Download - Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Transcript
Page 1: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Rapport VSN 2013.07

In opdracht van Stichting Waterproef

13 februari 2014

Page 2: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Page 3: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Monitoring vismigratieknelpunten 2013; Werkgebied Hoogheemraadschap

Hollands Noorderkwartier

Projectnummer VSN 2013.07

Datum 13 februari 2014

Aantal pagina’s 120

Opdrachtgever

Contactpersoon

Stichting Waterproef

Emile Nat

Samenstelling Visserij Service Nederland

Molenkade 3

2964 LB Groot-Ammers

[email protected]

www.visserijservicenederland.nl

Auteurs Jan-Willem Kroon & Bram van Wijk

Bibliografische referentie:

Kroon, J.W. & A.N. van Wijk, 2014. Monitoring vismigratieknelpunten 2013; Werkgebied

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, VSN2013.07. Visserij Service Nederland in

opdracht van Stichting Waterproef

© Visserij Service Nederland, Groot-Ammers / Stichting Waterproef

Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever en is zijn eigendom. Niets uit dit

rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk,

fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke

toestemming van de opdrachtgever en Visserij Service Nederland, noch mag het zonder een

dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd.

Visserij Service Nederland is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede schade welke

voortvloeit uit toepassingen van resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen

van Visserij Service Nederland; opdrachtgever vrijwaart Visserij Service Nederland voor

aanspraken van derden in verband met deze toepassing.

Page 4: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Inhoudsopgave

Samenvatting ............................................................................................................... 6

1 Inleiding ............................................................................................................. 7

1.1 Aanleiding ............................................................................................... 7

1.2 Doel ......................................................................................................... 7

1.3 Leeswijzer ................................................................................................ 8

1.4 Kanttekeningen ....................................................................................... 9

VOORJAAR 2013 ........................................................................................................ 10

2 Gemaal Warder ............................................................................................... 11

2.1 Werkwijze ............................................................................................. 11

2.2 Resultaten ............................................................................................. 12

2.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 16

3 Gemaal Lely ..................................................................................................... 17

3.1 Werkwijze ............................................................................................. 17

3.2 Resultaten ............................................................................................. 18

3.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 21

4 Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen ............................................... 22

4.1 Werkwijze ............................................................................................. 22

4.2 Resultaten ............................................................................................. 23

5 Gemaal Westerkogge ...................................................................................... 34

5.1 Werkwijze ............................................................................................. 34

5.2 Resultaten ............................................................................................. 35

5.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 42

6 Gemaal Pieter Engel ........................................................................................ 43

6.1 Werkwijze ............................................................................................. 43

6.2 Resultaten ............................................................................................. 44

6.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 49

NAJAAR 2013 ............................................................................................................. 50

7 Gemaal Warder ............................................................................................... 51

7.1 Werkwijze ............................................................................................. 51

7.2 Resultaten ............................................................................................. 52

7.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 57

8 Gemaal Lely ..................................................................................................... 58

8.1 Werkwijze ............................................................................................. 58

8.2 Resultaten ............................................................................................. 59

8.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 64

Page 5: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

9 Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen ............................................... 65

9.1 Werkwijze ............................................................................................. 65

9.2 Resultaten ............................................................................................. 66

9.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 77

10 Gemaal Westerkogge ...................................................................................... 79

10.1 Werkwijze ............................................................................................. 79

10.2 Resultaten ............................................................................................. 80

10.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 89

11 Gemaal Oosterdel en Broekersluis .................................................................. 91

11.1 Werkwijze ............................................................................................. 91

11.2 Resultaten ............................................................................................. 92

11.3 Conclusie/samenvatting ....................................................................... 97

12 Gemaal Pieter Engel ........................................................................................ 98

12.1 Werkwijze ............................................................................................. 98

12.2 Resultaten ............................................................................................. 99

12.3 Conclusie/samenvatting ..................................................................... 103

13 Gemaal Eilandspolder Zuid ........................................................................... 104

13.1 Werkwijze ........................................................................................... 104

13.2 Resultaten ........................................................................................... 105

13.3 Conclusie/samenvatting ..................................................................... 110

14 Gemaal en sluis Westwouderpolder ............................................................. 111

14.1 Werkwijze ........................................................................................... 111

14.2 Resultaten ........................................................................................... 112

14.3 Conclusie/samenvatting ..................................................................... 116

Bijlage: Toelichting aanbevelingen maalregime ...................................................... 117

Page 6: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

6

Samenvatting

In 2013 is op acht locaties verspreid door het beheersgebied van

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier onderzoek gedaan naar vismigratie.

Bij vijf locaties is in het voorjaar onderzoek gedaan naar aanbod en zo mogelijk

intrek van vis. In het najaar is op acht locaties een monitoring gedaan naar

uittrekkende vis en beschadiging van vis door gemalen. De doelsoorten bij de

onderzoeken zijn paling, driedoornige stekelbaars en spiering, maar ook andere

vissoorten zijn in de rapportage verwerkt.

In het voorjaar migreert veel vis vanuit groot water richting polders. Dit omdat het

watertemperatuur in het ondiepe polderwater sneller oploopt, waardoor er

optimale paaiomstandigheden zijn. Daarnaast is het voorjaar de tijd waarin glasaal

vanuit zee de binnenwateren intrekt om op te groeien.

Bij de voorjaarsbemonsteringen werd bij vijf gemalen onderzoek gedaan naar

aanbod van vis. Op alle locaties is veel aanbod van driedoornige stekelbaars

vastgesteld. Daarnaast zijn bij de gemalen Lely, Vier Noorderkoggen en

Westerkogge enkele glasalen gevangen, maar de aantallen van deze vissoort waren

gering. De aanwezigheid van spiering en overige vissoorten varieerde sterk per

locatie. Naast de gemalen zijn bij de locaties stoomgemaal Vier Noorderkoggen en

Westerkogge ook aanbodbemonsteringen bij waterinlaten uitgevoerd door middel

van zegenvisserij. Bij beide inlaten werd een aanzienlijke hoeveelheid witvis

aangetroffen. Bij de inlaat bij stoomgemaal Vier Noorderkoggen is met behulp van

een fuik onderzoek gedaan naar de intrek van vis. Hierbij is een zeer grote

hoeveelheid vis gevangen, waarbij pos de meest algemene vissoort was. Bij de

passagebemonsteringen bij waterinlaten nabij de gemalen Westerkogge en Pieter

Engel waren de vangsten een stuk kleiner.

In het najaar migreren veel vissoorten, indien mogelijk, vanuit polders naar hun

overwinteringsgebieden. Daarnaast vind in deze periode van het jaar migratie van

schieraal plaats.

Bij de najaarsmonitoring is op acht locaties onderzoek gedaan naar aanbod en

uittrek/uitspoeling van vis. Op vrijwel alle locaties is aanbod en uittrek van schieraal

geconstateerd.

Op de locaties Vier Noorderkoggen en Westerkogge zijn naast

aanbodbemonsteringen bij het gemaal ook aanbodfuiken bij waterinlaten geplaatst.

Ook is het visaanbod bij de Broekersluis bepaald. Bij stoomgemaal Vier

Noorderkoggen bleek het schieraalaanbod een factor 3 hoger dan bij het gemaal. Bij

de andere locaties was het aanbod bij de waterinlaat of sluis kleiner of gelijk aan het

aanbod bij het gemaal.

Bij de uittrekbemonsteringen bij de gemalen Warder, Lely en Pieter Engel trad

aanzienlijke schade en sterfte op onder passerende schieralen. Voor schubvis was

de schade hoog bij de gemalen Warder en Pieter Engel. Bij de andere bemonsterde

gemalen lag het vastgestelde sterftepercentage zowel voor schieraal als voor

schubvis onder de 10%.

Page 7: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Inleiding -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

7

1 Inleiding

1.1 Aanleiding

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier zet zich in voor een verbetering van

de vismigratie in haar beheersgebied. In het rompprogramma 2009-2014 worden 33

van de 55 prioritaire vismigratieknelpunten aangepakt. In het kader van WBP4

zullen tot 2015 in totaal 42 knelpunten worden aangepakt. In 2010 en 2011 heeft

Visserij Service Nederland in opdracht van het Hoogheemraadschap diverse

knelpunten onderzocht op visaanbod, migratiemogelijkheden en schade door

gemalen. In 2012 heeft Visserij Service Nederland het migratieonderzoek in

opdracht van Stichting Waterproef uitgevoerd. Ook in 2013 heeft het

hoogheemraadschap aan Stichting Waterproef opdracht gegeven om de

projectcoördinatie voor het migratieonderzoek van het jaar 2013 op zich te nemen.

Waterproef heeft aan Visserij Service Nederland gevraagd om evenals in

voorgaande jaren het veldwerk en de rapportage te verzorgen.

1.2 Doel

Om te komen tot een goede oplossing voor het opheffen van een migratieknelpunt

is het van belang dat er meer inzicht komt in de aard en de omvang van het

knelpunt en het aanbod van vis voor en achter een knelpunt.

In dit onderzoek is gekeken naar 8 migratieknelpunten, verspreid door het

werkgebied van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. In tabel 1.1 is

een overzicht van de locaties gegeven.

Tabel 1.1 Locaties vismigratieonderzoek 2013

Locatie Voorjaar Najaar

1. Gemaal Warder Ja Ja

2. Gemaal Lely Ja Ja

3. Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen Ja Ja

4. Gemaal Westerkogge Ja Ja

5. Gemaal Oosterdel en Broekersluis - Ja

6. Gemaal Pieter Engel Ja Ja

7. Gemaal Eilandspolder Zuid - Ja

8. Gemaal en sluis Westwouderpolder - Ja

TOTAAL AANTAL LOCATIES 5 locaties 8 locaties

In het voorjaar is op 5 locaties onderzoek gedaan naar intrekkende vis. In het najaar

zijn 8 locaties onderzocht op uittrekkende vis. In figuur 1.1 zijn de locaties op een

kaart weergegeven.

Page 8: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

8

Figuur 1.1. Locaties onderzoeken vismigratie 2013 (afbeelding: Google Maps)

Naast de hoofddoelsoorten paling, driedoornige stekelbaars en spiering zijn ook alle

andere gevangen vissoorten geregistreerd en in de rapportage verwerkt.

Het doel van het onderzoek is om vast te stellen in welke mate de knelpunten

daadwerkelijk een barrière vormen voor migrerende vis. Daarnaast bieden de

onderzoeken inzicht in de mogelijkheden om de knelpunten daadwerkelijk op te

lossen. Het uitwerken van aanbevelingen voor het verbeteren van de vispassage

maken geen onderdeel uit van de opdracht. Daarom word volstaan met het per

knelpunt in een kader puntsgewijs noemen van aanbevelingen. In overleg met de

opdrachtgevers en objectbeheerders van onderzochte locaties kunnen de

aanbevelingen per locatie nader worden uitgewerkt. Daarom vindt na afloop van de

bemonsteringen een vergadering met alle betrokkenen plaats, waarbij de

aanbevelingen in de kaders richtinggevend zijn.

1.3 Leeswijzer

Het rapport bestaat uit twee delen, namelijk de resultaten van het

voorjaarsonderzoek en de resultaten van het najaarsonderzoek. Zoals eerder

beschreven is gekeken naar 8 migratieknelpunten. In het voorjaar is op 5 locaties

Gemaal en sluis

Westwouderpolder

Gemaal Pieter Engel

Gemaal Warder

Gemaal Westerkogge

Gemaal Eilandspolder Zuid

Broekersluis

Gemaal Vier

Noorderkoggen Gemaal Oosterdel

Stoomgemaal 4 NK

Gemaal Lely

Page 9: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Inleiding -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

9

onderzoek gedaan naar intrekkende vis. In het najaar zijn alle 8 locaties onderzocht

op uittrekkende vis. Iedere bemonsterde locatie wordt in een apart hoofdstuk

beschreven. Voor de overzichtelijkheid is er onderscheid gemaakt tussen voor- en

najaar. Per hoofdstuk worden de werkwijze en de resultaten behandeld. Omdat de

werkwijze op bepaalde locaties hetzelfde was, wordt er regelmatig verwezen naar

voorgaande hoofdstukken. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een beknopte

conclusie/samenvatting van de resultaten. Daarnaast is in deze paragraaf een kader

opgenomen met daarin puntsgewijs enkele aanbevelingen voor optimalisatie van

vismigratie.

1.4 Kanttekeningen

Vissen reageren op weersomstandigheden. Voor veel vissoorten speelt – naast de

daglengte – vooral de watertemperatuur een belangrijke rol voor het moment

waarop ze migreren. Schieralen migreren vooral bij ruig herfstweer.

Bij de interpretatie van de onderzoeksresultaten van de voorjaarsbemonsteringen

dient er rekening te worden gehouden met de lang aanhoudende kou in de

maanden april en mei. Mogelijk is dit van invloed geweest op de migratieperiode

van verschillende vissoorten. Ondanks de weeromstandigheden is op de meeste

locaties toch een redelijke tot grote hoeveelheid vis gevangen, waardoor een goed

beeld is verkregen van de vismigratie.

Tijdens de bemonsteringen in het najaar was het vooral in september vaak relatief

rustig weer, waardoor de migratie van schieraal niet goed op gang kwam. In oktober

waren er enkele dagen met veel regen en wind, waardoor de schieraalmigratie

beter op gang kwam. Het was echter niet mogelijk om op alle locaties tegelijk te

bemonsteren, waardoor bij enkele locaties slechts enkele door het gemaal

migrerende schieralen zijn gevangen. Op de meeste locaties is het wel gelukt om

een redelijk beeld van het aanbod van schieraal en andere vissoorten te krijgen.

Page 10: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

10

VOORJAAR 2013

Page 11: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Warder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

11

2 Gemaal Warder

Gemaal Warder ligt zoals de naam al aangeeft in Warder en maalt water uit een

polder naar het Markermeer. Er is geen inlaat of andere migratiemogelijkheid

aanwezig voor vis die in de richting van de polder wil migreren. De uitstroom van

het gemaal is erg ondiep. De waterdiepte is hier hooguit een meter.

2.1 Werkwijze

Om te bepalen of er bij gemaal Warder aanbod van vis is, zijn aan de

Markermeerzijde van het gemaal de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen visaanbod (met name glasaal, driedoornige stekelbaars en spiering)

door middel van kruisnetbemonsteringen;

Bepalen aanbod van (grote) vis door middel van zegenbemonsteringen.

Voor het gemaal is gedurende vier avonden met een kruisnet bemonsterd. De

afmeting van het kruisnet was 1,3 bij 2,6 meter. De bemonsteringen vonden plaats

van 21.00 tot 24.00 uur, waarbij het kruisnet om het kwartier werd opgehaald.

Voorafgaand aan de bemonsteringen draaide het gemaal enige tijd. Hierdoor werd

een lokstroom gecreëerd, waardoor vissoorten als glasaal en driedoornige

stekelbaars worden aangetrokken. Omdat de migratieactiviteit van veel vissoorten

in het donker het grootst is, zijn de bemonsteringen in de avonduren uitgevoerd.

Om tijdens de bemonstering vis te lokken werd boven het kruisnet een lamp van

1000 Watt geplaatst.

Om vast te stellen of er ook grote vis voor het gemaal aanwezig is, is twee keer een

bemonstering door middel van een zegen uitgevoerd. Hierbij is gevist met een

hydraulische zegen met een lengte van 200 meter. Beide zegenbemonsteringen

hebben overdag plaatsgevonden.

Bij de bemonsteringen werden alle gevangen vissen gedetermineerd en

doorgemeten, waarbij de gegevens op een turfformulier zijn genoteerd. Vervolgens

zijn de vissen teruggezet in hetzelfde water.

In tabel 2.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Warder. Bij de kruisnetbemonsteringen is de tijdsduur

van 21.00 tot 24.00 uur aangegeven. Hier kan in de praktijk een kleine afwijking in

zitten omdat iets eerder/later is begonnen of geëindigd, maar dit verschil is voor het

resultaat van het onderzoek verwaarloosbaar.

Page 12: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

12

Tabel 2.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Warder

Datum Activiteit Tijdsduur

9 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

17 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

1 mei Zegenbemonstering 10.00 – 12.00 uur

13 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

15 mei Zegenbemonstering 11.00 – 13.00 uur

21 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

Figuur 2.1. Kruisnetbemonstering Figuur 2.2. Zegenbemonstering

2.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal Warder 15 vissoorten gevangen.

Bij de kruisnetbemonsteringen ging het om 1900 exemplaren, verdeeld over 14

soorten. Met de zegen zijn 7 vissoorten gevangen. Hierbij ging het in totaal om

slechts 34 exemplaren.

Aanbod – kruisnetbemonsteringen

In tabel 2.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de kruisnetbemonsteringen

opgenomen. Bijna 90% van de vangst bestond uit driedoornige stekelbaarzen. Dit

waren 1168 exemplaren. Tijdens de bemonsteringen werden in het ondiepe en

heldere water voor het gemaal ook veel stekelbaarzen waargenomen, die tegen de

terugslagklep ‘zoeken’ naar een migratiemogelijkheid. Naast de driedoornige

stekelbaarzen is van de doelsoorten één spiering gevangen.

Van de overige vissoorten werd de tiendoornige stekelbaars met 100 exemplaren

het meest gevangen, gevolgd door blankvoorn (47) en brasem (45). De gevangen

aantallen van de overige vissoorten waren klein.

Page 13: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Warder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

13

Tabel 2.2. Gevangen vissoorten kruisnetbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Driedoornige stekelbaars 1668 3 – 7

Spiering 1 7

Overige vissoorten

Alver 6 5 – 12

Baars 7 6 – 14

Blankvoorn 47 6 – 13

Brasem 45 6 – 11

Kolblei 1 15

Marmergrondel 13 4 – 8

Pos 3 9 – 11

Riviergrondel 1 5

Ruisvoorn 3 11 – 12

Snoekbaars 1 12

Tiendoornige stekelbaars 100 2 – 6

Winde 4 10 – 12

TOTAAL 1900 2 – 15

In figuur 2.3 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen driedoornige

stekelbaarzen te zien. De meeste vissen hadden een lengte tussen de 4 en 6

centimeter.

Figuur 2.3. Lengte-frequentieverdeling driedoornige stekelbaars

In figuur 2.4 zijn de vangsten per avond weergegeven, waarbij driedoornige

stekelbaars en overige vissoorten apart zijn genoemd. De vangst van driedoornige

stekelbaarzen vertoont een grote piek op 15 april, waarna de vangsten in mei sterk

teruglopen. Ook overige vissoorten werden in april meer aangetroffen dan in mei,

hoewel de aantallen geen enkele keer erg groot waren.

Page 14: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

14

Figuur 2.4. Vangsten per datum

Een mogelijke verklaring voor de grote vangst op 17 april is dat het gemaal op de

dagen voorafgaand aan deze bemonstering lange tijd heeft gedraaid, waardoor ook

lang een lokstroom voor vis aanwezig was. De geringe vangst op 21 mei wordt

mogelijk veroorzaakt doordat het gemaal voorafgaand aan deze bemonstering

helemaal niet heeft gedraaid. Zie hiervoor figuur 2.5 waarin het maalregime en de

bemonsteringstijdstippen samen in een grafiek zijn gezet.

Figuur 2.5. Vergelijking maalregime en bemonsteringstijdstippen

Page 15: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Warder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

15

Aanbod – zegenbemonsteringen

In tabel 2.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen met de

zegen opgenomen. De vangst was met in totaal 34 vissen gering. Van de

doelsoorten zijn 5 driedoornige stekelbaarzen en 6 spieringen aangetroffen.

Tabel 2.3. Gevangen vissoorten zegenbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Driedoornige stekelbaars 5 5 – 6

Spiering 6 7 – 8

Overige vissoorten

Baars 7 7 – 8

Blankvoorn 6 7 – 8

Brasem 7 7 – 52

Pos 2 7 – 9

Zwartbekgrondel 1 8

TOTAAL 34 5 – 52

In figuur 2.6 is de lengte-frequentieverdeling van de met de zegen gevangen vis

opgenomen. Behalve 2 brasems van 48 en 52 centimeter zijn alleen kleine vissen

aangetroffen. Waarschijnlijk is deze geringe vangst het gevolg van het heldere,

ondiepe water.

Figuur 2.6. Lengte-frequentieverdeling schubvis zegenbemonsteringen

Page 16: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

16

2.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 9 april en 21 mei zijn bij gemaal Warder bemonsteringen uitgevoerd door

middel van een kruisnet en een zegen.

Een groot deel van het vastgestelde visaanbod bestond uit driedoornige

stekelbaarzen, waarvan de meeste een lengte van 4 tot 6 centimeter hadden. De

vangst van driedoornige stekelbaarzen vertoonde een piek op 15 april, waarna de

vangsten in mei sterk afnamen. Daarnaast zijn van de doelsoorten enkele spieringen

aangetroffen.

Van de overige vissoorten zijn met het kruisnet alleen kleine exemplaren gevangen.

De vangst bij de zegentrekken die overdag zijn uitgevoerd was gering, waarschijnlijk

als gevolg van het heldere en ondiepe water voor het gemaal.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Maken voorziening voor intrek vis.

