Download - Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Transcript
Page 1: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Bordspellen

22 December 2011 mailt 999 Games: ‘Bestaat het perfecte spel?’. 22 Maart 2013 wordt het spel gepresenteerd dat hieruit ontstaan is. Wat speelde er in die vijf kwartalen? En, belangrijker, is dit nu een perfect spel?

HET PERFECTE SPEL?

De Poorters van Nieuwstad

J

aarg

ang

21.

nr

1, s

epte

mbe

r 20

17

SpellenprijzenWinnaars en genomineerden

Het gras is altijd groenerMiniatuurklus

YamataïPrachtig puzzelspel

Page 2: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig
Page 3: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

3SPEL!

Het eerste nummer van de nieuwe jaargang brengen we tradi-tiegetrouw spellenprijswinnaars en –genomineerden onder de aandacht. Wat dit jaar echter opviel, is dat deze spellen niet allemaal even goed verkrijgbaar zijn. Dit maakt weer eens dui-delijk welke invloed nominaties op spellen kunnen hebben. Ook grote uitgevers ontkwamen er niet aan dat hun spel een poos niet beschikbaar was. Zelfs onze contacten bij de uitge-vers werden uiteindelijk nog verrast toen de spellen wat langer op zich lieten wachten. Door onze deadline wat op te rekken, is het toch gelukt de pagina’s te vullen. Slechts één spel is uit-eindelijk doorgeschoven naar volgend nummer.Aan de andere kant hebben we dit nummer ook wat primeurs. We hebben namelijk van enkele spellen die rond SPIEL uitko-men, alvast een versie mogen uitproberen. Waar bij Halloween het finale product nu nog een fantastische belofte is, was bij Riga onze versie volkomen vergelijkbaar met wat er straks te verkrijgen zal zijn. En in dat kader past ook onze Thema’s en Trends, die dit keer over print-and-play spellen van Todd San-ders gaat. Sommige spellen moeten nu nog uitgeprint worden, maar zullen binnenkort in een doosje verkrijgbaar zijn.

Inmiddels ben ik alweer drie jaar hoofdredacteur. Van som-mige lezers heb ik wel eens terugkoppeling gekregen over hoe Spel! ontvangen wordt. Die terugkoppeling stel ik zeer op prijs, want het maakt ons blad alleen maar beter. Vandaar dat ik hier een oproep doe aan jullie, die zelfs dit voorwoord lezen, om me een mail te sturen met (liefst opbouwende) kritiek. Om het extra aantrekkelijk te maken, verloot ik zelfs een exemplaar van Valletta van Hans im Glück (ongeacht of je posi-tieve of negatieve, lange of korte feed-back geeft). Stuur een mail met als onderwerp ‘Spel! feedback’ naar [email protected], en je maakt kans.

Veel leesplezier,

Voorwoord Verkrijgbaarheid

Niek Ederveen

8 Het gras is altijd groener …12 Hoezo Spelen met Poppetjes? Voor vijfentwintig ballen naar de prins regent15 Alien vs Predator: The Hunt Begins28 Perry Miniatures: Zulu War British Infantry28 MiniGamer ‘Speciale regels’

11 RPG-overzicht17 Tales from the Loop32 Zweihänder

34 Magic: the Gathering Amonkhet en haar vernietiging

3 Voorwoord4 Op bezoek bij… Dennis Merkx22 Bevriende Winkels / Colofon26 v.C. (voor Catan), deel 10 Het Beursspel van J.H. Schoonderbeek38 Mijn ideale spellendag Arjo Kemink

Ducosimpagina’s21 23 september 2017: zomerbeurs21 Website21 Fantasy Court21 Een nieuwe bevriende winkel21 Bestellen via Internet21 Forum voor leden22 Spellencentrum Agartha

24 Wettlauf nach El Dorado24 EXIT – Het Spel25 Magic Maze

4

Algemeen

Verzamelspellen

9 Flamme Rouge10 Apocalypse Frenzy10 Groen van Jeroen13 Riga13 Honshu16 Yokohama18 Droomhuis18 The Arrival19 Cave Pilot 5523 The 7th Continent27 Quined Games27 Glüx30 Thema’s en Trends Print-and-Play van Todd Sanders35 Yamataï36 Clash d’Ardèche36 Nemo’s War37 Valletta

6 Guderian Crosses the Desna 194114 The Koltov Corridor29 Panzer Battles33 Kido Butai

Bordspellen

Rollenspellen

Bordwargames

18

17

Miniaturenwargaming

28

Spellenprijzen

Page 4: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Algemeen

4 SPEL!

Op een zomerse zaterdag in juni trek ik naar Liempde, een buurtschap die be-hoort tot de gemeente Boxtel. Daar neem ik plaats in de veranda van het laatste huis van de straat, om met spellenbedenker en -uitgever Dennis Merkx te spreken over de diverse spellen waarbij hij betrokken is geweest. Aanleiding voor dit gesprek was de nieuwe serie spellen in kleine plastic koffertjes die hij als 4Dekx samen met HenMar Games op de markt heeft gebracht.

Dennis MerkxOp bezoek bij...

Dennis Merkx is 37 jaar en werkt op de technische helpdesk van het call-center van een bekende internetprovider. Hij heeft een opleiding op het gebied van reclame, communicatie en presentatie. Kennis die hij nu goed kan gebruiken bij het ontwikkelen en verder uitwerken van spellen.

Hoe Dennis speler werd …Al in het ouderlijk gezin en met neefjes en nichtjes bekende bordspellen als Monopoly en Risk spelende, werd hij pas echt door het spel gegrepen toen hij als veertienjarige Axis & Allies ontdekte. Samen met een vriend kon hij zich uitleven in dit miniaturenspel over de Tweede Wereldoorlog. Een paar jaar later leerde hij Kees Meis kennen, toen ook in Boxtel woonachtig, en ontdekten ze spellen als Catan en Carcassonne. Maar leuker dan spellen spelen, vonden ze spellen bedenken. Het spel waarmee ze begonnen, was – karakteristieke beginnersfout – veel te complex, maar daar leerden ze snel van: hun concepten werden steeds eenvoudiger en uiteindelijk kwamen ze uit bij hun eerste ‘echte’ spel, Kumbu: het Dubbelzijdig Memo-spel,

waarin je de kaartjes die je bekeken hebt omgedraaid neerlegt, als je ten-minste geconstateerd hebt dat ze geen paar vormen. Dennis was, 25 inmiddels, ook actief in het plaatselijke jeugdwerk. Boxtel kende nog geen Jongerencentrum en Dennis wilde actief bijdragen aan de realisering ervan. Hij stelde zich namens de PDP, een jongerenpartij die mede door hem is opgericht, verkiesbaar voor de gemeenteraad, werd gekozen en heeft twee jaar in de raad gezeten. Toen het Jongerencentrum was gerealiseerd, kon hij zich in alle gemoedsrust terugtrekken uit de poli-tiek, en de vrijgekomen tijd aan spellen besteden.

RielekstOm Kumbu op de markt te krijgen, richtten Dennis en Kees samen de uitgeverij Rielekst op, wat in 2011 tot

TAKE AWAY AND PLAY #1: HOSTILE TAKEOVER In dit tweepersoonsspel van Sven Wijnands ben je aandeelhouder van een bedrijf met directeuren, managers, en werkers. Bij het begin van het spel leg je van kartonnetjes een soort dambord van 7x7 velden, waarbij alleen op de donkere velden wordt gespeeld. Beide spelers (wit

en zwart) krijgen 4 kleine schijven (directeuren), 7 middelgrote (managers) en 11 grote (werkers).Beide spelers bouwen op hun onderste rij vier torens van drie hoog (klein-middel- groot), op de rij daarvoor drie torens van twee hoog (middel-groot) en op de rij daarvoor vier ‘torens’ van één hoog (groot). De middelste rij blijft nog vrij. Aan de beurt mag je (een deel van) een ‘eigen’ toren één veld verplaatsen waarbij de onderste schijf de zetrichting bepaalt: werkers ortho-gonaal, managers diagonaal en directeuren naar keuze. Alles wat bovenop de verplaatste schijf staat, beweegt mee. Je mag landen op een leeg veld, maar ook op schijven van je tegenstander, mits de volgorde directeur-manager- werker strikt wordt aangehouden. De kleur van de bovenste schijf bepaalt de eigenaar. Je wint als je tenminste zes van de ‘vijandige’ werkers in je bedrijf hebt opgenomen, terwijl je ook nog tenminste zes eigen werkers in dienst hebt. uitgewerkt, er is veel interactie en het heeft originele elementen.

TAKE AWAY AND PLAY #2: PAWN STOP In dit spel van Arvid Klaverstijn maken twee spelers een bord van 5x5 kartonnetjes en bedekken die willekeurig met een schijfje

van één van de vijf kleuren. Op het mid-delste schijfje komt een grote pion.Eén speler krijgt het schijfje onder de pion en de ander begint het spel. Hij verplaatst de pion naar een orthogonaal aangrenzend veld met een schijfje erop. Lege velden mag je be-zetten noch overslaan! Vervolgens krijgt die

speler het schijfje onder de pion. Zo gaat het door, tot één van beide spelers drie schijfjes van dezelfde kleur heeft veroverd. Het idee is na-tuurlijk om je tegenstander in tempodwang te brengen, maar soms is de beginpositie zodanig dat van te voren al duidelijk is wie er gaat win-nen. Daarom geeft Arvid ook twee varianten, die ook te combineren zijn. In de ene variant speel je niet om één setje van drie schijven, maar om drie. Dat levert in ieder geval een spannend gevecht op. In de andere variant maak je een vrije startopstelling, dus niet per se een 5x5-patroon; er mogen zelfs (onpasseerbare) gaten in zitten. Zo maak je van een in principe eenvoudig spel een ware hersenbreker!

TAKE AWAY AND PLAY #3: TRY-ANGLE De twee of drie personen in dit spel van Ellis Hendriksen krijgen elk twaalf fraaie houten driehoeken in een eigen kleur. Om de beurt leggen zij een driehoek op tafel, die zij aan zij of punt aan punt aan een andere driehoek moet grenzen, met dien verstande dat elke driehoek maxi-

Page 5: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

5SPEL!

maal één punt-aan- punt-verbinding mag hebben.Als drie of meer driehoeken van dezelfde speler een lijn vormen (recht of gekromd!) mag een tegenstander op de buitenste twee een eigen driehoek leggen. Daarbij wordt de bovenste kleur dominant. De stapel mag echter niet hoger worden dan het aantal spelers. Als alle driehoe-ken gelegd zijn, mag je driehoeken die met twee of minder zijden aan elkaar liggen, verschuiven naar een andere plek; gestapelde driehoeken mogen nooit worden verschoven. Degene die het als eerste lukt om van bovenaf gezien een grote van vier gewone te maken, wint het spel. De winnende grote driehoek kan dus bestaan uit gewone driehoeken uit verschillende lagen!

TAKE AWAY AND PLAY #4: NI-JUDe bekende Spaanse spelauteur Néstor Romeral Andrésis is de schepper van Ni-Ju (Japans voor 20): beide spelers krijgen een eigen set van 20 vierkante kaartjes.Op elk kaartje zijn acht posities voor een vier-kant hokje, maar per kaart worden er maar vier werkelijk benut – zodanig dat alle kaartjes

binnen een set een verschillend patroon hebben. Om de beurt leggen de spelers een kaartje uit dat ten minste met één zijde moet raken aan een kaartje dat reeds op tafel ligt. Je moet daarbij je kaartjes zo op tafel zien te plaatsen dat jouw geplaatste kaartjes het patroon vormen dat overeen-komt met het hokjespatroon op het kaartje ertussen. Tegelijkertijd moet je voorkomen dat je tegenstander je voor is, dus je zult ook winnende patro-

nen van je tegenstander moeten blokkeren. Uiteindelijk kun je proberen te winnen door het creëren van dubbele dreigingen. Hierbij is, naar mijn indruk, de beginspeler wat in het voordeel, omdat hij steeds iets voorligt met het creëren van zo’n dreiging. Maar het is een fraai bedacht spel, dat een schaakachtig denken vereist.

TAKE AWAY AND PLAY #5: DOUBLE CROSSDennis Merkx heeft zelf het voorlo-pig laatste spel in de serie bedacht. Hierin hebben de twee spelers (wit en zwart) elk een rij van vijf start-tegels, en een set van vijftien schijf-jes. Op elk van de starttegels wor-den drie schijfjes gelegd. Tussen de

starttegels komen pijlentegels te liggen, die aangeven welke verplaatsingen mogelijk zijn. Die pijlentegels geven aan welke bovenste schijven van jou naar de overkant moeten worden ver-plaatst, en naar welke starttegel aan die kant. Aldus ontstaan op de starttegels gemengde rijen van witte en zwarte schijfjes. Na jouw beurt schuift de rij pijlen tegels één positie op en wordt een nieuwe pijl toegevoegd.Bepaalde combinaties van schijfjes op de startvelden van je tegenstanders leveren een punt op en degene die het eerst drie punten heeft verdiend, wint het spel. In Double Cross moet je van begin tot eind geconcentreerd blijven, want je ziet gemakkelijk een puntenbrengende combinatie over het hoofd – vooral door de steeds maar veranderende rij pijlenkaartjes.

de uitgifte van Kumbu leidde (zie ook Spel! 16.3). Het spel sloeg aan, en toen er voldoende exemplaren waren verkocht, konden ze in 2012 ook het logische vervolg uitgeven: Kumbu: Dubbelzijdig Kaartspel. Naast hun memospel kun je hiermee ook dubbelzijdig Pesten en een Perudo-variant spelen. Van het kaartspel verscheen ook een versie ten behoeve van tram-polinefabrikant Etan, geheten Trampolin Kumbu (2013).Nadien volgden Clover (2014), een Pestvariant waarin extra acties een belangrijke rol spelen, en Wij zijn… (2016), dat een set positieve begrip-pen kent die het maken van complimenten moeten stimuleren. Het spel is geliefd bij coaches en kent een Dixit-achtig spelmechanisme. Intussen hadden Dennis en Kees ook de rechten verworven om een zestal prachtig gemaakte houten spellen van Clemens Gerhards uit te geven. Het voor ons meest interessante spel daarvan is Parallelo, dat ontworpen is door Sjaak Griffioen en Fred Horn (zie ook Spel! 19.1). Deze spellen, uit-gegeven onder het label Rielekst epstRekt, werden in commercieel opzicht echter geen groot succes.

Door anderen uitgegevenAls gevolg van netwerken tijdens manifestaties als Es-sen en Nürnberg hebben Dennis en Kees contacten opgebouwd met mensen van de Finse spellenuitgeverij Peliko – eigendom van Martinex Oy, een bedrijf dat in allerlei cadeau-artikelen handelt. Aanvankelijk had dat

weinig resultaat, maar opeens gaven zij aan geïnteres-seerd te zijn in hun spel Runny Bunny, een kaartspel voor maximaal vijf personen waarin één speler het konijn speelt en de andere hongerige wolven die het konijn willen insluiten. Dat valt, zelfs met vier wol-ven, nog niet mee, omdat het konijn veel flexibeler kan zetten. Binnenkort komt het Amerikaanse May-

fair Games met een Amerikaanse uitgave van dit spel. Of Mayfair-dochter Lookout Games een Duitse versie gaat uitbrengen, is op dit moment nog niet bekend. Peliko heeft ook nog een ander spelconcept van Dennis en Kees opgepikt: Puzzlo. Dit is een serie van zes ‘speedpuzzles’, elk voor vier personen. Elke speler krijgt dezelfde, maar net iets anders gekleurde stukjes van een volledige legpuzzel van twintig, veertig of zestig stukjes, en sa-men gaan zij hiervan gezamenlijk één puzzel leggen. Alleen degene die het snelst een passend stukje vindt, kan dat aanleggen, de anderen niet meer. Als de puzzel voltooid is, wint degene van wie de meeste stukjes in de puzzel terecht zijn gekomen. Het zal duidelijk zijn dat alle vier puzzels in een doos exact hetzelfde gestanst moeten zijn. Omdat te kunnen realiseren heeft Peliko een nieuw stansapparaat moeten laten bouwen!

Take Away and PlayVlak voor Zuiderspel 2017 werd bekend dat Den-nis een nieuwe spellenfirma had opgericht, 4Dekx geheten, en dat deze samen met HenMar Games een aantal spellen onder de serienaam ‘Take Away and Play’ zou gaan uitgeven, met de bedoeling dat

de serie ook spellen van andere spelauteurs zou bevatten. Dat was ook de reden dat Kees Meis niet bij 4Dekx betrokken is: hij wil liever spel-len ontwikkelen dan spellen uitgeven. De eerste drie spellen in de serie waren al op Zuiderspel beschikbaar; inmiddels zijn ook 4 en 5 verschenen. Gemeenschappelijk kenmerk is dat ze verpakt zijn in kleine doorzichtige plastic koffertjes en te koop zijn voor een vriendelijke prijs, ca. €15 per stuk. Na de korte voorstelling van de spellen in Spel! 20.4 vindt u hier een iets uitgebreidere toelichting.

Tekst HAN HEIDEMA

Page 6: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

6 SPEL!

Twee van Guderian’s pantserdivisies, de 3e en 4e, moesten naar het zui-den bewegen en daar een brug over de Desnarivier veroveren. Dit was de noordelijke arm van de omsluitende tang, die samen met een aanval vanuit het zuiden de val achter Kiev moest laten dichtklappen. Op 25 au-gustus 1941 deed de 3e Pantserdivisie, met als commandant Walter Model (waar wij later in Nederland tijdens Operatie Market-Garden nog mee te maken zouden krijgen), een poging om de brug bij verrassing te nemen. Dit mislukte, maar op 26 augustus zou dit wel lukken. De brug over de Desnarivier bij Novgorod Severskiy, met een lengte van zo’n 700 meter, viel in Duitse handen.

De uitgeverGrognard Simulations, Inc. is voornamelijk bekend van haar ‘Death Ride’-serie, met een hele reeks modules over de slag bij Koersk als absoluut hoog-tepunt. Maar daarnaast maakt zij ook een reeks Napoleontische spellen on-der de ‘Incredible Courage’-vlag, en een ‘Armored Knights’-serie. In deze laatste serie werden eerder de spellen Operation Gazelle (de Israelische aanval in de Sinai in oktober 1973), Operation Crusader (de Britse po-ging om Tobruk te ontzetten in november/december 1941) en Operation Venezia (het Duitse offensief om Tobruk in te nemen in mei/juni 1942) uitgebracht.

Chris Fasulo, eigenaar en designer, heeft een uitgebreide militaire achter-grond. Hij heeft met name ervaring in tank- en gemechaniseerde oorlog-voering en heeft in diverse posities trainingen gegeven. Daarnaast is hij ook onderdeel van OPFOR geweest. OPFOR is een speciale trainingseenheid van het Amerikaanse leger die vijandelijke tactieken ge-bruikt om een zo realistisch mogelijke gevechtservaring te geven. Hij weet dus waar hij het over heeft op het moment dat hij een spel ontwerpt.

De spelcomponentenZoals alle titels van Grognard Simulations komt het spel in een goede ste-vige doos. Bij het spel krijg je een checklist, geparafeerd door Chris, waarop alle in het spel aanwezige spelcomponenten zijn afgevinkt. Je krijgt een hele stapel goede stevige kaarten met alle benodigde tabellen, een kaart met daarop de Order of Battle van de twee Duitse pantserdivisies en de twee Russische infanteriedivisies met de twee ondersteunende tankbri-gades, drie grote scenariokaarten en een kaart welke uit vier delen van 11”x17” bestaat met daarop het gebied waarin de slag heeft plaatsgevon-den en een regelboek.

Het regelboek heeft een ringband. Geweldig! Geen gedoe meer met een regelboek dat telkens dichtvalt of dat je ondersteboven moet gaan neerleggen als je even stopt met lezen. Nee, gewoon een handig ringbandje dat zorgt dat het regelboek open blijft liggen en gemakkelijk in gebruik is. Waarom uitgevers dit niet meer gebruiken is mij een raadsel. Ongeveer 18 van de 26 pagina’s beschrijven de regels. De overige pagina’s bevatten tips voor zowel de Duitse als Russische speler, ‘designer notes’, een overzicht van de op de counters gebruikte symbolen en een historisch overzicht van de slag zelf. De regels zijn duidelijk geschreven, maar in tegenstelling tot wat je in veel regelboeken ziet zijn er eigenlijk geen illustraties om een en ander te verduidelijken.Zoals gezegd krijg je een flinke stapel kaarten met allerlei tabellen en der-gelijke. Ze worden gebruikt om bijvoorbeeld de speelbeurt, het gebruik van de Luftwaffe en geleden verliezen bij te houden. Reden dat er diverse kaarten met tabellen zijn, is dat zowel de aanvaller als de verdediger in een gevecht een aparte tabel gebruikt. Dan zijn er nog tabellen met diverse modifiers voor beide partijen en ook verliezen worden anders berekend dan meestal het geval is. De tabellen zouden wellicht wat meer gecombi-neerd kunnen worden, maar er is gekozen voor een ruime en spelervrien-delijke opzet. Er zijn drie scenariokaarten: Coup de Main, Bridgehead en Complete Battle. Deze tonen de gebieden op de kaart waar de eenheden worden opgezet, welke eenheden worden opgezet of als versterkingen op de kaart komen, eventuele speciale regels die van toepassing zijn, de victo-riecondities, de speelduur en een beschrijving van het begin en einde van het historische gevecht.Bij het opzetten van de scenario’s stuitte ik toch wel op een probleem. Het was mij niet gelijk duidelijk welke eenheden (counters) moesten worden gebruikt. Dit was even wat puzzelen. Een e-mail naar de uitgever bracht snel duidelijkheid en uitkomst. Dat laatste verdient absoluut een compli-ment: de ondersteuning die aan de geleverde spellen wordt gegeven, is uitermate goed te noemen.De kaart bestaat, zoals gemeld, uit vier delen en is op stevig papier ge-drukt. Zelf vind ik de kaart het minst geslaagd. Deze functioneert op zich goed, maar er zijn diverse heuvels en dergelijke aanwezig en deze zijn als een soort reliëflijnen (in grijs/beige) op de kaart weergegeven. De schaal is twee kilometer per hex, dus een hele grote rol spelen de heuvels op zich niet, maar toch. Voor het oog had ik dit graag anders gezien. Daarnaast is

Met de lancering van Operatie Barbarossa op 22 juni 1941 trokken de Duitse troepen bliksemsnel Rusland binnen. Op diverse plaatsen werden grote Russische troepenverbanden ingesloten. Een van de grootste ‘pockets’ werd gevormd bij Kiev. Dit was gelijk de grootste omsingeling in aantallen in de militaire geschiedenis. Tijdens de gevechten raakten meer dan 450.000 manschappen omsingeld; met de gesneuvelden erbij

zouden de Russische verliezen daar tegen de 600.000 lopen. Guderian Crosses the Desna 1941 van Chris Fasulo gaat over een deel van deze omsingeling.

ARMORED KNIGHTS

Bordwargames

Guderian Crosses the Desna 1941

Page 7: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

7SPEL!

het vaak even een gevecht om de vier delen van de kaart goed aansluitend neer te leggen. De overlapping is namelijk miniem en als je dus het ene deel goed hebt liggen, zal het andere deel net weer iets verschoven zijn. Plexiglas is, tenzij je iets van tape gebruikt, een must!De ongeveer tweehonderd counters zijn mat en heel netjes geprint. De Duitsers hebben een lichte tint grijs en de Russen een lichte tint roze. Heel apart eigenlijk, want de Russen zijn meestal echt rood geprint, maar tijdens het spelen heb je er al snel geen erg meer in. De eenheden zijn op compagnie- en bataljonsniveau.

