Inspectierapport Aandacht voor kwetsbare studenten in het mbo
Aandacht voor mensenrechten in het mbo · Aandacht voor mensenrechten in het mbo 4 vakscholen,...
23
Aandacht voor mensenrechten in het mbo Een inventarisatie van onderwijsaandacht voor mensenrechten binnen mbo- instellingen
Transcript of Aandacht voor mensenrechten in het mbo · Aandacht voor mensenrechten in het mbo 4 vakscholen,...
Aandacht voor mensenrechten in het mbo
Een inventarisatie van onderwijsaandacht
voor mensenrechten binnen mbo-
instellingen
Colofon
Titel Aandacht voor mensenrechten in het mbo
Auteur Benedicte Bombala, Alieke Hofland, Naomi Smulders & Pieter Baay
Datum 28-4-2020
Project Inventarisatie onderwijsaandacht mensenrechten (000349)
ECBO is het expertisecentrum voor onderzoek en kennisvraagstukken rondom bijvoorbeeld
professionalisering van docenten, aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt, basisvaardigheden
en in-, door- en uitstroom van studenten. ECBO doet wetenschappelijk verantwoord beleids- en
praktijkgericht onderzoek in het onderwijs en op het snijvlak van onderwijs en arbeidsmarkt, en
verspreidt deze kennis. Onze expertise: onderzoek met impact.
ECBO
Postbus 1585
5200 BP ’s-Hertogenbosch
Tel: 073-6872500
www.ecbo.nl
© ECBO 2019
Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, op welke
andere wijze dan ook, zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever.
I
Samenvatting en conclusie
Door een wijziging in het examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen (EKB) heeft
het mbo een verscherpte opdracht om onderwijsaandacht aan mensenrechten te besteden
bij studenten die na augustus 2016 aan hun opdracht zijn gestart. Het College voor de
Rechten van de Mens heeft expertisecentrum beroepsonderwijs (ECBO) opdracht gegeven
te inventariseren hoe deze onderwijsaandacht eind 2019 vorm krijgt.
In het vragenlijstonderzoek is gevraagd in hoeverre mensenrechten expliciet zijn
opgenomen in het onderwijsprogramma, in hoeverre en hoe verschillende mensenrechten
aandacht krijgen en welke rol vak- en avo-docenten hier eventueel in spelen (zie Bijlage 1
voor de vragenlijst).
Via diverse kanalen (bijeenkomsten, nieuwsbrieven, persoonlijke contacten) zijn
medewerkers in het mbo benaderd om de vragenlijst in te vullen. 57 respondenten verdeeld
over 16 mbo-instellingen hebben hieraan gehoor gegeven, door (gedeeltelijk) de vragenlijst
in te vullen. Het is niet uit te sluiten dat met name docenten aan het onderzoek hebben
deelgenomen, die reeds positieve belangstelling hebben voor onderwijsaandacht aan
mensenrechten in het mbo. Twee derde van de respondenten gaf aan niet bij de
implementatie van mensenrechten op school betrokken te zijn en de overgrote meerderheid
gaf een beeld vanuit de eigen opleiding of sector. In combinatie met de relatief lage en
mogelijk selectieve respons, dienen de uitkomsten daardoor als indicatief te worden
geïnterpreteerd (en mogelijk niet volledig generaliseerbaar naar de mbo-sector). Niettemin
levert de inventarisatie de volgende relevante inzichten die leerzaam en bruikbaar zijn om
het onderwijs in mensenrechten te verbeteren.
Wat betreft de invulling van de aanscherping rond mensenrechtenonderwijs op
schoolniveau ontstaat een overwegend positief beeld. Zo geeft van driekwart van de
deelnemende scholen minstens één respondent aan op de hoogte te zijn van de
aangescherpte eisen in het EKB met betrekking tot het burgerschapsonderwijs. Ook
benoemt bij het overgrote deel van de scholen minstens één respondent dat de
mensenrechten expliciet genoemd worden in hun onderwijsprogramma en dat deze bewust
een plek krijgen in het onderwijs.
Op individueel respondentniveau is het beeld minder positief. Zo geeft ongeveer een derde
aan niet op de hoogte te zijn van de aanscherping van het EKB en mensenrechten noch
expliciet noch bewust een plek te geven. Ook zegt het gros van de respondenten niet
betrokken te zijn (geweest) bij de implementatie en/of uitvoering van mensenrechten bij
hun onderwijsinstelling. Individuele respondenten besteden in ongeveer de helft van de
gevallen expliciet en bewust aandacht aan mensenrechten. Deze patronen vergelijkend
ontstaat de indruk dat de implementatie van mensenrechtenonderwijs een overwegend
individuele aangelegenheid is op scholen.
