Rituelen in een breed perspectief i.s.m.

Driedaagse werkconferentie in Drakenburg te Baarn

1e jaargang oktober 2015

2

Welkom op de School of Rituals! .

Het Moment organiseert in samenwerking met de Funeraire Academie voor het eerst in

Nederland de werkconferentie School of Rituals. U bent van harte welkom op het

Conferentiecentrum Drakenburg in Baarn voor 3 dagen workshops, lezingen en

ontmoetingen!

Het conferentiecentrum Drakenburg

Ritueel begeleiden in breed perspectief

Rituelen zijn symbolische handelingen en zo oud als de mensheid zelf. De belangstelling voor

rituelen is weer helemaal terug, vooral in de uitvaartwereld. In de uitvaartwereld is de

ritueelbegeleider een begrip geworden. Naast afscheidsbijeenkomsten zijn er ook

gedachtenisvieringen waaraan de ritueelbegeleider meewerkt. De afgelopen decennia wordt

steeds duidelijker, dat ondanks de ontkerkelijking de belangstelling voor rituelen groeit.

Mensen zijn altijd op zoek naar passende vormen met betekenisvolle inhoud.

De behoefte aan rituelen echter overstijgt het afscheidsmoment. We zien meer

trouwrituelen en geboorterituelen. Steeds vaker wordt een ritueel ook ingezet voor andere

scharniermomenten: bij samengestelde gezinnen, bij adoptie van kinderen, bij toetreden tot

een woongroep of een nieuwe werkkring. Ook initiatierituelen, coachrituelen en

scheidingsrituelen verheugen zich in een groeiende aandacht.

3

Ben jij een professional die inspiratie, verbinding en verdieping zoekt?

De doelgroep voor deze werkconferentie betreft een breed publiek. Naast

ritueelbegeleiders, uitvaartbegeleiders, rouwbegeleiders en trouwambtenaren is er ook

aanbod voor mensen uit de zorg en het bedrijfsleven. Alle professionals, die rituelen

toepassen in hun werk of die dat willen ontwikkelen, zijn van harte welkom.

De interesse in het ritueel begeleiden verbreedt zich de laatste jaren en daarmee groeit de

behoefte aan ontwikkeling. Bij het opleiden van de ritueelbegeleiders ligt de focus voor Het

Moment op het ritueelcompetent maken van de professional. Deze driedaagse biedt je een

kennismaking met het jonge vakgebied van de ritueelbegeleider, een verdieping of een

verbreding van het ritueel begeleiden en de kans om andere professionals te ontmoeten en

inspiratie op te doen.

Plenaire zaal ‘De schaapskooi’

Wat levert het op?

Tijdens deze driedaagse werkconferentie krijgt u de kans om op verschillende manieren

kennis te maken en ervaring op te doen met rituelen. Er zijn verschillende workshops op het

gebied van afscheid, initiatie, relatie en werk en u kunt deelnemen aan 3 daarvan. Daarnaast

is er elke dag een plenair gedeelte en op de dinsdagavond is er een lezing.

4

Inspirerend programma

Er staat een prachtig programma op stapel, waarbij de focus ligt op doen en ervaren.

Maandag is er een gezamenlijke start, waarna in de middag en de avond de 1e workshop

plaatsvindt. Dinsdag is de 2e workshop in de ochtend en de middag. Dinsdagavond is er een

open lezing waar ook externe gasten welkom zijn. Woensdag is de 3e workshop in de

ochtend en de middag en daarna ronden we aansluitend de driedaagse gezamenlijk af.

Het plenaire gedeelte van de maandag gaat over ‘ritueelcompetent’. Professor Martin

Hoondert van de Tilburg University verzorgt een theoretische inleiding. Het is het

uitgangspunt voor de hele driedaagse. De plenaire gedeelten van dinsdag en woensdag laten

een hele andere benadering zien van het werken met rituelen. Het gaat dan om de expressie

en de ervaring met rituelen. Aan het programma van de dinsdagavond wordt nog gewerkt.

Deze informatie verschijnt binnenkort op de Social Media: Het Moment en Facebook.