Het spelEen spelbeurt in het spel vertegenwoordigt twee uur (dag) en vier uur (nacht). Een dag heeft acht daglichtbeurten en twee nachtbeurten.Een spelbeurt begint met een administratieve ‘Start of Day’-fase, gevolgd door een Duitse bewegings- en gevechtsfase. Hierna volgt de Russische bewegings- en gevechtsfase en eindigt de beurt met een administratieve ‘End of Turn’-fase. Op zich weinig verrassend.In een bewegingsfase moet de speler eerst vaststellen of de eenheden vol-doen aan de Command- en Controleisen. De eenheden van bijvoorbeeld een brigade moeten binnen het bereik van hun hoofdkwartier zijn om goed te kunnen functioneren. Deze hoofdkwartieren moeten vervolgens weer ‘aansluiten’ aan het divisiehoofdkwartier. Voor de Duitsers en Russen gel-den hierin andere eisen. Beide partijen hadden immers een andere organi-satiestructuur en werkwijze.Luchtmachteenheden kunnen worden ingezet om zelfstandig een aanval uit te voeren of om een grondaanval te ondersteunen. Bij plaatsing mogen luchtafweereenheden die binnen bereik zijn direct kijken of ze de lucht-aanval kunnen stoppen.Tijdens de bewegingsfase kan ook een ‘overrun’ worden uitgevoerd: een soort combinatie van bewegen en vechten. In de meeste spellen wordt een overrun echter uitgevoerd door één stack. In dit spel mag de speler de over-runnende stack naast de verdedigers plaatsen, om vervolgens nog een andere stack aan te voeren. Daarna vindt een gewoon gevecht plaats en kan, bij suc-ces voor de aanvaller, verder worden bewogen en aangevallen. Mislukt de overrun, dan mag er geen gevecht tijdens de gevechtsfase worden gevoerd. Het is dus zaak om ervoor te zorgen een overrun succesvol uit te voeren.

GevechtenGevechten zijn niet verplicht, maar als je dan een gevecht aangaat, ben je wel even bezig. Een goede rekenmachine is geen overbodige luxe! Een notitieboekje kan overigens ook handig zijn. Laat dit alles je overigens niet afschrikken, het is de moeite waard om even door te zetten.

Diverse factoren zijn van invloed op de sterkte van een aanval of verde-diging. Het spel gebruikt namelijk het zogenaamde BOS: Battlefield Ope-rating Systems. Het combineren van de elementen van BOS zorgt ervoor dat de eenheden elkaar effectief ondersteunen. Het systeem bestaat uit de volgende elementen: beweging, vuursteun, inlichtingen, gevechtsonder-

steuning, mobiliteit en overleving, luchtverdediging en bevelvoering en controle. Even een voorbeeld, of althans een klein deel er van, recht uit het regelboek om te illustreren hoe een en ander werkt:Een Russisch infanteriebataljon in open terrein, met wat ondersteunende eenheden, wordt aangevallen door een Duitse infanteriebataljon met een sterkte van twaalf, in een stack met een inlichtingeneenheid, genietroe-pen en zware luchtafweer. Een leider geeft de Duitsers tevens ondersteu-ning bij de aanval. De Duitse sterkte wordt vermenigvuldigd met 0.15 (ge-nie) plus 0.30 (luchtafweer), hetgeen op het einde van de rit 5.4 oplevert. Daar wordt de basissterkte van het bataljon (12), van de genie (3) en van de luchtafweer (4) bij opgeteld, hetgeen 24.4 als sterkte oplevert.

Bent u er nog? We zijn er namelijk nog niet.De inlichtingeneenheid verhoogt dit weer met 0.2, net als de ingevlogen luchtsteun. Bovendien beïnvloeden modifiers de uiteindelijke dobbel-steenworp ook weer, zoals de +2 van de leider.Voor de Russen wordt een vergelijkbaar sommetje gemaakt, dus nu is denk ik wel duidelijk waarom een rekenmachine erg handig is. Als een eenheid verliezen leidt, dan gaat dit in ¼ of ½, waarvoor markers onder de counter worden geplaatst. Ook dan komt de rekenmachine van pas om gevechts-sterktes te berekenen.

Combined armsHet voorgaande voorbeeld geeft wel aan waar het BOS op slaat. Welk spel kent immers een dergelijk gebruik van de functie van specifieke eenheden? Een inlichtingeneenheid mag maar in één gevecht in een beurt worden gebruikt. Je kunt dus in een beurt diverse aanvallen uitvoeren, maar waar is deze inlichtingeneenheid het meest nuttig? Ook het gebruik van eenhe-den van hetzelfde bataljon levert een voordeel op in een gevecht. En zo zijn er diverse combinaties mogelijk om een aanval of verdedigingssterkte te beïnvloeden. Verliezen in manschappen en materiaal kunnen door ge-vechtsondersteuning, middels de dobbelsteen, in de loop van de dag weer aangevuld worden.Net als in het echt is samenwerking in een gevecht van groot belang en dat laat dit spelsysteem mooi zien.

Tekst HANS KORTING

Guderian Crosses the Desna 1941

Waardering:

Auteur: Chris Fasulo Uitgever: Grognard Simulations, Inc.Aantal spelers: 2 Speelduur: 4+ uur Prijs: $ 60

Kort en krachtig: Leuk spelsysteem, maar redelijk ‘arbeidsintensief’, opstellingsinformatie kan duidelijker, kaart neerleggen is lastig

Guderian Crosses the Desna 1941

Page 8: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

37 SPEL!

HOE MAAK JE EEN TEDDY-FUR-SPEELMAT?

Het gras is altijd groener …

Miniaturenwargaming

Ik houd van mooie tafels en dat betekent dus veel scenery, zo realistisch mogelijk. Er is ontzettend veel mogelijk op dat gebied: resin en mdf-ge-bouwtjes, bomen in allerlei soorten en maten, en bedrukte speelmatten van textiel of zelfs van rubber (muismatmateriaal). Toen ik een paar jaar geleden op het Lead Adventure Forum een artikel zag over het maken van een realistische grasmat van Teddy Fur (kunstbont/faux fur) raakte ik helemaal enthousiast. Het is nogal een klus, maar toch besloot ik een poging te wagen. Dit is het resultaat. Waarschuwing: dit artikel kan leiden tot rotzooi en gefrustreerde betere helften!

Kies de juiste kleur matHet is belangrijk om voor jezelf te bepalen wat voor soort mat je wilt maken: wil je een lentemat (egaal groen) of meer zomers (bruin en crèmetinten door het groen)? Herfst en winter kan natuurlijk ook, dan zit je meer tegen de bruintinten. Je hebt ook nog de mogelijk-heid om verschillende soorten velden op een mat te maken, wellicht onderbroken door wegen. Stem de kleur van het Teddy Fur dan ook

af op jouw gekozen thema (als je een grotendeels groene mat wilt, koop dan groene stof). Dat scheelt namelijk een hoop werk.

Beginnen!Voor het grote schilderwerk zul je je Teddy Fur moe-ten scheren. Bespaar jezelf werk door Teddy Fur te ko-pen van ongeveer 15 mm lengte. Scheer vooral niet binnen want het materiaal is zeer statisch en plakt dus overal aan vast. Een goedwerkende tondeuse gaat je een hoop tijd schelen. Gras is nooit overal dezelfde lengte, dus probeer verschil te creëren door de stand van je tondeuse af en toe te veranderen. Of scheer gewoon hier en daar wat dieper weg. Als je we-gen in je mat wilt maken, dan is het wellicht verstandig die van tevoren af te tekenen. Wegen maak je eigenlijk heel makkelijk door het Teddy Fur zo kort mogelijk te scheren.

Nu komt het smerige karweiHet is trouwens goed om te vermelden dat je het schilderwerk ook het beste buiten kunt doen in de tuin, met wat zon. Schakel ook de hulp in van wat mensen, dat scheelt echt veel werk. Doe wat verf op je meng-bakje en verdun het met water totdat je een melkachtige substantie krijgt. Met een grote platte kwast druk je als het ware de verf in het materiaal. Laten we groen als voorbeeld nemen. Als je je Teddy Fur zo

Sinds eind jaren 80 ben ik een “speelgoed soldaatjes”-fanaat. Samen met mijn broer bouwden we met 1/72-figuren van ESCI en Revell de grote veldslagen na. We gebruikten hiervoor een mat van statisch gras, je weet wel: van die rollen die je in een modelbouwwinkel kunt kopen. In 1995 ontdekten we Warhammer en speelden we bij de club in Dordrecht op groen beschilderde tafels. Tussen 2000 en 2008 had ik andere prioriteiten, maar toen ik terug de hobby in-kwam, wilde ik het meteen weer goed aanpakken.

BenodigdhedenVoordat je begint zul je een aantal zaken in huis moeten halen:- een flinke lap Teddy Fur (verkrijgbaar bij allerlei stoffen winkels, google maar)- een tondeuse- een flesje smeerolie- tubes acrylverf (Ik heb die van het merk Amsterdam gekocht. De beste kleuren zijn

olijfgroen, verschillende soorten bruin en oker.)- flinke grote kwasten- een mengbakje- water- kam- een messingborstel- de hulp van je wargame buddies- mooi weer

Page 9: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

9SPEL!

goed als volledig groen gemaakt hebt, kun je er andere kleuren door-heen mengen. Doe wat bruin op je mengbakje en herhaal het proces, maar dan niet over de hele mat, gewoon hier en daar. Neem vervolgens wat oker en kwast dit ook her en der. Pak een kam en begin het Teddy Fur te kammen, zodat de verschillende kleuren door elkaar mengen. Als laatst kun je wat highlights toevoegen door de bovenkant van het Teddy Fur met wat lichtere kleuren zachtjes aan te stippen.

UitborstelenAls het geheel droog is, pak je een messingborstel. Je zult namelijk zien dat het bont door de verf is samen gaan klonteren. Schrik niet, dat

hoort. Het is echter te hard geworden om er met een normale kam doorheen te komen. Een messingkwast biedt dan ook uitkomst. Kam de hele mat stevig uit. Het bont wordt nu weer zacht en fluffy, en zou er als het goed is moeten uitzien als realistisch gras.

Dit was een voorbeeld voor een groene mat, maar het principe is hetzelfde voor bruine of meer graankleurige velden. Op YouTube en verschillende fora kun je nog veel meer tips en trucs terugvinden. Veel succes!

Tekst ARTHUR VAN DER STER

Iedereen ontvangt twee (plastic) wielrenners – een rouleur en een sprinteur. Beiden hebben een ei-gen kaartenset met energiepun-ten. Die zijn zo samengesteld dat de rouleur gemiddeld iets harder fietst, maar de sprinteur een hogere topsnelheid heeft. Met 21 puzzelstukken maak je je etappe. Het spel bevat hiervoor zes suggesties, maar op BGG vind je nog vele andere. Hier heeft de auteur ook regels ge-plaatst voor het spelen van een volledige Ronde. En je vindt er zelfs een schema voor de gehele Tour de France van 2017! Als het parcours is sa-mengesteld, schud je je twee kaartensets, en legt ze gedekt voor je neer. De renners nemen hun startpositie in en het spel kan beginnen.

De beurtElke beurt pak je simultaan van beide stapels vier kaarten, en bewaart van elke stapel één; de ove-rige worden open onder hun stapel teruggelegd.

Vervolgens worden de kaarten toegepast op de renners. Van voor naar achter, en van rechts naar links, worden die het overeenkomstige aantal velden vooruit gezet, tenzij ze op een plek zou-den eindigen waarop al een andere renner staat – dan sluiten ze achteraan. Nu kijk je, van achteren naar voren, of er tussen groepjes renners precies één leeg veld zit. Zo ja, dan sluit je de achterste groep aan bij de voorgaande (slipstream). Wie nu nog vooraan in een groep rijdt, krijgt een laag-puntige uitputtingskaart, die wordt toegevoegd aan de open kaarten in de betreffende stapel. Mocht je niet meer vier kaarten voor de volgen-de beurt kunnen pakken, dan schud je de open kaarten en legt die gedekt onder de kaarten die je nog overhad.

Naast vlakke trajectdelen komen ook hellingen voor. Bergop geldt de slipstreamregel niet en is je maximumsnelheid ‘5’, ook bij een hogere kaart. Bergaf daarentegen is ‘5’ de minimumsnelheid,

ook al speel je een ‘2’. Zodra een renner over de finishlijn is, wordt de ronde uitgespeeld en wint de renner die het verst gekomen is.

OordeelEigenlijk is Flamme Rouge een simpel spelle-tje. Maar regels als slipstream en vermoeidheid brengen een prettige hoeveelheid tactiek in het spel. Zeer geschikt voor een tussendoortje met een paar etappes; hele rondes laat ik graag aan fanaten over. Wees wel voorzichtig met de twee-delige plastic rennertjes: die willen nog wel eens uit elkaar vallen en zijn lastig weer te herstellen – jammer!

Tekst HAN HEIDEMA

Net op tijd voor de Tour de France bracht H.O.T. Games de (ge-combineerde) NL-editie van het wielrenspel Flamme Rouge uit. Hun eerste grote spel en een bevestiging dat zij zich meer op de consumentenmarkt willen richten.

OVER EEN GELE TRUI EN EEN ROOD VODFlamme Rouge

De Poorters van Nieu-

Waardering:

Auteur: Ted AlspachUitgever: Lookout GamesAantal spelers: 2-4Speelduur: ca 2 uurPrijs: ca € 40,- BGG-score: 7,6 (1581)

Pluspunt: Logische spelopbouwMinpunt: Weinig interactie

Flamme Rouge

Waardering:

Auteur: Asger Harding GranerudUitgever: H.O.T. Games / Lautapelit.fiAantal spelers: 2-4Speelduur: ca. ½ uur per etappePrijs: ca. € 35,- BGG-score: 7,6 (1308)

Kort en krachtig: Geslaagd wielrentussendoortje

Bordspellen

Page 10: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Bordspellen

10 SPEL!

Je personage bepaalt welke kaarten je kunt spe-len, en zo welke acties je kunt ondernemen, en die zijn compleet anders per personage. Daar-naast krijg je een rolkaart. De Destroyers willen de aarde vernietigen, en scoren een flink punten-bonus als zij dat persoonlijk doen. De Protectors willen dit voorkomen door het spel te laten ein-digen met een lege trekstapel, zodat ze allemaal de bonus scoren. O ja, je weet niet welke rol de anderen hebben. Een beetje anders is Profeet, een intrigant die zelf niet kan vernietigen, maar moet voorspellen wie het gaat doen, en dan ook nog iemands rol kan ompolen.

Geheim is goedGespeelde kaarten leveren punten en/of speciale acties. Bepaalde (grote) kaartcombinaties leveren

ook nog een stevige bonus. Maar zoals gezegd kun je alleen je eigen kaarten spelen, plus de neutrale actiekaarten. De rest moet je maar gaan ruilen, blind met de trekstapel, of gericht met de andere spelers. En dan is het gunstig als ze je ei-genlijke doel niet kennen. Wel komt er langzaam informatie beschikbaar: de kaartpunten verschil-len vaak per rol, dus je keuzes kunnen hints geven. En iemand die duidelijk voor een roldoel gaat, lijkt ook verraden. Tenzij hij/zij goed aan het misleiden is.

De aanwezige acties leveren genoeg opties voor een boeiend spel. En wachtend op je beurt, be-kend verschijnsel in de gewenfase, kun je vaak nog genieten van de thema-invulling (bijvoor-beeld Krabpaalsatelliet voor de Catnian-speler).

In de juiste groep kan Apocalypse Fr-enzy veel plezier opleveren. Met alleen

denkspelers verdwijnt de charme wat, en zijn er waarschijnlijk betere keuzen, ook om-

dat de personages niet helemaal gelijkwaardig lijken te zijn. En met zijn tweeën, en daarmee automatisch de meer rechtlijnige personages, be-houdt het ook niet zijn basiskwaliteit.

Tekst HANS VAN HALTEREN

Twee of drie aliens en een doorgedraaide pro-feet bemoeien zich tegen de vernietiging van de aarde aan. Sommigen zijn voor, anderen tegen, maar wie wil wat?

VERMAKELIJKE VERWARRING

Apocalypse Frenzy

Als het goed is, is inmiddels de plank leeggesaneerd. Voor het maken van de wenslijst hanteer ik diverse strategieën. De belangrijkste is het bekijken van de preview-lijsten, zoals die van BoardGameGeek en spielbox. Spelregels lees ik nog niet, het gaat me vooral om de (vaak summiere) info, die ik bekijk aan de hand van een aantal criteria: • Aansprekend uiterlijk: vrolijk, vriendelijk, licht. Geen Arkham, wel Potion Explosion.• Thematisch / titels: Ark-van-Noach-spellen komen er op, oorlogsspellen meestal niet. Geografische titels vaak weer wel.• Mechanisme: eerder een light game dan een zwaarder spel.

• Auteurs: sommigen zet ik er ongezien op: Leo Colovini, Simone Luciano, Charles Chevallier, Rüdiger Dorn.• Uitbreidingen en promo’s: van spellen die ik goed vind, zet ik aangekondigde uitbreidingen en promo’s er ook bij.• Eerste indruk: spellen die me gewoon aanspreken.

Aldus geselecteerde spellen vul ik aan met oudere spellen waarover ik veel goeds heb ervaren of gehoord, gemiste spellen van vorig jaar en met mijn tweedehands wensen.

Maar eenmaal in Essen loop ik vier dagen van stand naar stand en stop waar er plaats vrij is. De lijst vergeet ik meest-al; die dient hoogstens nog als een vaag richtsnoer. Vele ma-len leuker is het me te laten verrassen aan tafels waar ik on-verwacht zit en juweeltjes tegenkom! En zo kom ik thuis met spellen waarvan er meer niet dan wel op mijn lijst stonden …

Tekst JEROEN VAN EMDE BOAS

Mijn wenslijstje voor EssenWanneer deze Spel! op de mat valt, is Essen nog maar een maandje weg, dus de voorbereidingen beginnen al. Voor mij bestaan die vooral uit twee zaken: een plank spellen wegsaneren om ruimte te maken voor nieuwe aanwinsten en een wenslijst maken met spellen die ik graag zou willen zien, spelen en (eventueel) kopen (een derde voorbereiding, de overnachtingen, heb ik nood-gedwongen al in november vorig jaar geregeld).

G ROENvan Jeroen

Apocalypse Frenzy

Waardering:

Auteur: Laurens BliekUitgever: In eigen beheerAantal spelers: 2-4Speelduur: 30-60 minutenPrijs: ca. € 20,-

Kort en krachtig: leuk en uitdagend voor sociale strategen

Page 11: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

11SPEL!

Rollenspellen

Spel: Airship DaedalusSysteem: XPG Uitgever: Deep7• Valley of the Mist (kleur, 36 pagina’s, POD soft-

cover, $7) – In detail uitgewerkt afgelegen gebied in de Congovallei, rijk aan diamanten en met een prehistorische fauna, klaar om ontdekt te worden door de avontuurlijke spelerskarakters. Bevat onder andere de geschiedenis van het gebied, kaarten en plattegronden van de vallei, kampementen, een diamantmijn en een nederzetting van aapmen-sen, regels voor het gebruik van dinosauriërs als rijdieren, twaalf NPCs en vier missies.

• AEGIS Interplanetary Guidebook (kleur, 92 pagina’s, POD hardcover, $24) – Met dit boek kun je science-fictionelementen toevoegen aan de retro-pulp van Airship Daedalus: ook in de ruimte gaat AEGIS de strijd aan met het kwaad. Nieuwe werelden (Holle Maan, Venus, Mars en Planeet X), buitenaardse rassen en levensvormen, nieuwe voertuigen en wapens (raketten, vliegende schotels en 21 typen straalwapens), nieuwe NPCs (ruimtepiraten, ruimtenazi’s en nazi weerwolven), missies en planeetkaarten.

Spel: Barbarians of LemuriaSysteem: BoL Uitgever: Filligree ForgeLemurian Legends: The Complete Adventures (zwart-wit, 70 pagina’s, POD softcover, £14) – Maar liefst zeven (!) korte avonturen voor dé Sword & Sorcery-klassieker: Bloodhunt!, Children of the Void, Crimson Shoals, Ghosts in the Moontower, Shades of Yggdar, The Skyward Citadel en The Unholy Greyl. De avonturen waren al afzon-derlijk verkrijgbaar in pdf-formaat. Ze zijn geschreven voor de recente Mythic Edition, maar conversie naar eerdere edities is een fluitje van een cent.

Spel: Colonial GothicSysteem: 12° Uitgever: Rogue GamesFlames of Freedom: Beginnings (zwart-wit, 174 pagina’s, POD softcover, $25) – In dit boek zijn de twee eerste scenario’s van de Flames of Freedom-campaign (Boston Besieged en The Philadelphia Affair) gebundeld en ge-reviseerd voor de derde editie. Het boek fungeert tegelijk als sourcebook voor de koloniale steden Boston en Philadelphia anno 1776. Daarnaast is het avontuur A Surprise for General Cage bijgevoegd dat als introductie van de campaign dient. Dit korte scenario is ook te vinden in de huidige editie van de Colonial Gothic Gazetteer.

Spel: Hero KidsUitgever: Hero Forge GamesHero Kids is een eenvoudig fantasyrollenspel, speci-aal geschikt voor jeugdige spelers.Fantasy Adventure Compendium (zwart-wit, 192 pagina’s, POD softcover, $20) – Een bundel van ze-ven klassieke avonturen voor beginnende spelers:

Basement O Rats, Curse of the Shadow Walkers, Escape from the Ghost Pirates, Wizard’s Tower, Fire in Rivenshore, Yuletide Journey en Tomb of the Lost King.

Spel: Mutants & MastermindsUitgever: Green Ronin PublishingAtlas of Earth-Prime (kleur, 272 pagina’s, hardcover, $45) – Atlas van de complete spelwereld van Mu-tants & Masterminds, waar onder andere Freedom City en Emerald City te vinden zijn. Alle zeven con-tinenten worden behandeld, alsmede Atlantis, de Lost World en Subterra. Met talloze locaties, helden, slechteriken en wereldwijde organisaties.

Spel: Print the LegendSysteem: d100 Uitgever: Hawvermale Paper & PenPrint the Legend (zwart-wit, 168 pagina’s, POD softcover, $13) – Sober maar degelijk uitgevoerd westernrollenspel, gefinancierd via Kickstarter, dat zich met name onderscheidt van andere spellen in het genre door de setting: het zuidwesten van de huidige Verenigde Staten in 1866, net na de Amerikaanse Burgeroorlog. Er zijn regels voor alle denkbare aspecten van het Wilde Westen en de insteek is realistisch. Gewapende conflicten houden dus in dit systeem een significant risico in en voorzichtigheid is voor de PCs geboden.

Spel: Lone Wolf Adventure GameUitgever: Cubicle 7 EntertainmentDe Lone Wolf Adventure Game is gebaseerd op de klassieke choose-your-own-adventure-boekjes van de onlangs helaas overleden Joe Dever. Met behulp van Kickstarter werd de productie van een boxset gerealiseerd en een aantal supplementen waarvan er onlangs weer twee verschenen:• Adventures of the Kai (kleur, 96 pagina’s, softco-

ver, £17) – Drie avonturen voor Kai Lord-karak-ters: On the Wings of Darkness, For Richer, For Poorer en River Pirates of the Dorn. Daarnaast is er een hoofdstuk waarin met tips en voorbeelden stap voor stap wordt uitgelegd hoe je je eigen avonturen kunt creëren en een hoofdstuk met praktische adviezen voor wanneer de spelers be-slissingen nemen waarop je niet geanticipeerd hebt.

