Bewonersatelier Centrale Ruimte Gouda Oost

Georganiseerd door Vereniging R&M Gouda Oost in het Anne Frankgebouw, De Rijkestraat 5, Gouda Oost

oktober-december 2011

Edward Hulsbergen 29 februari 2012

2

Bewonersatelier Centrale Ruimte Gouda Oost Auteur: Edward Hulsbergen Opmaak: Edward Hulsbergen en Irene Tielman Foto’s: Edward Hulsbergen Tekstbijdragen: Ad van den Broeke, Irene Tieman, Imad Rabda Organisatie atelierbijeenkomsten: Vereniging R&M Gouda Oost (Rachid Tighadouini) Medewerking aan ateliers: Rachid Tighadouini (R&M), Alejandro Acuña (stagiaire R&M), Wim Blom (WWO, VvE), Ad van den Broeke (WWO), Imad Rabda (stagiaire R&M); Kees Scheijgrond (R&M), Ron Spreekmeester (voorzitter R&M) Andere bijdragen: zie rapportage Copyright © februari 2012 Edward Hulsbergen, (voormalige) Vereniging R&M Gouda Oost. Overnemen is toegestaan mits er juist en volledig wordt verwezen naar deze publicatie.

De 29-februari-2012-versie vervangt alle eerdere versies.

3

INHOUD Vooraf 1 De context van het R&M-bewonersatelier 1.1 Bewoners aan het woord in Gouda Oost

1.2 Effectiviteit van bewonersbijdragen 1.3 Belang van de Centrale Ruimte in Oost 1.4 Deze bijdrage aan het debat over Oost

2 Inleiding 2.1 Doel en inhoud van “Het Atelier” 2.2 Werkwijze 2.3 Thema’s 3 Atelier Werkgroep Wijkontwikkeling Oost, 31-10-2011

3.1 Aankondiging van de Atelierbijeenkomst (WWO), Wijkteam Oost 3.2 Resultaten 3.3 Conclusies

4 Atelier Vereniging van Eigenaren van de laagbouwwoningen aan de

Gedenklaan, de Helena Rietbergstraat en de Dobbestraat, 15-11-2011 4.1 Inleiding 4.2 Resultaten 4.3 Conclusies 5 Atelier Jongeren uit Gouda Oost over Oosterwei, 2-12-2011 5.1 Inleiding 5.2 Resultaten 5.3 Conclusies 6 Conclusies 6.1 Atelier: activiteit en ruimte 6.2 Knippen, plakken, schuiven 6.3 Sloop en hergebruik 6.4 Tijd-ruimte en fasering Tot slot Bijlagen B.1 Oost kleurig - profielwerkstuk Ayla Koster en Susanne Seijn B.2 Discussie jongeren Gouda Oost over Oosterwei – stage en project van Alejandro Acuña B.3 Sociale functies en (ver)bindingen op de tocht B.3.1 Kansloze laagdrempelige wijkgebonden functies in Oost B.3.2 Wat teloor gaat nu het R&M Activiteitenplan niet meer in het Anne Frankgebouw

kan worden uitgevoerd B.4 Enkele foto’s van werken in het Atelier B.5 Tekst PowerPointpresentatie Bewonersatelier Centrale Ruimte Gouda Oost 19-12-2011 B.6 Wie zorgt voor de kunstwerken in Gouda Oost?

4

5

Vooraf Bewonersparticipatie in de vernieuwing van Gouda Oost is nooit echt van de grond (bottom up) gekomen. ‘Bestuurders’ en ‘bevolking’ lijken gescheiden werelden, hooguit gekenmerkt door ‘welwillend luisteren’ en ‘welwillend spreken’. Terugkijkend zijn er mijn activiteiten in de Klankbordgroep eind jaren negentig, daarna de Adviesgroep Wijkontwikkeling KA/GO en tot op heden de Werkgroep Wijkontwikkeling Oost. Maar mijn zorgen om Gouda Oost begonnen al begin jaren zeventig, in een huurdersvereniging voor beter onderhoud van de flats aan de Vrijheidslaan en omgeving. Mijn ‘basis’ voor de wijkverbetering is sinds 1998 R&M, dat begon in de jaren 1995-1997 als burgerinitiatief van Rachid (Tighadouini) en Melchior (Verstegen), daarna werd geformaliseerd als Stichting R&M (2000-2004) en (sinds 2005) als Vereniging R&M Gouda Oost. De Centrale Ruimte in Oost – De Rijkestraat en omgeving – was jarenlang het ruimtelijk zwaartepunt van de beoogde vernieuwing. In 1999 in het gemeentelijke visiedocument ‘Gastvrij Gouda Oost’ en ook nog in maart 2006 met het gemeentelijk ‘Masterplan Centrum Gouda Oost’ en de bijeenkomst met bewoners over centrumontwikkeling. Om het debat over het centrum te stimuleren is in 2003 door R&M in samenwerking met Forum (Utrecht) en de Stuurgroep Wijkontwikkeling het atelier ‘Centrum voor Oost’ georganiseerd, inclusief de publicatie van de resultaten. In 2007 hebben Lisette Rueb en ik onze visie op een levensloop bestendige wijk Oost - ‘Naar een stedebouwkundig plan voor Gouda Oost’ - geformuleerd en verbeeld. Hierin is de Centrale Ruimte een belangrijke schakel voor het doortrekken van de Dunantsingel naar Goverwelle. Na het KEI-lab in mei 2009 leek de wijkontwikkeling een vernieuwende impuls te krijgen, maar in de visie- en planvorming daarna verdween de centrale ruimte uit beeld, ten koste van het ontwikkelen van de (noord-zuid) ‘zone’, van Wilsonplein naar Sportlaan. Gedurende 2011 is het opvallend stil over de ruimtelijke en functionele betekenis van de centrale ruimte in Oost, is die ruimte een witte vlek, dan wel een onduidelijke of willekeurig getekende plek. Het ontwikkelen van een wijkcentrum (‘centraliteit’ realiseren) lijkt vervangen door ‘zonaal’ vormgeven. Het verbeteren van het wijknetwerk via verbeterprojecten lijkt ingewisseld voor postzegelinvullingen. In die context is het ‘Bewonersatelier Centrale Ruimte Oost’ opgezet, als plaats van samenkomst voor wie mee wil doen. De werktafels met plattegronden en maquette zijn op stahoogte. Geen lange sessies, maar idee op tafel, verslag doen en foto’s maken. Het Atelier is ondersteund door het Wijkteam Oost. Dat doet goed, maar de conclusies in dit rapport zijn de verantwoordelijkheid van de auteur. De tijdsduur is letterlijk beperkt. Immers, R&M levert eind december 2011 de sleutels in, zoals geëist door de Gemeente, die heeft aangegeven het Anne Frankgebouw te slopen. Die sloop is laakbaar, omdat een herinrichtingsplan ontbreekt. Met de sloop gaat niet slechts onroerend goed teloor, maar komen ook sociale verbindingen op de tocht. Het ziet er dan ook naar uit, dat de wijk met die sloop er op de korte termijn op achteruit gaat. De tijd is ook beperkt omdat er op 19 december 2011 een bijeenkomst is belegd tussen Stuurgroep (politiek en corporatie) en Werkgroep Wijkontwikkeling Oost (WWO). De WWO is zeer ontevreden over de wijze waarop de Stuurgroep (niet) heeft geopereerd gedurende het afgelopen jaar. De WWO wordt onvoldoende ingezet. De WWO verdient

6

beter. Dit geldt ook voor de marginale wijze waarop de wijkbewoners bij de planvorming en uitvoering worden betrokken. De ‘formele’ ateliers en vergelijkbare activiteiten van-boven-af hebben te lijden van uitstel en traagheid. Moge dit R&M-Atelier en de resultaten ervan een blijk zijn van de mogelijkheden en perspectieven wanneer bewoners meer worden ingezet, uitgedaagd en ruimte krijgen voor initiatief. Voor wie horen wil, en zien. Aanvulling januari 2012: 1: opheffing Vereniging R&M per 31 december 2011 Het persbericht luidde als volgt: “Per eind 2011 heft de Vereniging R&M zichzelf op. Directe aanleiding is de beëindiging van de huurovereenkomst door de Gemeente Gouda voor het Anne Frank-gebouw aan de de Rijkestraat 5. De Vereniging R&M heeft zich 15 jaar lang (aanvankelijk als stichting, later als vereniging) als onafhankelijke zelforganisatie van (niet betaalde) vrijwilligers ingespannen om Gouda-Oost schoon, heel en veilig te houden. De Vereniging R&M vertegenwoordigde circa 1000 inwoners van Gouda-Oost en omgeving. De leden van de Vereniging bestonden voor 40% uit bewoners van Marokkaanse afkomst, 30% uit autochtone Nederlanders en voor 30% uit bewoners van andere herkomst (Bosniërs, Burundi's, Afghanen etc.). Deze bewoners hebben jarenlang goed met elkaar samengewerkt en als vrijwilligers ontelbare activiteiten in de buurt georganiseerd. De Gemeente Gouda is voornemens het Anne Frank-gebouw te slopen. De nieuwe bestemming van de grond is onbekend. De Gemeente Gouda is niet ingegaan op de suggestie het voormalige schoolgebouw (al dan niet tijdelijk) in te richten als bedrijfsverzamelgebouw of werkbroedplaats. De Vereniging R&M is van mening dat het nieuwe naburige Nelson Mandelagebouw om architectonische en beheersmatige redenen niet beantwoordt aan de behoeften van de meerderheid van de groepen die tot nu toe bij R&M onderdak vonden. Tot de sloop in april zullen de diverse groepen van R&M hun dagelijkse activiteiten voortzetten en op zoek gaan naar vervangende ruimten elders in Gouda, dan wel hun activiteiten definitief staken. Nadere informatie te verkrijgen bij de coördinator-directeur, Rachid Tighadouini, tel. 0182-525463 of de voorzitter van het bestuur, Ron Spreekmeester, tel. 06-55175536.” 2: Gebeurtenissen in Oost gedurende de jaarwisseling. Zie de fotorapportage van wijkbewoonster Henriette Heuvelman-Beelaerts: https://picasaweb.google.com/115073700820660889789/20120101OostHenrietteHeuvelmanBeelaerts?authkey=Gv1sRgCJ2L7qvT5tjJ6gE&feat=email#. Opvallend is de snelheid waarmee op 1 januari 2012 het herstel en opruimen werd verricht. Opvallend is ook, dat de gemeente Gouda voor deze jaarwisseling gekozen had voor aanwezigheid politie en het achter de hand hebben van de ME. Liever ‘reparatie’ dan ‘preventie’? 3: Stedebouwkundig plan en bewonersavond. In de bijeenkomst van Stuurgroep (Gemeente & Woonpartners) en Werkgroep Wijkontwikkeling Oost (Wijkteam) van 19-12-2011 is een (ver)nieuw(d) stedebouwkundig plan met een doorkijk naar de sloop-nieuwbouw Verzetslaan aangekondigd. In februari 2012 is in de WWO dit plan getiteld ‘Gouda Oost Zuidelijk stempel (concept)’ gepresenteerd. Het document gaat vooral over de beoogde woningbouw tussen Verzetslaan en Sportlaan. De toekomst van de centrale ruimte (De Rijkestraat en omgeving) is in dit plan niet uitgewerkt. Ook de invulling van de zogenoemde ‘oversteek’ (Wilsonplein-Sportlaan) is opengelaten. Op 20 maart 2012 wordt een bijeenkomst voor de wijkbewoners georganiseerd. Een goede vraag blijft: wat is het feitelijke effect van de inzet van wijkbewoners in Oost?