Hermien Embsen en Ton Overtoom, de initiatiefnemers van de driedaagse, doen

gezamenlijk de afsluiting.

Maandag 5 oktober Dinsdag 6 oktober Woensdag 7 oktober

Ochtend 10.00-12.30 uur

Workshops (deel 1)

10.00-12.30 uur

Workshops (deel 1)

Middag 14.00-14.15 uur

Plenair welkom

Middag 14.15-15.00 uur

Plenair ‘ritueelcompetent’

13.30-14.30 uur

Plenair ‘expressie’

13.30-14.30 uur

Plenair ‘ervaring’

Middag 15.00-17.30 uur

Workshops (deel 1)

14.30-17.00 uur

Workshops (deel 2)

14.30-17.00 uur

Workshops (deel 2)

Middag 17.00-17.15 uur

Plenaire afsluiting

Avond 19.30-22.00 uur

Workshops (deel 2)

19.30-22.00 uur

Plenaire lezing

5

Workshops!

Er is een divers aanbod aan workshops en in elk daarvan wordt een andere invalshoek van

het ritueel begeleiden belicht. Tijdens de werkconferentie kun je deelnemen aan 3

workshops, elke dag 1. Een workshop duurt 5 uur verdeeld over 2 dagdelen met een

lunch/dinerpauze.

Hieronder lees je iets over de inhoud van de workshops en de achtergrond van de

workshopleiders. Op het aanmeldingsformulier geef je aan waar je voorkeur naar uitgaat.

We vragen je om 2 reservekeuzes te maken.

Overzicht van de workshops en workshopleiders:

01: Word MasterChef in MarriageRituals! Gemma van Baasbank

02: Rouw en Rituelen Ton Overtoom

03: Rituelen rond rouw en verlies bij mensen

met een verstandelijke beperking Annemieke Kappert

04: Rituelen bij het levenseinde Marian van der Veen

05: Rituelen in, over, met de natuur Tineke Nugteren

06: Rituelen bij loopbaancoaching Hermien Embsen

07: De weg naar het midden – Rituelen bij transities Rien van der Zeijden

08: Herdenkingsrituelen Katrien Smeyers

09: Tot de dood -of een ritueel- ons scheidt Wianda van der Pluijm

10: Anders kijken met rituelen Willemien Jansen - van de Scheur

Impressie van een ritueel

6

Workshop 1: Word MasterChef in MarriageRituals!

In de workshop: ‘Word MasterChef in

MarriageRituals!’ vergaar je niet alleen kennis,

maar komen we ook met elkaar tot rituelen, die je

in je eentje niet zo snel bedacht zou hebben.

We maken optimaal gebruik van de aanwezige

expertise en leren op een efficiënte manier zoveel

mogelijk van elkaar.

Deze workshop is interessant voor jou als je:

- Je ‘voorraadkast’ wilt bijvullen bij op het gebied van huwelijksrituelen;

- Je meer wilt weten over welke ingrediënten tot welke rituelen leiden;

- Je wilt leren welk gereedschap je hebt en hoe je dat kunt gebruiken;

- Je een kijkje in de keuken van je collega’s wilt nemen!

Aan het einde van de workshop:

- Is de plank ‘huwelijksrituelen’ in je voorraadkast goed gevuld;

- Weet je het recept voor een persoonlijk huwelijksritueel;

- Heb je zelf een ritueel ontworpen en misschien uitgevoerd;

- Kortom: ben je een MasterChef in MarriageRituals!

Gemma van Baasbank werkt sinds 2012 als

ritueelbegeleider in de omgeving van Nijmegen. Vanuit

AltijdCeremonies begeleidt zij naast uitvaarten ook

huwelijks- en geboorteceremonies. Na een studie aan de

Radboud Universiteit Nijmegen, heeft zij jarenlang in het

bedrijfsleven gewerkt. De overstap naar ritueelbegeleiding

voelde heerlijk en zij geniet er elke dag van!

Gemma gaf eerder workshops over onder andere de

‘Gouden combinatie van Rouwen en Trouwen’ en over ‘Het

persoonlijk symbool in zowel afscheids- als

huwelijksceremonies’.