- Aanbrengen schuilgelegenheid voor vis nabij de uitstroomzijde van

gemaal.

- Aanpassen maalregime ten behoeve van verbeteren lokstroom.

Een kanttekening is dat het als gevolg van de aanwezige natuurwaarden niet

wenselijk is om gebiedsvreemd water in de polder in te laten.

Page 17: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Lely -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

17

3 Gemaal Lely

Gemaal Lely ligt in Wieringerwerf. Het gemaal kan water uit drie verschillende

peilgebieden in de Wieringermeer naar het IJsselmeer pompen. Omdat het water in

de Wieringermeer zouter is dan het IJsselmeerwater, wordt het gemaal maar weinig

gebruikt, maar wordt de polder in de meeste gevallen bemalen door gemaal

Leemans, dat het water uitslaat op de Waddenzee. Bij veel regen of een ongunstige

windrichting – als gemaal Leemans niet al het water kan afvoeren – treedt gemaal

Lely in werking.

3.1 Werkwijze

Om te bepalen of er bij gemaal Lely aanbod van vis is, zijn aan de IJsselmeerzijde

van het gemaal de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen visaanbod (met name glasaal, driedoornige stekelbaars en spiering)

door middel van kruisnetbemonsteringen.

Voor het gemaal is gedurende vijf avonden met een kruisnet bemonsterd. De

afmeting van het kruisnet was 1,5 bij 1,5 meter. De bemonsteringen vonden plaats

van 21.00 tot 24.00 uur, waarbij het kruisnet om het kwartier werd opgehaald.

Voorafgaand aan de bemonsteringen draaide de pomp van het hoge peil enige tijd

om zo een lokstroom voor vis te creëren. Zie voor een verdere beschrijving van de

bemonstering paragraaf 2.1.

Volgens de planning was het de bedoeling om vier avonden te bemonsteren, maar

omdat het gemaal voorafgaand aan de bemonstering op 14 mei niet had gedraaid

en er toen geen enkele vis werd gevangen, is op 28 mei een extra monitoring

uitgevoerd.

Een aanvullende onderzoeksvraag was het onderzoeken van de werking van de

gaatjes in de wachtdeur voor de intrek van kleine vis als glasaal en driedoornige

stekelbaars. In de praktijk bleek echter dat het niet mogelijk was om hier een

glasaalfuik te plaatsen. Ook werd vastgesteld dat de gaten niet effectief kunnen zijn,

omdat tussen de wachtdeur en de pompen ook nog een tolklep zit, die niet

passeerbaar is voor vis. Als de pompen van het gemaal aan gaan, gaat de tolklep

open, waardoor aanwezige vis weer terug wordt geduwd naar het IJsselmeer. Als

maatregel zouden deze tolkleppen anders moeten worden ingesteld, zodat deze

wel passeerbaar zijn voor de vis. Echter tijdens de bemonsteringsperiode is dit nog

niet gerealiseerd.

Bij de bemonsteringen werden alle gevangen vissen gedetermineerd en

doorgemeten, waarbij de gegevens op een turfformulier zijn genoteerd. Vervolgens

zijn de vissen teruggezet in hetzelfde water.

Page 18: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

18

In tabel 3.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Lely. Bij de kruisnetbemonsteringen is de tijdsduur van

21.00 tot 24.00 uur aangegeven. Hier kan in de praktijk een kleine afwijking in zitten

omdat iets eerder/later is begonnen of geëindigd, maar dit verschil is voor het

resultaat van het onderzoek verwaarloosbaar.

Tabel 3.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Lely

Datum Activiteit Tijdsduur

3 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

11 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

1 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

14 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

28 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

3.2 Resultaten

Aanbod – kruisnetbemonsteringen

Tijdens de kruisnetbemonsteringen bij gemaal Lely zijn 11 vissoorten gevangen. Dit

waren in totaal 3498 exemplaren. Ruim 40% van de vangst bestond uit

driedoornige stekelbaarzen. Hierbij ging het om 1503 exemplaren. Daarnaast

bestond circa 25% van de vangst uit spieringen (903 exemplaren). Ook zijn twee

glasalen aangetroffen.

Van de overige vissoorten was de pos algemeen met 941 exemplaren De gevangen

aantallen van andere vissoorten waren niet groot.

Zie voor een overzicht van de vangsten tabel 3.2.

Tabel 3.2. Gevangen vissoorten kruisnetbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – glasaal 2 <10

Driedoornige stekelbaars 1503 2 – 8

Spiering 903 6 – 9

Overige vissoorten

Baars 6 7 – 19

Blankvoorn 87 6 – 15

Brasem 33 7 – 11

Kolblei 1 17

Marmergrondel 19 4 – 8

Pos 941 6 – 13

Rivierdonderpad 1 6

Snoekbaars 2 14 – 15

TOTAAL 3498 2 – 19

Page 19: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Lely -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

19

In figuur 3.1 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen driedoornige

stekelbaarzen te zien. Er is een piek te zien bij driedoornige stekelbaarzen van 5 en

6 centimeter. De grootste stekelbaarzen hadden een lengte van 8 centimeter. De

aanwezigheid van deze grote stekelbaarzen maakt het aannemelijk dat het gaat om

anadrome vissen, die vanuit zee het zoete water intrekken om zich voort te planten.

Figuur 3.1. Lengte-frequentieverdeling driedoornige stekelbaars

In figuur 3.2 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen spieringen te zien.

Vrijwel alle spieringen hadden een lengte tussen de 6 en 8 centimeter. Grote

spieringen zijn niet aangetroffen. Gelet op het formaat zijn de gevangen spieringen

waarschijnlijk zogenaamde ‘binnenspieringen’ die hun hele levenscyclus in zoet

water doorbrengen.

Figuur 3.2. Lengte-frequentieverdeling spiering

In figuur 3.3 zijn de vangsten per avond weergegeven, waarbij onderscheid is

gemaakt tussen driedoornige stekelbaars, spiering en overige vissoorten. Het

aanbod van driedoornige stekelbaars was begin april het grootst, waarna de vangst

Page 20: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

20

tijdens de daarop volgende bemonsteringen steeds verder afnam. De spiering werd

vrijwel uitsluitend op 11 april aangetroffen. Opvallend is dat op deze datum ook

veel andere vissoorten zijn gevangen, terwijl de vangst op de andere datums gering

was.

Figuur 3.3. Vangsten per datum

De grote vangst op 3 en 11 april is niet te verklaren door een langdurige lokstroom

voorafgaand aan de bemonstering. Evenals bij de bemonsteringen van 1 en 28 mei

draaide het gemaal alleen direct voorafgaand aan de bemonstering enige tijd. Dat

de aanwezigheid van een lokstroom wel degelijk van invloed is op de vangsten is te

zien aan de resultaten van de bemonstering op 14 mei. Toen heeft het gemaal

voorafgaand aan de bemonstering niet gedraaid en het gevolg hiervan was dat geen

enkele vis is gevangen. Zie hiervoor figuur 3.4.

Figuur 3.4. Vergelijking maalregime en bemonsteringstijdstippen

Page 21: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Lely -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

21

Figuur 3.4. Driedoornige stekelbaars Figuur 3.5. Spiering

3.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 3 april en 28 mei zijn bij gemaal Lely bemonsteringen uitgevoerd door

middel van een kruisnet.

Van de doelsoorten zijn de driedoornige stekelbaars en de spiering in aanzienlijke

aantallen aangetroffen. Gelet op het formaat ging het bij de driedoornige

stekelbaars waarschijnlijk (gedeeltelijk) om de anadrome vorm, terwijl het bij de

spiering om zogenaamde ‘binnenspieringen’ ging. Naast deze doelsoorten zijn ook

twee glasalen gevangen.

Van de overige vissoorten is de pos in grote aantallen aangetroffen. De vangst van

andere vissoorten was niet groot.

Een aanvullende onderzoeksvraag was het monitoren van visintrek via de gaatjes in

de wachtdeur door middel van een glasaalfuik. Het bleek in de praktijk echter niet

mogelijk om een glasaalfuik te plaatsen. Wel werd vastgesteld dat de gaatjes niet

effectief kunnen zijn, omdat tussen de wachtdeur en de pompen een tolklep

aanwezig is, die niet passeerbaar is voor vis.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Aanpassen regeling tolklep, zodat vismigratie mogelijk wordt.

- Aanpassen maalregime ten behoeve van verbeteren lokstroom (water

hoge peil altijd afvoeren via gemaal Lely).

Page 22: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

22

4 Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen

Gemaal Vier Noorderkoggen ligt in Onderdijk. Het gemaal pompt water uit twee

peilgebieden in de achterliggende polder naar het IJsselmeer. Daarnaast is ook een

effluentpomp aanwezig, waarmee gezuiverd water van een rioolwaterzuivering

naar het IJsselmeer wordt gepompt.

Het stoomgemaal Vier Noorderkoggen ligt enkele kilometers ten noorden van het

gemaal, in Medemblik. Dit stoomgemaal is sinds de komst van het normale gemaal

niet meer in werking. Wel wordt op deze locatie in droge periodes regelmatig water

ingelaten in de polder.

4.1 Werkwijze

Om te bepalen of er bij gemaal Vier Noorderkoggen aanbod van vis is, zijn aan de

IJsselmeerzijde van het gemaal de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen visaanbod (met name glasaal, driedoornige stekelbaars en spiering)

door middel van kruisnetbemonsteringen.

Voor het gemaal is gedurende vier avonden met een kruisnet bemonsterd. De

afmeting van het kruisnet was 1,3 bij 2,6 meter. Voorafgaand aan de

bemonsteringen draaide de pomp van het lage peil en/of de effluentpomp enige

tijd om zo een lokstroom voor vis te creëren. Zie voor een verdere beschrijving van

de bemonstering paragraaf 2.1.

Aanvullend aan de bemonsteringen bij het gemaal zijn ook bemonsteringen bij

stoomgemaal Vier Noorderkoggen uitgevoerd. Op deze locatie hebben de volgende

bemonsteringen plaatsgevonden:

Bepalen visaanbod (met name grotere vis) door middel van

zegenbemonsteringen;

Bepalen visintrek via waterinlaat door middel van fuikbemonsteringen.

Om vast te stellen of er aanbod van vis voor de waterinlaat bij het stoomgemaal

aanwezig is, is twee keer een bemonstering door middel van een zegen uitgevoerd.

Hierbij is gevist met een zegen met een lengte van 100 meter. Beide

zegenbemonsteringen hebben overdag plaatsgevonden.

Om te onderzoeken of er vis vanuit het IJsselmeer via de waterinlaat bij het

stoomgemaal de polder intrekt, is gedurende een periode van vier weken een

hokfuik achter de inlaat geplaatst. De fuik is twee tot drie keer per week

bemonsterd.

In tabel 4.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij het gemaal en het stoomgemaal Vier Noorderkoggen. Bij de

tijdsduur is bij de fuikmonitoringen uitgegaan van het aantal geviste nachten,

Page 23: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

23

omdat de migratieactiviteit in het donker het grootst is en de meeste vis daarom ’s

nachts in de fuik zal zwemmen. Zie voor een verdere toelichting van de tabel

paragraaf 2.1.

Tabel 4.1. Overzicht bemonsteringen gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen

Datum Activiteit Tijdsduur

4 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

10 april Plaatsen fuik n.v.t.

12 april Monitoren fuik 2 nachten

15 april Kruisnetbemonstering

Monitoren fuik

Zegenbemonstering

21.00 – 24.00 uur

3 nachten

17.00 – 18.00 uur

18 april Monitoren fuik 3 nachten

22 april Monitoren fuik 4 nachten

24 april Monitoren fuik 2 nachten

29 april Monitoren fuik 5 nachten

1 mei Monitoren fuik 2 nachten

2 mei Zegenbemonstering 17.00 – 18.00 uur

6 mei kruisnetbemonstering

Monitoren fuik

21.00 – 24.00 uur

5 nachten

8 mei Monitoren en verwijderen fuik 2 nachten

15 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

Figuur 4.1. Zegenbemonstering Figuur 4.2. fuikbemonstering

4.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal en stoomgemaal Vier

Noorderkoggen 21 vissoorten gevangen. Bij de kruisnetbemonsteringen bij het

gemaal ging het om 1480 exemplaren, verdeeld over 16 soorten. Bij het

stoomgemaal zijn met de zegen 11 vissoorten gevangen. Hierbij ging het in totaal

om 6155 exemplaren. In de fuik achter de waterinlaat zijn maar liefst 66091 vissen

gevangen, verdeeld over 14 soorten.

Page 24: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

24

4.2.1 Gemaal

Aanbod – kruisnetbemonsteringen

In tabel 4.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de kruisnetbemonsteringen

opgenomen. De driedoornige stekelbaars maakte met 885 exemplaren 60% van de

totale vangst uit. Van de spiering werden 113 exemplaren gevangen en van de

doelsoort paling zijn 5 glasalen, 20 pootalen en 2 rode alen gevangen.

Voor wat betreft de overige vissoorten bestond de vangst voornamelijk uit

blankvoorn (121), brasem (102) en pos (115). Ook de exotische marmergrondel was

met 84 exemplaren goed vertegenwoordigd. De gevangen aantallen van overige

vissoorten waren klein.

Tabel 4.2. Gevangen vissoorten kruisnetbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – glasaal 5 <10

Paling – pootaal 20 <20

Paling – rode aal 2 >20

Driedoornige stekelbaars 885 3 – 7

Spiering 113 6 – 15

Overige vissoorten

Baars 5 7 – 13

Blankvoorn 121 4 – 16

Brasem 102 4 – 17

Bittervoorn 2 5

Hybride 1 16

Kleine modderkruiper 5 6 – 9

Kolblei 9 8 – 15

Marmergrondel 84 5 – 9

Pos 115 5 – 13

Snoekbaars 1 16

Tiendoornige stekelbaars 6 3 – 5

Vetje 1 5

Winde 3 12 – 14

TOTAAL 1480 3 – >20

In figuur 4.3 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen driedoornige

stekelbaarzen te zien. Met een piek bij de 4 en 5 centimeter waren de stekelbaarzen

gemiddeld wat kleiner dan de gevangen stekelbaarzen bij gemaal Lely.

Page 25: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

25

Figuur 4.3. Lengte-frequentieverdeling driedoornige stekelbaars

In figuur 4.4 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen spieringen te zien.

Op één spiering van 15 centimeter na hadden alle vissen een lengte tussen de 6 en

8 centimeter. Dit is vergelijkbaar met het formaat van de spieringen die zijn

gevangen bij gemaal Lely.

Figuur 4.4. Lengte-frequentieverdeling spiering

In figuur 4.5 zijn de vangsten per avond weergegeven, waarbij onderscheid is

gemaakt tussen driedoornige stekelbaars, spiering en overige vissoorten. Bij alle

vissoorten is er een duidelijke vangstpiek te zien op 15 april, waarna de vangsten in

mei sterk teruglopen.

Page 26: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

26

Figuur 4.5. Vangsten per datum

In figuur 4.6 zijn het maalregime en de bemonsteringstijdstippen samen in een

grafiek zijn gezet. Omdat gemaal Vier Noorderkoggen zeer vaak draait, is er in de

grafiek geen relatie zichtbaar tussen de vangst per bemonsteringsavond en het

maalregime.

Figuur 4.6. Vergelijking maalregime en bemonsteringstijdstippen

4.2.2 Stoomgemaal/inlaat

Aanbod – zegenbemonsteringen

In tabel 4.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen met de

zegen voor het stoomgemaal opgenomen. In totaal zijn 6155 vissen gevangen,

waarvan bijna 80% (4854 exemplaren) uit kleine brasem bestond. Daarnaast

werden de blankvoorn (674) en pos (577) vrij veel aangetroffen.

Page 27: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

27

Tabel 4.3. Gevangen vissoorten zegenbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Driedoornige stekelbaars 3 5

Overige vissoorten

Alver 4 12 – 15

Baars 37 7 – 19

Blankvoorn 674 6 – 20

Brasem 4854 5 – 19

Kolblei 6 6 – 13

Marmergrondel 1 6

Pos 577 6 – 10

Roofblei 1 12

Tiendoornige stekelbaars 1 4

Winde 2 11 – 16

TOTAAL 6155 4 – 20

In figuur 4.7 is de lengte-frequentieverdeling van de met de zegen gevangen vis

opgenomen, waarbij onderscheid is gemaakt tussen de twee bemonsteringsdatums.

Als gekeken wordt naar het totaalbeeld valt op dat vrijwel alleen jonge vis met een

lengte tussen de 6 en 13 centimeter is aangetroffen. Grote exemplaren van soorten

als brasem en blankvoorn zijn niet gevangen.

Bij een vergelijking van de bemonsteringsdatums valt op dat het overgrote deel van

de vis is gevangen op 15 april. Toen zijn 5989 vissen gevangen, terwijl de vangst op

2 mei met 166 exemplaren niet groot was.

Figuur 4.7. Lengte-frequentieverdeling schubvis zegenbemonsteringen

Page 28: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

28

Passage inlaat – fuikbemonsteringen

In tabel 4.4 zijn de gevangen vissoorten en aantallen die zijn gevangen in de fuik

achter de waterinlaat opgenomen. De vangst was met ruim 66000 vissen zeer groot,

wat aangeeft dat de inlaat goed functioneert voor de intrek van vis. Circa 80% van

de vangst bestond uit pos (52257 exemplaren). Daarnaast werden de vissoorten

baars (3768), blankvoorn (4082) en brasem (3753) veel aangetroffen.

Van de doelsoorten werden 30 rode alen en 47 schieralen gevangen. Het is

onwaarschijnlijk, maar niet onmogelijk dat schieralen vanuit het IJsselmeer de

polder intrekken. Dit omdat schieralen juist richting zee migreren, op weg naar hun

voortplantingsgebied in de Sargassozee. Ook de aanwezigheid van een redelijke

hoeveelheid schieraal in het voorjaar is opvallend, omdat deze geslachtsrijpe

palingen normaal gesproken in het najaar wegtrekken. Een mogelijke verklaring

hiervoor is dat de schieralen al in de polder aanwezig waren en in het najaar van

2012 geen mogelijkheid hebben gevonden om uit de polder weg te trekken. De

vissen zijn tijdens de bemonstering op de lokstroom van IJsselmeerwater

afgekomen, om daarna in de fuik terecht te komen. Echter de inlaat was afgesloten

voor vis vanuit de polder, omdat de fuik met een frame in de sponning van de inlaat

was bevestigd. Theoretisch is het dan niet mogelijk dat de schieraal vanuit de polder

in de fuik kan komen. In het najaar – als aan de polderzijde enkele aanbodfuiken

worden geplaatst – zal onderzocht worden of deze theorie klopt.

Van de doelsoort driedoornige stekelbaars zijn 20 exemplaren gevangen. Gelet op

de maaswijdte van de fuik zullen de kleine stekelbaarzen echter door de mazen

zwemmen en is er geen volledig beeld gevormd van de daadwerkelijke intrek van

driedoornige stekelbaars.

Tabel 4.4. Gevangen vissoorten fuikbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – rode aal 30 24 – 74

Paling – schieraal 47 39 – 98

Driedoornige stekelbaars 20 5 – 7

Overige vissoorten

Alver 1 13 – 16

Baars 3768 6 – 21

Blankvoorn 4082 6 – 25

Brasem 3753 6 – 58

Giebel 4 11 – 25

Karper 3 12 – 14

Kolblei 1558 9 – 27

Pos 52257 6 – 15

Roofblei 1 71

Snoekbaars 116 12 – 21

Winde 441 9 – 50

Zeelt 1 14

TOTAAL 66091 5 – 71

Page 29: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

29

In figuur 4.8 is de lengte-frequentieverdeling van de in de fuik gevangen vis

opgenomen. Voor de overzichtelijkheid is de pos uit deze grafiek weggelaten. Er is

hoofdzakelijk vrij kleine vis met een lengte tussen de 5 en 20 centimeter gevangen.

Daarnaast zijn enkele grotere vissen gevangen. Dit waren brasems, windes en een

roofblei. Mogelijk is de geringe vangst van grote vis het gevolg van het koude

voorjaar, waardoor paaimigratie laat op gang kwam. De grote exemplaren van de

brasem zijn allemaal gevangen tijdens de laatste bemonstering op 8 mei, daarvoor

is geen enkele grote brasem aangetroffen. Een andere mogelijke verklaring is dat er

weinig tot geen aanbod van grote vis was. Bij de aanbodbemonsteringen met de

zegen is geen enkele grote vis gevangen.

Figuur 4.8. Lengte-frequentieverdeling schubvis fuikmonitoring

In figuur 4.9 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen palingen te zien. Bij

de rode aal valt op dat vrij veel palingen met een lengte van minder dan 50

centimeter aanwezig zijn. Ervan uitgaande dat de paling al in de polder aanwezig

was, heeft in de afgelopen jaren dus intrek van glasaal plaatsgevonden. Ook bij de

gevangen schieralen valt op dat enkele kleine, mannelijke exemplaren zijn

gevangen. De aanwezigheid van kleine schieralen kan wijzen op een relatief goede

palingstand. Als een paling geboren wordt is het geslacht van de vis nog niet

bepaald. Dit wordt tijdens zijn verblijf in het zoete water bepaald, waarbij de

dichtheid van de palingstand een belangrijke sturende factor is. Bij een lage

dichtheid ontwikkelen (vrijwel) alle palingen zich tot grote, vrouwelijke schieralen.

