De Grote Uittocht revisited

College voor Arbeidszaken

31 oktober 2013

© De Ruijter Strategie

Klaar om te wenden?

Paul de Ruijterwww.deruijter.net

Wat was de aanleiding (1): tekort aan mensen

1. In de publieke sector werkten in 2010 zo’n 830.000 fte. Daarvan gaat er richting 2020, bij ongewijzigd beleid, ongeveer 3 op 10 met pensioen. Vertrek babyboomers start in 2010

2. Door de vergrijzing zal het arbeidsaanbod uiteindelijk krimpen. Dus forse concurrentie tussen ‘markt’, ‘overheid’ en ‘zorg’

3

Wat was de aanleiding (2): Tekort aan geld

4

Doelstelling van het project

VSO, SCO en BZK hebben zichzelf tot doel gesteld om, aan de hand van een scenarioanalyse, een gezamenlijke strategische visie en agenda te ontwikkelen, om in te spelen op de kansen en bedreigingen die de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt bieden voor de publieke dienstverlening

© De Ruijter Strategie

Proces

© De Ruijter Strategie

Mei ‘09 Dec. ‘09

Desk Research, Interviews & Expert raadpleging

Rondetafel-gesprekken

RegiegroepBijeenkomst

Resultaat

Eindrapport en -presentatie

Ronde Tafel 1:Kick Off en

Trendworkshop

Ronde Tafel 4:Optieworkshop

Ronde Tafel 3:Scenarioworksho

p

Ronde Tafel 2:Modelleren en

kernonzekerheden

Ronde Tafel 5:Slot Workshop

Trendboekje Scenario’s

Beleidsopties

Gezamenlijke

strategische agenda

Eindrapport en -

presentatie

Sept. ‘09 Okt. ‘09

Trends

1. De bevolking verandert van leeftijd en samenstelling2. Krappe overheidsfinanciën3. Het werkende individu wil combineren4. Flexibiliteit, zekerheid en krapte op de arbeidsmarkt5. Continu veranderende vormen van organisatie6. De burger wordt minder tevreden

© De Ruijter Strategie

Scenario's tot 2020

© De Ruijter Strategie 8

Bingo Volleybal

VissenBergbeklimmen

© De Ruijter Strategie 9

De wereld heeft een langdurige recessie achter de rug. De Nederlandse economie is traag hersteld. De bevolking zet gezamenlijk de schouders eronder. Een belangrijk deel van de collectieve lasten wordt besteed aan overdrachtsinkomens. Hiermee wordt de grote werkloosheid gezamenlijk opgevangen. Ambtenaren zijn trots op hun werk terwijl “de markt” wordt gewantrouwd. Sociale structuren vieren hoogtij.

€ 264 mrd.

© De Ruijter Strategie 10

Nederland staat er goed voor. Het afgelopen decennium werd gekenmerkt door snel economisch herstel. Na drastische bezuinigingen is het roer omgegooid en is men bereid te betalen voor voorzieningen waar men zelf geen gebruik van maakt. Solidariteit is dé kernwaarde. De groeiende economie zorgt voor een lage werkloosheid, waardoor slechts een klein deel van de collectieve lasten aan overdrachtsinkomens wordt uitgegeven. Dat betekent dat er veel geld beschikbaar is om publieke diensten goed uit te voeren.

€ 285 mrd.

© De Ruijter Strategie 11

De Nederlandse economie kwakkelt. Sinds 2015 is er eindelijk weer sprake van een lichte groei, maar erg indrukwekkend is het niet. De samenleving verhardt en versplintert en mensen hebben voornamelijk oog voor zichzelf. De grote werkloosheid zorgt voor problemen, aangezien er een mager sociaal vangnet is. Veiligheid is de voornaamste taak van de overheid en daar heeft ze haar handen vol aan.

€ 218 mrd.

© De Ruijter Strategie 12

De economische situatie is in Nederland snel verbeterd, gedragen door de consumptieve uitgaven. De overheid richt zich op het terugdringen van de enorm opgelopen staatsschuld. Hierdoor is er minder geld beschikbaar voor de collectieve goederen. De burger kan hier mee leven, zolang de “echte” publieke diensten, zoals onderwijs en zorg, maar goed geregeld zijn. De arbeidsmarkt wordt gekenmerkt door een war on talent waarbij er niet alleen binnen de grenzen van Nederland wordt gezocht.