7

Workshop 2: Rouw en Rituelen

Ze zeggen: Rituelen helpen bij een rouwproces. Rituelen hebben blijkbaar een functie. Er zijn

veel rouwtheorieën, die beschrijven hoe het rouwproces verloopt. Telkens zijn er weer

nieuwe modellen. Is er een onderling verband te leggen tussen wat er gezegd en geschreven

is over rouw?

Hoe is dit te combineren met de kennis over

rituelen? Ook bij rituelen spreken we van een

proces en het symbool speelt hierin een

belangrijke rol. Voor een professional, die

werkt met rouw en rituelen, is het van belang

inzicht te hebben in de relatie tussen de

genoemde onderwerpen.

De theoretische uitwerking van rouw en

rituelen levert een interessant model op,

beter bekend als ‘De wet van Overtoom’. Om

te komen tot een praktische toepassing is er het ‘rouwspel’. In de workshop maken we de

connectie tussen de theorie en de praktijk met dit kaartspel. Op deze manier worden rouw

en rituelen bespreekbaar gemaakt bij nabestaanden, in rouwgroepen en met iedereen, die

te maken krijgt met verlies.

Ton Overtoom was van jongs af aan al geïnteresseerd in

symbolen en rituelen. Vanuit zijn theologiestudie legde

hij verbanden met muziek-, theater- en filmwetenschap

als het ging om kennis over symbolen en rituelen. Door

zijn universitaire uitstapje naar de niet-westerse

culturele antropologie werd hem duidelijk, dat voor de

mens symbolen en rituelen altijd al een grote rol spelen

in het bestaan.

Als medeoprichter van ‘Het Moment opleidingen’ heeft

hij zich verdiept in ritueel begeleiden bij afscheid. Hij is

als gastdocent werkzaam bij o.a. een rouwopleiding voor

het onderdeel rouw en rituelen.

Voor het ‘Handboek rouw, rouwbegeleiding,

rouwtherapie, tussen presentatie en preventie’ schreef

hij een uitvoerig artikel over rouw en rituelen. Dit is ook

het onderwerp van zijn promotie-onderzoek bij de Radboud Universiteit Nijmegen.

Een overtoom, Boerhaave Museum Leiden

8

Workshop 3:

Rituelen rond rouw en verlies bij mensen met een verstandelijke beperking

Ieder mens heeft recht op het nemen van afscheid.

Een waardevol afscheid is een eerste, helende stap in

het omgaan met verlies en rouw. Rituelen en

symbolen spelen bij dat intieme, kleine afscheid een

belangrijke rol.

Met het nemen van afscheid ervaren huisgenoten van

een overledene, dat er sprake is van een overgang en

dat er voorgoed iets veranderd is. Daarna kunnen ze

verder. Rituelen en symbolen zijn voor mensen met

een verstandelijke beperking belangrijke elementen

om een afscheid te kunnen ervaren. Al blijft het lastig om vast te stellen dat een afscheid

invloed heeft. In de dagelijkse praktijk ervaart Annemieke Kappert hoe belangrijk het is om

stil te staan bij de manier waarop mensen met een verstandelijke beperking rouwen.

Als we het levensverhaal van een cliënt kennen, wordt het eenvoudiger om een symbool of

ritueel te kiezen dat het afscheid kan dragen.

In de workshop gaan we vanuit de praktijk actief aan de slag:

- Hoe geef je een afscheid voor mensen met een verstandelijke beperking vorm?

- Welke rituelen en symbolen passen hierbij?

- We delen praktijkvoorbeelden. Hoe ga je om met ervaringen van rouw en verlies en

welke symbolen en rituelen kun je hiermee verbinden?

Annemieke Kappert is geestelijk verzorger en

ritueelbegeleider bij afscheid, rouw en verlies. Ze werkt bij

Amerpoort, een zorgorganisatie, die ruim 2400 mensen met

een verstandelijke beperking ondersteunt. Zij verzorgt

zondagse vieringen, uitvaarten van cliënten en ondersteunt

medewerkers in het omgaan met afscheid en rouw. Samen

met nabestaanden geeft zij vorm aan rituelen rondom

afscheid en rouw.