De onderwijsaandacht voor mensenrechten uit de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens is volgens respondenten sterk verschillend per mensenrecht. Zo
geven vrijwel alle respondenten aan dat de 15 mensenrechten die door het College mede
vanuit de drieledige kwalificatieopdracht van het mbo als mogelijk meest relevant voor
II
mbo-studenten zijn aangemerkt, aandacht in het onderwijs krijgen. Aan het recht op
onderwijs en het recht dat iedereen voor de wet gelijk is, wordt in alle gevallen aandacht
besteed. Ook de aandacht voor het recht op politieke deelname wordt nergens als
onvoldoende aangemerkt. Over het recht op rust en vrije tijd, evenals over veel
mensenrechten die het College aanvullend heeft toegevoegd op de digitale vragenlijst,
wordt heel regelmatig aangegeven dat hier onvoldoende aandacht voor is.
Ook blijkt uit de open antwoorden dat mensenrechten inderdaad worden aangestipt, maar
dat de diepgang hiervan moeilijker in te schatten is.
Wat betreft de aandacht voor sociale weerbaarheid van studenten, valt op dat relatief
veel scholen hier aandacht aan besteden (en een kleine meerderheid van de individuele
respondenten). Daarbij lijkt wel de focus te liggen bij het individuele perspectief van sociale
weerbaarheid: het kennen, bespreekbaar maken en beschermen van je eigen rechten. Het
sociale perspectief, namelijk de rechten van een ander kennen, beschermen en schending
voorkomen, lijkt minder aandacht te krijgen.
De betrokkenheid van vakdocenten en AVO-docenten bij mensenrechtenonderwijs
geschiedt bij een minderheid van scholen en respondenten. Wanneer dit het geval is, betreft
het bijvoorbeeld vakdocenten in een juridische opleiding of docenten Nederlands. Op basis
van de antwoorden, lijkt het geen algemeen beleid van scholen om mensenrechten ook bij
vakken buiten burgerschapsonderwijs te beleggen.
Concluderend kunnen we op basis van deze inventarisatie stellen dat mensenrechten op
veel scholen worden aangestipt. In een meerderheid van de scholen in het onderzoek is er
aandacht voor mensenrechten, maar dit lijken vooral activiteiten van individuele docenten
te zijn. Dit suggereert dat onderwijsaandacht voor mensenrechten nog niet vanzelfsprekend
is of breed gedragen wordt, nog niet structureel is ingebed en dat scholen hierin nog
verbetering kunnen realiseren. Deze conclusie sluit aan bij het beeld van het
burgerschapsonderwijs zoals beschreven in het Inspectierapport ‘Burgerschap op school’
uit 2017.
I
Inhoudsopgave
Inleiding ............................................................................................................. 1
1 Methode ......................................................................................................... 3
2 Invulling van aanscherping en implementatie mensenrechtenonderwijs ....... 5
3 Onderwijsaandacht voor mensenrechten uit de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens .......................................................................................... 7
4 Versterking van de sociale weerbaarheid van studenten ............................. 10
5 Onderwijsaandacht voor mensenrechten door vakdocenten en AVO-
docenten ........................................................................................................... 12
6 Bijlagen ....................................................................................................... 13
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 1
Inleiding
Na een wijziging in het examen- en kwalificatiebesluit beroepsopleidingen (EKB) voor het
mbo, staat de term mensenrechten expliciet bij de toelichting op de politiek-juridische
dimensie: 'De student moet de basiswaarden van onze samenleving, zoals mensenrechten,
erkennen en leren omgaan met (waarden)dilemma’s zoals seksuele diversiteit'. Voor
studenten die op of na augustus 2016 starten met een mbo-opleiding, zouden de
mensenrechten zichtbaar moeten zijn in het huidige (burgerschaps)onderwijs.
Doel
Doel van de inventarisatie is om zicht te krijgen op in hoeverre en op welke wijze mbo-
scholen bovengenoemde wijziging in de onderwijspraktijk gestalte geven. Het College voor
de Rechten van de Mens zegt relatief goed zicht te hebben op een aantal (ongeveer zes)
grote scholen waar mensenrechten expliciet en structureel aandacht krijgt.
Onderzoeksvragen
1. Hoe hebben scholen in de verschillende opleidingen invulling gegeven aan de eis over
mensenrechten uit het EKB sinds schooljaar 2016/2017?
2. Is er aandacht besteed aan mensenrechten? In het bijzonder die zijn beschreven in de
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens?
3. Is er aandacht besteed aan versterking van de sociale weerbaarheid van de student?
4. Zijn er ook niet-burgerschapsdocenten die aandacht besteden aan de mensenrechten?
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 3
1 Methode
In samenspraak met het College van de Rechten van de Mens zijn twee variaties van een
vragenlijst opgesteld, een korte papieren variant met 13 vragen en een uitgebreide digitale
variant met 20 vragen. De korte variant is ontwikkeld met het oog op het kunnen uitdelen
van de vragenlijst tijdens evenementen waar CINOP-ecbo aanwezig is, zonder dat het de
respondenten al te veel tijd kost.
De mensenrechten in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) zijn
opgenomen in de digitale versie van de vragenlijst. Vanwege de lengte is in de papieren
versie van de onderzoeksvragen deze lijst teruggebracht tot 15 mensenrechten die naar
inschatting van het College en vanuit de drieledige kwalificatieopdracht van het mbo1 vooral
relevant (kunnen) zijn voor mbo-studenten. De vragenlijst is opgenomen in bijlage 2 van
dit rapport.