Hoe hoger de dichtheid, hoe groter het percentage kleine, mannelijke schieralen in

het betreffende water.

Detail vis >20 cm

Page 30: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

30

Figuur 4.9. Lengte-frequentieverdeling paling fuikmonitoring

De intrek van vis varieerde sterk gedurende de bemonsteringsperiode van vier

weken. In figuur 4.10 is de hoeveelheid gevangen schubvis (zonder pos) per

bemonsteringsdatum weergegeven. Omdat de periode tussen twee lichtingen van

de fuik niet altijd gelijk was, is in de tabel ook de zogenaamde Catch Per Unit Effort

(CPUE) weergegeven, uitgedrukt in aantal gevangen vissen per fuiketmaal. Tijdens

de eerste bemonsteringen was de vangst gering, maar vanaf half april namen de

vangsten sterk toe, hoewel de fluctuaties groot waren. De zeer geringe vangst op 24

april werd veroorzaakt doordat de inlaat in de dagen daarvoor dicht stond,

waardoor geen migratie mogelijk was. Dit is te zien in figuur 4.12.

Figuur 4.10. Vangsten per datum en CPUE schubvis

In figuur 4.11 is de hoeveelheid gevangen pos en de CPUE per bemonsteringsdatum

weergegeven. Opvallend is dat de posvangsten vrijwel dezelfde fluctuatie vertonen

als de vangst van de overige schubvissoorten. Waarschijnlijk is dit het gevolg van

weersveranderingen (temperatuurschommelingen?) waar alle vissen op reageren.

Page 31: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

31

Figuur 4.11. Vangsten per datum en CPUE pos

In figuur 4.12 is weergegeven hoe ver de twee inlaten tijdens de

bemonsteringsperiode open stonden. Beide inlaten liggen naast elkaar en met de

fuik zijn deze ook allebei gelijktijdig bemonsterd. Een groot deel van de

bemonsteringsperiode stond minimaal één inlaat tussen de 18 en 40% open en het

kwam ook voor dat beide inlaten open water. Alleen in de periode van 22 tot 26

april waren beide inlaten zo goed als dicht. Dit verklaart de zeer geringe vangst op

24 april. Bij de overige bemonsteringen is er geen relatie zichtbaar tussen de

openingspercentages van de inlaten en de omvang van de vangst.

Figuur 4.12. Vergelijking opening inlaat en vangsten tijdens bemonsteringsperiode

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 4.5 is een vergelijking te zien tussen het vastgestelde visaanbod met de

zegen en de vispassage door middel van de fuik. Bij de meeste vissoorten valt op

dat de met de zegen gevangen aantallen kleiner zijn dan de in de fuik gevangen

aantallen. Ook zijn in de fuik meer vissoorten aangetroffen dan in de zegen. Dit is te

verklaren doordat de zegentrekken slechts een momentopname vormen, terwijl

Page 32: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

32

met de fuik de intrekkende vissen over langere periode worden gevangen. Daarom

zijn er voor de meeste vissoorten geen opmerkelijke verschillen zichtbaar.

Van de brasem zijn echter met de zegen aanzienlijk meer exemplaren gevangen dan

in de fuik. Dit betekent dat (een deel van) de voor het gemaal aanwezige jonge

brasem geen migratiegedrag vertoont. Omdat brasems pas vanaf een lengte van

circa 25 centimeter paairijp zijn, vindt bij kleinere exemplaren logischerwijs ook

geen paaimigratie plaats.

Tabel 4.5. Vergelijking aanbod en passage

Vissoort Aanbod (zegen) Passage (fuik)

Doelsoorten

Paling – rode aal - 30

Paling – schieraal - 47

Driedoornige stekelbaars 3 20

Overige vissoorten

Alver 4 1

Baars 37 3768

Blankvoorn 674 4082

Brasem 4854 3753

Giebel - 4

Karper - 3

Kolblei 6 1558

Marmergrondel 1 -

Pos 577 52257

Roofblei 1 1

Snoekbaars - 116

Tiendoornige stekelbaars 1 -

Winde 2 441

Zeelt - 1

TOTAAL 6155 66091

4.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 4 april en 15 mei zijn bij gemaal Vier Noorderkoggen bemonsteringen

uitgevoerd door middel van een kruisnet. In dezelfde periode zijn bij het

stoomgemaal en waterinlaat Vier Noorderkoggen bemonsteringen uitgevoerd met

een zegen (aanbod) en een fuik (passage).

Met het kruisnet zijn van de doelsoorten vooral driedoornige stekelbaars en

spiering gevangen. Daarnaast zijn zowel glasaal, pootaal en rode aal in kleine

aantallen aangetroffen. Van de overige vissoorten zijn vooral blankvoorn, brasem

en pos aangetroffen. Ook de aanwezigheid van flinke aantallen van de exotische

marmergrondel was opvallend.

Voor de waterinlaat bij het stoomgemaal is met de zegen vooral kleine brasem en in

mindere mate blankvoorn en pos aangetroffen. In de passagefuik achter de

waterinlaat werd een zeer grote hoeveelheid van ruim 66000 vissen gevangen, wat

aangeeft dat de vispassage goed functioneert voor de intrek van vis. Qua

Page 33: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

33

soortensamenstelling viel vooral de vangst van tienduizenden possen op. Van de

vissoorten baars, blankvoorn, brasem en kolblei werden enkele duizenden

intrekkende exemplaren gevangen. Wat ook opviel was de vangst van schieralen.

Waarschijnlijk waren deze schieralen al in de polder aanwezig en werden ze

aangetrokken door de lokstroom van het ingelaten water. De aanwezigheid van

schieralen in het voorjaar kan wijzen op het ontbreken van (goede) migratieroutes

vanuit de polder.

Een vergelijking van aanbod en passage laat voor de meeste vissoorten geen

opvallende verschillen zien. Alleen bij de brasem valt op dat het aanbod veel groter

was dan de passage. Dit is te verklaren doordat met de zegen alleen jonge brasems

werden gevangen, die nog niet geslachtsrijp zijn. Daarom vertonen deze vissen geen

paaimigratie.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

Gemaal

- Aanbrengen vismigratievoorziening bij uitstroom van gemaal.

Inlaat

- Opstellen protocol voor verbetering intrekmogelijkheden inlaat en

inregelen in systeem.

-

Page 34: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

34

5 Gemaal Westerkogge

Gemaal Westerkogge ligt in Scharwoude. Het gemaal pompt water uit twee

peilgebieden in de achterliggende polder naar het Markermeer. Enkele honderden

meters ten noorden van het gemaal ligt een waterinlaat, waarmee bij droogte

water uit het Markermeer kan worden ingelaten in de polder.

5.1 Werkwijze

Om te bepalen of er bij gemaal Westerkogge aanbod van vis is, zijn aan de

Markermeerzijde van het gemaal de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen visaanbod (met name glasaal, driedoornige stekelbaars en spiering)

door middel van kruisnetbemonsteringen;

Bepalen aanbod van (grote) vis door middel van zegenbemonsteringen.

Voor het gemaal is gedurende vier avonden met een kruisnet bemonsterd. De

afmeting van het kruisnet was 1,3 bij 2,6 meter. Zie voor een verdere beschrijving

van de bemonstering paragraaf 2.1.

Om vast te stellen of er ook grote vis voor het gemaal aanwezig is, is twee keer een

bemonstering door middel van een zegen uitgevoerd. Hierbij is gevist met een

zegen met een lengte van 100 meter. Beide zegenbemonsteringen hebben overdag

plaatsgevonden.

Aanvullend aan de bemonsteringen bij het gemaal zijn ook bemonsteringen bij de

waterinlaat uitgevoerd. Op deze locatie hebben de volgende bemonsteringen

plaatsgevonden:

Bepalen visaanbod (met name grote vis) door middel van

zegenbemonsteringen;

Bepalen visintrek via waterinlaat door middel van fuikbemonsteringen.

Om vast te stellen of er vis voor de waterinlaat aanwezig is, is twee keer een

bemonstering door middel van een zegen uitgevoerd. Hierbij is gevist met een

zegen met een lengte van 100 meter. Beide zegenbemonsteringen hebben overdag

plaatsgevonden.

Om te onderzoeken of er vis vanuit het Markermeer via de waterinlaat de polder

intrekt, is een hokfuik achter de inlaat geplaatst. De fuik is twee tot drie keer per

week bemonsterd. De planning was om vier weken te bemonsteren, maar op 3 juni

bleek dat de fuik was vernield, waarna geen nieuwe fuik is geplaatst. Daarom zijn

bemonsteringsgegevens van 12 dagen beschikbaar.

Page 35: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

35

In tabel 5.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij het gemaal en de waterinlaat Westerkogge. Zie voor een

toelichting op de tabel paragraaf 2.1 en 4.1.

Tabel 5.1. Overzicht bemonsteringen gemaal en waterinlaat Westerkogge

Datum Activiteit Tijdsduur

8 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

16 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

2 mei Zegenbemonsteringen 15.00 – 17.00 uur

7 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

17 mei Plaatsen fuik n.v.t.

21 mei Kruisnetbemonstering

Monitoren fuik

21.00 – 24.00 uur

4 nachten

24 mei Zegenbemonsteringen

Monitoren fuik

11.00 – 13.00 uur

3 nachten

27 mei Monitoren fuik 3 nachten

29 mei Monitoren fuik 2 nachten

3 juni Monitoren fuik FUIK VERNIELD

5.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal en inlaat Westerkogge 22

vissoorten gevangen. Bij de kruisnetbemonsteringen bij het gemaal ging het om

4648 exemplaren, verdeeld over 19 soorten. Met de zegen zijn op deze locatie 102

exemplaren van 6 soorten aangetroffen. Bij de inlaat zijn met de zegen 12

vissoorten gevangen. Hierbij ging het in totaal om 11230 exemplaren. In de fuik

achter de waterinlaat zijn 692 vissen gevangen, verdeeld over 10 soorten.

5.2.1 Gemaal

Aanbod – kruisnetbemonsteringen

In tabel 5.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de kruisnetbemonsteringen

opgenomen. Van de driedoornige stekelbaars zijn 3106 exemplaren gevangen. Dit is

ruim 65% van de totale vangst. Daarnaast zijn van de doelsoorten 2 glasalen, 8

pootalen en 2 spieringen aangetroffen.

Voor wat betreft de overige vissoorten bestond de vangst voornamelijk uit

blankvoorn (404), brasem (498) en tiendoornige stekelbaars (259). Opvallend was

ook de vangst van 151 marmergrondels.

Page 36: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

36

Tabel 5.2. Gevangen vissoorten kruisnetbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – glasaal 2 <10

Paling – pootaal 8 <20

Driedoornige stekelbaars 3106 3 – 7

Spiering 2 7

Overige vissoorten

Alver 19 4 – 9

Baars 136 6 – 22

Blankvoorn 404 5 – 13

Brasem 498 5 – 41

Bittervoorn 1 6

Kolblei 1 9

Marmergrondel 151 3 – 8

Pos 14 7 – 12

Rivierdonderpad 1 7

Riviergrondel 1 7

Ruisvoorn 2 9

Snoekbaars 19 15 – 34

Tiendoornige stekelbaars 259 2 – 5

Vetje 20 4 – 8

Winde 2 9 – 12

Zwartbekgrondel 2 4 – 6

TOTAAL 4648 2 – 34

In figuur 5.1 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen driedoornige

stekelbaarzen te zien. De meeste stekelbaarzen hadden een lengte tussen de 4 en 6

centimeter.

Figuur 5.1. Lengte-frequentieverdeling driedoornige stekelbaars

Page 37: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

37

In figuur 5.2 zijn de vangsten per avond weergegeven, waarbij onderscheid is

gemaakt tussen driedoornige stekelbaars en overige vissoorten. Evenals bij de

gemalen Warder en Vier Noorderkoggen is de vangst van stekelbaarzen half april

het grootst, waarna de vangst in mei afneemt. De vangst van overige vissoorten

varieert per datum, zonder duidelijk patroon.

Figuur 5.2. Vangsten per datum

In figuur 5.3 zijn het maalregime en de bemonsteringstijdstippen samen in een

grafiek zijn gezet. Omdat gemaal Westerkogge vaak draait, is er in de grafiek geen

duidelijke relatie zichtbaar tussen de vangst per bemonsteringsavond en het

maalregime.

Figuur 5.3. Vergelijking maalregime en bemonsteringstijdstippen

Page 38: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

38

Figuur 5.4. Marmergrondel Figuur 5.5. Pootaal

Aanbod – zegenbemonsteringen

In tabel 5.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen met de

zegen opgenomen. In totaal zijn slechts 102 vissen gevangen, waarbij het vooral

ging om kleine blankvoorn (69) en brasem (29). Er is één grote vis gevangen,

namelijk een karper van 68 centimeter.

De geringe vangsten worden waarschijnlijk veroorzaakt doordat het

uitstroomkanaal voor het gemaal erg ondiep is. Overdag is hier meestal weinig vis

aanwezig. Tijdens de avondbemonsteringen werden enkele grote vissen

(waarschijnlijk karpers) waargenomen, maar de aantallen waren gering.

Tabel 5.3. Gevangen vissoorten zegenbemonsteringen gemaal

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

GEEN - -

Overige vissoorten

Baars 1 8

Blankvoorn 69 6 – 16

Brasem 29 6 – 9

Hybride 1 10

Karper 1 68

Zwartbekgrondel 1 13

TOTAAL 102 6 – 68

5.2.2 Inlaat

Aanbod – zegenbemonsteringen

In tabel 5.4 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen met de

zegen in de kom voor de waterinlaat opgenomen. In tegenstelling tot de geringe

vangsten voor het gemaal werd hier een grote hoeveelheid vis gevangen. In totaal

ging het om 11230 exemplaren. Een groot deel bestond uit blankvoorn (6787),

brasem (3060) en kolblei (1011). Van de doelsoorten zijn 48 driedoornige

stekelbaarzen gevangen.

Page 39: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

39

Tabel 5.4. Gevangen vissoorten zegenbemonsteringen inlaat

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Driedoornige stekelbaars 48 5 – 7

Overige vissoorten

Baars 231 8 – 17

Blankvoorn 6787 6 – 24

Brasem 3060 6 – 63

Hybride 1 15

Karper 3 15 – 78

Kolblei 1011 8 – 27

Roofblei 43 11 – 27

Ruisvoorn 8 12 – 21

Snoekbaars 4 17 – 33

Winde 33 10 – 35

Zwartbekgrondel 1 15

TOTAAL 11230 5 – 78

In figuur 5.6 is de lengte-frequentieverdeling van de met de zegen gevangen vis

opgenomen, waarbij onderscheid is gemaakt tussen de twee bemonsteringsdatums.

Een groot deel van de gevangen vis had een lengte tussen de 5 en 20 centimeter,

maar er zijn ook redelijke aantallen vissen tussen de 20 en 55 centimeter

aangetroffen. Hierbij ging het om soorten als blankvoorn, brasem, kolblei, roofblei

en winde. Daarnaast zijn enkele karpers gevangen, waarvan de grootste een lengte

had van 78 centimeter. Veel van de grotere blankvoorns, brasems en kolbleien

waren paairijpe vissen die vol zaten met kuit.

Als gekeken wordt naar de vangsten per datum valt op dat op 24 mei veel meer

kleine vis aanwezig was dan op 2 mei. Op 2 mei werd juist iets meer grote vis

aangetroffen.

Figuur 5.6. Lengte-frequentieverdeling schubvis zegenbemonsteringen

Detail vis >15 cm

Page 40: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

40

Figuur 5.7. Zegenbemonstering Figuur 5.8. Doormeten vis

Passage inlaat – fuikbemonsteringen

In tabel 5.5 zijn de vissoorten en aantallen die zijn gevangen in de fuik achter de

waterinlaat opgenomen. De vangst was met in totaal 692 vissen niet groot. Een

groot deel van de vangst bestond uit baars (365), gevolgd door brasem (189),

blankvoorn (51) en kolblei (38).

Van de doelsoorten werden 14 rode alen en 4 schieralen en 5 driedoornige

stekelbaarzen gevangen.

Tabel 5.5. Gevangen vissoorten fuikbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – rode aal 14 39 – 82

Paling – schieraal 4 67 – 78

Driedoornige stekelbaars 5 5

Overige vissoorten

Alver 8 8 – 12

Baars 365 6 – 14

Blankvoorn 51 6 – 20

Brasem 189 6 – 17

Kolblei 38 9 – 25

Pos 4 8 – 9

Ruisvoorn 3 8 – 11

Zwartbekgrondel 1 7

TOTAAL 692 5 – 82

In figuur 5.9 is de lengte-frequentieverdeling van de in de fuik gevangen vis

opgenomen. Op enkele exemplaren na hadden alle vissen een lengte tussen de 5 en

20 centimeter.

Page 41: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

41

Figuur 5.9. Lengte-frequentieverdeling schubvis fuikmonitoring

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 5.6 is een vergelijking te zien tussen het vastgestelde visaanbod met de

zegen en de vispassage door middel van de fuik. In vergelijking met het grote

visaanbod is de hoeveelheid intrekkende vis van de meeste vissoorten minimaal. Dit

terwijl de zegenvisserij slechts een momentopname is en met de fuik alle

passerende vis over een langere periode wordt gevangen. Het vangstverschil geeft

aan dat slechts weinig vissen gebruik maken van de inlaat als migratieroute. Dit

wordt waarschijnlijk veroorzaakt doordat de inlaat niet in het kader van het

onderzoek verder is geopend. De inlaat staat jaarrond open, maar waarschijnlijk

gaat het hierbij om een kier van enkele centimeters. Daardoor kan weinig

vismigratie plaatsvinden. Dit wordt bevestigd door het feit dat alleen kleine vis via

de inlaat migreerde.

Page 42: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

42

Tabel 5.6. Vergelijking aanbod en passage

Vissoort Aanbod (zegen) Passage (fuik)

Doelsoorten

Paling – rode aal - 14

Paling – schieraal - 4

Driedoornige stekelbaars 48 5

Overige vissoorten

Baars 231 365

Blankvoorn 6787 51

Brasem 3060 189

Hybride 1 -

Karper 3 -

Kolblei 1011 38

Pos - 4

Roofblei 43 -

Ruisvoorn 8 3

Snoekbaars 4 -

Winde 33 -

Zwartbekgrondel 1 1

TOTAAL 11230 692

5.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 8 april en 3 juni zijn bij het gemaal Westerkogge bemonsteringen uitgevoerd

door middel van een kruisnet en een zegen. In dezelfde periode zijn bij de

waterinlaat bemonsteringen uitgevoerd met een zegen (aanbod) en een fuik

(passage).

Met het kruisnet zijn van de doelsoorten vooral aanbod van driedoornige

stekelbaars vastgesteld. Daarnaast zijn enkele spieringen glasalen en pootalen

aangetroffen. Met de zegen is weinig gevangen. Dit waarschijnlijk als gevolg van het

ondiepe uitstroomkanaal voor het gemaal, waar overdag weinig tot geen (grote) vis

aanwezig is.

Bij de waterinlaat is met de zegen een grote hoeveelheid vis gevangen, waarbij

blankvoorn, brasem en kolblei het meest zijn aangetroffen. De vangst in de

passagefuik was niet groot. Ook ging het hierbij alleen om kleine vis, terwijl met de

zegen werd vastgesteld dat wel aanbod van grote vis aanwezig was. De waterinlaat

functioneerde dus slecht als migratieroute voor vis, waarschijnlijk omdat de inlaat

slechts enkele centimeters geopend was.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

Gemaal

- Aanbrengen vismigratievoorziening bij uitstroom van gemaal.

Inlaat

- Opstellen protocol voor verbetering intrekmogelijkheden inlaat (inlaat

verder open) en inregelen in systeem.

Page 43: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Pieter Engel -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

43

6 Gemaal Pieter Engel

Gemaal Pieter Engel ligt in Krommenie. Het gemaal pompt water uit de

achterliggende polder naar de Nauernasche Vaart. Het gemaal heeft twee pompen

die beide een debiet van 125 kubieke meter per minuut hebben.

Aan beide zijden is op enige afstand van het gemaal een waterinlaat aanwezig,

waarmee water uit de Nauernasche Vaart kan worden ingelaten in de polder. Deze

inlaten bestaan uit buizen met een diameter van circa 15 centimeter.

6.1 Werkwijze

Om te bepalen of er bij gemaal Pieter Engel aanbod van vis is, zijn in de

Nauernasche Vaart voor het gemaal de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen visaanbod (met name glasaal, driedoornige stekelbaars en spiering)

door middel van kruisnetbemonsteringen.