• Magnamund Menagerie (kleur, 128 pagina’s, hardcover, £24) – Het eerste boek met monsters en tegenstanders voor Lone Wolf. Elk monster heeft een illustratie, stats en een beschrijving. In de ap-pendix vind je meer informatie over de herkomst en achtergrond en een tijdlijn met de oorsprong van verschillende monsters. Het tweede monster-boek, Bestiary of the Beyond, verschijnt binnenkort.

Tekst ERIK DE GRAAF

APRIL, MEI EN JUNI 2017

RPG-overzichtOp rpgbericht.blogspot.nl plaatst Erik de Graaf bijna wekelijks een beknopt overzicht van nieuw verschenen rpg-boeken. Twitter: @RPGbericht.

Page 12: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

12 SPEL!

Miniaturenwargaming

Omdat ik toch naar Salute 2017 ging, bestelde ik vooraf vijf multiball-packs bij Mantic. Met vijfentwintig nieuwe ballen moest de toekomst van mijn Dreadball-spel verzekerd zijn. Ook regelde ik dat er in Londen in ruil voor Mantic Points enkele bijzondere miniaturen voor de Wal-king Dead voor mij klaar zouden liggen.

Op pelgrimstocht in CockneystadPrecies in het midden van mijn meivakantie vond Salute 2017 plaats en ik vond het een goed idee om de beurs te combineren met een paar dagen Londen. Toch zag ik Salute als het hoogtepunt van mijn reis. Ik had zoveel filmpjes over deze beurs op YouTube bekeken dat het ExCel Center de uitstraling van een bedevaartsoord had gekregen. Ik was geen beursbezoeker, maar een pelgrim.

Vanuit mijn hotel in Bloomsbury bereikte ik in nog geen veertig minu-ten met de Central Line en de Docklands Light Railway de halte Prince Regent die naast het ExCel Centre lag. Boven de ingang hing een groot informatiebord waarop bezoekers steeds in een andere taal werden be-groet, onder andere in het Nederlands. Behalve Salute was er ook een naai- en breibeurs. Mijn internetticket werd gescand en ik ontving een goodiebag. In de verte stond een meute wargamepelgrims. Als een echt kuddedier sloot ik me bij de horde aan.

In de queue der queuesDe pelgrims werden in een aan-grenzende hal tegengehouden. Tijdens het wachten konden we al een glimp opvangen van Salute zelf. Daar stonden we te kwijlen, te smachten en te hun-keren. De rij had het uiterlijk van een lange, kronkelende slang. De Engel-sen hebben de rij uitgevonden en het concept verder uitgewerkt in allerlei varianten. Het was voor ons, de pelgrims, een eer om in deze rij te mogen wachten. Wij waren uitverkorenen. Wij mochten de heilige grond van Salute betreden en eventueel zelfs kussen. Om de tijd te doden bekeek ik de inhoud van mijn goody bag. Ik hield voor het eerst het gelegen-

heidsminiatuurtje vast: de Russische soldate met een vlag. Dit jaar was de Russische revolutie van 1917 het thema. Het was tien uur geweest en ik stond nog steeds in de kronkelslangformatie. De pelgrims voor mij begon-nen steeds sneller te lopen. Het moment was daar: mijn eerste voetstap op Salute. Wat voelde dit goed. Hordes bezoekers verplaatsten zich van kraam naar kraam en van speeltafel naar speeltafel. Het duurde niet lang voor ik een van mijn beursdoelen bereikte: vrijwel direct na binnenkomst zag ik een tafel waar Cybermen en Daleks tegenover elkaar stonden in het miniaturenspel Exterminate. Voor ware Doctor Who-fans is dit een logische naam voor het spel.

Alle ballen verzamelenBij Mantic en Studio Miniatures had ik mijn bestelling afgehaald, maar rustig de inhoud van dozen controleren was er niet bij. Ik zocht daarom een zijkant van de zaal op en bekeek de inhoud van mijn tassen. De bestelling was com-pleet. De ballen van Dreadball waren zelfs van metaal. Zo zouden de doelpunten harder klinken voor de toeschouwers. Meestal vind ik war-gamers rustige en prettige mensen. Sommigen maken zichzelf vanwege hun afwijkend gedrag tot een uitzondering. Twee fakepelgrims dansten op een been door dit deel van de zaal. Naast hen waren Duitse pelgrims druk en langdurig bezig met het verdelen van aankopen over enkele kartonnen dozen. Een van de bebaarde dansers liep op hen af en bood een brandende lucifer aan om snel van al die dozen af te komen. Het aanbod werd uiteraard niet gewaardeerd. Hierna liepen de twee halve zolen verder, hopelijk richting naai- en breibeurs om daar eeuwig te blijven. Zulke hobbygenoten kun je missen als kiespijn.

De grootste?Salute is een prachtbeurs die iedere wargamer een keer zou moeten be-zoeken. Toch vind ik de omvang niet immens. Ik vraag me af of dit de groot-ste wargamebeurs ter wereld kan zijn. Crisis komt beslist in de buurt en Adep-ticon is misschien daadwerkelijk groter. Liefhebbers van de hobby die eerdere edities van Salute hebben gefilmd en op YouTube hebben ge-plaatst, zijn erin geslaagd om het groter te laten lijken dan het in feite is. Een nieuw bezoek aan deze beurs zit zeker in de planning. Tot die tijd drink ik thee uit een Salute-mok, sluit ik mijn ogen en dagdroom ik over tafels vol miniaturen en wachtrijen in allerlei vormen. Rijen zonder dansende pyromanen.

Tekst MARCEL R. ROELEVELD

Dreadball is het futuristische indoor sportspel van Mantic Games. Het spel is versla-vend, maar heeft slechts twee ballen in de doos. Mijn drie lieve katten zijn met mijn spelmaterialen in de buurt niet te vertrouwen. Zo liep Angel een keer met een boompje in de bek door de huiskamer en gebruikte Luna mijn battlemat als slaapplek. Voordat je het weet, is een van die harige gluiperds er met een onmisbaar speelstuk vandoor.

VOOR VIJFENTWINTIG BALLEN NAAR DE PRINS REGENT

Hoezo Spelen met Poppetjes?

Page 13: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Bordspellen

13SPEL!

Elke ronde speelt elke speler een kaart, en wie de hoogste heeft gespeeld, mag als eerste uit de gespeelde kaarten kiezen, en deze in zijn stad leggen. Want de kaarten zijn ook gebiedskaarten die, mits slim aangelegd, punten gaan opleve-ren. Bij het aanleggen moet u wel altijd een deel van een eerder gelegd gebied door het nieuwe bedekken of omgekeerd. Hebt u het geluk dat u een productiegebied plaatst, komt daar gelijk een corresponderend productieblokje op. Dit kunt u tijdens een slag inleveren om de waarde van uw kaart te verhogen. Interessant, maar dat kost u ook punten op het einde van het spel.

Leuk is dat u op het einde van elke derde ronde uw resterende drie kaarten aan uw linkerbuur

moet geven. Dat zorgt voor interessante afwe-gingen. Handige scorekaarten helpen u bij de uiteindelijke bepaling van de winnaar. Die sco-rekaarten zorgen ook voor afwisseling omdat u bij spelaanvang er eentje willekeurig kan kiezen. Scoren doet u voor bosgebieden, stadsdelen, me-ren en grondstoffen die zich nog op uw produc-tiegebouwen bevinden. Braakland beslist over gelijke standen.

OordeelOndanks de schijnbare lichtheid van deze titel viel het mij op dat er op bepaalde momenten toch wel vertraging optreedt. Alle informatie ligt im-mers open en bloot op tafel. Zit u met beurtana-listen aan tafel moet u hiermee rekening houden.

Honshu deed mij heel erg denken aan Die Hän-gende Gärten. Dat is een compliment, maar of het bij ondergetekende deze referentie vervangt is nog geen uitgemaakte zaak …

Tekst DOMINIQUE CORTENS

Als ik een gevestigde en gerespecteerde edele mag spelen, ben ik graag van de partij. En dat kan ik in Honshu, een atypisch slagenspel dat zich afspeelt in Feodaal Japan. Zoals elke edele heb ik nooit genoeg en doe ik graag aan gebieds-

uitbreiding, voor meer geld, invloed en dus macht. Tot drie andere Japanse edelen proberen mij in twaalf ronden de loef af te steken.

FEODALE STADSPLANNING

Honshu

Honshu

Waardering:

Auteur: Kalle MalmiojaUitgever: H.O.T. Games / Lautapelit.fiAantal spelers: 2-5Speelduur: ca. 30-40 minuten Prijs: ca. € 15,- BGG-score: 7,2 (1323)

Kort en krachtig: Interessant slagenspel met leuke twist, intense keuzestress, daardoor vatbaar voor stroperigheid

Of het bij een trilogie blijft? In dit spel komen naast Visby en Tallinn ook Stockholm en Danzig voor … Naamgever Riga speelt in het basisspel feitelijk geen rol.

Pak kaartenHet kaartspel bestaat uit ge-bouwenkaarten en goederen-kaarten. Er zijn vier soorten goederen: van graan met stan-daard waarde twee tot doeken met vijf. Elk gebouw is al voor een stad voorbestemd. Bouwen doe je door de bouwkosten te betalen met goederen. Per stad is echter één goed waardeloos, en een ander heeft een bonuswaarde van twee (zo verdubbelt de graanwaarde in Tallinn). Elke ronde wordt het aanbod gebouwenkaarten aan-gevuld (kaarten liggen hier maximaal twee ron-

den), evenals de setjes goederenkaarten. Zolang de basiswaarde van een setje onder de negen ligt, wordt een kaart toegevoegd. Nu pakt elke speler een setje óf een gebouwenkaart. Na pakken mag

je bouwen. Wisselgeld krijg je niet, en gebouwen in verschillen-de plaatsen betaal je afzonderlijk. Nogmaals pakken en bouwen, tegen de klok in. Na zo'n ronde mag je zes kaarten vasthouden.

VoordeelactiesGebouwen leveren punten op (soms afhankelijk van andere kaar-ten), en meestal een voordeeltje. Soms blijvend, meestal eenmalig,

zoals geld(korting). Het voordeel 'extra gebou-wenkaart' is geliefd: dat scheelt een beurt. Na acht (bij drie spelers negen) ronden eindigt het spel, krijg je minpunten voor gebouwenkaarten

in de hand; hoogste eindscore wint. Dit elegante basisprincipe leidt tot een uitdagend spelletje, waarbij vooral aan het einde het puzzelen toeneemt om bij voorkeur met je laatste goederen je laatste gebouw te realizeren. De vier Rigagebou-wen die je als 'extra handkaarten' krijgt, maken het spel nog leuker. Hiervoor vertegenwoordigt elk goed wel de basiswaarde, en het leukste ge-bouw wisselt eenmaal per ronde goederenwaarde zes om in bouwwaarde acht.

Tekst NIEK EDERVEEN

Nadat Ostia Spiele de spellen Visby (inmiddels bij Pegasus als Santo Domingo) en Tallinn uit-bracht (Spel! 19.4 respectievelijk 20.4), wordt dit najaar de Oostzeereeks uitgebouwd met Riga. Spel! mocht al testen.

HANZESTEDEN AAN DE OOSTZEERiga

Riga

Waardering:

Auteur: Stefan RisthausUitgever: Ostia SpieleAantal spelers: 2-4Speelduur: 45 minutenPrijs: ca. € 12,-

Kort en krachtig: Snel en elegant kaartspel met bordspelallure

Page 14: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

14 SPEL!

In 1944 waren de Duitsers verder teruggedrongen en stonden zij onder zwa-re druk. In de zomer van dat jaar lanceerden de Russen een reeks offensieve acties, welke de Duitse positie nog veel hachelijker maakte. Heeresgruppe Mitte zou hier alles van gaan merken. Deze zou het doel zijn van Operatie Bagration en nagenoeg worden vernietigd.

KoltovVerder zuidelijk, tegenover de Heeresgruppe Nordukraine, verzamelden zich ook sterke Russische eenheden met een flinke luchtmachtondersteuning. Dit zou een aanvullend offensief zijn om het succes van Bagration verder uit te buiten. The Koltov Corridor van High Flying Dice Games laat dit offensief zien. De kaart (twee delen van 11” x 17”) is mooi, maar ik vind de hex-nummers wat lastig te lezen (kan ook ouderdom zijn …). Een hex beslaat ongeveer 3,2 km aan terrein, een speelbeurt vertegenwoordigt twaalf uur. Er zijn twintig beurten. De 576 1/2”-counters zijn zeer kleurrijk. De kleuren worden gebruikt om de onderlinge verbanden tussen de eenheden en for-maties te laten zien. Daarnaast zijn er markers voor onder andere verliezen, bevoorrading of orders. Ook kunnen eenheden met speciale markers aan elkaar ‘gekoppeld’ worden. Veel counters maken gebruik van silhouetten van voertuigen, andere van officiële militaire symbolen.Er is een regelboek van 21 pagina’s en er zijn verschillende spelershulpen. Deze vind ik zelf wat aan de donkere kant, maar ze zijn wel sfeervol. De regels zijn op zich duidelijk, maar ik vind ze alleen wat ‘bewerkelijk’, door de kleine regeltjes en uitzonderingen waar je op moet letten. Daarnaast vind ik het regelboek niet helemaal logisch opgebouwd. Zo staat de ‘Order of Battle’ van beide partijen op pagina vijftien. Wel bij de regels voor formaties, maar ik zou dit liever ergens achteraan plaatsen. Ook de spelvoorbereiding en info

voor de versterkingen staan in het regelboek tussen de regels in.

SpeelbeurtNa het bepalen van het weer en het eventueel aanvullen van voor-raden in een nachtbeurt, plaatsen de spelers de orders die ze aan hun eenheden willen geven. Dit doet iedere speler in het geheim op zijn

eigen spelershulp. De volgende or-ders kunnen worden toegekend: At-tack, Surprise Attack, Exploit, Mobile, Defense en Retreat. Ieder type order heeft uiteraard zijn specifieke voor- en nadelen. Het geven van orders kost supply points, die worden bijgehouden op een supply track. Daarna wordt be-paald welke speler het initiatief heeft.Aan het begin van zijn beurt mag de speler luchtmachteenheden toewijzen voor grondaanvallen en gevechtson-dersteuning. Tevens mag hij onderde-len van het legerkorps (Duits) of Front (Russisch) toewijzen aan zijn hoofd-formaties, zoals divisies/korps. Hij ‘assigned’ ze hier dan aan en plaatst de bijbehorende marker(s) in het vak van deze formatie op de spelershulp.Dan heeft de eerste speler zijn bewegingsfase, waarna hij de aanvallen die hij wil gaan uitvoeren toewijst. Als reactie hierop mag de verdedigende speler reserve-eenheden ter versterking naar voren sturen en defensieve onder-steuning (door bijvoorbeeld artillerie of luchtmacht) toewijzen. Vervolgens worden de gevechten uitgevoerd, waarna de aanvallende speler nog een-heden met de hiervoor geschikte order mag bewegen. Dit volgt een nieuwe aanvalsfase, weer afhankelijk van de toegekende orders. Als laatste moet de eerste speler de bevoorradingssituatie van zijn eenheden checken, waarna de beurt overgaat naar de andere speler. Deze speler wordt dan de eerste speler.

GevechtenBij een aanval of verdediging kunnen dus artillerie en luchtmachtondersteu-ning worden ingezet. In de eerste beurt wordt de sterkte van de Russische artillerie verdubbeld. Op zowel de veertiende als de vijftiende juli voerde de Russische luchtmacht massale aanvallen uit in bepaalde sectoren van het front. Ook een hoofdkwartier kan een gevecht dat binnen vier hexes afstand is, beïnvloeden. Het gevechtssysteem is op verhoudingen, zoals 2:1 of 1:3, gebaseerd. Er zijn speciale Duitse en Russische eenheden, met een gele ge-vechtssterkte, die extra verliezen aan de tegenstander kunnen toebrengen. Naast de standaardregels zijn er speciale regels met bijvoorbeeld restricties voor het bewegen van een aantal Duitse eenheden. Zij mogen pas vanaf een bepaalde beurt gaan bewegen. Ook zijn er optionele regels, met bijvoorbeeld Random Events.

Tekst HANS KORTING

In 1943 lagen er voor de Duitsers nog wel mogelijkhe-den om de strijd op Russisch grondgebied met enig succes te kunnen voortzetten. Daarbij zou men terrein moeten prijs-geven om de frontlijn te stabi-liseren. Maar toen Duitsland

in juli 1943 nabij Koersk met vertraging en met gloednieuwe tankmodellen het offensief inzette, strandde dit al snel. Vanaf dat moment namen de Russen het initiatief over.

Bordwargames

The Koltov Corridor

Waardering:

Auteur: Paul Rohrbaugh Uitgever: High Flying Dice GamesAantal spelers: 1-2 Speelduur: 2 uur Prijs: $ 25

Kort en krachtig: Interessant ordersysteem met wat ‘bewerkelijke’ regels

The Koltov CorridorDISASTER AT BRODY, JULY 1944

Page 15: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Miniaturenwargaming

Wat krijg je hiervoor? De doos is half zo groot als de eerste editie. Het bevat een kleiner regelboekje – A5-formaat (niet mijn voorkeur). Het modulaire speelbord is fraai geprint maar helaas eenzijdig bedrukt, daar had-den ze meer uit kunnen halen. Voor Space-Hulk-kenners: je bouwt een ruimteschip met steeds verschillende lay-outs. Space Hulk is overigens gebaseerd op Alien en niet andersom. Je krijgt verder vijf schitterende miniaturen van Colo-nial Marines, drie predator-modellen en vijftien Aliens. De modellen uit de eerste editie waren al uitzonderlijk mooi (resin). Deze modellen zijn nog dynamischer. Ze zijn uitgevoerd in een soort plastic dat me aan Airfix-modellen doet denken, maar dan veel gedetailleerder. Beter dan Resin.Verder krijg je de ‘statskaarten’ van de modellen plus ‘environmental cards’, missiekaarten en strategiekaarten (voor elke factie twintig stuks). Je kunt dit spel met twee of meer spelers spelen.

SpelregelsJe kiest per speler een factie en een missiekaart. Per factie krijg je ook strate-giekaarten die je kunt gebruiken. De environmental cards hebben effect voor iedereen en kunnen dodelijk zijn. Het vacuüm van de ruimte kan het schip bereiken, maar er zijn meer effecten mogelijk. Elke beurt bestaat uit bewegen, schieten, vechten, deuren openen (of dichtlassen) of speciale eigenschappen gebruiken. Elk model heeft twee acties. Dit kan twee keer bewegen zijn, maar dan kun je dus niet meer vechten of schieten. Eén keer lopen en vech-ten kan dus wel. De modellen hebben eigenschappen. Colonial marines zijn erg goed in schieten, de Aliens erg goed in man-tegen-mangevechten, en de predators kunnen allebei goed, maar zijn zwaar in de minderheid.

Je gebruikt een twintigzijdige dobbelsteen (d20) voor je acties. Om te schieten pak je de eigenschap Ranged skill met eventueel bonus of penalty voor het wapen, en het aantal schoten dat je met dat wapen kunt doen. Een normale ‘pulse gun’ schiet één keer, een ‘smart gun’ drie keer. Om te raken moet je lager gooien dan de zo bepaalde waarde. Indien je raakt, gooit de andere speler een d20, een soort van ‘save’. Gooit hij gelijk of hoger dan zijn geldende eigenschap Armour value, krijgt hij een wond. De meeste modellen kunnen maar één wond verdragen. Sommige grotere modellen zoals Predators, Alien Queens en Crushers hebben als eigenschap dat ze meer aankunnen. Man-tegen-mange-vechten werken hetzelfde. Gooi lager dan de waarde van je eigenschap Close combat. Word je geraakt, dan hoop je op dezelfde wijze op een save. Heb je na een succesvolle aanval pech, dan krijg je ‘Acid blood’ terug van de Alien, zodat je zelf ook het loodje kunt leggen. De volgorde van het spel wordt bepaald met een ‘initiatiefworp’. Elke speler neemt vervolgens om de beurt een model om te activeren, totdat alle modellen geweest zijn. Als Predator ben je dan snel klaar en als Alien-speler heb je er soms dus vijftien om te activeren.

VerbeteringenDe missies zijn voor alle drie de facties anders en soms kun je samenwer-ken, maar uiteindelijk is het ieder voor zich. De ‘Power weapons’ met ‘instant kill’ uit de eerste editie zijn verdwenen en de Aliens zijn een stuk sterker gemaakt, zoals het hoort. Verborgen bewegingen zijn eveneens een onderdeel van het spel. Al met al zijn de onduidelijkheden van de eerste editie verdwenen. Je kunt het als een campagne spelen, waarbij je model-len ervaring opdoen en steeds beter worden. Bij de regels voor gevorderden krijg je ook te maken met een puntensy-steem, dat je kunt gebruiken om zelf je strijdkrachten samen te stellen.

ConclusieIn het begin is het even wennen, maar je hebt de regels na een paar keer snel door. Het spelbord had beter gekund – het is mooi maar ze hadden het dubbel-zijdig moeten bedrukken. De modellen zijn de mooiste die ik bij een bordspel ben tegengekomen en krijgen een dikke tien.

Tekst ANTON BOOT

Enige tijd geleden heb ik het spel Alien vs Predator (AvP) aangeschaft. Het werd twee jaar geleden gepromoot bij Crisis door Pro-dos Games. Aangezien ik een enorme fan ben van de ‘Alien’-films trok dit spel meteen mijn aandacht, vooral door de prachtige miniaturen die bij het spel zaten. Sinds kort is de tweede editie van dit spel uit, met nieuwe mi-niaturen en een aangepaste regelset. Dit was nodig.

SECOND EDITION

Alien vs Predator: The Hunt Begins

15SPEL!

Alien vs Predator: The Hunt Begins – Second Edition

Waardering:

Auteurs: Jarek Ewertowski en Grzegorz OleksyUitgever: Prodos GamesAantal spelers: 1 - 3 Speelduur: 1 - 2 uurPrijs: £49 BGG-score: 7,1 (276) Kort en krachtig: Mooie modellen, regels verbeterd, spelbord had dubbelzijdig gekund, campagnesysteem

Page 16: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Bordspellen

De Poorters van Nieuwstad

Waardering:

Auteur: Ted AlspachUitgever: Lookout GamesAantal spelers: 2-4Speelduur: ca 2 uurPrijs: ca € 40,- BGG-score: 7,6 (1581)

Pluspunt: Logische spelopbouwMinpunt: Weinig interactie

Bordspellen

Het thema – de beste handelaar van deze op-komende stad worden – past, maar stelt weinig voor. Wel zie je dat de stad uit zijn voegen barst; zeker met vier spelers heb je een grote tafel nodig. Naast een groot scorebord vormen allerlei tegels samen de stad, en zijn er nog extra bordjes, ver-bonden met enkele tegels. Uiteraard hebben we nog stapels kaarten, grondstoffen, geld en nog meer. Oh ja, je hebt ook nog zelf ruimte nodig voor je eigen bordje met materiaal, allerlei spul-letjes en de kaarten die je gaat verzamelen.