Verspreiding
Het burgerschapsdebat op 25 november 2019 werd gezien als een voornaam
afnamemoment. Om de enquête verder onder de aandacht te brengen zijn diverse
verspreidingsactiviteiten ondernomen:
Aankondiging in nieuwsbrieven (Kennispunt Burgerschap, ECBO, CINOP);
Gerichte mail naar contacten van Kennispunt Burgerschap;
Via persoonlijke contacten van de onderzoekers, fysiek en per mail
Via LinkedIn (CINOP, persoonlijke pagina’s van onderzoekers)
Met deze wijze van verspreiding van de enquête zijn waarschijnlijk vooral
burgerschapsdocenten en respondenten met positieve belangstelling voor
burgerschap(sonderwijs) bereikt.
Respons
158 mensen hebben naar aanleiding van de verspreidingsactiviteiten de link naar de
vragenlijstpagina aangeklikt. 67 daarvan zijn daadwerkelijk met de eerste vraag
gestart. Daarnaast hebben 19 respondenten de papieren versie van de vragenlijst
ingevuld.
Voor de vragenlijsten die op papier zijn ingevuld, was de setting met name het
burgerschapsdebat op 25 november 2019. Tijdens deze avond gaven respondenten ook
meerdere malen aan niet in staat te zijn alle vragen te kunnen beantwoorden omdat ze
daarvoor niet dicht genoeg bij de uitvoering van het burgerschapsonderwijs staan. Het
blijkt een uitdaging om een schoolklas-overstijgend beeld te krijgen van
onderwijsactiviteiten rond Burgerschap.
Er zijn 57 respondenten met bruikbare (voldoende, leesbare en begrijpelijke)
antwoorden, waarvan 38 respondenten tot aan het eind van de digitale vragenlijst zijn
gekomen. Respondenten hadden zowel op papier als digitaal de mogelijkheid om
vragen over te slaan waardoor niet altijd van begin tot eind alle vragen zijn beantwoord.
Per vraag wordt daarom aangegeven hoeveel mensen de vraag hebben beantwoord.
De respondenten zijn verdeeld over 16 mbo-instellingen (zie bijlage 1 voor een
overzicht, waaruit blijkt dat respondenten verdeeld zijn over ROC’s, AOC’s en
1 De drieledige kwalificatieopdracht van het mbo houdt in dat mbo-instellingen studenten voorbereiden op
toekomstige beroepsuitoefening, vervolgonderwijs en deelname aan de maatschappij.
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 4
vakscholen, evenals een redelijke spreiding over het land en naar grootte). Volgens de
MBO Raad, telt Nederland 63 mbo-instellingen, waaronder 42 ROC’s, 10 AOC’s en 10
vakscholen2. Van een kwart van de mbo-instellingen geeft dus minimaal één respondent
een inkijk in de behandeling van de mensenrechten binnen zijn of haar instelling.
De respondenten hebben aangegeven op welke sector(en) hun antwoorden betrekking
hebben. Het overgrote deel geeft antwoorden over één (N = 46) of twee (N = 5)
sectoren, terwijl een enkeling een bredere blik heeft (één respondent vier sectoren en
vijf respondenten alle sectoren). De meest gekozen sectoren zijn Zorg, welzijn en sport
(N = 12) en ICT en Creatieve Industrie (N = 7), gevolgd door Techniek en bebouwde
omgeving en Voedsel, groen en gastvrijheid (beide 6 keer). Wat opvalt is de
oververtegenwoordiging van de zorgsector en de ondervertegenwoordiging van de
sector handel/economie; een patroon dat vaker zichtbaar is bij Burgerschapsthema’s.
Wat betreft de functie van de respondenten, wordt met 28 keer burgerschapsdocent
als meest genoemd, gevolgd door 13 keer vakdocent en 6 keer AVO-docent. Student,
onderwijskundige en anders worden allemaal 5 keer genoemd en één uitzonderlijke
keer is een respondent een beleidsmedewerker. De vragenlijst is dus met name door
burgerschapsdocenten ingevuld. Respondenten hadden de mogelijkheid om meerdere
functies te selecteren. Het kan dus zijn dat een burgerschapsdocent ook AVO-docent
is. Ook in de antwoorden valt op dat respondenten met op voornamelijk ‘klassenniveau’
kijken; een enkele keer valt te herleiden dat activiteiten schoolbreed plaatsvinden,
bijvoorbeeld tijdens burgerschapsdagen.
Voor dit onderzoek is vooraf geen populatie gedefinieerd waar een steekproef uit is
getrokken. Mede gezien het lage aantal respondenten en omdat de meeste respondenten
alleen namens hun eigen opleiding of sector spraken, verkrijgen we in dit onderzoek een
indicatief beeld dat mogelijk niet volledig representatief en generaliseerbaar is naar de
gehele mbo-sector. Te verwachten is dat vooral respondenten aan het onderzoek hebben
meegewerkt die betrokken zijn bij burgerschapsonderwijs en mensenrechteneducatie of
daarin geïnteresseerd zijn. Daardoor zal het beeld in dit onderzoek naar de stand van zaken
van het mensenrechtenonderwijs in het mbo eerder een te positief dan een te negatief
beeld geven.