Voor het gemaal is gedurende vier avonden met een kruisnet bemonsterd. De

afmeting van het kruisnet was 1,3 bij 2,6 meter. Voorafgaand aan de

bemonsteringen draaide het gemaal enige tijd om zo een lokstroom voor vis te

creëren. Zie voor een verdere beschrijving van de bemonstering paragraaf 2.1.

Aanvullend aan de bemonsteringen bij het gemaal zijn ook bemonsteringen bij de

aan beide zijden van het gemaal aanwezige waterinlaten uitgevoerd. Op deze

locaties hebben de volgende bemonsteringen plaatsgevonden:

Bepalen visintrek via waterinlaat door middel van glasaalfuiken.

Om te onderzoeken of er vis vanuit de Nauernasche Vaart via de waterinlaten de

polder intrekt, is aan beide inlaten een glasaalfuik bevestigd. De fuik is twee keer

per week bemonsterd. Vaker bemonsteren was vanwege de geringe hoeveelheid

intrekkende vis niet nodig. In is met de glasaalfuiken ruim drie weken bemonsterd.

In tabel 6.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Pieter Engel. Zie voor een toelichting op de tabel

paragraaf 2.1 en 4.1.

Page 44: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

44

Tabel 6.1. Overzicht bemonsteringen gemaal en inlaten Pieter Engel

Datum Activiteit Tijdsduur

10 april Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

15 april Plaatsen glasaalfuiken n.v.t.

18 april Monitoren glasaalfuiken

Kruisnetbemonstering

3 nachten

21.00 – 24.00 uur

22 april Monitoren glasaalfuiken 4 nachten

25 april Monitoren glasaalfuiken 3 nachten

29 april Monitoren glasaalfuiken 4 nachten

2 mei Monitoren glasaalfuiken

Kruisnetbemonstering

3 nachten

21.00 – 24.00 uur

7 mei Monitoren en verwijderen

glasaalfuiken

5 nachten

22 mei Kruisnetbemonstering 21.00 – 24.00 uur

Figuur 6.1. Kruisnetbemonstering Figuur 6.2. Glasaalfuik

6.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal Pieter Engel en de naastgelegen

inlaten 14 vissoorten gevangen. Bij de kruisnetbemonsteringen bij het gemaal ging

het om 918 exemplaren, verdeeld over 13 soorten. In de glasaalfuiken achter de

waterinlaten zijn 116 vissen gevangen, verdeeld over 8 soorten.

6.2.1 Gemaal

Aanbod – kruisnetbemonsteringen

In tabel 6.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de kruisnetbemonsteringen

opgenomen. 90% van de vangst bestond uit driedoornige stekelbaars (823

exemplaren).

Voor wat betreft de overige vissoorten zijn 71 vetjes gevangen. Van andere

vissoorten werden slechts enkele exemplaren aangetroffen.

Page 45: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Pieter Engel -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

45

Tabel 6.2. Gevangen vissoorten kruisnetbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – rode aal 1 43

Driedoornige stekelbaars 823 2 – 7

Overige vissoorten

Blankvoorn 3 6 – 22

Brasem 6 5 – 45

Bittervoorn 1 3

Kolblei 1 9

Pos 1 15

Rivierdonderpad 1 6

Riviergrondel 2 4 – 5

Ruisvoorn 1 6

Tiendoornige stekelbaars 5 3 – 6

Vetje 71 3 – 6

Zwartbekgrondel 2 4 – 5

TOTAAL 918 2 – 45

In figuur 6.3 is een lengte-frequentieverdeling van de gevangen driedoornige

stekelbaarzen te zien. De meeste driedoornige stekelbaarzen hadden een lengte

tussen de 4 en 6 centimeter.

Figuur 6.3. Lengte-frequentieverdeling driedoornige stekelbaars

In figuur 6.4 zijn de vangsten per avond weergegeven, waarbij onderscheid is

gemaakt tussen driedoornige stekelbaars en overige vissoorten. Een groot deel van

de stekelbaarzen is gevangen op 18 april. Tijdens andere bemonsteringsavonden

waren de vangsten een stuk kleiner. Overige vissoorten zijn voornamelijk op 18 april

en 22 mei gevangen.

Page 46: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

46

Figuur 6.4. Vangsten per datum

Een mogelijke verklaring voor de grote vangst op 18 april is dat het gemaal op de

dag voorafgaand aan deze bemonstering vaak heeft gedraaid, waardoor lange tijd

een lokstroom voor vis aanwezig was. Ditzelfde geldt in mindere mate voor 22 mei.

De migratieperiode voor driedoornige stekelbaars was toen echter al grotendeels

voorbij, maar bij andere vissoorten is de aantrekkende werking van het gemaal wel

zichtbaar. Zie hiervoor figuur 6.5 waarin het maalregime en de

bemonsteringstijdstippen samen in een grafiek zijn gezet.

Figuur 6.5. Vergelijking maalregime en bemonsteringstijdstippen

Page 47: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Pieter Engel -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

47

6.2.2 Inlaten

Passage inlaten – glasaalfuikbemonsteringen

In tabel 6.3 zijn de vissoorten en aantallen die zijn gevangen in de glasaalfuiken

achter de waterinlaten opgenomen. De vangst was met in totaal 116 vissen niet

groot. Bij de noordelijke inlaat zijn 68 vissen gevangen en bij de zuidelijke inlaat

waren dit er 48. Vanwege de geringe afmeting van de inlaten ging het alleen om

kleine vis.

Er zijn 7 driedoornige stekelbaarzen gevangen, waarvan 1 bij de noordelijke en 5 bij

de zuidelijke inlaat. Daarnaast zijn bij de zuidelijke inlaat 1 pootaal en 2 rode alen

gevangen.

Bij de overige vissoorten viel vooral de vangst van de volgens de Flora- en faunawet

beschermde rivierdonderpadden op. Naast rivierdonderpadden zijn ook 40

exemplaren van de exoot zwartbekgrondel gevangen. Op veel plaatsen heeft de

zwartbekgrondel de inheemse rivierdonderpad verdrongen, maar op deze locatie

komen beide soorten (nog) naast elkaar voor.

Tabel 6.3. Gevangen vissoorten glasaalfuikbemonsteringen

Noordelijke inlaat Zuidelijke inlaat

Vissoort Aantal Lengteverdeling

(cm)

Aantal Lengteverdeling

(cm)

Doelsoorten

Paling – pootaal - - 1 16

Paling – rode aal - - 2 42 – 48

Dried. stekelbaars 1 5 6 4 – 6

Overige vissoorten

Baars 17 8 – 20 8 8 – 17

Blankvoorn 3 16 – 18 - -

Rivierdonderpad 17 5 – 7 11 4 – 6

Ruisvoorn 4 10 – 15 3 9 – 14

Tiend. stekelbaars 1 4 2 4 – 5

Zwartbekgrondel 25 5 – 12 15 4 – 12

TOTAAL 68 4 – 20 48 4 – 48

In figuur 6.6 is een overzicht van de vangst per waterinlaat gemaakt, waarbij

onderscheid is gemaakt tussen de verschillende vissoorten. In de glasaalfuik achter

de noordelijke inlaat is meer vis gevangen dan bij de zuidelijke inlaat. Dit verschil

werd vooral veroorzaakt door de grotere aantallen baars, rivierdonderpad en

zwartbekgrondel. Als gekeken wordt naar de doelsoorten valt op dat deze juist

vooral door de zuidelijke inlaat passeerden.

Page 48: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

48

Figuur 6.6. Vangsten per inlaat

Vergelijking aanbod gemaal en passage inlaten

In tabel 6.4 is een vergelijking te zien tussen het vastgestelde visaanbod bij het

gemaal en de vispassage door middel van de glasaalfuiken. In vergelijking met het

visaanbod is de hoeveelheid intrekkende vis van de meeste vissoorten niet groot.

Vooral bij de driedoornige stekelbaars valt op dat er bij het gemaal veel aanbod

was, maar dat slechts een enkele stekelbaars via de waterinlaten migreert. Dit is

waarschijnlijk te wijten aan het ontbreken van een lokstroom bij de inlaten en de

geringe hoeveelheid water die door de pijpen stroomt. De vissoorten baars,

rivierdonderpad en zwartbekgrondel zijn juist veel meer in de glasaalfuiken

gevangen dan op het kruisnet.

Figuur 6.7. Zwartbekgrondel (links) en rivierdonderpad

Page 49: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Pieter Engel -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

49

Tabel 6.4. Vergelijking aanbod en passage

Vissoort Aanbod (kruisnet) Passage

(glasaalfuiken)

Doelsoorten

Paling – pootaal - 1

Paling – rode aal 1 2

Driedoornige stekelbaars 823 7

Overige vissoorten

Baars - 25

Blankvoorn 3 3

Brasem 6 -

Bittervoorn 1 -

Kolblei 1 -

Pos 1 -

Rivierdonderpad 1 28

Riviergrondel 2 -

Ruisvoorn 1 7

Tiendoornige stekelbaars 5 3

Vetje 71 -

Zwartbekgrondel 2 40

TOTAAL 918 116

6.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 10 april en 22 mei zijn bij het gemaal Pieter Engel en de naastgelegen

waterinlaten bemonsteringen uitgevoerd door middel van een kruisnet en

glasaalfuiken.

Met het kruisnet zijn hoofdzakelijk driedoornige stekelbaars gevangen. De

aantrekkende werking van de lokstroom die aanwezig is bij een draaiend gemaal

was goed zichtbaar.

Achter beide waterinlaten is een glasaalfuik geplaatst, om intrekkende vis te

bemonsteren. In tegenstelling tot het aanbod bij het gemaal is de hoeveelheid door

de pijpen migrerende driedoornige stekelbaarzen minimaal. Opvallend was de

vangst van rivierdonderpadden en zwartbekgrondels, die op deze locatie naast

elkaar voorkomen. Gelet op de geringe totale vangst is de functie als migratieroute

niet groot, waarschijnlijk als gevolg van de kleine diameter en daardoor vrij geringe

waterverplaatsing door de inlaten.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Aanbrengen vismigratievoorziening bij uitstroom van gemaal.

Page 50: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

50

NAJAAR 2013

Page 51: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Warder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

51

7 Gemaal Warder

In het voorjaar is bij gemaal Warder onderzoek gedaan naar aanbod van potentieel

intrekkende vis. In het najaar is onderzoek gedaan naar aanbod van uittrekkende vis

en de daadwerkelijke uittrek/uitspoeling door het gemaal. Hierbij is het bepalen van

visschade door het gemaal belangrijker dan het aantal passerende vissen, om zo

meer inzicht te krijgen in het effect van het gemaal op migrerende vis.

7.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Warder een knelpunt is voor migrerende

(uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal door middel van

twee monitoringsfuiken;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor de uitstroomopening.

Om het aanbod van vis te bepalen zijn twee fuiken geplaatst aan de instroomzijde

van het gemaal. Deze fuiken hebben gedurende twee weken gestaan en zijn in die

periode vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van het gemaal een fuik geplaatst, waarin alle vissen die tijdens

de bemonstering door het gemaal werden gepompt zijn opgevangen. De fuik is

bevestigd in een speciaal op maat gemaakt frame van steigerpijpen, dat in een

sponning werd geplaatst. Hierdoor werd de uitstroomopening van het gemaal

volledig afgesloten.

De bemonstering is gedurende vier avonden uitgevoerd van 18.00 tot 24.00 uur. Er

is voor de avonden gekozen omdat dan de kans het grootst is dat de vis migreert.

Dit geldt vooral voor de paling, die vrijwel uitstuitend in het donker actief is. Tijdens

de bemonstering is de fuik meerdere malen geleegd om zo visschade veroorzaakt

door vuil of een te grote hoeveelheid vis in de fuik tot een minimum te beperken.

Bij de bemonsteringen werden alle gevangen vissen gedetermineerd en

doorgemeten, waarbij de gegevens zijn genoteerd op een turfformulier. Vervolgens

zijn de vissen teruggezet in hetzelfde water.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Simon

Hogetoorn.

In tabel 7.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Warder. Bij de tijdsduur voor het monitoren van de

aanbodfuiken is uitgegaan van het aantal geviste nachten, omdat de meeste vis in

de nacht zal migreren en in de fuik zal zwemmen. Bij de bemonstering van passage

door het gemaal is de tijdsduur van 18.00 tot 24.00 uur aangegeven. Hier kan in de

Page 52: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

52

praktijk een kleine afwijking in zitten omdat iets eerder/later is begonnen of

geëindigd. Dit verschil is voor het resultaat van het onderzoek verwaarloosbaar.

Tabel 7.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Warder

Datum Activiteit Tijdsduur

11 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

16 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

20 sep Plaatsen aanbodfuiken n.v.t.

23 sep Monitoren aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal

3 nachten

18.00 – 24.00 uur

26 sep Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

30 sep Monitoren aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal

4 nachten

18.00 – 24.00 uur

3 okt Monitoren en verwijderen

aanbodfuiken

3 nachten

7.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal Warder 19 vissoorten gevangen.

In de aanbodfuiken zijn 3710 exemplaren gevangen van 15 vissoorten. Bij de

bemonstering van vispassage door het gemaal zijn 200 vissen gevangen van

eveneens 15 soorten.

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 7.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken opgenomen. De vangst was met ruim 3700 exemplaren aanzienlijk.

Een groot deel van de vangst bestond uit brasem (1495 exemplaren, 40%) en kolblei

(1216 exemplaren, 33%). Van de doelsoort schieraal werden slechtst twee

exemplaren gevangen, wat aangeeft dat het schieraalaanbod niet groot is.

Page 53: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Warder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

53

Tabel 7.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 2 65 – 90

Overige vissoorten

Alver 89 8 – 20

Baars 57 6 – 22

Blankvoorn 173 8 – 22

Brasem 1495 7 – 30

Giebel 38 11 – 30

Hybride 60 12 – 22

Karper 145 7 – 60

Kolblei 1216 11 – 24

Kroeskarper 1 15

Pos 126 8 – 14

Riviergrondel 3 10 – 11

Ruisvoorn 89 12 – 20

Snoekbaars 24 8 – 28

Snoek 1 66

TOTAAL 3710 6 – 90

In figuur 7.1 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. De meeste vissen hadden een lengte tussen de 8 en 20 centimeter,

maar ook vissen met een lente tussen de 20 en 30 centimeter waren in een redelijk

aantal aanwezig. Van de vissoorten karper en snoek zijn enkele grotere exemplaren

aangetroffen.

Figuur 7.1. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 7.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. De vangst was met 200 exemplaren niet

erg groot. De brasem (87 exemplaren, 44%) en de kolblei (56 exemplaren, 28%)

Page 54: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

54

waren de meest aangetroffen vissoorten. Van de doelsoorten zijn twee schieralen,

een rode aal en vier driedoornige stekelbaarzen gevangen.

Tabel 7.3. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 2 88 – 90

Paling – rode aal 1 29

Driedoornige stekelbaars 4 3 – 5

Overige vissoorten

Baars 18 6 – 11

Blankvoorn 3 14 – 16

Brasem 87 8 – 28

Giebel 1 5

Hybride 6 13 – 16

Karper 1 6

Kolblei 56 10 – 22

Pos 3 10 – 14

Ruisvoorn 1 9

Snoekbaars 9 9 – 14

Vetje 4 6 – 7

Zwartbekgrondel 3 8 – 14

Zeelt 1 29

TOTAAL 200 3 – 90

In figuur 7.2 is de lengte-frequentieverdeling van de tijdens de bemonstering

passerende palingen opgenomen. De twee gevangen passerende schieralen waren

beide dood. Bij één exemplaar was de huid grotendeels afgestroopt en van een

ander exemplaar werden, nadat de pomp van het gemaal enige tijd veel herrie

maakte, alleen stukken in de fuik aangetroffen. De rode aal met een lengte van 29

centimeter was niet beschadigd. Mogelijk ging het hierbij om een paling die al aan

de Markermeerzijde van het gemaal aanwezig was en dus niet het gemaal heeft

gepasseerd.

Gelet op hoe de enkele gevangen schieralen uit het gemaal kwamen en het grote

schadepercentage bij de schubvis (zie pagina 55), wordt ondanks de geringe vangst

aangenomen dat gemaal Warder voor paling zeer visonvriendelijk is.

Page 55: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Warder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

55

Figuur 7.2. Lengte-frequentieverdeling paling passagebemonsteringen

In figuur 7.3 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis opgenomen. De meeste vissen hadden een lengte tussen de 5

en 20 centimeter. Het schadepercentage onder de passerende vis was met 60% zeer

hoog. Hierbij ging het vooral om dodelijke schade als insnijdingen, doorsnijdingen,

of zware schubschade.

Figuur 7.3. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

In figuur 7.4 is voor vissen met een lengte van 5 tot 20 centimeter het

schadepercentage per lengtecategorie van 5 centimeter weergegeven. Bij een

grotere lengte neemt het percentage beschadigde vissen toe van circa 30% in de

categorie 5 – 9 cm tot circa 80% in de categorie 15 – 19 cm.

Page 56: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

56

Figuur 7.4. Schadepercentage per lengtecategorie

Figuur 7.5. Passagebemonstering Figuur 7.6. Brasems uit passagefuik

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 7.4 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. Hieruit blijkt dat de vangst in de passagefuik in vergelijking met het

visaanbod gering is.

Zowel bij het aanbod als bij de passage zijn brasem en kolblei de meest

aangetroffen vissoorten. Ook verder komt de vangst in de aanbodfuiken en

passagefuik qua soortensamenstelling redelijk met elkaar overeen, waarbij er wel

verschillen in migratiedrang tussen de vissoorten lijken te zijn. Enkele weinig

voorkomende soorten zijn of alleen in de aanbodfuiken of alleen in de passagefuik

aangetroffen. Dit is te verklaren doordat bij zeldzame soorten toeval een grotere rol

speelt.

Zowel in de aanbodfuiken als de passagefuik is het aantal gevangen schieralen

gering. Dit is een aanwijzing dat de dichtheden van paling in deze polder laag zijn en

dat hierdoor weinig schieralen gebruik lijken te maken van gemaal Warder als

migratieroute.

Page 57: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Warder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

57

Tabel 7.4. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 2 2

Paling – rode aal - 1

Driedoornige stekelbaars - 4

Overige vissoorten

Alver 89 -

Baars 57 18

Blankvoorn 173 3

Brasem 1495 87

Giebel 38 1

Hybride 60 6

Karper 145 1

Kolblei 1216 56

Kroeskarper 1 -

Pos 126 3

Riviergrondel 3 -

Ruisvoorn 89 1

Snoekbaars 24 9

Snoek 1 -

Vetje - 4

Zwartbekgrondel - 3

Zeelt - 1

TOTAAL 3710 200

7.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 11 september en 3 oktober zijn bij gemaal Warder bemonsteringen

uitgevoerd door middel van aanbod- en passagefuiken.

Een groot deel van het vastgestelde visaanbod bestond uit schubvis met een lengte

tussen de 8 en 30 centimeter. De passerende aantallen schubvis waren in

vergelijking met het grote visaanbod gering, waarschijnlijk doordat deze vissoorten

weinig migratiedrang hebben. Het vastgestelde schadepercentage onder

passerende vis was zeer hoog. Dit percentage steeg van 30% bij vissen in de

lengtecategorie 5-9 cm tot 80% in de categorie 15-19 cm.

Zowel het aanbod als de passage van schieraal was minimaal. De twee schieralen

die in de passagefuik zijn gevangen waren beide dood.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Verminderen/voorkomen visschade door passage gemaal: aanbrengen

viswering;

- Verminderen/voorkomen schade door passage gemaal: maaltijdstip

afstemmen op aanbod vissoorten;

- Alternatieve vispassage: onderzoeken alternatieve migratieroutes in

hetzelfde peilgebied.

Page 58: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

58

8 Gemaal Lely

In het voorjaar is bij gemaal Lely onderzoek gedaan naar aanbod van potentieel

intrekkende vis. In het najaar is onderzoek gedaan naar aanbod van uittrekkende vis

en de daadwerkelijke uittrek/uitspoeling door het gemaal. Hierbij is het bepalen van

visschade door het gemaal belangrijker dan het aantal passerende vissen, om zo

meer inzicht te krijgen in het effect van het gemaal op migrerende vis.

8.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Lely een knelpunt is voor migrerende

(uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal door middel van

twee monitoringsfuiken;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor de uitstroomopening.

De aanbodbemonsteringen zijn uitgevoerd in het peilvak ‘afdeling 2’. Bij de

passagebemonsteringen is de pomp die dit peilvak bemaalt onderzocht.

Om het aanbod van vis te bepalen zijn twee fuiken geplaatst aan de instroomzijde

van het gemaal. Deze fuiken hebben gedurende twee weken gestaan en zijn in die

periode vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van het gemaal een fuik geplaatst, waarin alle vissen die tijdens

de bemonstering door het gemaal werden gepompt zijn opgevangen. De fuik is

bevestigd met steigerpijpen, omdat er geen sponning aanwezig was. Hierdoor heeft

de fuik door de waterdruk van het gemaal mogelijk de uitstroomopening van het

gemaal niet geheel afgesloten.