7

1 De context van het R&M-bewonersatelier 1.1 Bewoners aan het woord in Gouda Oost Formele ateliers In de loop van het afgelopen decennia is een aantal bewonersbijeenkomsten gehouden – om te informeren, om informatie in te winnen en/of te werken in ateliervorm; vanuit de Stuurgroep dan wel onder supervisie van het Wijkteam Oost. Wijkteam Leden van het Wijkteam Oost en enkele bewoners op eigen titel zijn betrokken geweest bij de Adviesgroep Wijkontwikkeling Korte Akkeren / Gouda Oost. Na de opheffing van deze Adviesgroep is in 2009 in Gouda Oost de Werkgroep Wijkontwikkeling Oost geformeerd. Informele ateliers Er zijn ook activiteiten ten behoeve van de wijkvernieuwing vanuit de bewoners (van onderop) georganiseerd, zoals het Bewonersatelier 2003 (R&M Gouda Oost i.s.m. FORUM Utrecht) en een wijkvisie (Rueb & Hulsbergen) in 2007. 1 1.2 Effectiviteit van bewonersbijdragen Formele actoren De belangrijkste formele actoren in Gouda Oost zijn de Gemeente Gouda (Wethouder en Projectbureau Wijkontwikkeling) en de woningcorporatie Woonpartners, beiden verenigd in de Stuurgroep. De Gemeente heeft daarin de politieke rol, is politiek verantwoordelijk, terwijl Woonpartners financieel en materieel als private partij in de wijk investeert. Het Wijkteam is als zodanig ook een formele actor, maar macht en invloed blijken in de praktijk gering. Documentatie op wijkniveau Vanaf eind jaren negentig is er een stroom van documenten voor en over de wijk Oost geproduceerd. Vanuit de Gemeente; vanuit ingehuurde instellingen - als laatste het architectuurbureau One Architecture; vanuit de Adviesgroep en Werkgroep; en vanuit de wijk. Het voert hier te ver om er een opsomming van te maken. Bewonersinvloed Een evaluatie van de afgelopen jaren leidt al snel tot de conclusie, dat in termen van onderstaande indeling bewonersinvloed vooral beperkt blijft tot ‘informeren’ en ‘overwegen’. 2 Gewoonlijk 3 (informatie veelal te laat), soms 4 (zonder verder overleg). 1 Stichting R&M Gouda Oost i.s.m. FORUM (Utrecht) en Stuurgroep Wijkontwikkeling Gouda, 2003, Atelier ‘Centrum voor Oost’, Toelichting en Presentatie Bewonersatelier Gouda Oosterwei, Gouda; Rueb, L & E. Hulsbergen, 2007, Naar een stedebouwkundig plan voor Gouda Oost, Delft/Gouda. Zie ook: Hulsbergen, E., 2008, Bottom-up in Gouda East: Design Atelier R&M Activity Center; in: Drewe, P., J-L. Klein and E. Hulsbergen, The Challenge of Social Innovation in Urban Revitalization, Design/Science/Planning Series, Techne Press, Amsterdam, pp.135-150. Voor een algemeen hoofdstuk over bottom-up ateliers, zie: Hulsbergen, E. & P. Stouten, 2011, Neighbourhood Design Ateliers, Social Innovation and Sustainable Development; in: Qu, L. & E. Hasselaar, Making Room for People, Techne Press, Amsterdam, pp.55-74. 2 Uit: Qu, L. & E. Hasselaar, 2011, Making Room for People, Techne Press, Amsterdam, p.14.

8

Samenwerking (5) wordt afgehouden. Samenvattend: forma (tokenism; voor de vorm; symbolisch).

8 Citizen control (meebeslissen) Citizen Power Voice

7 Delegated power (afvaardiging)

6 Partnership (partnerschap)

5 Cooperation (samenwerken) Tokenism

4 Consideration (overwegen) Choice

3 Informing (informeren)

2 Neglect (verwaarlozen) Non participation

1 Denial (negeren)

1.3 Belang van de Centrale Ruimte in Oost De oorspronkelijke gemeentelijke visie op Gouda Oost ging uit van een wijkcentrum, te lokaliseren in de De Rijkestraat en omgeving (‘Gastvrij Gouda Oost’, maar ook nog in ‘Centrum Gouda Oost. Definitie van de opgave’ in 2005). In die visie werd een ruimtelijke scheiding gemaakt tussen ‘sociale’ deel en ‘commerciële’ deel, weliswaar direct verbonden. 3 In de planontwikkeling daarna (sinds 2009) is deze scheiding (‘multifunctionele accommodatie’ en ‘supermarkten’) gebleven, maar de directe aansluiting op elkaar is vervangen door een (noord-zuid) ‘zone’. Inmiddels geeft de ruimtelijke en functionele invulling van deze zone reden tot zorg. De De Rijkestraat verdween uit beeld, en is door de WWO in maart 2011 hoog op de agenda geplaatst. 4 Het wijkdeel De Rijkestraat en omgeving is om verschillende redenen van belang. Ten eerste komen de verkeerbewegingsrichtingen hier samen; aan het eind van de Dunant-singel moet het verkeer in de huidige situatie hier rechts- of linksaf. Dit verdeelpunt is nu een moeizame doorgang. De wijk zou erop vooruit gaan als dit centrale verdeelpunt voor bewegingen over straat, van groen/water, niet slechts een betere doorstroming zou krijgen, maar ook zodanig zou worden heringericht dat het herkenbaar is als centraal punt, en men zich van daaruit kan oriënteren. Immers, op dit moment is overzichtelijkheid niet bepaald een kwaliteit van Oost (aangeplakte delen in de loop van jaren 1950 tot begin 70). De locatie heeft ook de potentie voor een nieuwe langzaamverkeersroute vanuit de (binnen)stad doorlopend naar Goverwelle, in aanvulling op de Voorwillenseweg die onvoldoende capaciteit heeft ten opzichte van het piek-gebruik, en de Sportlaan die onvoldoende kwaliteit heeft voor het langzaam vervoer. Bovendien lopen

3 Het bewonersatelier 2003 accepteerde de gemeentevisie dat er een vernieuwd centrum zou komen, maar was kritisch over de ruimtelijke plangrenzen en de scheiding van functies. Immers levendigheid vereist, dat een centraal deel goed verbonden is met de rest van de stad en een mengeling van activiteiten samenbrengt. 4 Zie de verander(en)de inzichten over wat te slopen en wat te behouden (kerk, apotheek), het onduidelijke debat over wat wel en wat niet in de zone (bijv. Cruijff speelveld) een plaats krijgt, en de onzekerheid over wie wil/kan investeren in functies langs de zone. Inmiddels is ’t Wiel tot medio 2013 verhuurd aan het Assalam-moskeebestuur.

9

Voorwillenseweg en Sportlaan beide lángs de wijk. 5 Ten tweede stagneert de invulling van de zone, vooral het bedenken en realiseren van een gebied met dynamiek waar mensen op af komen, waar van alles kan gebeuren (permanent, bijv. vergelijkbaar met activiteiten zoals nu in de De Rijkestraat; tijdelijk via buurtfeesten, markt, enz.). Ten derde zijn er voor de wijk belangrijke, zogenaamd ‘zwakke’ functies die geen of weinig ‘plek’ hebben in de visies en plannen voor de ‘sociale’ en ‘commerciële’ delen, en die wellicht het best zijn aan te duiden met ‘wijk-culturele’ functies. Te denken valt aan de sociale bindingen waarvoor de centrale ruimte nu cruciaal is, en ook allerlei nu nog bestaande sociale activiteiten die niet terecht komen in de MFA. 1.4 Deze bijdrage aan het debat over Oost De bijdragen vanuit het Atelier zijn in het kort te omschrijven als ten eerste: - een variatie aan inzichten, voorstellen en toekomstige potenties - van een verscheidenheid aan deelnemende wijkbewoners - veelal uitmondend in concrete uitwerkingen. Ten tweede het zichtbaar maken van de dilemma’s, waaronder: - in de centrale ruimte: sloop/nieuwbouw tegenover vernieuwbouw - het op orde brengen van de infrastructuur - op peil houden van bestaande functies; geen verlies door het verplaatsen van functies.

Inrichting R&M-Atelier: werktafels op stahoogte, plattegrond centrale ruimte, maquette, wijkplattegrond, informatiemateriaal, ideeënmuur.

5 Inmiddels (januari 2012) heeft Mozaïek Wonen hun sloop-nieuwbouw bij het Olympiaplein publiek gemaakt. Met dit plan wordt het doortrekken van de Sportlaan als structurele verbetering van de verkeerscirculatie richting Goverwelle en ‘rondweg’ voorgoed onmogelijk.

10

11

2 Inleiding 2.1 Doel en inhoud van “Het Atelier” Doel: Bewonersparticipatie: meedoen, meedenken, initiatief nemen, voorstellen

doen, in de context van de herontwikkeling van Gouda Oost. De atelierresultaten worden aangeboden als input voor de doorlopende programma’s van de overige actoren in wijkontwikkeling. 6 De motivatie van het atelier komt voort uit het ontbreken van bouwplannen voor het centrale deel van Oost, terwijl er wel beslist is over sloop.

Inhoud: Centrale ruimte in Oost (De Rijkestraat e.o.); deze centrale ruimte actief in

beeld brengen. Wat ook de invulling van de zone tussen MFA/kerk en winkelcentrum Sportlaan zal zijn, de centrale ruimte blijft van belang als verkeerverdeelpunt (vooral oost-west, maar ook noord-zuid richting) en einde zichtlijn Dunantsingel. De betekenis van het centrale deel van Oost zou zichtbaar en tastbaar gemaakt kunnen worden met ‘cultureel’ programma. 7

Proces: Iedere gebruiker(groep) van R&M wordt uitgenodigd om een bijdrage te

leveren in het raamwerk van het atelier. Op de atelierbijeenkomst gaat het om concrete werkzaamheden: functioneel-ruimtelijke invullingen bedenken en ‘iets bijzonders’ vormgeven.

Deelnemers: Iedere bewoner van Oost is welkom. Wijkteam en Wijkinformatiecentrum

zijn op de hoogte gesteld dat het atelier open is voor deelname. Samenstelling van de groep(en) afhankelijk van aantal en interesse deelnemers, en hun actuele deelname.

Periode: Feitelijke start medio oktober 2011. Afsluiting medio december 2011. 2.2 Werkwijze Materiaal: Ten eerste: plattegronden (1:200), geplakt op een stijve, en verplaatsbare

ondergrond, als onderlegger voor maquettes. 8 Ten tweede: twee tafels, op

6 In het beginstadium zijn gesprekken gevoerd met verschillende externe personen, werkzaam bij Wijkontwikkeling gemeente Gouda, Woonpartners, Factor G, Wijkteam Oost en Werkgroep Wijkontwikkeling Oost, en FORUM te Utrecht. 7 Het ‘sociale’ programma is toegewezen aan MFA (en kerk? en moskee?); het commerciële programma is voor zover de grootwinkelfunctie toegewezen aan Sportlaanlokatie; voor de kleine bedrijvigheid wordt verkend of die kan worden gerealiseerd in de ‘zone’. Die sociale en economische ‘functies’ zijn dus al ‘vergeven’. 8 Plattegronden 1:200, 100x90 cm, geschonken door One Architecture. Begrenzing: linkerbovenhoek randen MFA, onderkant inclusief randen bebouwing overzijde Verzetslaan, oostkant inclusief Boelhouwerstraat.

12

stahoogte, 1.20 m hoog, uitneembaar. 9 Ten derde: kaartmateriaal op het niveau van de wijk en wijkdelen. Ten vierde: een variatie aan materialen, zoals piepschuim, papier, karton, klei, verf, plakband, mesjes, enz.. 10 Ten vijfde: de Ideeënmuur, dat wil zeggen grote, witte borden aan de wand waarop men zijn ideeën kan plakken

Opstelling: De tafels met plattegronden staan permanent opgesteld in de grote

benedenzaal van R&M, om aan de maquette(s) te werken, maar vooral ook om – via permanente tentoonstelling – langslopende bezoekers de kans te geven om met ideeën te komen (‘Ideeënmuur’).