2 https://www.mboraad.nl/het-mbo/feiten-en-cijfers/mbo-scholen
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 5
2 Invulling van aanscherping en implementatie mensenrechtenonderwijs
Met de volgende vragen is gemeten hoe goed de respondenten op de hoogte zijn van de
landelijke ontwikkelingen rond mensenrechtenonderwijs en de omgang bij hun
onderwijsinstelling.
I. Bent u op de hoogte van de aanscherping van eisen voor burgerschap in het mbo
(EKB) op het gebied van mensenrechten sinds schooljaar 2016/2017?
II. Bent u betrokken geweest bij de implementatie en/of uitvoering van implementatie
van de mensenrechten in het onderwijs?
III. Worden er expliciet mensenrechten genoemd in uw onderwijsprogramma?
IV. Heeft mensenrechten bewust een plek gekregen in het (burgerschaps)onderwijs?
Zo ja, op welke manier?
Vraag I II III IV
N-totaal 30 28 29 40
Ja 22 (12) 8 (5) 16 (11) 27 (14)
Nee 8 (4) 20 (11) 7 (5) 12 (2)
Weet ik niet - - 6 -
N = Het aantal respondenten dat de vraag heeft beantwoord
(…) = Verdeeld over (aantal) scholen
Op schoolniveau ontstaat een overwegend positief beeld van het bewustzijn en de aandacht
voor mensenrechten. Zo geeft van driekwart van de scholen minstens één respondent aan
op de hoogte te zijn van de aangescherpte eisen in het EKB met betrekking tot het
burgerschapsonderwijs (I). Ook benoemt bij het overgrote deel van de scholen minstens
één respondent dat de mensenrechten expliciet genoemd worden in hun
onderwijsprogramma (III) en dat deze bewust een plek krijgen in het onderwijs (IV).
Op individueel respondentniveau is het beeld iets minder positief. Zo geeft ongeveer een
derde aan niet op de hoogte te zijn van de aanscherping van het EKB (I) en mensenrechten
noch expliciet noch bewust een plek te geven in het onderwijs (III en IV). Ook zegt het
gros van de respondenten niet betrokken te zijn (geweest) bij de implementatie en/of
uitvoering van mensenrechten bij hun onderwijsinstelling (II).
Op welke manier geven respondenten een plek aan mensenrechten in het
(burgerschaps)onderwijs?
Respondenten die aangaven dat mensenrechten een plek krijgen in
(burgerschaps)onderwijs, hebben toegelicht op welke manier dit gebeurt. De antwoorden
die zij gaven, zijn onder te verdelen in de inhoudelijke focus, onderwijsmethodiek,
intensiteit en de betrokken externe partijen.
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 6
Inhoudelijke focus
- als onderdeel van de dimensies
- politieke dimensie: wonen, werk,
school, vrijheid, vereniging maar ook
participatie en/of verzorgingsstaat
- economische dimensie: werk,
arbeidstijden, arbeidsrechten, CAO,
contact met een vakbond
- ontstaan van de mensenrechten
- belang van de mensenrechten
- handhaving van de mensenrechten
- verankering van de mensenrechten in de
grondwet
- Europees verdrag voor mensenrechten
- waardendilemma’s en ethische dilemma’s
- discriminatie op de werkvloer
- Uitsluiting
- Vooroordelen
Onderwijsmethodiek
- Bespreking in de klas
- Kennisvragen
- Interactievragen
- Opdrachten gerelateerd aan de
mensenrechten
- Leeractiviteiten zoals ‘les en
rechter’
- Film kijken
- Excursies: Humanity House, Fort
voor de democratie, De Rechtbank,
Conferenties, naar een debat in
verband met 75 jaar vrijheid, Ieder
jaar met de studenten het congres
van de kinderrechtenstad (Utrecht)
bezoeken in samenwerking met de
gemeente Utrecht
- Gastlessen
Intensiteit
- Komt op eenvoudige wijze aan de orde
- Komt regelmatig voorbij
- Komt aan bod tijdens burgerschapsdagen
- Komt aan bod tijdens de week van
Rechten Van De Mens
- De ‘basics’ worden besproken, maar niet
intens
Externe partijen
- Amnesty International:
Workshops, jaarlijkse schrijfactie
deelname
- Vluchtelingen: vertellen over hun
ervaringen, bespreken van
asielwetten, opvang en
burgerrechten
- Gemeente Utrecht
Wanneer naar voorbeelden gevraagd wordt geven de antwoorden blijk van de diversiteit in
hoe iedere school op een eigen manier en met eigen accenten aandacht geeft aan de
mensenrechten. De ene school besteedt aandacht aan het Europees Verdrag voor de
Rechten van de Mens met bijbehorende casussen, terwijl een andere school aandacht
besteedt aan het ontstaan en het belang van de mensenrechten in het algemeen. De
koppeling met dimensies van burgerschap komt regelmatig terug. Een koppeling met het
beroep werd alleen genoemd in de context van een juridische opleiding.