De vele regels vallen tijdens de kennismaking snel op hun plek. Tijdens je beurt plaats je assistenten op de tegels. Drie als je ze verspreidt, twee als je ze samen op één tegel plaatst. Daarna loopt je pre-sident; alleen over tegels met eigen assistenten. Waar hij eindigt, voert hij de bijbehorende actie uit en de eigen assistent(en) van die tegel gaan weer terug naar de speler. Overigens mag je niet eindigen bij een president van een ander, en hem passeren kost geld. Inderdaad, het spel heeft bij verschillende spellen leentjebuur gespeeld, waar-onder Istanbul.

Overal bonussenDe actie die je uitvoert, wordt dus bepaald door de tegel waarop je president geëindigd is. Al je eigen materiaal hier bepaalt de kracht. Heb je naast je president twee assistenten, dan is de kracht drie, en krijg je bijvoorbeeld drie thee op de plantage. Verder dan vijf kracht gaat het niet, en voor die eerste krachtpatser lonkt een bonus. Vanaf vier kracht krijg je altijd een bonusactie: je mag dan een bedrijf of handelshuis op de tegel bouwen. Dit

onroerend goed telt ook weer mee voor de kracht in toekomstige beurten, en je bouwt het op een plek die ook weer een bonus oplevert.De verschillende tegels laten je grondstof-fen verzamelen, exportopdrachten uitvoeren, techniek ontwikkelen, ruilhandel doorvoeren, geld verdienen of zelfs geloof tentoonspreiden. Meestal kun je behoorlijk kiezen wat je wel en niet doet, maar één tegel doet iedereen wel aan: de tegel om materiaal van je bordje in je voor-raad te krijgen. Anders kom je al snel assistenten en onroerend goed tekort. En zo beweeg je door de stad, andere presidenten ontwijkend, bonus-sen rapend om in het begin bij voorkeur tempo te winnen, assistenten op strategische plaatsen achterlatend, en je lieve medespelers de loef af-stekend. Het doel is je materiaal effectief te ver-edelen, en zo de meeste punten – sorry, roem natuurlijk, het is Japan – te vergaren.Timing is alles. Dit geldt zelfs voor het einde. Nadat één van maar liefst vijf eindcondities be-reikt is (zoals exportopdrachten niet meer kun-nen aanvullen of je laatste handelshuis bouwen), volgt nog een slotronde. Dan eindigt de ontwik-keling van Yokohama en kunnen meerderheden (neem technologie en geloof), setjes (landen-symbolen bij exportopdrachten en technologie) en restmaterialen nog behoorlijk wat opleveren. Daarna kijk je of je deze keer niet roemrijk ten onder gegaan bent.

Bewegende onderdelenIn het begin van het spel worden de bouwplaat-sen en de vijf-krachtbonussen op de tegels gelegd. Die zijn dus elk spel anders. De exportopdrachten en techniekontwikkelingen komen via kaarten-stapels in het spel. Dan zijn er nog drie algemene opdrachten, ieder spel anders, waaraan je kunt voldoen en waarmee je punten scoort; extra als eerste speler. De tegels worden elk spel ook nog eens willekeurig neergelegd. Yokohama ziet er elke keer totaal anders uit. De eerste keer ben ik behoorlijk verdwaald in de straten. Langzaam vielen de onderdelen op zijn plek tijdens de ont-

dekkingstocht. Daar houd ik van. Dit spel geeft zich niet meteen gewonnen. Afhankelijk van spe-lersaantal blijven verschillende tegels in de doos, zodat kleinbehuisden samen kunnen spelen. Met meer spelers wordt het wel leuker, omdat er dan meer routes en keuzes ontstaan (sommige tegels komen dan een tweede keer voor, en de handels-tegel komt erbij). Er valt veel te analyseren. Af en toe wordt je plan door de voorgaande speler gedwarsboomd, en dan kun je echt even moeten nadenken over een alternatief, maar meestal ver-lopen de beurten redelijk snel. Er is zelfs een mo-gelijkheid om een presidentblokkade te omzeilen. Genoeg elementen, niet allemaal origineel, wel een uitdagend geheel vormend, om nog lang mee te experimenteren.

Tekst NIEK EDERVEEN

Yokohama

Waardering:

Auteur: Hisashi HayashiUitgever: dlp gamesAantal spelers: 2 – 4Speelduur: 1 – 2 uur Prijs: ca. € 50,-BGG-score: 8,0 (1984)

Kort en krachtig: Veel mogelijke routes om lang in te dwalen

Bordspellen

16 SPEL!

Toen Japan halverwege de negentiende eeuw de lands-grenzen openstelde voor handel, werd het vissersdorpje Yokohama ineens de Japanse wereldhaven waar schepen af- en aanvaren met goederen, culturen en bijbehorende mode en techniek. Na alle middeleeuwse stadjes is dit een prima plaats voor een Eurogame, zeker als die door een Japanse auteur aangedaan wordt.

VOORBIJ ISTANBUL

Yokohama

Bordspellen

Page 17: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

The LoopTales from the Loop zag het licht door een succesvolle Kickstarter. De op-brengst was bijna €400.000. Dat dit bedrag zo hoog was, heeft misschien ook te maken met de populariteit van de Netflix-serie Stranger Things, die rond dezelfde tijd uitkwam. Een serie die in de jaren 80 speelt, waarin een groep kinderen een mysterie oplost. Het rollenspel speelt zich af in de jaren 80 van een alternatieve aarde. Na de Tweede Wereldoorlog zijn er veel grondstoffen en geld gestopt in de technologische vooruitgang. Dit heeft onder andere geresulteerd in geavanceerde technologie, geheime over-heidsprojecten en robots (balanced autonomous systems). De mode, cul-tuur en maatschappij zijn daarentegen niet heel veel anders dan de onze; iets wat een aparte combinatie van high-tech en low-tech geeft.Er zijn twee basis-settings: een eilandencomplex in Zweden: Svartsjölandet (de Zwarte Eilanden), en het plaatsje Boulder City in Nevada in de VS. In beide plaatsen is een grote deeltjesversneller gebouwd. Hiervoor zijn veel wetenschappers naar de regio verhuisd en is er een hoop geïnvesteerd. Dit heeft geresulteerd in een aantal grote technologische sprongen. Dit gecom-bineerd met de ontdekking van het magnetrine-effect, dat een soort anti-zwaartekracht effect is, en de ontwikkeling van robots door de Japanners, heeft een wereld gebracht die veel verder is ontwikkeld dan de onze. De wetenschappers, die in deze regio’s komen wonen, hebben natuurlijk ook kinderen en dat is waar het om draait in dit spel. De spelers spelen namelijk deze tieners, op zoek naar avonturen.

Het boek zelf geeft een goede handleiding over hoe een verhaal eruit zal zien in Tales from the Loop als je deze zes principes volgt:- Je woonplaats is vol met vreemde en fantastische zaken.- Het dagelijkse leven is saai en zwaar.- Volwassenen zijn onbereikbaar en weten niet wat er speelt.- De wereld van the Loop is gevaarlijk, maar de kinderen zullen niet omkomen.- Het spel wordt scène voor scène gespeeld.- De wereld en het verhaal worden door spelleider en spelers gezamenlijk

beschreven.

TroubleKaraktercreatie is een combinatie van het uitzoeken van een prototype, het verdelen van punten over attributes (Body, Tech, Heart en Mind) en het kiezen

van skills (zoals Sneak, Move, Contact en Program). Het prototype geeft je inzicht in wat het karakter drijft. Dit zijn type kinderen zoals boekenwurm, computergeek, rocker of weirdo. Er zijn ook nog andere eigenschappen, die niet zozeer invloed hebben op je dobbelstenen, als wel belangrijk zijn voor het spel en het verhaal, bijvoorbeeld Anchor. Een Anchor is een NPC waar je een goede band mee hebt en die je zou kunnen helpen. Het kan bijvoorbeeld een ouder zijn, de baas van de platenzaak waar je veel komt of je favoriete leraar. In de loop van het spel krijg je, als het tegenzit, zogeheten conditions, bijvoor-beeld wanneer je vermoeid of overstuur bent. Een Anchor kan je helpen om daar vanaf te komen. Je vindt in dit rollenspel geen regels voor gevechten. De basisregel is dat je een aantal d6-en gooit, gebaseerd op je skill en attribute. Elke zes die je rolt is een succes. Hoe moeilijker een taak, hoe meer zessen je nodig hebt, zo simpel als dat. Alles wat tegen je kan werken wordt trouble genoemd. Dus moet je langs een bewaker sneaken? Heeft de schoolbully de pik op je? Val je in het koude water? Allemaal trouble.

Ten slotteVoor iedereen die in de jaren 80 is opgegroeid, is dit sowieso een spel vol nostalgie. Maar ook voor anderen is het een aanrader: een superleuke set-ting, prachtige illustraties en makkelijke regels. Een ideaal rollenspel voor korte avonturen. Voor een lange campagne is het misschien minder geschikt. De regels zijn misschien té simpel voor sommige mensen, maar ik vond het zeker passen bij de setting van jonge kinderen die avonturen beleven. Het spel wordt uitgegeven door Free League Publishing: een Zweedse uitgever die ons ook Mutant: Year Zero bracht.

Tekst MAURICE STRUBEL

Al een paar jaar ben ik erg gecharmeerd van de schilde-rijen van Simon Stålenhag, een Zweedse kunstenaar. Hij maakt schilderijen van typische Scandinavische landschappen, maar zet daar dan futuristische voertuigen

en gebouwen in, soms ook met dinosaurussen. Al kijkend naar dat werk gaat mijn fantasie altijd op de loop over wat het verhaal achter het plaatje zou zijn. Dus toen er nieuws kwam dat er een rollen-spel zou komen gebaseerd op dit werk, ging mijn hart sneller kloppen.

ROLEPLAYING IN THE 80’S THAT NEVER WAS

Tales from the Loop

17SPEL!

Rollenspellen

Tales from the Loop

Waardering:

Auteur: Nils HintzeUitgever: Free League PublishingSysteem: Free League PublishingPrijs: $25 (PDF) of € 40,- (PDF + Hardcover)

Kort en Krachtig: Zeer nostalgische, maar goed uitgewerkte setting; simpele en toepasselijke regels

Page 18: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Bordspellen

Droomhuis is een familiespel dat ongeveer een half uur duurt. Er zijn twaalf rondes, waarin je steeds een (beperkte) keuze moet maken tussen de openliggende setjes kaarten: een kamerkaart en een bijzondere kaart of alleen een kamerkaart en de volgende ronde startspeler zijn. Na twaalf rondes volgt er nog een slotwaardering.

Huis inrichtenElke ronde krijg je in elk geval één kamer om je huis mee te verfraaien. Sommige kamers, zo-als de badkamer, kunnen alleen zonder andere badkamers als buren op een etage worden ge-legd. Andere kamers, zoals de woonkamer, wil je graag uitbouwen want dat levert veel extra pun-

ten op. Met het neerleggen van de kamerkaarten moet je op de verdiepingen in het huis letten. Je kunt uiteraard pas een kamer op de tweede etage maken als de onderliggende kamer op de eerste etage is gebouwd. Kelderkaarten mogen boven-dien alleen in de kelder worden neergelegd.

Daken en andere zakenNaast een kamerkaart krijg je doorgaans ook een speciale kaart. Dit kan een dak, huisraad of een helper zijn. Voor inrichting of voor een setje daken krijg je punten aan het einde van het spel. Raar is wel de regel dat je tijdens het spel je dakkaarten niet mag inzien, zodat je moet onthouden welke kaarten je hebt verza-

meld. Verder blokkeert huisraad de uitbouw van de kamer waar de huisraad in hoort, dus wees er voorzichtig mee. De helpers geven je leuke voordeeltjes tijdens het spel, zoals de mo-gelijkheid om een kamer met huisraad toch uit te bouwen.

Een leuke gimmick in het spel zijn de afbeel-dingen van kinderen. Degene met de meeste kinderen in zijn huis wint het spel in geval van een gelijkspel. De kinderen staan af en toe een beetje verstopt afgebeeld, bijvoorbeeld in een wasmand of achter de bank. De kaarten zijn al een lust voor het oog, het zoeken naar de kinderen is weer een extra dimensie.

ConclusieDroomhuis is een familiespel dat goed in el-kaar steekt en een familievriendelijke speel-duur van dertig minuten heeft. Erg innovatief

Je krijgt elk drie bouwschijven, waarvan je er één op een vrije havenlocatie plaatst. Koning Ba-lor woont op een eiland ten noorden van Érin, waar hij vier kastelen heeft. Vanuit die kastelen zijn zijn Fomori-vazallen het water al overgesto-ken om Érin onder controle te houden.

CorruptiepuntenElke beurt krijg je in een bevoorradingsfase, via kaarten, nieuwe hulpmiddelen: extra bouw-schijven, wapenschilden, zwaarden, roempun-ten, tactiektegels en Fomorifiches. Die laatste geven ook nog elk een corruptiepunt. Je hebt enige controle over wat je krijgt, maar de uit-eindelijke mix blijft een verrassing. Wel kun je in deze fase meer of minder agressief zijn, met

alle risico’s van dien. Normaal eindigt het spel na vier tot zes beurten, afhankelijk van het spelers-aantal. Maar als je teveel corruptiepunten verza-melt, eindigt het spel voortijdig. In alle gevallen wint degene met de meeste roempunten, tenzij de Fomori aan het einde meer forten bezitten

dan de spelers samen. Dan wint degene met de minste corruptiepunten – en dat is zeker niet degene die het voortijdige slot heeft veroorzaakt!

De rondenHet ontvangen materiaal wordt in ronden van elk twee acties uitgespeeld tot iedereen gepast heeft. Met bouwschijven kun je via de weg aansluitende forten bouwen en met wapenschilden versterk je een provincie. Ook Fomori plaats je ketengewijs in een aansluitende locatie; als je er voldoende kunt inzetten, verdrijf je zelfs de oorspronkelijke bezitter. Die Fomori kun je wel weer verdrijven met zwaarden. Naar keuze verhoog je daarmee je roem of verlaag je je corruptie. Tactiektegels mag je extra uitspelen. Meestal verhogen die je roem, vooral als je ze op het juiste moment speelt. Bij een normaal speleinde krijgen de spelers nog roempunten voor hun nog aanwezige forten –

MATTEN IN MYTHOLOGISCH IERLAND

The Arrival

18 SPEL!

“Mamma, dat spel wil ik spelen!” Dat was de spontane reactie van mijn jongste zoon toen

hij de zeer aantrekkelijke doos van Droomhuis zag. Maakt een aantrekkelijke doos ook een aantrekkelijk spel?

NIET ALLEEN VOOR BINNENHUISARCHITECTEN

Droomhuis

Érin, het mythische Ierland, wordt on-derdrukt door Koning Balor, zeg maar de plaatselijke Sauron. Het eiland is verdeeld in provincies, met veel locaties voor forten, onderling verbonden door wegen. Je speelt elk een binnenvallend volk, dat zal proberen Érin zelf te overheersen.

Page 19: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

is het spel niet, onderhoudend is het wel. De vormgeving is zonder meer spetterend. De veelspeler zal wat eerder op het spel uitgeke-ken zijn, omdat het spel weinig innovatief is en slechts beperkte keuzes biedt.

Tekst TAMARA BAKKER

hoe noordelijker, des te meer punten. Ongebruikt materiaal voegt hieraan nog een schijntje toe, waarna meeste roempunten wint.

Oordeel‘The Arrival’ heeft zeker aansprekende elemen-ten, met name de reeds genoemde onvolledige informatie bij het verkrijgen van je beurtgrond-stoffen. Ook het feit dat je nooit direct tegen je medespelers vecht, maar alleen via de Fomori, is origineel. Maar het geluk is toch net iets te hoog naar mijn zin – soms zijn er beurten waarin je niets ‘constructiefs’ kunt doen. En hoewel spel er bij lezing ingewikkeld uitziet, is er juist net iets te weinig diepgang.

Tekst HAN HEIDEMA

19SPEL!

Cave Pilot 55 is een spel waarin je met je vleer-muisvliegtuig racend door een grot probeert zo veel mogelijk punten te verzamelen. De spelers krijgen een aantal kaarten in hun hand. Hoe meer kaarten ze krijgen, hoe langer de speelduur.

Eerst je vliegtuig uitbouwenAan het begin van het spel krijgen de spelers de mogelijkheid om hun vliegtuig uit te brei-den met extra eigenschappen zoals een schild, extra flexibiliteit of speciale brandstof. Deze eigenschappen zijn bitterhard nodig zodra de spelers echt gaan vliegen in de grot, want die zit vol gevaren.

Het uitbouwen van het vliegtuig kan ook op een beperkt aantal plaatsen in de grot, name-lijk op de kaarten met het woord “upgrade”. Tijdens de eerste beurten van het spel begint een speler zijn beurt steeds met het uitspelen van een grotkaart aan de vloer of het plafond van de grot. Hiermee wordt de grot waar in wordt gevlogen, uitgebouwd/opgebouwd. Het is belangrijk om de upgradekaarten strategisch neer te leggen.

En dan vliegenElke keer als een speler aan de beurt is, vliegt hij naar een andere kaart in de grot. Elke grot-kaart bevat een uitdaging, in de vorm van het gooien met een dobbelsteen en kijken of je vliegtuig hieraan kan voldoen. Kan je vliegtuig dat, dan scoor je punten. Kan je dat niet, dan verliest je vliegtuig onderdelen.

Daarnaast zijn er nog allerlei speciale regels, zoals het afvuren van raketten naar je mede-spelers of naar delen van de grot. Op deze ma-nier kun je je volgende uitdaging eenvoudiger maken of een medespeler die ver voor ligt, pro-beren te raken.

ConclusieDe makers van Cave Pilot 55 hebben hun best gedaan om een spel te bedenken dat thema-tisch goed in elkaar zit. De sfeer van de plat-formspellen uit de jaren 80 zit er goed in.

Echter, als je eenmaal weinig upgrades hebt aan je vliegtuig en het eerstvolgende upgradepunt is te ver weg, dan verlies je onderweg naar het upgradepunt steeds meer onderdelen, tot-dat upgraden al bijna zinloos is, omdat je hele vliegtuig al is gestript. Terugkomen in het spel is dan vrijwel uitgesloten.

Tekst TAMARA BAKKER

Voor de opkomst van de personal compu-ter waren speelhallen met Arcade spellen als Space Invaders en Donkey Kong razend populair. Maar wat als je zo’n Arcadespel unplugged probeert te maken? Cave Pilot 55 geeft je het antwoord.

ARCADESPEL UNPLUGGEDCave Pilot 55

Cave Pilot 55

Waardering:

Auteur: Martijn WeteringsUitgever: Kwatta GamesAantal spelers: 1-4Speelduur: 30-120 minutenPrijs: ca. € 30,- BGG-score: 7,7 (16)

Kort en krachtig: Unplugged Arcadespel waarbij helaas soms een speler die ach-terop raakt, niet meer kan terugkomen

The Arrival

Waardering:

Auteur: Martin WallaceUitgever: Game’s UpAantal spelers: 2-4Speelduur: ca. 1½ uur Prijs: ca. € 45,- BGG-score: 7,1 (186)

Kort en krachtig: Originele spelelementen, wat te veel toeval en te weinig diepgang.

Waardering:

Auteur: Klemens KaliciUitgever: Chronicle GamesAantal spelers: 2-4Speelduur: 30 minutenPrijs: € 40,- BGG-score: 7,0 (1.747)

Kort en krachtig: Prachtig geïllustreerd familiespel met overzichtelijke, voor de veelspeler wellicht wat te beperkte, keuzes.

Droomhuis

Page 20: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

20 SPEL!

Tijdens de komende zomer-beurs op 23 september zal ook de jaarlijkse Algemene Leden-vergadering worden gehou-den (15.00-16.30 uur). Op de voorlopige agenda staan onder andere de volgende punten: financieel jaarverslag 2016-2017, verslag Kascommissie, begroting 2018-2019, vaststel-ling contributie 2018-2019 en verantwoording door het be-stuur over het gevoerde beleid tijdens het afgelopen jaar. Ook zal het bestuur aandacht beste-den aan de plannen voor het komende jaar.

De stukken voor de ALV, de agenda en notulen, het financi-eel jaarverslag en de begroting zullen uiterlijk zeven dagen voor de ALV per e-mail worden toegestuurd. Ook zijn ze dan beschikbaar op het ledengedeel-te van de Ducosimwebsite en worden ze eventueel op verzoek per post toegestuurd.

Bekendmaking genomineerdenDe jury van de Nederlandse Spellenprijs kiest dit najaar weer het beste familiespel en het beste expertspel. Op deze beurs worden in elke categorie de drie

genomineerden onthuld. Uiter-aard kun je de genomineerde spellen op de beurs spelen.

Loterij op zomerbeursHet is alweer een lange tijd gele-den dat er een loterij gehouden werd tijdens onze beurs. Mede dankzij een gift (waarvoor dank!) kunnen we de komende beurs weer diverse spellen verloten. Lo-ten kunnen bij de ingang van de beurs bij de bestuursstand wor-den gekocht. De trekking van de loterij zal na afloop van de ALV plaatsvinden. Verder zullen de gebruikelijke winkels en grote

en kleine uitgevers aanwezig zijn. En onze eigen Bring & Buy-stand zal er ook weer staan.

23 september 2017: zomerbeurs met ALV, NSP-nominaties en loterij!

In de Nieuwsbrief hebben we ver-teld dat de Websitecommissie be-zig is met de website. Op moment van schrijven hebben we verschil-lende mensen benaderd die voor ons de site willen ontwerpen. We hopen dat op de ALV de eerste beelden te zien zijn!

WEBSITE

Op 11 juni vond in Eindhoven de Fantasy Court plaats, georga-niseerd door de Eindhovense bord- en rollenspellenvereninging ‘Knights of the Kitchentable’. Op deze warme dag hebben di-verse elven, ridders, priesters en andere middeleeuwse figuren bij onze stand spellen gespeeld en uitleg gekregen over wat wij als vereniging zoal doen. Het was een geslaagde dag. We hebben be-grepen dat de Fantasy Court volgend jaar weer (en dan ook groot-ser) georganiseerd gaat worden. Wij hopen er dan weer bij te zijn.

Fantasy Court

De Fantasy Court leverde ons ook een nieuwe bevriende web-winkel op: Bordspel&zo (www.bordspelenzo.nl). Ducosimleden krijgen ook hier 10% korting op hun aankopen. Daarnaast krijg je bij deze winkel 5% van je aan-koopbedrag terug in de vorm van spaarpunten, die je bij vol-gende aankopen kunt besteden.

Een nieuwe bevriende winkel

Om gebruik te maken van de korting bij bestellingen via we-bwinkels willen de webwinkels dat je een code invoert om te controleren of je ‘echt’ lid bent van de vereniging. Op dit moment zijn we bezig met het maken van een pagina op het ledengedeelte van onze website

waar je de codes kunt vinden. Zodra deze pagina beschikbaar is, laten we dat weten. Sommi-ge webwinkels vinden het ook goed als je een scan opstuurt van de ledenpas. Ook daarover kun je informatie vinden op deze toekomstige ‘codepagina’ van onze website.

Bestellen via Internet bij bevriende (web)winkels

Een veelgehoorde vraag van Ducosimleden is: hoe kan ik in contact komen met andere leden om samen mee te spelen? Omdat we niet zomaar namen en adressen van leden mogen uitwisselen, hebben we gezocht naar een andere oplossing voor dit probleem. We denken die gevonden te hebben op Bord-spelmania.eu. Daar zal een Fo-rum komen speciaal voor onze leden, waar je posts kunt plaat-sen met verzoeken tot contact.

Het Forum zal alleen toeganke-lijk zijn voor Ducosimleden.

De precieze naam en werking van het Forum zal op moment van online gaan bekend ge-maakt worden, via de Nieuws-brief, de volgende Spel! en wel-licht al op de aanstaande ALV.

