Dit rapport is uitsluitend bestemd voor gebruik door de cliënt. Niets uit dit rapport mag worden

verspreid, geciteerd of gereproduceerd voor distributie buiten de eigen organisatie zonder

voorafgaande schriftelijke toestemming van Gupta Strategists.

Dit materiaal werd gebruikt door Gupta Strategists tijdens een mondelinge presentatie, en is niet

het volledige verslag van de gevoerde discussie.

NEVI zorgcongres

Transitie naar duurzame gezondheidszorg

Utrecht, 06 februari 2020

1Agenda

Wie zijn wij en waarom publiceren wij over duurzaamheid in de zorg?

Waarom is duurzaamheid in de zorg van belang?

Wat is de CO2-voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg?

Wat is de voetafdruk van ziekenhuizen?

2

Gupta is een strategisch adviesbureau die spelers in de zorg

ondersteunt met strategisch en operationeel advies

Overheid

Toezichthouders

NGOs

Toeleveranciers

Investeerders

Zorgverzekeraars

Ziekenhuizen

Ouderenzorg

GGZ

Apotheken

3

Bron: Gupta Strategists

Gupta Strategists is gedreven door inhoudelijke leiderschap

Inkoopresultaten kunnen

verbeteren door waarde

gedreven inkoop

Vergelijking van langdurige

zorg in Nederland en

Vlaanderen

46% van de zorg kan naar

huis, stappen die ziekenhuizen

nu kunnen zetten

4Agenda

Wie zijn wij en waarom publiceren wij over duurzaamheid in de zorg?

Waarom is duurzaamheid in de zorg van belang?

Wat is de CO2-voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg?

Wat is de voetafdruk van ziekenhuizen?

5

Bron: The Lancet; The 2018 report of the Lancet Countdown on health and climate change: shaping the health of nations

for centuries to come

WHO en artsen roepen klimaatverandering uit tot grootste

bedreiging van 21e eeuw voor globale gezondheidszorg

6

Bron: International comparison of health care carbon footprints; Peter-Paul Pichler et al 2019 Environmental Research Letters

Nederlandse zorg heeft grootste CO2 voetafdruk in EU, zowel

gemeten in aandeel nationale voetafdruk als per inwoner

8,1

7,7

6,9

6,7

6,7

6,7

6,4

6,0

5,9

5,9

5,7

5,5

5,3

5,1

4,7

4,5

Portugal

Frankrijk

Nederland

België

Oostenrijk

Duitsland

Ierland

Denemarken

Zwitserland

Verenigd Koninkrijk

Polen

Spanje

Finland

Italië

Noorwegen

Zweden

Aandeel zorg in nationale CO2-voetafdruk

[Percentage; 2014]

0,93

0,80

0,73

0,72

0,71

0,70

0,68

0,68

0,66

0,64

0,52

0,46

0,42

0,41

0,38

0,38

Noorwegen

Zweden

Finland

Nederland

Duitsland

Oostenrijk

Denemarken

Zwitserland

Ierland

Frankrijk

België

Verenigd Koninkrijk

Polen

Spanje

Portugal

Italië

CO2-voetafdruk zorg per inwoner

[tCO2 per capita; 2014]

7

Bron: Standard opinion in the European Union 2014-2019

Nederlanders beschouwen inmiddels duurzaamheid als

belangrijkste probleem

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

20192014 2017

Stijgende prijzen, inflatie

2015 2016 2018

Gezondheid en sociale zekerheid

Pensioenen

Immigratie

Onderwijs

Milieu, klimaat, energie

Meest belangrijke problemen voor Nederlanders

[Percentage op vraag kies de twee belangrijkste problemen]

8

Bron: Emissieregistratie Compendium voor de leefomgeving, milieuplatform zorg

We hebben grote opgave CO2 te reduceren: 6% reductie per

jaar is ambitieus gezien de geringe afname tot nu toe

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

-49%

Vereiste reductie richting CO2-neutraliteit

[Percentage; index=100; 1990]

-6%

Nederland totaal

Doelstelling zorg

9

1. In kaart brengen wat de totale voetafdruk van de gezondheidszorg is

2. Focus hebben op de grootste onderdelen met de meeste impact

3. SMART-doelstellingen formuleren

4. Samenhangende maatregelen opstellen en uitvoeren

5. Systematisch monitoren van impact van maatregelen en voortgang

Om doelen te halen is het nodig focus en versnelling aan te

brengen

Om de doelstellingen te halen is het nodig dat we

10Agenda

Wie zijn wij en waarom publiceren wij over duurzaamheid in de zorg?

Waarom is duurzaamheid in de zorg van belang?

Wat is de CO2-voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg?

Wat is de voetafdruk van ziekenhuizen?