Over het algemeen is er sprake van een actieve werkvorm in de lessen. De meest ‘passieve’
activiteit is film kijken en af en toe gaat men er echt op uit, op excursie. Tijdens gastlessen
wordt een externe partij de klas ingehaald ter voorlichting. Twee externe betrokkenen die
meerdere malen genoemd worden, zijn Amnesty International en vluchtelingen.
Zowel op school- als op respondentniveau wordt de vraag of mensenrechten bewust een
plek gekregen heeft in het onderwijs, vaak positief beantwoord. Uit de open antwoorden
blijkt dat mensenrechten inderdaad worden aangestipt, maar de vraag is of daarbij
voldoende diepgang kan worden geboden.
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 7
3 Onderwijsaandacht voor mensenrechten uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Zoals in Hoofdstuk 1 toegelicht, is voor het onderzoek een digitale vragenlijst met 30
mensenrechten uit de UVRM gebruikt. Daarnaast is -om pragmatische redenen- een korte
papieren versie verspreid met 15 mensenrechten uit de UVRM. Het College voor de Rechten
van de Mens heeft hiertoe een selectie gemaakt van mensenrechten die naar inschatting
van het College en vanuit de drieledige kwalificatieopdracht van het mbo met name relevant
(kunnen) zijn voor mbo-studenten. Deze zijn opgenomen in beide vragenlijsten en worden
als eerst weergegeven in onderstaande grafiek en tabel. De overige mensenrechten zijn
alleen toegevoegd in de digitale vragenlijst en worden apart weergegeven.
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 8
Mensenrecht3 Geen
aandacht
(%)
Onvoldoende
aandacht
(%)
Voldoende
aandacht
(%)
1. Recht op vrijheid en gelijkheid 10.8 13.5 75.7
2. Verbod op discriminatie 8.1 16.2 75.7
3. Recht op leven in vrijheid en veiligheid 5.3 21.1 73.7
4. Wet is voor iedereen gelijk 0.0 21.1 79.0
5. Recht op rechtsbescherming 7.9 31.6 60.5
6. Recht om niet zomaar te worden
opgesloten of uitgezet 5.3 31.6 63.1
7. Onschuldig tot het tegendeel is bewezen 7.9 26.3 65.8
8. Recht op privacy 8.1 18.9 73.0
9. Recht op vrijheid van godsdienst of
levensovertuiging 5.3 7.9 86.8
10. Recht op vrijheid van meningsuiting 2.6 13.2 84.2
11. Recht op werk 5.3 23.7 71.1
12. Recht op rust en vrije tijd 5.3 42.1 52.6
13. Recht op minimum levensstandaard 5.3 28.9 65.8
14. Recht op onderwijs 0.0 21.1 79.0
15. Recht op rechtsorde die mensenrechten
beschermt 2.6 23.7 73.7
Uit bovenstaande gegevens over de onderwijsaandacht voor de verschillende
mensenrechten, valt op dat geen enkele respondent aangeeft géén aandacht te geven aan
het recht op onderwijs (14) en het recht dat iedereen voor de wet gelijk is (4). Het recht
op rust en vrije tijd (12) is een mensenrecht waar het vaakst van gezegd wordt dat deze
nog onvoldoende aandacht krijgt, gevolgd door het recht op rechtsbescherming (5).
3 De rechten uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens zijn in de tabellen bondig weergegeven. Zie
voor de volledige formulering bijlage 2.
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 9
Bij de overige mensenrechten, hieronder weergegeven, valt op dat dat geen enkele
respondent aangeeft dat er onvoldoende aandacht is voor recht op politieke deelname (26).
Met uitzondering van dit recht, geldt voor alle andere mensenrechten in dit overzicht dat
een (over)groot deel van respondenten aangeeft hier onvoldoende aandacht aan te
besteden.
Mensenrecht Geen
aandacht
(%)
Onvoldoende
aandacht
(%)
Voldoende
aandacht
(%)
16. Verbod op slavernij/mensenhandel 10.7 39.3 50.0
17. Verbod op martelen 21.4 35.7 42.9
18. Recht als persoon te worden erkend
door wet 11.1 40.7 48.1
19. Recht op eerlijke, openbare rechtsgang 14.3 17.9 67.9
20. Recht op vrijheid van verplaatsing 10.7 21.4 67.9
21. Recht op asiel 14.8 33.3 51.9
22. Recht op nationaliteit 14.3 42.9 42.9
23. Recht op huwelijk en gezin 10.7 21.4 67.9
24. Recht op eigendom 14.3 32.1 53.6
25. Recht op vrijheid van vereniging en
vergadering 10.7 39.3 50.0
26. Recht op deelname aan politiek 7.4 0.0 92.6
27. Recht op sociale zekerheid 7.1 21.4 71.4
28. Recht op kunst en cultuur 22.2 40.7 37.0
29. Overheid moet mensenrechten
beschermen 11.1 25.9 63.0
30. Verbod op misbruik van mensenrechten 18.5 40.7 40.7
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 10
4 Versterking van de sociale weerbaarheid van studenten
Sociale weerbaarheid wil zeggen dat de student niet alleen de eigen mensenrechten en die
van anderen kent, maar vooral ook weet hoe die rechten bespreekbaar gemaakt kunnen
worden, hoe deze te beschermen en te voorkomen dat ze worden geschonden. Op 13
scholen zegt minstens één respondent dat hieraan aandacht wordt besteed. Ook hier is het
aantal positieve antwoorden op individueel respondentniveau aanzienlijk lager.