Wij bedanken alvast de men-sen van Bordspelmania.eu voor hun medewerking.

Forum voor leden Ducosim op Bordspelmania.eu

Page 21: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Vanaf 1996 bestond er een web-winkel, met een verkoopkraam op beurzen. Niets bijzonders, totdat in 2014 de ‘brick & mortar’-locatie opgericht werd. Sindsdien kun je in Aalsmeer, aan de Legmeerdijk 169a, te-recht bij Spellencentrum Ag-artha. Opgericht door eigenaar Richard de Rijk samen met Ellis Hendriksen en Lee D’Arcy, met hulp van Stefan Ros, Jeroen van Emde Boas en Julia Groothuis.

Hoe zijn jullie tot deze naam gekomen?We zijn een ontmoetingsplaats voor iedereen die iets met spel-len heeft: spelers, spellenbeden-kers, fabrikanten, tekenaars en uitgevers. Vandaar ‘Spellencen-trum’. Daarbij zochten we een naam die symbool staat voor middelpunt. Agartha is in veel

culturen al eeuwen het myste-rieuze rijk in het binnenste van de aarde. Dus dat was meteen ‘middelpunt’ en een naam met een sfeer die wel bij spellen past.

Waarom een spellenwinkel?Het spelen van spellen en het be-denken ervan staat bij ons cen-traal. Daar is ruimte voor nodig. En toen deze ruimte in beeld kwam, was het meteen een mooie stap om van webwinkel naar een echte winkel te gaan.

Waar bestaat jullie assortiment uit en wat is jullie specialisatie?We hebben vooral bordspel-len, kaartspellen en spellen van Nederlandse spellenbedenkers. Daarnaast hebben we nog mi-niaturen, dobbelstenen en ver-zamelkaarten. Omdat we veel

spellenbedenkers kennen, is er altijd wel een nieuw prototype of spel te spelen. Daarnaast kun je zelf minimaal acht mensen regelen voor een toernooitje en bij ons komen spelen. Dan krij-gen alle deelnemers meteen 10% korting op alle artikelen van dat spel. En: heb je een interessant verhaal? Dan kun je dat bij ons komen presenteren in onze be-amerhoek met banken.

Wat is volgens jullie het leuk-ste spel van de afgelopen tijd?We bedenken allemaal onze ei-gen spellen, dus dat is een lastige gewetensvraag …

Kunnen er bij jullie spellen gespeeld worden?Jazeker, we hebben ruimte voor ongeveer vijftig spelers en een spellenkast met meer dan hon-derd spellen die gespeeld kun-nen worden. Dit kan elke tweede zondag van de maand van 12.30 tot 17.00 uur. Houd voor de ze-kerheid onze Facebook-pagina in de gaten. De toegang is gra-tis en parkeren is gratis op eigen terrein. Maar ook als je met je spelersgroep of vereniging een

vaste plek om te spelen zoekt, of een keer een toernooiruimte, kun je bij ons terecht. Neem dan gerust contact met ons op.

Als ik Ducosim zeg, wat zeg jij dan?Al meer dan 15 jaar prettige sa-menwerking en gezelligheid!

Wat zijn jullie toekomstwen-sen voor de winkel?Uitbreiden naar de vliering, zo-dat we honderd mensen kwijt kunnen. En meer ontmoetingen en testsessies tussen bedenkers en uitgevers. Er zijn (en komen) al een paar spellen uit die bij ons getest zijn, maar dat mogen er meer worden. We hopen zo dat Nederlandse spellenbedenkers serieus mee kunnen doen in het internationale ‘geweld’.

Zeven vragen aan een Bevriende Winkel Spellencentrum Agartha in Aalsmeer

DUCOSIMS VRIENDENBOEKJEWe plaatsen weer een Bevriende Winkel in de schijnwerpers. Ducosim-leden krijgen hier een leuke korting bij hun aankopen. Misschien ken je ze allemaal al, of misschien ben je er nog niet gaan shoppen. Door mid-del van ons vriendenboekje stellen wij ze graag aan je voor. Deze keer: Spellencentrum Agartha.

21SPEL!

Page 22: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

22 SPEL!

GroningenGroningenPurperen Draak www.purperendraak.nl

OverijsselDeventer Koning Willemwww.koning-willem.com

GelderlandArnhem Vendetta Spellencentrumwww.vendettaspellencentrum.nl

UtrechtAmersfoort’t Ezelsoor (tweedehands spellen) www.ezelsoor.comSpellenpoortwww.spellenpoort.com

Utrecht Subcultures www.subcultures.nlThe Joker www.the-joker.nl

Noord-HollandAalsmeerSpellencentrum Agarthawww.spellencentrumagartha.nl

Haarlem Spellenhuis Haarlemwww.spellenhuis.nl

Hilversum Vendetta Spellencentrumwww.vendettaspellencentrum.nl

Zuid-HollandDelft Speldoradowww.speldorado.com

Den Haag De Koperen Pionwww.dekoperenpion.nlSpellenhuis Den Haagwww.spellenhuis.nl

Leiden De Tafelridderwww.tafelridder.nlDe Vliegershopwww.vliegershop.nlTolkienwinkel www.tolkienwinkel.nlRotterdamThe Gamefreak www.thegamefreak.nl

Noord-BrabantBreda Dé Spellenwinkelwww.despellenwinkelbreda.nlLatte’s and Literaturewww.lattesandliterature.com

DuitslandEssen Fantasy En’Counterwww.FanEn.com

WebshopsBordspel&zowww.bordspelenzo.nlDe Rode Pionwww.derodepion.nlGameForcewww.gameforce.nlMiniatures Wargameswww.miniatureswargames.com Muizenshop.nl www.gezelschapsspellenshop.nl www.reisspellenshop.nl www.kaartspellenshop.nlwww.buitenspellenshop.nl www.drankspellenshop.nl www.erotiekspellenshop.nlwww.legpuzzelstore.nlwww.rubikscubeshop.nl www.dobbelspellenshop.nlSpelkopen.nl www.spelkopen.nl Speltoren www.speltoren.nlSimtasia www.simtasia.shopToys&Zowww.toysenzo.nlTweedehandsspellen.nl www.tweedehandsspellen.nlUGG Distributionwww.ugg.de

Bevriende winkelsBevriende Winkels geven 10% korting op het assortiment of een deel ervan. Meld afwijkingen s.v.p. bij de secretaris van Ducosim. Informatie over adressen en openingstijden (winkels) of kortingscodes (webwinkels) vind je op http://www.ducosim.nl/winkels.

RedactieHoofdredacteurNiek EderveenJoh. v. Eindhovenstr. 14 5611 TL EindhovenT 06-28421619 E [email protected]

EindredacteurMariska Burger-KuiperHertenstraat 103817 WL AmersfoortE [email protected]

Bureauredactie Erwin Broens, Han Heidema, Ronald Hoekstra, e.a.

Redacteur Bordspellen Hans van Halteren E [email protected]

Redacteur Bordwargames Hans Korting E [email protected]

Redacteur RollenspellenMaurice Strubel E [email protected]

Redacteur Miniaturenwargames Arthur van der SterE [email protected]

Redacteur Verzamelspellen Marcel van RavensbergE [email protected]

Fotoredacteur Henk RollemanE [email protected]

Redacteur Spellenbeurzen Han Heidema E [email protected]

Redacteur Spel!enkaarten Han Heidema E [email protected]

Redacteur Website Maurice StrubelE [email protected]

Advertenties Niek EderveenE [email protected]

Opmaak Corina Gloudemans-van Drunen E [email protected] Dynamo-Humm Lichtenhorststraat 35, 6942 GS DidamE [email protected]

BestuursledenVoorzitter Jeroen van Emde BoasT 06-18469835E [email protected]

Penningmeester Michael ThornE [email protected]

Secretaris / LedenadministratieMariska Burger-KuiperHertenstraat 103817 WL Amersfoort E [email protected]

Beursorganisator Eelke Heidinga E [email protected]

PR functionaris vacature

Algemene bestuursleden Lesley van Hasselt E [email protected] Verberne E [email protected] van VugtE [email protected]

Deadlines21.2 29 september21.3 29 december

Overname van (delen van) artike-len uit Spel! is toegestaan, mits met toestemming van de auteur en bron-vermelding. De redactie beslist over plaatsing van de ingestuurde kopij en behoudt zich het recht voor artikelen te wijzigen of in te korten. Ducosim is niet aansprakelijk voor de inhoud van de artikelen zoals opgenomen in deze uitgave en neemt geen verantwoorde-lijkheid voor de geplaatste artikelen.

De waardering bij recensies vindt plaats op een (afgeronde) rapportschaal, met 1 onspeelbaar en 10 perfect.

Colofon

Algemeen

Spel! is een uitgave van Ducosim, de Landelijke Spellenvereniging, en verschijnt 4 keer per jaar: www.ducosim.nl

Page 23: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Bordspellen

23SPEL!

Het is de makers wonderwel gelukt om echt al-les voor een avontuur te vertalen naar kaarten: landschap, informatie, spullen, eten, acties, wille-keurige resultaten, gezondheid, ervaringspunten, en zelfs de toestand van de wereld wordt ermee bijgehouden. Alleen voor de levensduur van de spullen zijn wat dobbelstenen aanwezig.

KaartmechanismenMet een tot vier personages (keus uit zeven, ie-der met eigen vaardigheden), begin je het spel op een losse genummerde tegel die een stuk land-schap laat zien. Je krijgt soms acties aangeboden op de kaart, en ernaast komen regiogekoppelde ontdekkingskaarten, die je eerst moet afwerken voor je het landschap eronder kunt zien (op de huidige tegel aangegeven met een nummer, dus niet willekeurig). Eenmaal zichtbaar kun je naar het nieuwe landschap toe lopen. Opsplitsen mag, maar heeft volgens mij meer nadelen dan voordelen. Soms vind je langere reizen, via an-dere kaartsoorten, en die moeten gezamenlijk. Het doel van het spel is om de vloek op te heffen die op je rust. Over hoe dat moet krijg je alleen een vage aanwijzing. Daarna zul je het continent moeten gaan afspeuren om de ingrediënten voor de winst te vinden. En dan nog alles afwerken voor je dood bent …

Alle acties betaal je door een aangegeven aantal kaarten te spelen van je actiestapel. Maar die moeten dan wel genoeg succespunten tonen om de actie te laten slagen. Omdat mislukken pijnlijk kan zijn, mag je meer kaarten spelen, maar dat wil je niet per se: bij een lege actiestapel ga je trek-

ken van de aflegstapel en als je dan één van de aanwezige vloekkaar-ten treft, ben je dood, en kun je weer van voren beginnen. Gelukkig kun je je energie aan-vullen (kaarten terughalen naar je actiestapel) door jachtbuit te eten. Actiekaarten en sommige ontdekkingskaarten bevatten verder een actiemogelijkheid voor later gebruik. Dat kan het maken van een object zijn (met helaas eindige bruikbaarheid). Je mag zelf weten welke acties en objecten je meeneemt (tot je handlimiet). Je langzaam groeiende ervaring en kennis helpen je kiezen.

Het slechte en het goede nieuwsZowel goed als slecht (smaakafhankelijk) is dat het spel heel lang duurt. Reken op tientallen uren per avontuur (vijf in de basisdoos, plus al drie uitbreidingen). Voor de eerste keer dan, daarna gaat het natuurlijk sneller omdat je al weet wat je moet doen. Gelukkig kun je tussendoor stoppen. De toestand wordt eenvoudig onthouden door de locatiekaart en ieders huidige kaarten in de juiste vakjes te zetten. En dan komt het slechte nieuws: hetzij bij het afbreken, hetzij bij het weer opbouwen, moet je alle andere langsgekomen kaarten op nummer in de kaartenbakken terugs-orteren! Ten opzichte van de totale speeltijd valt dat wel mee, maar het is een stevige irritatiefac-tor, zeker voor wie gewend is aan de computer.Wat weer goed is aan de kaarten is het fraaie artwork en de mate van detail. Bekijk ze goed voor hints en mogelijkheden; zo geeft aanwezig-heid van bepaalde planten extra opties, als je ze

tenminste kent. En wat je niet in een computerspel zult vinden is het mana-gen van de actiestapel, je hand en je objecten. Dit biedt een stuk weder-speelbaarheid ook nadat je een avon-tuur afhebt.

Dus?Tja, The 7th Continent is zeker niet voor ieder-een geschikt. Voor mij komt het plezier uit het ontdekken en uit het steeds optimaal afstemmen van je mogelijkheden op je waarschijnlijke be-hoeften. En ik denk ook dat je / je groep dat al-lebei leuk moet vinden om het spel op waarde te schatten. Daarbij moet je accepteren dat je soms een heel stuk opnieuw moet doen, want in één keer ga je een avontuur niet afmaken. En dan is er dus dat irritante kaartjes terugzetten.

Vind je die dingen inderdaad leuk, dan biedt The 7th Continent meer dan waar voor zijn geld. Kijk maar naar de backers, waarvan een aanzienlijk percentage op BGG een 10 geeft.

Tekst HANS VAN HALTEREN

AVONTUUR IN 1000 KAARTEN

The 7th Continent

Waardering:

Auteur: Ted AlspachUitgever: Lookout GamesAantal spelers: 2-4Speelduur: ca 2 uurPrijs: ca € 40,- BGG-score: 7,6 (1581)

Pluspunt: Logische spelopbouwMinpunt: Weinig interactie

The 7th Continent

Waardering:

Auteurs: Ludovic Roudy en Bruno SautterUitgever: Serious PoulpAantal spelers: 1 – 4Speelduur: heeeel langPrijs: ca. € 60,-BGG-score: 9,0 (685)

Kort en krachtig: Prachtige solo/coöp, maar wel wat bewerkelijk

1982: Steve Jackson (nee, niet die) en Ian Livingstone maakten boeken voor de eenzame rollenspeler. Je las telkens een genummerd stukje tekst, koos een actie,

dobbelde eventueel, en werd naar een ander nummer gestuurd. Uit-stekend ontvangen, maar snel achterhaald door de computer. 2017: Een kaartspelvariant wordt eindelijk door de plaatselijke verzendboer bezorgd, en de 12.000 smachtende Kickstarterbackers zijn de weken erna niet van het spel weg te slaan.

Page 24: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Een goed familiespel moet een-voudige spelregels hebben. Dat is zeker gelukt. Maak met de borden een parcours (zeven

voorbeelden van eenvoudig tot het echte werk zijn afgedrukt, hoewel één moeilijke onnodig in-gewikkeld werd vanwege foutieve benamingen). Zet je ontdekker op het bord, schud je acht start-kaarten, pak er vier in de hand, en ga! Om over velden heen te lopen moet je een kaart spelen die qua landschap en zwaarte (waarde) minimaal overeenkomt, met eventueel restwaarde kan ach-terveld bedwongen worden. Zo speel je kaarten uit om vooruit te komen. Met overgebleven kaar-ten kun je één nieuwe kaart kopen. Geldkaarten leveren de waarde op, overige kaarten een halve munt. Gekochte kaarten komen op de aflegstapel. Niet gebruikte kaarten kun je nog afleggen, en je vult weer aan tot vier.

MarktwerkingBijzonder is dat van alle soorten kaarten die ge-kocht kunnen worden er maar drie exemplaren zijn. En verder liggen er maar zes soorten in de markt, en dat zijn dus de enige die je dan kunt

kopen. Als de laatste (derde) kaart van een soort gekocht is, komt er een plekje vrij in de markt. Het leuke is dat vanaf dat moment alle kaarten tot je beschikking staan. Koop je inderdaad een kaart die nog niet in de markt te vinden was, dan komen de overige kaarten van die soort op de vrije plek in de markt te liggen. Is de markt dan weer vol, dan wordt de keuze weer beperkt tot die zes soorten.

Met twee spelers krijg je elk twee ontdekkers. Aangezien je niet door bezette velden kunt bewegen, kun je hier heel tactisch blokkeren. Er is altijd wel een al-ternatieve route, maar

24 SPEL!

Een kaartgestuurde race over zeshoekige vakjes met verschillende landschappen – dat hebben we al verschillende keren meegemaakt. Maar als onvervalste deckbuilder? Met Reiner Knizia als auteur?

GA VOOR GOUD

Wettlauf nach El Dorado

Spellenprijzen

Zoals gebruikelijk besteden we in het eerste nummer van het nieuwe jaar

aandacht aan de spellen die geno-mineerd zijn voor de belangrijke spel-

lenprijzen. Alleen is het traject voor de Nederlandse Spellenprijs met in-

gang van dit jaar verschoven. De nominaties zul-len op de Duco-simbeurs bekend

gemaakt worden, en de uitreiking zal bij het Spellenspektakel plaats-vinden. Vandaar dat we ook in komend nummer aandacht zullen besteden aan nominatie-spellen. Nu richten we ons op de meest

prestigieuze prijs ter wereld: (Kenner)Spiel des Jahres. Kingdomino werd

gekroond als Spiel des Jahres (zie Spel! 20.4), de andere genomineerden Magic Maze en Wettlauf nach El Dorado worden op deze pagina’s voorgesteld, net als dit jaars Ken-nerspiel EXIT – Het Spel. Hier waren de andere genomineerden Terraforming Mars (ook Spel! 20.4) en Raüber der Nordsee (volgend nummer).

EXIT – Het SpelElk van de, nu nog, drie doosjes bevat hulpmiddelen, kaarten, en aanwijzigin-gen. Die aanwijzigingen kun je gerust vooraf al doornemen. De hulpmiddelen en zeker de kaarten laat je fijn links lig-gen, tot het tijd is.

StartBen je er klaar voor, dan verdeel je de kaarten in raadselkaarten, hulpkaarten en oplossings-kaarten. Je start met een hulpmiddel, waar-door je achtergrondinformatie en een eerste raadselkaart krijgt. De stopwatch loopt! Snel; raadsels doorgronden, nieuwe aanwijzigingen verkrijgen, en ontsnappen. Niets is te dol; ga er niet vanuit dat het spelmateriaal nog een keer te gebruiken valt.

Los(t)Denk je een raadsel opgelost te hebben, dan krijg je met de code via een ingenieus systeem met op-lossingskaarten terugkoppeling. Succesvol speu-ren wordt beloond met nieuwe raadselkaarten. Zo werk je door alle raadselkaarten heen, om te ontsnappen. Mocht je vastlopen: elk raadsel heeft drie hulpkaarten om toch verder te komen.

AfDe puzzels zijn leuk en afwisselend, alleen was het escape-room-gevoel wat verder te zoeken. Doordat de raadselkaarten gedoseerd binnenkomen, ben je niet met allerlei verschil-lende raadsels tegelijkertijd bezig. Ook speelt de ruimte een veel kleinere rol. Het eenmalige karakter voelt raar; het is jammer dat iemand

ESCAPEROOMPUZZELS IN EEN DOOSJE

Escaperooms zijn hot. Niet verwonderlijk dus

dat er al veel bordspelvarianten zijn. Bijzonder is wel dat de hele EXIT-reeks uitgeroepen is tot Kennerspiel des Jahres. Volgens mij een unicum.

Page 25: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

Doel van het spel is om als groep met alle helden de benodigde items te bemachtigen en de uitgang te be-reiken voordat de tijd om is. Je hebt maar drie mi-nuten, maar daar kan tijd bijkomen doordat een held op een zandlopervakje komt. De opdracht lijkt simpel, maar bij dit spel mag niet gecommu-niceerd worden, enkel via een “Doe iets!” pion die je bij een andere speler neer kunt zetten om duidelijk te maken dat je op hem wacht.

Geen dungeon crawlerWat dit spel anders maakt dan een versnelde va-riant van een dungeon crawler, is dat de spelers geen individueel karakter spelen, maar met een bewegingskaart elk willekeurig karakter kun-nen verplaatsen. Zo kun jij de speler zijn met het kaartje “naar voren” waardoor je alle karakters alleen maar stappen naar voren kunt zetten. Er

zijn geen beurten in dit spel; als jij denkt dat je een nuttige actie uit kunt voeren met een held, dan mag je dat doen. Je moet echter wel wach-ten totdat een andere speler klaar is. Het zit onze helden niet mee, van hun startplek kunnen ze het complete winkelcentrum niet overzien en zul-

len ze door middel van willekeurige tegels steeds meer verkennen. Als het tegenzit, moet de bar-baar eerst aan de ene kant van het winkelcentrum zijn zwaard ophalen voordat hij helemaal aan de

andere kant zijn uitgang vindt. Omdat je nauwelijks kunt communiceren, is het nog verdraaid lastig om ervoor te zorgen dat alle helden op tijd de juiste weg afleggen. Jij kunt wel een plan in je hoofd hebben, maar krijg je je me-despelers hierin mee?

Stille hilariteitPartygames zijn normaal van een afstandje te her-kennen aan het geluid dat ze produceren door het gelach van de spelers. Bij dit spel zal je een paar minuten lang enkel ingehouden gegniffel of getier kunnen waarnemen totdat de tijd verstreken is en er flink nagekaart kan worden.

Tekst DAVE FRANKEN

25SPEL!

die kan wel eens heel ongunstig zijn. Een variant biedt nog willekeurige bonustegels door naast een vulkaan te stoppen. Sommige tegels zijn wel erg sterk (zoals de mogelijkheid om wel door bezette velden te bewegen), zodat je misschien liever zonder deze tegels of variant speelt.

Vele wegenZeker bij een uitdagend parcours komt het spel goed uit de verf. De balans tussen een goed deck opbouwen of snel naar voren gaan, blijft met de blokkademogelijkheden, een delicate. Sommige sterke kaarten kun je eenmalig inzetten. Wil je die wel? Of toch liever minder sterke kaarten, die in je deck blijven? Neem je kaarten die je deck ook weer uitdunnen? Keuzes die afhankelijk van het parcours niet altijd hetzelfde zullen uitvallen.

Tekst NIEK EDERVEEN

Wettlauf nach El Dorado

Waardering:

Auteur: Reiner KniziaUitgever: RavensburgerAantal spelers: 2 – 4Speelduur: 1 uurPrijs: ca. € 40,- BGG-score: 7,4 (448)

Kort en krachtig: Uitdagend deck-buildracespel voor iedereen

EXIT – Het Spel

Waardering:

Auteurs: Inka & Markus BrandUitgever: 999 GamesAantal spelers: 1 – 6Speelduur: 1 - 1½ uurPrijs: ca. € 15,-BGG-score: 7,5 – 7,9 (723 - 999)

Kort en krachtig: Anderhalf uur intensief puzzelplezier

Een tovenaar, een elf, een barbaar en een dwerg lopen een winkelcentrum bin-nen … Dat klinkt als

het begin van een slechte fan-tasymop, maar vormt de basis van dit spel. Reden hiervoor is dat het laatste avontuur van onze dappere helden op een fiasco is uitgelopen en ze hun uitrusting en al hun goudstuk-ken zijn kwijtgeraakt. Het plan is simpel: Elke held rent zo snel mogelijk naar zijn eigen winkel, grijpt zijn uitrusting en holt dan vliegensvlug naar de uitgang.

OP AVONTUUR IN HET WINKELCENTRUMMagic Maze

Magic Maze

Waardering:

Auteur: Kasper LappUitgever: Sit Down!Aantal spelers: 1 – 8Speelduur: 3 – 15 minutenPrijs: € 25,-BGG-score: 7,4 (1177)

Kort en krachtig: Leuke partyvariant op het dungeon crawler genre

anders er ook niets meer mee kan. Neemt niet weg dat we er veel plezier aan beleefd hebben. Er zaten leuke verrassingen tussen. Met de juiste groep is het een heerlijk (anderhalf) uur puzzelen.

