelduitgedruktewaardevandeinzetaanproductiefactorenendewaardevandeaangeschaftehulpgoederen,halfafgewerktegoederenengrondstoffen

è kosten=productiefactoren+hulpgoederen+halfafgewerktegoederen+grondstoffen

XII.I Vaste,variabeleentotalekostenkostenkunnenweonderscheideninvasteenvariabelekosten

• VASTEKOSTEN(CK)dezekostenzijnnietafhankelijkvanhetproductievolume,maarkunnenwelwijzigenzemoetendusaltijdgedragenworden(horizontalerechte)voorbeeld:onderhoudvanhetgebouw

• VARIABELEKOSTEN(VK)dezekostenvariërenwelinfunctievandegeproduceerdehoeveelheidvoorbeeld:grondstoffen,energie

desomvandevasteendevariabelekostennoemenwedetotalekosten(TK)

XII.II Gemiddeldekostendegemiddeldekostenzijndekostenpereenheidoutput

degemiddeldetotalekosten(GTK)wordenverkregendoordetotalekostentedelendoordeproductiehoeveelheid

dusGTK=TK/Q

verderzijnerooknogdegemiddeldevastekosten(GCK)endegemiddeldevariabelekosten(GVK)

GCK=CK/QenGVK=VK/Q

bijgevolgisGTKnatuurlijkgelijkaandesomvanGCKenGVK

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5

CK-VK

-TK

hoeveelheid

Verloopvandekosten

vastekost variabelekost totalekost

Ø hetverloopvaneenGCK-curveisperdefinitiedalendè hoemeererwordgeproduceerd,overhoemeereenhedendevastekostenwordengespreid

Ø deGVK-curvevertoonteenU-vormigverloop

ditishetgevolgvaneenVK-curvedieeerstdegressiefstijgtendaarnaprogressiefvertaaldnaardeGVK-curvebetekentditeendalingineersteinstantie,daarnaeenstijgingàditnoemenwedewetvandedalendemeeropbrengsten

Ø deGTK-curveisquavormgelijkaardigaandeGVK-curve,meestaldusookU-vormiginhetdieptepuntvandeGVK(grijzevierkant)wordtdetoenamevanGVKperfectgecompenseerddoordeafnamevanGCK

XII.III Marginalekosten=dewijzigingenvandetotalekostenoméenbijkomendeeenheidteproduceren

opdevolgendepaginagevenwedemarginalekostenweersamenmetdegemiddeldekostenenmakenweeenvergelijkingmetdegewonekosten

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5

GCK-G

VK-GT

K

hoeveelheid

Verloopvandegemiddeldekosten

GCK GVK GTK

alswedegrafiekenvergelijkenkunnenwebepaaldedingenvaststellen

Ø alleverlopenopdebovenstegrafiekzijnU-vormigØ MKbeginttestijgenophetmomentdatVKenTKprogressiefbeginnenstijgenØ MKsnijdtGTKenGVKinhunlaagstepunt

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5

MK-G

VK-GT

K

hoeveelheid

Gemiddeldeenmarginalekosten

MK GVK GTK

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5

CK-VK

-TK

hoeveelheid

Gewonekosten

vastekost variabelekost totalekost

XII.IV Kostenverloopoplangetermijnopkortetermijnwordteenbedrijfgeconfronteerdmetvasteenvariabeleproductiefactoren

inprincipegeldtdat

§ arbeid=variabeleproductiefactor§ kapitaal=vasteproductiefactor

echter,oplangetermijnkaneenbedrijfvanzijnvastekostenookvariabelekostenmakenwaardoordeschaalofdimensievanzijnbedrijferheelandersgaatuitzien

dezegrafiektoonthetverschiltussenGTK-curvesopkorteenlangetermijn

opkortetermijnkaneenbedrijfnietkiezenmaarmoethetwerkenmetdekortetermijncurvediehetopdatmomentheeftalsgevolgvankeuzesuithetverleden

oplangetermijnkaneenbedrijfkiezenwelkekortetermijncurvehetgebruiktenuiteindelijkzijncapaciteitoptimaliserenentegeneenlagereGTKproduceren

XII.V Schaaleffectenhoereageertdeproductieopeenschaalvergroting?

stel:weverhogenalleproductiefactorenmet50%è driemogelijkeresultaten

1. toenemendeschaaleffecten(productiviteitstijgt)

deproductieneemtmeerdanevenredigtoeenstijgtdusmetmeerdan50%ditismeestalhetgevolgvankapitaalgoederendienietoptimaalwerdengebruikt

2. constanteschaaleffecten(productiviteitblijfthetzelfde)inditgevalstijgtdeproductieevenredigmetdeschaalvergrotingditisechterdeuitzondering

012345678910

1 2 3 4 5

GTK

hoeveelheid

GTKopkorteenlangetermijn

GTK(kt) GTK(lt)

kleineproducentpositieveschaaleffecten gemiddeldeproducent

constanteschaaleffecten

groteproducentnegatieveschaaleffecten

3. negatieveschaaleffecten(productiviteitdaalt)deproductieneemtminderdanevenredigtoeenstijgtdusmetminderdan50%ditismeestaltewijtenaanproblemenmetdeorganisatieencoördinatie

wekunnendezeschaaleffectenlinkenaandeGVKoplangetermijn(zievorigepagina)

wanneerbijtoenemendeproductie

§ deGVKdaalthebbenwetemakenmettoenemendeschaaleffecten,hetwordtgemiddeldgoedkoperomteproduceren

§ deGVKconstantblijfthebbenwetemakenmetconstanteschaaleffecten§ deGVKstijgthebbenwetemakenmetafnemendeschaaleffecten,hetwordtgemiddeld

duurderomteproduceren

Deel5:Marktvormen

INLEIDING

volgendehoofdstukken:bekijkenvandedebeslissingenvanproducentenwaarbijweervanuitgaandatzeallemaalstrevennaarWINSTMAXIMALISATIE

=verschiltussentotaleopbrengstenentotalekosten(inclusiefopportuniteitskosten)zokleinmogelijkmakenendeeconomischewinstmaximaliseren

hiervoorzullenweverschillendemarktvormenbeschouwenzoalsdeperfecteconcurrentie,demonopoliesituatie,hetoligopolie,..

elkvandezemarktenheeftzijneigenkenmerkenrondMARKTAANDEELenMARKTMACHT

§ marktaandeel=hetpercentagevandetotaleverhandeldemarkthoeveelheiddateenindividubezit

§ marktmacht=eenindividuheeftmarktmachtalshijzijnprijskanverhogenzonderzijnmarktaandeelvolledigteverliezenaanconcurrenten

XIII PerfecteconcurrentieXIII.I Eigenschappen

Ø demarktheeftweinigkopersenverkopersØ deverkopersverkopeneenidentiekproductØ iedereenkaninofuitdemarktstappen,erzijngeentoe-ofuitredingsbarrièresØ bestaandebedrijvenzijnnietbevooroordeeldtenopzichtevannieuwetoetredersØ alleinformatieisbeschikbaarvooriedereenindemarktØ eenindividueelkandeprijsnietbeïnvloeden,hetiseenprijsnemer

XIII.II Opbrengsten,winstmaximalisatieendeaanbodcurvevandeproducentdeproducentenindezemarktzullenzichgedragennaarhundoelomhuneconomischewinsttemaximaliseren

zoalsreedsvermeldwordenindeeconomischewinstdeopportuniteitskostenmeegerekendindetotalekosten,ditisechterniethetgevalvoordeboekhoudkundigewinst

BOEKHOUDER ECONOOM

INKOMSTEN

boekhoudkundigewinst

economischewinst(winstdiewijkennen)

implicietekosten(opportuniteitskosten)

explicietekosten explicietekosten

wenemenalsvoorbeeldeengraanboerdiesamenmethonderdduizendenandereboerengraanverkooptopdemarktaan50europertongraan

zijzijnallenprijsnemers,alsiemandmeerzouvragenvoorzijngraanzouhijnietsverdienen

devraagvoorhetgraanisbovendienookperfectelastisch,degraanboerkanelkegewenstehoeveelheidverkopentegendemarktprijs

detotaleopbrengsten(TO)veranderenproportioneelmetdemarktprijsPendeenigebeslissendefactorindewinstisdeverkochtehoeveelheidQaangezien

TO=PxQ

naaranalogiemetdekostenkunnenweookgemiddeldeenmarginaleopbrengstendefiniëren

• gemiddeldeopbrengst(GO)isdeopbrengstperverkochteeenheidvanhetproductGO=TO/Q=(PxQ)/Q=Pàdegemiddeldeopbrengstisdusgelijkaandemarktprijs

• marginaleopbrengst(MO)isdetoenamevandetotaleopbrengstdooréenextraeenheidteproducerenenteverkopenMO=∆TO/∆Qaangezienonzegraanboereenprijsnemeriszalhijelkebijkomendetongraanmoetenverkopenaandemarktprijs(50euro)bijperfecteconcurrentieisdeMOdaaromgelijkaandemarktprijs

degraanboerzalduszijnoutputvolumezoregelendatzijnwinstwordtgemaximaliseerd

zolangdeopbrengstvaneenbijkomendeeenheid(MO)groterisdandeadditionelekostvandezeeenheid(MK)ishetzinvolomdeoutputtevergroten

ditzienweduidelijkindevolgendegrafiek

0

2

4

6

1 2 3 4 5

MO

hoeveelheid

MObijperfecteconcurrentie

MO Kolom1

012345

1 2 3 4 5

TO

hoeveelheid

TObijperfecteconcurrentie

TO Reeks2

0

2

4

6

1 2 3 4 5

prijs

hoeveelheid

Vraag,aanbodenmarktprijsbijperfecteconcurrentie

vraag aanbod

bijperfecteconcurrentiewordtdemarktprijsbepaalddoordevraagenhetaanbod

demarktprijsistevensgelijkaandemarginaleopbrengst

detotaleopbrengstevolueertproportioneelmetdeprijsduskrijgenweeenstijgenderechtevoorTO

zolangdeMK-curveonderdeMO/prijscurveligtishetzinvolomteblijvenproduceren

wanneerechterdegeproduceerdehoeveelheidhetgrijzepuntvoorbijgaatwordterverliesgemaakt

deoptimaleoutputvooronzegraanboerisdushetsnijpuntvandeMOendeMK

VERLIES

totnutoezijnwesteedsopzoekgegaannaardewinstmaximaliserendehoeveelheid,maardewinstbijdezehoeveelheidwasaltijdpositief

watindiendezewinstnegatiefis?moetdeondernemingdanmeteendemarktverlaten?

è dithangtafvanofdeonderneminghetverliestijdelijkofpermanentinschat

volgendeverliessituatieszijnmogelijk

• verliesbijtijdelijkesluitingerzijntijdelijkgeenopbrengstenvoordeondernemingenerwordtniksgeproduceerddeenigekostenzijndusdevastekosten

• verliesbijproductiealserverliesisterwijldeondernemingblijftproducerenishetverliesgelijkaanTO–(CK+TVK)

omtebeslissenofeenondernemingaldanniettijdelijkmoetsluitenmoetmendekostenanalyserenaangeziendevastekostsowiesoverlorenismagzedebeslissingnietbeïnvloeden

§ indiendeprijshogerligtdandeGVKzaleenondernemingbeslissenomteblijvenproducerenomdatdevastekostinelkgevalgedektwordt

§ alsdemarktprijsechteronderdeGVKkostligtendevastekostennietmeerbetaaldkunnenwordenzaldeondernemingovergaantoteentijdelijkesluiting

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4 5

MO-MK-P

hoeveelheid

MO,MKendeoptimalehoeveelheidbijperfecteconcurrentie

MO MK

opdelinkergrafiekzijndezekostenweergegeven;vanafhetgroenepunt,waardeMKendeGVKelkaarsnijden,zaldeondernemingblijvenproduceren

ditvertaaltzichindeaanbodcurvevandeindividueleproducent(rechts)

XIII.III Demarktuitkomstopkortetermijndemarktuitkomstwordtzoalsaltijdbepaalddoordeconfrontatievanvraagenaanbod

alsweanalyserenopkortetermijnbeschouwenwehetaantalproducentenalsvastè geentoe-enuittredingopdemarkt

dezeproducentenhebbenhebbenhunvastekostgemaaktenkunnendienietrecupererenopkortetermijn(hetiseensunkcost)

afhankelijkvandemarktvraagzijnerdrietypesevenwichtsuitkomstenopkortetermijn

1. MARKTEVENWICHTOPKORTETERMIJNINGOEDETIJDEN

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Vraagenaanbodopdemarkt

vraag aanbod

0

2

4

6

1 2 3 4

Aanbodproducent

MK

0

2

4

6

1 2 3 4

MK- GVK- GTK

MK GVK GTK

opdeeerstegrafiekzienwehetmarktevenwicht,methetaanboddatweeerderalhaddenberekend

opdetweedegrafiekzienwekostenenopbrengstenvandeindividueleproducent

aangezienweingoedetijdenlevenendeprijsdushogerligtdandeGTKvoordeproducentisderechthoekonderdeprijsrechtedewinstvooronzeproducent

2. MARKTEVENWICHTOPKORTETERMIJNINSLECHTETIJDEN

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

MK-M

O-GV

K-G

TK

hoeveelheid

Deindividueleproducent

MK GVK GTK MO

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Vraagenaanbodopdemarkt

vraag aanbod

WINST

inditgevalligtdemarktvraageenstuklager

ditresulteertineenmarktprijsdieonderdeGTKligtwaardoordeproducentverlieszalmakenmaarwelzalblijvenproducerenomdatdeprijsnogbovendeGVKligt

3. MARKTEVENWICHTOPKORTETERMIJNINNORMALETIJDEN

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

MK-M

O-GV

K-G

TK

hoeveelheid

Deindividueleproducent

MK GVK GTK MO

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

Vraagenaanbodopdemarkt

vraag aanbod

VERLIES

hierzienwedatdemarktvraagtussendetweevorigevraagcurvesligt

hetgevolgiseensituatiewaardemarktprijspreciesgelijkisaandeGTKmeteeneconomischenulwinstvoordeproducent

XIII.IV Demarktuitkomstoplangetermijngroteverschilmetkortetermijn

• hetaantalproducentenisnietlangervastaantal,erisuit-entoetredingopdemarkt

ditleidtertoedatdevastekostennietlangereen‘sunkcost’zijn,wanterkunnengebouwenwordenverkochtofhuurcontractenwordenopgezegd

debeslissingtotuit-oftoetredingopdemarktwordtgenomenonderinvloedvanbepaaldeeconomischeprikkelsofincentives

alserbijvoorbeeldopeenbepaaldemarktveelwinstwordtgemaaktzullenmeerproducententoetredentotdiemarktwaardoorhetaanbodstijgtendeprijsdaalt,erisopdezemarkteenincentivetottoetreding

eenmarktwaarereenincentivetottoe-ofuittredingiszaluiteindelijkaltijdevoluerennaareenmarktwaarereconomischenulwinstheerstenwaardusalleincentiveszijnverdwenen

economischewinst=(P–GTK)xQ

erheerstduseconomischenulwinstalsdeprijsgelijkisaandegemiddeldetotalekost

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

MK-M

O-GV

K-G

TK

hoeveelheid

Deindividueleproducent

MK GVK GTK MO

opdelinksegrafiekzienwedatdeprijsgelijkisaandemarginalekost(winstmaximalisatie)endatdeprijsbijkomendookgelijkisaandeGTK,watleidttoteconomischenulwinst

opderechtergrafiekzienwehetmarktaanbod,dattevensgelijkisaanMO,GOendeprijs

ditaanbodloopthorizontaalomdatelkeprijsbovenofonderditaanbodleidttottoe-ofuittredingwaardoordeprijsopnieuwstabiliseert

MARKTREACTIEOPWIJZIGINGENINDEVRAAG

A) kortetermijn

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

Vraagenaanbod

vraag aanbod prijs nieuwevraag

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

MK,GTKendeprijs

MK GTK prijs nieuweprijs

0

2

4

6

1 2 3 4

Marktaanbodlangetermijn

MO

0

2

4

6

1 2 3 4

Individueleproducent

MK GTK

opkortetermijnblijfthetaantalproducentengelijkenzaleenstijgingvandevraageendrukuitoefenenopdeprijs

hierdoorzullendeproducentenhunproductieuitbreidentothunMK(aanbod)gelijkzijnaandeprijs,watleidttoteconomischewinstvoordeproducenten

B) langetermijn

XIII.V Isperfecteconcurrentieefficiënt?eenefficiënteuitkomstiseeneconomischeuitkomstwaarbij

ü deschaarsemiddelenoptimaalwordeningezetü maximalewelvaartgecreëerdwordtü marginalekostenenopbrengstenaanelkaargelijkzijnü totalesurpluswordtgemaximaliseerd

perfecteconcurrentievoldoethieraanenisdusefficiënt

§ deaanbodcurvevandeproducentwordtafgeleidalszijnMK-curve§ hetmarktaanbodwordtgevormddoordesomvanalleaanbodcurvesè bijgevolgishetmarktaanboddesomvanalleMK-curves

§ demarktvraagweerspiegeltdepreferentiesvandeconsument§ specifiek:hetmarginaalnutdatdeconsumentgeeftaaneenextraeenheidconsumptie

aangeziendemarktvraagen-aanbodaanelkaargelijkzijnbijdeevenwichtsprijszorgtdezeprijserookvoordatdemarginalekostenhetmarginaalnutaanelkaargelijkzijn

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

Vraagenaanbod

vraag aanbod prijs NV NA

0

1

2

3

4

5

6

1 2 3 4

MK,GTKendeprijs

MK GTK prijs

oplangetermijnechterzullennieuweproducententotdezemarkttoetredenwaardoorhetaanbodstijgtenweweernaarhetoudeprijsevenwichtevolueren

erisbijgevolgookgeeneconomischewinstmeervoordeproducenten

XIV Monopolievelemarktenbeantwoordenechternietaanhetmodelvanperfecteconcurrentie

indevolgendehoofdstukkenbesprekenweverschillendevormenvanIMPERFECTECONCURRENTIE=eenmarktvormwaarbijproducentendoorhungedrageeninvloedopdeprijskunnenuitoefenen

XIV.I Eigenschappenwebeginnenmethetuitersttegenovergesteldegevalvanperfecteconcurrentie,hetmonopolie

• marktmetimperfecteconcurrentie• hetproductheeftslechtséenenkeleaanbieder(demonopolist)• erzijngeensubstitutenvoorhetproduct

voorbeeld:hetleidingwater

!inrealiteitnoemenweeenbedrijfaleenmonopolistalszeeenheelsterkepositieindemarktheeft

è Microsoftisbijvoorbeeldnietdeenigeaanbiedervanoperatingsystemsmaarheeftwereldwijdwel80%vandiemarktinhanden

XIV.II Hoeontstaanmonopolies?waarombeginnenanderebedrijvennietgewoonhetzelfdegoedteproducerenzodatergeenmonopoliebedrijvenzoudenzijn?

è dehoofdredenistoetredingsbarrièresopdemarktwekennendrietypes

§ natuurlijkebarrières§ eigendomsbarrières§ wettelijkebarrières

NATUURLIJKEBARRIÈRES

eenmonopoliedatontstaatdoornatuurlijkebarrièresnoemenweeennatuurlijkmonopolie

=eenmonopoliedatbestaatomdatéenenkeleonderneminghetgoedtegeneenlageregemiddeldekostkanaanbiedendantweeofmeerondernemingen(concreet:GTKstijgtmetmeeraanbieders)

0

2

4

6

8

10

1 2 3 4

Natuurlijkebarrières

vraag GTK

GTKmet4producentenindemarkt

GTKmet1producentenindemarkt

GTKmet2producentenindemarkt

EIGENDOMSBARRIÈRES

eenmonopoliekantotstandkomenomdatdeproducentdecontroleheeftovereeninput

è wesprekendanvanexclusieveeigendomvaneeninput

ditisechtereenzeldzaamfenomeenomdatdeeconomieënvanvandaaginonzegeglobaliseerdewereldsterkmetelkaarverbondenzijn

erzijnechterwelsoortenvaneigendomsmonopolies,bijvoorbeeldChinadieinderdewereldlandenallegrondstofmijnenopkoopt

WETTELIJKEBARRIÈRES

insommigegevallenkandeoverheidbeslissenomeenbepaaldeproducent‘exclusiviteit’teverlenen

ditgebeurtaandehandvaneenPATENT

=afdwingbaarrechtdatdeoverheidtoekentaaneenproducentofindividuomanderenteverhinderenhunuitvindingofgoedtegebruikenzondertoestemming

ditzorgtervoordattijdelijkemonopoliesontstaan,watnietmeteenpositieflijkt

è erzijnechterwelvoordeleno deproducentkanzijngemaakteonderzoekskostenterugverdieneno zonderpatentzouernietgeïnvesteerdwordeninonderzoeko hetpatentsysteemstimuleertdusvooruitgang

XIV.III Opbrengsten,winstmaximalisatieenhetgedragvandemonopolistnetzoalsbijperfecteconcurrentiezalhetgedragvande(monopolie)producentbepaaldwordendoorzijnstrevennaarwinstmaximalisatie

dushetpuntwaardemarginaleopbrengsten(MO)gelijkzijnaandemarginalekosten(MK)

eenbelangrijkverschilmetperfecteconcurrentieisdatdemonopolisteenPRIJSZETTERis=deproducentkanaandehandvanzijngedragdeprijsvanhetgoedbeïnvloeden

demarktmachtvandemonopolistisechternietongelimiteerdaangezienhijgeconfronteerdwordtmetdevolledigemarktvraag

è eenhogereprijsbetekentminderconsumenten,eenlageremeer

demonopolististegelijkookeen‘prijszoeker’,hijzoektimmersdeprijsdiezijnwinstmaximaliseert

012345

1 2 3 4

Monopolist

vraag

012345

1 2 3 4

Perfecteconcurrentie

vraag Kolom1

Q P TO GO MO

0 55 0 - 501 50 50 50 402 45 90 45 303 40 120 40 204 35 140 35 105 30 150 30 06 25 150 25 -107 20 140 20 -208 15 120 15 -309 10 90 10

dezetabelgeeftdetrade-offweervandemonopolistalshijbesluitommeerteproduceren

eenbelangrijkkenmerkvandeopbrengstenvandemonopolistisderelatietussendenieuweprijsbijproductieverhogingendemarginaleopbrengsten

weziennamelijkinallegevallendatdemarginaleopbrengstenlagerliggendandenieuweprijs

alsdemonopolistbijvoorbeelddrieeenhedenwiltverkopenzalhijditmoetendoentegeneenlagereprijs(40)dantweeeenheden(45)

deextraopbrengstvandebijkomendeeenheidwordtdusvooreendeeltenietgedaandooreenprijsdalingvandebestaandeeenheden

dewijzigingindetotaleopbrengstenisonderhevingaantweeeconomischeeffecten

• hoeveelheidseffect:detotaleopbrengstneemttoedooreenextraeenheidteverkopen• prijseffect:detotaleopbrengstneemtafdooreenprijsdalingvandebestaandeeenheden

alshetprijseffecthethoeveelheidseffectgaatdominerenwordendemarginaleopbrengstennegatief

vooreenproducentinperfecteconcurrentieishetprijseffectnul,hijisimmersprijsnemerendemarktprijszalonderzijngedragnietwijzigen

vooreenmonopolistisditnietzoenbetekentditdatdemarginaleopbrengstendubbelzosneldalenalsdevraag(zievolgendegrafiek)