Programma: Ieder atelier bijeenkomst begint met een korte inleiding, waarin wordt

uitgelegd dat het erom gaat gedachten en ideeën te concretiseren. De context van de wijkontwikkeling wordt aangegeven, en wordt gewezen op het materiaal dat voorhanden is. Het programma omvat ‘iets bijzonders in de centrale ruimte in Oost’, onderling overleg, praten, elkaar stimuleren, iets ontwerpen/maken (ontwerpatelier), relatie leggen van het centrale deel met de nabije (buurten, wijk) en verder weg gelegen (wijken, stad) lokaties.

Afronding: Iedere atelierbijdrage wordt in beeld vastgelegd (foto’s) en de toelichting

wordt genoteerd (voor zover mogelijk). 2.3 Thema’s Ieder thema is goed, zolang het wordt onderbouwd. Suggesties: Wat is het belang van het ‘centrale deel’ van Oost? (geen, …, …, specifiek

belang). Wat zou je hier willen/kunnen doen of zien? (potenties). Zijn er dilemma’s, zo ja welke? (tegengestelde belangen, conflicten). Wat is voor jou: ‘iets bijzonders’? Welke functie(s) van belang? (bijvoorbeeld: cultuur, voorzieningen, wandelen/verblijven, groen/water, e.d.; verkeercirculatie, doorstroming). Belang en inrichting openbare ruimte? Veiligheid? (Culturele) bedrijvigheid? (ondernemers in de wijk; talent in de wijk). Erfgoed: welk belang heeft de bestaande bebouwing, de ornamenten van te slopen bebouwing? Relatie met: complex van MFA/kerk/.., met winkellocatie Sportlaan, met de zone tussen ‘sociale’ en ‘economische’ zwaartepunt? Fasering? (van 2011 – 20xx). Wat moet verder ter tafel komen?

9 Tafelontwerp, zagen en voorbereiding constructie: wijkbewoner Philip van der Eijk; constructie en aflakken door leden van R&M. 10 Materiaal ter beschikking gesteld door velen, op persoonlijke titel (Ad van den Broeke, Marian Dekker, Edward Hulsbergen), dan wel vanuit hun organisatie (Hanneke Homan-Keijzer, gemeentedienst Wijkontwikkeling; Rachid Taghidouini, R&M)

13

3 Atelier Werkgroep Wijkontwikkeling Oost, 31-10-2011 3.1 Aankondiging van de Atelierbijeenkomst (WWO), Wijkteam Oost De Werkgroep Wijkontwikkeling Oost (WWO), commissie van het Wijkteam Oost, lokale opvolger van de ‘Adviesgroep Korte Akkeren en Gouda Oost’ omvat leden die zich al jaren kritisch inzetten voor de wijkontwikkeling in Oost. De werkgroepleden hebben welomschreven opvattingen over aandachtspunten, eisen en mogelijkheden, uitgesproken in de discussies onderling en met de Stuurgroep Wijkontwikkeling (Gemeente en Woonpartners) neergelegd in de adviezen van de Werkgroep. Daar vanuit gaande hebben de leden vooraf de volgende notitie over het verloop van de atelierbijeenkomst ontvangen.

Datum: 31 oktober 2011 Plaats: Anne Frankgebouw, grote zaal R&M Tijd: 19.30 uur tot uiterlijk 22.00 uur Programma: 19.15 Zaal open 19.30 Introductie; deelnemers kiezen voor ‘startpositie’ 19.40 Werken (in groepje of individueel); zowel aan lage als aan hoge tafels 21.15 (uiterlijk) Presentatiegereed maken van de uitgewerkte ideeën 21.30 Presentaties en afronding 1 Positie kiezen (aan welke tafel schuif je aan) Iedere deelnemer is al jaren bezig met de opgaven in Oost. In dit atelier gaat het vooral om programma en inrichting van de centrale ruimte (de De Rijkestraat e.o.). In de WWO zijn in de afgelopen tijd verschillende opties besproken. Daarom beginnen we met drie tafels: - tafel 1: vrije tafel, bedenk iets bijzonders vanuit welke visie dan ook - tafel 2: wonen/woningen als enige of dominante programma (woningdifferentiatie op

wijkniveau) - tafel 3: gemengd programma (cultuur, wonen, economie, …) Voor wie aan een andere optie wil werken, zijn er andere tafels. Als er tijd is, kunnen deelnemers ervoor kiezen ook vanuit een andere positie te werken. 2 Maken Motto: Niets is fout, behalve onverschilligheid De nadruk ligt op ‘maken’, dat wil zeggen: het ruimtelijk vormgeven van het ‘idee’ voor de inrichting van het centrale deel. De materialisering is vrij (papier, piepschuim, klei, …) en ook de schaal is vrij. Wel moet op de plattegrond (1:200) worden aangegeven waar de constructie (straatpatroon, gebouw, kunstwerk, enz.; functie) is gelokaliseerd. We hebben in de WWO ook herhaaldelijk gewezen op ontwerpen ‘over de randen heen’, dus het ligt voor de hand in de uitwerking en in de toelichting aan te geven hoe de materialisering zich verhoudt tot de omgeving, met name ‘locatie 4’ en de ‘zone’. 3 Presenteren De resultaten moeten nog minstens tot einde jaar zichtbaar zijn. Er zijn plattegronden, er is een Ideeënmuur en er worden foto’s gemaakt. Vaak komen er na het atelierwerk frisse ideeën bovendrijven. Als er en resultaat ligt, kunnen de deelnemers desgewenst verder aan hun werkstuk sleutelen. Maar vooral kunnen de resultaten van de WWO anderen inspireren om ook met een vormgegeven toekomstbeeld te komen.

14

3.2 Resultaten De zeven deelnemers verdeelden zich, na de introductie, spontaan naar de thema’s: ‘gemengd’, ‘wonen’, en ‘object’. Er werden gaande het werken en van de presentatie een verslag en foto’s gemaakt. 11 ‘Gemengd’ 1 In deze atelierbijdrage wordt zowel de De Rijkestraat als de lokatie aan de Sportlaan herontworpen. - De Anna Frankschool strippen. In de school komen de Vredeskerk, de moskee en een

ontmoetingsruimte voor de wijk om activiteiten te organiseren, zoals koken. - Er omheen komt een beeldentuin met:

• een ruimte voor spel/sportactiviteiten voor zowel jong als oud, zoals een jeu de boulebaan, maar geen voetbalveld.

• een klein gebouwtje met een uitleenlocatie voor spelmaterialen en waar een versnapering genuttigd kan worden.

• een openlucht podium om iets op te voeren. De Vredeskerk kan dan gesloopt worden. De ruimte wordt bij de doorgang vanaf de Spingerslocatie naar het MFA gebouw betrokken. Ook de moskee wordt gesloopt De ruimte aan de Sportlaan, die gereserveerd was voor de nieuwbouw van de moskee, te gebruiken voor de aanleg van een Johan Cruyff court. In het centrum komt geen parkeervoorziening. De gebruikers van de kerk en de moskee kunnen gebruik maken van de parkeervoorzieningen bij het nieuwe winkelcentrum aan de Sportlaan. In beeld als volgt:

11 Verslaglegging van de resultaten door Irene Tielman

Jeu de boulebaan

Klein gebouw met uitleen spelmateriaal; versnaperingen

Sloop kerk

Anne Frankgebouw met kerk, moskee en ontmoetingsruimte Bomen en bankjes

15

‘Wonen’ Anna Frankschool wordt gesloopt. Op die locatie inclusief het plein moet dan een villawijk (vrijstaande woningen) komen met 8 verschillende villa’s en bomen. Op de hoek Dunantsingel – de Rijkestraat komt een hoog kunstwerk. Het gebouw aan de Rijkestraat wordt veranderd. - 1 á 2 verdiepingen met sociale woningbouw, om aan de eis van 40% sociale

woningbouw te voldoen. - Op de hoek van het gebouw aan de kant van de Dunantsingel een verhoogde

woontoren ongeveer 6 lagen hoog. Gedacht kan worden aan grote vrije-sector appartementen en aan appartementen voor 1 á 2 persoonhuishoudens.

- Alleen op de hoek een hoog gebouw i.v.m. de zon. Op de plaats van de moskee komt een gebouw met een schuin dak, dat net zo hoog is als het gebouw in de Achterwillens, met mooie appartementen. De apotheek met de woningen blijven in gebruik of worden hergebruikt. In beeld als volgt:

Nieuw winkelcentrum op de plaats van de Springers

Johan Cruyff Court

8 villa’s met bomen

Gebouw aan de Rijkestraat

Hoog kunstwerk

Hoog gebouw op plaats van de moskee

16

‘Gemengd’ 2 - In het zuidelijk stempel wordt de hoogbouw gesloopt. Deels komt hier laagbouw voor

terug. Daardoor is het mogelijk het centrum wat dichter te bebouwen. - Zuinig zijn op de gebouwen die in de wijk staan, zo min mogelijk slopen. - Het bestaande winkelcentrum aan de Rijkestraat strippen. Op de bestaande fundering

komt nieuwbouw. Op de begane grond komen winkels met de ingang aan de Kortestraat. Daarboven woningen.

- De Anne Frankschool wordt opgeplust. • Bovenste verdieping: woningen voor jongeren. • Begane grond: werken, vergaderen, feesten en restaurant.

- Op de hoek Dunantsingel – Rijkestraat naast de Anna Frankschool komt een gebouw met woningen voor ouderen in verschillende prijsklassen.

- Op de hoek Rijkestraat – Verzetslaan komt een driehoekig gebouw met duurdere appartementen. De driehoek is afsluitbaar met een hek en kan gebruikt worden door de bewoners.

- In de hoek, die ontstaat tussen de Anna Frankschool en het gebouw met woningen voor ouderen, komt een Community Ruimte waar gezeten en gehangen kan worden door de bewoners. De ruimte is eventueel afsluitbaar en kan door de bewoners geopend worden.

- In rood is aangeven de weg waar fietsers dominant worden. Er moet een dag- en nacht veilige route gecreëerd worden door de gebouwen daarop in te richten. De route loopt vanaf de Dunantsingel schuin over het terrein van de Anne Frankschool naar de Verzetslaan. Een aandachtspunt is dat het veilig moet zijn voor fietsers.

In beeld als volgt:

Er moeten nog oplossingen gezocht worden voor het parkeren en hoe voorkomen kan worden dat de ruimte aan de achterkant van de winkels een rommeltje wordt.

Wonen en winkels aan De Rijkestraat

Dag en nacht veilige route

Gemeenschappelijke buitenruimte

Opplussen Anne Frankgebouw

Woningen voor ouderen

Laagbouw

17

‘Object’ Teruggrijpend op het atelier van 2003, waarin het Anne Frankgebouw kleurrijker en met een podiumbalkon werd getekend, krijgt dit gebouw een opvallende nieuwe gevel en hemelreikende uitbouwen. Tevens wordt een groot plastiek (kunstwerk) aan het einde van de Dunantsingel geplaatst, als oriëntatiepunt (landmark). 12 In beeld als volgt:

3.3 Conclusies De resultaten van de atelierbijeenkomst van de WWO-leden bieden een goede illustratie van de fundamentele keuzen (en dus van de dilemma’s) die kenmerkend zijn voor de wijkontwikkeling in Oost. De dilemma’s zijn niet nieuw en al meer dan een decennium onderwerp van discussie: woningdifferentiatie, verkeercirculatie, veiligheid, wijkeconomie, e.d.. Kennelijk bieden de visies en voorstellen tot nu toe onvoldoende argumenten om de vernieuwing(in)richting overtuigend vast te stellen. 12 Dit laatste ‘object’ is ook in de voorstellen van ‘Wonen’ geadopteerd.

18

Wat bieden de WWO-leden? Stel dat de centrale ruimte van Oost gebruikt gaat worden voor meer woningdifferentiatie. Dan zijn de opties: 1. (zie ‘wonen’) Gebied Anne Frankgebouw en plein leegmaken en (a) invullen met

villa-achtige laagbouw, (b) tussen de De Rijkestraat en De Kortestraat een andersoortig gebouw dan er nu is, en (c) op de plaats van de moskee (voormalig gezondheidscentrum) een hoog woongebouw. Dat wil zeggen drie of meer verschillende woningtypen erbij (aantallen nader te bepalen). In die nieuwe omgeving past een opmerkelijk groot (kunst)object om de oriëntatie te verbeteren.