Tekst NIEK EDERVEEN

Page 26: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

26 SPEL!

HET BEURSSPEL VAN JACOBUS HENDRIK SCHOONDERBEEKVóór CATAN

Zoals eerder verteld (Spel! 19.1) had ik begin jaren zeventig een aantal octrooien van spellen opgediept. Een van deze vondsten betrof een door Jacobus Hendrik Schoonderbeek in 1940 aangevraagd octrooi voor een spel dat ik dacht al in mijn verzameling ergens te hebben! Vooral de bijgevoegde schets/tekening van het bord bracht mij op het juiste spoor: dit moest Het Beursspel zijn, een spel dat mede bekend is omdat het tentoongesteld is in de kamer van Peter van Pels in het Anne Frank Huis te Amsterdam.

Voorafgaand aan de octrooiaan-vraag blijkt er door uitgevers-

bedrijf Jac. Schoonderbeek al een overeenkomstig spel op de markt te zijn gebracht: Het Beursspel - De dertig beursdagen. Lang heb ik gedacht dat dit slechts een testversie was, omdat ik slechts losse onder-delen kende, maar in mei 2017 kon ik een compleet exemplaar verwer-ven op Marktplaats, volgens de verkoper afkomstig uit de boedel van een (speelgoed?)winkel uit Arnhem met de naam Wolthuis. Op basis hiervan moeten we aannemen dat het spel wel degelijk in productie is geweest en is verkocht. De datum daarvan zal voor de octrooiaanvraag hebben gelegen. Gedacht moet dan worden aan 1939 als jaar waarin het spel is geproduceerd en op de markt gebracht. Dit komt in de tijd overeen met een advertentie in de Provinciale Overijssel-sche en Zwolsche Courant van 29 januari 1940 waarin Magazijn TAMSE meldt: “Ontvangen ’t nieuwe BEURS-SPEL 30 dagen aan de Effecten-beurs”. In een advertentie in De Sumatra Post van 1 juni 1940 wordt het spel als “Een Nieuw Gezelschapsspel” aangeboden, hetgeen betekent dat er ook export naar ‘de Oost’ is geweest net voor het uitbreken van WWII. Wie het spel heeft bedacht is nergens aangegeven maar de grafisch ontwerper heeft wel bord en voorplaat van zijn naam voorzien: Bernard Leemker.

Op 24 januari 1940, met aanvraagnummer 06682, werd door Jacobus Hendrik Schoon-derbeek octrooi aangevraagd voor een “Beurs-speluitrusting”. Het octrooi werd verleend en vervolgens openbaar gemaakt op 15 november 1941. De bij het octrooi gevoegde tekening van het bord is vrijwel zeker van Leemker en de indeling van het bord is een tussenvorm tus-sen “De dertig beursdagen” en het ‘nieuwe’ Beursspel. Ook de tekeningen van de, bij het spel behorende, kaartjes en speelgeld zijn een mixture tussen het vroegere en het latere spel. Opvallend is dat op de spelregels van het latere spel, naast een verwijzing naar de Auteurswet van 1912, wel het aanvraagnummer van het oc-trooi wordt vermeld maar dat spelregels met het toegewezen octrooinummer niet bekend zijn.

De nieuwe versieOp 31 januari 1941 is er een advertentie voor het ‘Nieuwe Beursspel’. Het grafisch ontwerp en de uitvoering van het bord zijn weer van Leem-ker. Gezien de octrooiaanvraag mag worden aangenomen dat Schoonder-beek de auteur van het spel is, of in ieder geval het auteursrecht bezat.

Wat opvalt, is dat er ineens een kaart van Nederland en Nederlandsch-Oost Indië (niet op de octrooi-tekening) nogal prominent in het midden van het

bord is opgenomen. Verondersteld kan worden dat mogelijke orders uit ‘de Oost’ voor het eerste spel aanleiding zijn geweest om de archipel in te voegen in plaats van het ontwerp volgens het octrooi. Het uit-breken van de oorlog heeft een verdere verspreiding buiten de grenzen van Nederland natuurlijk verhin-derd. De uitvoering van het spel heeft duidelijk nog geen last gehad van de latere materiaalschaarste, want je kunt zeker spreken van een ‘luxe’ uitvoering, met metalen opzettertjes die de verschillende producten en diensten waarin gehandeld kan worden represen-teren, misschien geïnspireerd door de speelstukken van het in die tijd ook populaire Monopoly.Dat het spel in de ‘betere’ kringen zeker aftrek heeft gehad, blijkt al uit het exemplaar in het Anne Frank-huis. Daarnaast is het spel niet echt zeldzaam en wordt het regelmatig nog te koop aangeboden, vaak in duidelijk veel gebruikte staat. Een indicatie voor de interesse in een spel is ook de aanwezigheid van door spelers zelf vervaardigde spellen. Een uit Rot-terdam afkomstige zelfgemaakte versie heb ik ooit in een toiletraampje in Leeuwarden gevonden.

Het vervolgLater in de oorlog blijft het spel in productie, maar worden de gebruikte materialen aangepast en van-wege de schaarste derhalve minder fraai. Op zeker moment verdwijnen ook de dure opzettertjes en worden simpeler (standaard)pionnetjes toegevoegd, en wordt toevallig voorhanden papier en karton toe-gepast. Onduidelijk is of het spel nog in productie is gebleven na de oorlog. Gezien het faillissement van de uitgeverij op 16 december 1948 lijkt dat zeer on-waarschijnlijk.

Tekst FRED HORN

Page 27: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

27SPEL!

Naast het kantoor van Quined Games staat hun grote opslagruimte. Het spel La Cosa Nostra, net uitgeleverd (wordt komend nummer bespro-ken), vulde een klein hoekje. Om de volledige ruimte te vullen is een uitdaging van formaat. Trots werd ook de nieuwe versie van Papà Paolo gepresenteerd, met enkele verbeteringen (zoals de geaccentueerde ‘pizzadaken’, spelerskleur en tweepersoonsregels).

HalloweenHet prototype van Halloween was echter dé magneet. Wij speelden met blokjes, maar het geplande resultaat doet ons watertanden. Mooie spooksculpturen maken duidelijk dat er gegrie-zeld moet worden. Om de meeste spookpunten te verdienen, gebruik je elke beurt al je drie (iden-tieke) actiestroken, elk met een spookniveau. Dit bepaalt welke spoken je ter beschikking staan; je start op het laagste niveau (het blauwe spookje), en kan opwaarderen tot het rode überspook. Ver-der toont elke strook acties: van geesten oproe-pen tot spoken, wat – afhankelijk van het spook – meer of minder spookpunten oplevert.

ActieHelaas is je set actieblokjes beperkt, en gekozen acties dek je af. Na beurt één ben je dus drie blok-

jes lichter. Door te rusten op een strook krijg je alle daar ingezette blokjes terug, en kun je de vol-gende beurt dan weer alle acties gebruiken. Alles is gericht op snelheid. Bonusfiches, bonuskaarten, spoken – hoe eerder je iets doet, hoe beter. Dus niet oppotten, maar actie! En ondertussen je ver-edelingsmogelijkheden en bonusacties goed op elkaar afstemmen om tempowinst te maken. De kennismaking is me uitstekend bevallen. Met acht uitliggende (van tweeënvijftig) bonuskaarten is af-wisseling ook gewaarborgd.

Daags erna werd Agra aangekondigd. Deze ver-loopt niet via Kickstarter, en zal ook in Essen verkrijgbaar zijn. De spellenjaargang van Quined Games ziet er goed uit. Met spellen als Halloween zal de opslagruimte nooit lang gevuld blijven.

Tekst NIEK EDERVEEN

Twee jaar geleden was Spel! al een keer op bezoek bij Quined Games (zie nummer 19.3). Nu werden we ter ere van de recente verhuizing uitgenodigd voor een feeste-lijke opening, met speelmoge-lijkheden. Op dus naar Oud-Beijerland, waar het gehele bedrijventerreintje in feest-stemming bleek te verkeren.

POSITIEF SCHRIKKEN TIJDENS OPENING

Quined Games

Bordspellen

Op het bord zijn verschillende vakken afgezet waar je om de meerderheid strijdt. Je hebt al-lemaal een zak met telkens acht fiches met num-mers 6/1, 5/2 en 4/3. Het elke beurt getrokken fiche mag je met de hoge of de lage kant boven leggen. Het eerste op je startpunt, daarna telkens orthogonaal precies zover van een eigen liggend fiche af als dat fiche aangeeft, dus bijvoorbeeld

precies drie hokjes verticaal vanaf een 3. Je mag niet over liggende fiches heenspringen, maar wel een enkel fiche op je eindpunt overbouwen (van wie dan ook); vanaf twee hoog is het veilig. Op het eind tel je allemaal je bovenliggende fiche-punten in elk doelgebied op en krijgt de winnaar vier winstpunten en de tweede twee.

Bekende aspecten in een nieuwe vormIn Glüx beweeg je als in een doolhof, maar de paden zijn sprongen. Je moet leren om de mo-gelijkheden goed te zien. Je ficheplaatsing ba-lanceert tussen afstand maken (grote getallen) en lokale overheersing bouwen (lage getallen). Vergeet het blokkeren van de tegenstander(s) niet! Heb je de padenbouw eenmaal onder de knie, dan kun je aan de winst gaan werken, zoals vaker geconfronteerd met gebiedsoverheersing, spelfasen (opening, middenspel, eindspel), aan-val en verdediging, tempo, dreigingen en zet-dwang, enzovoort. Maar: telkens beperkt door het fiche dat je trekt. Vreemd is wel dat het spel een soort beginpunt lijkt: de alleen even winst-

punten suggereren (ontbrekende) variantregels, en het bord is ook slechts een keuze uit vele mo-gelijkheden. Maar in afwachting van misschien meer bevalt Glüx me ook nu al uitstekend, wel met een lichte voorkeur voor het pure duel met twee spelers.

Tekst HANS VAN HALTEREN

Ik houd van dool-hofspellen en keek dan ook uit naar Glüx. Want daar

bouw je je eigen doolhof, maar eens anders dan met muurtjes of paden. En je doel is niet een eindpunt bereiken, maar meer-derheden halen in bordgebieden. Echt vernieuwend dus …

NUMERIEK DOOLHOF

Glüx

Glüx

Waardering:

Auteur: Jakob AndruschUitgever: Queen GamesAantal spelers: 2 – 4Speelduur: 15 minuten per spelerPrijs: ca. € 25,- BGG-score: 7,4 (450)

Kort en krachtig: Attractief anders abstract positiespel

Page 28: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

28 SPEL!

Miniaturenwargaming

In het doosje krijg je zes sprues infanterie. In totaal genoeg voor 38 miniaturen. Je kunt ze als ‘firing line’ in elkaar zetten of ‘at the ready’. Er zijn verschillende opties voor de hoofden. Je kunt ze de koloniale helm geven, de service cap, of blootshoofds (met of zonder verband). Je kunt ze echter ook de ‘home-service-helm’ geven. Deze figuren zijn zoals iedereen de ko-loniale Engelsen eigenlijk kent, terwijl dit uni-form toch maar een relatief korte periode ge-dragen werd. Verder zijn er twee sprues met commandfiguren. Hierop bevinden zich twee officieren en twee slachtoffers. De officieren hebben een verschillend tenue: veldtenue of standaardtenue. Zoals gebruikelijk heb je veel

extra’s op deze sprue. Je kunt ze zelfs potlood en kladblok geven. Je hebt ook de opties voor trompetter- en vaandeldrager. Tevens heb je ge-noeg onderdelen om een heliograaf te maken. Hier ook weer de optie voor de home-service-helm. Voor de leken: de heliograaf was de wal-kietalkie in het koloniale tijdperk.

De figuren zien er heel goed uit, met zeer veel de-tail. De periode gaat van de Zoeloe Oorlogen tot en met de eerste Boerenoorlog (laatste keer dat ze het rode tenue droegen). Nu is het dus wachten totdat de Perry's uitkomen met hun tegenstan-ders, de Zoeloes. De boeren hebben ze al. Deze serie past heel goed in hun Cape frontier wars.

Al met al ben ik zeer tevreden met deze mi-niaturen. Het detail is het beste wat Perry Mi-niatures te bieden heeft en je krijgt aardig wat modellen voor twintig pond.

Tekst ANTON BOOT

Prijs: £20

Kort en krachtig: Goede details, veel opties, flinke hoeveelheid miniaturen

Perry Miniatures: Zulu War British Infantry

‘SPECIALE REGELS’MiniGamer

THE THIN RED LINE

Onlangs kreeg ik een doosje van de nieuwe plastic Perry Miniatures ‘British

Infantry 1877-1881 (Zulu War)’. Dit zijn zeer herkenbare Britse troepen met hun rode jackets, donkerblauwe broeken en tropen-helmen. Op de sprues zitten verschillende extra’s, zodat je ze kunt ombouwen tot verschillende troepentypen en je hebt de mogelijk-heid de figuren min of meer te individualiseren.

Perry Miniatures: British Infantry (Zulu War) 1877 - 1881

Uit zijn ooghoek zag hij hoe een verrader met zijn jumppack op een heuvel sprong en zijn vreemd ogende geweer op hem richtte. Het was alsof een straal licht hem even raakte. Eigenlijk voelde Marneus aanvankelijk niet zoveel, tot hij probeerde verder te bewegen. Zijn armour was opeens zo zwaar dat het niet meer in beweging te krijgen was. Marneus kon niet anders dan net zo stil staan als de vele standbeelden die in zijn gedachten geplaatst waren. Op dat moment zag

hij uit zijn ooghoeken een Land Raider met hoge snelheid op hem afkomen …

De weg kwijt …De goede oude tweede editie van Warhammer 40K, met wargearregels zoals graviton guns en ruige collisions. Dit ‘glorieuze’ einde van Mar-neus Calgar zal ik niet snel vergeten. Evenmin als de blik in de ogen van mijn tegenstander. Vroeger kon ik ze nog verrassen met combi-naties van wargear op karakters. Maar tegen-woordig word ik voornamelijk zelf verrast. Niet vanwege de regelset zelf en de items die daarin

staan: ik speel (te) weinig, en codices komen sneller uit dan ik kan bijhouden.

‘Vroeger’ waren statistieken en wapens nog door-slaggevend in het functioneren van een eenheid, en die varieerden niet zoveel. En slechts enkele modellen op tafel hadden speciale uitrusting of regels. Maar tegenwoordig heeft bijna elke een-heid zijn eigen speciale regels. Daardoor ben ik gewoon de weg kwijt … (of oud aan het wor-den, maar dat ontken ik natuurlijk).

Tekst CHRIS SMIT

De veldslag was al enige uren gaande toen Marneus Calgar een sprint trok over een klein stukje open veld. Zijn Termi-nator armour en power fields beschermden hem met ge-mak tegen zelfs het zwaarste geschut. Niets zou hem plat krijgen, dus zou hij opnieuw geschiedenis schrijven door de verraderlijke chaoslegioenen een zware slag toe te brengen.

Page 29: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

BordspellenBordwargames

Perry Miniatures: Zulu War British InfantryTHE THIN RED LINE

De Russen kregen door dat de Duitsers plannen hadden om de omsingeling te doorbreken. Ze versterkten dus de ‘ring’ rond de omsingeling en lanceer-den een tegenaanval.

SCS Panzer BattlesPanzer Battles is de negentiende titel uit de Standard Combat Series (SCS) van The Gamers/MMP. Het gebruikt hetzelfde systeem als Bastogne, It Ne-ver Snows en Day of Days; eigenlijk een soort SCS-sub-systeem. Designer Dean Essig wil hiermee deze mobiele slag vatten in een spel van niet al te grote schaal en met een relatief korte speeltijd. Even ter verduidelijking: de SCS-spellen zijn titels die redelijk eenvoudig in opzet zijn en vaak snel zijn op te pakken. Ze gebruiken allemaal dezelfde standaardregels, met daarnaast voor ieder spel een aantal specifieke regels. Het verschil bij het subsysteem zit hem met name in de bewegingsfase van het spel. Waar je normaliter een x aantal bewegingspunten hebt om te bewegen, mag je hier vrij onbeperkt bewegen (Road March), zolang je maar een weg blijft volgen. Er zitten uiter-aard wel enkele kleine beperkingen aan. In Panzer Battles hebben alleen bepaalde Russische eenheden een echte bewegingsbeperking.Een andere ‘afwijking’ van de standaardregels is dat een eenheid op een heu-vel zes hexes ver kan kijken voor artillerievuur (spotten). Normaal gesproken is spotten voor artillerie alleen mogelijk als een eenheid in een hex naast een doelwit staat. Zeker nieuw voor SCS is de chit-pull. Zowel de Duitse als Russische speler heeft een aantal activatiechits voor de aanwezige eenheden. Iedere speler krijgt een chitpool, waaruit hij de chits moet trekken. Er gaat bij iedere speler nog een blanco counter bij om de onzekerheid te vergroten. De speler met het initiatief mag als eerste een activatiechit uit zijn pool trekken.

Verder volgt het spel de standaardregels.

11. Panzer DivisionDe Duitse 11e Pantserdivisie was een eenheid die zijn stempel drukte op de gevechten bij de Chir-rivier. De commandant van deze divisie, Generaal-Majoor Balck, was een zeer ervaren officier, die nauw betrokken was ge-

weest bij de ontwikkeling van gemotoriseerde- en pantser-eenheden. De divisie zou tij-dens de defensieve gevechten

een grote indruk maken. Geconfronteerd met sterke Russische eenheden, moest deze maximaal gebruik maken van haar mobiliteit, slagkracht (de di-visie was relatief gezien nog behoorlijk op sterkte) en energieke leiderschap. Deze wijze van mobiele verdediging, gecombineerd met tegenaanvallen, was dermate indrukwekkend dat de manoeuvres van de 11e voor toekomstige commandanten verplichte lesstof werden.

Het in het spel gebruikte subsysteem is hier uitermate geschikt voor. Je zult met de eenheden moeten manoeuvreren om de Russische aanvallen te stuiten. Omdat de 11e Panzer een activatiechit meer heeft, kan deze dus flexibeler reageren.

Het spelHet spel gebruikt het standaard (versie 1.8) serie-regelboek, met daarnaast een specifiek regelboek van twaalf pagina’s. De echte regels zijn vier pagina’s lang, de rest bestaat uit designer’s notes en vijf scenario’s, waaronder ‘I’ll be Balck’. Er zijn 280 counters, twee dobbelstenen en twee 22”x 34”-kaar-ten. Op deze kaarten staan niet echt veel verschillende terreinsoorten. Het meeste terrein is gewoon open, wit in dit geval, en er lopen wegen over de kaart, die, zoals eerder genoemd, belangrijk zijn voor het bewegen. Een speelbeurt vertegenwoordigt twee tot drie dagen, een hex is 500 meter aan terrein, en de eenheden zijn van compagnie- en bataljonniveau, met een aantal Russische regimenten. Er zijn zes speelbeurten.

Een speelbeurt begint met het vaststellen van het initiatief. De winnende speler trekt een chit en mag dan de desbetreffende formatie, of soms alle formaties, gaan gebruiken. Eerst mogen de artillerie-eenheden vuren of mag een luchtaanval worden uitgevoerd. Het aantal beschikbare luchtaanvallen wordt voor iedere speler met een dobbelsteenworp bepaald. Vervolgens mag de speler Road March gebruiken, om daarna ook nog volgens de normale bewegingsregels te bewegen. Dit wordt gevolgd door gevechten en het be-wegen van eenheden die exploitie mogen gebruiken. Vervolgens moeten de bevoorradingslijnen worden gechecked.

Panzer Battles is een interessante nieuwe titel in de serie.

Tekst HANS KORTING

Toen het Duitse 6e Leger in Stalingrad omsingeld raakte, kreeg dit het bevel om niet uit te breken. Stalingrad moest bezet blijven (althans het deel dat in Duitse handen was). Göring bedacht dat de Luft-waffe de troepen wel vanuit de

lucht kon bevoorraden. Niet dus! Vervolgens werd besloten om Stalingrad van buitenaf te ontzetten. Veldmaarschalk Erich von Manstein gaf aan dat deze aanval snel moest plaatsvinden.

Panzer Battles

Waardering:

Auteur: Dean Essig Uitgever: Multi-Man PublishingAantal spelers: 2 Speelduur: 2+ uur Prijs: $ 48 BGG-score: 8,0 (35)

Kort en krachtig: Leuk spel, veel manoeuvreerruimte door de grootte van de kaart, solo ook prima

Panzer Battles11TH PANZER ON THE CHIR RIVER

29SPEL!

Tweede van links: Balck

Page 30: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

30 SPEL!

DE MUUR VERDEDIGEN IN SIEGE AT DALNISH

In Sanders spellen vin-den we ook een paar series terug. Zo zijn er al twee trilogieën met war-games waarin het rijk van Lassadar wordt belaagd door vijanden. De twee-

de trilogie start met een belegering waarin jij moet proberen twaalf baronnen tegen te houden tot de versterkingen aankomen.Voor je muur vind je twee willekeurige vijande-lijke eenheden, vervangen zodra dood. Elke beurt gooien die eerst of ze je raken en dan voor schade; sommige eenheden beschadigen de uit blokjes op-gebouwde muur, andere jouw troepen tegenover hen, en sommige zelfs allebei. Zijn je muur of troe-pen op, dan verlies je.

Verdedigen maar…Jijzelf beschikt ook over diverse troepen, niet wille-keurig, die ieder een eigen schadepatroon hebben, bijvoorbeeld je katapult een vak van 2x2. Op de vijandige eenheid staan blokken dobbelstenen die je met een gelukt schot verlaagt. Je moet telkens de juiste eenheden inzetten, op basis van inzetkos-ten, verwachte raakkans, schade en patroon. Of je gebruikt je actiepunten voor reparaties. Wat extra

opties, beperkt in voorraad, plus wat magie, bie-den nog meer keuze. Na elf tot vijftien (afhanke-lijk van moeilijkheidsgraad) door jou aangerichte schadepunten wordt de leidende baron vervangen door een nieuwe, met een eigen hinderlijke regel-aanpassing. Na tien tot twaalf baronnen komen je versterkingen, en win je.

Het systeem is even wennen, maar kun je je gaan richten op de niet triviale tactiek en strategie. Na-tuurlijk speelt geluk een rol, maar er wordt zoveel gedobbeld dat het vaak wel uitmiddelt. Ik vind het spel boeiend, maar het voortdurende omdraaien van de schadedobbelstenen irriteert. Eventueel maar wachten op de in ontwikkeling zijnde app.(HvH)

HANDELEN VIA DE ZIJDEROUTE BIJ SERICAHet Romeinse Rijk en de Han Dynastie sturen karavanen vol handelsgoederen over de zijderoute naar elkaar. Tegelijker-tijd steken ze elkaar naar de kroon door het eigen rijk zo goed mogelijk uit te bou-wen. Dit asymmetrische deckbuildingspel is voor twee personen.Voor het behoorlijke extra materiaal moest ik ver-schillende spellendozen plunderen. Dan begin je met bepalen welke speler China vertegenwoor-

digt, en wie Romein is. Je krijgt een eigen set van vier kaarten (die maar één kaart verschilt), blind aangevuld met twee kaarten. Op de markt worden steeds vier kaarten aangeboden. Dit zijn zowel bo-nusacties als potentiële gebouwen.