!merkopdatdeGO-curvesamenvaltmetdevraagcurveaangezienalleeenhedentegendezelfdeprijswordenverkocht

PRODUCTIEBESLISSINGVANDEMONOPOLIST

indiendeMOhogerligtdandeMKstijgtdewinstdooreenextraeenheidteproduceren&verkopenenviceversa,dewinstmaximalisatiebevindtzichdusophetsnijpuntvandebeidecurves

devraagcurvebepaaltdebijhorendeprijs,zegeeftimmersdebetaingsbereidheidvandeconsumentenweer

P>MO=MK(terwijlbijperfecteconcurrentie:P=MO=MK)

hetverschiltussendeprijsendeMKnoemenwedemark-up(M)

dezemark-upkanwordengeïnterpreteerdalsdemarktmachtvandemonopolist,hoegroterdemark-up,hoegroterdemarktmacht(bijperfecteconcurrentieisdemark-upgelijkaannul)

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0 1 2 3 4

prijs

hoeveelheid

VraagenMOvooreenmonopolist

MO vraag

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0 1 2 3 4

P-M

K-G

TK

hoeveelheid

Productiebeslissing

MO vraag MK GTK

M

WINSTVANDEMONOPOLIST

=hetverschiltussendetotaleopbrengstenentotalekosten

=TO–TK=(PxQ)–[(TK/Q)xQ]=(PxQ)–(GTKxQ)=(P–GTK)xQ=(GO–GTK)xQ

wewetennudusdatGO–GTKdeprijsispereenheid

deoptimalehoeveelheidvindenweopdehorizontaleasonderhetsnijpuntvanMKenMO

dezeoptimalehoeveelheidmoetenwevermenigvuldigenmethetverschiltussendeprijs/GOendegemiddeldetotalekost(GTK)

zobekomenwedewinstvandemonopolist

!merkopdatwehetniethebbenoverdeaanbodcurvevandemonopolisthetaanbodisderelatietussendeaangebodenhoeveelheidendeprijswatirrelevantisvoordemonopolistomdathijditzelfbepaalt

XIV.IVMonopolieenwelvaartiseenmonopolieeengoedemanieromdemarktteorganiseren?

vooreenconsumentiseenmonopolieabsoluutnietaantrekkelijk,voordeproducentwel

è wemoetenbeidetegenelkaarafwegenaandehandvanwelvaartsberekening

invorigehoofdstukkenzagenwealdatallocatiedoordemarktleidttotmaximalewelvaartenaangezieneenmonopolieleidttoteenandereallocatiedandiedoordemarkt,zoalsbijperfecteconcurrentie,zullenwehiertemakenhebbenmeteenwelvaartsverlies

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0 1 2 3 4

P-M

K-G

TK

hoeveelheid

Winstvandemonopolist

MO vraag MK GTK

WINST

devraagcurveweerspiegeltdebetalingsbereidheidvandeconsument,deMK-curveweerspiegeltdekostvoordeproducentoméenextraeenheidteproduceren

ineenmonopolieligtdewaardediedeconsumenthechtaaneenextraeenheidduidelijkhogerdandekostomeenextraeenheidteproduceren

vanuitMAATSCHAPPELIJKoogpuntishetdusvoordeligerommeerteproducerentotdatdeprijsgelijkisaandemarginalekost(efficiëntehoeveelheidEH)endewelvaartisgemaximaliseerd

echter,vanuithetoogpuntvandeMONOPOLISTishetvoordeligerommaarteproducerentotdemonopoliehoeveelheidMHomdathijzozijnproducentensurplusmaximaliseert,ookalisdittenkostevandetotalewelvaart

hetCSisA,hetPSisBDFenhetdeelCEishetwelvaartsverlies

merkopdatdeeconomischewinstvandemonopolistnietalseenwelvaartskostwordtgezienomdatdetotalewelvaartaltijdgelijkisaandesomvanhetvoordeeldatproducentenenconsumentenhebbenbijdeelnameaandemarkt

deeconomischewinstvandemonopolistiseenherverdelingvandeconsumentnaardeproducent

XIV.V Marktmachtenprijsdiscriminatiemendoetaanprijsdiscriminatiealsmenverschillende(groepen)consumentenverschillendeprijzenaanrekentzonderdatdeproductiekostverschilt

omaanprijsdiscriminatietedoenmoetaantweevoorwaardenwordenvoldaan

• deproducentheeftmarktmacht/isprijszetterhijisnietnoodzakelijkeenmonopolist,maarmoetgewoonvoldoendemarktmachthebben

• deproducentkanverhinderendatdeconsumentenhetproductdoorverkopenaanelkaarenzodeprijsdiscriminatietenietdoen

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0 1 2 3 4

Welvaartineenmonopolie

MO vraag MK

A

B

D

C

E

F

MH EH

WELVAARTENPRIJSDISCRIMINATIE

dezefiguurillustreertdewelvaartsimplicatiesvanperfecteprijsdiscriminatieofprijsdisciminatievandeeersteordewaarbijdemonopolistiedereconsumentdeprijsaanrekentgelijkmetzijnofhaarbetalingsbereidheid,ervanuitgaanddatdeproducentallesweetoverelkeindividueleconsument

aangezienelkeconsumentbetaaldtotwathijbereidisvalthetconsumentensurpluswegenisdewelvaartgemaximaliseerdonderhetproducentensurplus(groeneoppervlakte)

perfecteprijsdiscriminatieisechteronrealistischenniethaalbaar,ditiswaaromproducentenvaakgebruikmakenvanimperfecteprijsdiscriminatieofprijsdiscriminatievandetweedeordewaarbijdeproducentverschillendeprijspakettenaanbiedtenzohettypeconsumentwiltachterhalen

deproducentkanookbeschikkenovergedeeltelijkeinformatieoverdeconsumentenopdiemanierdeconsumentenindeleningroepen(marktsegmentatie,ziep92vdsamenvatting),zoalsbijvoorbeeldstudenten,dieeenanderebetalingsbereidheidenvraagcurvehebbendanniet-studenten

ditlaatstegevalnoemenweprijsdiscriminatievandederdeorde

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0 1 2 3 4

Welvaartineenmonopolie

MO vraag MK

0

1

2

3

4

5

0 1 2 3 4

Prijsdiscriminatieen

MO vraag MK

0

1

2

3

4

5

0 1 2 3 4

marktsegmentatie

MO vraag MK

XIV.VI Watkunnenwelerenuitdeanalysevandemonopolist?demarktmachtvaneenmonopolistlaathemtoeomdeprijszotebeïnvloedendathijhettotalesurplusherverdeeltinhetvoordeelvandeproducent,metwelvaartsverliestotgevolg

vanuitverschillendeoogpuntenzijnhiermeerderevisiesopmogelijk,maareenfeitblijftdatmonopoliesinonzesamenlevingzeldzaamzijn

erzijnbedrijvenmetaanzienlijkemarktmacht,maardeenigeaanbiederzijnvaneenproductkomtslechtsheelzeldenvoor

marktmachtbestaatinverschillendegradaties,waarvanperfecteconcurrentieenmonopoliedetweeuiterstenvanhetspectrumzijn

XV MonopolistischeconcurrentieXV.I Eigenschappeneenmarktmetmeerdereaanbiedersdietochallemaalkunnenverkopentegeneenprijshogerdandemarginalekost,kortom,eenmixvanperfecteconcurrentieeneenmonopolie

eenmarktgekenmerktdoormonopolistischeconcurrentieheeftvolgendeeigenschappen

• erzijnveelbedrijvendiedezelfdeconsumentenwillenbereiken• vrijetoe-enuittredingtotdemarkt• erheerstproductdifferentiatie

elkeproducentheeftgelijkaardigegoederen,dochlichtverschillendeproductenditkanleidentotmerkgetrouwheidbijdeconsumenten,wattotmarktmachtzalleiden

inhetvorigehoofdstukhaddenwehetalovereenspectrumvanmarktmachtwaarbijperfecteconcurrentieenmonopoliedetweeuiterstenzijn

monopolistischeconcurrentieligttussendezetweeuiterstenin

XV.II Opbrengsten,winstmaximalisatieenmonopolistischeconcurrentieopKTomdateenmonopolistischcompetetieveproducentdifferentieertvandeandereproducentenopdezelfdemarktishijeenbeetjemonopolistinzijneigenniche-activiteit

hijwordtdusnetzoalsdemonopolistgeconfronteerdmeteendalendevraagcurve

hetgroteverschilisechterdatdevraaghierprijsgevoeligerzalzijn,dusveelhorizontalerdanbijdemonopolist

eenbepaaldeprijswijzigingzaldusleidentotveelgroteregevolgenindeverkochtehoeveelheidomdatdeconsumentalternatievenheeftwaarhij/zijnaartoekan

desondanksisdevraagcurvenogsteedsdalend,waardoordemonopolistischcompetetieveproducenteengelijkaardigestrategiekantoepassenalsdemonopolist

bijgevolgligtdemaximalewinstdusookophetsnijpuntvandeMK-enMO-curve

XV.II Monopolistischeconcurrentieoplangetermijnaangezienoplangetermijntoe-enuittredingmogelijkiszaldewinstdiedemonopolistischcompetetieveproducentmaaktaantrekkelijkzijnvoorandereproducentendiebijgevolgookindemarktzullenstappenenhuneigen‘unieke’productenzullenverkopen

hierdoorzalhetaanbodstijgen,waardoordevraagcurvevoordeorigineleproducentnaarlinkszalverschuivenenooknogeenshorizontalerzalkomenteliggen,omdatdevraagnaarzijnindividueleproductnuveelprijsgevoeligeris

hetisduidelijkdatdoordetoetredingvannieuweproducentendewinstenormisgedaald

dezeevolutiezalzichdoorzettentoteenevenwichtisbereikt

0

1

2

3

4

5

6

7

0 1 2 3 4

P-M

K-M

O-GT

K

hoeveelheid

Winstsituatievoordemonopolistischcompetetieveproducent

MO vraag MK GTK

0

1

2

3

4

5

6

7

0 1 2 3 4

P-M

K-M

O-GT

K

hoeveelheid

Effectvoordeproducentoplangetermijn

MO vraag MK GTK MO2 vraag2

WINST

oplangetermijnzaldevraagcurvezoververschuivendathijuiteindelijkdeGTK-curvenetraaktbijeenbepaaldehoeveelheidenprijs,inditscenarioiserdusgeeneconomischewinstmeer

wevindenindezegrafiekkenmerkenvanzowelperfecteconcurrentiealsmonopolie

Ø monopolie:deprijsdiedeondernemingzetishogerdandemarginalekostomdatdemarginaleopbrengstensnellerdalendandeprijsdoordedalendevraagcurve

Ø perfecteconcurrentie:doordatproducentenvrijkunnentoetredenzaloplangetermijndewinstgelijkzijnaandeGTKmeteeneconomischenulwinsttotgevolg

inrealiteitzaldebeslissingomaldanniettoetetredentotdemarktookbepaaldzijndoordeverwachtingenvoortoekomstigewinstmogelijkheden

overschattenvaneenmarktpotentieelkandusleidentotteveelproducenteneneencollectiefverlies

0

1

2

3

4

5

6

7

0 1 2 3 4

Langetermijnevenwichtvoordeindividueleproducent

MO vraag MK GTK

0

1

2

3

4

5

6

0 1 2 3 4

Verliessituatievoordemonopolistischcompetetieveproducent

MO vraag MK GTK

VERLIES

XV.IV Monopolistischeenperfecteconcurrentievergelekenoplangetermijn

hetduidelijksteverschilisdeverhoudingtussendemarginalekostenendeprijs

§ voordeproducentindemarktvanperfecteconcurrentieisdeprijsgelijkaandeMK§ indemonopolistischeconcurrentieheeftdeproducenteenprijshogerdandemarginale

kostenendusenigemark-up

voordezelaatstebetekentditdatdeproducentgraageenextraeenheidzouverkopentegendezelfdeprijs(watonmogelijkis)omdatditextrawinstoplevert

voordeproducentmetperfecteconcurrentiemaaktditniksuitwanthetproducerenvaneenextraeenheidbrengtevenveelkostenalsopbrengstenmetzichmee

devraagdiehieruitvoortvloeitis

è Hoezijnvrijetoetredingeneconomischenulwinstalsgevolgteverzoenenmeteenprijsdiehogerligtdandemarginalekosten?

webekijkennogmaalsdedefinitievaneconomischewinst=TO–TK =(PxQ)–(GTKxQ) =(P–GTK)xQ

economischeNULwinstimpliceertdusenkeldatdeprijsgelijkisaandegemiddeldetotalekostennietdatdeprijsgelijkisaandemarginalekosten

uitdevorigegrafiekkunnenweaflezendateenproducentinMCoplangetermijnproduceertinhetdalendegedeeltevandeGTK-curve,indezezoneliggendeMKduslagerdandegemiddeldekosten

è omtoteconomischenulwinsttekomenmoetdegemiddeldeopbrengst(ofprijs)gelijkzijnaandegemiddeldekost,enmoetdeprijsduswelhogerliggendandemarginalekost

alsjedeevolutieopeenMC-marktverderzoudoortrekkennadatdeeconomischenulwinstalisbereiktzoudevraagcurvesteedsplattergaanliggentotweeenPC-markthebbenbereikt

monopolistischcompetetieveproducentenproberenditzoveelmogelijktegentegaandoorveelreclametemakenomhunproductzouniekmogelijktemakentegenoverderestenhunmarktmachttevergroten

0

2

4

6

8

0 1 2 3 4

Monopolistischeconcurrentie

MO vraag MK GTK

0

2

4

6

8

0 1 2 3 4

Perfecteconcurrentie

MO vraag MK GTK

M

XV.V Welvaartuitdevorigehoofstukkenbleekdatperfecteconcurrentievanuiteenwelvaartsstandpuntsuperieurisaaneenmonopolieenomdateenmonopolistischconcurrentiëlemarkteenaantalkenmerkenvanperfecteconcurrentiebevat,zoumenvermoedendatookdezemarktsuperieurisquawelvaart

hetisechteringewikkelderdandat,omdaterduidelijkeenvormvaninefficiëntieaanwezigisbijmonopolistischeconcurrentie,namelijkeenprijsdiehogerligtdandeMKbijevenwicht

ditbetekentdaterconsumentezijndieextraeenhedenmeerwaarderendandekostvoordeproducentomzeteproduceren,maaromdatdezeeenhedennietwordengeproduceerdzittenwemeteenwelvaartsverlies(zelfdesituatiebijmonopolie)

anderzijdskunnendeconsumentenwelgenietenvanproductvariatieeniserduskeuze

hetisnietmakkelijkomditvoor-ennadeeltegenelkaaraftewegenenveelzaldanookafhangenvanhoesterkdeconsumentdeproductvariatiewaardeert

XV.VI Samenvatting

PERFECTECONCURRENTIE

MONOPOLISTISCHECONCURRENTIE MONOPOLIE

doelstelling winstmaximalisatie winstmaximalisatie winstmaximalisatie

regel MO=MK MO=MK MO=MK

winstopkortetermijn ja ja ja

prijsnemer ja nee nee

prijs P=MK P>MK P>MKwelvaartsmaximaliserende

hoeveelheid ja nee nee

aantalproducenten heelveel veel éentoetredingsbarrièresop

langetermijn nee nee ja

winstoplangetermijn nee nee ja

prijsdiscriminatiemogelijk nee ja ja

marginaleopbrengsten MO=P MO<P MO<P

XVI OligopolieXVI.I Eigenschappenindevorigehoofdstukkenanalyseerdenwereedsdriemarktvormen,maarhebbenwemetdezedrieallemogelijkegevallengezien?

alswekijkennaardeBelgischebiermarktzienweeenvierdemarktvormverschijnen

ABInBevisbijvoorbeeldgoedvoor55%vandetotalemarkt,daarnakomenernogtweegroteproducentenmetrespectievelijk15%en5%vandebiermarkt

derestvandemarkt(25%)issterkverdeeldondertallozekleinebrouwerijen

opheteerstezichtleekdezemarktvormopmonopolistischeconcurrentie,maaromdaterslechtsenkelegrotespelersmeedoen,sprekenwevaneenOLIGOPOLIE

=eenmarktvormwaarbijenkeleproducentengelijkaardigeofidentiekeproductenverkopenendemarktdomineren,watleidttotstrategischeinteractietussendeproducenten

è strategischeinteractieontstaatwanneerhetgedragvanéenproducentdeandereproducentenbeïnvloedt

oligopoliesvertonentypischeenhogeCONCENTRATIE-INDEX

=cumulatiefaandeelvande?grootstebedrijvenindetotaleomzetineenmarkt

ABInBevenHeinekenbijvoorbeeldhebbeneenconcentratie-indexvan70%omdatzijsamen70%vandeBelgischebiermarktinhandenhebben

OLIGOPOLIE-UITKOMSTEN

omdathetbeperkteaantalproducentenopverschillendemanierenmetelkaarkunneninteragerenzijnermeerdermarktuitkomstenmogelijk

ditiseengrootverschilmetdevorigehoofdstukken,waareraltijdslechtséenmodelenmarktuitkomstmogelijkwas

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

0 1 2 3 4

Mogelijkeoligopolieuitkomsten

MO vraag MK

evenwichtmonopolie

evenwichtperfecteconcurrentie

oligopolieuitkomsten

OVERZICHTMARKTUITKOMSTEN

XVI.II Evenwicht,strategischeinteractieenspeltheorieeenevenwichtiseensituatiewaarbijdedoordeconsumentengevraagdehoeveelheidgelijkisaandedoordeproducentenaangebodenhoeveelheid,beidezijntevredenenerisgeenenkelemotivatieomietstewijzigen

wanneerweditideewillentoepassenopeenoligopolieisereenbelangrijkverschil,namelijkdatdeproducentenelkaarkunnenbeïnvloedenmethunacties

eensproducentBweetwatproducentAheeftgedaan,zalhijzijngedragdaaropafstellenenzalbijgevolgproducentAopzijnbeurtweerreagerenopB

eenevenwichtineenoligopoliewordtdaaromgekenmerktdoordevoorwaardedatgeenenkeleproducentzijngedragnogwiltveranderenalshijhetgedragvandeanderenkent

daarnaastblijftnatuurlijkgeldendatdevraagenhetaanbodaanelkaargelijkzijn

ditsoortevenwicht,waarbijdeproducenthetgedragvandeanderenkentengeenenkeleproducentervoordeeluithaaltzijneigengedragtewijzigen,noemenweeenNash-evenwicht

SPELTHEORIE

stel,indemarktvandesmartphoneszijnerslechtstweeproducenten,SamsungenApple,enelkvanhenheeftpreciesdehelftvandemarktinhanden

AppleenSamsunglancerenelkeennieuwmodelenverkopenvoor20miljardeurobeidenspenderen2miljardaanreclameen8miljardaanproductie,dusnog10miljardwinst

devraagisechterwaaromzebeidennietbesluitenomgeenreclametemaken,aangezienzedanbeidemeerzoudenverdienen,zoalswekunnenaflezenindevolgendepay-offmatrix

AANTALONDERNEMINGEN

TYPEGOED

PERFECTECONCURRENTIE

MONOPOLISTISCHECONCURRENTIE

OLIGOPOLIE

GRAAN BIERBOEKEN

MONOPOLIE

DRINKWATER

identiek gedifferentieerd

veel

eenpaar éen

APPLE

adverteren nietadverteren

SAMSUNGadverteren 10-10 15-3

nietadverteren 3-15 12-12

inhetgevaldatbeidenadverterenmakenzeduselk10miljardwinst,maarindiengeenvanbeidezouadverterenzougeenenkeleconsumentovertuigdwordenomteveranderenvansmartphone(dusgeenverschilinmarktaandeel)enzoudenbeideondernemingen2miljarduitsparen

deredendatbeidenaltijdzullenadverterenisomdat‘niet-adverteren’geenNash-evenwichtis

steldatSamsungbeslistomgeenreclametemakenendathetverwachtdatApplehetzelfdezaldoenomdewinsttemaximaliseren

Applezaldandeprikkelvoelenomwelteadverterenomdathetopdiemanier15miljardwinstkanmakenterwijlSamsungmaar3miljardwinstmeerzalmaken

indienSamsungweladverteert,zalApplenatuurlijknietwillenachterblijvenenzalhetookreclamemakenomzijneigenwinstnietteverliezen

opdiemanieris‘adverteren’weleenNash-evenwicht;beidepartijenvolgenhunbestestrategie,rekeninghoudendmetdeandere

XVI.III Competitieinduopolie–Bertrandvs.Cournotwehebbenzojuistde‘speltheorie’geïntroduceerdalseenalgemeenanalysekadervoorstrategischeinteractieengaanditnuspecifiekertoepassen

webeschouweneenmarktmettweeproducenten(duopolie)dieeenidentiekgoedproducerenwaarbijconsumentenduszullenkiezenvoordelaagsteprijs

eendergelijkesettingnoemenweeeneenBertrand-competitie

BERTRAND-COMPETITIE

verondersteleenstadmettweeplatenwinkels,VinylAenVinylB

beidenverkopenzedezelfdeplaten,hebbenzeeengelijkaardigewinkel,ishetpersoneelevenvriendelijkenzijndewinkelsevenbereikbaar,bovendienhebbenbeidewinkelseenconstantemarginalekostvan20euro

deconsumentzalduszijnplatenkopenbijdewinkeldiedelaagsteprijsaanbiedt,diedandevolledigemarktinhandenheeft

indienbeidedezelfdeprijzenhanterenzullenzeevenveelklantenhebbenenduselkdehelftvandemarktinhandenhebben

VinylAenVinylBzullenduselkaarsprijzenindegatenhoudenenaltijdgoedkoperproberenzijndandeandereMAARdelaagstmogelijkeprijsis20euro,andersmaaktmenverlies

beidewinkelszullendusverkopentegen20euro,geenwinstmakenenelkdehelftvandemarktinhandenhebbenàeriseenNash-evenwichtbereikt