2. (zie ‘gemengd 2’) Bestaande bebouwing hergebruiken. De bebouwing wordt ingezet

om de woningdifferentiatie en de functionele diversiteit te vergroten. Met name het hergebruik van het Anne Frankgebouw speelt hierin een belangrijke rol (woningen in combinatie met andere functies), naast woningbouw langs de doorgaande route.

Stel dat de centrale ruimte van Oost gebruikt gaat worden voor functionele verrijking van de wijk. Dan zijn de opties: 3. (zie ‘gemengd 1’) Het casco van het Anne Frankgebouw wordt benut om ruimten te

maken voor religieuze en andere sociale ontmoetingen; kerk en moskee kunnen dan worden gesloopt (in overeenstemming met de eerdere, destijds door de Stuurgroep geaccepteerde visie van One Architecture). De bebouwing tussen De Rijkestraat en De Kortestraat kan dan gesloopt worden ten behoeve van spel en vertier, en worden aangesloten op de ‘zone’ lopend van Wilsonplein naar Sportlaan.

4. (zie ‘gemengd 2’) Het casco van het blok aan De De Rijkestraat kan ook worden

getransformeerd door de voorkant van de winkels te verplaatsen naar de De Kortestraat en in samenhang met het kerkgebouw een publieke (verkeerluwe) gebruiksruimte te vormen (winkels-straatje-kerk). De De Rijkestraat kan dan worden gebruikt voor bevoorrading van de winkels, maar leidt tevens naar de achterkant van het nieuwe woongebouw op de huidige C-1000 lokatie. Dit idee bouwt voort op de door het Wijkteam in 2007 geadopteerde visie van het doortrekken van de Dunantsingel naar de Verzetslaan. Langs die route in de centrale ruimte wordt bebouwing toegevoegd om de woningdifferentiatie en functionele diversiteit te vergroten, evenals de veiligheid van de (dag-en-nacht) route. Gezien wat er samenkomt moeten de verschillende delen van het gebied dus wel zorgvuldig worden ontworpen en uitgevoerd om verloedering te voorkomen.

19

4 Atelier Vereniging van Eigenaren van de laagbouwwoningen aan de Gedenklaan, de Helena Rietbergstraat en de Dobbestraat, 15-11-2011 4.1 Inleiding Na de ledenvergadering van de VvE, die werd gehouden in de benedenzaal van R&M, was ruimte ingelast voor een bijdrage aan het bewonersatelier over de centrale ruimte in Gouda Oost. Voor de VvE-leden die dat wilden. Het ‘voorwerk’ hiertoe lag besloten in punt 8 van de agenda van de VvE-ledenvergadering: Discussie over de plannen voor de wijk Oosterwei, met als vertrekpunt de door de gemeente per adres verspreide folder Gastvrij Gouda Oost. Thema’s kwamen al bovendrijven in de (panel)discussie over de voortgang in de wijkontwikkeling. Na de Rondvraag werd het atelier aangekondigd. De gang van zaken bij dit atelier was overeenkomstig het WWO-atelier (zie hoofdstuk 3). Na een korte inleiding over doel, materiaal en zichtbaar maken van de resultaten kon eenieder die dit wilde aan de slag. Welgeteld 18 leden deden actief mee. 4.2 Resultaten Er werd aan beide tafels gedebatteerd en uitgewerkt. Een groepje bediscussieerde met behulp van de kaart van geheel Oost de wijkontwikkeling als geheel. Inclusief de beoogde winkellocatie aan de Sportlaan, de Oversteek over de Sportlaan en de ‘zone’ naar kerk en MFA. Van dit debat is geen verslag ter plekke gemaakt, maar een van de betrokkenen heeft achteraf de volgende samenvatting gemaakt: 13 1. Ontsluiting van Gouda-Oost is onvoldoende. De Sportlaan is geen echte wijkontsluitingsweg. De

Dunantsingel is de ontsluitingsweg. Maar die loopt dood, op de T-kruising. Doortrekken naar Goverwelle biedt perspectief.

2. De status van de Sportlaan is onduidelijk. Het is een woonstraat met een maximum snelheid van 30 km waar niemand zich aan houdt. De weg wordt ook gebruikt als verbindingsweg naar Goverwelle.

3. De Oversteek van de Sportlaan als veilige en aantrekkelijke voetgangersverbinding is een sprookje. Dit gelet op het aantal voertuigbewegingen (noodzakelijk voor een rendabel functioneren) dat ter plekke gaat plaatsvinden.

4. De bouwlocatie langs de Voorwillenseweg is prima geschikt om als zelfbouwkavels aan te bieden. 5. Er wordt op dit moment door marktpartijen (andere dan de corporatie Woonpartners die wel

investeert) niet geïnvesteerd in planontwikkeling. Pas op de plaats maken wat de ontwikkeling van plannen betreft totdat het investeringsklimaat is verbeterd. Dat betekent dat met zorg moet worden omgegaan met bestaande situatie. In de toekomst kunnen gewenste plannen wel eens heel anders komen te liggen.

6. De Springerslocatie als woonbestemming te benutten. En een kleinere winkellocatie op de plaats van de te slopen Anne Frankschool en C1000.

Van de uitkomsten is geen materialisatie gemaakt. Wel schreef een van de deelnemers de hier volgende tekst voor de Ideeënmuur. 13 Samenvatting met dank aan Ad van den Broeke.

20

“Mijn voorstel: Stel als bewoners uit deze wijk vast dat het verstandig is de komende tien jaar géén nieuwbouw te plegen. Dat heeft een aantal voordelen. - Woonpartners hoeft niet te vertellen dat zij niet in de wijk willen investeren - Over 5-10 jaar is er ongetwijfeld meer geld dan nu om er wat moois van te maken. Nu wordt

het vooral ‘functioneel’ goedkoop - Er kan dan na 5-10 jaar opnieuw begonnen worden door nieuwe mensen met plannen maken.

Komt het winkelcentrum misschien toch nog aan de goede (= noordelijke) kant van de Sportlaan

- Als er eerder investeerders geïnteresseerd zijn, dan hebben ze er ook geld voor over PS: Sloop van wat hoe dan ook weg moet is wel slim dat nu al te doen. Tenzij iets nog functioneel is.” (wijkbewoner HA) Aan de andere tafel werd de gegeven plattegrond van de centrale ruimte druk bediscussieerd en van knipsels en opschriften voorzien. Ook hier werd een schriftelijke bijdrage ingebracht. “ Mijn voorstel: * Voetbalveldjes voor jongens! Voor jongeren van 10-16 jaar is er niets te doen in de wijk.

Voetballen gebeurt elders, zoals in het parkje aan de zuidkant van de Voorwillenseweg, waarbij de bal steeds in de sloot terecht komt. Het parkje is er bovendien niet voor geschikt: hondenuitlaatplaats.

* Knutselen aan auto’s. Marokkaanse mannen in Oost doen zelf veel onderhoud aan hun auto’s, tot ergernis van veel ‘Nederlanders’, en wellicht ook andere ‘Marokkanen’. Maak een ruimte voor onderhoud, met brug, een soort garage. De feitelijke behoefte daaraan moet wel worden onderzocht.

* Volkstuintjes. * School moet open blijven! Heel belangrijk voor alle groepen die hier hun plek hebben (niet

overgeorganiseerd!; dat wil zeggen: in het Anne Frankgebouw kunnen activiteiten vraaggestuurd meteen worden uitgevoerd ). Ik begrijp niet dat de Gemeente dit gebouw gaat slopen. Zo’n belangrijke functie midden in de wijk, met een omvangrijke Marokkaanse populatie die een steun in de rug nodig heeft. Dat, terwijl de Gemeente veel geld heeft gekregen van het Rijk om in de wijk te investeren. De nieuwe MFA kan die rol nooit vervullen, want die is gebouwd voor witte Nederlanders.“ (wijkbewoner DvdE)

De gematerialiseerde ideeën zijn tweeledig. Enerzijds het benutten van de bestaande bebouwing en structuur (dus geen totale sloop). In deze visie worden zowel het Anne Frankgebouw als de winkels aan de De Rijkestraat gerevitaliseerd. 14 Bovendien kan de voorkant van de winkels zowel gericht zijn naar de De Rijkestraat als naar de De Kortestraat. Verder wordt de openbare ruimte ‘groen’ ingericht ten behoeve van speelruimte en volkstuinen. In beeld als volgt:

14 Tijdens de R&M-ledenvergadering van 12-11-2011 is de volgende tekst op de Ideeënmuur geplakt. “Anne Frankgebouw: - onderste laag buurtcentrum; - 2e laag kleine units ondernemers/verhuur; - 3e laag woningen” (lid Vereniging R&M)

21

Anderzijds sloop van Anne Frankgebouw en bebouwing De Rijkestraat. De visie is, dat het gehele gebied wordt getransformeerd tot een park met middenin een woontoren voor ouderen, met beneden zorgvoorzieningen. In beeld als volgt.

22

4.3 Conclusies De gematerialiseerde bijdragen (zie de foto’s) van een aantal leden van de VvE vallen uiteen in twee fundamenteel verschillende opties: (1) Sloop van het gehele gebied van de De Kortestraat tot en met het Anne Frankgebouw. Op die locatie is dan plaats voor een woon-zorggebouw met park erom heen. (2) (Geheel of gedeeltelijk) Hergebruik van de bestaande bebouwing. Het gebied verrijken met een nieuw soort woningen, met verbeterde bestaande voorzieningen en met nieuwe voorzieningen (winkels, volkstuintjes, speelruimte). De winkels kunnen hun ingang aan de De Rijkestraat behouden, of de ingang situeren aan de De Kortestraat, in samenhang met een pluri-religieus centrum. De VvE-leden hebben ook twee schriftelijke reacties geleverd. De eerste wijkbewoner pleit ervoor de stagnatie in plannen en uitvoering serieus te nemen, en de bestaande wijk intact te laten tot betere tijden. Sloop wordt niet uitgesloten, op voorwaarde dat de wijk er beter van wordt. De tweede wijkbewoner wijst sloop af, omdat dit tevens betekent de sloop van sociale netwerken (zie Bijlage B3.2). De nieuwe multifunctionele accommodatie wordt hiervoor ongeschikt geacht. Beiden pleiten ervoor de voorzieningen minstens op peil te houden, en waar mogelijk te verbeteren, al dan niet in afwachting van de grootschaliger vernieuwing. Opmerkelijk is het commentaar van een groepje wijkbewoners over de planontwikkeling als geheel. Het concept ‘zone’ (Wilsonplein – Sportlaan) met ‘Oversteek’ (Sportlaan) wordt - gezien de stagnerende planvorming tot nu toe – verwezen naar het rijk der sprookjes, in een pleidooi - gericht tot de organisatoren van de wijkontwikkeling - om meer met beide benen op de Oosterweise bodem te gaan staan.

23

5 Atelier jongeren uit Gouda Oost over Oosterwei, 2-12-2011 5.1 Inleiding Het programma van de discussieavond over Oosterwei met een aantal jongeren uit Oost 15 was opgesteld door Alejandro Acuña. 16 In overleg met R&M is zijn project om jongeren zich te laten uitspreken over Oosterwei, gekoppeld aan het atelier.

19.00 Zaal open: ontvangst met koffie, thee en wat lekkers. 19.30-19.40 Openingsspeech over de plannen voor Oost en over het atelier 19.40-20.10 Jongeren verdelen over de verschillende thema's. Tijd om te discussiëren

en knutselen*. 20.10-21.00 Groepen presenteren ideeën aan de andere groepen en discussiëren. 21.00 Afsluiten: verfrissing en nootjes uitloop van half uur * Een idee hebben is mooi maar het moet ook uitvoerbaar zijn. Met knutselen wordt het idee concreet en dus duidelijk of het idee uitvoerbaar is. Thema's: - Wat mis je in de wijk? - Wat kunnen we bewaren en wat kan gewoon weg in de wijk? - Wat zou je hier gerealiseerd willen krijgen? - Belangrijkste punten in de wijk? - Waar erger je je aan? - Wat kunnen jongeren met Nelson Mandela centrum? / Wat kan het Nelson Mandela

centrum betekenen voor jongeren?