V. Is er aandacht besteed aan de sociale weerbaarheid van studenten met betrekking
tot mensenrechten? Daarmee wordt bedoeld dat de student niet alleen zijn eigen
mensenrechten en die van anderen kent maar ook weet hoe de student deze (zowel
eigen mensenrechten als die van anderen) bespreekbaar kan maken, beschermen
óf voorkomen dat die worden geschonden. Zo ja, op welke manier?
Item V
N-totaal 36
Ja 20 (13)
Nee 16 (3)
N = Het aantal respondenten dat de vraag heeft beantwoord
(…) = Verdeeld over (aantal) scholen
Respondenten die aangaven dat aandacht wordt besteed aan sociale weerbaarheid, hebben
toegelicht op welke manier dit gebeurt. De antwoorden die zij gaven, zijn onder te verdelen
in de inhoudelijke focus, onderwijsmethodiek en overige opmerkingen.
Inhoudelijke focus
- Thema’s uit lesmethode Schokland
- Er wordt aandacht aan besteed, dit
niet specifiek als mensenrechten,
maar rechten uit de grondwet.
- Er is aandacht voor het vormen en
uiten van een eigen mening. Er is
aandacht voor hoe je opkomt voor
jouw eigen rechten en die van
anderen. Hoe je jezelf kunt uiten op
een goede manier als jouw rechten of
van anderen (bijvoorbeeld op stage)
in het geding zijn.
- Discriminatie op huidskleur en
paspoort
- Studenten leren op welke manier zij
invloed kunnen uitoefenen op politieke
besluiten. Zij leren dat
maatschappelijke organisaties een rol
spelen bij het aankaarten van
schendingen van mensenrechten.
Onderwijsmethodiek
- Door dit met studenten te bespreken,
excursies.
- Uitnodigen e.e.a. bespreekbaar te
maken. Dat kan klassikaal, via de
loopbaancoach en/of trajectbureau.
- Via een discussie samen met iemand
van Amnesty International
- D.m.v. individuele gesprekken wordt
regelmatig.
- Er wordt tijdens de lessen kort
aandacht aan besteed het wordt vast
benoemd ook in de beroepsgerichte
vakken maar hier mag zeker meer
aandacht voor komen.
- Door middel van interactie in de klas.
- Onderdeel van het programma bij de
rechtstaat en wereldburgerschap.
Overig
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 11
- Klachtenprocedure binnen
onderwijsorganisatie besproken +
uitleg van rechtsondersteuning buiten
de schoolomgeving.
- Er wordt tijdens de lessen kort
aandacht aan besteed, het wordt vast
benoemd ook in de beroepsgerichte
vakken maar hier mag zeker meer
aandacht voor komen
- Studenten leren verschillende
manieren om hun mening te uiten en
voor zichzelf op te komen
- De eigen "veiligheid" van de studenten
besproken. Ook hoe om te gaan met
groepsdruk.
- Beetje. De studenten hebben nog te
veel problemen met de Nederlandse
taal. Sommige studenten weten al
veel, maar hebben moeite hun mening
en argumenten onder woorden te
brengen. Luisteren naar elkaar is nog
steeds een punt van zorg.
- Men weet de studentenraad goed te
vinden in geval er zaken zijn die
aandacht verdienen of besproken
moeten worden. Men gaat regelmatig
in gesprek met directie en Raad van
Toezicht en CvB.
- Ik werk bij de opleiding Juridisch. De
studenten weten de wegen wel te
vinden.
De scholen besteden voornamelijk aandacht aan de versterking van de sociale
weerbaarheid van de studenten door er met de studenten over te spreken. Het bespreken
vindt klassikaal plaats, door eigen docenten of door een externe partij die wordt
uitgenodigd. Zo is Amnesty International ook hier weer van de partij. Naast klassikale
besprekingen, wordt er ook individueel met studenten gesproken.
Tijdens deze besprekingen worden studenten gewezen op hun eigen rechten, is er onder
andere aandacht voor discriminatie en leren studenten in het kader van sociale
weerbaarheid te handelen. Een voorbeeld daarvan is dat studenten wordt geleerd een eigen
mening te vormen en deze vervolgens ook te kunnen uiten.
Wat opvalt is dat er voornamelijk aandacht is voor het individu in de zin dat het gaat om
de student zelf, zijn of haar rechten en hoe hij of zij daar naar kan handelen. Uit de
antwoorden blijkt niet dat er ook aandacht wordt besteed aan de rechten van ‘de ander’.