COURNOT-COMPETITIE

inhetvoorgaandevoorbeeldkoneenproducentdevolledigemarktbinnenhalendoorzijnprijsietslagertezettendanzijnconcurrent

devraagisnatuurlijkhoerealistischhetisdateenonderneminggenoegkanproducerenomdevolledigemarkttevoorzien

daaromishetbelangrijkvooreenproducentomeengoedzichttehebbenopzijnproductiemogelijkhedenzodathijweetwathijkanproduceren

hetCournot-modelgaatuitvanconsumentendieeenhoeveelheidkiezenipveenprijsvoorhungoed

inditmodelbeslissenalleproducentengelijktijdigoverdehoeveelheiddiezeproduceren

è webekijkenopnieuwonsduopolie,metVinylAenVinylB

beidewinkelsbeslissennuhoeveeleenhedenvaneennieuweplaatzezullenaanbieden

steldatVinylAdetotalevraagindestadschatopVtot(metalsgevolgeenaantalplatenQtotnodigopdemarkt)envermoedtdatVinylBQBeenhedenopdemarktzalbrengen

deindividuelevraagvoorVinylAbedraagtdusVA=Vtot–QB

ditnoemenwedeRESIDUELEVRAAG=hetverschiltussendemarktvraagenhetaantaleenhedenaangebodendoorandereproducenten

VinylAgedraagtzichnualseenmonopolistdoor(opbasisvanVA)tebepalenhoeveelhijzalmoetenproduceren(QA)enwatdeprijszalzijn(optimalisatie)

hetjuistinschattenvanhetgedragvanVinylBisdusbelangrijkvoorVinylA

doorallemogelijkeproductievolumesvanVinylBtebeschouwenkunnenwevoorVinylAeenREACTIEFUNCTIEopstellen

=strategievaneenproducentalsantwoordopverschillendemogelijkebeslissingenvanzijnrivalen

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5 6 7

Residuelevraag

Vtot MOtot Va MOa MK

QAQtot QB

beidewinkelswilleneeneenoutputniveaukiezendathunwinstmaximaliseert,gegevendeverwachteoutputvandeandereproducent

beidenwetenechterookdathuneigenstrategieeeninvloedtzalhebbenopdeoptimalestrategievandetegenstanderendatereenreactiezalvolgen

ditprocesvanover-en-weerstrategischeinteractiewordtweerspiegelddoordereactiecurvesenzaluiteindelijkleidentoteenevenwichtophetsnijpuntvanbeidecurves

XVI.IV Collusie,kartelsenprijsleiderschaptotnutoewasconcurrentieonsstandaarduitgangspunt,bedrijvenproberenwinstteboekentenkostevanelkaardoorelkaarsconsumentenvoorzichtewinnen

echter,ineenoligopolieishetnietondenkbaardathetbeperktaantalgroteproducentenafspreektomzichsamenalseenmonopolietegedragen,omdatditgrotereeconomischewinstboekt

zezullendussamenhunproductieenprijsafstellenopdeoptimalehoeveelheid

dergelijksamenwerkingsgedragvandeproducentennoemenwecollusie,hetgeheelvansamenwerkendeondernemingenishetkartel

eenmarktevenwichtvaneensuccesvolkartelvaltsamenmetdatvaneenmonopolieenisdusnietmoeilijkuittewerken,hetsnijpuntvandeMO-enMK-curvebepaaltdehoeveelheid,devraagcurvebepaaltdebijhorendeprijs

deeconomischewinstvandemonopolist(endusookvaneenkartel)gaattenkostevaneendeelvanhetconsumentensurpluseneriseenonvermijdelijkverliesvanwelvaart

omdieredeniskartelvormingindemeestelandenverboden

0

10

20

30

40

50

60

70

0 10 20 30 40 50 60

hoeveelheidVinylB

hoeveelheidVinylA

Reactiefuncties

reactiecurveVinylA reactiecurveVinylB

PRIJSLEIDERSCHAP

indeBelgischebiermarktisABInBevzogrootdathetmetgemakHaachtenAlken-Maeskanwegconcurrerendoortijdelijkzeerlageprijzentehanterenennadiendevolledigebiermarktinhandentekrijgen

HaachtenAlken-MaeswetenditenhoudenzichdaaromaanhetprijsbeleidvanABInBev

è indezemarktisABInBevdeprijsleider

dezegrafiekengevendesituatievaneenmarktvormmeteenprijsleiderweer

VtotisdetotalevraagindemarktenhettotaleaanbodvandeanderebrouwerijenHaachtenAlken-Maes(QH-AM)probeertABInBevzogoedmogelijkinteschatten(zietweedegrafiek)

opbasishiervanbepaaltABInBevzijnresiduelevraagendebijhorendemarginaleopbrengsten

metdievraagenMO-curvevoertABInBevdegewoneoptimalisatieuit(MO=MK)enbrengteenhoeveelheidQAopdemarkttegeneenbepaaldeprijs

detweeanderebrouwerijenvolgenABInBevenbrengenhunhoeveelheidQH-AMeveneenstegendieprijsopdemarkt

hetgroteverschilmethetCournot-modelisdatdebedrijvennaastABInBevzichtevredenstellenmethetresterendedeelvandemarktendeprijsvolgennadatABInBevalheeftbeslist

DEINHERENTEINSTABILITEITVANKARTELS

samenwerkenendetotaleoutputbeperkenlijktvoordeoligopoliemarkteneeninteressantemanieromhuneconomischewinstoptedrijven

collusieisechternieteenvoudiginstandtehouden,omdathetgeenNash-evenwichtis

elklidvanhetkartelvoeltimmersdeprikkelomzijnkompanente‘bedriegen’enmeertegaanproduceren,deprijsligtimmersveelhogerdandemarginalekostdoorhetqoutum

kartelszijnmoeilijkinstandtehoudenomdatvoorelklid,zichaanhetquotumhoudeneconomischnietdebesteoptieis,gegevendekeuzevandeanderenomdeafsprakenwelnateleven

0

2

4

6

8

3 4 5 6

Aanbodandereproducenten

aanbod

0

2

4

6

8

0 1 2 3 4 5 6

Prijsleider

MO vraag MK Vtot

QA Qtot Qtot–QA=QH-AM

XVII Twee-enmeerzijdigemarktenenkelhoofdstuk17.4istekennen!

echter,enkeledefinitieszijnnoodzakelijk

TWEEZIJDIGEMARKT=marktmeteeneconomischplatformdattweegroepenconsumentenverbindt

eeneconomischplatformiseenPRODUCENTwiensgoedbestaatuithetbijelkaarbrengenvanverschillendetypesconsumenten

eenplatformcreëerttoegevoegdewaardeomdatdeverschillendegroepenconsumentenelkaarvanpositievenetwerkeffectenvoorzien

bijvoorbeeld:deondernemingVisaiseeneconomischplatformmettweegroepengebruikers

§ mensendieeencreditcardgebruikenvoorhunbetalingen§ handelaarsdiecreditcardholdersgebruikenzodatmensenkunnenbetalenmethunkaart

ditplatformcreëertwaardeomdatdehandelaarsveelmensenwillendiebetalenmeteenkaartterwijldeconsumentenzoveelmogelijkhandelaarswillenwaarzekunnenbetalenmethunkaart

XVII.IVDeeleconomiealsspecifiekevormvanplatformeconomiedoordedigitalerevolutieisheterggemakkelijkgewordenomconsumententeverbindenmetproducentenofmetandereconsumentenopdigitaleplatformen,waardoortransactiekostendalen

ü informatiekostendalenspectaculairomdatdepartijenelkaarbeterkennenenbegrijpenwaardoordeproducentweetwathijmoetaanbieden,opdezemanierwordendeklassiekeproblemenzoalsadverseselectionenmoralhazardvermeden(p5vandesamenvatting)

ü ookdezoekkostendalendrastischomdatmenvialocatietechnologievraagenaanbodveelbeteropelkaarkanafstemmeninruimteentijd

ü verderverdwijnthetbetalingsrisicodoorallebetalingendigitaalteregelenviacreditcards

dedigitaliseringheefthetookvoorconsumentengemakkelijkergemaaktomhetgebruikvanproductenmetelkaartedelen,ditsoortplatformeconomienoemenweDEELECONOMIE

=eenmarktvormwaarbijeentransactieplaatsvindttussentweeconsumentendietoegangverschafttothetgebruikvaneenfysiekgoed

uitgaandevandedefinitiemoeteendeeleconomiedusvoldoenaandriecriteria

1. transactiesvindenplaatstussenconsumenten(C2C)2. consumentenverschaffenelkaartoegangtotgebruikvegoed,geeneigendomsoverdracht3. hetbetrefteenfysiekgoed,geenzuiveredienstverlening

webekijkennuvierverschillendesoortenvaneendeeleconomie,waartelkensaanverschillendevoorwaardenwordtvoldaan

ECHTEDEELECONOMIE

dedeeleconomiedieaanalledriedevoorwaardenvoldoetkunnenwebijvoorbeeldvindenindesectorvandemobiliteit,waarbijconsumentenhunautodelenmetanderenenzoderolvaneen‘taxichauffeur’opzichnemen

eenandervoorbeeldkunnenwevindenindetoerismesector,methetbekendesysteemvanplaatselijkebewonersdieeen‘AirBnB’openenvoortoeristen

TWEEDEHANDSECONOMIE

alserslechtsenkelaandevoorwaarden‘transactietussenconsumenten’en‘eenfysiekgoed’wordtvoldaansprekenwevaneentweedehandseconomie,waarerdusweleeneigendomsoverdrachtis

tweedehandseconomiebestaatalzolangdemensbestaat,denkmaaraanrommelmarkten,maarookaantallozewebsiteszoalsKapazaeneBay

PRODUCT-DIENST-ECONOMIE

wekunnensprekenvandezeeconomiealshetomtoegangtothetgebruikvaneengoedgaat,maarzonderdatdetransactietussentweeconsumentenplaatsvindt

hetgaathierombedrijvendieallerleisoortenproductenhurenaanconsumenten,denkmaaraanautogaragesentuinbedrijven

OP-AFROEP-ECONOMIE

indittypedeeleconomiewordtvoldaanaandevoorwaarden‘transactietussenconsumenten’en‘toegangtotgebruik’maarhetgaathierduswelomzuiveredienstverlening

zokunjebijvoorbeeldopverschillendewebsitesmenseninhurendievoorjouthuiskomtkokenofkomtbabysitten,erbestaanzelfsinternationalewebsiteswaarjemensenkuntinhurenvoorbepaaldetakenzoalshetschrijvenvansoftware

SCHEMA

DEELECONOMIE

transactietussenconsumenten

PRODUCT-DIENST-ECONOMIE

VOORDELENVANDEELECONOMIE

eendeeleconomieheeftdirecteenindirectevoordelen

v directevoordelenmensenzullenpasvrijwilligdetransactieaangaanalsbeideerbetervanwordenbijdelenvaneenhuiszoalsbijAirBnBwordenzoweldelokalepersoonalsdetoeristerbetervanenbeidenzienhunwelvaartstijgen

v indirectevoordelendankzijdeelplatformenkunnenwemeteenzelfdehoeveelheidproductenengrondstoffenmeerbiedenaandeconsumenten,watleidttotminderenergieverbruikenuitstootbovendienzorgtditervoordatmensensteedsmindergeïnteresseerdzijnineigendomenmeeringebruik,ennetdaaromzullenproducentenmeermoeteninzettenopproductendielangermeegaan

MOGELIJKEPROBLEMENMETDEELECONOMIE

§ teneerstezijnerdenegatieveindirecteeffectenofexternaliteiten(p74insamenvatting)derdenkunnennamelijklasthebbenvantweepartijendieeentransactieaangaandenkmaaraanbijvoorbeeldeenlawaaierigegroeptoeristendieAirBnBheeftbijjebuurman

§ tentweedeiserinsommigedeeleconomiesectoreneenduidelijkprobleemmetmarktmachtineendeelplatformhebbendeeigenaarsduidelijkhetmeestebaatenalsergenoegmensenmeedoenindedeelplatformontstaanervanzelfnatuurlijkemonopolies,watnatuurlijkmisbruiktkanwordenditkanwordenopgelostdoordedeelplatformenteorganiserenofdoorhentestructurerenalseennon-profitorganisatie

§ dedeeleconomiekanmogelijksookdeongelijkheidversterkenmensenmeteengrotervermogenkunnenduurderegoederenaanschaffenenzetegenbetalingdelen,terwijlmindervermogendemensendezegoederennietkunnenbetalenhetgevolgisdatdemeervermogendemensennogsnellergaanverdienenterwijlderestachterblijft

§ depositievemilieu-effectenkunnenwordentenietgedaandooreenstijgingvanconsumptieomdateendeeleconomiehetgebruikvangoederengoedkopermaaktzaldevraagnaardezegoederenencomplementairegoederenstijgendoorhetinkomenseffect(hetreëleinkomenstijgtdoordegoedkoperegoederen)kanookdevraagnaaranderegoederentoenemenenenergieverbruikenuitstoottoenemen

§ daarnaastzijnerookdesocialeeffectendeelplatformenzijntegenwoordigvaakwereldwijdwatertoeleidtdatmensenbinneneenbepaaldefamilieofvriendenkringmindermetelkaaromgaan,enmeerinternationaalkijkenburengaanmogelijksnietmeerhuntuingeriefaanelkaaruitlenen,maarelkaargewoondoorverwijzennaareenwebsitewaarzeervoorkunnenbetalen

§ hieropverdergaatdeontmenselijkingvanhetdelendankzijonlineratingsystemenwetenmensenmeteenwatvoorverhuurderjijbentenisergeensociaalcontactmeernodigomelkaarinteschatten

§ deeleconomiekanookbijdragentothetverspreidenvanvooroordelenendiscriminatieintegenstellingtotdeklassiekemarktenisgeldnietaltijdblind,enweetdeverhuurderduswieergebruikmaaktvanzijngoederenalsdieverhuurderbepaalderacistischevoorkeurenheeftkanhijbepaaldegroepenvanmensenmeeraanrekenen,ofhenzelfsuitsluiten

§ tenslotteiserooknogdetechnologischediscriminatiezondersmartphoneencreditcardkanjetegenwoordignietmeeindemeestedeelplatformenwateenprobleemvormtvoormensendienietmeezijnmetdemodernetechnologieofergewoongeengeldvoorhebben,wantzijkunnennietmeegenieten

Deel6:Deoverheid

herhalingvandePareto-grens(ziepagina3vandesamenvatting)

nieuwbegrip:PARETOVERBETERING

=eenveranderingdieertoeleidtdatdewelvaartvanminstenséenindividutoeneemtzonderdatdewelvaartvaniemandandersafneemt

wanneermarktengoedwerkenwordteensituatievanPareto-efficiëntiebereikt,deindividuenbuitenallemogelijkhedenuittotzeeenpunthebbenbereiktopdenutsmogelijkhedengrens

o alsditniethetgevalis,betekentditdaternoggeenpuntopdePareto-grensisbereiktendathetookgewoonnietgebeurt,erisduseenwelvaartsverlies

hierkandeoverheidingrijpenomzo’npuntweltebereiken,ditingrijpennoemenweallocatie

o ineentweedesituatiekanhetookdaterweleenpuntopdePareto-grensisbereikt,maardatdeverdelinghoogstongelijkistussendeindividuen

inditgevalkandeoverheideenherverdelingsbeleidtoepassen,ditnoemenwedistributie

o ineenderdegevalkandeoverheidvanoordeelzijndaterteveelconjunctuurschommelingen(verderuitgelegdindeel11)zijnopdemarkteningrijpen

ditsoortingrijpennoemenwestabilisatie

inderealiteitlopendezeingrepenvaakdoorelkaar,eenbepaaldeactiekanzowelallocatieve,distributievealsstabiliserendegevolgenhebben

inditdeelbestuderenwedewerkingvandeoverheidenhaarrolindeeconomie

XVIII Externeeffectentotnutoezijnweersteedsvanuitgegaandatallekostenineenmarkttransactiewordenbetaaldenontvangendoordekoperenverkoper,metanderewoorden,datergeenkostenzijnvoorderdenofdatexternepartijeneenvoordeelhebbenbijdetransactie

ditisechterwelmeestalhetgeval,weomschrijvendezealsEXTERNALITEITEN

=kostenofopbrengstenalsgevolgvaneenmarkttransactiedietenlastevallenoftengoedekomenaaneenderdepartijdienietrechtstreeksbetrokkenisbijdetransactiezondercompensatie

!kopernochverkoperheeftdeintentieomexternaliteiten/externeeffectenteveroorzaken

§ bijopbrengstenvoorderdensprekenwevanpositieveexterneeffecten§ bijkostenvoorderdensprekenwevannegatieveexterneeffecten

XVIII.I Negatieveexterneeffectenwenemenhetvoorbeeldvaneenchemischbedrijfdatbijdeproductieluchtverontreinigingveroorzaaktwatleidttotmaatschappelijkeensocialekostenindeomgeving

echter,ineenvrijemarkteconomiezonderoverheidstussenkomstenmilieuregelszalniemanddezekostenvergoedenaandeomwonenden,nochhetbedrijf,nochzijnklanten

opdezemanierwordtdewelvaartnietgemaximaliseerdenzittenwemetMARKTFALEN

=eenallocatievanmiddelenindevrijemarktdiedewelvaartnietmaximaliseert

naastdegebruikelijkemarginalekostenvanhetchemischbedrijfzijnervoorhetbedrijfdusookmarginaleexternekosten(MEK)

ditzijndebijkomendeexternekostenvooreenextraeenheidproductie,inditgevaldusdekostenvoordeverontreinigingalsmeneenextraeenheidproduceert

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6

prijs

hoeveelheid

Negatieveexterneeffecten

vraag Ap Am

vervuiling

kostvanvervuiling

deaanbodscurveApweerspiegeltdeprivatemarginalekostenvanhetbedrijfendemaatschappelijkekostencurveAmweerspiegeltdevolledigemaatschappelijkekostenvandeproducent

demaatschappelijkekostencurveisdusdesomvandeprivateenexternekosten

hetmarktevenwichtgevormddoorApendevraagnegeerthetbestaanvanexterneeffectenenisgebaseerdopincompleteinformatie

hetmaatschappelijkwenselijkevenwichtwordtgevormddoorAmendevraagencreëerteennieuweprijsenproductiehoeveelheiddiedewelvaartwelmaximaliseert

steldatdeoverheiderinslaagtomdegeproduceerdehoeveelheidterugtedringentotdemaatschappelijkwenselijkehoeveelheid,hetoptimum

heteerstewatopvaltiseendalingvandewelvaartvandeprivatemarktmetA

ditomvatzowelconsumenten-alsproducentensurplus

§ deproducentenzijnimmersbereidommeerteproducerendanhetoptimum§ deconsumentenzijnbereidommeertespenderen,maarhetaanbodistelaag

tegenoverditwelvaartsverliesstaatechterdatdemaatschappijminderzalleidenonderdeverontreiniging,erzijndusmindernegatieveexterneeffecten

ditzorgtvooreenmaatschappelijkvoordeeltergroottevanA+Bofdedalingvandeexternekosten

Bweerspiegeltdeexternekostenalsgevolgvandeoorspronkelijkeoverproductiemaardooroverheidsinmengingverdwijntdezeoverproductieendusdebijhorendekosten

detotalemaatschappelijkewelvaartisdusgestegenmetB(A+B-A),watdusookeenmaatstafisvoorhetoorspronkelijkwelvaartsverlies

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6

prijs

hoeveelheid

Welvaartsverliesbijnegatieveexterneeffecten

vraag Ap Am

vervuiling

kostvanvervuiling

A

Boptimum

PIGOUVIAANSEBELASTINGEN

wehebbenaangetoonddatnegatieveexterneeffectenleidentotmarktfalenendatwemeermaatschappelijkewelvaartkunnenbereikendoordeproductieteverminderen

devraagisnu,hoerealiserenwedit

eenoplossingiseenbelastingheffenopdeproductievanhetvervuilendebedrijfdatexactgelijkisaandemarginaleexternekost

steldateenbedrijfpertonproductie50euroaanmarginaleexternekostenheeft,danzaldeproducentzijnproductmoetenverkopentegendeoorspronkelijkeprijs+50euro(zoalseenaccijns)

indiendeproducentdezekostwerkelijkvolledigdoorrekentaanzijnklantenwordtdekostperfectgeïnternaliseerdàéenvandepartijenbetaaltdekostzodatwelaandejuisteprijswordtverkocht

dezebelastingnoemenweeenPIGOUVIAANSEBELASTING

=belastingdieovereenstemtmetdenegatieveexternaliteitvaneenbepaaldproductwaardoorhetmarktevenwichtophetmaatschappelijkwenselijkpuntkomtteliggenenmarktfalenisopgelost

consumentensurplus producentensurplus overheid derden

voorbelasting A+C+D A’+E+F

nabelasting C F D+E A+A’+B

doordebelastingverdwijntdeoverproductieendedaaraangekoppeldetransactiesA+A’maarhetvoordeelvandelagerevervuilingskostenisgroter,namelijkA+A’+B

dePigouviaansebelastingzorgtdusnietenkelvooreenverschuivingvandewelvaartnaardeoverheid,maarookvooreentoenamevandetotalemaatschappelijkewelvaart=B

0

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6

prijs

hoeveelheid

Pigouviaansebelasting

vraag Ap Aminditvoorbeeld wordtdeexternekostverdeeld

vervuiling

kostvanvervuiling

AB

optimum

A’