Er waren 14 deelnemende jonge mannen, en vanuit R&M waren vier leden aanwezig om de hand en spandiensten te verlenen: in de groepsdiscussies, voor de verslaglegging, aan de ateliertafels en in de nabespreking. Het merendeel van de aanwezige jongeren is bezig met een opleiding, een enkeling werkt. De algemene discussies vooraf en afsluitend waren zonder meer turbulent te noemen. Het werken aan de ateliertafels ging verbaal productief, maar het knippen, plakken, snijden e.d. van maquette-onderdelen kwam niet op gang. Men was wel bereid om een ter plekke voorgeknipt of -gesneden stukje op de maquette-ondergrond te plaatsen, om op die manier wat was gezegd (zie hierna) een plek op de kaart te geven. 5.2 Resultaten Er zijn verschillende resultaten. Deze zijn hier onderverdeeld in opmerkingen over (a) het beeld dat de jongeren hebben van de wijkontwikkeling en de vernieuwingsplannen, (b) de opsommingen in lijsten van de verschillende deelgroepjes, en (c) de verbeeldingen in de maquette. 15 Waarvan twee recent zijn verhuisd, maar zij komen nog steeds in R&M. 16 In het kader van zijn maatschappelijke stage bij R&M, vanuit het Coornhert gymnasium. Zie Bijlage B.2.

24

5.2.1 Imago van de wijkvernieuwing Tijdens de opening bleek dat de jongeren veelal een statisch beeld hebben van de wijk: “Wat is er veranderd en verbeterd in de wijk? Niets toch. Altijd al hetzelfde.” Vrijwel allen zeggen nauwelijks of niets te weten van wat er aan plannen is gemaakt in het verleden, noch in de afgelopen paar jaar. Dit zou kunnen samenhangen met hun ervaring, dat problemen in de wijk die zij zien, niet worden opgepakt. De nieuwe multifunctionele accommodatie Nelson Mandela Centrum wordt niet als een positieve verandering gezien, en zeker niet als een voorziening die ook voor hen is bedoeld. Het gebouw wordt als ontoegankelijk gezien; de architectuur van de ingang werkt niet uitnodigend, voor hen eerder afhoudend. Het verdwijnen van R&M en de consequenties daarvan beginnen zo langzamerhand door te dringen, komen steeds weer boven in de gesprekken, en worden onbegrijpelijk gevonden. Dit lijkt mede er toe bij te dragen, dat niet wordt geloofd dat wijkontwikkelingsplannen een betere wijk gaan opleveren. “Gelooft u dat zelf? Waar zijn al die miljoenen die zijn toegezegd?” Voor hen heeft het geen zin om tijd te steken in de vernieuwing, “want onze ideeën worden toch niet uitgevoerd”. Een jongere wilde na de openingsronde weg, maar bleek wel bereid om in een afzonderlijk individueel gesprek te vertellen wat hij in de groep niet wilde zeggen. De overigen verdeelden zich in groepjes, en maakten een overzicht van wat zij als belangrijke punten voor verbetering zien. 17 5.2.2 Wijkverbeterlijsten 1: tweegesprek - “Veel mensen kan het weinig schelen hoe de wijk is. Ik woon eigenlijk altijd naar

mijn zin.” - “Als R&M verdwijnt, is dat een ramp. Ik kan daar altijd terecht. Het is een

afspreekpunt, je ontmoet er vrienden, kan er kaarten.” “Het is een gevoel. Je zit er op je gemak. Je maakt er vrienden.”

- De plek is van belang.” “Als R&M er niet meer is, zal het ‘hangen’ erger worden, er meer overlast komen omdat jongeren vervelende dingen gaan doen waarvan ze op zo’n moment niet meer weten wat goed of fout is.” “Het nieuwe gebouw [Nelson Mandela Centrum] is er niet voor ons.”

- “Criminaliteit zal erger worden. Er is al weinig politie.” “ Er moet veel meer met de mensen worden gepraat.”

2: groepje 1 - Buurthuis voor jongeren, tafeltennissen, filmavond - Spelcomputers, internetmogelijkheden in het Anne Frankgebouw - Uitzendbureau in het Anne Frankgebouw - We willen een grotere moskee in het centrum - Monument van het Anne Frankgebouw maken - Meer activiteiten voor verschillende doelgroepjongeren - Meer projecten voor de wijk om jongeren te helpen bij de problemen - Een ontmoetingsplek voor oudere Marokkaanse mannen en vrouwen (gescheiden van

elkaar) - Maatregelen in de wijk om wegpiraten te voorkomen 17 Bijeenbrengen groepsresultaten door Imad Rabda.

25

- Jongeren moeten altijd betrokken worden bij het maken van plannen - Sport, sporthal, voetballen, elders in de wijk, niet in het centrum. 3: groepje 2 - Zaal waar gesport kan worden - Bar, filmhuis - Speeltuin voor kinderen met toezicht - Veiligheid voor de kinderen garanderen - Snelheid van de auto’s verlagen - Schone en milieuvriendelijke wijk - Nelson moet geopend worden. 4: groepje 3 - Trapveldje bij de Sportlaan wordt slecht onderhouden, honden lopen daar rond; als je

de bal schiet kan je hem niet vinden - We hebben geen [nieuw] winkelcentrum nodig [aan de Sportlaan] - Er zou 10 miljoen komen; hebben ze [gemeente] gekregen en niemand [in Oost] heeft

er wat van gezien - Jongeren worden niet goed geholpen [met het verkrijgen van een uitkering] - Meer [verkeers-] drempels [nodig in de wijk] - Pinautomaat in Oosterwei - Een grote speeltuin [vergelijkbaar met Steinse groen] - De wijk moet beter worden onderhouden - Nelson Mandela gebouw; jongeren kunnen daar niet terecht en zijn niet welkom. 5: collectief, na de ateliertafels, in de afsluitende ronde: - Er zijn te weinig activiteitsmogelijkheden voor jongeren in de wijk, en te weinig

projecten voor leren en werken (ter vergelijking wordt gewezen naar Eindhoven) - Over de wijkontwikkeling: “Als ze ’t wel weten, waarom komen ze dan naar ons toe;

ze doen toch wat ze willen. Als ze ’t niet weten, waarom komen ze dan naar ons toe.” - Op de vraag ‘Wat betekent R&M voor jongeren’:

• Ontmoeting, gezelligheid • Beamer, filmkijken, met de hele groep sportkijken • Gemakkelijk in- en uitlopen is mogelijk; eventjes er zijn • Elkaar steunen, elkaar op ’t goede pad houden [Corrigeren? Of doen jullie nooit

wat verkeerd?] Corrigerende tik mag; met respect behandelen is belangrijk. 5.2.3 Vormgeving maquette Er was weinig animo onder de jongeren om zelf te knippen en te plakken. Uiteindelijk konden twee verschillende visies op het centrale deel van Oost worden verbeeld. De verschillen betroffen de positie van het Anne Frankgebouw (vergroten van het bestaande gebouw versus slopen en vervangen door een complex waar ook gesport kan worden) en de positie van de moskee (vergroten van het huidige gebouw versus een grotere nieuwe moskee op de plek van ’t Wiel, immers de kerk mag uitbreiden, en in een moskee bij de dijk gelooft men niet).

26

In beelden:

Naast de verschillen in visie zijn er overeenkomsten. Ten eerste, de noodzaak van drastische auto-remmende maatregelen, via drempels met een werking vergelijkbaar met de ‘ruggen’ bij het centraal station. Overal in de wijk, vooral in de Dunantsingel, De Rijkestraat, Verzetslaan en Sportlaan. De winkels aan de De Rijkestraat laten voortbestaan, hooguit opknappen. Men ziet weinig in het nieuwe winkelcomplex aan de Sportlaan: “Het centrum is hier, niet daar”.

Strenge snelheidsremmende maatregelen voor auto’s

Uitbreiding moskee

Uitbreiding Anne Frankgebouw

Nieuwe moskee op palen verhoogd

Grote multifunctionele zaal

Strenge snelheidsremmende maatregelen voor auto’s

27

5.3 Conclusies Het betrekken bij wijkontwikkeling van jongeren is nergens eenvoudig. Het betrekken bij de wijkontwikkeling in Oost van jongeren van Marokkaanse herkomst, ook als zij hier zijn geboren, vergt veel relativeringsvermogen. Op een na zijn alle jongeren de gehele avond blijven meedoen, maar ook die ene jongere wilde voor hij wegging z’n verhaal wel vertellen en laten opschrijven. Rachid Tighadouini (de R van R&M), maar ook de andere R&M-leden die zich, tot de verwondering van de jongeren al jarenlang voor de wijk inzetten, en Alejandro Acuña wisten kennelijk genoeg respect bij de jongeren op te roepen als motivatie om te blijven meedoen. Woorden overtuigen hen niet. Er is geen vertrouwen in de overheid, noch in mensen die iets voor elkaar willen krijgen. Iedereen is in hun ogen toch uiteindelijk alleen voor zichzelf bezig. Het heeft geen zin om mee te doen, want voor je het weet word je gemanipuleerd. Dat laatste gevoel heeft de hele avond onderhuids en uiteindelijk uitgesproken de discussie beïnvloed. Het is de moeizame werkelijkheid van enerzijds ‘we worden te weinig gehoord’ tegenover anderzijds ‘denk zelf na’ (iets in de trant van: don’t suck my brain). In termen van wijkontwikkeling is er nog een flinke weg te gaan. Hun behoeften zijn moeilijk van bovenaf in kaart te brengen. Algemene vragen naar hoe de wijk een betere leefomgeving kan worden leveren nauwelijks iets specifieks op. De vraag ‘wat betekent het nieuwe Nelson Mandela Centrum voor jullie’ leidt wel tot duidelijke reacties, zij het weinig positieve (niet welkom, geen activiteiten voor ons, geen thuisgevoel). Dat kan worden betreurd gezien de investeringen, maar het is wel de realiteit. Vanuit een vergelijkbare realiteit is vijftien jaar geleden R&M ontstaan, voor de jongeren van toen. Anno 2011, bij deze jongeren, lijkt er weinig veranderd. De betekenis van ‘sportgebouw’ (zelf aan sport doen; ook met elkaar naar sport kijken) moet nader worden onderzocht. Een gebouw ter grootte van de Springers in het centrale deel van de wijk moet op deze manier misschien niet letterlijk worden genomen. Ook de betekenis van ‘moskee’ qua plaats en grootte (als de kerk mag blijven en uitbreiden, waarom dan geen grote moskee). Het lijken in ieder geval beide uitingen van onvrede met wat er wel en niet gebeurt of gaat gebeuren in de wijk. Het is duidelijk, dat deze jongeren zich ergeren aan de te snel rijdende auto’s (ook al zijn zij daar misschien zelf ook toe geneigd als dat kan). ‘Ruggen’ op straat, zo hoog, dat je er niet sneller dan met tien kilometer per uur overheen durft te gaan. Ook dit verdient nadere toelichting. Enerzijds is gedisciplineerd autoverkeer en parkeren, en strengere handhaving van de verkeersregels een wens die door veel wijkbewoners wordt geuit. Anderzijds kan dit breed gedeelde voorstel van de jongeren ook op henzelf betrekking hebben. Willen deze jongeren niet diepweg, dat de ruimte zo wordt ingericht, dat zij niet over de schreef kunnen gaan, zich goed gedragen en daarmee respect kunnen krijgen, gerespecteerd worden? Opmerkelijk was, dat meer dan de helft van de jongeren niet wilde worden gefotografeerd. Om die reden zijn er in Bijlage B.4 geen foto’s van discussiegroepjes, het werken aan de tafels en de afsluitende gespreksrond hier opgenomen.