In 2009 studeerde zij af bij Het Moment als ritueelbegeleider.

De opleiding volgde zij vanuit haar dagelijkse werk als

geestelijk verzorger. Niet alleen dát was bijzonder. In

Nederland was zij de eerste ritueelbegeleider in dienst van

een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. “De opleiding bleek een

bevestiging van de dagelijkse praktijk: rituelen en symbolen zijn niet weg te denken in het

leven van mensen met een verstandelijke beperking. Ook, of misschien juist, in hun laatste

levensfase en rondom het overlijden zijn deze belangrijk voor hen.”

9

Workshop 4: Rituelen bij het levenseinde

De afsluiting van een leven is een

gebeurtenis, waarbij we bij uitstek op zoek

zijn naar zin en betekenis. Afscheid nemen

wordt extra moeilijk als er onopgeloste zaken

spelen, onverwerkte rouw naar boven komt

of men blijft hangen in boosheid of

opstandigheid, omdat het leven niet af voelt.

De ervaring leert dat levenseinde-rituelen

het proces van afscheid en loslaten

ondersteunen en zelfs bevorderen. De

impact hiervan op de gemoedstoestand van de stervende en de dichte kring eromheen,

blijkt enorm.

Tijdens het eerste deel van de workshop wordt aandacht besteed aan de basistheorie en

wordt uitgebreid ingegaan op de praktijkervaring met rituelen aan het sterfbed. In het

tweede deel gaan de deelnemers zelf aan de slag met een casus en delen ze hun ervaring en

inzichten met elkaar.

Vanuit de behoefte naar zin en betekenis, kwam Marian

van der Veen na haar studie psychologie in contact met de

hospicezorg. Dit stimuleerde haar om zich te verdiepen in

stervensbegeleiding, rouwverwerking, rouwcoaching en

het volgen van de opleiding ritueel begeleiden. Sinds 2008

heeft zij een eigen praktijk, waarin zij begeleiding biedt bij

het levenseinde. Vanaf 2010 werkt zij ook als trainer bij

Het Moment. Nog altijd is zij zeer actief in een hospice,

waar zij naast de zorg ook voorgaat in levenseinde-rituelen

en herdenkingen.

10

Workshop 5: Rituelen in, over, met de natuur

Natuur is vaak niet meer dan een

setting, een achtergrond waartegen

onze menselijke emoties en drama’s zich

afspelen. Natuur is ook vaak ‘daar’,

buiten ons. Natuur is in het hedendaagse

leven getemd tot plekken, waar we de

hond uitlaten of waar we met vakantie

gaan. Natuur is ook het laatste woord

dat we kunnen gebruiken als onze

zingevingsprocessen en redeneringen

stilvallen. Maar hoe vertrouwd zijn we

eigenlijk met wat we natuur noemen? “Goed, laten we bescheiden beginnen: het landschap.

Dat is veelal door mensen gemaakt, en aan menselijke maten en behoeften aangepast. Juist

daarom voelt het zo goed. Omdat het natuur is op een kier, een beetje van de mens en een

beetje van dat veel grotere. Niet teveel van dat groter-dan-de-mens, anders raken we onze

zekerheden en ons gebruikelijke perspectief kwijt. En toch blijft iets trekken. Wat?”

Deze workshop is uit 3 delen opgebouwd:

- een inleidende filosofisch-antropologische lezing over natuur en natuurbeleving;

- een interactieve sessie, waarin we associatief ingaan op wat natuur is in de

fenomenen natuurbegraven en asverstrooiing in de natuur;

- een rituele wandeling in het bos.

Waarom is deze workshop iets voor jou? Misschien omdat je zelf wel ‘iets’ met natuur hebt.