C

D

E

F

prijsconsumentnabelasting

prijsvoorbelasting

prijsproducentnabelasting

PIGOUVIAANSEBELASTINGEN,EMISSIERECHTENENVERBODSBEPALINGEN

hetideeachterdePigouviaansebelastingisdatdeveroorzakervandekostendezeinternaliseertwaardoordemarktuitkomtopeenoptimaleproductiehoeveelheid

debelastingbepaaltduseigenlijkdemarktprijsvandevervuiling

dekostprijsoméeneenheidvervuilingtevermijdennoemenwedemarginalereductiekostvandevervuiling,eenkostdienietstabielis,maarkantoenemenalsalveelisgespendeerdaanreductie

vooreenbedrijfdatnognietsheeftgeïnvesteerdinemissiereductieishetdanweerveelgoedkoperomhierietsaantedoen

voorbeeld:alsdeoverheideenbelastinginvoertvan10europertonCO2uitstoot,zaleenondernemingallereductiemaatregelennemenmeteenmarginalekostlagerofgelijkaan10euro

immers,alshetmeerdan10eurokostomdeuitstootteverminderen,zaldeonderneminglieverdebelastingbetalendaninvestereninemissiereductie

debelastingbepaaltdusookhetsoortmaatregelendatzalwordengenomen:eenhogebelastingzalervoorzorgendaterduremaatregelenwordengenomen,terwijleenlagebelastingslechtskleineinspanningenzalveroorzaken

eenanderinstrumentomvervuilingtegentegaanzijnEMISSIERECHTEN

=hetrechtomeenbepaaldehoeveelheidvervuilingindeomgevingtebrengen,envooralhetverbodommeertevervuilendanhetemissierechttoestaat

omemissierechtenuitteleggenbekijkenwedebelastingopvervuilingopeenanderemanier

opdemarktzijnertallozeondernemingendievervuilen,maarvoordeéenishetveelduurderomhierietsaantedoendanvoordeander,erisduseengroterevraagomtemogenvervuilenbijsommigeondernemingen

watdePigouviaansebelastingduseigenlijkdoet,isvoorelkindividueelbedrijfdeprijsvoorvervuilingvastleggen,waardoorviakruisingmetde‘vraagnaarvervuiling’vanallebedrijvendetotalehoeveelheidvervuilingindeeconomiekomtvastteliggenophetoptimaalniveauQ

bedrijvengaandusvergelijkentussendeprijsvooremissiereductieendeopgelegdePigouviaansebelasting,maarzullenookcontrolerenofdebelastingeraldannietvoorzorgtdatzeuiteindelijkverliesmaken

indiendithetgevalis,zalhetbedrijfdeproductiestoppenengeenvraagnaaremissiemeerhebben

inplaatsvandeprijsvandevervuilingopteleggen,kandeoverheidopbasisvandeoptimalehoeveelheidvervuilingQemissierechtentoekennenaandebedrijven

indiendezeemissierechtenverhandelbaarworden,zullenbedrijvendiegoedkoophunuitstootkunnenverminderen,hunemissierecht(deels)verkopenaananderebedrijven,dieditnietgoedkoopkunnen,maarvoorwiedeprijsvoorhetrechtwelbeteruitkomt

opdiemanierwordtdeoptimalehoeveelheidvervuilingnietoverschredenenwordtdeverminderingvanuitstootgerealiseerddoordebedrijvendiedathetbestkunnen

uiteindelijkhebbenPigouviaansebelastingenenemissierechtenhetzelfdeeffect

hetgebruikvanPigouviaansebelastingenenemissierechtenbeperktzichnietenkeltothetbestrijdenvan(lucht)verontreiniging,maarwordtalgemeentoegepastbijhetbestrijdenvannegatieveexterneeffecten

alswekijkennaarhetverkeer,kunnenweeenderdebestrijdingsmiddelvoornegatieveexternaliteitenaanhalen,namelijkverbodsbepalingen

denegatieveexterneeffectenvanchauffeursdietesnelofdronkenrijden,wordenbestredenmetverbodsbepalingenzoalssnelheidslimieteneneenmaximumvanalcoholpercentageinhetbloed

dezeverbodsbepalingenzijnnietverhandelbaar,omdatbijvoorbeeldbijvervuilinghetnegatieveexterneeffectafhangtvandetotalehoeveelheid,terwijlbijhetrijgedragopdewegdenegatieveexternaliteiten(verkeersslachtoffers)afhangenvanelkeindividuelewetsoverschrijding

eenandervoorbeeldvaneenverbodsbepalingishetverbodopnachtlawaaina22uur

ditiseenzeermooivoorbeeldvanexterneeffecten:eengroepmensenbouwteenfeestjeenheeftdaarallevoordelenaan,terwijldeburengeenoogdichtdoen

XVIII.IIPositieveexterneeffectennaastnegatieveexternaliteitenzijnergelukkigookpositieveeffectendiekunnenontstaanvoorderdenbijeentransactie

eenvoorbeeldhiervanishetonderwijs

inprincipezouditeenprivatetransactiekunnenzijntussenaanbieders(onderwijsinstellingen)envragers(studenten)dieechterbeidegeenrekeninghoudenmetexterneeffectenvanonderwijs

meeropgeleidestudentenbetekentmeergetalenteerdewerknemersenondernemers,technologischevooruitgang,economischegroei,meerinkomenvoordemaatschappij,..

depositieveexternaliteitenvanonderwijsoverstijgendusruimschootshetmarginaalnutvoordestudentendewinstvoordeonderwijsinstelling

omdatdemarktditechterzietalsslechtseenprivatetransactieiserduseenlageraanboddanmaatschappelijkwenselijk,watleidttoteenwelvaartsverlies

ookbijpositieveexterneeffectenvindenwedushetprobleemvanmarktfalen

0

2

4

6

1 2 3 4

Emissierechten

vraagemissierechten aanbodemissierechten

0

2

4

6

1 2 3 4

Pigouviaansebelasting

vraagnaarvervuiling Pigouviaansebelasting

weillustrerenhetmarktfalenbijpositieveexternaliteitenaandehandvandezegrafiek

deprivatemarginalekostengevenzoalsaltijdhetaanbodweervanonderwijsopdemarktdatdewinstvoordeaanbiedermaximaliseert

devraagnaaronderwijsvandestudentenisVpenweerspiegelthunbereidheidtotbetalen

hetgroteverschilmetnegatieveexterneeffectenisdatdezekeernietdemaatschappelijkekosthogerligtdandeprivatekost,maardathetmaatschappelijknuthogerligtdanhetprivatenut

demaatschappelijkevraagVmoverstijgtdeprivatevraagcurveenisdesomvanhetprivatemarginalenutVpendepositieveexternaliteiten

demaatschappelijkwenselijke‘hoeveelheid’onderwijsvindenweinhetoptimum

indienhetoptimumwordtbereiktzouindeeersteplaatsdeprivateonderwijsmarktoppervlakteAaanwelvaartverliezen,omdatvoordeextrahoeveelheidonderwijsdebereidheidtotbetalenVponderdemarginalekost(aanbodscurve)ligt

maarditverlieswordtruimschootsovertroffendoordeexternewaardevanditonderwijsvoordemaatschappijterwaardevanA+B(dustotaletoenamevandewelvaartmetB)

alsmennietzouingrijpenopdezevolledigprivatemarkt,zoumenblijvenvastzittenaaneenwelvaartsverliesB

natuurlijkzullendeaanbiedersvanonderwijseencompensatievragenbijdeoverheidvoordegeledenverliezen,watonsbrengtbijdePigouviaansesubsidies

0

1

2

3

4

5

6

7

1 2 3 4 5

prijs

hoeveelheid

Marktfalenbijpositieveexternaliteiten

aanbod Vp Vm

B

A

PIGOUVIAANSESUBSIDIES

ditiseentypischemanierwaaropvrijwelalleoverhedenpositieveexternaliteitenaanpakkenenzoweldeproducentalsdeconsumentkangesubsidieerdworden

doorbijvoorbeeldhetonderwijstesubsidiërenkunnendescholenhundienstenaanbiedentegenlageprijzenendankzijstudiebeurzenkunnenstudentengoedkopergaanstuderen

ditisnatuurlijkslechtseengedeeltelijkewelvaartsanalyse,wantvoordezesubsidieszijnnatuurlijkbelastingennodig,dienietzijnverwerktindevorigegrafiek

maaralsdesubsidieswordengefinancierdmetgeldvanPigouviaansebelastingenopnegatieveexternaliteiten,iserenkelwelvaartswinst

andervoorbeeldvanpositieveexternaliteiten:FUNDAMENTEELWETENSCHAPPELIJKONDERZOEK

=wetenschappelijkonderzoekdatnietgerichtisopeenopkortetermijnbruikbareoplossing,technologieoftoepassing,maaropvooruitgangvandewetenschapzelf

privatebedrijvenhebbensterkestimulansenomaanonderzoek,zolangditopkortetermijnzichtbareresultatenoplevert,maarminderstimulansvoorfundamenteelonderzoek(basisonderzoek)

omdatditbasisonderzoekzulkegroteopbrengstenlevertaandemaatschappijwordtditookmeestalgesubsidieerddoordeoverheid,omdekostenopkortetermijnoptevangen

hetonder-ofnietsubsidierenvanbasisonderzoekiseenalgemeenerkendevormvanmarktfalen

GEBODSBEPALINGEN

naastsubsidieskandeoverheidhetmarktfalenbijpositieveexterneeffectenookoplossenaandehandvangebodsbepalingen

inhetonderwijsiserbijvoorbeeldeenleerplichttot18jaar

gebodsbepalingenkomeninallerleisectorenvoor,zozijnerbijvoorbeelddeinentings-ofvaccinatiecampagnesenverplichteinentingenvoorkinderen

mensenhebbenweleenstimulansomzichtelateninenten,maarerzijnookvelendieditlievernietdoenomallerhanderedenen,wateengrootprobleemis,gezienhetenormemaatschappelijknutvanvaccinaties

bijonslostdeoverheidditopdooreencombinatievangebodsbepalingenenPigouviaansesubsidies

elkkindisverplichtzichtelatenimmuniseren(gebodsbepaling)enditgebeurtinallegevallenvollediggratis(Pigouviaansebelasting)

ditheeftalsgevolgdatinBelgiëalveelziektesuitgeroeidzijnwateenpositiefexterneffectisvanonschatbarewaarde

XVIII.IIIAlternatievemanierenomexternaliteitenoptelossen

MORELEENSOCIALENORMEN

indienwewillendatmensenniettesnelrijdenenvooralnietdrinkenvoorzeinhunautostappenzijngebodenenstraffenomdiegebodenaftedwingenzekernuttig

maarmiscchienishetnognuttigeralsdemensenditnietdoenomdatzehetzelfverkeerdvinden(morelenorm)ofomdatanderenhendaaropwijzen(socialenorm)

eenvoorbeeldhiervanzijndetallozeBOB-campagnes

diezelfderedeneringgeldtookvoorpositieveexternaliteiten,namelijk,alsweonderwijsbelangrijkvinden,moetenwejongerenditlateninzienenhendaaralsmaatschappijookopwijzen

DONATIESENLIEFDADIGHEID

veelmensentredenalsvrijwilligeropomtedonerenofomeffectiefintegrijpenenzopositieveexterneeffectentebereiken

wekennenvandaagtallozeorganisatiesdiezichinzettenvoorgoededoelen,maarhetgebeurtookopkleinerniveau,bijvoorbeeldafgestudeerdendiegelddonerenaanhununiversiteit

INDUSTRIEELBELEID

ookhetindustrieelbeleidbiedteenmogelijkheidompositieveexternaliteitentebereiken

hetbekendstevoorbeelddaarvanishetgebruikvanpatenten(definitiep53vandesamenvatting)

omdatdeuitvindereenpatentkrijgttoegewezenvoorzijnbasisonderzoekwordendepositieveexternekostendeelsgeïnternaliseerdwaardoorhetbereidzalzijnommeerteinvestereninnieuweonderzoeken

COASE-THEOREMA

particuliereeconomischeagentenkunnenhetprobleemvanexterneeffectenonderlingoplossenendaarbijdewelvaartverhogen,echteropenkelevoorwaarden

• deeigendomsrechtenzijngoedomschreven• erkanonderhandeldwordenzondertransactiekosten• deschadedoordeexterneeffectenendewaardevandetransactiezijnmeetbaar• hetaantalbetrokkenpartijenisbeperkt

steldat100studentenineenstudentenhomemoetenstuderenvooreenexamenmaardatindiezelffdestudentenhomeeengroepprofessorenbeslistomdienachteenluidverjaardagsfeestjetegevenindiezelfdestudentenhome

denegatieveexterneeffectenvanhetfeestje(lawaaioverlast)hebbeneenzwaareffectopderden(destudenten)watbetekentdatermeerlawaaizalzijndanmaatschappelijkwenselijkendusookmeerbuizenophetexamendanmaatschappelijkwenselijk

hetCoase-theoremasteltechterdatbeidepartijenditkunnenoplossendooronderlingteonderhandelenwaarbijaandeviervoorwaardenisvoldaan

vooreerstmoetendeeigendomsrechtengoedomschrevenzijn:deprofessorenhebbenweldegelijkhetrechtomdaareenhelenachttefeesten

destudentenenprofessorenkunnenzonderproblemenmetelkaarcommunicerendusdetransactiekostenwordenbeperkt

stelnudatde100studentenelk10eurowillenbetalenvooreenstillenachtrustnamiddernacht,datbrengtdetotalewaarderingvanstiltenamiddernachtop1000euro

endatdewaarderingvandeprofessorenvoorhetfeestjenamiddernacht500eurobedraagt

wekennendezebedragen,zezijnmeetbaarenerzijnslechtstweepartijen,aanallevoorwaardenvanhettheoremaisdusvoldaan

Ø menzouditprobleemkunnenoplossenaandehandvanonderhandelingendieleidentoteenverbeteringvandetotalewelvaart

steldaterwordtafgesprokendatdeprofessorentotmiddernachtmogenfeestenendaarnastilmoetenzijn,ditbetekentdatdestudenten1000eurowinnenendeprofessoren500euroverliezen

alscompensatievoordeafspraakbetalendestudenten750euroaandeprofessoren,ditiseenduidelijkwin-win-situatiewant

§ destudentenhebben250eurovoordeel,wanthunwaardevoorstiltewas1000euro§ deprofessorenhebbenook250eurovoordeel,hunwaardevoorhetfeestwas500euro

detotalewelvaartstijgtdusmet500euro

hetCoase-theoremasteltookdathetnietuitmaaktwieheteigendomsrecht(eerstevoorwaarde)heeft,dusdatdetransactieookindeandererichtingkanwerken(p437-438inhetboek)

hetiseenmooietheorie,maarindepraktijkwordtervaaknietaandevoorwaardenvoldaan

o eigendomsrechtenzijnvaaknietduidelijkomschreveno deverschillendepartijencommunicerennietaltijdevenvloto dewaardevanbegrippenzoals‘stilte’isnietmakkelijkmeetbaaro inonzeglobalemaatschappijzijnervaakteveelpartijen

XIX PubliekegoederenengemeenschappelijkebronnenXIX.I Viersoortengoederenendienstentotnutoezijnweervanuitgegaandatallegoederenendienstendezelfdeeigenschappenhebben,maarnumoetenwenuanceren

wekunnengoederennamelijkcategoriserenopbasisvantweecriteria,watonsviergroepengeeft

heteerstecriteriumisdeRIVALITEITvangoederen=eengoedisrivaalwanneerdeconsumptievandeeneconsumentdeconsumptievandeandereconsumentvermindert

demeestegoederenzijnrivaal,alsikmijnmaaltijdopeet,isdatminderetenvooranderemensen

erzijnechterookniet-rivalegoederenwaarvandeeneconsumentkanvangenietenzonderdateenandereconsumentdaarmindervankangenieten,denkmaaraaneenmuseum,deopenbareveiligheid,volksgezondheid,..

hettweedecriteriumdatwegebruikenomgoederentecategoriserenisdeEXCLUSIVITEIT

=eengoedisexclusiefwanneereenconsumentkanwordenuitgeslotenvandeconsumptieervan

demeestegoederenwaarweaandenkenzijnexclusief,omdateropdemeestegoedereneeneigendoms-ofgebruikersrechtrust

erzijnechterookgoederenwaarniemandvankanwordenuitgeslotenzoalsbepaaldeinternationalewateren,eenopenbaarfietspad,eenvuurtoren,..

alswedezetweecriteriacombinerenkomenwetotvierverschillendesoortengoederen

EXCLUSIEF NIET-EXCLUSIEF

RIVAAL

privategoederen

o eenhuiso eenlaptopo drukgebruiktetolweg

gemeenschappelijkebronnen

o visininternationalewatereno wildediereno drukkeopenbareweg

NIET-RIVAAL

clubgoederenentolgoederen

o socialenetwerkeno fysiekenetwerken(NMBS)o nietdrukketolweg

publiekegoederen

o defensieenopenbareordeo gratisopenbaarzwembado nietdrukkeopenbareweg

XIX.II Publiekegoederenwehebbenalveelaandachtbesteedaanmarktprijsenmarktevenwicht,maarvoorsommigegoederenisergeenprijsenevenmineenmarkt

watisbijvoorbeelddemarktprijsvanfietspadenofopenbareveiligheid?

veelbelangrijkedingeninhetlevenlijkengratistezijn,maarditbetekentnietdatzegeenwaardehebben,wantdeconsumentkentereenpositievewaardeaantoe,ditzijnPUBLIEKEGOEDEREN

=eengoeddatniet-rivaalenniet-exclusiefisenvaaklijkthetgratis,watnietzois

nietsisgratis,erisaltijdweliemanddiebetaaltendekostendraagt,aldannietingeldofopportuniteitskosten

VRIJBUITERSENDEFINANCIERINGVANPUBLIEKEGOEDEREN

hetgrootsteprobleemmetpubliekegoederenzijndeFREERIDERS

=eenfreeriderofvrijbuiterisiemanddienietbetaaltvooreengoedmaarerwelvangeniet

demeestemensenwillenhetgoedwel,maarwillenernietvoorbetalen,watervoorzorgtdatdekostenvanhetpubliekegoednietgedektkunnenworden

hierhebbenwetemakenmetmarktfaling,dezesituatiewordtookwelhetfreeridersprobleemofvrijbuitersprobleemgenoemd

ombetertebegrijpenwathetvrijbuitersprobleempreciesisanalyserenweeensimpelvoorbeeld

stel,wehebbentweeconsumenten,AnnaenBea,enbeidenwonenalsenigebewonersineenonverlichtestraat

straatverlichtingisvoorhenduidelijkeenpubliekgoed,hetisniet-rivaalenniet-exclusiefenbeidekennenereenpositievewaardeaan:hunmarginalebereidheidtotbetalen(MBTB)ofvraagcurve

huncurveshebbeneendalendverloop,hoemeerlantaarnpaleneralzijn,hoeminderelkvanhenwiltspenderenaannogeenextralantaarnpaal

steldatAnnaenBeaelkindividueelbeslissenomaldannieteenlantaarnpaaltekopenvoorinhunstraat,danzalgeziendeprijsvaneenpaal(50euro)AnnaéenlantaarnpaalkopenenBeageen,haarMBTBvooreenpaalisslechts25euroBeawaardeertdegekochtelantaarnpaalvanAnnaechterwel,haarbetalingsbereidheidisnietnul

hierisBeaeenfreerider,zegenietwelvandestraatverlichting,maarbetaalternietvoor

detotalewaarderingvandelantaarnpaalisgelijkaan75euro,desomvandebereidheidtotbetalenvanAnnaenBea

metdeenelantaarnpaalligtdemarginalebetalingsbereidheidvandemarkt(MBTBmarkt)nogsteedsbovendemarginalekostvaneenlantaarnpaal,hetoptimalepuntisdusnognietbereikt

pasalsereentweedelantaarnpaalwordtgeplaatstwordtdeMBTBmarktgelijkaandekostvaneenpaalenwordteenwelvaartsverbeteringbereikt(grijzedriehoek)

stelnudatAnnaenBeasamenaantafelgaanzittenenafsprakenmakenoverdeaankoopvanlantaarnpalenvoorhunstraat

ditzalleidentotdeaankoopvantweelantaarnpalen,dusconformhungezamenlijkeMBTB

hierwordtvoldaanaandeSAMUELSON-VOORWAARDE

=eenpubliekgoedwordtoptimaalvoorzienwanneerdesomvandebereidheidtotbetalenvanallegebruikersgelijkisaandemarginalekostvandevoorzieningvanhetgoed

0

20

40

60

80

100

120

0 1 2 3 4

Marginalebereidheidtotbetalen

MBTBanna MBTBbea MBTBmarkt

demeestepubliekegoederenhebbenechtereenveelgrotereschaal,denkmaaraanlandsverdediging,openbareveiligheid,milieubeleid,natuurgebieden,..

hierzijnerdusmeerdantweemensendiemeegenietenenwillenbetalen

depubliekegoederenopgroteschaalwordenmeestalvoorziendoordeoverheidenbetaaltdoordeburgersaandehandvanbelastingen,omdathetonmogelijkisommetdevolledigebevolkingsamentegaanzittenendebetalingsbereidheidtevergelijken,ditbrengtenormetransactiekostenmee

wehebbenjuistgeziendatonderhandeleneenoptieisomhetfreeridersprobleemtegentegaan(mitsiedereeneerlijkis)maareenandere,meerdrastischeoplossingishetprivatiserenvanpubliekegoederen,metanderewoorden,ereeneigendomsrechtopcreëeren

alsmenbijvoorbeeldeentunnelwilbouwenzalhetvaakgebeurendatniemandwiltbetalen,ookalwillensommigemensendetunnelwel

eenoplossingisomdandetunneltelatenbouwendooreenprivateondernemingdieereentoltunnelvanmaaktenalwiepasseertmoetbetalen

zoalsalvermeld,wordtinWest-Europahetvrijbuitersprobleemmeestalopgelostdoordeoverheid

KOSTEN-BATENANALYSE

deoverheidlostdusmarktfalenoptengevolgevanhetfreeridersprobleemdoorzelfdepubliekegoederentevoorzienendekostentelatenbetalenmetbelastingsgeld

wemoetenechteroppassendathetnietdeandererichtinguitgaat,namelijkdatdeoverheidteveelpubliekegoederenaanbiedtenhiervoortehogebelastingenheft

demeestgebruiktetechniekomditoptelossenisdeMAATSCHAPPELIJKEKOSTEN-BATENANALYSE

=eenanalysevaneenpubliekgoedwaarbijdeverwachtemonetairekostenwordenafgewogentegendeverwachtemonetairebaten(inclusiefexternekostenenbaten)

ditisechterveelmoeilijkerdanhetlijkt

steldatdestadbesluitomeenbrugtebouwenoverhetcentrumenjijalseconoombentverantwoordelijkomtebeslissenofdebrugeraldannietkomt

injeanalysemoetjetallozeelementenverwerken:dedirectebouwkosten,geluidsoverlast,fijnstof,verkeersdoorstroming,..

aldezeelementenhebbenhuneigenwaardeenkostenhetisdanookeenzeergroteuitdagingomeenkosten-batenanalysevolledigoptestellen

hetgrootsteprobleemismeestalhetberekenenvandemonetairebaten,hetismoeilijkomtevoorspellenwatnudewaardeprecieszalzijn

voorbeeld:debeslissingomaldannieteenwandelbosaanteleggen

erzijntweemethodesomdewaardeervantebepalen

• gedruktevoorkeursmethode:viaenquêtesdebetalingsbereidheidvandebevolkingvragen• gereveleerdevoorkeursmethode:waarderingbaserenophetgedragvandegebruikers