11

Bron: NHS

NHS monitort al jaren CO2-voetafdruk, maar in Nederland is

deze nog niet voorhanden

CO2-voetafdruk NHS

12

1) R&D, technische consultancy, verzekeringen, juridische diensten, marketing, wasserij, etc

Bron: Gupta analyse

Van de 11 Mton CO2 die de zorg uitstoot is 80% afkomstig van

energie van gebouwen, reisbewegingen en geneesmiddelen

Aandeel in totale CO2-voetafdruk gezondheidszorg

[Percentage; 100%=11 Mton CO2]

18%

Energie van gebouwen GeneesmiddelenBedrijfs-

activiteiten1

10%38%

6%

3%

22%

Reisbewegingen

patiënten en

zorgmedewerkers

Medische apparatuur &

instrumenten

Overig:

• Transport

• Brandstoffen, chemicaliën

• Voedsel en catering

• Constructie

• ICT

• Water en sanitair

Papier

3%

13

1) Stoom keuken, stoom CSA, bevochtiging, buitenverlichting, pompen, stoom apotheek

Bron: Milieurapportage BovenIJ ziekenhuis 2016

VVT en MSZ sector zijn goed voor 60% van totale CO2-uitstoot

helft wordt veroorzaakt door verwarming en verlichting

32%

21%

17%

13%

6%

4%

7%

Warm

kraanwater

Verwarming

Verlichting

Apparaten

Ventilatoren

Koeling

Overig1

Aandeel in CO2-uitstoot energieverbruik ziekenhuizen

[Percentage; 100%=3.500 ton CO2]

VOORBEELD ZIEKENHUIS

CO2-uitstoot

ziekenhuis-

gebouwen

Gas

Elektriciteit

32%

28%

17%

9%

15%

GGZ

GHZ

VVT

MSZ

Overig

Aandeel in CO2-uitstoot gebouwen

[Percentage; 100% = 4,3 Mton CO2]

CO2-uitstoot

gebouwen

14

Bron: Jaarverslagen ziekenhuizen 2016, aantal bedden per ziekenhuis Digimv

Er is potentieel om te verbeteren, beginnend met de best

practices te identificeren

Energiekosten algemene

ziekenhuizen [EUR/bed, 2016]

Energiekosten STZ/grote

ziekenhuizen [EUR/bed, 2016]

Energiekosten UMC’s

[EUR/bed, 2016]

2.035

2.328

2.654

4.384

4.451

5.269Laurentius

MC Slotervaart

Havenziekenhuis

Zorgcombinatie

Noorderboog

Waterland

t Lange Land

+65%

2.363

2.617

2.835

4.905

6.033

6.388VieCuri

Maasstad

Flevoziekenhuis

Jeroen Bosch

OLVG

MST

+73%

4.494

5.524

5.663

5.930

6.632

7.266

8.132

13.329Vumc

LUMC

Radboudumc

MUMC

Erasmus MC

UMCG

UMCU

AMC

+28%

15

Bron: Reiskilometers persoon per jaar 2017 CBS Statline

Driekwart van CO2-uitstoot afkomstig van reisbewegingen

zorgmedewerkers, waarvan > 70% door gebruik auto

51%

21%13%

8%

3%

3%

(bestuurder)

(passagier)

Overig

23%

77%

Aandeel in CO2-uitstoot

[Percentage; 100% 2,5 Mton CO2]

Aandeel in reiskilometers

[Percentage; 100%=29 km/dag/persoon]

Uitstoot CO2

reisbewegingenReiskilometers

Zorgmedewerker

Patiënt

16

Geen ziekenhuisgebonden zorgactiviteit

(alleen labdiagnostiek)

Bron: Projectervaring Gupta Strategists

Zes op de tien herhaalpolikliniekbezoeken vereist geen

bezoek aan ziekenhuis bij chronische patiënten

Polikliniekbezoeken van chronische patiënten

[% van aantal bezoeken, afgeronde percentages]

30%

Eerste

polibezoeken25%

100%

40%

75%

Herhaal

polibezoeken

Alle polibezoeken

30%

Herhaal

polibezoeken

Ziekenhuisgebonden zorgactiviteit

(diagnostiek, operatie, ander polibezoek)

Activiteit voor en na herhaalpolibezoek:

Geen andere zorgactiviteit

(geen enkele andere zorgactiviteit)

17

Bron: Carbon footprint of the global pharmaceutical industry and relative impact of its major players, journal of cleaner

production, 2019

Farmaceutische industrie heeft een groot potentieel blijkt uit

onderlinge verschillen en recente verbeteringen

77

73

48

45

42

37

37

32

30

29

29

27

26

17

16

14

x 5,5

CO2-uitstoot intensiteit per organisatie

[ton CO2 per EUR mln omzet; 2015]

Verandering in CO2-uitstoot

[Percentage cumulatief; 2012-2015]

-4

-12

-40

-12

19

-75

-10

-41

-4

-24

-7

-24

-20

-8

-8

-23

18Agenda

Wie zijn wij en waarom publiceren wij over duurzaamheid in de zorg?