De uitvoering van de bemonstering was verder vergelijkbaar aan de bemonstering

bij gemaal Warder. Voor een verdere beschrijving wordt daarom verwezen naar

paragraaf 7.1.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Dick Bakker.

In tabel 8.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Lely. Tijdens de bemonsteringsavond van 24 september

heeft het gemaal als gevolg van een storing niet gemalen. Daarom is er een extra

avond bemonsterd op 24 oktober en zijn er dus toch van vier avonden gegevens

beschikbaar. Voor een nadere toelichting op de tabel wordt verwezen naar

paragraaf 7.1.

Page 59: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Lely -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

59

Tabel 8.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Lely

Datum Activiteit Tijdsduur

17 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

24 sep Plaatsen aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal

n.v.t.

NIET GEMALEN

27 sep Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

30 sep Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

4 okt Monitoren aanbodfuiken 4 nachten

7 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

8 okt Monitoren en verwijderen

aanbodfuiken

4 nachten

10 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

24 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

8.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal Lely 15 vissoorten gevangen. In

de aanbodfuiken zijn 1999 exemplaren gevangen van 12 vissoorten. Bij de

bemonstering van vispassage door het gemaal zijn 1823 vissen gevangen van 9

soorten.

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 8.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken opgenomen. In totaal zijn circa 2000 vissen gevangen. Ruim 50% van

de vangt bestond uit baars (1078 exemplaren). Daarna was blankvoorn de meest

aangetroffen vissoort (461 exemplaren, 23%).

Het aanbod van de doelsoort schieraal was met 91 exemplaren vrij groot.

Tabel 8.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 91 34 – 91

Overige vissoorten

Baars 1078 6 – 18

Blankvoorn 461 7 – 32

Brasem 108 16 – 36

Giebel 2 22 – 25

Karper 9 8 – 36

Kolblei 64 9 – 33

Pos 11 10 – 15

Ruisvoorn 2 15

Snoekbaars 168 7 – 27

Snoek 2 22 – 26

Winde 3 19 – 52

TOTAAL 1999 6 – 91

Page 60: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

60

In figuur 8.1 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schieralen te zien. Er zijn enkele kleine, mannelijke schieralen gevangen. Het

grootste deel van de vangst bestond echter uit grotere, vrouwelijke schieralen met

een lengte tussen de 60 en 90 centimeter.

Er is geen enkele rode aal aangetroffen.

Figuur 8.1. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 8.2 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Voor de leesbaarheid van de grafiek is hierin de vissoort baars

weggelaten. Het grootste deel van de gevangen vis had een lengte tussen de 5 en

25 centimeter. Daarnaast zijn van de vissoorten blankvoorn, brasem, karper, kolblei

en winde enkele grotere vissen gevangen.

Figuur 8.2. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken zonder baars

In figuur 8.3 zijn de passerende baarzen wel opgenomen. De meeste baarzen waren

kleine vissen met een lengte tussen de 5 en 10 centimeter.

Page 61: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Lely -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

61

Figuur 8.3. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken inclusief baars

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 8.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. In totaal zijn ruim 1800 vissen gevangen.

Een groot deel van de vangst bestond uit snoekbaars (747 exemplaren, 41%) en

baars (511 exemplaren, 28%).

Van de doelsoorten was de driedoornige stekelbaars met 290 exemplaren de meest

aangetroffen vissoort. Daarnaast zijn zes schieralen, 28 rode alen en twee

spieringen gevangen.

Tabel 8.3. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 6 66 – 78

Paling – rode aal 28 12 – 34

Driedoornige stekelbaars 290 3 – 6

Spiering 2 7 – 8

Overige vissoorten

Baars 511 7 – 16

Blankvoorn 74 7 – 20

Brasem 92 5 – 18

Pos 72 6 – 13

Snoekbaars 747 6 – 21

Zwartbekgrondel 1 7

TOTAAL 1823 3 – 78

In figuur 8.4 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering gevangen

palingen opgenomen. Hierbij valt vooral de vangst van enkele tientallen kleine rode

alen op. Gelet op de kleur van deze vissen en het feit dat geen enkele rode aal

beschadigd was, wordt vermoed dat deze vissen al in het IJsselmeer aanwezig

waren en niet door het gemaal zijn gegaan. Dit vermoeden wordt versterkt doordat

de fuik mogelijk niet de volledige uitstroomopening heeft afgesloten door het

Page 62: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

62

ontbreken van een bruikbare sponning.

De gevangen schieralen waren alle zes dodelijk beschadigd, wat aangeeft dat het

gemaal voor uittrekkende schieraal zeer visonvriendelijk is.

Figuur 8.4. Lengte-frequentieverdeling paling passagebemonsteringen

In figuur 8.5 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis opgenomen. De meeste vissen hadden een lengte tussen de 3

en 15 centimeter. Het schadepercentage onder de passerende vis was met 6% laag,

maar neemt wel toe bij een toenemende lengte van de vissen. De vastgestelde

schade bestond vooral uit ernstige schubschade, kieuwschade en enkele

insnijdingen. Ook hadden diverse vissen rode ogen, veroorzaakt door

drukverschillen bij het passeren van de pomp. Waarschijnlijk is een groot deel van

de vastgestelde schade bij de schubvis dodelijk. Uit een 24 overlevingsproef bleek

dat de opgelopen schubschade vooral bij kleine vis dodelijk was.

Figuur 8.5. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

Page 63: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Lely -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

63

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 8.4 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. De vissoorten die in grote aantallen in de aanbodfuiken zijn

aangetroffen, zijn ook in de passagefuik gevangen.

Als gekeken wordt naar de doelsoorten, valt op dat in de aanbodfuiken een veel

groter aantal schieralen is gevangen dan in de passagefuik. Dit kan betekenen dat

de meeste schieralen het gemaal als gevolg van geluid of trillingen niet durven te

passeren, waardoor ophoping van schieraal plaatsvindt. Het zou ook kunnen

betekenen dat de schieralen als gevolg van de weersomstandigheden nog weinig

migratiedrang hadden. Daarnaast valt op dat in de passagefuik kleine rode alen zijn

gevangen. Waarschijnlijk waren deze al in het IJsselmeer aanwezig.

Driedoornige stekelbaarzen zijn in een flink aantal in de passagefuik gevangen,

terwijl in de aanbodfuiken geen enkel exemplaar is aangetroffen. Waarschijnlijk

speelt hierbij de maaswijdte van de aanbodfuiken een rol, waardoor kleine visjes als

driedoornige stekelbaarzen niet gevangen konden worden.

Tabel 8.4. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 91 6

Paling – rode aal - 28

Driedoornige stekelbaars - 290

Spiering - 2

Overige vissoorten

Baars 1078 511

Blankvoorn 461 74

Brasem 108 92

Giebel 2 -

Karper 9 -

Kolblei 64 -

Pos 11 72

Ruisvoorn 2 -

Snoekbaars 168 747

Snoek 2 -

Winde 3 -

Zwartbekgrondel - 1

TOTAAL 1999 1823

Page 64: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

64

Figuur 8.6.Baars uit aanbodfuiken Figuur 8.7. Dodelijk beschadigde paling

8.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 17 september en 24 oktober zijn bij gemaal Lely bemonsteringen uitgevoerd

door middel van aanbod- en passagefuiken.

Een groot deel van het vastgestelde visaanbod bestond uit schubvis met een lengte

tussen de 5 en 25 centimeter. Hierbij was baars de meest aangetroffen vissoort.

Van de doelsoorten werd de schieraal met 91 exemplaren veel gevangen.

In de passagefuik zijn slechts 6 schieralen gevangen. In vergelijking met het aanbod

was de passage daarom gering. Mogelijke verklaringen zijn een afschrikkende

werking van het gemaal of een geringe migratiedrang als gevolg van de

weersomstandigheden bij de passagebemonsteringen. De gevangen passerende

schieralen waren alle zes dodelijk beschadigd. Het gemaal lijkt dus zeer

visonvriendelijk voor paling.

Bij de passerende schubvis was het schadepercentage met 6% niet hoog. Een

kanttekening is dat er vrijwel uitsluitend kleine schubvis met een lengte tussen de 3

en 15 is gevangen. Het schadepercentage lijkt bij een grotere lengte toe te nemen.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Korte termijn: vangen en overzetten schieraal (‘Paling over de dijk’);

- Verminderen/voorkomen schade aan schieraal door passage gemaal:

aanbrengen viswering;

- Verminderen/voorkomen schade aan schieraal door passage gemaal:

zoveel mogelijk overdag malen, als geen schieraalmigratie plaatsvindt;

- Alternatieve vispassage: onderzoeken alternatieve migratieroutes in

hetzelfde peilgebied.

Page 65: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

65

9 Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen

In het voorjaar is bij het gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen onderzoek

gedaan naar aanbod en intrek van vis. In het najaar zijn onderzoeken uitgevoerd

naar aanbod van uittrekkende vis op beide locaties en de daadwerkelijke

uittrek/uitspoeling door het gemaal. Hierbij is het bepalen van visschade door het

gemaal belangrijker dan het aantal passerende vissen, om zo meer inzicht te krijgen

in het effect van het gemaal op migrerende vis.

9.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Vier Noorderkoggen een knelpunt is voor

migrerende (uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal (beide peilen)

door middel van twee monitoringsfuiken in het hoge peilvak en twee

monitoringsfuiken in het lage peilvak;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor de uitstroomopening (beide pompen).

Aanvullend aan de bemonsteringen bij het gemaal zijn ook bemonsteringen bij

stoomgemaal Vier Noorderkoggen uitgevoerd. Op deze locatie hebben de volgende

bemonsteringen plaatsgevonden:

Bepalen van aanbod van vis aan de polderzijde van het stoomgemaal door

middel van twee monitoringsfuiken.

Omdat het stoomgemaal niet meer in werking is, is hier geen onderzoek gedaan

naar passage van vis door het gemaal.

De aanbodfuiken die bij het stoomgemaal en in beide peilvakken voor het gemaal

zijn geplaatst, hebben gedurende een periode van twee weken gestaan en zijn in

deze tijd vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van de pompen van beide peilvakken van het gemaal een fuik

geplaatst, waarin alle vissen die tijdens de bemonstering door het gemaal werden

gepompt zijn opgevangen. Beide pompen zijn gelijktijdig bemonsterd. De fuiken zijn

bevestigd in op maat gemaakt frames van steigerpijpen, die in een sponning werden

geplaatst. Hierdoor werden de uitstroomopeningen van het gemaal volledig

afgesloten.

De uitvoering van de bemonstering was vergelijkbaar aan de bemonstering bij

gemaal Warder. Voor een verdere beschrijving wordt daarom verwezen naar

paragraaf 7.1.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Jaap

Buitenhuis.

Page 66: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

66

In tabel 9.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen. Voor een nadere

toelichting op de tabel wordt verwezen naar paragraaf 7.1.

Tabel 9.1. Overzicht bemonsteringen gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen

Datum Activiteit Tijdsduur

18 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

19 sep Plaatsen aanbodfuiken n.v.t.

24 sep Monitoren aanbodfuiken 5 nachten

25 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

27 sep Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

1 okt Monitoren aanbodfuiken 4 nachten

2 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

3 okt Monitoren en verwijderen

aanbodfuiken

2 nachten

8 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

9.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal en stoomgemaal Vier

Noorderkoggen 18 vissoorten gevangen. Bij de bemonsteringen in het lage peilvak

zijn in de aanbodfuiken 593 vissen van 10 soorten gevangen en in de passagefuik

925 vissen van 14 soorten. In het hoge peilvak zijn in de aanbodfuiken 601 vissen (8

soorten) en in de passagefuik 5948 vissen (14 soorten) aangetroffen. In de

aanbodfuiken bij het stoomgemaal zijn 1267 vissen gevangen. Dit waren 8

verschillende soorten.

9.2.1 Gemaal lage peil/effluentpomp

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 9.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken in het lage peilvak opgenomen. In totaal zijn 593 vissen gevangen. De

vangst werd gedomineerd door blankvoorn (306 exemplaren, 52%), gevolgd door

baars (123 exemplaren, 21%) en brasem (78 exemplaren, 13%).

Van de doelsoorten zijn 43 schieralen en 10 rode alen gevangen.

Page 67: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

67

Tabel 9.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 43 49 – 93

Paling – rode aal 10 28 – 72

Overige vissoorten

Baars 123 6 – 17

Blankvoorn 306 6 – 19

Brasem 78 8 – 55

Giebel 4 10 – 20

Karper 1 8

Kolblei 8 8 – 16

Pos 1 10

Snoekbaars 18 10 – 29

Zeelt 1 46

TOTAAL 593 6 – 93

In figuur 9.1 is een is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken

gevangen palingen te zien. De meeste schieralen hebben een lengte tussen de 50 en

90 centimeter. De gevangen rode alen zijn gemiddeld een stuk kleiner dan de

schieralen.

Figuur 9.1. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 9.2 is lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Er is vooral vis met een lengte tussen de 5 en 20 centimeter

gevangen. Daarnaast zijn een tiental grotere vissen met een lengte tussen de 35 en

55 centimeter gevangen. Dit waren vooral brasems.

Page 68: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

68

Figuur 9.2. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 9.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. Hierbij zijn in totaal 925 vissen gevangen.

De meest aangetroffen soorten waren brasem (335 exemplaren, 36%) en baars (308

exemplaren, 33%).

Van de doelsoorten zijn vier schieralen gevangen.

Tabel 9.3. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 4 47 – 75

Overige vissoorten

Baars 308 5 – 20

Bittervoorn 21 5 – 8

Blankvoorn 30 6 – 14

Bot 1 24

Brasem 335 5 – 15

Giebel 4 7 – 13

Karper 11 9 – 18

Kolblei 5 6 – 15

Pos 97 6 – 10

Riviergrondel 3 7 – 12

Snoekbaars 101 7 – 20

Winde 4 8 – 20

Zwartbekgrondel 1 7

TOTAAL 925 5 – 75

Page 69: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

69

In figuur 9.3 is de lengte-frequentieverdeling van de gevangen schieralen te zien. De

vier aangetroffen schieralen kwamen allemaal onbeschadigd door het gemaal.

Omdat het aantal gering is, is niet met zekerheid te zeggen of dit representatief is

voor de schadelijkheid van het gemaal voor schieraal, maar het lijkt erop dat de

meeste schieralen het gemaal ongeschonden kunnen passeren.

Figuur 9.3. Lengte-frequentieverdeling paling passagebemonsteringen

In figuur 9.4 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis opgenomen. Het grootste deel van de passerende vis bestond

uit kleine exemplaren met een lengte tussen de 5 en 10 centimeter. Daarnaast

werden ook wat vissen met een lengte tussen de 10 en 20 centimeter aangetroffen.

Bij de kleine vis is de kans groot dat het vooral ging om onvrijwillige passage

(uitspoeling). Het schadepercentage onder de passerende vis was met 4% laag.

Hierbij ging het vooral om lichte schubschade.

Figuur 9.4. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

Page 70: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

70

Figuur 9.5.Paling in aanbodfuiken Figuur 9.6. Bot bij passagebemonstering

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 9.4 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. Hieruit blijkt dat de vangst in de passagefuik hoger is dan in de

aanbodfuik. Bij de witvis valt op dat in de aanbodfuiken met name blankvoorn is

gevangen en in de passagefuik vooral brasem. Het is zeer aannemelijk dat jonge

brasem gevoeliger is voor uitspoeling dan blankvoorn.

Bij de schieraal valt op dat het aantal passerende vissen in vergelijking met het

aanbod gering is. Dit geeft aan dat de schieralen nog geen duidelijke migratiedrang

vertoonden, mogelijk als gevolg van de weersomstandigheden.

Tabel 9.4. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 43 4

Paling – rode aal 10 -

Overige vissoorten

Baars 123 308

Bittervoorn - 21

Blankvoorn 306 30

Bot - 1

Brasem 78 335

Giebel 4 4

Karper 1 11

Kolblei 8 5

Pos 1 97

Riviergrondel - 3

Snoekbaars 18 101

Winde - 4

Zeelt 1 -

Zwartbekgrondel - 1

TOTAAL 593 925

Page 71: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

71

9.2.2 Gemaal hoge peil

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 9.5 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken in het hoge peilvak opgenomen. In totaal zijn 601 vissen gevangen. In

het hoge peilvak was brasem met 201 exemplaren (33%) de meest gevangen

vissoort, gevolgd door baars (137 exemplaren, 23%) en snoekbaars (110

exemplaren, 18%).

Van de doelsoorten zijn 41 schieralen gevangen. Het aanbod is hiermee vrijwel

gelijk met het aanbod in het lage peilvak, waar 43 exemplaren werden gevangen.

Tabel 9.5. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 41 58 – 85

Overige vissoorten

Baars 137 6 – 18

Blankvoorn 74 6 – 30

Brasem 201 5 – 52

Kolblei 16 9 – 20

Pos 20 8 – 12

Snoekbaars 110 7 – 75

Zeelt 2 13 – 49

TOTAAL 601 5 – 85

In figuur 9.6 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

palingen te zien. De meeste schieralen hebben een lengte tussen de 60 en 80

centimeter. Rode alen zijn niet aangetroffen.

Figuur 9.6. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 9.7 is lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Er is vooral vis met een lengte tussen de 5 en 20 centimeter

Page 72: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

72

gevangen. Daarnaast zijn enkele grotere vissen met een lengte van rond de 50

centimeter gevangen. Dit waren vooral brasems. Er is één grote snoekbaars van 76

centimeter in de fuik aangetroffen.

Figuur 9.7. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 9.6 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. Hierbij zijn in totaal bijna 6000 vissen

gevangen. De meest aangetroffen soorten waren brasem (3255 exemplaren, 55%)

en pos (1046 exemplaren, 18%). Van de doelsoorten zijn 12 schieralen gevangen.

Tabel 9.6. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 12 58 – 88

Overige vissoorten

Alver 2 11 – 12

Baars 768 5 – 28

Bittervoorn 48 5 – 7

Blankvoorn 235 7 – 16

Brasem 3255 5 – 17

Giebel 116 7 – 13

Karper 26 8 – 19

Kolblei 102 8 – 18

Pos 1046 7 – 13

Riviergrondel 7 11 – 12

Ruisvoorn 3 10 – 14

Snoekbaars 325 7 – 23

Zeelt 3 10 – 15

TOTAAL 5948 5 – 88

Page 73: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

73

In figuur 9.8 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende palingen opgenomen, waarbij ook is aangegeven of de palingen al dan

niet beschadigd waren. Van de 12 passerende schieralen was er slechts één

exemplaar beschadigd. Na 24 uur bleek deze paling echter nog te leven en zijn geen

breuken of bloeduitstortingen vastgesteld. Gelet op deze resultaten is het

schadepercentage voor paling gering.

Figuur 9.8. Lengte-frequentieverdeling paling passagebemonsteringen

In figuur 9.9 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis opgenomen. Het grootste deel van de passerende vis bestond

uit exemplaren met een lengte tussen de 5 en 15 centimeter. Het schadepercentage

onder de passerende vis was met 2% laag. Hierbij ging het vooral om schubschade.

Figuur 9.9. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

Omdat vermoedt werd dat mogelijk een deel van de in de passagefuik gevangen vis

niet door het gemaal werd gepompt, maar aan de buitenkant van het gemaal

aanwezig was, is tijdens de bemonsteringen van 18 september en 2 oktober

onderscheid gemaakt tussen de vangsten tijdens de eerste lichting van de fuik en de

vangsten tijdens de rest van de avond. Een overzicht hiervan is te zien in tabel 9.7.

Tijdens de eerste lichting is meer vis gevangen dan tijdens de rest van de avond,

terwijl de eerste lichting een periode van circa 1 uur is en de rest van de avond 5

uur. Het verschil is vooral groot bij de vissoorten baars, blankvoorn en pos. Mogelijk

was een deel van deze vis aan de IJsselmeerzijde van het gemaal aanwezig. Gelet op

Page 74: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

74

de geringe vangst van pos in de aanbodfuiken en de grote populatie van deze

vissoort in het IJsselmeer wordt verwacht dat dit bij de pos het geval was. Bij andere

vissoorten is echter ook mogelijk dat deze aan de binnenzijde van het gemaal in het

pomphuis aanwezig waren en bij het aanslaan van het gemaal direct door het

gemaal werden gepompt. Het aantreffen van beschadigde brasems en blankvoorns

bij de eerste lichting bevestigd dit vermoeden. Het schadepercentage was zowel bij

de eerste lichting als de rest van de avond zeer laag, waardoor het al dan niet

aanwezig zijn van vis aan de binnen- en buitenzijde van het gemaal geen groot

effect heeft op het berekende schadepercentage voor schubvis.