SOCIALENORMEN

somskunnenpubliekegoederenookwordeningerichtzonderprivateeigendomsrechtenenzondertussenkomstvandeoverheid

voorbeeld:eenbuurvrouwindestraateenpetanquebaanopentwaariedereengratismagkomenspelenenheeftookeencollectebusstaanwaarmensenvrijwilligeenbijdragekunnenleveren

indiendemensenenkelhandeldenuiteigenbelangzouniemandnatuurlijkbijdragenenisdekansgrootdatiemandwegzouzijnmetdepotgeld

echter,wehebbenhethierovereenstraatwaariedereenelkaarkentendemensenzichverplichtvoelenietsbijtedragenaanhetpubliekegoed,ditnoemenweSOCIALENORMEN

=gedragsregelsgebaseerdopnormen,waarden,gewoontenencultuur,dieonzeverwachtingenbijinteractiesmetderdencoördinerenenzoleidentotuniformgedragbinneneenbepaaldegroep

XIX.III Gemeenschappelijkebronnendelaatstegoederendiewebesprekenindithoofdstukzijngemeenschappelijkegoederenof‘commonpoolresources’

hetprobleemmetgemeenschappelijkegoederenisdatze,netzoalspubliekegoederen,niet-exclusiefzijnwaardoorjeerniemandvoorkuntdoenbetalenenhetvrijbuitersprobleemzichopnieuwvoordoet

bovendienzijngemeenschappelijkebronnenookrivaal,hetgebruikervandoordeeneconsumentverminderthetgebruikvoordeandereconsument

hierdoorhebbengemeenschappelijkebronnendeneigingomuitgeputteraken,ditnoemenwedetragedievandegemeenschappelijkebronnenofdeTRAGEDYOFTHECOMMONS

=gemeenschappelijkgebruikdoorrationeleeconomischeagentenvaneengemeenschappelijkebronleidttotuitputtingvanditgoed,omdatdekostenwordenverdeeldoverallegebruikers,maardebatentoekomenaaneenindividuelegebruiker

alsineendorpereengemeenschappelijkeweideisvoordekoeienvanalleboerendanlevertelkekoedirecteopbrengsten(melkenvlees)aanhaarboer,terwijlhaarkosten(mindergras)wordenverdeeldonderallegebruikersvandeweide

hetgevaarbestaatdatalleboerenditbeseffenendusveelmeerkoeienlatengrazendanmaatschappelijkwenselijkwaardoorhetgemeenschappelijkgoed(deweide)zalwordenuitgeput

UITPUTTINGVANGEMEENSCHAPPELIJKEBRONNENDOOREXTERNALITEITEN

hetprobleemvangemeenschappelijkebronneniseigenlijkinessentiehetprobleemvannegatieveexternaliteiten,datwegoedkunnenaantonenmethetvoorbeeldvanoverbevissing

opheteerstezichtvindenwehetvreemddatvissersovermatigveelvissen,wantdaarmeebedreigenzeimmershuneigeneconomischeleven

elkevisserhoudtweldegelijkrekeningmetdekostvanzijnvisactiesopzichzelf,maarnietopanderen,namelijkhoemeerjealsindividuvist,hoeminderanderemensenditkunnendoen

erisduseenexternekostvandeindividuelebeslissing,waardoordesocialemarginalekostveelhogerligtdandeprivatemarginalekostenerinhetmarktevenwichtalgemeenteveelwordtgevist

ditwordtbovendienergergemaaktdoorirreversibiliteiten(onomkeerbaarheden)diezichmeerenmeervoordoen

sommigediersoortendiebijnazijnuitgestorvenkunnenzogoedalsnietmeerterugkeren,hetCO2gehalteinonzeatmosfeeriszogrootdatwenietsmeerkunnendoenomdegevolgenervanterugtedringen,eenmaalvruchtbarebodemverwoestijntisditergmoeilijkterugtedraaien,enzovoort

demeestvoorkomendemanieromuitputtingtegentegaanishettoekennenvaneigendomsrechten

EIGENDOMSRECHTENENHETBEHEERVANGEMEENSCHAPPELIJKEBRONNEN

netzoalsbijpubliekegoederenkandeoplossingerinbestaanomprivateeigendomsrechtentoetekennenaangemeenschappelijkebronnen

ditisookderedendatdebizonszijnuitgestorvenmaardekoeienniet,ermochtvroegerimmersvrijgejaagdwordenopbizonsterwijlkoeienallemaalprivaatbezitzijn

hetgebruikvaneigendomsrechtenwerktechternietoveralevengoed,alswekijkennaardevisrechtenbijvoorbeeldkunnenwealeenmogelijkprobleemmetafdwingingvinden

hoekunnenweerimmersvoorzorgendatelkevisserzichaanzijnvisrechtenhoudtennietstiekemmeervistvolgensderedenering‘beternuveelgeldenlaterniets,dannumindergeldenlaternogminderomdatanderenteveelvissen’

daarnaastiserookhetprobleemdatdezakenmeteeneigendomsrechtsomsmobielzijn,watdeafdwingingbehoorlijkcomplexmaakt

vissenzwemmendewereldrondendoorkruisenverschillendeterritorialewateren,waterverontreiniginggaatmeestroomafwaarts,luchtverontreinigingkentabsoluutgeengrenzen

DEBIJDRAGEELINOROSTROM

ondanksallebovenstaandeproblemenbestaatdeoplossingsomsgewoonweguitvrijwilligecoördinatietussendegebruikersvandegemeenschappelijkebron

omdittebereikenmoetwordenvoldaanaandeachtprincipesvanOlstrom

1. definieerduidelijkegroepsgrenzen2. pasderegelsvoorhetgebruikvandebronaandelokaleomstandighedenaan3. zorgervoordatdiegenevoorwiederegelsgeldenookinspraakhebben4. andereoverhedenmoetendeapartegemeenschaprespecteren5. ontwikkeleensysteem,gedragendoordeleden,omelkaartecontroleren6. gebruikescalerendesanctiesvoorherhaaldelijkeovertreders7. zorgvooreentoegankelijkengoedkoopsysteemomconflictentebeslechten8. bouwverantwoordelijkheidinvanhetindividutothetvolledigesysteem

hoegroterdegroep,hoemoeilijkerditwordt,vandaardatwereldwijdeproblemenvangemeenschappelijkebronnenhetlastigstzijnomoptelossenmetvrijwillesamenwerking

centraalinderedeneringvanvrijwillesamenwerkingstaathetafstandnemenvandeenge‘homoeconomicus’enaandachtbestedenaanlokaalvertrouwen

wenemenalsvoorbeeldeenvissersdorpjewaardezakenslechtgaan,endebewonersbesluitencollectiefomduurderenettentegebruikenomzomeervangstetehebbenenbovendiendejongevissentelatenontsnappenzodatdepopulatieinstandblijft

vanafdatmomentkandesituatietweekantenuitgaan

Ø indiendemeestevisserseropvertrouwendatdeanderenzichaandezeregelzullenhoudenzullenvelendeduurderenettenbetalen,waardooreensamenwerkingontstaatdiegenendienietmeewerkenzullendoordezenieuwesocialenormalsnelgestraftenuitgeslotenzullenworden,enuiteindelijkzaldelokaleeconomiezichherstellen

Ø echter,indiendemeestevisserselkaarnietvertrouwenzullenvelenblijvenvissenmetdeslechtenettenomdatniemandwilbetalenenzullenerzogoedalsgeenstraffenzijnomdatiedereenderegelovertreed,opdezemanierblijftdeeconomiezoalsvoordien

vertrouwenspeeltduseenbelangrijkerolenkanhetverschilzijntussensuccesenmislukking

XX MededingingsbeleidXX.I Deoverheidalsbewakervancompetitiedeoverheidheeftinonzemaatschappijeenduidelijkerolalswaakhondoverdeconcurrentieopdemarkt,ditnoemenwehetMEDEDINGINGSBELEID

=overheidsingrijpenindemarktomcompetitietebevorderenenmisbruikvanmarktmachttegentegaanmetalsdoelhetvergrotenvanefficiëntieenwelvaart

mededingingsbeleidisnodigomhetontstaanvangeconcentreerdemarktmachttegentegaanomdatdithetsurplusongelijkverdeeldenleidttoteenalgemeenwelvaartsverlies

deoverheidprobeertduscompetitietevrijwaren(omdatditzorgtvoormeerwelvaartscreatie)entegelijkookdeconsumenttebeschermen,watimpliceertdatmenmeerwaardehechtaanhetconsumentensurplus

XX.II Competitie?hetisvoordemededingingsautoriteit(deoverheid)belangrijkomteweteninwelkemarktendegrootstekansopconcurrentieverstorendepraktijkenbestaat

waarmoetdeoverheidopletten?

ineersteinstantiekanmendematevancompetitieinallemarktenproberenmeten,zoalswehebbengezegddatABInBev55%vandeBelgischebiermarktinhandenheeft,Alken-Maes15%,enz.

dezemarktaandelenwordenmeestalineensamenvattendcijferbijelkaargerbracht,eendergelijkemaatstafnoemenweeenconcentratie-index(p64vandesamenvatting)

demeestgebruiktemaatstafisdeHerfindahl-indexdieinhoudtdatmendewaardevandeindexbekomtdoordegekwadrateerdemarktaandelenvandebedrijvenoptetellen

BEDRIJVEN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 HERFINDAHL

MARKT

A 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 10% 0.10

B 30% 30% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 5% 0.20

C 55% 15% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 4% 0.34

D 100% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 1.00

indezeHerfindahltabelbekijkenwedriemarktenmetmeerdereproducentenenéenmarktmetenkeleenmonopolist

§ inmarktAheeftelkeproducentexacteentiendevandemarktinhanden,enbekomenweeenindexvan0.10

§ inmarktBhebbenwetweegrotereproducentenmetelk30%marktaandeelenderestbezitelk5%,ditgeeftonseenindexvan0.20

§ inmarktCgevenwedeBelgischebiermarktweer,metalsgrootstespelersAbInBevenAlken-Maes,hierbedraagtdeindex0.34

§ indemonopoliemarktbedraagtdeindexzijnmaximalewaarde,namelijk1.00

hieruitkunnenwededuidelijkeconclusietrekkendat,hoelagerdeindex,hoemeercompetitieindemarktenhoehogerdeindex,hoemindercompetitie

dewaardevandeHerfindahl-indexzegtechternietalles,ditkunnenwetoelichtenaandehandvanhetvoorbeeldbijBertrand-competitieineenduopolie(p66vandesamenvatting)

inzo’nmarktzoudeindex0.50bedragen,watinsinueertdatereentehogeconcentratieisenteweinigconcurrentie,watnatuurlijkindatgevalnietklopt

daaromgeeftdeindexeerderdekansopproblemenweerinplaatsvanhetbestaanvanproblemen

Ø eenandere,meerdirecteindicatievandecompetitieineenmarktenhetmogelijkverliesvanwelvaartwordtgegevendoordemark-up,dematewaarindeprijsdeMKoverstijgt

demark-upwordtechternergensgeregistreerdwatbetekentdatoverhedenopbasisvanenormveelgegevensdiezelfmoetenproberenberekenen

Ø tenslotteishetookzodatdewelvaartsmaximaliserendeuitkomstgegarandeerdkanwordendoorpotentiëleconcurrentie,zonderdatdieookechtaanwezigisopdemarkt

voorbeeld:wanneerjeeenvluchtvanBrusselnaarHelsinki(Finland)wiltboekenzaljemerkendaterslechtséenvliegtuigmaatschappijdievluchtaanbiedt,namelijkFinnair

betekentditdatFinnaireenmonopoliebezitopdiemarkt?

neen,wantdeenigeredendatFinnairdeenigeaanbiederisopdiemarktisomdatersimpelwegteweinigvraagisnaardiebepaaldevlucht

indienFinnairzijnprijzenzouoptrekkenzouhetinteressantwordenvooranderevliegtuigmaatschappijenomookvluchtennaarHelsinkiaantebieden,maartegeneenlagereprijs,enzozouFinnairalzijnklantenverliezen

è ditiseenvoorbeeldvaneenbetwistbaremarkt

hetverschilmeteenmonopolieisdatindezemarktdetoetredingsbarrièresbeperktzijn,erkunnenanderevliegtuigmaatschappijenmeedoen

eenmonopolistzoalsFarysheefteenmonopolieinGentomdatgeenenkelanderbedrijfzomaareventjeseenvolledigestadvanwaterleidingenkanvoorzien

XX.III Efficiëntie?

COMPETITIEENALLOCATIEVEEFFICIËNTIE

eenallocatiefefficiëntemarktuitkomstiseenuitkomstwaarbijdeschaarsemiddelenoptimaalwordeningezet

bijperfecteconcurrentieishetmarktaanbodalshetwarehetgeheelvandemarginalekosten,demarktvraagvaltdanweerteinterpreterenalshetmarginaalnutdatdeconsumenthechtaaneenextraeenheidconsumptie

ineenmarktvanperfecteconcurrentiezorgtdeevenwichtsprijservoordatdemarginalekostenhetmarginaalnutaanelkaargelijkzijn,hetisonmogelijkomdooreenwijziginginallocatiedewelvaartnogverderteverbeteren

perfecteconcurrentieisdusefficiënt

COMPETITIEENTECHNISCHEEFFICIËNTIE

wevergelijkennogeensdemarktuitkomstoplangetermijnvanperfecteconcurrentiemetdievanmonopolistischeconcurrentie

tweeverschillendieopvallenzijndemark-up(gerelateertaandeallocatieveeffciëntie)endecapaciteitsbenutting(relevantinzaketechnischeefficiëntie)

inhoofdstuk13steldenwevastdatineenmarktmetpefecteconcurrentieeenproducentoplangetermijnopereertopzijnefficiënteschaal,hijproduceerttegenminimalegemiddeldetotalekost

ditisechterniethetgevalvoordemonopolistischcompetetieveproducent,dienietproduceerttegeneenminimaleGTKendusonbenuttecapaciteitheeft

indienhijzijnproductiezouopvoerenzoudeproducentzijnGTKziendalen,integenstellingtoteenproducentineenmarktvanperfecteconcurrentie,diezijnGTKzouzienstijgen

doorzijnproducttedifferentiërengenietdemonopolistischcompetitieveproducentbeschermingvancompetitieenkanhijoverlevenmeteenhogereprijsvoordeconsument,maarzonderwinst

competitiebevordertdusdetechnischeefficiëntieindezindatmeerconcurrentieeenprikkelisomdichterbijdeoptimaleschaalteproduceren,watleidttoteenlagereprijs

minderdifferentiatieendusmeercompetitiebrengtonsvanderechter-naardelinkergrafiek

0

1

2

3

4

5

1 2 3 4 5

Monopolistischeconcurrentie

MO vraag MK GTK

0

1

2

3

4

5

1 2 3 4 5

Perfecteconcurrentie

MO vraag MK GTK

M

competitieentechnischeefficiëntiezijnookgelinktvanuiteenanderperspectief

mindercompetitiebetekentdateenproducentmeermarktmachtheeftenbijgevolgdusdemogelijkheidommeerkostenaftewentelenopdeconsument

hierdoorishetmogelijkdatdestimulansmindergrootisomaankostenbeheeren-minimalisatietedoen,ditnoemenwemanagerialslack

degebrekkigekostenbeheersingwordthierweergegevendooreenopwaarsteverschuivingvandemarginalekosten

bovenophetallocatievewelvaartsverliestenopzichtevanperfecteconcurrentiekomthierdusnogeenextrawelvaartsverliesbijtergroottevandegrijzeoppervlakte

COMPETITIEENDYNAMISCHEEFFICIËNTIE

veeleconomenzijnheterovereensdattechnologischevooruitgangeenvandebelangrijkstemotorenisvoorlangetermijngroei

devraagisofonderzoeknaarvooruitgangaldanniettoeneemtbijmeercompetitie

opdezevraagisnoggeeneenduidigantwoord,maarwewetenweldatinmarktenmeteengemiddeldecompetitieheteffectvancompetitieopinnovatiehetgrootstis

XX.IV Concurrentieverstorendepraktijkenenhunimpact

!kostenfuncties

uitlegenvooralgrafiekenbekijkenopp473inhetboek

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4 5

Managerialslack

MO vraag MK MKmetmanagerialslack

KARTELVORMING

zoalseerderaangegeveninhoofdstuk16houdtkartelvormingindateenaantalconcurrentensamenwerkenomzichtegedragenalseenmonopolistenzoeconomischewinstterealiseren

kartelformatielaatdesamenwerkendeproducententoedemarkthoeveelheidtebeperkenendeprijsoptedrijven,metdiversegevolgen

deconsumentenverliezenB+CaansurplusendeproducentenwinnenB,erisduseennettowelvaartsverliesterwaardevanC

MARKTSEGMENTATIE

marktsegmentatiehoudtindatbedrijvenafsprekenomelkenkelindeeigenmarktactiviteitteontwikkelenenniettoetetredentotdemarktvandeandere

voorbeeld:NintendohadbeslistmetzijnverdelersinEuropaomdeEuropesemarktoptesplitseninalleverschillendelanden,zodatNintendoopdiemaniermisbruikkonmakenvandebetalingsbereidheid,preferenties,..inelkland

zowasbijvoorbeelddevraagnaargamesinDuitslandveelgroterdaninhetVK,waarmengenoegalternatievenhadvoorgamesdankzijhetEngels

bovendienverhinderdeNintendodatdeproductengoedkoopwerdenaangekochtinhetVKendanwerdendoorverkochtinDuitsland,tegeneenprijsdienatuurlijkveellagerwasdandeprijsdieNintendooplegde

indienNintendoditniethadverhinderd,zouerinhetVKeenstijgingvandevraagzijnontstaan,meteenprijstijgingtotgevolg,eninDuitslandeenstijgingvanhetaanbod,metdalendeprijzentotgevolg

ditprocesnoemenweARBITRAGE

=bijhetvoorkomenvanprijsverschillentussengescheidenmarkteneengoedtegeneenlageprijsaankopenopdeenemarktentegeneenhogereprijsverkopenopdeanderemarktomzowinsttemakeneneendruktezettenopbeidemarktendieuiteindelijkzalleidentotgelijkeprijzen

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4

Kartel-effect

vraag marktprijs kartelprijs

A

B C

MISBRUIKVANDOMINANTEPOSITIE

producentendieeengeweldigproductontwikkelenenditnaardemarktbrengenkunnenvrijsneleendominantepositieopbouwen

ditisnietmeteeneenprobleem,zolangdedominantieenkeldesuperioriteitvanhetproductweerspiegelt,maardeverleidingtotmisbruikisechtergroot

eenvoorbeeldishetbeleidvanMicrosoft

hetovergrotedeelvancomputer-enlaptopgebruikersvandaagwerktmetMicrosoft,wathetbedrijfeendominantepositieindemarktgeeft

nuwashetzodateralanderetekst-endataprogramma’swarenvóórdatWordenExcelbestonden,entochzijndieprogramma’svandaagvollediguitgestorven

MicrosoftmisbruiktenamelijkzijndominantepositiedoorbijelkenieuweupdatevanWindowsdeprogrammatietotophetlaatstemomentafteschermen,waardoorandereprogramma’saltijdeenstuklaterkwamenmethunupdateomcompatibeltezijnmetdenieuweWindows

ondertussenbegonMicrosoftmethetuitbouwenvanOffice,datnatuurlijkaltijdsamenwerdgeüpdatedmetWindowswaardoormensenhiernaaroverschakelden

XX.V Fusiesenovernames–staatssteun

inditdeelbekijkenwetweefenomenendiedeEuropeseCommissieinhaarrolalsmededingingsautoriteitopvolgt

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

1 2 3 4 5

Marktsegmentatie

MOdui Vdui MOvk Vvk MK

FUSIESENOVERNAMES

zowelfusiesalsovernameskomenregelmatigvoor,somsombedrijvenindezelfdesectortecombineren,somsomintestappenineenanderesector

vooralinheteerstegevalleidtfusieofovernametoteennogsterkereconcentratievanmarktmacht

indienerbepaaldegrenzeninzakemarktaandeelenomzet(binnendeEU)overschredenworden,danMOETdefusieofovernamegemeldwordenaandeEuropeseCommissie,diedanaldanniethaargoedkeuringzalgeven

zelfsalgaathetomtweeniet-Europesebedrijven,dannoggeldtdezeregelzolanghetgevaarbestaatdatereentegrotemachtsconcentratieontstaatopdeEuropesemarkt

bedrijvenargumenterenvaakdateenfusieofovernamewordtgedrevendoorefficiëntiewinstenennietdooreendrangnaarmarktmacht

ditishetzogenaamdeefficiëntie-argumentenillustrerenweindevolgendegrafiek

steldatweeenovernamehebbenvaneenbedrijfwaardoordegemiddeldekostdaalttotGK’,ditisdeefficiëntiewinst

bovendienkanhetbedrijfnadeovernamezijnmarktmachtgebruikenomzijnprijsopteschroevenwaardoorhetconsumentensurplusdaaltmetB+C

doordeprijsverhogingendedalingvandegemiddeldekostneemtdewinstvanhetbedrijfsterktoe,voordienwasdewinst0,nubedraagtzeB+D

erisduseenwelvaartsverliestergroottevanC

inditgevalzoudeEuropeseCommissieinhetverledenwelingegrepenhebben,maartegenwoordigwordtmeerrekeninggehoudenmetheteffectvanmachtdynamiek

doordehogeprijszullenimmersmeerproducententoetredentotdemarktwaardoordeprijsweertotevenwichtzalkomenendeconsumentenB+C+D+E+Faansurpluszullenwinnen

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

1 2 3 4 5

Overnameenhetefficiëntie-argument

vraag prijs prijsnafusie prijsnatoetreding

A

B C

D E FMK=GK

MK’=GK’

STAATSSTEUN

binnendeEuropeseUniekunnenoverhedenteruggeflotenwordenvoorhetverlenenvanstaatssteunaanondernemingen,watdecompetitieverstoord(bv.Ierland-Apple,2016)

ditisvrijuniekindewereld,omdatdemeestesoevereineoverhedenzelfkunnenbeslissenomaldannietbepaaldeondernemingenfinancieeltesteunen

deEUheeftdezeregelgevingomoneerlijkeconcurrentietegentegaanenomtevermijdendatondernemingenonderconstantebijdragennietdestimulansmeerhebbentotinnovatie

staatssteunisindeUnieechterniethelemaalonmogelijk,hetisnamelijkweltoegestaanincrisissituatieszoalsbijnatuurrampen,ofeeninternationalebankencrisis

verderkanstaatssteunookbelangrijkzijnomcompetitieindetoekomsttevrijwarenenervoortezorgendaternietéenenkeledominanteondernemingoverblijft