28

29

6 Conclusies 6.1 Atelier: activiteit en ruimte Het doel van het Atelier was om de wijkbewoners die wilden meedoen met hun handen aan het denken te krijgen; de onvrede, vrees en onzekerheid om te zetten in omgaan met de vraag: wat zou er kunnen, en waarom die keuze voor een toekomstig Oost. Dit ook om aan de Stuurgroep te laten zien dat er veel meer mogelijk is dan zo nu en dan ‘informeren’ en binnen de eigen kamer ‘overwegen’. Geef mensen een plattegrond van hun wijk of een deel ervan. Voorzie in papier, piepschuim, lijm, verf, klei, karton, plakband. Hou de inleiding kort. Stimuleer hen de woorden in daden om te zetten. En binnen enkele minuten vallen de eerste knip- en plaksels op de plattegrond, gevolgd door een vloed van nieuwe vormen en verbeterde uitvoeringen van wat al op tafel ligt. Om de gegeven uitleg vast te houden, is een goed luisterende notuleur (m/v) een vereiste. De atelierresultaten zijn niet aardschokkend, maar zij komen wel direct van wijkbewoners. Mijn eerste conclusie is dan ook, dat het gebrek aan inspraak,‘stem-geven’, inschakelen van de wijkbevolking de twijfel van die bevolking aan de kwaliteit van de wijkvernieuwing opwekt. Als van de wijkontwikkeling maandenlang niets te zien en te horen is, wakkert dit het spanningsveld (dat er altijd is) tussen bestuur en bevolking aan. Kortom, de wijkontwikkeling, het ‘wijkvernieuwingsspel’ moet actiever: informeer, communiceer, werk met open vizier aan de ontwerptafel, problematiseer de dilemma’s, politiseer de keuzen, en onderbouw de uitvoering, en betrek de mensen erbij! 6.2 Knippen, plakken, schuiven De bewonersvoorstellen lopen uiteen, maar minder dan zou kunnen. Geen van de bewoners wil in een langdurig onaffe wijk wonen; er moet steeds een leefbare wijk zijn, welke ook de fase van vernieuwing. Een aantal bewoners wijst expliciet op de noodzaak van meer mogelijkheid voor sport, spel en recreatie. Met name voor de groepering jongeren in de tienerjaren die zinderen van energie en voor wie de buitenruimte in Oost weinig te bieden heeft. In het atelier met jongeren uit de wijk wordt het gebrek aan ruimte voor de jeugd herhaaldelijk genoemd. ‘Als je de vernieuwing niet goed kunt doen, blijf dan voorlopig van Oost af’. Goede kwaliteit is nodig om de wijk blijvend te verbeteren. ‘Er is maar één kans voor een wijk als Oost.’ Over de aard en urgentie van de structurele problemen in Oost kan men verschillen van mening. Daar staat tegenover, dat als een lokale interventie geen duidelijk voelbare verbetering oplevert van de leefbaarheid (functioneren, veiligheid, rommel op straat, verkeerafwikkeling, oriëntatie, zichtlijnen, wijk- en buurtleven, enz.), dat dan de wijkbewoner het vertrouwen in de vernieuwing verliest. 18 De jongeren in hun atelier stellen zelfs zware maatregelen voor om de snelheid van auto’s in de wijk te verminderen, desnoods op de manier zoals momenteel bij het centraal station. 18 Leefbaarheid, sociaal, fysiek, economisch. Aspecten zoals: functioneren van de dagelijkse leefomgeving, veiligheid, rommel op straat, verkeerafwikkeling, oriëntatie, overzichtelijkheid, zichtlijnen, wijk- en buurtleven, lokale voorzieningen, enz..

30

Vanzelfsprekend kunnen niet alle inzichten op dezelfde plattegrond/wijkondergrond worden gerealiseerd. Er is immers maar één bestaande ruimte. Je kunt de foto’s uit de voorgaande hoofdstukken niet domweg tot één foto reduceren waar alle ideeën en vormen een plek hebben. Als dat zo zou zijn, zou je geen ontwerp(er) nodig hebben. De vormgeving van de ideeën op de maquette is een middel om tastbaar naar maat en schaal zichtbaar te maken wat de atelierdeelnemers willen, en wat men verbaal (nog) niet altijd eenduidig kan uitleggen. De voorstellen per persoon of groepje hebben een eigen en verdedigbare logica. Maar alle groepjes tezamen vertonen overlap en verschillen. Sommige bijdragen lijken in dezelfde oplossingsrichting te wijzen (multi-functionele vernieuwing, weliswaar met verschillende programmatische invullingen). Sommige bijdragen zijn een soort uiterste interventie, een grote klap maken (bijv. woon-zorgcentrum met park). 19 Wat bij elkaar gebracht kon worden op een plattegrond, is al tijdens de bijeenkomsten gebeurd. Zie de atelierresultaten op de foto’s. 6.3 Sloop en hergebruik Sloop is een terugkerend thema. Enerzijds gehele of gedeeltelijke sloop van de bebouwing van het centrale deel van de wijk, anderzijds het afwijzen van sloop en het hergebruik van bestaande bebouwing. Staan die twee wel altijd ver van elkaar? Enkele wijkbewoners zeggen het ronduit: Geen geld en geen goed plan voor iets goeds? Stel dan maar uit, en concentreer je op wat er nu de leefbaarheid in stand houdt of een beetje verbetert (zie ook in 6.4, de alinea over hergebruik). Nu meer bewoners op de hoogte zijn van de voorgenomen sloop van het Anne Frankgebouw, wordt er ook meer nagedacht over de gevolgen daarvan. Na de verbazing dat er geen concreet plan ligt (behalve ‘inzaaien’), begint men zich een voorstelling te maken van de ruimtelijke en vooral de sociale consequenties. De zin van sloop op korte termijn wordt door steeds meer bewoners in twijfel getrokken. Fysieke sloop blijkt tegelijkertijd sociale sloop. 20 Voor een overzicht van het mogelijk tot zeer waarschijnlijk verdwijnen van voor Oost zinvolle dan wel noodzakelijke verbindingen tussen wijkbewoners, families en groepen, zie Bijlage B.3. 6.4 Tijd-ruimte en fasering Een deel van de ‘kloof’ tussen de vernieuwingsideeën van wijkbewoners (drastische interventie tegenover hergebruik; zie 6.2) lijkt voort te komen uit verschillen in plan(ning)horizon, anders gezegd verschillend begrip van ‘tijd’ en van ‘fasering’.

19 In de ateliers heeft men niet de beschikking gehad over bezonningtafel en windtunnel, noch over rekenprogramma’s voor de ex ante evaluatie van de effecten van zon en wind. De vernieuwingsvoorstellen zijn ook niet belemmerd door financiële overwegingen. Evenmin zijn er extrapolaties gemaakt voor sociaal-economische veranderingen in de bevolkingssamenstelling. Ook had men niet de beschikking over een kaart van de ondergrond van kabels en leidingen. 20 De Werkgroep Wijkontwikkeling Oost (WWO van het Wijkteam Oost) heeft in een van haar adviezen maanden geleden al op het huidige belang (structureel, sociaal) van het Anne Frankgebouw gewezen, en de sloop zonder een op korte termijn uitvoerbare herontwikkeling van de centrale deel van de wijk, afgewezen.

31

Rigoureuze interventies betreffen veelal ‘eindbeelden’; veelal op de lange termijn: ‘als het zo uiteindelijk wordt zal het goed zijn’. Zie het voorstel om kavels bouwrijp te maken voor een beperkt aantal villa’s en daarnaast ook andere woonvormen te bouwen. Of, de functionele tegenpool: het gehele gebied bestemmen voor een woon-zorgcomplex in het groen. Een ander voorbeeld van een interventie in de centrale ruimte die nogal ingrijpt en op lange termijn beoogt de positie van de wijk tussen stadcentrum en Goverwelle te versterken, is het doortrekken van de Dunantsingel via het centrale deel van de wijk naar de Verzetslaan, en te zijner tijd over de huidige sportvelden. 21 De korte termijn urgentie is dat als dit nu niet wordt voorbereid en uitgevoerd in het centrale deel, het nooit meer kan. Het korte termijnvoordeel is een lange lijn door de wijk en daarmee de aanzet tot een verbeterde verkeercirculatie binnen de wijk. Hergebruik van bestaande bebouwing kan worden bezien vanuit verschillende termijnperspectieven. Ten eerste vanuit duurzaamheid (sustainability) op de lange termijn, zuinig omgaan met materialen en grondstoffen. Hergebruik (bestaande gebouw, dan wel vanuit een gestript casco) kan óók worden bezien vanuit een kort en middellang tijdsperspectief: geen (sloop)gaten laten vallen of voorkomen dat die (te lang) voortduren. En ook: het benutten van wat er nu (nog) is om tijdelijk de voorzieningen op peil te houden. Daarmee is het onderwerp ‘hergebruik’, zoals dit in de atelierbijeenkomsten impliciet of expliciet naar voren kwam, feitelijk een kritiek op de huidige planvorming in Oost. De Stuurgroep zegt de planning flexibel te willen, te moeten houden. In het recente tijdbeeld van economische stagnatie is wens tot flexibiliteit goed te begrijpen, om risico te verminderen. Maar in de top down planvorming over Oost (zie 1.2) lijkt flexibiliteit vooral de betekenis te hebben van rekbare tijd, met als risico: tijdrekken. Om de schijn van besluiteloosheid te vermijden moet flexibiliteit anders worden opgevat: flexibel in de zin van aanpassingsvermogen in ruimte en tijd, en op tijd duidelijk maken wat kan, nu even niet kan, en wat niet meer kan. Kortom, de Stuurgroep zou zich beter waarmaken naar de wijk als het ‘wijkvernieuwingsspel’ actiever wordt ingezet (zie 6.1) en vooral geïntegreerder. Waar is de voortvarendheid van een jaar geleden? Als ‘tering’ en ‘nering’ zijn veranderd willen de wijkbewoners die met interesse de wijkontwikkeling volgen dit graag weten. Om actief te kunnen blijven meedenken en meedoen.

21 Een andere destijds geopperde interventie is het rechtdoor trekken van de Sportlaan, minstens voor het fietsverkeer, maar ook voor het autoverkeer ten behoeve van een directe aansluiting op de zogenoemde rondweg. Zie ook noot 5.

32

33

Each story of regeneration begins with poetry and ends with real estate. 22 Dat moet dus in Gouda Oost worden voorkómen!