Waarom is duurzaamheid in de zorg van belang?

Wat is de CO2-voetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg?

Wat is de voetafdruk van ziekenhuizen?

19

Bron: The Lancet 2017: The impact of surgery on global climate: a carbon footprinting study of operating theatres in three

health systems

Helft OK voetafdruk komt door energieverbruik, nog eens een

derde door anesthesiegassen, overig inkoop en afval

51%

35%

14%

Energieverbruik

Anethesiegassen

Inkoop en afval

Aandeel in CO2 voetafdruk van operatiekamers

[Percentage CO2 eq]

Onderzoek voetafdruk operatiekamers bij

• Vancouver General Hospital (Canada)

• University of Minnesota Medical Center (VS)

• John Radcliffe Hospital (VK)

20

Bron: Milieucentraal, Milieubarometer; The Lancet 2017: The impact of surgery on global climate: a carbon footprinting

study of operating theatres in three health systems

Ziekenhuizen en operatiekamers in bijzonder, verbruiken veel

energie, 95% door verwarmen, koelen en ventileren

Energieverbruik per oppervlak

[GJ per m2]

Energieverbruik operatiekamers

[Aandeel in CO2 uitstoot door energieverbruik]

53%

27%

15%

4%

Verwarmen

Koelen

Ventileren

Verlichten

1%

Overig0,4

0,7

1,2

2,0

6,0 6,0

Hotel

Ziekenhuis

Rijtjeshuis

Groot

vrijstaand huis

Operatiekamer 12,0

5 x

3-6 x

21

Bron: Royal Haskoning DHV, Towards zero energy hospital buildings: a polyclinic building as case study

Verschil in bezettingsgraad per type ruimte geeft inzicht om

specifieke energiebesparende maatregelen te nemen

0

10

20

30

40

50

60

70

80

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Ruimte 5

Ruimte 2

Ruimte 1

Ruimte 3

Gemiddelde

Ruimte 4

Bezetting onderzoekskamers polikliniek

[Percentage bezetting per uur]

Bezetting recepties en administratieve ruimte

[Percentage bezetting per uur]

0

10

20

30

40

50

60

70

80

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Toepassen van ventilatie obv

CO2 sensoren en lichtsensors

VOORBEELD

22

Bron: AGU Geophysical Research Letters 2015: Modern inhalation anesthetics: Potent greenhouse gases in the global

atmosphere

Anesthetische gassen dragen 130-2.500 x meer bij aan

klimaatopwarming en zijn in afgelopen jaren toegenomen

130

510

CO2

Desfluraan

Sevofluraan

Isofluraan

1

2,540

Anesthesiegassen dragen bij aan klimaatopwarming

[CO2 equivalenten per type gas]

En komen steeds meer voor in onze atmosfeer

[CO2 eq emissies x mln ton per jaar]

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

3,5

4,0

20142000 2002 2004 2006 2008 2010 2012Anesthesiegassen blijven lang in de atmosfeer,

tot 14 jaar voor Desfluraan

23

Bron: Milieurapportage OLVG 2017

Tweederde afval is ongesorteerd, 13% van ziekenhuis afval

betreft OK textiel

Aandeel in totale afvalstroom ziekenhuizen

[Percentage in gewicht]

Aandeel in totale afvalstroom ziekenhuizen

[Percentage in gewicht]

13%

13%

15%

26%

30%

Ziekenhuis specifiek afval

Overig

Plastic

OK textiel

Papier en karton

36%

64%Restafval

2017

Apart

ingezameld

24

Bron: Milieurapportage OLVG 2017

Papier en karton, plastic en OK textiel belanden voor

belangrijk deel in restafval en worden verbrand

Aandeel gesorteerd in belangrijkste afvalstromen

[Gewicht en percentage gesorteerd, OLVG 2017]

Papier en karton 46%

132

85%

54%

84%

0%

16%

100%

Plastic

OK textiel

15%ZSA

239

122

117

Gesorteerd Ongesorteerd

• Restafval is relatief

goedkoop om te verwerken

maar levert CO2 uitstoot op

bij verbranding

• Gesorteerd afval kan geld

opbrengen (bijv. papier en

karton) en bij hergebruik is

CO2 uitstoot veel lager

25

Bron: Environmental Science & Technology 2015, 49, 3, 1779; Environmental Impacts of Surgical Procedures: Life Cycle