Misschien omdat je natuur meer in je rituele praktijk wilt betrekken. Misschien omdat

cliënten in de natuur troost en innerlijke balans kunnen vinden. Of wellicht gewoon maar

omdat natuur ‘in’ is, omdat je nieuwsgierig bent, omdat je ‘natuurrituelen’ wel aan je

repertoire wilt toevoegen, of omdat er al genoeg gepraat wordt en je wilt leren hoe je

natuur kunt laten spreken. En dat begint al met de raad: trek verstandige kleding en

schoenen aan. En je hebt mijn verzekering dat dit zeker geen bomenknuffelsessie wordt.

Dr. Albertina (Tineke) Nugteren is indologe en religie-

wetenschapper. Ze is als universitair hoofddocent verbonden

aan het Departement Cultuurstudies van Tilburg University.

Zich ontwikkelend en verbredend vanuit haar specialisatie in

Zuid-Aziatische culturen houdt ze zich als cultuurweten-

schapper sinds lange tijd ook bezig met verbindingen tussen

natuur, religie en ritualiteit. Zo kwam ze ondermeer op de

groeiende (individuele, commerciële en ecologische) interesse,

die er in sommige Westerse landen is voor natuurbegraven.

11

Workshop 6: Rituelen bij loopbaancoaching

Het ritueel markeert bij een verandering het

scharniermoment. Veranderingen in de

werksituatie hebben een grote invloed op

het zakelijke en het persoonlijke leven van

mensen. Als coach begeleid je mensen niet

alleen bij het maken van keuzes, maar ook

bij het handelen in het heden, een terugblik

naar het verleden en met de focus op de

toekomst. Bij het voltrekken van rituelen

zijn de coachée en de coach in hun kracht.

Tijdens deze workshop krijg je inzicht in het effect van rituelen bij persoonlijke en/of

organisatorische veranderingen in de werksituaties. Coachen met rituelen is met elkaar in

verbinding staan vanuit de ontwikkelingsniveaus: fysiek, emotioneel, cognitief en spiritueel.

Je ontdekt hoe je als coach op een natuurlijke en authentieke wijze de ander begeleidt bij

zijn of haar verandering. Door rituelen toe te passen ontdek je als coach waarom rituelen bij

een transformatieproces in een werksetting zo effectief zijn.

Hermien Embsen heeft veel ervaring als coach bij

persoonlijke en organisatorische veranderingen. In 1992

start ze als loopbaanadviseur bij een internationale

organisatie, waar ze in 1995 vestigingsmanager werd.

Destijds werkte ze vooral met psychologische testen en was

ze gericht op outplacement. In 2002 is zij met Het Moment

gestart en vanaf 2005 is ze als zelfstandig ondernemer

binnen deze organisatie verder gegaan als loopbaancoach.

Zij richt zich de laatste jaren meer op de persoonlijke

ontwikkeling met behulp van symbolen en rituelen.

Hermien zoekt met symbolen aansluiting bij de leef- en

werkomgeving van de coachée. “De coachée voltrekt een ritueel en gebruikt daarbij een

persoonlijk symbool om zo betekenis te geven aan de toekomstige situatie. Binnen de

coachtrajecten staat niet alleen het inzicht centraal, ook het handelen vanuit het

toekomstperspectief is belangrijk. Hierbij spelen symbolen en rituelen volgens mij een

essentiële rol.”

12

Workshop 7: De weg naar het midden – Rituelen bij transities

Workshopleider Rien van der Zeijden

neemt ons mee in een tijdloos verhaal,

een verhaal dat steeds weer verteld en

geleefd moet worden. “Over verdwalen,

gevangen zitten en de wonderbaarlijke

ontsnapping. Over monsters,

beproevingen en geheime sporen op je

weg. Het verhaal leidt naar een

verrassende plek in het midden. Ken je

mij? Weet jij mij beter dan ik?”

In deze inspirerende workshop krijg je een inkijkje in de fascinerende wereld van het

labyrint. Ervaar wat het lopen van een labyrint in je teweeg brengt, welke vragen het kan

beantwoorden en opwerpen en hoe je deze vorm in kunt zetten als ritueel bij

zelftransformatie.