Tot slot Hoe verder? Na het atelier met de (manlijke) jongeren kwam vanuit R&M het voorstel om ook een atelierbijeenkomst te houden met een groep vrouwelijke jongeren uit Oost. Dat is een zeer goed voorstel, maar deze rapportage moet af. Van een dergelijk atelier kan te zijner tijd verslag worden gedaan. Een lid van de WWO stuurde twee aanbevelingen. De eerste is, om met de conclusies van de ateliers (i.c. 3.3, 4.3 en 5.3) “in overleg te treden met de gemeente, de woningbouwvereniging en het wijkteam (WWO) welk voorstel - of combinatie van voorstellen - haalbaar is of wat de voorkeur geniet." De tweede aanbeveling: “Door jongeren uit de wijk of - als een (na)scholingsproject - van een VMBO school, de voorstellen en de ideeën laten uitwerken in duurzame handzame miniaturen op schaal van blokjes hout o.i.d.” Beide aanbevelingen zijn de moeite waard. Kennelijk krijgt wie een atelier meemaakt de smaak te pakken. Er kwam nog een aanbeveling, die hier niet over het hoofd mag worden gezien; van een meelezer. Beschouw de atelierresultaten als gevorderd inzicht. Maak realistisch de balans op van de huidige situatie en de (on)mogelijkheden in Oost anno 2012, ruimtelijk en sociaal. Dan alles van tafel, en opnieuw beginnen. Echt opnieuw beginnen zal niet zonder slag of stoot gaan. Eind 2011 is duidelijk dat er in Oost wordt doorgemodderd; er geen productieve balans valt te constateren tussen top down en bottom up. Het is teleurstellend wat er feitelijk aan plannen is gemaakt. Bewoners – die met de consequenties van de wijkontwikkeling moeten leven – zijn ontevreden over de marginale informatie, en over de marginale invloed die wordt toegelaten. Nieuwe atelierbijeenkomsten kunnen ervoor zorgen dat meer wijkbewoners geïnteresseerd raken, zich bewust worden van de mogelijkheden, en gemotiveerd worden mee te doen (capacity building). Maar even belangrijk is de relatie tussen de verbetering van wijkdelen en de wijk als geheel (geïntegreerd en iteratief ontwerpen door de ruimtelijke schalen heen). De centrale ruimte is in dit Atelier uitsluitend gekozen omdat het debat over functie en inrichting van deze locatie vanuit Stuurgroep en ontwerpbureau naar Wijkteam/WWO en de wijk geheel was verstomd, ten koste van gepuzzel met de flats richting Sportlaan. Dus, toch maar de tafels ruimen en met een realistisch open vizier de wijkontwikkeling aanpakken, of desnoods wijselijk het kruit droog houden in afwachting van betere tijden? Een frisse herstart, met in acht neming van de verander(en)de condities in het afgelopen jaar, zou wel eens geen luxe kunnen blijken, maar bittere noodzaak.

22 Klaus Klunzman, 2004, Intereg III Mid-term Conference, Lille, Regeneration and Renewal, 19-11, p.2

34

35

Bijlagen: Aangekoppelde activiteiten Gedurende de looptijd van het R&M-atelier namen enkele leerlingen van middelbare scholen contact op met de Vereniging R&M Gouda Oost voor steun aan hun project. Het ene project (B.1) betrof het opfleuren van de wijk. Deze activiteit sloot naadloos aan bij ‘bedenk eens wat bijzonders voor Oost’. Het andere project (B.2) had als doel jongeren zich te laten uitspreken over de wijk. Deze behoeftepeiling bij de betrokken jongeren heeft als programmatische invoer gedeind voor materialisatie aan de ateliertafels. Een derde activiteit ( B.3) had tot doel sociale verbindingen in kaart te brengen die met de sloop van bebouwing dreigen te verdwijnen. Tot slot wat foto’s (B.4), de tekst van de PPP-presentatie (B.5) en oproep tot zorgvuldig omgaan met de kunstwerken in Oost (B.6). B.1 ‘Oost kleurig’ - profielwerkstuk van Ayla Koster en Susanne Seijn Uit de projectomschrijving: “Het Profielwerkstuk [Goudse Waarden] omvat een beeldend werk, waarvoor samenwerking wordt aangegaan met vereniging R&M. Het schoolproject zal als uitgangspunt hebben: het opfleuren van de wijk. Niet alleen voor de inwoners zelf, maar ook naar buiten toe om de imagoschade van Gouda Oost te herstellen. Kunst is hierin de sleutel tot succes. Het creëren van een centraal punt waar alle creatieve ideeën van de bewoners geprojecteerd zijn, is dan ook ons doel. In het begin van week 42 zal er in het Anne Frankgebouw een samenkomst plaatsvinden. Hier zullen wij onze plannen voorleggen aan een groep meiden, die elkaar hier wekelijks treft. Op deze manier kunnen wij onze ideeën met deze buurtbewoonsters delen en hun medewerking vragen voor het project. Het opfleuren van de wijk zal hier centraal staan. Zelf hebben wij uiteraard al plannen over het brengen van kleur in de wijk, maar Oosterwei blijft de wijk waarin zij wonen en inbreng van hun kant is voor ons dan ook erg waardevol. Voor het realiseren van de plannen hebben we naar geschikte locaties gezocht. De Rijkestraat, het kloppend hart van de Oosterwei, leek ons het meest geschikt. De R&M vereniging is in het Anne Frankgebouw gevestigd. Het muurtje voor het Anne Frankgebouw zouden wij graag onder handen nemen. 23 Het is nog niet precies te bepalen hoe de uitwerking zal zijn, gezien het feit dat de inbreng van de buurtbewoonsters nog kan leiden tot een specifieker thema. Het is een snelle schets, maar globaal zal het eindwerk er als volgt uitzien:

We willen er alles aandoen om er een geslaagd project van te maken.“ De vergunning van de Gemeente Gouda om het project te mogen uitvoeren werd snel verleend, via bemiddeling van Projectbureau Wijkontwikkeling (H. Homan-Keijzer).

23 Het definitieve werkstuk is het opgefleurde muurtje aan de De Rijkestraat geworden. Het beschilderen van een stuk gevel van het Anne Frankgebouw bleek een te grote opgave.

36

Resultaten

37

B.2 ‘Discussie met jongeren uit Gouda Oost over Oosterwei’ - maatschappelijke stage en project van Alejandro Acuña Uit de projectomschrijving (Coornhert Gymnasium): “De activiteit: twee sessies. De eerste sessie staat in het kader van thema's die in de wijk spelen en die jongeren interesseren. De tweede sessie bouwt hier op door maar is meer een brainstormsessie. Deze zal gehouden worden in het woonatelier (R&M, benedenzaal). Hier kunnen de veranderingen die de jongeren willen in de wijk namelijk makkelijker tot iets concreets leiden aangezien hier o.a. plattegronden aanwezig zijn. Doel hier van is dus om meer participatie van de kant van de jongeren te krijgen om Oosterwei te verbeteren.” In vooroverleg met enkele jongeren die interesse hadden in het helpen organiseren van de discussie werd gewerkt aan het aankleden van de activiteit/avond, waaronder discussie-stellingen, tijdstip, tijdsduur, etc. Resultaten De resultaten zijn tweeërlei. Ten eerste de verslagen van de discussie in groepen en collectief. Ten tweede wat er aan de ateliertafels aan de orde werd gesteld door de jongeren. Voor een overzicht van de woorden en de verbeeldingen, zie hoofdstuk 5. Hieronder een viertal foto’s gemaakt tijdens het atelier met jongeren uit Oost, 2 december 2011. Alejandro Acuña tijdens debat, met de notulist Imad Rabda, bij de stap van tekst naar beeld en bij de afronding. De meeste jongeren wilden niet gefotografeerd worden. Daarom zijn geen foto’s van hen toegevoegd.

38

B.3 Sociale (ver)bindingen op de tocht. B.3.1 Kansloze laagdrempelige wijkgebonden functies in Oost Laagdrempelige wijkgebonden functies die niet in MFA, ‘Overloop’ en winkellocatie terecht kunnen, of die vandaar uit niet worden georganiseerd, zoals: CULTUREEL PUNT: - Kunst in de wijk (kunstenaars en kunstuitingen) - Computerfaciliteiten / Internetcafé - Laagdrempelig plaats voor wijkbewoners die op de wijk zijn aangewezen, dan wel

‘vergeten groepen’ - Taallessen in allerlei talen: Nederlands, en ‘herkomsttalen’, zoals Arabisch, Bosnisch,

Pools, … - Hulp bij lezen van brieven, invullen van formulieren, tolken, doorverwijzen,

telefoneren, en meegaan naar andere instanties - Plek voor: ontmoeting, ontspanning en voorlichting; ontwikkelen vaardigheden,

scholing, toeleiding naar werk; gezondheidsbevordering; muziekbeoefening - Crisisopvang / nachtopvang, wijkherders, buurtvaders - Studiepunt: huiswerkbegeleiding, ondersteunen bij het zoeken van een stageplek EET- en KOOKPUNT Multiculti-wijkrestaurant annex wijkkookplaats WERKPUNT: - Werken+Ontmoeten (formule Seats2Meet) - Werkervaringmogelijkheden voor wijkbewoners die niet of moeilijk aan een baan

komen; uitzendbureau voor jongere wijkbewoners; sollicitatie trainingen, banenmarkten, discussie met als thema arbeid, meegaan met sollicitatiegesprekken, adviseren waar hij/zij op moeten letten tijdens een sollicitatiegesprek, ondersteunen bij een sollicitatiebrief of een telefonische sollicitatie.

- Banenmarkten voor wijkbewoners, i.s.m. arbeidsinstellingen - Ontmoetingspunt startende ondernemers in de wijk - Klussendienst (hand- en spandiensten in de wijk) / Buurtbeheerbedrijf

(onderhoudswerk in de wijk door wijkbewoners) - Bedrijvenverzamelgebouw (laagdrempelige broedplaats voor startende ondernemers) - Markt op het plein van het Anne Frankgebouw (extra voorziening en

ondernemerschap in de wijk) NB: Een aantal van deze functies is gelokaliseerd in R&M; een aantal is ooit als project geformuleerd door R&M, maar heeft slechts kort bestaan (zoals klussendienst; moedercentrum); enkele functies zijn als idee geopperd maar niet van de grond gekomen (zoals kunst, bedrijvenverzamelgebouw).

39

B.3.2 Wat teloor gaat nu het R&M Activiteitenplan 2012 niet meer in het Anne Frankgebouw kan worden uitgevoerd 24

Activiteit Wanneer Waarom in Anne

Frankgebouw Wat gebeurt ermee als Anne Frank-gebouw na 31 december 2011 niet meer beschikbaar is?

Fitness Vrouwen

In Fitnessruimte Vaste leidster vrijwilliger

9.30-10.30 uur, op maandag, dinsdag, woensdag, vrijdag, zaterdag, zondag 8 deelneemsters

Laagdrempelige toegang, dicht bij huis. Niet in reguliere fitnesscentra, want: groepje waar men elkaar goed kent, programma-ontwikkeling in eigen tempo, geen schaamte voor elkaar voor eigen lichaam (vaak relatief zwaar), andere centra zijn vaak gemengd, dan wel er komen mannen, kosten.

Verdwijnt Geen werkbaar / uitvoerbaar alternatief

Fitness Mannen Twee vaste vrijwilligers

18.00 – 21.00 uur, op maandag, dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag

Niet actief in november 2011 Kan wellicht elders

Ontmoetings-activiteit mannen en jongens Vijf vaste vrijwilligers

Dagelijks, 11.00 – 23.00 uur 200 wijkbewoners, verdeeld over de dag/week

Deze 200 mannen en jongens zijn afkerig van het moskeebestuur. Niemand wil deze groepering ontvangen (horeca, instellingen). Als groepering van belang i.v.m. voorlichting en onderlinge sociale controle. En om aan te spreken wanneer nodig wanneer er wat aan de hand is (verschillende families delen hier in ieder geval dezelfde ruimte).

Verdwijnt Groepering zal uiteenvallen en zich verspreiden. Sociale netwerk zal verdwijnen.

Spreekuur Werkpunt R&M, voor jongens/mannen Per dag verschillende vaste vrijwilligers (totaal vijf, inclusief de jongerenwerker)

Maandag 15.00 – 17.00 Dinsdag 14.00 – 15.30 Donderdag 14.00 – 15.30 Vrijdag 11.00 – 13.00

Er zijn vaste tijden, maar daarnaast worden rondhangende jongeren die in het zicht zijn binnengehaald. In 2011 betrof dit 36 jongeren. Jongeren worden daarmee direct aangesproken.

Verdwijnt Combinatie van vaste spreekuren en direct aanspreken en binnenhalen is cruciaal. MFA en omgeving is als gebouw en als organisatievorm (te) afstandelijk en te strak georganiseerd. MFA staat nu al te boek als wit bolwerk

24 Lijst opgemaakt in nauw overleg tussen bestuur, dagelijkse leiding en vrijwilligers.

40

Spreekuur Werkpunt R&M, (jonge) vrouwen Vaste vrijwilliger

Woensdag 11.00-13.00

Zie jongens. In 2011 betrof dit twee jonge vrouwen

Kan wellicht elders

Soos / Buurtouders Twee vaste vrijwilligers

18.00 – 23.00 uur, op maandag, dinsdag, woensdag, donderdag,vrijdag,

Deze groep is overgebleven na opheffing van de buurtoudergroep. Deze mannen kunnen direct worden ingezet bij onregelmatigheden in de wijk.