€ 257 mrd.

Waar staan we nu?• BNP is nu € 607 mrd, dus nog in de lage bandbreedte van

stagnatie• Collectieve lastendruk van 38,4 % in 2011 steeg tot 40,0 % in

2013;

• Richting is samen! • De Uittocht komt langzaam op gang

© De Ruijter Strategie

U staat hier

Uittocht is in 2010 gestart

Bron: Feiten & Cijfers 2013, Werken in de publieke sector, Min BZK

© De Ruijter Strategie

Van 2010 - 2013

Van 2014 – 2020?

Van 2014 – 2020?

Van 2014 – 2020?

Toekomst?

Risico: Negatieve spiraal omlaag

16

Visie: Een spiraal omhoog

Noodzaak om gezamenlijk te werken aan een lange termijn arbeidsmarkt agenda in de publieke sector

1. Die aantrekkelijk is om in te werken

2. Die kwalitatief (en continu) goede diensten levert

3. Waarvoor draagvlak is om in te investeren bij publiek en politiek

17

Visie: Positieve spiraal omhoog

18

Agenda voor de toekomst

1. Wat je doet, doe je goed2. Sociale innovatie / slimmer werken3. Statusherstel / vergroten ruimte van professionals4. Beter benutten van talenten5. Hogere arbeidsdeelname (ouderen, vrouwen, minderheden)6. Investeren in loopbaan en gezondheid 7. Combineren van werk en privé8. Marktconforme loonontwikkeling9. Mobiliteit op de arbeidsmarkt

Deze agenda is de basis voor communicatie met politiek/maatschappij en voor de afzonderlijke partijen in de sectoren

19

1. Wat je doet, doe je goedEr moeten heldere keuzes gemaakt worden over kerntaken van de overheid zijn (en hoe deze worden ingevuld). Geen ‘kaasschaaf’.

Keuzes moeten professioneel uitvoerbaar zijn

Goed nadenken over maatschappelijke (gewenste) ontwikkelingen en mogelijk nieuwe taken.

Professionele bedrijfsvoering herwaarderen. Professionele autonomie op organisatorisch niveau

20

Deze keuzes komen nu pas

2. Sociale innovatie In de situatie van te weinig geld en mensen, streven partijen naar productiviteitsverbetering. De verbetering van de productiviteit wordt 50/50 benut- Vermindering de werkdruk (prioriteit werkenden)- Minder mensen (en geld) nodig

21

Zie ik niet, wel suggestie om dit te doen in de zorg

3. Statusherstel en beroepstrots van professionalsProfessionals moeten meer ruimte en invloed krijgen om hun vak uit te oefenen. Ontregelen en minder administratieve lasten.

Grote organisaties kunnen zichzelf zo inrichten, dat werkenden het gevoel hebben dat zij in een kleine organisatie werken. Minder management.

Individueel maatwerk in de afspraken over resultaat en de (arbeids-) voorwaarden waaronder het resultaat wordt geleverd

Gericht investeren in competenties en professie-ontwikkeling, ondersteund door beroepsverenigingen.

Kabinet heeft voorbeeldrol (geen ‘ambtenarenbashing’).

22

Dit zie ik wel

4. Talenten beter benutten

Toekomstige tekorten doen zich vooral voor bij hoger opgeleiden. Partijen willen dat in 2020 in de publieke sector minder hoogopgeleiden werken en méér laagopgeleiden. Het gaat erom dat mensen doen waar ze goed in zijn door de juiste taakdifferentiatie en organisatie van het werk.

Dat kan door werkprocessen opnieuw in te richten, met focus op taakafsplitsing en -differentiatie. Daardoor kunnen mensen effectiever, efficiënter en vooral met meer plezier werken. Kan ook bijdragen aan arbeidsdeelname bijzondere groepen.