OaseJe hebt vier kaarten openliggen. Tijdens je beurt schaf je bouwrechten en goederen aan (verschil-lende goederen per rijk), koop je met goederen marktkaarten voor je aflegstapel, bouw je openlig-gende kaarten door te betalen met bouwrechten, bestrijd je bandieten, start je handelskaravanen en beweegt ze, alvorens je overgebleven kaarten af te leggen en vier nieuwe kaarten open te leggen.De vele verschillende kaarten bieden extra mo-gelijkheden; meestal een voordeel tijdens een specifieke fase. Voorbeelden: aanschafkorting, bandietverdelger en turbokaravaan. Origineel is dat gebouwde kaarten het voordeel niet meer op-leveren; je bouwt halverwege je beurt! Daarente-gen leveren sommige kaarten juist als gebouw wel ondersteuning tegen bandieten.

WoestijnGoederen die via een karavaan het andere rijk be-reiken, kunnen daar goedkoop aangeschaft wor-den. Dat zo’n karavaan redelijk wat punten ople-vert, maakt het toch interessant. Helaas bedreigen bandieten de woestijn. De stapel zit vol gespuis, en zolang ze de markt bevolken, plunderen ze kara-vanen. Succesvol bestrijden levert een behoorlijke bonus op. De Romein heeft hier letterlijk de betere kaarten. Sowieso zijn sommige kaarten veel toe-gankelijker voor een specifieke speler. Dit betekent dat de markt nogal verstopt kan raken, en dat een speler daar weinig tegen kan doen.

Fata morganaHet spel eindigt direct als een speler z’n tiende gebouw heeft gebouwd. Tegelijkertijd mag je al je openliggende kaarten bouwen tijdens je beurt. Als je genoeg bouwt en aanschaft, kun je dus na drie beurten klaar zijn! Je krijgt weliswaar bonus-sen voor samenhangend bouwen, maar snelheid is vaak belangrijker. En dan is startspeler zijn wel een groot voordeel. Jammer. Hoe interessant het spel ook is, het voelt nog niet af. Het zou al helpen als kaarten gegroepeerd worden (zodat niet alles direct kan verschijnen), als er een ‘nabeurt’ is en als er meer bouwbeperkingen gelden. Ik denk dat een goede uitgever hier een prachtig spel van zou kun-nen maken, maar het huidige niveau is niet aan mij besteed. (NE)

Bordspellen

Thema’s en Trends

Spellen worden er niet goedkoper op. Bij de maximalistische is een stevige prijs te ver-wachten, maar ook bij andere spellen zien we vaak luxe materiaal dat het spel net wat duurder maakt. Toch kun je in deze tijd nog steeds gratis spellen vinden, die je alleen even moet afdrukken, knippen, plakken, en eventueel aanvullen met standaard materiaal. Dergelijke print-and-play (P&P) uitvoeringen zijn er soms om campagnes op Kickstarter

te ondersteunen, maar er zijn ook ontwerpers die hun spellen gewoon vrijgeven, vaak op BGG. Waarschijnlijk de meest productieve van deze filantropen is Todd Sanders (zie https://boardgamegeek.com/boardgamedesigner/42166/todd-sanders), met meer dan vijftig P&P spellen, vooral eenpersoons. In deze T&T bekijken we er een aantal, maar laat je niet weerhouden om de rest zelf eens te bekijken, al is het maar om het vaak heel fraaie artwork te bewonderen. Een aantal gaat trouwens via Kickstarter uitgegeven worden door LudiCreations, maar ook die blijven gratis beschikbaar als P&P.

Print-and-Play van Todd Sanders

Page 31: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

37SPEL!

PIRAMIDES IN IUNUPlaats met jouw Egyptische volk de andere in de schaduw. Speel kaarten met negen verschillende ambachtslieden (inclusief farao trouwens) zo uit, dat je ook meer-derheden verwerft. Kaarteffecten brengen je doel dichterbij.

Todd Sanders heeft oog voor uiterlijk. Hier gebruikt hij passend piramidevormige dob-belstenen. Zelfs de am-

bachtslieden zijn piramidevormig opgebouwd, boeren zijn één punt waard en komen negen keer voor, de farao van negen punten is uniek.

Eenvoudige komafJe beurt is eenvoudig: een kaart uitleggen, twee in de markt plaatsen, drie andere ervoor terugpak-ken en markt aanvullen. Kan de markt niet meer aangevuld worden, ronde uitspelen. Meerderhe-den leveren punten op (één voor de farao, negen voor de boeren). Je mag ineens twee kaarten van dezelfde soort uitspelen; kost één geld. Dankzij kaarteffecten kun je geld krijgen, brood kopen (op kaarten leggen voor bonuspunten) of een eindbo-nuskaart (afterlife) verwerven, waarmee je flink kunt scoren – mits je eraan voldoet.

SuperkrachtDat juist hoge kaarten sterke effecten hebben, vind ik spijtig. De schriftgeleerde van acht laat je een extra kaart dicht uitleggen (die bij de telling dus meerderheden kan omgooien!), de edelman (zeven) bezorgt je veel geld, en de priester (zes) een eindbonuskaart. De boer daarentegen maakt per paar brood goedkoper, maar wordt gejat door een soldaat (vier). Wie speelt dan boeren zonder bescherming (diezelfde soldaat)? Het kaartengeluk speelt dus een grote rol, maar de beperkte speel-duur en overzichtelijke regels maken het nog wel geschikt als familiespel of tussendoortje. (NE)

DE CORRUPTIE TEGENHOUDEN IN THE DRAUGRHet dorpje Stjørdal wordt bedreigd door zes Draugr, gereanimeerde doden met kwalijke magie. Aan jou om er vier te do-den voor ze te veel van de dorp volledig gecorrumpeerd hebben.Het dorp bestaat uit 3x5 locatie- en persoonskaar-ten; aan beide kanten van elke rij ligt een Draugr. Voor elke beurt gooi je twee dobbelstenen, die be-palen welke Draugr actief wordt, en welk symbool (elke kaart heeft er drie) in die rij een corruptiefi-che oplevert (of later rijen, want rijen van gedode Draugr worden door een collega overgenomen). Zodra zeven personen of acht kaarten vier fiches hebben, heb je verloren.

Vertragen of verslaan?Jij loopt over de kaarten, helaas redelijk beperkt in je vrijheid, en gebruikt de actie van je eindpunt. Die levert ijzer of heilig water op, of laat je dat op Draugr gooien, waardoor ze uiteindelijk dood-gaan. Of ze geven tijdelijk bescherming tegen corruptie, of halen fiches weg. Je doel is om vier Draugr te doden, maar soms moet je even corrup-tie bestrijden omdat je anders verliest, of omdat je anders de actie van de gecorrumpeerde persoon gaat verliezen. Mede door het artwork is de sfeer goed getroffen. De corruptie neemt onvermijde-lijk toe, en tegen het eind begin je echt wel haast te krijgen. Vooral dan beginnen de keuzes lastig te worden. Toch kan het spel me niet blijvend boeien. Het komt neer op in het begin de juiste routes bepalen, en die dan maar afwerken, soms omgeleid om een noodgeval op te lossen. Maar vier velletjes P&P kun je misschien ook voor een paar keer spelen wel overhebben. (HvH)

ONTSPANNEN TUINIEREN MET MR. CABBAGEHEAD’S GARDENOm indruk te maken op je geliefde Ms. Eudora Brassica (ja, alle personen in dit spel zijn gepersonificeerde groenten, het-geen wel wat verwondering zal scheppen bij mensen die je zien spelen), probeer je je tuintje zo mooi mogelijk in te richten. Dezelfde groenten liefst naast elkaar, en ook grotere patronen, zoals langs de ran-den maar één soort.Elke beurt trek je drie van de 45 groentekaarten en kiest er één uit om hem ergens in je 3x6 tuin te leggen. Na vijftien beurten krijg je punten voor aangrenzende groepen van dezelfde groente, meer naarmate de groente zeldzamer is. Verder krijg je nog bonussen voor speciale patronen.

Niet helemaal rechtlijnigBehalve dat je niet weet wat wanneer langs zal ko-men, zijn er nog twee complicaties. Allereerst heb je de hulp van zes bijen. Kies je de linkse kaart, kost dat een bij, de rechtse levert er een. Kun je niet betalen of ontvangen, dan is de betreffende kaart geblokkeerd. Ook komt er na elke vijf beurten een vervelende buur langs, die volgens bepaalde regels een kaart uit je tuin steelt. Maar bij handig spel en wat geluk kun je dit soms voorkomen.Het klinkt niet meteen door in de beschrijving, maar Mr. Cabbagehead’s Garden is een verrassend verslavend spel. Ja, er is een flinke geluksfactor, ze-ker met die irritante buren, maar bij tien minuten speeltijd is dat geen ramp. Er is in ieder geval meer te kiezen dan in de meeste andere spellen met deze complexiteit en lengte. (HvH)

Tekst HANS VAN HALTEREN EN

NIEK EDERVEEN

Serica

Waardering:

Auteur: Todd SandersUitgever: In eigen beheerAantal spelers: 2 Speelduur: 30 min.Prijs: gratis BGG-score: 6,7 (34)

Kort en krachtig: Veelbelovende asymmetrische deckbuilder die schreeuwt om redactie

IUNU

Waardering:

Auteur: Todd SandersUitgever: Air and Nothingness Press, binnenkort LudiCreationsAantal spelers: 2 – 4Prijs: gratis Speelduur: 30 minuten

Kort en krachtig: Eenvoudig meer-derhedenspel met kaartengeluk

The Draugr

Waardering:

Auteur: Todd SandersUitgever: Air and Nothingness PressAantal spelers: 1Speelduur: 15-20 minutenPrijs: gratis BGG-score: 7,2 (46)

Kort en krachtig: Routeplannen onder horrordruk

Shadows upon Lassadar: The Siege at Dalnish

Waardering:

Auteur: Todd SandersUitgever: Air and Nothingness PressAantal spelers: 1Speelduur: 30-45 minutenPrijs: gratis BGG-score: 7,2 (19)

Kort en krachtig: Kansoptimalisatie in een wargamesetting

Mr. Cabbagehead’s Garden

Waardering:

Auteur: Todd SandersUitgever: Air and Nothingness Press, binnenkort LudiCreationsAantal spelers: 1 Speelduur: 10 min.Prijs: gratis BGG-score: 7,4 (50)

Kort en krachtig: Setcollectie met elke beurt weer keuzes

31SPEL!

Page 32: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

32 SPEL!

Warhammer Fantasy roleplay met weggevijlde serienummers

Daniel Fox, de auteur, was een fan van War-hammer Fantasy Roleplay, vooral bekend om de grimdark Renaissancesetting alsook het do-delijke en eenvoudige d100 systeem. Toen hij het idee kreeg om een ‘verbeterde’ versie uit te brengen, moest hij hele grote schoenen zien te vullen. Fox heeft verschillende jaren ge-werkt aan ‘zijn’ versie. Het boekwerk dat hij heeft opgeleverd telt net geen zevenhonderd pagina’s (691). Alles ‘riekt’ trouwens naar Warhammer, maar dit wordt nergens expliciet uitgesproken. Zelfs alle bekende monsters uit het universum komen we tegen (zoals Ska-ven, Chaos en Orcs), maar met andere bena-mingen. Persoonlijk vond ik het paradoxaal genoeg een feest van herkenning, gemixt met een gevoel van inspiratieloosheid. Ik begrijp niettemin de keuzes die Fox maakt. Het blijft herkenbaar als Warhammer, maar je wilt niet in een rechtszaak verzeild raken met Games Workshop.

Systeem en karaktercreatieHet systeem is erg eenvoudig. Je gooit een d100 en daarbij dien je gelijk of onder je skill te komen. Modifiers spelen nog een rol, maar het wordt niet in-gewikkelder dan dat. Je creëert een volledig willekeurig karakter op basis van een hele reeks tabellen. Daarbij worden ook geslacht, ras (zoals mens, dwerg en elf) en professie (character class) willekeurig bepaald, alsook welke skills en talents daarbij horen. Je hebt nog wel enige invloed op je uiteindelijke karakter, maar het meeste wordt dus bepaald door de dobbelsteen. In ieder geval zal elk karakter duidelijk anders zijn. Er zijn in totaal 118 verschillende professies, van basic tot advanced. Je kunt in principe drie professies doorlo-pen, eerst basic, dan intermediate en tot slot advanced. Variërend van anar-chist tot astroloog en van bedelaar tot soldaat, allemaal met een eigen unieke reeks aan skills en talents. Bij talents moet je trouwens denken aan feats in D&D. Bijvoorbeeld Saddle-Born geeft je +10 op je mêlee of ranged skills wanneer je te paard vecht. Het gehele karaktercreatie-onderdeel telt ruim tweehonderd pagina’s verdeeld over verschillende hoofdstukken. Je kunt overigens ook magiër worden, maar magie (een hoofdstuk van bijna honderd pagina’s) is behoorlijk wispelturig. Chaos als bovennatuurlijke kracht kan soms vreemde dingen uithalen.

InnovatiesGevechten zijn in Zweihänder inte-ressanter dan in veel andere spellen, en een uitbreiding en verbetering op Warhammer. Je beschikt over

een drietal actiepunten elke ronde, waarbij je kunt kiezen uit 28 verschillen-de acties, die elk weer een bepaald aantal actiepunten kosten. Een gewone aanval kost bijvoorbeeld één actiepunt, maar een Charge kost twee. Zo krijg je tactisch interessante keuzes, die gevechten daardoor des te leuker maken. Andere innovaties zijn dice flipping, waarbij je de tienzijdige dobbelstenen als waarden mag of moet omdraaien: soms in je voordeel, soms in je nadeel. Verder zijn er nog zo’n honderd pagina’s GM-informatie en bijna tweehonderd pagina’s aan monsters en andere tegenstanders.

De wereldHet grootste minpunt van Zweihänder vind ik echter het gebrek aan een onmiddellijk te gebruiken setting. Er worden wel enkele campaign seeds meegegeven voor avonturen tijdens de historische Dertigjarige Oorlog, de verloren kolonie van Roanoke en een tweetal fantasy settings met de fraaie namen Goth Moran en Kahabro. De impliciete default setting voor Zweihän-der lijkt toch onontkoombaar de Old World te zijn van Warhammer Fantasy.

OordeelIs Zweihänder dan ook alleen maar voor diehard Warhammer fans? Nee, dat zou ik zo niet willen stellen, alhoewel het deze groep duidelijk zal aan-spreken. Daniel Fox heeft de eerder genoemde spreekwoordelijke schoenen ruimschoots weten te vullen met een bijzonder complete set aan regels. Met de nadruk op regels, vanwege het ontbreken van een setting. Zweihänder is zeker de moeite waard: het is degelijk van opbouw en je ziet dat er veel aandacht en liefde aan is besteed. Als grimdark je als stijl ligt en je zelf snel genoeg een setting uit je duim zuigt (of simpelweg de Old World gebruikt), dan is dit een hele goede keuze. Overigens brengt Cubicle 7 de vierde editie Warhammer Fantasy Roleplay eind 2017 uit. Wacht je of ben je inmiddels nieuwsgierig naar Zweihänder? Keuzes, keuzes …

Tekst JAN VAN DER WIELEN

Grimdark wordt het genre genoemd dat Zweihänder als stijl en setting heeft. De toon ervan is dystopisch, amo-reel en gewelddadig. Geen zwart-wit-verhoudingen dus, waar het duidelijk is wie de ‘bad guys’ zijn en wie de ‘good guys’. Nee, alles is gehuld in grijstonen en dan met name donkergrijs. Als je Warhammer kent (de RPG of het miniatuurspel), begrijp je waar ik het over heb. Anders zijn Game of Thrones of The Witcher goede referenties.

OLD SCHOOL WARHAMMER FANTASY RPG IN EEN MODERN(ER) JASJE

Rollenspellen

Zweihänder Dark Fantasy Roleplay

Waardering:

Auteur: Daniel Fox Uitgever: Grim & Perilous StudiosSysteem: Warhammer FRP (gemodificeerd)Prijs: $27 (PDF) of $65 (PDF + Hardcover)

Kort en krachtig: Een zeer nette retroclone van Warhammer FRP

Zweihänder – Overleven in een brute en meedogenloze wereldOLD SCHOOL WARHAMMER FANTASY RPG IN EEN MODERN(ER) JASJE

Page 33: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

33SPEL!

Verrassend dat een onbekende Duitse firma als eerste titel met een solitair spel over de slag bij Midway komt bezien vanuit Japans oogpunt, en nog eens heel leuk ook. De eerste editie raakte uitverkocht en er kwam dus een tweede editie!

Je krijgt een ziplockzakje met daarin een regelboekje van acht pagina’s, een kaart (29 x 21 cm) op dik papier, en 55 diecut counters. Alles ziet er prima uit. De regels zijn duidelijk geschreven; zelf kwam ik maar twee probleem-pjes tegen. Er zijn ook twee pagina’s voorbeeldzetten, waardoor alles snel duidelijk wordt. Tevens zijn er drie optionele regels.

Het spelVoor het spel heb je een dobbelsteen nodig en drie bekertjes voor counters, die blind worden getrokken.Aan het begin van het spel leg je de vier counters voor de Japanse vlieg-dekschepen Akagi, Kaga, Soryu en Hiryu rechtsonder op de kaart. Op de counters staat een nummer dat het aantal beschikbare vliegtuigsquadrons aangeeft. Dat is vier voor Akagi en Kaga en drie voor de andere. De counters moeten naar het oosten gericht zijn. Dat is in dit geval naar de bovenzijde van de kaart. We zien een en ander immers vanuit Japans perspectief.Vervolgens plaats je de Midway-counter rechtsboven en doe je de drie coun-ters voor de Amerikaanse vliegdekschepen in één van de bekers. Er is ook nog een dummy voor zo’n schuit, maar die doe je er nog niet bij. Dan doe je de counters voor de Amerikaanse bommenwerpers, met dummy’s, in een be-ker. Dat laatste doe je ook voor de Amerikaanse jachtvliegtuigen. Als laatste gaat het beurtfiche op de 04:30-positie van de tijdlijn. Deze loopt in stappen van een uur tot 19:30.De beurt bestaat uit drie fases: 1) Japanse fase; 2) Verkenningsfase; 3) Ame-rikaanse fase. In de Japanse fase mag je uit een aantal uit te voeren acties kiezen. Je kunt squadrons van je schepen laten opstijgen, squadrons naar

hun doel bewegen, een aanval uitvoeren, landen op je schepen of squadrons weer gevechtsklaar maken voor de volgende missie. Dan komt de Verkenningsfase, waarin beide zijden mogen kij-ken of ze de vijandelijke vloot hebben gevonden. Dit gebeurt met een dobbelsteenworp. Bij een vijf of zes ontdekken de

Amerikanen de Japanse vloot. Dan gooien de Japan-ners, die een zes hiervoor nodig hebben. Als laatste volgt dan de Amerikaanse fase. Die komt overigens pas bij beurt drie in gebruik. Aan het einde van het spel wordt de winst bepaald door het aantal behaal-de overwinningspunten. Die kun je scoren door ui-teraard Midway uit te schakelen, vliegdekschepen te beschadigen of tot zinken te brengen en door vijandelijke squadrons te vernietigen.

Bewegen en aanvallenDe kaart maakt geen gebruik van hexes. Je be-weegt de squadrons van de schepen naar het mid-den van de kaart. De volgende beurt beweeg je ze richting Midway, zuidoost, en draai je de counters een slag richting het zuiden. Heb je de Amerikaanse vloot ontdekt, dan kun je de squadrons ook naar het noordoosten bewegen. Ook dan draai je ze richting het zuiden.

Eenmaal bij het doel aangekomen mag je in de vol-gende beurt een aanval doen. Na de aanval beweeg je de squadrons weer naar het midden van de kaart en draai je ze naar het westen. De volgende beurt mag je op de schepen landen. Let op: je kunt niet opstijgen en landen tegelijk! Je moet een en ander coördineren. Zijn de squadrons geland, dan draai je ze richting het noorden. Om ze weer klaar te maken, draai je ze de volgende beurt weer naar het oos-ten. Voor de bommenwerpers kun je dan kiezen of ze torpedo’s of bommen dragen door de counter op de juiste zijde te leggen.Voor het gevecht worden de counters uit de bekertjes gehaald, totdat er een dummy wordt getrokken. Voor de Amerikaanse vloot geldt dat je eerst een scheepscounter trekt en dan de dummy counter pas in de mix doet. Er kun-nen dus twee Amerikaanse vloten zijn. Gevechten vinden plaats door middel van een dobbelsteenworp. Afhankelijk van de situatie of zijde levert een vijf of zes een treffer op. Raken de vliegdekschepen of Midway beschadigd, dan betekent dit dat zij minder squadrons kunnen bergen.

Al met al een klein maar goed spel van deze nieuwe firma, met goede her-speelbaarheid.

Tekst HANS KORTING

Dr. Richter Konflikt-simulationen: wie al eerder van deze firma had vernomen, mag z’n vinger opsteken. Deze Duitse firma werd in 2015 opgericht door

Benjamin Richter. Het motto van hem is: ‘Make games, not war!’

Bordwargames

Kido Butai

Waardering:

Auteur: Benjamin Richter Aantal spelers: 1Uitgever: Dr. Richter Konfliktsimulation Speelduur: 1 uur Prijs: € 17,- BGG-score: 7,32 (19)

Kort en krachtig: Leuk debuut, klein, goede herspeelbaarheid

Kido ButaiJAPAN’S CARRIERS AT MIDWAY

Page 34: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

34 SPEL!

Bordspellen

AMONKHET EN HAAR VERNIETIGING

Magic: the Gathering

Verzamelspellen

Het verhaal van AmonkhetNa Kaladesh, de wereld van uitvinders, wordt er voortgeborduurd op de Gatewatch, een groep van vijf planeswalkers (één van elke kleur). Op Kaladesh kwam er nog een zesde planeswalker bij (Ajani) en heb-ben ze een plan van Tezzeret, een vijandige planeswalker, kunnen blokkeren. Nu blijkt dat hij handelde uit naam van Nicol Bolas, een

van de oudste wezens in de multiverse en een ont-zettend sterke planeswalker. Deze had een plan met de wereld van Amonkhet, geïnspireerd op het oude Egypte.

Eindelijk wordt de wens van veel Magicspelers ingelost. Amonkhet is één grote woestijn en er is één stad genaamd Naktamun, waar nog wel le-ven is. Verder zijn er veel zombies, en natuurlijk mummies. En daarmee ook de primeur van witte zombies (alle mummies zijn wit).

Wat is er om Amonkhet te doen? Als eerste is er het Egyptische thema, en daar worden ook ver-schillende mechanismen aan verbonden. Er zijn vijf goden (één voor elke kleur). Op Amonkhet denken de mensen door de trials van de goden te overleven, in het hiernamaals te komen (niet be-seffend dat dit door Nicol Bolas opgezet was om goede strijders te krijgen).

Net als in het Therosblok waarin Griekse goden zaten, zijn deze vijf goden indestructible, maar ze werken net anders. Hier zijn het cre-atures die niet kunnen aanvallen of kunnen blokken, tenzij een aan een bepaalde voorwaarde is voldaan. Ook zijn er nu cartouches (een soort nieuwe enchantmenttype) en trials als enchantment, die dus een interactie hebben met de cartouches.

MechanismenDe nieuwe mechanismes zijn Exert, Embalm, Aftermath en Cycling. Laatstgenoemde is een mechanisme dat eens in de zoveel tijd weer

terugkomt. Het is vrij eenvoudig: kaarten met cycling hebben een bepaalde prijs. Voor bijvoorbeeld twee kleurloze mana mag je de kaart discarden en een nieuwe kaart pakken.