XXI Ongelijkheidenherverdelingkiezenvoorhogeronderwijsiseenprimakeuze,omdatjeinjelatereloopbaanduidelijkmeerzultverdienendaniemanddieongeschooldindearbeidsmarktstapt

entochzullendezetweeverschillendeloneninhetnietsvallenvergelekenmethetsalarisvaneentopvoetballerofeensteracteur,ongelijkheidheeftdusnietalleenmaartemakenmetiemandzijnopleidingsniveau

ongelijkheidkantemakenhebbenmetkenmerkenwaareenindividunietsaankandoen,denkmaareengeslacht,huidskleur,seksuelegeaardheid,nationaliteit,..

maar,steldatvrouwenmeerinspanningenleverenophetwerkdanmannen,danzouhetwelaanvaardwordendatbeideeenverschilendloonzoudenkrijgen

deoverheidkandistributiefoptredenomongelijkheidtegentegaanenzoeenrechtvaardigereverdelingterealiseren,vaakaandehandvansocialezekerheidenbelastingen

XXI.I Waaromverdientnietiedereenhetzelfdeloon?hetisminofmeerlogischdaterloonsverschillenzijn,maarwaaromzouditbestaantussenbijvoorbeeldalleongeschooldewerknemers?

zezijnimmersvrijomtekiezenwaarzegaanwerken,dusindienbedrijfAeenmaandloonaanbiedtvan1500euroenbedrijfBeenloonvan1800euro,danzoutochiedereenbedrijfAverlaten?

oplangetermijnkunnenweinderdaadwelveronderstellendatvooridentiekejobsdelonengelijkzullenzijnineenperfectcompetetievemarktwaararbeidersvrijkunnenwerkenwaarzewillenenwerkgeversvrijkunnenbeslissenwiezeaanwerventegenwelkloon

merkopdatwehieruitgaanvanmeerderesterkehypotheses

• allejobszijnevenattractief• verschilinloonisdeenigeonderscheidendefactor• allewerknemerszijnevengeschiktvoordejob• demarktisperfectcompetetief

alsmenechteréenhypothesewegneemt,zalditleidentoteconomischeongelijkheidendusloonsverschillen

COMPENSERENDELOONSVERSCHILLEN

inrealiteitisnietelkejobevenaantrekkelijk,erzijnjobsmetzeeronaangenamewerkomstandighedenzoalshetverwerkenvanslachtafval

indieniedereengelijkelonenzoukrijgenzounatuurlijkiedereenkiezenvoordemeestaangenamejobs,watnietefficiëntis,wantookdeminderaangenamejobsmoetenwordeningevuld

erisduseenloonsverschilomdezewerkomstandighedentecompenseren

VERSCHILLENINLEVENSDUURTE

voorexactdezelfdejobontvangjeindestedenvaakmeerdanophetplatteland,ditisdikwijlsteverklarendoordehogerelevensduurteindesteden

wieleeftineenomgevingmethogehuur-enparkeerprijzen,veelfiles,durewinkels,..heefteenhogerloonnodigdaniemanddieditnietheeftinzijnomgeving

hetisechterookbelangrijkdatmeningrotestedenookrelatiefgoedkoperegio’sheeft,omdaterookeendeellaaggeschooldenleeftindestaddienietaltijdmeekunneninhetduurdereleven

MENSELIJKKAPITAAL

bepaaldejobsvragenmeerkennisenvaardighedendanandere,enmensendiehiervoorjarenenjarenstuderenenondertussenarbeidsinkomstenopgeven,willenhiervoorvergoedworden

dit‘menselijkkapitaal’doejenietenkelopinhetsecundairenhogeronderwijs,maarookophetwerkzelf,eninveelberoepenishetnodigdatmenpermanentinvesteertineenhogerkennisniveau

dezeinkomensverschillenmotiverenbepaaldemensenookomveelteinvestereninzichzelfenhunmenselijkkapitaaloptebouwen

alsiedereenhetzelfdeloonzouverdienenzouniemandnoggemotiveerdzijnomzijnmenselijkkapitaaluittebouwenomdathijtochsowiesohetzelfdezalverdienenalsandere,terwijlditmenselijkkapitaalvanonschatbarewaardeisvoordealgemenevooruitgang

VAARDIGHEDENENSUPERSTARS

inbepaaldberoepenzijndelonenextreemhoog,enopvallendisdatdezeberoepenmeestalzeeraantrekkelijkzijn,immersiedereenzouwelwillenruilenmettopsportersofsteracteurs

dezesuperstarswerkenincomfortabeleomstandigheden,beschikkenovereenheelteamaanmedewerkersenbepalendeevolutievanhuncarrièrevolledigzelf

zebeschikkenallenoveruitzonderlijketalentendatzeconsistentverderontwikkelen,maarzijnhunextremelonenweladequaat;zijnKevindeBruyne,LeonardoDiCaprioenElonMuskduizendkeermeerwaarddaneendoorsneevoetballer,acteurenbedrijfsleider?

deredenwaaromhunlonenzoextreemhoogzijnisomdatsuperstarstegenwoordigallemaalglobaalzijn,iedereenwiltdematchenvanManchesterCityzienendefilmsvanDiCaprio

wienaardecinemagaatzalvaakkunnenkiezenuiteenaanbodvanbekendefilmsmetgrotenamenenwienaardebibliotheekgaatomeenboektekiezenzalvaakuitkomenbijwerkenvanbekendeschrijversdieinternationaalverkopen

deglobaliteitzorgtervoordatdezesuperstarsberoemdzijnendusaandetopblijven

BARRIÈRES

indefictievewereldmetidentiekelonenisdemarktcompetetief,watondermeerinhouddatergeentoetredingsbarrièreszijntotberoepen

inderealiteitzienwedezebarrièresechteroveralombepaaldebelangentebeschermen,hetkunnenopwerpenvanbarrièresiseenvormvanmarktmacht

heelwatberoepenhebbenbijvoorbeelddiplomavereisten,waarjezonderdegeschiktediplomanietkuntkomenwerken,laatstaansolliciteren

naastdiploma-gerelateerdebarrièreskanookmachtuitgeoefendwordendoorvakbonden

zijkunnenbijvoorbeeldhogereloneneisenvoorhunleden,watvoordebetrokkenwerknemersinteressantis,maarerkanookwerkgelegenheidverdwijnen

steldatwetweebedrijvenhebbenAenB,dieelk300werknemershebbenaaneenloonvan100

inbedrijfAslaagteenvakbonderinallewerknemersteverenigeneneistdatdelonenwordenopgetrokkennaar115

indienbedrijfAingaatopdeeisvandevakbond,zullenallewerknemersmeteenmarginaleproductiviteitlagerdan115hetbedrijfmoetenverlaten,devraagnaararbeidineenbedrijfisimmerseenweergavevandearbeidsproductiviteit

doordehogereloondaalthetaantalwerknemersdustot250

de50werklozenzullennueenjobgaanzoekeninbedrijfB(zondervakbond)waarmenplotstemakenheeftmeteenforsetoenamevanhetaanbodaanarbeid

deaanbodrechtevanarbeidvoorbedrijfBschuiftdusopnaarrechts,enomdatinbedrijfBookwordttewerkgesteldinfunctievanarbeidsproductiviteitzalhetloonbij350werknemerszakkennaar90

0

50

100

150

200

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600

loon

arbeiders

BedrijfA

vraag aanbod

020406080100120140160180

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 550 600

loon

arbeiders

BedrijfB

vraag aanbod aanbod2

XXI.II Discriminatie

DISCRIMINATIEENLOONVERSCHILLEN

wanneereengroepmensenmetdejuistearbeidsvoorwaardentochmindermogelijkhedenopdemarktheeftdaneenanderegroep,kanersprakezijnvandiscriminatie

discriminatieheeftvaaktemakenmetkenmerkenwaardepersooninkwestienietsaankandoen,klassiekevoorbeeldenzijnhogerewerkloosheidbijallochtonenenlagerelonenvoorvrouwen,waarvanweeenvoorbeeldbekijken

steldatwetweebedrijvenhebben,waarvanhetenebedrijfeenwerkgeverheeftdievrouwendiscrimineertenbesluitomallevrouwelijkewerknemersteontslaan

doorhetlagereaanbodvanarbeidbijAzalhetloonstijgen,enomdathetaanbodvanarbeidbijwerkgeverB(dienietdiscrimineert)stijgt,zullendelonendaardalen,totzoverhetzelfdealsdevorigegrafieken

echter,zodraaldezeinformatiealgemeenbekendis,zullenmannelijkewerknemersvanwerkgeverBgaansolliciterenbijwerkgeverA,omdatzijdaarwelkomzijnendelonenhogerliggen

dezeevolutiezaldoorgaantotbeidewerkgeversweerophunoorspronkelijkniveauzitten,behalvedaterbijAnuenkelmannenwerken,enbijBmannenenvrouwen

Ø watalsdemannelijkewerknemersnietwillensamenwerkenmetvrouwen?

inditgevalheeftdewerkgeverdrieopties

1. allevrouwelijkewerknemersontslaanengeenvrouwenaanwerven2. tochvrouwenaanwervenondankshetvooroordeelvandemannelijkewerknemers3. alleenmannenaanwervenzondervooroordelen

optie2en3vragenmeerinspanningenvandewerkgeverenindiendewerkgeveractiefisopeenzeercompetetievemarktengeenextrakostenwilvoorhetaanwervenvanwerknemersisdekansgrootdathijzalkiezenvooroptie1

tenslottebestaaterookzoietsalsstatistischediscriminatiewatinhoudtdatmendiscrimineert‘zondervooroordeel’,zoalsbijvoorbeeldgeenvrouwenaanwervenomwillevanzwangerschappen

dezevormvandiscriminatiewordtsomsechteralsrationalisatiegebruiktvaneenvooroordeel

0123456

1 2 3 4

WerkgeverA

vraag aanbod aanbod2

0

1

2

3

4

5

1 2 3 4

WerkgeverB

vraag aanbod aanbod2

DISCRIMINATIEENRECHTVAARDIGHEID

alswedelonenvanmannenenvrouwenvergelijken,endievanblankenenniet-blanken,dangeldtindemeestewesterselandendatmannenenblankenmeerverdienen

hierhoeftnietpersespraketezijnvandiscriminatie,wanttotopvandaaggeldtnogsteedsdat

• mannenoverhetalgemeeneenhogeropleidingsniveauhebben• blankenmeestalbeteropgeleidzijn• vrouwenvakerkiezenvooreendeeltijdse,oflageloontewerkstelling

wemoetenonsechterweldevraagstellen,ofvrouwenenniet-blankenallemaaldezelfdekansenhebbengekregenenofdiscriminatieerniettochvoorietstussenzit

scholenkunnenbijvoorbeeldbepaaldeleerlingenwerenzodatenkelspecifiekegroepentoeganghebbentotde‘beste’scholen

XXI.III Hetmetenvanongelijkheidenarmoede

ONGELIJKHEIDVANWAT?

inhetmaatschappelijkdebatgaatdemeesteaandachtnaardeinkomensongelijkheid,inkomenszijnimmersinallelandenbeschikbaarenmakkelijktevergelijken

eenalternatiefvoordeinkomensongelijkheidisdebecijferingvandevermogensongelijkheid

dezemaatstafbiedtinformatieoverdeverdelingvaneconomischerijkdomindevormvanwoningen,gronden,aandelen,..

indemeestelandeniserechtergeensluitendsysteemomalletotalevermogensteregistreren

eenderdealternatiefishetbecijferenvandeongelijkheidtotkansenofmogelijkhedentotbijvoorbeeldonderwijs,gezondheidszorg,drinkwater,..

METINGVANONGELIJKHEID

omdeinkomensgelijkheidineenlandglobaaltebeoordelenmetenweinwelkematedeinkomensverdelingafwijktvandeperfectegalitaireverdeling

bijdezeverdelingverdient10%vandegezinnenprecies10%vanhettotaleinkomenen80%vandegezinnenverdient80%vanhetinkomen

indiendeverdelingnietperfectegalitairis(bijnaaltijd)zijndezecijfersafwijkend

opdevolgendegrafiekrangschikkenweeerstallegezinnenopdehorizontaleasdegezinnenmethetlaagsteinkomenstaanlinks,enhethoogsteinkomenvindenweuiterstrechts

eencumulatiefaandeelvan60%betekentdusdathettotaleinkomenvan60%vandegezinnenbeschouwdwordtenzijndeinkomensvande40%rijkstegezinnendusnietopgenomen

dooraanelkcumulatiefaandeelvandegezinnenhetcumulatieveinkomentekoppelenvindenwedeLorenz-curvevaneenland

destrippellijngeeftdeperfectegalitaireverdelingweer

hoegroterdeoppervlaktetussendeLorenz-curveendeperfecteegalitairecurve,hoegroterdeinkomensongelijkheidindatland

eenpopulairemaatstafomdeinkomensongelijkheidtemetenopbasisvandeLorenz-curveisdeGino-coëfficiënt,dieweberekenendoordeoppervlaktetussendecurveendelijntedelendoordetotaleoppervlakteonderdelijn

bijeenperfectegalitaireverdelingisdeGino-coëfficiëntgelijkaan0,ineeneconomiewaarslechtséenenkelgezinhetvolledigestaatsinkomenverdientisdecoëfficiëntgelijkaan1

inBelgiëbedroegin2015deGino-coëfficiënt0.262

inheelwatanalysesoverinkomensongelijkheidwordtookgekekennaarhetaandeelinhettotaleinkomenperkwintiel(groepvan20%vandeinkomens)gerangschiktvanlaagnaarhoog

KWINTIELEN 1995 2000 2005 2010 2015

eerste 8 9 9.1 9.1 9.2

tweede 14 14 13.7 14.1 14

derde 18 17 17.8 18.2 18.4

vierde 23 21 22.4 23.1 23.2

vijfde 38 39 36.9 35.5 35.2

zokunnenwebijvoorbeeldaflezendatdearmste20%vandebevolkinglangzaameengroteraandeelvanhetinkomenisaanhetinnemenendatderijkse20%meerisaanhetafstaan

inBelgiëisduszekergeenslechteevolutieaandegang,maarwezijnnogververwijderdvaneenperfectegalitaireverdeling

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

cumulatiefaande

elva

nhe

tinkom

en

cumulatiefaandeelvandebevolking

Lorenz-curvevoorBelgië(2015)

Lorenz-curve

bijalleanalysesopbasisvanfiscalegegevensinBelgiëmoetenwelwatbeperkingenwordenvermeld

1. Belgiëiseenlandmeteenaanzienlijkinformeleeconomie,watwilzeggendaterinverschillendesectorenveelaanzwartwerkwordtgedaanaangeziendezegegevensnietwordengeregistreerdenvoorallaaggeschooldenaanzwartwerkdoenkunnenweervanuitgaandatdecijfersindeeerstetweekwintielenhogerzijndantefiscalegegevenssuggereren

2. onssysteemvansocialebeschermingkentvoordelentoeaanlagereenmiddeninkomensdienietwordenopgenomenindefiscalestatistiekenzokunnenzijbijvoorbeeldeenwoninghurentegen200europermaandterwijldemarktprijs800eurois,maarditwordtnietmeegerekendindetabel

3. bepaaldeinkomens,zoalskindergeld,wordennietbelastennietmeegerekendeenalleenstaandemoedermetvierkinderenkaneenlaagfiscaalinkomenhebbenmaardankzijhetkindergeldishaartotaleinkomeneenstukgroter

4. hogereinkomensgenietenookvanvoordelendienietzijnverwerktinonzeanalysezoteltBelgiërelatiefveelbedrijfswagens,waarvoordewerknemersslechtszeerbeperktfiscaalbelastworden

5. mensenmethogereinkomenmakentevensrelatiefmeergebruikvansterkgesubsidieerdeactiviteitenzoalscultuurenonderwijsalskinderenvanhogeinkomensgezinnendusstuderenaandeuniversiteitbetalenzeslechtseenfractievandewerkelijkemaatschappelijkekostdankzijsubsidiesvoordeuniversiteit

METINGVANARMOEDE

informatieoverinkomensongelijkheidisbelangrijk,maarinhetmaatschappelijkdebatwordtookvaakaandachtbesteedaanarmoede

wemakentweeonderscheiden,relatievearmoedemaatstavenenabsolutearmoedemaatstaven

o armoedekanrelatiefgemetenworden,zoalsbijvoorbeeldvergelijkenmeteenbepaaldpercentagevanhetmediaaninkomenvaneenland

alwiedanonderdiegrenszitis‘arm’

o absolutearmoedeof‘ernstigemateriëledeprivatie’isvantoepassingalsmenminstens4vandeze9elementennietheeft

1. huurofcouranterekeningenkunnenbetalen2. woningdegelijkkunnenverwarmen3. onverwachteuitgavenkunnendoen4. omdetweedagenvlees,visofeenproteïnerijkalternatiefeten5. eenweekvakantienemenperjaar6. eigenwagenkunnenkopen7. wasmachinekunnenkopen8. kleurentelevisiekunnenkopen9. telefoonkunnenkopen

XXI.IV Perspectievenoverongelijkheidinhetdebatoverongelijkheidishetbelangrijkomtebenadrukkendatbepaaldemaatschappelijkefenomenenoptermijneengroteimpactkunnenhebben

zobegonna1960deeconomischeemancipatievandevrouwwaardoordeinkomensongelijkheidtussenéen-entweeverdienersgezinnenisgestegen

binnendetweeverdienersiserookeeneconomischeongelijkheid,dieoptermijnnogzalvergroten

bovendienneemthetaantalalleenstaandeninonzemaatschappijooktoe,endeinkomensongelijkheidtussenderijkeretweeverdienersenalleenstaandenisenorm

verderkanmigratieookeeninvloedhebben,alserbijvoorbeeldveelongeschooldentoekomenineenlandmetlagereinkomenszaldearmoedeenongelijkheidookstijgen

economischeongelijkheidkanaltijdintweerichtingenwerken;ofwelzorgtdeongelijkheidervoordatmensenzichgaaninspannenomopdesocialeladderteklimmen,ofwelzorgtditvoordemotivatiebijdearmerebevolking,watdeeconomischegroeitegengaat

eenopvallendeanalyseoverinkomensenongelijkheidwerdopgestelddoorBrankoMilanovic,eenanalyseweergegevenineengrafiekdiewede‘olifantfiguur’noemen(p506-507inhetboek)

XXI.V Herverdelingsbeleidopvlakvanverdelingkandeoverheidingrijpeneneenverdelingvaninkomensenkansentrachtenterealiserendierechtvaardigerwordtgeacht

hetisbelangrijkomteziendatdeoverheidhiernietingrijptuitallocatieveoverwegingen,maaruitdistributieveoverwegingen(ziep73vandesamenvatting)

erishierdusgeensprakevanmarktfaling,maarvanonrechtvaardigheid(normatiefoordeel)

ISEREENROLVOORDEOVERHEID?

eentegroteongelijkheidzouingaantegendemaatschappelijkeperceptievaneenfaireverdelingvandewelvaart,enbovendienisherverdelingeconomischefficiënt

steldatJaneenjaarlijksnetto-inkomenheeftvan350.000euroenPieteeninkomenvan25.000

deoverheidkandanbijvoorbeeld15.000eurobelastenophetinkomenvanJan,diedaarweinigvanzalmerken,maardie15.000eurozaleenwereldvanverschilmakenvoorPiet

hetmarginaalnutvangeldislaagvoordiegenendierijkzijn,maarhetmarginaalnutisveelgrotervoordemensendieweinigverdienen,herverdelingzorgtdanookvooreentoenamevanhettotalenutindemaatschappij,waarvooralutilitaristenvoorpleiten

!herverdelenisechternietnoodzakelijkfair

steldatJaneenIT-consultantisen70uurperweekwerktenPietnietwerkt,wanthijhaaltzijninkomenuitdehuurvanappartementenwaarvandewaardeeenmiljoenoverstijgt

ishetdanfairomhetinkomenvaniemanddiehardwerktaftenemenenteschenkenaaniemanddienietwerkteneengrotervermogenheeft?

bepaaldefilosofischestrekkingenzoalshetlibertarismestellendatdeoverheidhetrechtnietheeftomteherverdelen,wantindiendemarktaaniedereengelijkekansenbiedtengeenbarrièresopwerpt,danisdeuitkomstvandezemarktperdefinitiefair

WELKBELEID?

erzijnheelwatmanierenwaaropdeoverheiddeongelijkheidtrachttebeperken

wemakeneersteenonderscheidtussenexanteenexpostmaatregelen

§ exante:maatregelisgenomenvoordatdemarktwerktbijvoorbeelddeleerplichttot18voordatmenopdearbeidsmarktmagwerken

§ expost:maatregelisgenomennadatdemarktwerkingheeftplaatsgevondenbijvoorbeeld:progressievebelastingenomdehogereinkomensmeertebelasten

eentweedeonderscheiddatwemakenbetrefthettypebeleidsmaatregeldatdeoverheidtoepastomongelijkheidtegentegaan

Ø weonderscheidenbelastingen,socialezekerheidencollectievevoorzieningen

opdeeersteplaatsbeïnvloedtdeoverheiddeongelijkheidaandehandvanprogressievebelastingen,watinhoudtdatmensenmeteenhogerinkomenmeerbetalen

deongelijkheidnadebelastingzalduskleinerzijndanervoor

indemeestewesterselandenbestaatertegenwoordigeensysteemvansocialezekerheiddatdingenomvatzoalskinderbijslag,ziekteverzekering,pensioen,enzovoort

aldezeelementenwordencollectiefverzekerd,methetoogopongelijkheid,duswierijkisbetaaltmeeraanhetsocialezekerheidssysteem,wiearmisbetaaltmindereniedereenheeftgelijketoegangtotdesocialezekerheid

tenslotteinvesterenoverhedenookvaakincollectievevoorzieningen,zoalsonderwijs,parken,riolering,werken,openbarewegen,..

dooriedereengratis(ofaanlagekost)gebruiktelatenmakenvandezevoorzieningenprobeertdeoverheiddeongelijkheidterugtedringen

ditkanechterookmisgaan,watweomschrijvenmethetzogenaamdeMattheuseffect,watinhoudtdatdedistributievemaatregeldemeestevoordelenschenktaandemensenmeteenhogerinkomen

Deel7:Macro-economischeconcepten

XXIII Beschrijvendemacro-economieXXIII.I Introductiemeniszichersindslangvanbewustdateconomischeactiviteitschommelingendoormaakt,periodenvanhogeactiviteitwordenafgewisseldmetperiodenvanlageactiviteit

demaatstafvooreconomischeactiviteitopmacro-economischniveaudiewijgebruikenishetBBP

=hetbrutobinnenlandsproductisdetotaletoegevoegdewaardediegeproduceerdwordtdooreconomischeactiviteitbinneneenbepaaldegeografischeentiteitgedurendeeenbepaaldeperiode

indeEUmaghetbegrotingstekortvandelidstatenbijvoorbeeldnietmeerbedragendan3%vhBBP

XXIII.IIDeeconomischekringloophetideevandeeconomischekringloopuitDeel1illustreertdatdeeconomischeactiviteitendusookhetBBPkanwordengevatdoordriebenaderingen