Rien van der Zeijden is sinds 2012 werkzaam als

trainer bij Het Moment. Door zijn achtergrond als

theoloog, supervisor en ritueelbegeleider is

'verbinding' zijn kernwoord geworden. Het gaat hem

om verbinding tussen mensen, tussen verschillende

tradities, tussen idee en vormgeving. Ten diepste gaat

het om verbinding met jezelf. Als trainer bij Het

Moment is het zijn ambitie om studenten te

inspireren in het tot stand brengen van deze

verbindingen.

13

Workshop 8: Herdenkingsrituelen

Deelnemen aan de workshop “herdenkingsrituelen” is

denken aan de fijne momenten met een dierbare, is

verbinden met deze herinneringen maar ook met de

zegeningen en de krachten die je hebt meegekregen.

Wil je ook eens proeven van de vele mogelijkheden

om te herdenken? Technieken aangeleerd krijgen die

je zelf in de praktijk kan brengen? Ondervinden dat

rituele handelingen een belangrijke bijdrage kunnen

leveren? Leren hoe je rituelen uit andere culturen kan

integreren in onze westerse gewoontes?

Dan is deze workshop écht iets voor jou! Op het einde

van de workshop neem je mee naar huis: een symbool

voor de persoon die is herdacht, een bundel geschreven herinneringen en technieken en de

ervaring van een ontroerend ritueel dat je zelf opnieuw kan toepassen.

Interesse gewekt? Schrijf je in en breng mee: een voorwerp dat je dierbare representeert en

een boekje om op te schrijven.

Katrien Smeyers

Mijn prachtige beroep ‘ritueelbegeleiden bij afscheid’ bestaat uit uitvaarten begeleiden,

trainen van nieuwe ritueelbegeleiders bij Het Moment en het voorgaan van afscheids- en

herdenkingsrituelen. Vooral de herdenkingsrituelen kennen een sterke groei.

Zo komen nabestaanden bij mij terecht wanneer ze opnieuw afscheid willen nemen.

Therapeuten contacteren me om samen met hun cliënten een afscheidsritueel uit te voeren.

Verschillende organisaties, zoals

lotgenotengroepen, vragen mijn hulp bij

een groter herdenkingsritueel en zelfs de

meer spirituele voorouder-rituelen krijgen

hier hun plaats.

Voor mij persoonlijk horen deze rituelen,

ook in de huidige moderne tijden, bij onze

levensmomenten en behoeftes. Ze

versterken een besef van verbondenheid

met de mensen en de wereld om ons

heen. Herdenkingsrituelen doen ons kijken naar het verleden, het heden en de toekomst.

Ze laten ons de mooie momenten her-denken.

14

Workshop 9: Tot de dood -of een ritueel- ons scheidt

Een ritueel bij het begin van een huwelijk of vaste relatie is een vanzelfsprekendheid

in onze samenleving. Heel anders is het wanneer een relatie eindigt.

Scheiden of uit elkaar gaan is een verlieservaring:

verlies van een droom, een toekomst, een

partner, kinderen, gemeenschappelijke

vrienden en familie. Het is ook een verlies van

perspectief of materiële zaken. Op de schaal

van traumatische gebeurtenissen plaatsen

verzekeraars echtscheidingen hoger dan

verplicht verhuizen, rouw of brand.

In deze workshop gaan we samen aan de slag

om te ontdekken hoe we passende rituelen maken voor deze ingrijpende

verandering in het leven.

Samen inventariseren we:

- De behoeften aan rituelen bij scheiding:

- Met wie we te maken krijgen;

- Wat het doel van het ritueel is.

Daarna gaan we in groepjes aan het werk om een ritueel vorm te geven en uit te

voeren. Durf jij een scheidingsritueel aan?

Wianda van der Pluijm van Zilveren Maan volgde haar opleiding tot ritueelbegeleider

bij Het Moment en is sinds 2011 werkzaam als ritueelbegeleider in Nederland en

België. Zij beperkt zich niet tot rituelen voor uitvaarten, maar ontwerpt rituelen voor

alle scharniermomenten van het leven. In 2014 werd

zij gekozen door de Landelijke Beroepsvereniging

voor Ritueelbegeleiders tot Ritueelbegeleider van

het jaar.