23

Geen zicht op

5. Verhogen arbeidsdeelnameGelet op de hoge uitstroom door pensionering, gaan partijen werken aan een hogere arbeidsdeelname van oudere werknemers in 2010-2020. Daarnaast arbeidsdeelname vrouwen en minderheden vergroten

24

Staat door het laagconjunctuur scenario onder druk

6. Investeren in loopbaan en gezondheidVoor mensen is hun gezondheid het allerbelangrijkste. Daarom worden in de publieke sector de investeringen in de loopbaan en de gezondheid van werkenden verhoogd.

25

Geen zicht op

7. Combinatie werk en priveOm mensen in staat te stellen meer uren per week te werken, investeren in toegankelijkheid en betaalbaarheid van kinderopvang, voor- en naschoolse opvang en ouderenzorg.

Organisaties zelf kunnen creatiever omgaan met de behoefte van professionals om werk en privé beter te combineren

26

Staat onder druk

8. Marktconforme loonontwikkeling

Wil de publieke sector een aantrekkelijke werkgever blijven in een straks sterk verkrappende arbeidsmarkt, dan is een steviger garantie van marktconforme loonontwikkeling gewenst en concurrerende arbeidsvoorwaarden.

27

Nullijn gaat leiden tot extra uitstroombij aantrekken arbeidsmarkt

9. Bevorderen externe mobiliteit

Gelet op de toekomstige arbeidsmarkt, wordt mobiliteit steeds belangrijker. Naast genoemde maatregelen (o.m. investeren in loopbaan) dient mobiliteit praktisch te worden ondersteund.

28

Mobiliteit neemt juist afEr is wel een Platform Ambtelijke mobiliteit

Meeste stoplichten staan op oranje

1. Wat je doet, doe je goed2. Sociale innovatie / slimmer werken3. Statusherstel / vergroten ruimte van professionals4. Beter benutten van talenten5. Hogere arbeidsdeelname6. Investeren in loopbaan en gezondheid 7. Combineren van werk en privé8. Marktconforme loonontwikkeling9. Mobiliteit op de arbeidsmarkt

29

De Grote Uittocht revisited

College voor Arbeidszaken

31 oktober 2013

Goed Werkgeverschap:naar een actief perspectief

Dr. Eelco J.Th. van HoutZelfstandig Academisch Entrepreneur

&TiasNimbas Business School

Tilburg University

Idee

• Grote Uittocht is een misleidend beeld

• U hebt keuzes te maken

• Strategisch HRM: herstel van de koppeling beleid, organisatie en HRM

• Wenkende Alternatieven

Grote Uittocht?

• Nostalgie

• Statistieken gaan uit van– orthodoxe organisatie-inrichting gemeenten en– een openbaar bestuur zoals we 30 jaar geleden kenden

• Gemeenten goed bij kas en dik in de grond, in control, aan de teugels

• Bounded enitity, alles in huis, life long employment,

Strategisch HRM

Beleid en Organisatie

Boeien en BindenAantrekken en Belonen

VerbindingMens

&Public Value

Uit: Van Hout & Lourens, 2010, voortbouwend op Fonbrum et al, 1984 en Beer et al, 1984)

35

Keuzes maken: u bent aan zet!

OrganisatieGefragmenteerd

discontinu

OrganisatieBounded enitiy

Continu

BeleidMeervoudig

ArenaGeen centrale sturing

BeleidEnkelvoudig

SchemaCentrale sturing

In: Van Hout & Lourens, 2010,

Public Value

36

Gemeentelijke scenario’s naar keuze

OrganisatieGefragmenteerd

discontinu

OrganisatieBounded enitiy

Continu

BeleidMeervoudig

ArenaGeen centrale sturing

BeleidEnkelvoudig

SchemaCentrale sturing

Maatschappelijk bestuur(regio)

Naar: Van Hout & Lourens, 2010,

Dynamiekin sturing(flashmob)

MarktSturing(vraag)

GemeentelijkBestuur (retro)

Public Value

37

Elementen Goed Werkgeverschapde breedte opzoeken….

HRM en OrganisatieOrganisatie-inrichting

FunctieontwerpInterorganisatorische samenwerking

LeiderschapOrganisatiecultuur

HRM & IndividuCompetenties (sociaal en

vakmatig)Loopbaanontwikkeling

Talentontwikkeling

HRM & InstrumentenContractering

Beoordeling en beloningWerving en selectie

Training en opleiding

Opnieuw kijken en consequent doorvertalenScenario’s geven fundamenteel andere invulling aan :•Personeel•Arbeidsmarkt•Functie•Gemeentelijke ‘organisatie’•Arbeidsvoorwaarden•HRM

One-liners voor morgen bij de koffie…

• De Grote Uittocht is een misleidend beeld!