Tabel 9.7. Vergelijking vangst eerste fuiklichting en rest van avond (2 avonden)

Vissoort Eerste lichting Rest avond

Doelsoorten

Paling – schieraal - 7

Overige vissoorten

Baars 321 77

Bittervoorn 16 -

Blankvoorn 116 1

Brasem 1063 1373

Giebel 5 2

Karper - 2

Kolblei 26 6

Pos 493 41

Riviergrondel 5 2

Ruisvoorn - 1

Snoekbaars 78 36

Zeelt 1 1

TOTAAL 2124 1542

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 9.8 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. Hieruit blijkt dat de vangst in de passagefuik circa 10 keer zo hoog is

dan de vangst in de aanbodfuiken. Er wordt dus relatief veel vis door het gemaal

naar het IJsselmeer gepompt. Mogelijk is dit beeld licht vertekend, doordat een deel

van de vis (met name pos) waarschijnlijk al aan de IJsselmeerzijde aanwezig was.

Bij de schieraal valt op dat het aantal passerende vissen in vergelijking met het

aanbod gering is. Zie voor een mogelijke verklaring de vergelijking bij het lage peil.

Page 75: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

75

Tabel 9.8. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 41 12

Overige vissoorten

Alver - 2

Baars 137 768

Bittervoorn - 48

Blankvoorn 74 235

Brasem 201 3255

Giebel - 116

Karper - 26

Kolblei 16 102

Pos 20 1046

Riviergrondel - 7

Ruisvoorn - 3

Snoekbaars 110 325

Zeelt 2 3

TOTAAL 601 5948

9.2.3 Stoomgemaal

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 9.9 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken bij het stoomgemaal opgenomen. In totaal zijn 1267 vissen gevangen.

Hierbij was pos met 756 exemplaren (60% van totaal) de meest voorkomende

vissoort, gevolgd door baars (260 exemplaren, 21%).

Opvallend was het vrij grote schieraalaanbod. In totaal zijn 135 exemplaren

gevangen. Daarnaast zijn twee rode alen in de fuiken aangetroffen.

Tabel 9.9. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 135 55 – 97

Paling – rode aal 2 40 – 68

Overige vissoorten

Baars 260 6 – 17

Blankvoorn 12 7 – 18

Brasem 75 5 – 16

Hybride 1 10

Pos 756 6 – 10

Ruisvoorn 1 12

Snoekbaars 25 8 – 16

TOTAAL 1267 5 – 97

Page 76: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

76

In figuur 9.10 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

palingen te zien. De meeste palingen hadden een lengte tussen de 55 en 90

centimeter.

Figuur 9.10. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 9.11 is lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Er is vooral kleine vis met een lengte tussen de 5 en 10 centimeter

gevangen. Grote schubvissen zijn op deze locatie helemaal niet in de fuik

aangetroffen.

Figuur 9.11. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Vergelijking aanbod stoomgemaal en aanbod gemaal hoge peil

Omdat met de aanbodfuiken bij het stoomgemaal en de aanbodfuiken bij het

gemaal (hoge peil) twee potentiele uittrekpunten van hetzelfde peilgebied zijn

bemonsterd, is in tabel 9.10 een vergelijking gemaakt tussen de vangsten op beide

locaties. Hierbij valt vooral de grote hoeveelheid pos bij het stoomgemaal op, terwijl

deze vissoort bij het gemaal slechts weinig is gevangen. Dit is te verklaren doordat

Page 77: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en stoomgemaal Vier Noorderkoggen -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

77

de waterinlaat bij het stoomgemaal gedurende de bemonstering open heeft

gestaan. De gevangen possen zijn waarschijnlijk via deze inlaat vanuit het IJsselmeer

naar binnen gekomen, zoals ook bij de voorjaarsbemonsteringen is vastgesteld.

Daarnaast valt op dat het schieraalaanbod bij het stoomgemaal een factor 3 hoger

was dan bij het gemaal. Mogelijk zijn deze schieralen als glasaal via de inlaat

binnengekomen en willen ze daarom via dezelfde weg de polder weer verlaten.

Omdat de inlaat een groot verval en hoge stroomsnelheid heeft, is uittrek op deze

locatie echter niet mogelijk, waardoor ophoping van schieraal plaatsvindt. Dit

verklaart de grote schieraalvangst in het najaar en ook de vangst van schieralen

tijdens de voorjaarsbemonsteringen.

Tabel 9.10. Vergelijking visaanbod stoomgemaal en gemaal hoge peil

Vissoort Stoomgemaal Gemaal hoge peil

Doelsoorten

Paling – schieraal 135 41

Overige vissoorten

Baars 260 137

Blankvoorn 12 74

Brasem 75 201

Hybride 1 -

Kolblei - 16

Pos 756 20

Ruisvoorn 1 -

Snoekbaars 25 110

Zeelt - 2

TOTAAL 1267 601

9.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 18 september en 8 oktober zijn bij gemaal en stoomgemaal Vier

Noorderkoggen bemonsteringen uitgevoerd door middel van aanbod- en

passagefuiken.

Bij het lage peil is vooral aanbod van schubvis met een lengte van 5 tot 20

centimeter vastgesteld. Van de doelsoorten zijn 43 schieralen en 10 rode alen

gevangen. Bij de bemonstering van passage door het gemaal, was de schubvisvangst

min of meer vergelijkbaar met de vangst in de aanbodfuiken. Van de schieraal zijn

slechts 4 exemplaren gevangen. Mogelijk vond als gevolg van de

weersomstandigheden weinig migratie plaats. Er is geen schade onder passerende

palingen vastgesteld. Bij witvis was het schadepercentage met 4% laag.

De vangst in de aanbodfuiken in het hoge peilvak was qua aantallen vrijwel gelijk

aan de vangst in het lage peilvak. De passage van vis was een stuk groter, waarbij

het vooral ging om zeer kleine vis. Het vastgestelde schadepercentage voor schubvis

was 2%. Van de 12 gevangen schieralen was één exemplaar licht beschadigd.

Bij het stoomgemaal was de vangst in de aanbodfuiken hoger dan bij het gemaal

(hoge peil). Bij een vergelijking van de vangsten op deze locaties, die beide een

potentiële uittreklocatie in hetzelfde peilvak zijn, valt op dat er in de aanbodfuiken

bij het stoomgemaal ongeveer drie keer zoveel schieraal is gevangen dan bij het

Page 78: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

78

gemaal. Uittrek via de waterinlaat bij het stoomgemaal is niet mogelijk, waardoor

ophoping van schieraal plaatsvindt.

Figuur 9.12. Onbeschadigde schieralen Figuur 9.13. Ernstig beschadigde karper

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

Gemaal (beide peilvakken)

- Aanpassen maalregime; met het oog op schieraalmigratie zoveel

mogelijk in de avond/nacht malen.

Stoomgemaal

- Korte termijn: vangen en overzetten schieraal (‘Paling over de dijk’);

- Lange termijn: aanleggen vispassage voor uittrekkende schieraal.

Page 79: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

79

10 Gemaal Westerkogge

In het voorjaar is bij het gemaal Westerkogge en de nabijgelegen waterinlaat

onderzoek gedaan naar aanbod en intrek van vis. In het najaar zijn onderzoeken

uitgevoerd naar aanbod van uittrekkende vis op beide locaties en de daadwerkelijke

uittrek/uitspoeling door het gemaal. Hierbij is het bepalen van visschade door het

gemaal belangrijker dan het aantal passerende vissen, om zo meer inzicht te krijgen

in het effect van het gemaal op migrerende vis.

10.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Westerkogge een knelpunt is voor migrerende

(uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal (beide peilen)

door middel van twee monitoringsfuiken in het hoge peilvak en twee

monitoringsfuiken in het lage peilvak;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor de uitstroomopening van de pomp van

het hoge peilvak.

Aanvullend aan de bemonsteringen bij het gemaal zijn ook bemonsteringen bij de

waterinlaat uitgevoerd. Deze waterinlaat laat water in, in het hoge peilvak dat door

gemaal Westerkogge wordt bemalen. Bij de inlaat hebben de volgende

bemonsteringen plaatsgevonden:

Bepalen van aanbod van vis aan de polderzijde van de inlaat door middel van

twee monitoringsfuiken.

De aanbodfuiken die in beide peilvakken voor het gemaal en voor de waterinlaat

zijn geplaatst, hebben gedurende een periode van twee weken gestaan en zijn in

deze tijd vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van de pomp van het lage peilvak van het gemaal een fuik

geplaatst, waarin alle vissen die tijdens de bemonstering door het gemaal werden

gepompt zijn opgevangen. De fuik is bevestigd in op maat gemaakt frame van

steigerpijpen, dat in een sponning werd geplaatst. Hierdoor werd de

uitstroomopening van het gemaal volledig afgesloten.

De uitvoering van de bemonstering was vergelijkbaar aan de bemonstering bij

gemaal Warder. Voor een verdere beschrijving wordt daarom verwezen naar

paragraaf 7.1.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Dirk

Langenberg.

Page 80: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

80

In tabel 10.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal en waterinlaat Westerkogge. Voor een nadere

toelichting op de tabel wordt verwezen naar paragraaf 7.1.

Tabel 10.1. Overzicht bemonsteringen gemaal en waterinlaat Westerkogge

Datum Activiteit Tijdsduur

16 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

23 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

30 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

5 okt Plaatsen aanbodfuiken n.v.t.

8 okt Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

9 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

11 okt Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

14 okt Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

18 okt Monitoren en verwijderen

aanbodfuiken

4 nachten

10.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij het gemaal en de waterinlaat

Westerkogge 17 vissoorten gevangen. Bij de bemonsteringen in het lage peilvak zijn

in de aanbodfuiken 650 vissen van 10 soorten gevangen. In het hoge peilvak zijn in

de aanbodfuiken 250 vissen gevangen en in de passagefuik 18479 vissen van 13

soorten. Dit waren 9 soorten. In de aanbodfuiken bij de waterinlaat zijn 539 vissen

van 10 soorten aangetroffen.

10.2.1 Gemaal lage peil

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 10.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken in het lage peilvak opgenomen. In totaal zijn 650 vissen gevangen. De

schieraal was met 168 exemplaren (26%) de meest aangetroffen vissoort, gevolgd

door pos (153 exemplaren, 24%), brasem (136 exemplaren, 21%) en baars (109

exemplaren, 17%).

Naast het grote aantal schieralen zijn ook vijf rode alen gevangen.

Page 81: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

81

Tabel 10.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 168 37 – 91

Paling – rode aal 5 32 – 62

Overige vissoorten

Baars 109 6 – 28

Blankvoorn 11 8 – 23

Brasem 136 6 – 37

Giebel 1 24

Kolblei 48 8 – 26

Pos 153 6 – 14

Ruisvoorn 4 11 – 13

Snoekbaars 13 8 – 44

Winde 2 37 – 41

TOTAAL 650 6 – 91

In figuur 10.1 is een is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken

gevangen palingen te zien. De schieralen waren zeer variabel van lengte. Naast

enkele kleine mannetjes zijn vooral vrouwelijke schieralen gevangen.

Figuur 10.1. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 10.2 is lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Er is vooral vis met een lengte tussen de 5 en 15 centimeter

gevangen, maar ook vissen met een lengte tussen de 15 en 30 centimeter werden

regelmatig in de fuiken aangetroffen.

Page 82: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

82

Figuur 10.2. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

10.2.2 Gemaal hoge peil

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 10.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken in het hoge peilvak opgenomen. In totaal zijn 250 vissen gevangen.

De baars was met 97 exemplaren (39%) de meest voorkomende vissoort, gevolgd

door schieraal met 62 exemplaren (25%). In vergelijking met het lage peilvak was

het aanbod van schieraal een factor drie lager. Naast schieralen zijn ook 5 rode alen

gevangen. Dit aantal was gelijk aan het aantal in het lage peilvak.

Tabel 10.3. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 62 41 – 95

Paling – rode aal 5 35 – 73

Overige vissoorten

Baars 97 6 – 25

Blankvoorn 7 7 – 14

Brasem 25 6 – 44

Karper 1 52

Kolblei 24 6 – 22

Pos 16 7 – 13

Snoekbaars 12 7 – 21

Snoek 1 42

TOTAAL 250 6 – 95

In figuur 10.3 is een is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken

gevangen palingen te zien. De lengteverdeling en de verhouding tussen mannelijke

en vrouwelijke schieralen is redelijk vergelijkbaar met die van de gevangen palingen

in het lage peilvak.

Page 83: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

83

Figuur 10.3. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 10.4 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Er is vooral vis met een lengte tussen de 5 en 25 centimeter

gevangen. Daarnaast zijn enkele grotere vissen aangetroffen, waarbij het ging om

brasem, karper en snoek.

Figuur 10.4. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 10.4 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. Hierbij is een zeer groot aantal vissen

gevangen, namelijk ruim 18000 exemplaren. De meest gevangen vissoorten waren

baars (8113 exemplaren, 44%) en pos (7862 exemplaren, 43%), op afstand gevolgd

door brasem (1250 exemplaren, 7%).

Van de doelsoorten zijn 17 schieralen, 1 rode aal en 13 driedoornige stekelbaarzen

in de passagefuik aangetroffen.

Page 84: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

84

Tabel 10.4. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling - schieraal 17 51 – 86

Paling - rode aal 1 65

Driedoornige stekelbaars 13 4 – 5

Overige vissoorten

Baars 8113 6 – 18

Blankvoorn 449 8 – 15

Brasem 1250 5 – 33

Karper 20 8 – 52

Kolblei 109 11 – 15

Pos 7862 5 – 14

Riviergrondel 3 11

Ruisvoorn 2 11 – 12

Snoekbaars 622 6 – 35

Winde 1 17

Zwartbekgrondel 17 6 – 12

TOTAAL 18479 4 – 86

In figuur 10.5 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering in de

passagefuik gevangen schieralen opgenomen. De lengte varieerde van circa 50 tot

85 centimeter. De 17 gevangen schieralen kwamen allemaal onbeschadigd door het

gemaal.

Figuur 10.5. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

In figuur 10.6 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering in de

passagefuik gevangen schubvis opgenomen. Het grootste deel van de passerende

vis bestond uit kleine exemplaren met een lengte tussen de 5 en 10 centimeter.

Daarnaast werden ook wat vissen met een lengte tussen de 10 en 20 centimeter

aangetroffen. Het schadepercentage onder de passerende vis was met 1% zeer laag.

Hierbij ging het vooral om (lichte) schubschade.

Page 85: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

85

Figuur 10.6. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

Vanwege de grote aantallen kleine pos en baars was het vermoeden dat een deel

van de in de passagefuik gevangen vis niet door het gemaal werd gepompt, maar

aan de buitenkant van het gemaal aanwezig was. Daarom is tijdens de

bemonsteringen van 23 september en 9 oktober onderscheid gemaakt tussen de

vangsten tijdens de eerste lichting van de fuik en de vangsten tijdens de rest van de

avond. Een overzicht hiervan is te zien in tabel 10.5.

Tijdens de eerste lichting is meer vis gevangen dan tijdens de rest van de avond,

terwijl de eerste lichting een periode van circa 1 uur is en de rest van de avond 5

uur. Met name bij de pos en in mindere mate bij de snoekbaars werd een groot deel

van de vis tijdens de eerste lichting gevangen. Mogelijk was een deel van deze

vissoorten aan de Markermeerzijde van het gemaal aanwezig. Bij de baars is dit niet

vastgesteld. Daarom wordt vermoed dat de grote hoeveelheid gevangen baars toch

grotendeels door het gemaal werd gepompt. Dit wordt bevestigd door de resultaten

van 30 september. Toen draaide het gemaal al voordat de fuik werd geplaatst,

zodat eventueel aan de buitenzijde aanwezige vis al was verdwenen. Toch werden

tijdens deze avond duizenden baarsjes gevangen, die dus allemaal afkomstig waren

uit de polder.

Het schadepercentage was bij de eerste lichtingen en tijdens de rest van de avond

van een vergelijkbaar laag niveau, waardoor het al dan niet aanwezig zijn van vis

aan de buitenzijde van het gemaal geen groot effect heeft op het berekende

schadepercentage voor schubvis.

Page 86: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

86

Tabel 10.5. Vergelijking vangst eerste fuiklichting en rest van avond (2 avonden)

Vissoort Eerste lichting Rest avond

Doelsoorten

Paling – schieraal - 6

Driedoornige stekelbaars - 12

Overige vissoorten

Baars 160 906

Blankvoorn 20 429

Brasem 241 478

Karper 1 14

Kolblei 80 35

Pos 6710 1618

Riviergrondel - 1

Snoekbaars 320 223

Zwartbekgrondel - 12

TOTAAL 7532 3734

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 10.6 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. Hieruit blijkt dat de vangsthoeveelheid in de passagefuik vele malen

hoger was dan in de aanbodfuik. Dit geeft aan dat vis het gemaal gemakkelijk

passeert. Gelet op het gemiddeld kleine formaat van de vis gaat het hierbij mogelijk

voor een groot deel om onvrijwillige uitspoeling.

Het aantal passerende schieralen was gelet op het aanbod vrij gering. Mogelijk vond

tijdens de bemonsteringsavonden als gevolg van de weersomstandigheden weinig

schieraalmigratie plaats.

Tabel 10.6. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 62 17

Paling – rode aal 5 1

Driedoornige stekelbaars - 13

Overige vissoorten

Baars 97 8113

Blankvoorn 7 449

Brasem 25 1250

Karper 1 20

Kolblei 24 109

Pos 16 7862

Riviergrondel - 3

Ruisvoorn - 2

Snoekbaars 12 622

Snoek 1 -

Winde 2 1

Zwartbekgrondel - 17

TOTAAL 250 18479

Page 87: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

87

10.2.3 Waterinlaat

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 10.7 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken bij het stoomgemaal opgenomen. In totaal zijn 593 vissen gevangen.

Hierbij was baars met 306 exemplaren (52% van totaal) de meest voorkomende

vissoort, gevolgd door kolblei (99 exemplaren, 17%).

Van de doelsoort paling zijn 42 schieralen en 2 rode alen gevangen.

Tabel 10.7. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 42 52 – 87

Paling – rode aal 2 55 – 69

Overige vissoorten

Baars 306 5 – 24

Blankvoorn 16 8 – 21

Brasem 17 7 – 48

Graskarper 1 80

Hybride 1 25

Kolblei 99 7 – 19

Pos 42 6 – 14

Snoekbaars 10 7 – 66

Snoek 1 86

TOTAAL 539 5 – 87

In figuur 10.7 is een is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken

gevangen palingen te zien. Een groot deel van de gevangen schieralen had een

lengte tussen de 55 en 75 centimeter.

Figuur 10.7. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

Page 88: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

88

In figuur 10.8 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Er is vooral vis met een lengte tussen de 5 en 25 centimeter

gevangen. Daarnaast zijn enkele grote vissen van de soorten brasem, graskarper,

snoekbaars en snoek in de fuiken aangetroffen.

Figuur 10.8. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Vergelijking aanbod inlaat en aanbod gemaal hoge peil

Omdat met de aanbodfuiken bij de waterinlaat en de aanbodfuiken bij het gemaal

(hoge peil) twee potentiele uittrekpunten van hetzelfde peilgebied zijn bemonsterd,

is in tabel 10.9 een vergelijking gemaakt tussen de vangsten op beide locaties.

Hierbij valt vooral op dat bij de waterinlaat veel meer kleine baarzen zijn gevangen

dan bij het gemaal. Een mogelijke verklaring is dat de waterinlaat jaarrond op een

kier staat en dat het hierbij gaat om vanuit het Markermeer inspoelende baarsjes.

Het aantal gevangen schieralen was bij de waterinlaat lager dan bij het gemaal. Dit

kan betekenen dat er meer schieralen via het gemaal uittrekken dan via de op een

kier staande waterinlaat. Mogelijk is de lokstroom van de inlaat zo gering, dat hier

slechts weinig schieralen op af komen. De kans dat schieralen via de inlaat naar het

Markermeer migreren is klein, aangezien het peilverschil tussen het Markermeer en

de polder circa twee meter bedraagt en de stroomsnelheid door de inlaat dus hoog

zal zijn.

Aan de hand van de bemonsteringsresultaten kan daarom gesteld worden dat zowel

de inlaat als het gemaal (potentiële) uittrekpunten voor schieraal zijn, maar er is

geen goede vergelijking tussen de hoeveelheid uittrekkende schieraal per locatie te

maken.

Page 89: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Westerkogge -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

89

Tabel 10.9 Vergelijking visaanbod waterinlaat en gemaal hoge peil

Vissoort Gemaal hoge peil Waterinlaat

Doelsoorten

Paling – schieraal 62 42

Paling – rode aal 5 2

Overige vissoorten

Baars 97 306

Blankvoorn 7 16

Brasem 25 17

Graskarper - 1

Hybride - 1

Karper 1 -

Kolblei 24 99

Pos 16 42

Snoekbaars 12 10

Snoek 1 1

TOTAAL 250 539

Figuur 10.9. Lichten van fuiken Figuur 10.10. Grote snoek uit aanbodfuik

10.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 16 september en 18 oktober zijn bij gemaal en waterinlaat Westerkogge

bemonsteringen uitgevoerd door middel van aanbod- en passagefuiken.

Bij het lage peil was het aanbod van schieraal met een vangst van 168 exemplaren

hoog. Daarnaast is vooral aanbod van schubvis met een lengte van 5 tot 30

centimeter vastgesteld. Uittrek van vis is in dit peilvak niet onderzocht.