Scheidingsrituelen hebben haar speciale

belangstelling. “Het is zo bijzonder om met de

betrokkenen aan de slag te gaan in deze zeer

emotionele, spannende periode. Vaak zijn er

kinderen bij betrokken en het is een uitdaging om

samen het doel te bereiken: op een goede manier

samen en gescheiden verder te leven, zonder verlies van vertrouwen.”

15

Workshop 10: Anders kijken met rituelen

In de workshop ’Anders kijken met rituelen,

het ritueel als middel voor meer bewust leven’

neemt Willemien je mee in het beeld van de

professional als parelduiker, op zoek naar de kostbare

waarde van elk mens. Aan de hand van veel

beeldmateriaal, oefeningen en rituelen, daagt zij de

deelnemers uit om met liefde en compassie naar

jezelf te kijken en zo je eigen innerlijke schoonheid te zien. Door ons vanuit deze houding te

verbinden met de mensen op onze weg, kunnen we ook de schoonheid in de ander

ontdekken.

Je maakt kennis met rituelen met een boodschap, een boodschap die tot nadenken stemt,

een boodschap die je misschien raakt, doet glimlachen of een inzicht geeft in je eigen

waardevolle mens-zijn. Uiteindelijk gaat het bij rituelen om ‘zinvol ervaren en de betekenis

die mensen er zelf aan geven’. In deze workshop ervaar je hoe het ritueel zelf leidend is en je

boven jezelf uit kan tillen, zoals een lied dat je raakt, wanneer je het meezingt.

De bedoeling van de workshop is meer bewustzijn te krijgen op hoe je naar jezelf en naar de

ander kijkt. De workshop is geschikt voor iedereen die belangstelling heeft voor dit

onderwerp en speciaal voor professionals die anderen begeleiden bij transformaties.

Immers, wie de eigen schoonheid ziet en ervaart, weet ook de parel van de ander op te

diepen en voor het voetlicht te brengen.

Willemien Jansen - van de Scheur staat in de protestantse

traditie met een open blik naar de universele waarden in

diverse spirituele stromingen. Een groot deel van haar

leven heeft zij zich bezig gehouden met vragen over

zingeving en rouw. Zowel in het maatschappelijk werk, als

in het pastoraat, kwamen deze onderwerpen regelmatig

aan de orde. Sinds zij in 2012 de opleiding tot

ritueelbegeleider bij Het Moment heeft afgerond, is zij

betrokken bij projecten zoals: Rituelen voor het Leven,

Kunst en Allerzielen en de Vrijwilligersacademie. Vanaf

2013 initieert en organiseert zij de Wereld- Lichtjes-Dag-

vieringen in Best. Dit najaar start zij de cursus ‘Ruimte

voor Verlies’ in de vorm van een schrijfreis.

16

Praktische informatie & kosten! .

Het Conferentiecentrum Drakenburg opent gastvrij haar deuren voor de School of Rituals.

Drakenburg is prachtig gelegen in de bossen van Baarn en biedt verschillende mooie ruimtes

voor onze workshops. Het adres van de locatie is Dr. A. Schweitzerweg 1 in Baarn.

Kosten werkconferentie School of Rituals

De kosten voor deelname aan de werkconferentie bedragen € 395,00 voor 3 dagen. Je krijgt

daarvoor 3 workshops naar keuze, de lezing op de dinsdagavond en de deelname aan de

plenaire onderdelen.

Catering lunch en diner

Het Conferentiecentrum Drakenburg biedt een heerlijke

buffetlunch aan voor € 21,00 per dag. Voor € 19,50 per

dag schuif je aan bij het diner in het prettige restaurant.

Tijdens het verschillende programma-onderdelen wordt

de koffie, de thee en het water verzorgd. Overige

consumpties zijn voor eigen rekening.

Het staat je natuurlijk vrij ook om zelf voor lunch of diner te zorgen. Als je gebruik wilt

maken van het lunch- en/of dinerarrangement voor deze dagen, geef je dat aan op het

aanmeldingsformulier. Zie de laatste pagina.

Heb je dieetwensen of last van allergieën?