Assessment of Hysterectomy in the United States

Gemiddelde operatie produceert 10-15 kg afval, met name

plastics; robotische ingrepen produceren meeste afval

10,0

2,3 2,93,8 3,4

5,0

3,2

4,2

4,76,6

1,1

1,1

0,9

0,9

0,9

2,4

Gemiddelde

procedure

10-15

Vaginaal RobotAbdominaal

11,0

Katoen

Lap

14,7

Afdekplastics en OK-jassen

Harde plastics, basins, verpakking

9,8

Papier en karton

8,7

+70%

Hysterectomie

Hoeveelheid afval per ingreep

[Kilogram]

26

Bron: Anesthesie Analgesia, 2012: A Comparison of Reusable and Disposable Perioperative Textiles: Sustainability State-

of-the-Art 2012

Disposable OK-kleding en afdekdoeken leiden tot meervoud

in gebruik energie, water, afval en CO2-voetafdruk

7,5

2,5-3,3

2,0-3,0

2,5-3,3

Verschil tussen disposable en reusable OK-kleding en afdekdoeken

[Factor verschil disposable versus reusable]

• Disposable OK-textiel leidt

tot veel groter verbruik

energie en water en leidt tot

grotere hoeveelheid afval en

CO2 voetafdruk

• Kosten, bescherming, risico

op infectie en comfort zijn

vergelijkbaar

27

Tillväxt, miljö och regionplanering

Single-Use plastic

CO2 voetafdruk van scharen bij 1.000 gebruikscycli (kg CO2-eq)Inclusief ruwe grondstoffen, productie, transport, steriliseren, slijpen, recycling

Boot transport

Lucht transport

Ruwe grondstof

delving

Productie

Steriliseren

Single-Use steelSingle use staal

Multi-Use steel, high qualityMulti use staal, hoge kwaliteit

1

16

235

588

Multi use staal, hoge kwaliteit

Multi use staal, lage kwaliteit

Singel use, plastic

Single use staal

Bron: Stockholm County Council, Life cycle assessment of single-use and reusable surgical instruments

Multi-Use steel, lower qualityMulti use staal, lage kwaliteit

28

Bron: NHS Sustainable Development Unit; Procuring for Carbon Reduction NHS 2012

Verschillende type maatregelen langs CO2-reductie hiërarchie

kan voetafdruk van inkoop verlagen

Vraag

verminderen

Gebruiksemissie

verminderen

Substitueer

en innoveer

Supply Chain Management

Reduceren aantal gebruikte middelen, diensten

Behoefte challengen, verspilling identificeren ten gevolge van

suboptimaal voorraadbeheer, beperkt operationeel management

Verlagen energieverbruik kan Total Cost of

Ownership verlagen en CO2-voetafdruk reduceren

Opnemen als criterium bij inkoop en bekijken vanuit TCO

Anders invullen van behoefte door gebruik

middelen met lagere footprint of innovaties

Inzetten van telecare, videoconferencing

Leveranciers bewegen tot

ontwikkelen duurzame producten

Opnemen criterium in inkoopproces

obv lange termijn strategie en win-

win proposities

CO2-reductie hiërarchie

29

Bron: NHS Sustainable Development Unit

Reduceren voetafdruk vergt strategie met een lange adem en

impact verschilt per type maatregel

99%90%

43%

23%13%

12%

23%

30%

27%34% 35%

5%

18% 20% 21%

Substitueer en innoveer

1%

20502020 2025 2030 2040

Vraag verminderen

Supply chain management

Inkoop emissie

100%

Te verwachten bijdrage van type maatregelen aan voetafdruk Inkoop

[Percentage van totale voetafdruk]

30

Concrete vragen voor jezelf die je morgen aan je collega’s

kunt stellen om het denkproces op gang te brengen

• Weten we hoe groot onze footprint is van wat langs inkoop gaat en

waar de hotspots zitten?

• Kijken we naar duurzaamheid en total cost of ownership in life

cycle assesment?

• Hoeveel van onze energie kopen we duurzaam in?

• Stellen we eisen aan onze leveranciers hoe producten zijn verpakt

en hoe duurzaam hun middelen zijn geproduceerd?

• Kunnen we meer reusable in plaats van disposable gebruiken?

• Zetten we ‘s nachts de ventilatie, lichten en verwarming uit op OK’s

die niet gebruikt worden?

• Gebruiken we zo min mogelijk anesthetische gassen?

Vragen over duurzaamheid - Inkoop

31

BACKUP

32

Milieuplatform Zorg heeft een handige tool ontwikkeld met

bewezen maatregelen incl investeringen en terugverdientijd

Screenshot MPZ CO2 reductietool zorg

33

Milieuplatform Zorg heeft een handige tool ontwikkeld met

bewezen maatregelen incl investeringen en terugverdientijd

Screenshot MPZ CO2 reductietool zorg