Het aanbod van schubvis en schieraal in het hoge peilvak was kleiner dan in het lage

peilvak. Bij de schieraal was het aanbod zelfs een factor drie lager. In de passagefuik

zijn 17 schieralen gevangen. Mogelijk vond als gevolg van de weersomstandigheden

weinig migratie plaats. De hoeveelheid uittrekkende schubvis was zeer groot. Gelet

op het gemiddeld zeer kleine formaat van 5 tot 10 centimeter ging het mogelijk

vooral om onvrijwillige uitspoeling. Het vastgestelde schadepercentage was met 1%

zeer laag. Hierbij ging het vooral om (lichte) schubschade. Bij de passerende

schieralen is helemaal geen schade geconstateerd.

In de aanbodfuiken bij de waterinlaat (hetzelfde peilvak als gemaal hoge peil) is

ruim twee keer zoveel schubvis gevangen als bij het gemaal. Hierbij ging het vooral

Page 90: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

90

om kleine baarsjes, die mogelijk via de inlaat vanuit het Markermeer zijn

ingetrokken. Het schieraalaanbod bij de inlaat is lager dan bij het gemaal. Een

mogelijke oorzaak is dat het gemaal een grotere aantrekkingskracht op schieraal

heeft. Een andere mogelijkheid is dat schieralen vrij gemakkelijk via de waterinlaat

uit kunnen trekken, waardoor minder ophoping plaatsvindt dan voor het gemaal.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

Gemaal

- Aanpassen maalregime; met het oog op schieraalmigratie zoveel

mogelijk in de avond/nacht malen.

Waterinlaat

- Onderzoek schieraaluittrek via waterinlaat;

- Aan de hand van onderzoeksgegevens zo nodig realiseren/optimaliseren

uittrekmogelijkheden.

Page 91: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Oosterdel en Broekersluis -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

91

11 Gemaal Oosterdel en Broekersluis

Gemaal Oosterdel is een klein gemaal dat ligt in Zuid-Scharwoude. De Broekersluis

ligt op enkele kilometers afstand hiervan in Broek op Langendijk. Omdat het gemaal

en de sluis potentiele uittrekpunten zijn voor vis vanuit dezelfde polder, worden

deze locaties in dit rapport samen behandeld.

11.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Oosterdel een knelpunt is voor migrerende

(uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal door middel van

twee monitoringsfuiken;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor de uitstroomopening.

Om te bepalen in welke mate de Broekersluis een knelpunt is voor migrerende

(uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de polderzijde van het gemaal door middel van

twee monitoringsfuiken.

De aanbodfuiken zijn op beide locaties gelijktijdig geplaatst. Bij gemaal Oosterdel

bleek bij de tweede bemonstering dat de fuiken waren vernield. Vanwege de

gevoeligheid voor vandalisme van deze locatie zijn daarna geen nieuwe fuiken

geplaatst. Daarom zijn van deze locatie van slechts van drie nachten

bemonsteringsgegevens beschikbaar. Bij de sluis is gedurende een periode van twee

weken bemonsterd. In deze periode zijn de fuiken vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van het gemaal een fuik geplaatst, waarin alle vissen die tijdens

de bemonstering door het gemaal werden gepompt zijn opgevangen. De fuik is

bevestigd in op maat gemaakt frame van steigerpijpen, dat in een sponning werd

geplaatst. Hierdoor werd de uitstroomopening van het gemaal volledig afgesloten.

De uitvoering van de bemonstering was vergelijkbaar aan de bemonstering bij

gemaal Warder. Voor een verdere beschrijving wordt daarom verwezen naar

paragraaf 7.1.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Frans Boerdijk.

In tabel 11.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Oosterdel en de Broekersluis. Voor een nadere

toelichting op de tabel wordt verwezen naar paragraaf 7.1.

Page 92: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

92

Tabel 11.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Oosterdel en Broekersluis

Datum Activiteit Tijdsduur

19 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

23 sep Plaatsen aanbodfuiken (gemaal en sluis) n.v.t.

26 sep Monitoren aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal

3 nachten

18.00 – 24.00 uur

30 sep Monitoren aanbodfuiken

Fuiken gemaal vernield

4 nachten

3 okt Monitoren aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal

3 nachten

18.00 – 24.00 uur

7 okt Monitoren en verwijderen

aanbodfuiken

4 nachten

15 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

11.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal Oosterdel en de Broekersluis

slechts 8 vissoorten gevangen. In de aanbodfuiken bij het gemaal zijn 27 vissen

gevangen van 6 soorten. In de passagefuik waren dit 41 exemplaren van 7 soorten.

In de aanbodfuiken bij de Broekersluis zijn 726 vissen aangetroffen, waarbij het ging

om 6 verschillende soorten.

11.2.1 Gemaal Oosterdel

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 11.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken opgenomen. In de drie nachten waarvan gegevens van de

aanbodfuiken bekend zijn, zijn slechts 27 vissen gevangen.

Het grootste deel (60%) van de totale vangst bestond uit paling, namelijk 7

schieralen en 9 rode alen. Het aanbod van schubvis lijkt op deze locatie minimaal.

Tabel 11.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 7 50 – 73

Paling – rode aal 9 46 – 59

Overige vissoorten

Baars 2 17 – 21

Blankvoorn 5 8 – 12

Brasem 1 7

Kolblei 1 16

Snoekbaars 2 12 – 13

TOTAAL 27 7 – 73

Page 93: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Oosterdel en Broekersluis -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

93

In figuur 11.1 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

palingen te zien. De meeste schieralen hadden een lengte van tussen de 60 en 70

centimeter. Bij de rode alen lag de vangstpiek rond de 50 centimeter.

Figuur 11.1. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 11.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. Met slechts 41 vissen is de totale vangst

zeer klein. Waarschijnlijk wordt deze geringe vangst veroorzaakt door de minimale

capaciteit van dit kleine gemaal. Van de doelsoort schieraal zijn vier exemplaren

gevangen.

Tabel 11.3. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 4 59 – 65

Overige vissoorten

Alver 1 12

Baars 14 5 – 18

Brasem 9 5 – 10

Blankvoorn 2 12

Pos 5 7 – 12

Snoekbaars 6 12 – 20

TOTAAL 41 5 – 65

In figuur 11.2 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende palingen opgenomen. De vier gevangen schieralen waren allemaal

onbeschadigd. Ondanks de geringe vangsthoeveelheid lijkt het er dus op dat het

gemaal niet leidt tot een hoog schadepercentage bij passerende palingen.

Page 94: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

94

Figuur 11.2. Lengte-frequentieverdeling schieraal passagebemonsteringen

In figuur 11.3 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis opgenomen. Van de 37 passerende schubvissen waren er drie

beschadigd. Hierbij ging het om oogschade en ernstige schubschade, die

waarschijnlijk dodelijk is. Volgens de bemonsteringsresultaten ligt het

schadepercentage onder de 10%.

Figuur 11.3. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 11.4 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. Een kanttekening hierbij is dat van de aanbodfuiken slechts van drie

nachten gegevens beschikbaar zijn.

Het aanbod en de passage van schubvis waren beide zeer gering.

Er lijkt wel een redelijk aanbod van schieraal te zijn, maar de passage van schieraal

tijdens de bemonsteringsavonden was niet groot.

Page 95: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Oosterdel en Broekersluis -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

95

Tabel 11.4. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 7 4

Paling – rode aal 9 -

Overige vissoorten

Alver - 1

Baars 2 14

Blankvoorn 5 2

Brasem 1 9

Kolblei 1 -

Pos - 5

Snoekbaars 2 6

TOTAAL 27 41

11.2.2 Broekersluis

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 11.5 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken bij de Broekersluis opgenomen. In totaal zijn in twee weken tijd 726

vissen gevangen. Hiervan bestond 87% (631 exemplaren) uit baars. Van andere

schubvissoorten was het aanbod gering.

Van de doelsoorten zijn 25 schieralen aangetroffen.

Tabel 11.5. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 25 38 – 77

Overige vissoorten

Baars 631 5 – 18

Blankvoorn 45 6 – 24

Brasem 3 9 – 15

Pos 19 6 – 11

Snoekbaars 3 9 – 15

TOTAAL 726 5 – 77

In figuur 11.4 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schieralen te zien. Er zijn drie schieralen met een lengte van rond de 40 centimeter

gevangen. Daarnaast zijn schieralen gevangen, die een lengte tussen de 55 en 80

centimeter hadden. Rode alen zijn niet aangetroffen.

Page 96: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

96

Figuur 11.4. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 11.5 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Het merendeel bestond uit eenzomerige baarsjes met een lengte

van 5 tot 7 centimeter. Grote vissen zijn niet gevangen.

Figuur 11.5. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Vergelijking aanbod gemaal en sluis

Omdat met de aanbodfuiken bij gemaal Oosterdel en de aanbodfuiken bij de

Broekersluis twee potentiële uittrekpunten van dezelfde polder zijn bemonsterd, is

in tabel 11.6 een vergelijking gemaakt tussen de vangsten op beide locaties. Omdat

van de aanbodfuiken bij het gemaal alleen van de periode van 23 tot 26 september

gegevens beschikbaar zijn, zijn voor de sluis ook alleen de gegevens van deze

periode in de tabel opgenomen.

De schieraalvangst is op beide locaties vergelijkbaar. Bij gemaal Oosterdel is naast

schieraal ook aanbod van rode aal, terwijl bij de sluis alleen schieralen zijn

aangetroffen.

Page 97: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Oosterdel en Broekersluis -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

97

Voor de meeste schubvissoorten is het visaanbod op beide locaties vergelijkbaar.

Alleen jonge baars is bij de sluis duidelijk meer gevangen dan bij het gemaal.

Tabel 11.6. Vergelijking visaanbod Broekersluis en gemaal Oosterdel (23 – 26 sep)

Vissoort Broekersluis* Oosterdel

Doelsoorten

Paling – schieraal 10 7

Paling – rode aal - 9

Overige vissoorten

Alver - -

Baars 60 2

Blankvoorn 4 5

Brasem 1 1

Kolblei - 1

Pos 3 -

Snoekbaars 1 2

TOTAAL 80 27

* Voor een eerlijke vergelijking zijn bij de Broekersluis alleen de gegevens van de

periode van 23 tot 26 september opgenomen, zodat de vangstperiode gelijk is aan

die bij gemaal Oosterdel.

11.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 19 september en 15 oktober zijn bij gemaal Oosterdel en de Broekersluis

bemonsteringen uitgevoerd door middel van aanbod- en passagefuiken.

Bij het gemaal was het aanbod en de passage van vis minimaal. Van de 37

passerende schubvissen waren er drie beschadigd. De vier gevangen schieralen

kwamen allen onbeschadigd door het gemaal.

Bij de sluis was meer visaanbod, voornamelijk bestaande uit kleine baarsjes. De

omvang van het schieraalaanbod bij de sluis en bij het gemaal is vergelijkbaar.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Alternatieve vispassage: onderzoeken alternatieve migratieroutes in

hetzelfde peilgebied.

Gemaal

- Aanpassen maalregime; met het oog op schieraalmigratie zoveel

mogelijk in de avond/nacht malen.

Sluis

- Automatiseren sluis voor schieraalmigratie in najaar (regelbare

migratieopening (rinket) in sluisdeur, vis schutten).

Bij een keuze voor het al dan niet uitvoeren van deze maatregelen moet een

afweging worden gemaakt tussen de kosten en nut/noodzaak van de maatregel.

Dit in verband met de geringe hoeveelheid vis op deze locatie.

Page 98: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

98

12 Gemaal Pieter Engel

In het voorjaar is bij gemaal Pieter Engel onderzoek gedaan naar aanbod van

potentieel intrekkende vis. In het najaar is onderzoek gedaan naar aanbod van

uittrekkende vis en de daadwerkelijke uittrek/uitspoeling door het gemaal. Hierbij is

het bepalen van visschade door het gemaal belangrijker dan het aantal passerende

vissen, om zo meer inzicht te krijgen in het effect van het gemaal op migrerende vis.

12.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Pieter Engel een knelpunt is voor migrerende

(uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal door middel van

twee monitoringsfuiken;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor de uitstroomopening.

Om het aanbod van vis te bepalen zijn twee fuiken geplaatst aan de instroomzijde

van het gemaal. Deze fuiken hebben gedurende twee weken gestaan en zijn in die

periode vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van het gemaal een fuik geplaatst, waarin alle vissen die tijdens

de bemonstering door het gemaal werden gepompt zijn opgevangen. De fuik is

bevestigd in een speciaal op maat gemaakt frame van steigerpijpen, dat in een

sponning werd geplaatst. Hierdoor werd de uitstroomopening van het gemaal

volledig afgesloten.

De uitvoering van de bemonstering was vergelijkbaar aan de bemonstering bij

gemaal Warder. Voor een verdere beschrijving wordt daarom verwezen naar

paragraaf 7.1.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Joop Post.

In tabel 12.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Pieter Engel. Voor een nadere toelichting op de tabel

wordt verwezen naar paragraaf 7.1.

Page 99: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Pieter Engel -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

99

Tabel 12.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Pieter Engel

Datum Activiteit Tijdsduur

19 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

4 okt Plaatsen aanbodfuiken (gemaal en sluis) n.v.t.

8 okt Monitoren aanbodfuiken 4 nachten

11 okt Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

15 okt Monitoren aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal

4 nachten

18.00 – 24.00 uur

18 okt Monitoren en verwijderen

aanbodfuiken

3 nachten

30 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

4 nov Fuikmonitoring vispassage gemaal 18.00 – 24.00 uur

12.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal Pieter Engel 13 vissoorten

gevangen. In de aanbodfuiken zijn 105 exemplaren gevangen van 10 vissoorten. Bij

de bemonstering van vispassage door het gemaal zijn 189 vissen gevangen van 12

soorten.

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 12.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken opgenomen. Met in totaal 105 vissen was de vangst niet groot. De

brasem was met 36 exemplaren (34% van totaal) de meest aangetroffen vissoort,

gevolgd door baars, blankvoorn en pos (allen 13 exemplaren, 12 %).

Van de doelsoort schieraal zijn 10 exemplaren gevangen. Het aanbod van schieraal

lijkt daarmee niet erg groot.

Tabel 12.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 10 44 – 76

Overige vissoorten

Baars 13 6 – 11

Blankvoorn 13 5 – 17

Brasem 36 8 – 27

Karper 1 13

Kolblei 6 11 – 19

Pos 13 9 – 10

Ruisvoorn 6 10 – 14

Snoekbaars 6 10 – 13

Snoek 1 84

TOTAAL 105 5 – 84

Page 100: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

100

In figuur 12.1 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schieralen te zien. Er is één exemplaar van 44 centimeter gevangen. Dit was

waarschijnlijk een mannetje. De overige vissen varieerden in lengte van ongeveer

60 tot 75 centimeter.

Figuur 12.1. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 12.2 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. De meeste vissen hadden een lengte tussen de 5 en 20 centimeter.

Er is één grote snoek met een lengte van 84 centimeter gevangen.

Figuur 12.2. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 12.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. De vangst was met 189 exemplaren niet

erg groot. Ruim 50% van de vangst bestond uit brasem (100 exemplaren). Daarna

was de doelsoort schieraal met 25 exemplaren de meest gevangen vissoort.

Page 101: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Pieter Engel -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

101

Tabel 12.3. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 25 35 – 77

Driedoornige stekelbaars 2 3 – 4

Overige vissoorten

Baars 20 5 – 16

Brasem 100 5 – 24

Blankvoorn 2 12 – 13

Karper 1 15

Kolblei 3 9 – 15

Pos 24 6 – 10

Ruisvoorn 4 9 – 15

Snoekbaars 6 11 – 49

Tiendoornige stekelbaars 1 3

Vetje 1 6

TOTAAL 189 3 – 77

In figuur 12.3 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schieralen opgenomen, waarbij is aangegeven welke schieralen

beschadigd waren. Van de 25 gevangen schieralen waren er maar liefst 19

beschadigd. Hiervan was circa tweederde dodelijk beschadigd. Bij de meeste

palingen waren geen uitwendige verwondingen te zien, maar toen een vis werd

open gesneden waren inwendig diverse bloeduitstortingen en breuken in de

ruggengraat te zien. Concluderend is het vastgestelde totale schadepercentage

voor uittrekkende schieraal circa 75%, waarvan tweederde dodelijk is geraakt.

Figuur 12.3. Lengte-frequentieverdeling paling passagebemonsteringen

In figuur 12.4 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis opgenomen. De meeste vissen hadden een lengte tussen de 5

en 20 centimeter. Het totale schadepercentage onder de passerende vis was met

30% hoog. Ongeveer de helft van deze vissen had (lichte) schubschade, die mogelijk

niet dodelijk is. Voorbeelden van waargenomen ernstige schade zijn doorsnijdingen

en bloed in de ogen. Uit de 24 uurs overlevingsproef bleek dat de meeste vissen

(vooral kleine vis) met schubschade de volgende dag niet meer leefde.

Page 102: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

102

Figuur 12.4. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

In figuur 12.5 is voor vissen met een lengte van 5 tot 20 centimeter het

schadepercentage per lengtecategorie van 5 centimeter weergegeven. Bij een

grotere lengte neemt het percentage beschadigde vissen toe van ruim 10% in de

categorie 5 – 9 cm tot circa 50% in de categorie 15 – 19 cm.

Figuur 12.5. Schadepercentage per lengtecategorie

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 12.4 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. Zowel qua omvang van de vangst als qua aantallen komt de vangst

redelijk overeen. Opvallend is dat het aantal gevangen schieralen in de passagefuik

groter is dan in de aanbodfuiken. Waarschijnlijk wordt dit veroorzaakt, doordat de

schieraalmigratie tijdens de aanbodbemonsteringen nog niet goed op gang was

gekomen. In de passagefuik werden de meeste schieralen tijdens de laatste twee

bemonsteringsavonden gevangen, toen de aanbodfuiken al verwijderd waren.

Page 103: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Pieter Engel -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

103

Tabel 12.4. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 10 25

Driedoornige stekelbaars - 2

Overige vissoorten

Baars 13 20

Blankvoorn 13 2

Brasem 36 100

Karper 1 1

Kolblei 6 3

Pos 13 24

Ruisvoorn 6 4

Snoekbaars 6 6

Snoek 1 -

Tiendoornige stekelbaars - 1

Vetje - 1

TOTAAL 105 189

12.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 19 september en 4 november zijn bij gemaal Pieter Engel bemonsteringen

uitgevoerd door middel van aanbod- en passagefuiken.

Het visaanbod was op deze locatie niet groot en bestond vooral uit schubvis met

een lengte tussen de 5 en 20 centimeter. Van de schieraal zijn 10 exemplaren

gevangen in de aanbodfuiken.

Voor wat betreft schubvis was de hoeveelheid passerende vis in lijn met het geringe

aanbod. Van de schieraal zijn 25 exemplaren gevangen. Waarschijnlijk kwam de

schieraalmigratie pas in de loop van oktober goed op gang, toen de aanbodfuiken al

verwijderd waren. Van de passerende schieralen was maar liefst 75% beschadigd,

waarvan tweederde dodelijk beschadigd. Ook de schade onder schubvis was groot,

van ruim 10% in de lengtecategorie 5-9 cm tot circa 50% in de lengtecategorie 15-19

cm.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Korte termijn: vangen en overzetten schieraal (‘Paling over de dijk’);

- Verminderen/voorkomen schade door passage gemaal: aanbrengen

viswering;

- Verminderen/voorkomen schade door passage gemaal: maaltijdstip

afstemmen op aanbod vissoorten;

- Alternatieve vispassage: onderzoeken alternatieve migratieroutes in

hetzelfde peilgebied.

Page 104: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

104

13 Gemaal Eilandspolder Zuid

Gemaal Eilandspolder Zuid is een klein gemaal dat ligt in De Rijp. Het gemaal maalt

water uit een polder naar de Beemsterringvaart. Gemaal Eilandspolder Zuid is een

vijzelgemaal met twee pompen.

13.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Eilandspolder Zuid een knelpunt is voor

migrerende (uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal door middel van

drie monitoringsfuiken;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor één van de pompen.

Om het aanbod van vis te bepalen zijn drie fuiken geplaatst aan de instroomzijde

van het gemaal. Er is gekozen voor drie fuiken, zodat in elk van de drie richting het

gemaal lopende watergangen een fuik geplaatst kon worden. Deze fuiken hebben

gedurende twee weken gestaan en zijn in die periode vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van het gemaal een fuik geplaatst, waarin vissen die tijdens de

bemonstering door het gemaal werden gepompt zijn opgevangen. De fuik is

bevestigd aan twee stijgerpijpen. Hierdoor werd de uitstroomopening van het

gemaal grotendeels afgesloten. Tweemaal is de zuidelijke pomp en tweemaal de

noordelijke pomp bemonsterd.

De uitvoering van de bemonstering was vergelijkbaar aan de bemonstering bij

gemaal Warder. Voor een verdere beschrijving wordt daarom verwezen naar

paragraaf 7.1.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Jan Butter.

In tabel 13.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal Eilandspolder Zuid. Voor een nadere toelichting op de

tabel wordt verwezen naar paragraaf 7.1.