Meld dat dan op de achterzijde van het aanmeldingsformulier. Dan zorgen wij dat deze

gegevens worden doorgegeven aan de locatie.

Overnachten

Er zijn 50 bedden beschikbaar op het Conferentiecentrum Drakenburg zelf. De overnachting

kost € 88,50 per nacht per persoon, inclusief een goed verzorgd ontbijtbuffet.

Er zijn 13 eenpersoonskamers en 19 tweepersoonskamers. In

totaal beschikt de locatie over 32 sfeervolle hotelkamers. U

kunt uw voorkeur voor 1 van deze 2 doorgeven bij het

secretariaat. De kamers worden gereserveerd op volgorde

van binnenkomst. Uiteraard kunt u ook overnachten in de

directe regio. Drakenburg beschikt over een lijst met

alternatieve locaties in de buurt.

17

Kosten op een rij:

Deelname werkconferentie School of Rituals: € 395,00

Luncharrangement dinsdag en woensdag: 2 x € 21,00 € 42,00

Dinerarrangement maandag en dinsdag: 2 x € 19,50 € 39,00

Overnachting met ontbijt maandag en dinsdag: 2 x € 88,50 € 177,00

-----------

Totaal arrangementen: € 258,00

------------

Totaal werkconferentie en arrangementen: € 653,00

De Algemene Voorwaarden van Het Moment zijn bij deze activiteit van toepassing. U kunt

deze downloaden van de website. Voor restitutie geldt artikel 5:

- tot 1 maand voor aanvang ontvangt u 75% retour,

- tot 14 dagen voor aanvang ontvangt u 50% retour,

- daarna bent u het volledige bedrag verschuldigd.

Wij zien uit naar een inspirerende School of Rituals,

vol ontmoeting, verdieping en rituelen.

Mogen wij ook jou als deelnemer verwelkomen?

18

Aanmeldingsformulier School of Rituals

Persoonlijke gegevens:

Roep- en achternaam

Geboortedatum

Adres

Postcode en plaats

Mobiel/telefoon p/w

E-mail privé/werk

Beroep

(Voor)opleiding

U doet mee aan drie workshops voor € 395,00. Waar gaat uw voorkeur naar uit bij de

workshops? Maak een top 5, waarbij nummer 1 uw eerste keuze is:

Word MasterChef in MarriageRituals! Door: Gemma van Baasbank

Rituelen bij loopbaancoaching Door: Hermien Embsen

Rouw en Rituelen Door: Ton Overtoom

De weg naar het midden - Rituelen bij transities Door: Rien van der Zeijden

Rituelen bij mensen met een verstandelijke beperking

Door: Annemieke Kappert

Herdenkingsrituelen Door: Katrien Smeyers

Rituelen bij het levenseinde Door: Marian van der Veen

Tot de dood - of een ritueel - ons scheidt Door: Wianda van der Pluijm

Rituelen in, over, met de natuur Door: Tineke Nugteren

Anders kijken met rituelen Door: Willemien Jansen - van de Scheur

Aanmelden voor eten en overnachten (kruis aan wat van toepassing is):

Ja, ik lunch graag beide dagen mee (dinsdag en woensdag) voor 2x € 21,00 = € 42,00

Ja, ik diner graag beide dagen mee (maandag en dinsdag) voor 2x € 19,50 = € 39,00

Ja, ik overnacht graag op Drakenburg beide nachten (maandag en dinsdag), wanneer er nog

slaapplaats beschikbaar is voor 2x € 88,50 incl. ontbijt = € 177,00 totaal

Nee, ik wil geen gebruik maken van deze aanvullende diensten.

* Dieetwensen s.v.p. aan de ommezijde vermelden

Factuuradres, indien deze afwijkt van de persoonlijk gegevens:

Ter attentie van

Adres, Postcode en plaats

Ik machtig Het Moment eenmalig om het bedrag van mijn keuzes van mijn IBAN-rekening

nr.…………………………………………………. te innen t.n.v. …………………………………………….. .

Datum en plaats: …………………………… Handtekening:

Opsturen naar: Oelerweg 134, 7555 GX te Hengelo

Tel. 074-2506081 info@hetmoment.nu