Het individuele perspectief op sociale weerbaarheid lijkt zo meer aandacht te krijgen dan
het sociale perspectief.
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 12
5 Onderwijsaandacht voor mensenrechten door vakdocenten en AVO- docenten
Respondenten is de vraag gesteld of vakdocenten of AVO-docenten op hun instelling zich
ook bezig houden met de mensenrechten. Volgens 12 van de 34 respondenten, is dit het
geval. De respondenten zijn verspreid over 7 verschillende scholen. Van 3 verschillende
scholen geven respondenten aan dat het docenten van juridische vakken betreft, waar
mensenrechten expliciet onderdeel uitmaken van het vakgebied. Andere genoemde vakken
zijn Nederlands, ethiek en geschiedenis.
Op basis van deze antwoorden, lijkt het geen algemeen beleid van scholen om
mensenrechten ook bij vakken buiten burgerschapsonderwijs te beleggen. Op individuele
basis kan dit wel gebeuren. Een illustratie daarvan is de respondent die benoemt dat
docenten die ook de taak van leertrajectbegeleiders voor mbo-1 op zich nemen, de vrijheid
hebben hun onderwijs in te richten zoals zij willen en dus aandacht zullen besteden aan
onderwerpen als zij de noodzaak daarvan inzien.
VI. Zijn er ook vakdocenten of AVO-docenten bezig met mensenrechten? Zo ja, kunt u
een voorbeeld geven?
Item VI
N-totaal 34
Ja 12 (7)
Nee 22 (9)
N = Het aantal respondenten dat de vraag heeft beantwoord
(…) = Verdeeld over (aantal) scholen
Voorbeelden
- Internationaal recht
- Wet en regelgeving
- Collega’s die rechten-vakken
geven
- Nederlands
- Ethiek
- Geschiedenis
.
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 13
6 Bijlagen
Bijlage 1: Overzicht instellingen
MBO-instellingen
Aventus Apeldoorn
Da Vinci College
Graafschap College
Grafisch Lyceum
Koning Willem I College
MBO Rijnland
MBO Utrecht
Nordwin College
Nova College
ROC Amstelland
ROC Friese Poort
ROC Midden Nederland
ROC Nijmegen
ROC Rijn Ijssel
Summa College
Zadkine
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 14
Bijlage 2: Inventarisatie onderwijsaandacht mensenrechten MBO 2019-
2020
Onderstaande vragenlijst is digitaal, dan wel op papier uitgedeeld aan de respondenten.
De papierenversie is een verkorte versie van de digitale vragenlijst. De vragen waar een
sterretje (*) achter staat zijn alleen opgenomen in de digitale vragenlijst.
1. Op welke school werkt u?
2. Wat is uw functie? (meerdere antwoorden mogelijk)*
❏ Student
❏ Burgerschapsdocent
❏ AVO-docent
❏ Vakdocent
❏ Beleidsmedewerker
❏ Onderwijskundige
❏ Teamleider / opleidingsmanager
❏ Practor
❏ Directeur / bestuurder
❏ Anders, namelijk…
3. Over welke sector(en) gaan uw antwoorden? (meerdere antwoorden
mogelijk)
❏ Handel
❏ ICT en Creatieve Industrie ❏ Mobiliteit, transport, logistiek en maritiem ❏ Specialistisch vakmanschap
❏ Techniek en gebouwde omgeving
❏ Voedsel, groen en gastvrijheid
❏ Zakelijke dienstverlening en veiligheid
❏ Zorg, welzijn en sport
❏ Entree
4. Over welk(e) niveau(s) gaan uw antwoorden? (meerdere antwoorden
mogelijk)
❏ Entree
❏ Niveau 2
❏ Niveau 3
❏ Niveau 4
5. Over welke onderwijsrichting(en) gaan uw antwoorden? (meerdere
antwoorden mogelijk)*
❏ BOL
❏ BBL
❏ BOL én BBL
6. Bent u op de hoogte van de aanscherping van eisen voor burgerschap in
het mbo (EKB) op het gebied van mensenrechten sinds schooljaar
2016/2017? *
❏ Ja
❏ Nee
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 15
7. Bent u betrokken geweest bij een opzet en/of uitvoering van
implementatie van de mensenrechten in het onderwijs?*
❏ Ja
❏ Nee
8. Heeft mensenrechten bewust een plek gekregen in het
(burgerschaps)onderwijs?
❏ Ja
❏ Nee
Zo ja, op welke manier?
9. Worden er expliciet mensenrechten benoemd in uw
onderwijsprogramma? *
❏ Ja
❏ Nee
❏ Weet ik niet
10. In hoeverre is sinds schooljaar 2016-2017 aandacht besteed aan de
volgende mensenrechten 1 ?
1 Het betreft hier de mensenrechten benoemd in de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens
Geen
aandacht
Onvoldoende
aandacht
Voldoende
aandacht
Iedereen wordt vrij en met gelijke
rechten geboren.
❏ ❏ ❏
De mensenrechten gelden voor
iedereen en overal, waar je ook
bent.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op leven, vrijheid en
veiligheid.