Verdwijnt R&M-ruimte in Anne Frankgebouw is van belang omdat van hieruit de vaders onverdacht kunnen opereren (zij hebben geen ‘verraders’-etiket).

Meidenclubs Zelforganiserend

Woensdag, 19.00 – 21.00 uur

Clubs heffen zich op per eind 2011

Gevolgen onbekend.

Ontmoetings-activiteit meiden en jongens Een vaste vrijwilliger

vrijdag, 19.00 – 21.00 uur

Is al enige tijd niet operationeel

Gevolgen onbekend

Hobbyclub Dames Twee vaste vrijwilligers

Woensdag, 10.00 – 12.00 uur

Groep oudere dames komt wekelijks bijeen. Deelnemers uit Oost, en ook van elders in de gemeente. Ca 20 deelnemers

Zou kunnen naar MFA Het zou helpen als MFA zich actief en meer gastvrij naar deze dames op leeftijd zou opstellen.

Arabische les kinderen Een vaste vrijwilliger

Zondag, 9.00 – 12.00 uur, en van 12.00 – 14.00 uur

Taallessen (geen godsdienstlessen; die worden gezien als verantwoordelijkheid van de ouders). Verschillende klassen. Per zondag 40 tot 50 kinderen

Verdwijnt Taal als (bescheiden) toegangspoort voor contacten met familie en land ouders. Deze activiteit kan nergens heen.

Bosnische kindergroep Een vrijwilliger

Zondag, 14.00 – 16.30 uur

Samen spelen. Belangrijk voor socialisatieproces.

Zou wellicht elders kunnen.

Bijeenkomst Flatconciërges Zelforganiserend

1 x per maand Flatconciërges zijn dagelijks actief rondom hun flats. Wordt gefinancierd door woningcorporaties.

Zou wellicht elders kunnen.

41

Gespreksgroep Vaders Een vaste vrijwilliger

1 x per maand De vaste vrijwilliger zoekt mogelijkheden voor continuering 12 vaders van Marokkaanse en Nederlands afkomst in permanente dialoog met elkaar. Hete hangijzers en pedagogische problemen worden met elkaar besproken.

Verdwijnt Ruimtelijke nabijheid bij (zie boven) ‘Ontmoetingsactiviteit mannen en jongens’ en ‘Soos / Buurtouders’ is van belang. Kwetsbare activiteit, van groot belang voor de rust in de buurt.

Verschillende clubs (kynologen, Afghanen, Bosniërs, e.d.)

Aantal malen per jaar

Kunnen wellicht elders.

Op-stel-en-sprong bijeenkomsten en debatten

Als er in de wijk iets van crisis of onrust is

Veelal in antwoord op vervelende gebeurtenissen (busincident, sneeuwballen, enz.). Tientallen, met name jongeren

Verdwijnt

Bijeenkomsten verschillende groepen die in de wijk (en in R&M) actief zijn

Regelmatig Vraaggestuurd. Bijvoorbeeld discussieavonden met inleiders, woonateliers. Grote en kleine aantallen.

Verdwijnt

Bestuurs- en ledenvergaderingen R&M

Regelmatig R&M verlaat per 31-12-2011 het Anne Frankgebouw vereist door eigenaar gemeente Gouda

R&M zal zichzelf opheffen; is inmiddels gebeurd.

42

B.4 Enkele foto’s van werken in het Atelier

Boven: WWO, 31-10-2011 Onder: VvE, 15-11-2011

43

B.5 Tekst PowerPointpresentatie19-12-2011 Bewonersatelier Centrale Ruimte Gouda Oost (november-december 2011) Presentatie Bijeenkomst Stuurgroep Wijkontwikkeling en Wijkteam Oost 19 december 2011 (ppp-sheets zonder foto’s, behalve de laatste) Centrum Oost, Planning in het kort: bijna 12 jaar geen visie of plan:

• 1999-2000: Gastvrij Gouda Oost (gemeente) • 2003: bewonersatelier Centrum Gouda Oost (R&M+FORUM) • 2005: Centrum Gouda Oost, Definitiefase (gemeente) • 2007: bottom-up structuur plan voor wijk en centrum • 2009: KEI-lab (mei) + frisse (her)start • 2009-2010: visies, plannen en top down ateliers; ‘zone’ in plaats van ‘centrum’ • 2011: MFA; concentratie op locaties zuidelijk van Verzetslaan • 2011: Steeds meer ‘planstilte’ omtrent centrale ruimte 25

Focus van het atelier op de centrale ruimte, want:

• Centrale gebied wordt genegeerd • Nauwelijks vooruitgang in de planvorming en (her)ontwerp • Onvoldoende informatie naar bewoners • Inhoudelijk ontoereikende informatie naar Wijkteam • Geen formele workshops / ateliers met bewoners in het vooruitzicht

Ateliergroepen:

• Werkgroep Wijkontwikkeling Oost 31/10 • Vereniging van Eigenaren laagbouw Gedenklaan, enz., 15/11 • Marokkaanse jongeren (R&M), 2/12 • Initiatief van scholieren:

o Profielwerkstuk kleurrijk Oost, 5/11 o Project jongerendebat, 2/12

Werkwijze atelierbijeenkomst:

• Introductie 10 minuten, collectief • Groepjes naar themadiscussietafels, en naar ateliertafels • Praten, beslissen, materialiseren gedurende 30 tot 60 minutes • Mondelinge presentatie, vragen, max.15 minutes • Foto's en notulering • Afsluitende discussie 15 tot 30 minuten

Waarom op deze manier:

• Beperkte tijd (september - december) • Bijeenkomst Stuurgroep en Wijkteam/WWO 19/12/11 • Huuropzegging AF-gebouw; gevolg: voornemen tot opheffen R&M door vereniging • Een grote ateliergroep, gedurende ca. 10 weken bleek onmogelijk • Inschakelen ‘langskomende’ (groepen) bewoners in R&M

25 In de WWO-bijeenkomst van 20-2-2012 is door One Architecture i.s.m. Woonpartners en L. Baljon Landschapsarchitecten gepresenteerd: Gouda Oost Zuidelijk Stempel West. Definitief Ontwerp Stedenbouwkundig plan + Voorlopig Ontwerp Openbare Ruimte, Concept 10 januari 2012. E.e.a. ter voorbereiding van de beoogde wijkinformatieavond 20 maart 2012.

44

Verschillende doelen: • Bewoners hún eigen ideeën en voorstellen laten uitwerken en materialiseren • Bottom-up creativiteit demonstreren • Capaciteitsvergroting van bewoners • Ongeduld tonen naar de formele actoren (Stuurgroep) alsook naar leden gemeenteraad • Wijkontwikkeling Oost moet ‘stijgen’ op de participatieladder. Voorbij ‘informatie´ en

´overwegen´ (zie verslag, 1.2) Bewoners aan het woord:

• Men ziet vooral achteruitgang in het centrum • Primair belang: gedurende de vernieuwing moet er steeds een leefbare wijk zijn • Menigeen ziet weinig verbetering op korte en middellange termijn voor Oost-als-geheel

in de formele vernieuwingsplannen tot nu toe • De relatie naar het voorgenomen nieuwe winkelcentrum wordt nauwelijks in positieve zin

aangeroerd, net zomin als die met de MFA. • Slopen is ruimtelijk ‘gaten maken’ en functioneel sociale ‘verbindingen kappen’. Waar

zijn de vernieuwingsplannen die meteen na de sloop daadwerkelijk worden uitgevoerd? • Onbegrijpelijke planning-armoede ten aanzien van De Rijkestraat (‘ónze winkels’) • Als onderzoek ‘toekomst(on)mogelijkheden Anne Frankgebouw’ te vertrouwen is,

waarom is dit onderzoek dan niet openbaar? • Nieuwe en verbeterde woonvormen en functies zijn welkom. Maar in de huidige situatie? • Hoeveel geld is er eigenlijk? • Er was toch 1 miljoen (‘of was het 10?’) voor Oost van het Rijk? Wat is daarmee gebeurd?

Waar gaat het aan op? Wie profiteren daarvan? • Hoe zit het precies met de financiering van de wijkontwikkeling? Komt dat

winkelcentrum aan de Sportlaan er eigenlijk wel: welke contracten zijn er dan nu al getekend?

Dilemma’s toen die er nog steeds zijn:

• Herbestemming centrale gebied (functioneel en ruimtelijk) • Infrastructuur (gebruik en verbindingen) • Hergebruik bestaande bebouwing versus sloop/nieuwbouw: kerk/moskee, Anne Frank-

gebouw, winkels De Rijkestraat • Openbare ruimte (voorzieningen voor jongeren, o.m. spelen en lichaamsbeweging; voor

volwassenen, o.m. straatmeubilair) Algemene bevindingen in de ateliers:

• Uiteenlopende eindbeelden (ruimte en functie) • Belang van korte en middellange termijn; niet slechts focus op lange termijn • Benutten van wat er is. Sloop/nieuwbouw én hergebruik/transformatie (NB kunstwerken) • Meer bewoners hebben ontdekt, dat meedoen (praten en doen; brein en handen) de (vage)

beelden in het hoofd concreet maakt op de maquette. En je kan er nog bij lachen ook. Of boven de tafel tegenstellingen uitpraten.

Dagelijkse praktijk in centrale ruimte Oost

• Weghalen functie(s), zoals wijkinformatie • Voornemen sloop AF-gebouw, zonder plan • Aankoop in De Rijkestraat, zonder herinvesteringsvisie en -plan, en daarbij: • Welke regie in het overleg met winkeliers / kleine ondernemers om functies op peil te

houden / te verbeteren? (Suggestie: denk eens aan particulier opdrachtgeverschap, CPO) • Er wordt dus ruimte gegeven aan verpaupering

45

Tot slot:

• Each story of regeneration begins with poetry and ends with real estate´ (Klaus Klunzman, 2004). Is dat de realistische toekomstverwachting voor Oost?

De Kortestraat, december 2011, ook in februari 2012

• Dromen mag maar: • ‘Spreken over suiker geeft nog geen zoete mond’ • Maak duidelijk wat anno 2012 en volgende jaren écht mogelijk is!

en • Geef bewoners de ruimte, communiceer, laat hen meedenken en doen, geef ‘stem’ en

‘keuze’ (zie: Qu, L & E. Hasselaar, 2011, Making Room for People, Techne Press, Amsterdam)

Tot zover. EDH

46

B.6 Wie zorgt voor de kunstwerken in Oost? Twee voorbeelden van kunstwerken in Gouda Oost:

Gevelkunst Verzetslaan Gouda Oost

Kunstwerk ingang Anne Frankgebouw

47

Het vrolijke beeld De Springers Bij de vernieuwing van wijken uit de jaren 1950-1970 is een heikel aandachtspunt het goed en zorgvuldig omgaan met de kunstwerken die in die wijken zijn te vinden. Gouda Oost heeft als thema de herinnering aan personen en gebeurtenissen in de tweede wereldoorlog, te vinden in de straatnamen en beeldhouwwerk, maar ook in de gevels van de flats en andere bebouwing. De voorgenomen sloop van flats aan de Verzetslaan maakt de vraag naar wat er gaat gebeuren met de gevelkunst actueel. De voorgenomen sloop van het Anne Frankgebouw bedreigt het kleurrijke kunstwerk bij een van de ingangen. Het bijzondere beeld De Springers staat hier in het groen, maar biedt een unieke kans om het toekomstige Springersplein (Oversteek/Sportlaan; locatie op de achtergrond van de foto) een bijzonder gezicht te geven. Voor zover bekend is er tot op heden geen complete lijst beschikbaar van kunstwerken in Oost, noch van de bedreigde kunstwerken, laat staan dat duidelijk is wat er wordt gedaan om deze kunstwerken veilig te stellen en een tweede leven in Oost te geven.

48