• deproductiebenadering• deinkomstenbenadering• debestedingsbenadering

toegevoegdewaardegerealiseerddoordeproductievangoederenendienstengenereertimmersinkomenvoordeeigenaarsvandeproductiefactorenarbeidenkapitaal

ditinkomenwordtopzijnbeurtweergebruiktvoorbestedingen,dusdevraagnaargoederenendiensten,watopzijnbeurtookweerproductievereist

omdatelkeproductievantoegevoegdewaardeleidttoteeninkomen,enelkinkomentoteenbesteding,leidtdeberekeningvanhetBBPvolgenselkebenaderingtotdezelfdeuitkomst

BOER(graan)

TW=100output=100

MOLENAAR(meel)

input=100 TW=200

output=300

BAKKER(brood)

input=300 TW=400

output=700

CONSUMENT finaleconsumptievebesteding=700

ineeneenvoudigeeconomiewaarenkelbroodwordtgeproduceerdengeconsumeerd,zonderandereproducten,eenoverheidenhetbuitenlandisditdePRODUCTIEKETEN

=eenbeschrijvingvanalleschakelsinhetproductieprocesvaneengrondstoftothetafgewerkteproductoffinaleproduct

indezeeconomieverkooptdeboerzijngraanaandemolenaar,dieermeelvanmaakt,voordemolenaarishetgraanduseenINTERMEDIAIRGOED

=eengoeddatnogminstenséenproductiebewerkingmoetondergaanomomgezettewordeninfinalegoederen,vooraleerzegeconsumeerdkunnenworden

demolenaarverkooptdanzijnmeelaandebakker,dieeropzijnbeurtbroodvanmaakt,hetmeelisvoordebakkerduseenintermediargoed

elkvandezemensenheeftbijgestaanmeteenTOEGEVOEGDEWAARDE

=demarktwaardevandeoutputmindemarktwaardevandedaarvooraangekochteintermediairegoederen,hetisdusallewaardedietijdenshetproductieproceswordttoegevoegd

detotaletoegevoegdewaarde(hetBBP)inditproductieprocesis700(100+200+400)

belangrijkisomoptemerkendatnietallebestedingenindeeconomieinrekeningwordengenomen,maarenkeldefinalebestedingen

hetopnemenvandeintermediairebestedingenvandemolenaarendebakkerzouimmersleidentotdubbeltellingen(1100)

XXIII.IIIBrutobinnenlandsproductinderealiteitdedeeconomievanzelfsprekendveelcomplexerdanditsimpelevoorbeeld,echteressentieelisdathetdenkkaderomhetBBPteberekenenaltijdvolgensdietabelgebeurt

webekijkennuhetBBPvanuitdedrieverschillendebenaderingen

DEPRODUCTIEBENADERING

hetBBPvolgensdeproductiebenaderingisdesomvanalletoegevoegdewaardegeproduceerddoordeinzetvanarbeid/kapitaalvaneenbepaalderegioineenbepaaldeperiode

dezetoegevoegdewaardewordtdeelsgerealiseerdbijbedrijven,diegoederenendienstenproducerenenverkopen,maarookdoordeoverhedenengezinnen

dienstverleningdoordeoverheid,zoalspolitie,rechtbanken,milieubeleid,wegenvoorziening,..vergtimmersookinzetvanarbeidenkapitaalenrealiseertdustoegevoegdewaarde

activiteiteninhetgezin,zoalsdewasdoen,kinderenopvoeden,..vereistookinzetvanarbeidenkapitaalengenereerteveneenstoegevoegdewaarde

hetBBPisvolgensdeproductiebenaderingdusgelijkaan

BBPproductie=TWbedrijven+TWoverheden+TWgezinnen

nietelkvandezesoortentoegevoegdewaardeisechterevenmakkelijkmeetbaarendenationaleboekhouderwordtdanookmetenkeleproblemengeconfronteerd

Ø bijbedrijvenisdithetmakkelijkst,diemoetenimmersjaarlijkshunrekeningneerleggenbijdeNationaleBank,opbasiswaarvanhetBBPwordtberekend

merkevenwelopdatzelfshierfoutenkunneninzitten,omdaterookbedrijveninhetzwartwerken

Ø bijdeoverheidligtdeberekeningvandetoegevoegdewaardemoeilijker

hungoederenendienstenwordennietopdemarktverkochtenvoordepubliekegoederenbestaaterzelfsgeenmarkt

velegoederenvandeoverheidwordengratisvoorzien,envooranderenbetaaltdeconsumentslechtseenfractievandemarginalekost

detrucdiedenationaleboekhoudersgebruikenomdetoegevoegdewaardevanoverheidsdienstentebepalenbestaaterindeTWgelijktestellenaandeuitbetaaldelonenvanoverheidswerknemers

ditkanleidentoteenoverschattingvandeTW,alsdeoverheidinefficiëntwerktenhaardienstenvanslechtekwaliteitzijn,oftoteenonderschatting,alsdeoverheidhooggewaardeerdepubliekegoederenendienstenvoorziet

Ø hetgrootsteprobleemligtbijdeberekeningvandeTWvandegezinnen

nietenkelgaathethieromdienstendienietopdemarktwordenverkocht,maarookomdienstenwaargeenloontegenoverstaat

omdieredenwordthuishoudelijkearbeidnietopgenomeninhetBBPenisTWgezinnen=0

ditbetekentookdathetvergelijkenvanBBPtussenverschillendelandenheelproblematischis,omdatinbepaaldelandendegezinnenhetzwaarstdoorwegen

DEINKOMENSBENADERING

hetBBPvolgensdeinkomensbenaderingisdesomvanalleinkomensverworvenuitdeinzetvanarbeidenkapitaalvaneenbepaalderegioineenbepaaldeperiode

aangeziendeeconomieeengeslotenkringloopisleidtelkeproductievantoegevoegdewaardeooktoteeninkomenvoordeproductiefactorenarbeidenkapitaal

wekunneneenonderscheidmakentussenhetinkomenuitarbeid(loon,wedde)enhetinkomenuitkapitaal(rente,dividend)

bedrijvenkerenniethunheletoegevoegdewaardeuitaanarbeidenkapitaalwanterstroomtindirecteendeelnaardeoverheid(indirectebelastingen:BTWenaccijnzen)

bovendienontvangenbedrijvenomgekeerdooksubsidiesvandeoverheid,ditheeftalsgevolgdatdeomzetoptweemanierenberekendkanworden

o tegenmarktprijzen(inclusiefindirectebelastingenensubsidies)o tegenfactorkosten(exclusiefindirectebelastingenensubsidies)

BBPinkomen=BBPfactorkosten+Tindirect =Yarbeid+Ykapitaal+Tindirect

BBPinkomenishiertegenmarktprijzen,omdatdezehetvaakstwordtgebruikt

DEBESTEDINGSBENADERING

hetBBPvolgensdebestedingsbenaderingisdesomvanallebestedingenaanfinalegoederenendienstenvaneenbepaalderegiobinneneenbepaaldeperiode

debestedingenaanfinalegoederenomvatten

• consumptievebestedingenvandegezinnen=C• consumptievebestedingenvandeoverheid=G• bruto-investeringdoorbedrijven,gezinnenenoverheden=I• netto-export(verschiltussendeexportXenimportM)=NX

BBPbestedingen=C+I+G+(X–M)=C+I+G+NX

deeerstedrieelementenCIGwordendebinnenlandsevraaggenoemd

v degezinsconsumptieComvatdebestedingenvangezinnenvoordeaankoopvangoederenendiensten,inprincipezijnditenkelgoederendiedatzelfdejaarookverbruiktworden

goederendiemeerderejarenmeegaanzijninvesteringsgoederen,maarhetonderscheidtismoeilijktemaken,vandaardatdemeestegoederendielangermeegaandaneenjaarookwordenmeegerekendalsconsumptievebestedingen

v bruto-investeringenIverwijzennaarbestedingenaangoederendieniethuidigjaar,maarookindetoekomstigejarengebruiktkunnenworden

bruto-investeringengebeurendoorbedrijven(machines,gebouwen,materiaal),overheden(wegen,bruggen)engezinnen(huizen)

weonderscheidendriesoortenbruto-investeringen

o uitbreidingsinvesteringenverhogingvandekapitaalvoorraad

o vervangingsinvesteringenbestaandekapitaalvoorraadinstandhouden(depreciatietegengaan)

o voorraadinvesteringenwanneereenbedrijfeendeelvandeproductienietverkooptofteveelinputsaankooptvoorzijnproductie

v debestedingenvandeoverheidGomvattendeambtenarenlonenendebestedingenvandeoverheidvoordeaankoopvangoederenendiensten

hetlaatstebestedingselement,denetto-exportNX,heefttemakenmethetbuitenland

Ø deexportXmeetdebestedingenvanhetbuitenlandinonsland

ditkangaanomBelgischebedrijvendiegoederenverkopenaanhetbuitenlandofombuitenlandseconsumentendiehiergoederenofdienstenkopen

Ø deimportMmeetdebestedingenvanonslandvoordeaankoopvangoederenendiensten

ILLUSTRATIEVOORBELGIË

tekstentabelbekijkenopp539-540inhetboek

XXIII.IVVanproductnaarinkomenhetBBPvoorzietinformatieoverhoeveelerbinneneengeografischeentiteitwordtgeproduceerd,hetisdusbijuitstekeenterritoriaalgegeven

daaromdatweevenaandachtbestedenaanhetverbandtussenproductieineenbepaaldlandenhetinkomenverworvendoordeinwonerservan

wemoetenhierbijdriecorrectiesmaken

Ø teneerstemoetenweermeerekeninghoudendatnietalleinkomensvaneenlandwordengerealiseerdbinnendelandsgrenzen

hetdeeldatbuitendelandsgrenzenwordverdiendnoemenwehetinternationaalfactorinkomen(FI)

eenBelgkanbijvoorbeeldwerkenvooreenbedrijfinNederlandoferaandelenvanbezitten,zoontstaatereeninkomenfactorinkomen(IFI)

omgekeerdkaneenNederlanderookinBelgiëwerkenenhiergeldverdienen,danisersprakevaneenuitgaandfactorinkomen(UFI)

hetverschiltussenbeideishetnetto-factorinkomen(NFI)

NFI=IFI–UFI

alshetNFIpositiefis,danverdientditlandmeerinhetbuitenlanddoorinzetvanarbeidenkapitaaldanhetbuitenlandhierverdient,enviceversa

dezeeerstecorrectielevertonshetbrutonationaalinkomen(BNI)

BNI=BBP+NFI

Ø detweedecorrectieheefttemakenmetdepreciatie(D)

tijdenshetproductieprocestreedterimmersslijtageopenermoetaltijdeendeelvanhetBBPwordeningezetomdezeslijtagetegentegaan

metanderewoorden,metmoetvervangingsinvesteringentoepassenomdebestaandekapitaalvoorraadoppeiltehouden

metdetweedecorrectiemakenwedestapvaneenbrutoconceptnaareennettoconcept,namelijkhetnettonationaalinkomen(NNI)

NNI=BNI–D=BBP+NFI–D

Ø dederdeenlaatstecorrectieheefttemakenmetgiftenaanenuithetbuitenlanddieweinternationaletransfers(TR)noemen

meestalgaatditomgeldvoorontwikkelingssamenwerkingofgelddatwordtovergemaaktaanfamilieledeninhetbuitenland

belangrijkisdathethiergaatombetalingenzondertegenprestatie

inkomendetransferswordenaangeduidmetITR,uitkomendemetUTR,nettotransferszijngelijkaanhetverschiltussenbeide

NTR=ITR–UTR

nadezecorrectiekomenwetothetnettonationaalbeschikbaarinkomen(NNBI)

NNBI=NNI+NTR=BBP+NFI–D+NTR

alswehetBBPvervangendoordesomvanallebestedingenkomenwetothetvolgende

NNBI=C+I–D+G+X–M+NFI+NTR

- aangeziendebruto-investeringenIookdevervaningsinvesteringenDomvatten,kunnenweditherleidentotdenetto-investeringen(Inetto=I–D)

- bovendienkunnenwealleverbandenmethetbuitenlandsamennemen,watdelopenderekeningvandebetalingsbalans(LR)wordtgenoemd(LR=X–M+NFI+NTR)

dezelopenderekeninggeeftweerhoeveelhetlandnettoaaninkomenverdiendinhetbuitenland

alswedezetweeelementenverwerkenindedefinitievanNNBIkomenwetotdit

NNBI=C+Inetto+G+LR

XIII.VI GebruikvanhetBBPhetBBPiseenveelgebruiktemaatstafomvergelijkingentemaken,tussenlandenenerzijdsenverschillendeperiodesindetijdanderzijds

wemogenhetBBPechterniet‘zomaar’vergelijken,ermoetenenkelecorrectieswordenvermeld

GROTEENKLEINELANDEN

wekunnenhetBBPgebruikenomwelvaartvanverschillendelandentevergelijken,enwebeginnenmettweelandenmetdezelfdemunt,FrankrijkenBelgië

BBP INWONERS BBPPERCAPITA

frankrijk 2.183.631miljoeneuro 64.611.585 33.768

belgië 409.768miljoeneuro 11.162.172 36.710

hetFranseBBPiseenstukgroterdanhetBelgische,maarFrankrijkheeftookveelmeerinwoners,watervoorzorgtdathetBBPpercapitanetietskleinerisdaninBelgië

=hetBBPperinwonervaneenlandishetBBPgedeelddoorhetaantalinwoners

dezemaatstafgeeftinzichtindegroottevanhetinkomenperinwoner,watnetietsmeerisinBelgië

GROEIVANHETBBP

hetBBPwordtookgebruiktomdegroeivandeeconomischewelvaarttemeten,hiervergelijkenwedusdoorheendetijd

wenementweefictievelanden,StatostanenPaesistan,omeenvoorbeelduittewerken

PERCAPITAPAESISTAN STATOSTAN

JAAR1 JAAR2 JAAR1 JAAR2

aantalbroden 10 10 10 15

prijsvebrood 2 3 2 2

BBPN 20 30 20 30

BBPR 20 20 20 30indezeeconomieveronderstellenwedatergeenintermediaireinputszijnvoorbrood,watbetekentdatdeTWgelijkisaandeprijsvanhetbroodenhetBBPgelijkaandeprijsmaaldehoeveelheid

ditwordtweergegevenmethetnominaalBBP(BBPN)ofhetBBPinlopendeprijzen

hetBBPNisinbeidelandenmet50%gestegeneninPaesistanisditduidelijktewijtendooreenstijgingvandebroodprijsvan2euronaar3euroterwijlweditinStatostankunnentoewijzenaandegestegenbroodproductie

hieriserechterietsfout,wanteconomischeactiviteitgaatoverdehoeveelheid,enabsoluutnietoverdeprijs,enhiermaakthetBBPNgeenonderscheid

deoplossingisdeprijsevolutiebuitenbeschouwinglaten,hiervoorkijkenwenietlangernaarhetnominaalBBPmaarwelnaarhetreëleBBP(BBPR)ofhetBBPinconstanteprijzen

hetreëleBBPneemtenkelhoeveelheidswijzigingeninrekening,terwijldeprijzenconstantwordengehouden,waarweweleenbasisjaarvoormoetenkiezen

inonsvoorbeeldnamenwejaar1alsbasisjaar,enevalueerdenwedeanderejaren(hierenkeljaar2)aandehandvanditbasisjaar

inprincipekanelkjaarhetbasisjaarzijn,maarinderealiteitkiestmenmeestalvooreen‘stabiel’jaardatgeenextremeprijszijzigingenheeftmeegemaakt

hetreëleBBPwordtberekenddoordehoeveelhedentenemeninelkjaarendietevermenigvuldigenmetdeprijzenvanhetbasisjaar,ditprocesnoemenwedeflateren

omdeeconomischegroeivaneenlandweertegevengebruikenwedushetBBPR

VERGELIJKINGVANHETBBPTUSSENLANDENMETEENVERSCHILLENDEMUNT

eenderdemoeilijkheidbijhetvergelijkenvanhetBBPishetfeitdatlandensomseenverschillendemunteenheidgebruikenvoordeberekeningvanhunBBP

wewerkenopnieuwmeteenvolledigfictiefvoorbeeld

PERCAPITA ZARMERICA RICHERICA

aantalbroden 40 50

prijsvaneenbrood 5zara 20dollar

BBPpercapita 200zara 1.000dollar

omhetBBPvanbeidelandentevergelijkenzullenwehetindezelfdemunteenheidmoetenuitdrukken,dusmakenwegebruikvandewisselkoersvandezara=DENOMINALEWISSELKOERS

=deprijsvaneenmuntuitgedruktindeeenheidvaneenanderemuntopeenbepaaldmoment

steldatdenominalewisselkoers$2bedraagt,dusWKZin$=$2/Z,ofsimpelweg,1zarais2dollar

ditbetekentdusdathetBBPinZarmerica400dollarbedraagt,watduswiltzeggendatdeeconomischeactiviteit60%lagerligtdaninRicherica

ditisechterveelmeerdandeverhoudingvanhettotaalaantalgeconsumeerdebroden,waarvanhetverschiltussenbeidelandenslechts20%is

deberekeningswijzemetdenominalewisselkoerszorgtdusvooreenfouteinschatting

hetprobleemisdatdekoopkrachtvaneenZarmericaantekleinwordtingeschat,jekuntnamelijkmet200zara40brodenkopen,maaralsjedie200zarainwisseltvoor400dollar,kunjemaar20brodenmeerkopen

ditiseenaangenamesituatievoordeRichericanen,wanthundollarisovergewaardeerd,maarhetisvervelendomhetBBPobjectieftevergelijken

omditprobleemoptelossenwordenlandennietvergelekenaandehandvandenominalewisselkoers,maarmenmaaktgebruikvaneenwisselkoersdieervoorzorgtdatdeconsumptieinbeidelandenevenduuris

ditnoemenwedekoopkrachtpariteitswisselkoersofdePPP-wisselkoers(purchasingpowerparity)

=deverhoudingtussendekostprijsvaneenbepaaldegoederenbundelinhetenelandendekostprijsvandiezelfdebundelinhetandereland

dekoopkrachpariteitswisselkoersvandezaraisdekostprijsvaneenbepaaldegoederenbundelinRichericagedeelddoordekostprijsvandiezelfdebundelinZarmerica

WKZin$,PPP=PD/PZ

=20$/5Z=4$/Z

indiendekoopkrachtspariteitswisselkoerswordtgebruiktis1zaragelijkaan4dollarenzaldeeconomischeactiviteitmaar20%lagerzijn,watwelklopt

XIII.VIIInflatietoenwedegroeivanhetBBPbekekenwerdverwezennaardenoodzaaktotdeflateren(vorigepag),datwilzeggendatweprijsevoluties,dusinflatieendeflatie,buitenbeschouwinglaten

• INFLATIE:stijgingvanhetalgemeenprijsniveau• DEFLATIE:dalingvanhetalgemeenprijsniveau

wekunnennietsprekenvaninflatieofdeflatiealsbepaaldegoederenduurder/goedkoperworden,maaranderegoederenjuistandersom

wesprekenpasoverinflatie/deflatiewanneerhetalgemeneprijspeilvaneenkorfconsumptiegoederen(deconsumptieprijsindex)stijgt/daaltofalsdeprijsvanallegoederenendienstenindeeconomiestijgt/daalt(implicieteBBP-deflator)

INFLATIEVANHETBBP

inflatieismoeilijkteberekenenwanneerermeerderegoederenendienstenbestaan

wenemenopnieuweenfictiefvoorbeelderbijomditteillustreren

PERCAPITAPAESILAND

JAAR1 JAAR2

aantalbroden 10 12

prijsvaneenbrood 2 3

aantalliterwater 4 5

prijsvaneenliterwater 1 1.2

BBPN 24 42

BBPR 24 29

implicieteBBP-deflator 100 144.83

steldaterinonsfictievelandPaesilandtweegoederenwordengeproduceerd,waterenbrood

debroodprijsneemttoemet50%,dewaterprijsmet20%,waardoorhetnominaleBBPinjaar2groterisdanhetreëleBBP,omdathiervoorenkeldeprijsverschillenmeetellen

dezeobservatieleidttoteeneerstemanieromprijsevolutetemeten:deimplicieteBBP-deflator

=deverhoudingtussenhetnominaleenhetreëleBBP

implicieteBBP-deflator=!!"#!!"$

x100

inPaesilandiserduseenstijgingvandeprijsindexmet44.83%(gewogengemiddeldevan50en20)watbetekentdatallemeegerekendegoedereninhetBBP44.83%duurderzijngeworden

INFLATIEVANDECONSUMPTIEPRIJZEN

eentweedemanierominflatietemetenisnietgebaseerdopallegoederenendiensten,maarslechtsopdegeconsumeerdegoederenendiensten

hetisimmersbelangrijkomtewetenhoedeprijzenvanconsumptiegoederenevolueren

deprijsindexdiewehiergebruikenisdeconsumptieprijsindex(CPI)

=degewogengemiddeldeprijsevolutievandeconsumptieprijzenwaarbijdegewichtenvanelkgoedbepaaldwordendoorhetaandeeldatditgoedinneemtinhetbudgetvandegemiddeldeconsument

formulenietkennen?

indienmeninPaesiland60%vanhetbugetspendeertaanbrooden40%aanwaterdanzaldeCPIinjaar2gestegenzijnvan100naar138

hetverschilmetdeimplicieteBBP-deflatoristewijtenaanhetgebruikvananderegewichten

PROBLEMENMETINFLATIE

hetiseenfeitdatprijzenstijgen,maarindiendezeprocentueelgelijkstijgenmethetminimaleloon,veranderterreëeleigenlijkniets

watisdaneigenlijkhetprobleemmetinflatie?