• Personeelstekorten bestaan niet!

• HRM in gemeenten hinkt achter de feiten aan!

• Persoon volgt Publieke Taak en niet andersom!

• HRM gaat over het creëren van publieke waarden!

Goed Werkgeverschap:naar een actief perspectief

Dr. Eelco J.Th. van Hout

eelcovanhout@gmail.com

Zelfstandig Academisch Entrepreneur&

TiasNimbas Business SchoolTilburg University

De Grote Uittocht revisited

College voor Arbeidszaken

31 oktober 2013

Kwaliteit in tijden van bezuinigingen

De Grote Uittocht revisited 31 oktober 2013

Paul de Beer

Wetenschappelijk Bureau voor de Vakbeweging

Twee drijvende krachten

43

Wat bepaalt de personeelsvoorziening van gemeenten?

1.Arbeidsmarktontwikkelingen2.Overheidsfinanciën

1. Arbeidsmarktontwikkelingen

44

• Uitgangspunt van overheidsbeleid: bevolkingskrimp leidt tot structurele krapte

• Daarom richt beleid zich alleen op stimuleren arbeidsaanbod

• Gebaseerd op onjuiste analyse: arbeidsmarkt is markt vraag reageert op aanbod– Tijdelijke krapte– Structurele werkloosheid en vacatures niet

afhankelijk van groei/krimp beroepsbevolking

Geen lagere werkloosheid in krimpregio’s

45

Meer vacatures in groeiregio’s

46

In EU hebben krimplanden meer werkloosheid

47

Geldt deze analyse ook voor de overheid?

48

• Vraag naar arbeid reageert niet automatisch op aanbod

• Mogelijkheden voor verplaatsing, offshoring en automatisering beperkt

• Vraag wordt primair bepaald door overheidsbeleid impact van bezuinigingen

2. Overheidsfinanciën

49

Hoe kunnen (structurele) bezuinigingen worden gerealiseerd?

1.Prijs: verlaging loonkosten2.Volume: vermindering

werkgelegenheid

Prijsverlaging

50

• Op korte termijn meest effectief: – eenvoudig te realiseren– weinig negatieve effecten

• Op lange termijn funest voor positie overheid op arbeidsmarkt– moeilijk vervulbare vacatures– verlaging kwaliteit personeel en (dus)

dienstverlening

Volumevermindering (1)

51

• Op korte termijn weinig aantrekkelijk:– Ontslaan kost tijd en geld– Vermindering van dienstverlening

• Op langere termijn compenseren met productiviteitsstijging– Voorkom dat werkdruk stijgt en kwaliteit

dienstverlening afneemt– Vereist innovatie en hoog gekwalificeerd

en gemotiveerd personeel

Volumevermindering (2)

52

• Consequentie voor arbeidsvoorwaarden– Vrije onderhandelingen in de publieke

sector zijn een illusie– Herstel trendvolgerschap:

arbeidsvoorwaarden volgen die in de marktsector

– Voorkomt gemakzuchtige bezuinigingen– Verzekert kwaliteit personeel– Ontslagen evt. voorkomen via

arbeidsduurverkorting

Een derde optie

53

• Genereer extra middelen via meer en hogere eigen bijdragen (profijtbeginsel)– Vereist hoge kwaliteit van

dienstverlening– … en dus hoge kwaliteit van personeel– Differentiatie van aanbod van diensten– … leidt tot ongelijkheid in

dienstverlening

• De ‘grote uitstroom’ is niet het probleem

• … maar wel handhaving van de kwaliteit van het personeel en de dienstverlening

• Daarom focus op:– Verbetering kwaliteit– Handhaving arbeidsvoorwaarden– Verhoging productiviteit en innovatie– Evt. verkorting arbeidsduur

Conclusie

54

De Grote Uittocht revisited

College voor Arbeidszaken

31 oktober 2013