❏ ❏ ❏
De wet is voor iedereen gelijk. ❏ ❏ ❏
Als je onrecht is aangedaan, moet
je rechtsbescherming krijgen.
❏ ❏ ❏
Je mag niet zomaar worden
opgesloten, of het land uitgezet.
❏ ❏ ❏
Je bent onschuldig tot het
tegendeel is bewezen.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op privacy en op
bescherming van je goede naam.
❏ ❏ ❏
Je mag je eigen godsdienst of
overtuiging kiezen en daarnaar
leven.
❏ ❏ ❏
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 16
Geen
aandacht
Onvoldoende
aandacht
Voldoende
aandacht
Je mag uitkomen voor je mening
en je mag overal informatie
vandaan halen.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op werk naar keuze,
met een eerlijk loon. Vakbonden
zijn vrij.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op rust, vrije tijd en
betaalde vakantie.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op voldoende
inkomen, zo nodig moet de staat
voor je zorgen.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op onderwijs. ❏ ❏ ❏
De wetten en de democratie
moeten deze mensenrechten
beschermen.
❏ ❏ ❏
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 17
11. In hoeverre is sinds schooljaar 2016-2017 aandacht besteed aan de
volgende mensenrechten 1 ?*
1 Het betreft hier de mensenrechten benoemd in de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens
Geen
aandacht
Onvoldoende
aandacht
Voldoende
aandacht
Slavernij /
mensenhandel /
uitbuiting is verboden.
❏ ❏ ❏
Martelen is verboden. ❏ ❏ ❏
Je hebt het recht op
erkenning voor de wet.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op een
eerlijke en openbare
rechtszaak met een
onafhankelijke rechter.
❏ ❏ ❏
Je mag je vrij
verplaatsen in je eigen
land. Je mag ieder land
(ook je eigen) verlaten.
❏ ❏ ❏
Als je mensenrechten
bedreigd worden, mag
je in een ander land
asiel vragen.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op een
nationaliteit.
❏ ❏ ❏
Je mag trouwen met
wie je wilt en een gezin
stichten.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op bezit,
dat mag niemand
zomaar van je
afnemen.
❏ ❏ ❏
Je mag een vereniging
oprichten, niemand
mag je dwingen ergens
lid van te worden.
❏ ❏ ❏
Iedereen mag meedoen
aan verkiezingen en
zich verkiesbaar
stellen.
❏ ❏ ❏
Je hebt recht op
maatschappelijke
zekerheid.
❏ ❏ ❏
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 18
Je hebt recht om te
genieten van kunst en
cultuur. Cultuur moet
worden beschermd.
❏ ❏ ❏
Alle regeringen moeten
ervoor zorgen dat deze
mensenrechten worden
nageleefd.
❏ ❏ ❏
Geen van
bovenstaande
mensenrechten mag
misbruikt worden om
een van de andere
mensenrechten teniet
te doen.
❏ ❏ ❏
12. Hoe vaak wordt er bij uw instelling aandacht besteed aan
mensenrechten?*
❏ Dagelijks
❏ Wekelijks
❏ Maandelijks
❏ Om de 2-3 maanden
❏ Eens per half jaar
❏ Eens per jaar
❏ Eens per studie
❏ Nooit
13. Is er aandacht besteed aan de sociale weerbaarheid van studenten met
betrekking tot mensenrechten? Daarmee wordt bedoeld dat de student
niet alleen zijn eigen mensenrechten en die van anderen kent maar ook
weet hoe de student deze (zowel eigen mensenrechten als die van
anderen) bespreekbaar kan maken, beschermen óf voorkomen dat die
worden geschonden.
❏ Ja
❏ Nee
Zo ja, op welke manier?
14. Noem maximaal 3 goede voorbeelden van hoe de mensenrechten
behandeld worden in uw onderwijs.
15. Zijn er ook vakdocenten of AVO-docenten bezig met mensenrechten?
❏ Ja
❏ Nee
Aandacht voor mensenrechten in het mbo 19
Zo ja, kunt u een voorbeeld geven?
16. Op een schaal van 1 tot 5, hoe is het imago van burgerschap onder de
volgende doelgroepen?
1
Heel
slecht
2
Slecht
3
Neutraal
4
Goed
5
Heel
goed
Studenten o o o o o
Burgerschapsdocenten o o o o o
Overige docenten o o o o o
Management/bestuur o o o o o
17. Heeft u vragen, opmerkingen over andere aanvullingen?
***
18. Uw antwoorden worden onder vermelding van de school teruggekoppeld
aan het College voor de Rechten van de Mens en het Kennispunt
Burgerschap Mbo.
❏ Akkoord
❏ Niet akkoord
20. Zouden wij contact met u mogen opnemen om eventueel toelichting te
krijgen op uw antwoorden? ❏ Ja
❏ Nee
19. Ik ontvang graag de rapportage met resultaten van deze inventarisatie.
❏ Ja
❏ Nee
Emailadres (als u de rapportage wil ontvangen en/of als wij contact met u
mogen opnemen):
________________________________________________________________