Exert is alleen op creatures van toepassing. Als zo’n creature aanvalt en je ‘exert’ het vervolgens dan volgt een extra effect (bijvoorbeeld het creature krijgt geen schade, of een ander creature kan niet blok-ken). Wel is het zo dat het exerted creature één beurt niet untapt. Er zijn natuurlijk kaarten waarbij untappen als bijeffect te vinden is, anders heeft het creature één ronde pauze.

Embalm past heel mooi in het Egyptisch thema; creatures met em-balm die in de aflegstapel liggen kun je voor hun embalmkosten te-rugleggen in het spel. Het wordt dan een token met precies dezelfde eigenschappen als het creature, maar het is ook een mummie gewor-den. Het leuke is dat Wizards alle creatures met embalm ook als token verspreid heeft, dus je kunt ook mooi die kaarten gebruiken.Aftermath is een mechanisme dat nogal wat verwarring oproept. Ten eerste is de lay-out van de kaart nogal vreemd, het is een splitkaart (dus twee kaarten in één), maar de eerste art loopt horizontaal, de tweede verticaal. Het eerste gedeelte van de kaart kan alleen vanuit je hand gespeeld worden. Zo zie je met Dusk bijvoorbeeld dat alle crea-tures met een aanvalskracht van drie doodgaan. Het tweede gedeelte Dawn zegt dat alle creatures met een aanvalskracht twee vanuit de aflegstapel naar je hand gaan. Sommige van deze kaarten zijn instants, andere sorceries, en er zijn combinaties van beide.

Hour of DevastationIn de tweede set is duidelijk dat Nicol Bolas naar Amonkhet komt met zijn eigen bedoelingen. Hij wil krachten uit de planeet halen en een leger van ondoden maken die met zijn magie erg sterk zullen worden. Ook dit is thematisch schitterend verwoord in mechanismen.

Zo is er in plaats van Embalm nu Eternalize. Eternalize werkt gro-tendeels hetzelfde, met twee verschillen: de zombies zijn nu zwart en standaard 4/4. Verder hebben de meeste van deze creatures een klein voordeel als zij in het spel komen, gerelateerd aan de aanvals-

Wizards of the Coast bracht voor Magic: The Gathering drie sets per blok uit. Nu zijn ze echter overgegaan naar twee sets per blok. Hoog tijd om te kijken naar beide sets: Amonkhet en Hour of Devastation. In 2018 komt er overigens helemaal geen blok meer, maar wordt het één grote set.

Page 35: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

35SPEL!

kracht. Als ze via eternalize terugkomen, kan dat voordeel best groot zijn. Exert is ook iets veranderd. Nu zijn er ook creatures die niet hoeven aan te vallen om het toe te passen. Zo genereert er een cre-ature dan mana.

In Hour of Devastation zit vervolgens nog Afflict, wat leuk bedacht is. Een creature heeft afflict met een getal, dat bepaalt hoeveel levens de tegenstander verliest als het creature geblokt wordt. Als je het crea-ture doorlaat, komt er meestal een effect. ‘Wildfire elemental’ (1/4) heeft bijvoorbeeld afflict 4. Dus de tegenstander verliest 4 levens, of 1 als hij hem doorlaat (hij is immers 1/4), maar dan mag de eigenaar wel gratis een instant of sorcery spelen. Erg leuk bedacht; zo zorgt afflict voor lastige dilemma’s.

Als toetje, omdat heel Amonkhet ten prooi valt aan Nicol Bolas en omdat er geen bescherming meer is, zijn er veel landen van het subtype woes-tijn. Heel veel kaarten worden ook beter met woestijn. Creatures die first strike krijgen, of kaarten die effect hebben als je een woestijn aflegt. Erg origineel bedacht en hopelijk iets voor volgende sets, net als afflict.

ConclusieAmonkhet en Hour of Devastation sluiten mooi op elkaar aan en de mechanismen zijn leuk bedacht, al denk ik dat er met cycling meer had gekund. Afflict en vooral exert zijn leuk en goed om mee te spe-len. Embalm is iets minder spectaculair, al zijn er kaarten die daar heel goed mee samenwerken. Eternalize is wel sterker, maar bestaat eigenlijk slechts bij negen kaarten in Hour of Devastation (amper 5%). Dat is wel weinig, en dus jammer.

Het verhaal is wel gaaf bedacht. De Gatewatch verliest uiteindelijk van Nicol Bolas en ze moeten vluchten. Voor veel spelers begon de Gatewatch irritant te worden, want juist deze vijf planeswalkers staan continu in de schijnwerpers, terwijl er ook mooie verhalen zonder hen te vertellen zijn. Zo ook op Amonkhet, waar de krijger Samut ook een planeswalker wordt. Je ziet het als speler, maar hoe dit nou precies tot stand komt is helaas gissen. Wizards heeft ook hierin beterschap beloofd, ik ben benieuwd. Ik vrees dat er tot eind 2018 weinig verandert.

Tekst OSWIN TEN BRINKE

Op het bord zien we 34 eilanden, met kanalen ertussen. Op (bijna) elk eiland ligt een wille-keurig neergelegd fiche van een van 5 typen. Verder zien we 5 (van 18) openliggende hel-pers, 5 (van 28) te bouwen gebouwen, en 5 (van 10) beurttegels.

BootjesfestijnElke beurt kies je een beurttegel, krijgt de 1-3 getoonde bootjes, mag er één bijkopen of ver-kopen, en plaatst je bootjes in een keten, begin-nend hetzij aan de linkerkant, hetzij naast een aanwezige boot met een passende kleur. En dan kies je: óf je raapt op eilanden naast je geplaatste boten fiches, waarmee (twee dezelfde of drie verschillende) je een openliggende helper kunt kopen; óf je bouwt iets op een leeg eiland naast een van je geplaatste boten. De bouwtegels ge-ven aan welke kleuren bootjes naast het eiland moeten liggen, en daarbij maakt het niet uit wie die bootjes ooit geplaatst heeft, zodat je elkaar voortdurend zit te helpen.De puzzel van het bootjes plaatsen wordt nog complexer, doordat beurttegels extra acties ge-ven, zoals twee boten op het bord uitwisselen,

en je helpers ook nog regelwijzigende acties leveren. Het mooiste mechanisme vind ik nog dat elke beurttegel een getal van 1 tot 10 bevat, dat de volgorde voor de volgende beurt bepaalt (betere getallen horen natuurlijk bij magerdere beurtacties). Bij het zoeken naar de beste zet moet je dus niet alleen letten op de directe pun-ten, maar je moet ook rekening houden met de toekomst, van jou en je medespelers.

Mooi, maar …Yamataï is mooi en toegankelijk, en je kunt altijd wel iets bereiken. En de mechanismen zijn op zichzelf ook heel goed. Maar … als je het spel opvat als puur tactisch, dan ga je elke beurt leuk puzzelen voor de beste zet, en dat duurt een poosje, des te irritanter omdat je bij meer dan twee spelers meestal ook niet vooruit kunt denken door de alsmaar verande-rende bordsituatie. Als je strategie toevoegt, dan blijken een paar veelbelovende strategie-en gekoppeld aan bepaalde helpers. Wie zo’n strategie volgt moet dus wel die helper(s) kun-nen kopen als ze beschikbaar komen (als ze tenminste beschikbaar komen). En dat levert

een best zware toevalsfactor op. Al met al lijkt Yamataï goed geschikt voor de familie, maar een twijfelgeval voor de veelspeler.

Tekst HANS VAN HALTEREN

We gaan punten scoren door met geraapte fiches helpers te kopen, en eilanden te bebouwen. Het thema erbij is flinterdun, maar heeft Days of Wonder wel weer ge-inspireerd tot een prachtige uitvoering.

PRACHTIG PUZZELSPELYamataï

De Poorters van Nieuwstad

Waardering:

Auteur: Ted AlspachUitgever: Lookout GamesAantal spelers: 2-4Speelduur: ca 2 uurPrijs: ca € 40,- BGG-score: 7,6 (1581)

Pluspunt: Logische spelopbouwMinpunt: Weinig interactie

Yamataï

Waardering:

Auteurs: Bruno Cathala en Marc PaquienUitgever: Days of WonderAantal spelers: 2-4 Speelduur: 1-2 uur (afhankelijk van analysedrift)Prijs: ca. € 50,-BGG-score: 7,4 (1169)

Kort en krachtig: Prachtig uitgevoerd, interessante mechanismen, maar slechte balans tussen denkwerk en toeval

Bordspellen

Page 36: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

36 SPEL!

Bordspellen

In Clash d’Ardèche probeer je als campingeige-naar tien velden te veroveren. Daarnaast moet je een opdracht halen, waarvoor je bepaalde gebou-wen moet bouwen. Elke ronde bestaat uit een voorseizoen waarin je investeert en een hoogsei-zoen waarin je geld verdient. Wie als eerste zijn taak afmaakt, wint het spel.

VoorseizoenIn het voorseizoen investeren de spelers in hun camping. Ze werven campinggasten, ze kopen extra grond op, ze kopen nieuwe gebouwen, upgraden bestaande gebouwen, of kopen de bur-gemeester om.Extra campinggasten leveren extra geld op in het hoogseizoen. Extra grond opkopen doe je om je gasten of gebouwen een plaats te geven. Ook kun je hiermee een medespeler flink dwarszit-

ten. Door extra gebouwen te kopen, verhoog je de kwaliteit van je camping. Door gebouwen te upgraden kun je werken aan je opdracht. Door de burgemeester om te kopen heb je de moge-lijkheid om van andere spelers terrein of gebou-wen over te nemen.

HoogseizoenIn het hoogseizoen wordt eerst de kwaliteit van de verschillende campings bekeken aan de hand van de hoeveelheid speciale gebouwen per cam-ping. Vervolgens bepaal je dicht de prijs die je per gast wilt ontvangen. Daarna wordt gekeken welke camping de beste prijs/kwaliteitverhou-ding heeft en welke de slechtste.

Van de slechtste camping lopen gasten over naar de beste camping. Nadat er camping-

gasten zijn overgelopen, krijgen de spelers per campinggast in hun camping de prijs die ze hebben vastgesteld.

ConclusieElkaar de tent uitvechten krijgt in dit spel een nieuwe betekenis. Dit is allesbehalve een lieflijk spel in de schattige Ardèche. Het is eerder een landjepik voor gevorderden, zowel qua overlo-pende campinggasten als qua gebieden en ge-bouwen die worden overgenomen.

Toch laat het spel geen bevredigende indruk achter. Er zijn te veel onduidelijkheden in de spelregels. Deze worden door patches via on-der andere boardgamegeek opgelost, maar dit had eerder opgemerkt moeten worden. Ver-der mist het spel balans in onder andere de opdrachtkaarten en in het omkopen van de burgemeester. Ten slotte kun je te gemakkelijk klem komen te zitten tussen je medespelers, waardoor uitbreiding van je camping nau-welijks mogelijk of heel duur wordt. Jammer,

Aan het begin van het spel kies je één van Ne-mo’s motivaties, waardoor het hele spel anders wordt. Je kunt ervoor kiezen om de focus op ontdekken te leggen, wetenschap, oorlogsvoe-ring, of anti-imperialisme. Dit verandert ook de puntentelling. Zo kun je zelf bepalen of je een passieve of agressieve variant wilt spelen. Daar-naast zijn er drie moeilijkheidsgraden. Het is in de eerste plaats een solo-spel, maar je kunt het ook coöperatief spelen.

Avontuur op de oceanenHet bord bestaat voornamelijk uit oceanen

waarin schepen zullen varen die je kunt aan-vallen. Afhankelijk van het gekozen scenario krijg je hier een bepaald aantal punten voor. Je kunt de schepen ook negeren, maar wacht niet te lang, want als alle oceanen vol zijn, verlies je het spel. Je wint het spel door je door een stapel met avonturenkaarten heen te werken en de finalekaart te voltooien.

Aan het begin van elke beurt pak je een avon-turenkaart en voer je uit wat erop staat. Bij de meeste kaarten kun je proberen een test te halen. Als je deze haalt, krijg je een bonus

en punten aan het einde van het spel. Een test halen doe je door te dobbelen, daarbij kun je delen van je schip, bemanningsleden of Nemo zelf inzetten om je kans op slagen te vergroten. Vervolgens rol je dobbelstenen om te bepalen in welke oceanen er nieuwe schepen bijkomen. Het verschil tussen deze dobbelstenen bepaalt hoeveel actiepunten je erbij krijgt.

ActieJe kunt tijdens je beurt je actiepunten gebrui-ken om schatten te zoeken, je onderzeeër te verbeteren, onrust te stoken, of om andere schepen aan te vallen. Als je een ontdekker

OP AVONTUUR MET DE NAUTILUS

Nemo’s War

Kamperen: voor de één de ultieme vakantie, voor de ander synoniem met kramperen. Biedt Clash d’Ardèche het ultieme vakantiegevoel of juist de Hol-landse, natte zomer?

CAMPINGEIGENAREN IN DE CLINCH

Clash d’Ardèche

Eind 19e eeuw, de schepen van de groot-machten domineren de wereldzeeën, maar zijn ouderwets. Jij hebt als kapitein Nemo de beschikking over een hypermoderne onder-zeeër om verre landen te bezoeken, schatten op te duiken en zelfs hier en daar de lokale bevolking te helpen zich los te maken van het juk van een imperiale overheerser.

Page 37: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

37SPEL!

want ondanks de interessante spelideeën zoals de overlopende campinggasten, en de zeker doorschijnende potentie, doet dit spel nu aan als een prototype en niet als een spel dat af is.

Tekst TAMARA BAKKER

of wetenschapper bent, zul je meer bezig zijn met het zoeken naar schatten en het pakken van avonturenkaarten. Een anti-imperialist zal vooral onrust willen stoken.

Het spel komt langzaam op gang, omdat de oce-anen in het begin vrij leeg zijn en er steeds wei-nig schepen bijkomen. Ook heb ik het idee dat ik elke beurt hetzelfde doe, en niet echt naar een doel toewerk, waardoor het snel eentonig wordt. Met zo’n thema had er volgens mij meer ingezeten. Overigens verschillen smaken, ge-tuige de BGG-score.

Tekst DAVE FRANKEN

Acht kaarten, vijf in de hand. Je speelt er in je beurt drie uit, en voert telkens de actie uit. Die acties beperken zich in eerste instantie tot het verkrijgen van een grondstof, een kopieeractie, een bouwactie, en de ‘Jean de la Valette’-actie.

VoorwaartsMet ‘Jean’ gaat de centrale figuur een stapje op het bord verder. Een tonnetje wordt openge-draaid, en je krijgt die grondstof. Maar je kunt nu ook een kaart uit de markt pakken, of juist afleggen. De startmarkt vol bouwmeesters wordt meteen geplunderd. Want met één bouwactie in een groeiende stapel red je het niet.

De bouwactie vormt het hart van het spel. Met de bouwmeester en de juiste grondstoffen reali-seer je een gebouw, en krijg je meteen de bij dat gebouw horende kaart in je hand. Klaar voor gebruik! Jean stuurt enigszins de bouw: zijn

positie bepaalt welke gebouwen bonussen krij-gen. Ook levert aangrenzend bouwen goudkor-ting op. Erg prettig met de vaak voorkomende goudkrapte.

Groeiende activiteitGebouwen zijn punten waard, die verdubbe-len door op te waarderen. Dit kost weer een bouwactie met dezelfde hoeveelheid grondstof-fen, alleen dan zonder het goud. Opwaarderen verdubbelt trouwens ook de grondstof van een gebouw. Belangrijk voor bepaalde kaarten die je via gebouwen in je deck krijgt, want die le-veren bijvoorbeeld zoveel stenen op als er op je gebouwen te zien zijn.

Naast de betere grondstofronselaars, zit er nog al-lerlei pluimage aan gebouwen vast. Van filantro-pen (maar eigen kas meer) tot dieven, van gespe-cialiseerde bouwmeesters tot puntenmachines. Je kaartenset blijft overzichtelijk, want je mag acht gebouwen bouwen. Het spel eindigt met een slot-fase. Je aflegkaarten door je trekstapel schudden, en nog één keer helemaal doorspelen. Wegge-legde kaarten zijn ineens weer in trek!

Geplande stadSnel naar goede kaarten en die vaak inzetten; Valletta wordt vlot gebouwd. Met elk spel an-dere gebouwen biedt het ook genoeg afwisse-ling. Verschillende paden zijn mogelijk, alleen zijn extra bouwmeesters onontbeerlijk. Dat de startmarkt ook voor drie spelers vier bouw-meesters bevat, vind ik het enige minpuntje. Zeker als de specialisten deze keer op vakantie zijn, kun je achter het net vissen. Dan is de kopieeractie heel hard nodig, en word je veel afhankelijker van schudgeluk. De remedie ligt gelukkig voor de hand.

Tekst NIEK EDERVEEN

“We gaan een stad bouwen.” “Oh – rigineel … Italië?” “Nee, in Malta: Valletta.” “Ah, die stenen, dakpannen, hout en goud omzetten in gebouwen, en dan zoveel mogelijk punten scoren?” “Ja, en ook nog deckbuilden.”

DECKBUILDEN MET EEN VLEUGJE POSITIESPELValletta

Valletta

Waardering:

Auteur: Stefan DorraUitgever: Hans im GlückAantal spelers: 2 – 4Speelduur: 45 – 90 minutenPrijs: ca. € 45,- BGG-score: 7,1 (199)

Kort en krachtig: Effectief deckbuilden met variërende bouwplekken

Nemo’s War

Waardering:

Auteur: Chris TaylorUitgever: Victory Point GamesAantal spelers: 1 – 4Speelduur: 60 – 120 minutenPrijs: € 70,- BGG-score: 8,4 (428)

Kort en krachtig: Goede poging, maar had avontuurlijker mogen zijn

Clash d’Ardèche

Waardering:

Auteur: Jan Willem van DijkUitgever: Gaudete GamesAantal spelers: 1 – 4Speelduur: 40 – 75 minutenPrijs: ca. € 40,- BGG-score: 6,9 (15)

Kort en krachtig: Landjepik in de Ardèche met helaas te weinig balans en te veel onduidelijkheden

Page 38: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

38 SPEL!

Algemeen

Een beetje theorieIk ben niet zo'n fan van coöperatieve spellen en van ‘social deduction games’ als Weerwolven. Ik heb zelfs een theorie waarom ik die spellen niet leuk vind. Bij coöperatieve spellen neemt in veel gevallen de meest ervaren speler het spel over en gaat min of meer voor de rest spelen – dan kun je net zo goed solo spelen. Ik wil graag zelf uitvinden hoe en wat. Ik negeer dan ook strategische adviezen als iemand mij een spel uitlegt en probeer die zelf ook zoveel mogelijk te vermijden als ik een spel uitleg. Ik vind het veel interessanter als iemand met iets komt dat nog niet bedacht is!

Social deduction games vind ik meestal te veel puzzelen. Daarnaast zijn ze me vooral niet sociaal genoeg: ik wil graag nog een gesprek kunnen voeren naast het spel zonder dat elk woord meteen op het spel wordt betrokken. Ook ben ik geen fan van een spel nodeloos ingewikkeld maken – zie alle verschillende ambachten en ‘minor improvements’ bij Agricola.

Wat dan welTicket to Ride vind ik een erg leuk instapspel. Niet moeilijk, beetje strategie, maar niet zoveel dat een beginner kansloos is. Ik kan me soms ook erg ver-maken met Codenames: een aardig spel om men-sen te leren kennen. Bij een bepaalde spelgroep in

Amsterdam is Engels de voertaal omdat er veel expats komen. Voor de meesten is dat echter niet de moedertaal. Zodra de kaartjes op tafel liggen worden de smartphones gepakt om de verschillende Engelse termen op te zoeken in het Chinees, Russisch, Spaans en andere talen –soms zelfs door de native speakers. Een erg grappig gezicht!

Zwaardere strategische spellen speel ik bij voorkeur toch met mensen die het al kennen. En die geen (of weinig) last hebben van Analysis Paralysis. Het gaat er volgens mij vaak meer om met wie je speelt dan wat je speelt. Iets preciezer: met wie je welk spel speelt! En ook niet onbelangrijk: de speelomgeving. Zolang er koffie is en niet al te veel herrie ben ik helemaal gelukkig.

SpellenweekendMaar genoeg theorie; wat zijn de spellen van mijn ideale spellendag? We beginnen met Puerto Rico, nog steeds één van de beste spellen die ik ken. En één van de weinige waarover bijna niemand zijn veto uitspreekt bij Tyche, mijn spelgroep in Amstelveen. Daarna een lekker lang en strategisch spel: Through the Ages, of Nations, de ‘light’ variant ervan. Beide zijn ‘civiliza-tion’-spellen, waarin je je eigen rijk opbouwt vanaf de oudheid tot in de moderne tijd. Daarna sluiten we de dag af met een lekker lang en strate-gisch workerplacementspel: Caverna, een heerlijk opbouwspel. Je eigen grot

uithakken en inrichten, velden ploegen en inzaaien, dieren fokken en opeten en daar-naast nog lekker op expeditie met je bewa-pende dwergen! Daar ben je al met al wel een uurtje of twaalf zoet mee! Maar een weekend heeft twee dagen, dus …

De volgende ochtend beginnen we met Vinci. In de tijd van de grote volksverhuizingen probeer je Europa te veroveren met volkeren die verschillende eigenschap-pen hebben en die je kiest nadat ze random zijn be-paald. Het spel is de voorloper van Small World, maar wat abstracter; met minder verschillende counters (minder verguldsel zou een spelvriend van me zeg-

gen), maar met meer mogelijkheden. Dan Die Prinzen von Machu Pic-chu; een spel van Mac Gerdts, ook auteur van Imperial en Concordia. De oude Incastad wordt gebruikt als actieme-chanisme. Het spel heeft twee mogelijke eindes: bereiken en plunderen de Con-quistadores de stad of beëindig je het spel door alle tempels (waar je lama's offert) te bouwen? Tussendoor even iets korts: 7 Wonders, Splendor en San Juan zijn altijd leuke ‘fillers’. Daarna een uitstapje richting licht ‘Ameritrash’: Scythe (hoewel nog altijd voornamelijk een Euro-game). Ik ben erg gecharmeerd van de uitvoering

waarbij je je houten werkers en blokjes in uitsparingen zet, zodat niet de hele handel verschuift als iemand tegen de tafel stoot. Daar zouden meer spelmakers een voorbeeld aan moeten nemen! En dan afsluiten met een spel dat bij mij zeker niet mag ontbreken. Een workerplace-ment met dobbelstenen: Het Stenen Tijdperk!

Tekst ARJO KEMINK

Mijn ideale spellendag

Deze keer het ideale spellenweekend van Arjo Kemink, regelmatig in actie als speluitlegger bij Ducosims demoteam, maar ook ‘regelaar’ bij spelgroep Tyche.

Wat zijn eigenlijk mijn ideale spellen? Ik vind heel veel spellen leuk en ook redelijk wat soorten, te veel om op te noemen binnen de beschikbare ruimte. Ik ben absoluut een Eurogamer. Liefhebber van workerplacement en civ-achtige puntenmachines, waarbij je iets op-bouwt en je gedurende het spel steeds meer mogelijkheden krijgt. Een thema is leuk, maar veel belangrijker vind ik dat het spel goed speelt en dus goed is getest!

Page 39: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig
Page 40: Winnaars en genomineerden HET PERFECTE SPEL? De Poorters van …/pdf's/211ayUw-10_Spel21.1.… · Winnaars en genomineerden Het gras is altijd groener Miniatuurklus Yamataï Prachtig

KoeHandelKoehandel het bordspel, meer dan een uur gegarandeerd doldwaas veilingplezier op de veemarkt!