1. inflatiekanzorgenvooreenverstoringvandesignaalfuntievanprijzen

wezagenreedshoeeconomischeagentenhunbeslissingenbaserenoprelatieveprijzen,deprijsverhoudingentussenproducteninflatiemaakthetechtermoeilijkomeenrelatieveprijsstijgingteonderscheidenvaneenalgemeneprijsstijging,dieelkaarsomstegenspreken

hierdoorkanhetgebeurendateconomischeagentensuboptimalebeslissingennemen,diemyopie(bijziendheid)wordengenoemd

ditbetekentconcreetdateconomischeagentenhunbeslissingenteveelbaserenopnominalegrootheden,ennietoprelatievegrootheden

2. inflatiezorgtervoordatdekoopkrachtvanvastenominaleinkomensdaalt

bijinflatiedaaltdewaardevanhetvermogenvaneenschuldeiservaneenvastnominaalbedragenomgekeerdishetinhetvoordeelvandeschuldenaarwantdiezietzijnkoopkrachtdiehijmoetopgevensteedsmeerdalen

wanneerzichinflatievoordoet,wordteenvastbedragelkjaarminderwaard

3. eenderdeprobleemheefttemakenmethetfeitdatinflatienietvolledigvoorspelbaaris

wanneereconomischeagenteneenbeslissingnemenoverdetoekomstbaserenzezichopdeprijsverwachtingenwanneerdezeverwachtingenechternietuitkomendoorinflatie,zaldeeconomischeagentzijncontractwillenherzien

eenopstootvaninflatiekanertoeleidendateconomischeagentenmindergeneigdzijncontractenaftesluiten,watdeeconomischeactiviteitondermijnt

4. erbestaatookzoietsalshyperinflatie,ofextreemhogeinflatie

wanneereenlandhiermeewordtgeconfronteerd,ondermijntditdefuntievangeldalsruilmiddelenwordteconomischeactiviteitsterkbemoeilijkt

hierdoorgaaneconomischeagentenvaakovergaantothetgebruikvaneenanderemunt,ruilhandelofzelfsvolledigezelfvoorziening,metallewelvaartsgevolgenvandientengevolgevandeverlorenvoordelenvanhandel

5. tenvijfdezorgtinflatieooknogeensvooraanpassingskosten

zomoetenprijsaanduidingeninwinkelscontinuwordenaangepast,contractprijzenmoetenwordenherzien,websitesmoetenwordenaangepast,..

ditwordtbenoemdmetdetermmenukosten,verwijzendnaarhetfeitdatdemenukaarteninrestaurantsmoetenwordenaangepast

anderzijdszorgtdeflatie(prijsdaling)ookvoorproblemen

alsdeprijzenalgemeendalen,hebbenconsumentenvaakdeneigingtewachtenmethunaankopen,omdatzewetendatdeprijzennogverderzullenzakken

ookinvesteerderswachtenlievermethuninvesteringen,omdatzevrezendatdieteveelinwaardezullendalen,waardooreennegatieveeconomischespiraalopgangkomt

omdekoopkrachtvandenominalelonengelijktehoudeninhetgevalvandeflatie,zullendenominalelonenjaarnajaarmoetenafnemen,watdewerknemersnietgraagziengebeuren

merkopdatookditlaatsteeenvoorbeeldisvanmyopie:indiendewerknemersnietwillendathunloondaalttentijdevandeflatiebaserenzijhunoordeelophunnominaleloon,enniethunreëleloon

XXIII.VIIIKritiekenophetBBP

PROBLEMEN

hoewelhetreëleBBPpercapitainPPP-dollarseeninteressantemaatstafisomeconomischeactiviteittemetenentevergelijken,zijnertocheenaantaltekortkomingen

diehebbenvooraltemakenmethetfeitdathetBBPeenimperfectewelvaartsmaatstafis

BBPMEETNIETALLEACTIVITEITEN

hetBBPmeetenkeldeofficiëlemarkttransacties,vrijwilligerswerkofhuiselijkarbeidbijvoorbeeld,dieweltoegevoegdewaardegenererenmaarwaargeenfinanciëletransactietegenoverstaat,wordennietinhetBBPopgenomen

hetzelfdegeldtvoorzwartwerkentransactiesindemisdaadsfeer,activiteitenindedeeleconomie(vrijwilligdelenvaneenauto),externaliteitenzoalsmileuschadeofverkeersschade

BBPMEETWATHETMEETOPEENVERKEERDEMANIER

opvlakvaninvesteringenwordenenkelinvesteringeninfysiekkapitaalopgenomen,investeringeninmenselijkkapitaalwordenmaardeelsopgenomenbijdebestedingen

indiendehoeveelheidnatuurlijkkapitaalineenlandafneemt(bossenkappen)betekentditeendesinvesteringinditnatuurlijkkapitaal,maarookditwordtnietopgenomeninhetBBP

verbeteringenindekwaliteitvanproductenwordenopeenonvolkomenmanieropgenomen

zoisdevoorbijedecenniadekwaliteitvancomputersenlaptopsenormtoegenomen,terwijldeprijssterkisgedaaldenaangezieninhetBBPenkeldefinalebestedingenwordenopgenomenwordenkwalitatieveverbeteringenonvoldoendeinrekeninggenomen

BBPHOUDTTEWEINIGVERBANDMETWELVAART

erbestaateenfundamenteelverschiltussenwelvaartopmicro-economischvlakenwelvaartopmacro-economischvlak

opmicro-economischvlakwordtwelvaartvoorconsumentenbijvoorbeeldgemetenaandehandvanhetconsumentensurplus,macro-economischwordtenkelnaardebestedingengekeken

hetkomteropneerdathetBBPdusgeenenkelerekeninghoudtmetdewaarderingvangoederendoordeconsument,maarslechtsmetdemarktprijsenkosten

daarnaasthoefteenhogerBBPpercapitaofeenhogerinkomenpercaptitanietpersetebetekenendatdewelvaarteropvoortuitgaatendatdebevolkinghetbetervindt

steldatiedereenineenbepaaldlandplotsdubbelzohardgaatwerken,danstijgendeinkomensenhetBBPpercapita,maardevraagisofdewelvaartookzalstijgen

meerwerkenbrengtmetzichmeedatdemensenmindervrijetijdhebben,meerzullenleidenonderstressenwerkdruk,burn-outsdieleidentotdepressieenzovoort

eenenkelBBP-groeigebaseerdeanalysekanduseentotaalverkeerdbeeldschetsen

tenslottezegthetBBPpercapitaookenkelietsoverhetgemiddeldeinkomensniveauineenlandenvermeldthetnietsoverdemogelijkeongelijkheidskloofbinnendebevolking

OPLOSSINGEN

omdezeproblemenoptelossenzijnerverschillendealternatieveindicatorenvoorgesteldomdewelvaartineenlandtemeten

v monetairemaatstavenindezebenaderingwordtenkelconsumptiebehoudenenwordeneenaantalcorrectiesdoorgevoerd,zoalshetbijtellenvanvrijetijdenmilieukwaliteitenhetaftrekkenvanmilieuschadeenhetuitputtenvanbronnenbijkomendkanerookgecorrigeerdwordenvoorinkomensongelijkheiddezemonetairemaatstavenwordensteedsingelduitgedrukt

v dashboard-benaderinghierkijktmenbehalvenaarhetBBPpercapitaooknaardeevolutievaneenaantalanderegroothedenzoalsinkomensongelijkheid,scholingsgraad,ecologischevoetafdruk,kwaliteitvanhetleefmilieu,levensverwachting,..ditnoemtmendedashboard-benaderingomdatophetdashboardvaneenautoookallerleigroothedenwordenweergegeven

v synthetischeindicesbijdezebenaderingselecteertmeneenaantalgroothedenuitdedashboard-benaderingenberekentmenhiervaneengewogengemiddeldeevolutiedehumandevelopmentindex(HDI)ishiereenvoorbeeldvanengebruiktdrieelementen

o inkomenpercapita(indicatorvoorwelvaart)o levensverwachting(indicatorvoorgezondheid)o aantaljaarscholing(indicatorvooropleidingsniveau)

Deel11:Macro-economischemodellen

XXIX Economischeactiviteitenconjunctuurindemediawordtervaakberichtoverconjunctuurschommelingen,hetgaathieromschommelingenindeeconomischeactiviteit

dezeschommelingenzullenwekortetermijnschommelingennoemen,hetgaathieromafwisselendeperiodenvanhogeenlageeconomischeactiviteittenopzichtevaneenlangetermijnniveaudatwehetpotentieelBBPnoemen,datookverandertdoorheendetijd

indithoofdstukgaanwedieperinopdeanalysevankortetermijnschommelingen,hetlangetermijnniveaukomtlateraanbod

aangezienwehetBBPdoorheendetijdbestuderenmoetenweuiteraardwerkenmethetreëleBBP

XXIX.I CijfermateriaalinterpreterenwebeginnenmeteencijfervoorbeeldgebaseerdophetBBPpercapita

JAAR GROOTHEID ABSOLUTEVERANDERING

RELATIEVEVERANDERING

INDEXCIJFER2007

INDEXCIJFER2010

Qt ∆Qt=Qt–Qt-1%&'&'()

x100 &'&*++,

x100&'

&*+)+x100

2007 32.050,82 100,00 99,56

2008 32.366,57 +315,75 +0,99% 100,99 100,55

2009 31.460,12 -906,45 -2,80% 98,16 97,73

2010 32.191,00 +730,88 +2,32% 100,44 100,00

2011 32.760,49 +569,49 +1,77% 102,21 101,77

erwordtindetabeleenonderscheidgemaakttussenabsoluteenrelatieveveranderingen

eenabsoluteveranderingwordtsteedsuitgedruktineenheden,eenpositiefcijferwijstopeenstijgingvandegrootheid,eennegatiefcijferopeendaling

eenrelatieveveranderingwordtuitgedruktinprocentengeeftdeprocentueleveranderinginvergelijkingmethetvorigejaarweer

wanneerwesprekenoverdeverschillentussenpercentagesonderlinggebruikenwedetermprocentpunt,zoisbijvoorbeeldtussen2010en2011degroeigedaaldmet0,55procentpunt

somswordengroothedenookweergegevenalsindexcijfers,waareenbepaaldbasisjaarwordgekozenwaardeindex100bedraagtenwordenalleanderejarenberekendalsverhoudingtenopzichtevandatbasisjaar

XXIX.IIRecessieenconjunctuur

RECESSIE

hetbestuderenvandeevolutievandeeconomischeactiviteitbrengteenaantalproblemenmee

teneerstewordtBBP-informatienietdagelijksverzameld,desnelsteBBP-informatiekrijgenweperkwartaal,elkedriemaanddus

indevolgendegrafiekgevenwededeevolutievanhetreëelBBPweeropkwartaalbasis

heteerstewatopvaltisdegrilligevormvandegrafiek,ditkomtdoordeseizoensschommelingen,indelenteenherfstiserimmersmeereconomischeactiviteitdanindezomerenwinterdoordevakantieperioden

ditgrilligeverloopvormteentweedeprobleem,hetbemoeilijkteenoordeeloverhetreëleBBP,meerbepaaldofhetnustijgtofdaalt,hetheeftimmersafwisselendpositieveennegatievegroei

omdieredenwerktmenmetseizoenszuivering,waardepiekenendalenwordenweggelatenzodatweeenvloeiendelijnkrijgen

deseizoensgezuiverdegrafieklaatonstoeeeneersteuitspraaktedoenoverdeevolutievanhetBBP

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

2000 2005 2010 2015

BBPinm

iljoe

neu

ro

jaren

ReëelBBPopkwartaalbasis

BBP

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

100000

2000 2005 2010 2015

BBPinm

iljoe

neu

ro

jaren

ReëelBBPmetseizoenszuivering

BBP

wekunnentemakenhebbenmeteconomischegroei(stijgingvandeeconomischeactiviteit)ofmetrecessie(dalingvandeeconomischeactiviteit)

è wesprekenpasvanrecessiealshetreëelseizoensgezuiverdeBBPopkwartaalbasisdaaltoverminstenstweekwartalen

CONJUNCTUUR

destudievanperiodenvanpositieveennegatieveeconomischegroeigeefteeneersteinzichtindewijzewaaropeconomischeschommelingengeanalyseerdkunenworden

economengaanechternogeenstapverderensprekendanoverconjunctuur

omconjunctureelverlooptedefiniëren,hebbenweeenanderconceptnodig,namelijkhetpotentieelBBP

=hetniveauvanhetBBPdatzichzouhebbengerealiseerdbijvollediggebruikvanarbeidenkapitaal

voorhet(fysiek)kapitaalbetekentditdatdemachinesopnormaalgebruiksritmewordeningezetenvoordearbeidbetekentditnormalewerkuren,zonderabnormalewerkloosheidsgraad

hetpotentieelBBPstijgtiederjaar,omdaterelkjaarmeergeproduceerdkanwordendankzijtechnologischevooruitgang,toenamevandekapitaalvoorraad,..

indienerzicheengrootschaligerampvoordoetzoalseenreeksnatuurrampenofeenoorlogzalhetpotentieelBBPdalen

hetreëleBBPstijgtstelselmatig,metslechtsafentoeeendaling

- alshetreëleBBPlagerligtdanhetpotentieelBBPisersprakenvanlaagconjunctuur- alsbeidegelijkzijnaanelkaarsprekenwevanneutraleconjunctuur- alshetreëleBBPbovenhetpotentieelBBPligtiserhoogconjunctuur

0

50

100

150

200

250

300

1980 1990 2000 2010

BBPinm

iljardeu

ro

jaren

ReëelenpotentieelBBP

reëleBBP potentieelBBP

in perioden van laagconjunctuurwordt de voorraad fysiek kapitaal onderbenut,machineswordenbijvoorbeeldbepaaldedagennietgebruikt,dearbeidsmarktheefteenhogerewerkloosheidsgraaddannormaal,..

bijhoogconjunctuuriserdanweereenoverbenuttingvandevoorraadfysiekkapitaal,watbetekentdatdemachines’snachtsofindeweekendsookwordeningezet,dearbeidsmarktfunctioneerttegeneenlagerewerkloosheidsgraaddannormaal,..

deoutputgapishetverschiltussenhetgerealiseerdereëleBBPenhetpotentieelBBP,uitgedruktalspercentagevanhetpotentieelBBP

hoogconjunctuurleverteenpositieveoutputgap,laagconjunctuurleverteennegatieveoutputgap

!merkopdatereenbelangrijkverschilbestaattussenlaagconjunctuurenrecessie

laagconjunctuurbetekentdathetreëleBBPlagerisdanhetpotentieelBBPenrecessiebetekentdathetreëleBBPdaaltvanéenjaaropeenanderjaar

XXIX.IIIConjunctuurstudie

hetbestuderenvandeoorzakenengevolgenvanconjunctuurschommelingeniseenbelangrijkdoelvandestudievandemacro-economie

hierbestaanveelmeningsverschillentusseneconomenentusseneconomischescholen

vooraleertestartenmeteenmeermodelmatigebenaderingindevolgendehoofdstukken,startenweaandehandvanvaneenaantalobservatiesoverconjunctuurschommelingen

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

procen

t

tijd

outputgap

outputgap

v teneerstedoenzichtijdenshetconjunctureleverloopschommelingenvoorvanallerleiverschillendegrootheden

nietenkelhetreëleBBPpercapitastijgtofdaalt,maarookdewerkloosheid,dewerkgelegenheid,deindustriëleproductie,hetprijspeil

sommigevandezegroothedenbewegengelijktijdigmetdeconjunctuur,anderelopenvoorofachter

• voorlopendeindicatorenofleadingindicatorsdezemakenveranderingenvooraleerdeconjunctuureenhoogte-ofdieptepuntkent

• gelijklopendeindicatorenofcoincidentindicatorsdezelopengelijkmetdeconjunctuur

• achternalopendeindicatorenoflaggingindicatorsmakenveranderingnadatdeconjunctuureenhoogte-ofdieptepuntheeftgekend

erwordtvaakveelaandachtbesteedaandevoorlopendeindicatorenomdatdieeenzekerevoorspellendekrachthebbenvoorhetconjunctureelverloop

typischevoorspellendeindicatorenzijnnieuwevacatures,nieuwebestellingen,consumentenvertouwenenproducentenvertrouwen,..

v eentweedeobservatieisdatnietelkvandemacro-economischegroothedenevensterkvarieertalshetBBPdoorheendeconjunctuurcyclus

zozijninvesteringenendebestedingenaanluxegoederenveelmeerfluctuerenddanhetBBPterwijldeconsumptievanlevensnoodzakelijkegoederenveelmindervarieert

inhetalgemeenreageertookdewerkgelegendheidmindersterkdanhetBBP,inperiodenvanlaagconjunctuurkiezenwerkgeverserimmersvooromhunpersoneelsbestandteverkleinenwaardoordearbeidsproductiviteitlagerligtenviceversa

derelatietussenhetBBPendewerkloosheidstaatbekendalsdewetvanOkundiezegtdatalshetBBPtweeprocentonderhetpotentieelBBPligtdewerkloosheidstijgtmet1procentpunt

v eenderdeobservatieisdatconjunctuurschommelingengeenregelmatigpatroonhebben

recessieskunnenvanzeerkorteduurzijn,maarookzeerlangaanslepen,enhetzelfdegeldtvoorperiodesvaneconomischegroei

demeestemacro-economenhebbenzichdaaromalafgekeerdvantheorieëndieconjunctuurschommelingenbegrijpenalseenopeenvogingvanregelmatigecycli

inhetverledenprobeerdemendeschommelingentebegrijpenaandehandvanviersoortenregelmatigecyclivanverchillendelengte

- deKitchin-cyclus(3jaar)- deJuglar-cyclus(10jaar)- deKuznets-cyclus(20jaar)- deKondratieff-cyclus(50jaar)

vandaagzijndemeestemacro-economenheterechterovereensdatdatconjunctuurschommelingenzichvoordoendooreenbepaaldeschokdieopeenofanderemanierdegroothedenindeeconomiebeïnvloedt

XXIX.IVEenanalysekader:aggregatievevraagenaanbodverderindithoofdstukzalhetconjunctureleverloopgeanalyseerdwordenaandehandvanhetmodelvandeaggregatieveofmacro-economischevraag(AV)enhetaggregatiefofmacro-economischaanbod(AA)

beideweerspiegeleneenverbandtussenhetprijspeilPendeoutputQ

indezegrafiekwordthetpotentieelBBPaangeduidmetQ*endeverticalerechteishetlangetermijnaanbod(LAA)

wanneerhetpotentieelBBPstijgt,bijvoorbeelddooruitbreidingvandekapitaalvoorraad,danverschuiftdeLAA-curvenaarrechts

hetideeisdatmetdezelfdehoeveelheidarbeidmeerwordtgeproduceerd,arbeidwordtdusproductiever

eenhogerniveauvanhetpotentieelBBP(Q*)hoeftdusniettebetekenendatdewerkgelegenheidstijgt,ditkanookgeproduceerdwordenbijgelijkenatuurlijkewerkloosheid

wanneereconomeneconomischegroeibestuderen,kijkenzetypischnaarlangetermijngroei,dusanalyserenzedeverklarendefactorenvandegroeivanhetpotentieelBBP

XXIX.VVraagzijdeenaanbodzijdeomeenanalysetemakenvanhetconjunctuurverloopisereenmodelnodigdatverbandenweergeefttussendedriemanierenomhetBBPteberekenen:productie,inkomenenbestedingen

debestedingenweerspiegelendevraagzijdevandeeconomie,deaggregatievevraagwordtafgekortmetAVenisgelijkaanC+I+G+X–M(ziep106vandesamenvattingvooreenlegende)

deproductieweerspiegeltdeaanbodzijdediewordtsamengevatinhetaggregatiefaanbodAAenisgelijkaanPxQ

dezeproductierealiseertinkomenvoordeeigenaarsvandeproductiefactorenarbeidenkapitaal

wemakeneenonderscheidtusseneenkortetermijnevenwichteneenlangetermijnevenwicht

0

1

2

3

4

5

Q Q*

Kortetermijnevenwicht

AV AA LAA

0

1

2

3

4

5

Q*

Langetermijnevenwicht

AV AA LAA

0

1

2

3

4

5

Q*1 Q*2

prijspe

ilP

outputQ

HetpotentieelBBP(LAA)

LAA1 LAA2

DEAGGREGATIEVEVRAAG

deaggregatievevraagAVisdesomvanallebestedingscomponenten,indevorigegrafiekheeftdeAVeendalendverloop,erwordtduseennegatiefverbandtussenhetprijspeilendeoutputverwacht

ditnegatieveverbandisbegrijpelijkvanuitmicro-economischoogpunt,maarnietzoevidentvanuitmacro-economischoogpunt

indiennamelijkalleprijzenstijgen,zullendeinkomensookstijgenvandeeigenaarsvanproductiefactoren,dieophunbeurtdanweerbesteedkunnenworden

devraaghoeftdusnietpersetedalenalsdeprijzenstijgen,waaromdatditnegatiefverloop?

• hetPigou-effectalsprijzenstijgen,daaltdekoopkrachtvanvermogen,wiedusspaargeldheeftwordtreëelarmer,watzalresultereninextrasparen,duseenlagereconsumptieenvraag(enviceversa)

• viaexport(X)enimport(M)alshetprijspeilineenlandstijgt,wordtditlandrelatiefduurdertenopzichtevanhetbuitenland,metgevolgdatdeexportzaldalenendeimportzalstijgeniniedergevaldaaltechterdenetto-exportenzaldeaggregatievevraagduslagerliggen

• viainvesteringenalshetprijspeilstijgt,zalookdetransactiegeldvraagstijgenditleidttoteenhogereintrestvoet,dieopzijnbeurtzorgtvoorlagereinvesteringenenAV

erkanwordengediscussieerdoverdesterktevandezeeffecten:ineenKeynesiaanseredeneringzijndezeeffectenklein,duseensteile,prijsongevoeligeAV-curve,ineenklassiekeredeneringviceversa

HETAGGREGATIEFAANBOD

voordepositievehellingvandeAA-curvewordenookenkeleargumentenaangehaald

• nominaleloonrigiditeit=hetfeitdathethetnominaleloonzichtraagaanpastindienhetprijspeilstijgt,daalthetreëleloon,hetwordtdatrelatiefgoedkopervoorondernemingenomteproduceren,watzedanookmeergaandoen

• nacht-enweekendwerkextraproducerenvraagtvaaknacht-ofweekendwerkwaarvaakeenhogerloonwordtvoorgeëist,dushogeremarginalekostenenhogereprijzen

• myopie(geldillusie)erkanverwarringontstaantusseneenalgemeneenrelatieveprijswijzigingsteldaterzicheenalgemeneprijsstijgingvoor,danlijkthetvooréenbedrijfofsectoralsofdeprijsvanhunproductistoegenomentenopzichtevanderest,waaropzemeergaanproduceren,enomdatiedereendezeillusieziet,stijgtdeproductieindeheleeconomie

opnieuwoneinigheid:ineenKeynesiaanseredeneringpassenprijzenzichmoeilijkaanduseenvlakkeAA-curve,ineenklassiekeredeneringisdeAA-curvesteiler,omdatprijzenflexibelerzijn

totslotstaanweooknogevenstilbijhetverbandtussendeAA-endeLAA-curve

hetsnijpunttussenbeidedoetzichvoorbijhetverwachteprijspeil,watimpliceertdatdeeconomiezichineennneutraleconjunctuurbevindtenersprakeisvanstabiliteit