Page 105: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Eilandspolder Zuid -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

105

Tabel 13.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Eilandspolder Zuid

Datum Activiteit Tijdsduur

20 sep Fuikmonitoring vispassage gemaal noord 18.00 – 24.00 uur

4 okt Plaatsen aanbodfuiken (gemaal en sluis) n.v.t.

8 okt Monitoren aanbodfuiken 4 nachten

11 okt Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

14 okt Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

16 okt Monitoren en verwijderen aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal noord

2 nachten

18.00 – 24.00 uur

31 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal zuid 18.00 – 24.00 uur

4 nov Fuikmonitoring vispassage gemaal zuid 18.00 – 24.00 uur

13.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen bij gemaal Eilandspolder Zuid 16 vissoorten

gevangen. In de aanbodfuiken zijn 178 exemplaren gevangen van 10 vissoorten. Bij

de bemonstering van vispassage door het gemaal zijn 90 vissen gevangen van 14

soorten.

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 13.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken opgenomen. In totaal zijn 178 vissen gevangen. De kolblei was met 74

exemplaren (42% van totaal) de meest aangetroffen vissoort, gevolgd door de

brasem (29 exemplaren, 16%).

Van de doelsoort schieraal zijn 20 exemplaren gevangen.

Tabel 13.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – schieraal 20 62 – 84

Overige vissoorten

Baars 5 8 – 10

Blankvoorn 13 11 – 21

Brasem 29 6 – 26

Giebel 2 21 – 24

Karper 5 7 – 15

Kolblei 74 8 – 25

Ruisvoorn 20 9 – 22

Snoekbaars 9 9 – 30

Zeelt 1 25

TOTAAL 178 6 – 84

In figuur 13.1 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schieralen te zien. Er zijn alleen grote vrouwelijke schieralen gevangen met een

lengte tussen de 60 en 85 centimeter.

Page 106: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

106

Figuur 13.1. Lengte-frequentieverdeling paling aanbodfuiken

In figuur 13.2 is een lengte-frequentieverdeling van in de aanbodfuiken gevangen

schubvis te zien. Er is een duidelijke piek te zien bij vissen van 8 tot 12 centimeter,

maar ook grotere vissen met een lengte tot 30 centimeter zijn aangetroffen.

Figuur 13.2. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 13.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. Omdat twee avonden de noordelijke

pomp is bemonsterd en twee avonden de zuidelijke pomp, zijn de vangstgegevens

per pomp weergegeven. De totale vangst was met 90 exemplaren gering.

Waarschijnlijk wordt deze lage vangst veroorzaakt doordat de aanzuigcapaciteit van

het gemaal niet erg groot is.

Van de doelsoorten zijn vier schieralen, twee driedoornige stekelbaarzen en een

spiering aangetroffen.

Page 107: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Eilandspolder Zuid -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

107

Tabel 13.3. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort NOORDELIJKE POMP ZUIDELIJKE POMP

Aantal Lengteverdeling Aantal Lengteverdeling

Doelsoorten

Paling – schieraal 3 64 – 72 1 41

Dried. stekelbaars - - 2 4 – 5

Spiering 1 8 - -

Overige vissoorten

Alver 0 1 21

Baars 23 5 – 11 11 6 – 11

Blankvoorn 1 17 4 7 – 18

Bittervoorn 1 5 1 6

Brasem 0 - 5 7 – 20

Hybride 0 - 2 15 – 16

Karper 1 9 3 6 – 9

Kolblei 0 - 8 9 – 22

Pos 1 7 0 -

Rivierdonderpad 1 8 0 -

Ruisvoorn 1 12 0 -

Snoekbaars 6 6 – 32 3 12 – 31

Vetje 0 - 10 4 – 6

TOTAAL 39 5 – 72 51 4 – 41

In figuur 13.3 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende palingen door de noordelijke pomp opgenomen. De drie passerende

schieralen kwamen onbeschadigd door het gemaal.

Figuur 13.3. Lengte-frequentieverdeling paling passagebemonsteringen

In figuur 13.4 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis door de noordelijke pomp opgenomen. Er werd vrijwel

uitsluitend kleine vis met een lengte tussen de 5 en 15 centimeter gevangen. Enkele

van de passerende vissen waren beschadigd, waarbij het hoofdzakelijk ging om

lichte schubschade. Gelet op de kleine vangsthoeveelheid wordt het niet mogelijk

geacht om een voldoende betrouwbare schatting van het schadepercentage te

geven.

Page 108: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

108

Figuur 13.4. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

In figuur 13.5 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende paling door de zuidelijke pomp opgenomen. De enige gevangen

schieraal kwam onbeschadigd door het gemaal.

Figuur 13.5. Lengte-frequentieverdeling paling passagebemonsteringen

In figuur 13.6 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis door de zuidelijke pomp opgenomen. Het totale vangstaantal

was hoger dan bij de bemonsteringen van de noordelijke pomp en ook werden wat

grotere vissen gevangen. Omdat beide pompen niet op dezelfde avond werden

bemonsterd, is het echter niet nuttig om een verdere vergelijking tussen aantallen

en lengtes te maken.

Wat opvalt is dat veel meer vissen beschadigd waren dan bij de bemonstering van

de noordelijke vijzel. Bij vissen met een lengte van 4 tot 6 centimeter ging het

vooral om vetjes, die gemakkelijk hun schubben verliezen en daardoor in de

categorie lichte schade zijn genoteerd. Ook enkele grotere vissen van de soorten

alver, brasem en kolblei waren echter beschadigd, waarbij het vooral ging om

(lichte) schubschade, die mogelijk niet dodelijk is. Bij één vis werd een insnijding

vastgesteld en bij één vis een diepe schaafwond. Gelet op de kleine

vangsthoeveelheid wordt het niet mogelijk geacht om een voldoende betrouwbare

schatting van het schadepercentage te geven.

Page 109: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal Eilandspolder Zuid -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

109

Figuur 13.6. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

Een mogelijke verklaring voor het verschil in schade tussen de twee pompen kan

zijn dat de zuidelijke pomp meer slijtage vertoond, waardoor passerende vissen

meer kans op beschadiging hebben als gevolg door beknelling tussen de ontstane

ruimte tussen de vijzel en de buis waarin de vijzel draait. Een vergelijking van het

aantal draaiuren vanaf november 2006 laat zien dat beide pompen in die periode

ongeveer even vaak hebben gedraaid. Aan de hand van deze gegevens is een

eventueel verschil in slijtage en daarmee het verschil in schade niet te verklaren.

Gelet op het geringe aantal vissen, kan het geconstateerde verschil ook op toeval

berusten.

Figuur 13.7. Lichten van aanbodfuiken

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 13.4 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik, waarbij de vangstgegevens van de beide pompen bij elkaar zijn

opgeteld. Gelet op het aanbod is de hoeveelheid passerende vis gering. Dit geldt

niet alleen voor schubvis, maar ook voor schieraal. Mogelijk was de

schieraalmigratie tijdens de bemonsteringsavonden van het gemaal gering, of

hebben schieralen een andere mogelijkheid om uit de polder te trekken.

Page 110: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

110

Tabel 13.4. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – schieraal 20 4

Driedoornige stekelbaars - 2

Spiering - 1

Overige vissoorten

Alver - 1

Baars 5 34

Blankvoorn 13 5

Bittervoorn - 2

Brasem 29 5

Giebel 2 -

Hybride - 2

Karper 5 4

Kolblei 74 8

Pos - 1

Rivierdonderpad - 1

Ruisvoorn 20 1

Snoekbaars 9 9

Vetje - 10

Zeelt 1 -

TOTAAL 178 90

13.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 20 september en 4 november zijn bij gemaal Eilandspolder Zuid

bemonsteringen uitgevoerd door middel van aanbod- en passagefuiken.

Het visaanbod was op deze locatie niet erg groot. In totaal zijn 178 vissen gevangen,

waarvan 20 schieralen.

Tijdens de bemonsteringen van de vispassage zijn slechts vier schieralen

aangetroffen. Mogelijk is dit geringe aantal het gevolg van de

weersomstandigheden en daardoor geringe migratiedrang. Ook de hoeveelheid

passerende schubvis was gering. Opvallend was dat bij de noordelijke pomp weinig

visschade optrad, terwijl bij de zuidelijke pomp meer (lichte) schade werd

vastgesteld. Het verschil in schadepercentages kan het gevolg zijn van slijtage van

de zuidelijke pomp, maar zou gelet op de geringe vangsthoeveelheid ook op toeval

kunnen berusten.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

- Aanpassen maalregime; met het oog op schieraalmigratie zoveel

mogelijk in de avond/nacht malen.

- Onderzoeken eventuele schade/slijtage aan zuidelijke vijzel. Zo nodig

vervangen van vijzel(s).

- Alternatieve vispassage: onderzoeken alternatieve migratieroutes in

hetzelfde peilgebied.

Page 111: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en sluis Westwouderpolder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

111

14 Gemaal en sluis Westwouderpolder

Gemaal Westwouderpolder is een klein gemaal dat ligt in De Woude. Op een

afstand van enkele honderden meters van het gemaal ligt een sluisje. Het gemaal en

de sluis zijn voor vis de enige mogelijkheden om uit de achterliggende polder te

migreren.

14.1 Werkwijze

Om te bepalen in welke mate gemaal Westwouderpolder een knelpunt is voor

migrerende (uittrekkende) vis zijn de volgende bemonsteringen uitgevoerd:

Bepalen aanbod van vis aan de instroomzijde van het gemaal door middel van

twee monitoringsfuiken;

Bepalen vispassage door het gemaal en schade aan vis veroorzaakt door het

gemaal door middel van een fuik voor de uitstroomopening van het gemaal.

Naast de bemonsteringen bij het gemaal is ook onderzoek gedaan naar de functie

van de sluis voor vismigratie. Daarom zijn bij de sluis de volgende bemonsteringen

uitgevoerd:

Bepalen vispassage door de sluis door middel van een fuik in de sluis.

Om het aanbod van vis te bepalen zijn twee fuiken geplaatst aan de instroomzijde

van het gemaal en twee fuiken aan de polderzijde van de sluis. Deze fuiken hebben

gedurende twee weken gestaan en zijn in die periode vier keer bemonsterd.

Om de passage van vis en beschadiging van vis door het gemaal te meten is er aan

de uitstroomzijde van het gemaal een fuik geplaatst, waarin vissen die tijdens de

bemonstering door het gemaal werden gepompt zijn opgevangen. Het hok van de

fuik is door middel van twee kettingen aan de onderkant en twee touwen aan de

bovenkant direct voor de uitstroomopening van het gemaal bevestigd.

De uitvoering van de bemonstering was vergelijkbaar aan de bemonstering bij

gemaal Warder. Voor een verdere beschrijving wordt daarom verwezen naar

paragraaf 7.1.

Tegelijk met de bemonstering van het gemaal is een hokfuik in de sluis geplaatst,

waarmee vis die vanuit de polder migreerde werk gevangen. Hierbij werd de

sluisdeur aan de polderzijde open gezet. De rinketten van de andere deuren werden

op een kier gezet, waardoor een lokstroom ontstond vanuit het kanaal naar de

polder. De fuik is aan het einde van de bemonsteringsavond weer verwijderd.

Bij de bemonsteringen is samengewerkt met de lokale beroepsvisser Jeroen Los.

In tabel 14.1 is een overzicht opgenomen van datums en tijd van de uitgevoerde

bemonsteringen bij gemaal en sluis Westwouderpolder.

Voor een nadere toelichting op de tabel wordt verwezen naar paragraaf 7.1.

Page 112: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

112

Tabel 14.1. Overzicht bemonsteringen gemaal Westwouderpolder

Datum Activiteit Tijdsduur

20 sep Plaatsen aanbodfuiken

Fuikmonitoring vispassage gemaal en sluis

n.v.t.

18.00 – 22.30 uur

25 sep Monitoren aanbodfuiken 5 nachten

28 sep Monitoren aanbodfuiken 3 nachten

2 okt Monitoren aanbodfuiken 4 nachten

5 okt Monitoren en verwijderen aanbodfuiken 3 nachten

17 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal en sluis 18.00 – 22.30 uur

31 okt Fuikmonitoring vispassage gemaal en sluis 18.00 – 22.30 uur

7 nov Fuikmonitoring vispassage gemaal en sluis 18.00 – 22.30 uur

14.2 Resultaten

In totaal zijn tijdens de bemonsteringen gemaal en sluis Westwouderpolder 12

vissoorten gevangen. In de aanbodfuiken bij het gemaal zijn 14 vissen gevangen van

6 soorten. In de passagefuik waren dit 80 exemplaren van 9 soorten. In de

passagefuik in de sluis zijn 8 vissoorten gevangen. Dit waren in totaal 91

exemplaren.

14.2.1 Gemaal

Aanbod – fuikbemonsteringen

In tabel 14.2 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering met de

aanbodfuiken opgenomen. De totale vangst in met slechts 14 vissen zeer gering.

Van de doelsoorten is één rode aal gevangen. Schieralen zijn niet in de fuiken

aangetroffen.

Tabel 14.2. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

Paling – rode aal 1 41

Overige vissoorten

Baars 6 8 – 16

Blankvoorn 2 10

Kolblei 1 9

Ruisvoorn 3 8 – 12

Zeelt 1 37

TOTAAL 14 8 – 41

Page 113: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en sluis Westwouderpolder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

113

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 14.3 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonsteringen van

vispassage door het gemaal opgenomen. In totaal zijn slechts 80 vissen gevangen,

waarvan brasem met 29 exemplaren (36%) het grootste deel uitmaakte, gevolgd

door baars (19 exemplaren, 24%). Er is geen enkele schieraal of andere doelsoort

aangetroffen. Een mogelijke verklaring voor de geringe vangst is de kleine capaciteit

van het gemaal en het (zeer) geringe aanbod van doelsoorten in deze polder.

Tabel 14.3. Gevangen vissoorten passagebemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

- - -

Overige vissoorten

Alver 1 5

Baars 19 6 – 8

Bittervoorn 2 5 – 6

Blankvoorn 10 5 – 18

Brasem 26 5 – 46

Kolblei 2 8 – 9

Pos 3 9

Ruisvoorn 8 5 – 13

Snoekbaars 9 7 – 15

TOTAAL 80 5 – 46

In figuur 14.1 is de lengte-frequentieverdeling van tijdens de bemonstering

passerende schubvis opgenomen. Er zijn vooral vissen met een lengte van 5 tot 15

centimeter gevangen. Bij deze vissen ligt het schadepercentage onder de 10%,

waarbij het vooral ging om lichte schub- en staartschade. Omdat slechts twee

grotere vissen zijn gevangen, is niet te zeggen hoe het schadepercentage bij grotere

vissen zal zijn. Wat wel opviel was dat de enkele vissen van 15 centimeter en groter

allemaal waarschijnlijk dodelijk beschadigd waren.

Figuur 14.1. Lengte-frequentieverdeling schubvis passagebemonsteringen

Page 114: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

114

Vergelijking aanbod en passage

In tabel 14.4 is een vergelijking te zien tussen de vangsten in de aanbodfuiken en in

de passagefuik. Zowel in de aanbodfuiken als in de passagefuik was de vangst

gering. In de passagefuik zijn wel wat meer vissoorten gevangen. Het ontbreken van

schieraal in de aanbodfuiken en passagefuik geeft mogelijk aan dat er weinig paling

in de polder aanwezig is. Vaak is de piek van de schieraalmigratie in dergelijke kleine

polders met een lage bezetting heel kort en heftig (soms maar enkele avonden),

waardoor het zeer aannemelijk is dat deze migratiepiek is gemist.

Tabel 14.4. Vergelijking visaanbod en vispassage

Vissoort Aanbodfuiken Passagefuik

Doelsoorten

Paling – rode aal 1 -

Overige vissoorten

Alver - 1

Baars 6 19

Bittervoorn - 2

Blankvoorn 2 10

Brasem - 26

Kolblei 1 2

Pos - 3

Ruisvoorn 3 8

Snoekbaars - 9

Zeelt 1 -

TOTAAL 14 80

14.2.2 Sluis

Passage – fuikbemonsteringen

In tabel 14.5 zijn de gevangen vissoorten en aantallen bij de bemonstering van

vispassage door de sluis opgenomen. In totaal zijn 91 vissen gevangen. Kolblei was

met 44 exemplaren (48%) de meest gevangen vissoort, gevolgd door baars (19

exemplaren, 21%).

Er is geen enkele paling of andere doelsoort gevangen.

Page 115: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Gemaal en sluis Westwouderpolder -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

115

Tabel 14.5. Gevangen vissoorten aanbodbemonsteringen

Vissoort Aantal Lengteverdeling (cm)

Doelsoorten

- - -

Overige vissoorten

Alver 3 12 – 13

Baars 19 6 – 14

Blankvoorn 11 7 – 13

Brasem 1 8

Karper 1 9

Kolblei 44 7 – 15

Pos 6 8 – 12

Ruisvoorn 6 8 – 11

TOTAAL 91 7 – 15

In figuur 14.2 is een lengte-frequentieverdeling van in de passagefuik gevangen

schubvis te zien. Er is alleen kleine vis aangetroffen, tot een maximale lengte van 15

centimeter.

Figuur 14.2. Lengte-frequentieverdeling schubvis aanbodfuiken

Vergelijking passage gemaal en sluis

Omdat de bemonsteringen met de passagefuiken in de sluis en bij het gemaal

gelijktijdig zijn uitgevoerd en dit twee potentiële uittrekpunten van dezelfde polder

zijn, is in tabel 14.6 een vergelijking gemaakt tussen de vangsten op beide locaties.

De totale vangsthoeveelheid op beide locaties is vrijwel gelijk. Voor wat betreft de

soortensamenstelling zijn er ook veel overeenkomsten. Het grootste verschil is dat

bij de sluis veel kolblei is gevangen en bij het gemaal brasem en snoekbaars.

Page 116: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

116

Tabel 14.6. Vergelijking visaanbod sluis en gemaal

Vissoort Sluis Gemaal

Doelsoorten

- - -

Overige vissoorten

Alver 3 1

Baars 19 19

Bittervoorn - 2

Blankvoorn 11 10

Brasem 1 26

Karper 1 -

Kolblei 44 2

Pos 6 3

Ruisvoorn 6 8

Snoekbaars - 9

TOTAAL 91 80

14.3 Conclusie/samenvatting

Tussen 20 september en 7 november zijn bij gemaal en sluis Westwouderpolder

bemonsteringen uitgevoerd door middel van aanbod- en passagefuiken.

Het visaanbod en de vispassage waren op deze locaties gering. Van de doelsoorten

is één rode aal gevangen. Schieralen zijn helemaal niet aangetroffen.

Het bij de bemonsteringen van de vispassage door het gemaal vastgestelde

schadepercentage onder schubvis is minder dan 10%.

De hoeveelheid passerende vis door het gemaal en door de sluis waren van een

vergelijkbaar laag aantal.

Aanbevelingen optimalisatie vismigratie

Gelet op het zeer geringe visaanbod en de minimale vispassage worden

investeringen in vismigratie niet zinvol geacht. Als het gemaal vanwege

slijtage/ouderdom aan vervanging toe is, wordt aanbevolen om voor een

visvriendelijke pomp te kiezen.

Page 117: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Bijlage: Toelichting aanbevelingen maalregime -

© 2014 Visserij Service Nederland / Stichting Waterproef

117

Bijlage: Toelichting aanbevelingen maalregime

Elk hoofdstuk in dit rapport wordt afgesloten met een kader, waarin aanbevelingen

zijn opgenomen. Deze aanbevelingen zijn zeer beknopt omschreven en worden niet

tot in detail uitgewerkt. Met name bij de verschillende aanbevelingen die

betrekking hebben op aanpassen van het maalregime kan dit mogelijk

onduidelijkheid geven. Daarom wordt in deze bijlage een toelichting op de

genoemde maatregelen gegeven.

Voorjaar

In de hoofdstukken die betrekking hebben op de voorjaarsbemonsteringen wordt

bij enkele onderzochte locaties als maatregel ‘Aanpassen maalregime ten behoeve

van verbeteren lokstroom’ genoemd. Bij de uitwerking van de resultaten van de

voorjaarsbemonsteringen is een vergelijking gemaakt tussen de vangsten per

bemonsteringsavond en de draaiuren van het gemaal voorafgaand aan de

bemonstering. Hieruit blijkt dat er een duidelijk verband tussen deze twee gegevens

is. Hoe langer het gemaal voorafgaand aan de bemonstering in werking was, hoe

groter de vangst met het kruisnet. Als het gemaal voorafgaand aan een

bemonstering helemaal niet had gedraaid, werd soms geen enkele vis gevangen.

Omdat vissoorten als glasaal, driedoornige stekelbaars en spiering vooral in het

donker migreren, kan het best in de avond worden gemalen, zodat de lokstroom

tijdens de migratieperiode aanwezig is.

Belangrijk is wel dat er naast het creëren van een lokstroom ook een

migratiemogelijkheid voor vis wordt gerealiseerd. Zonder de mogelijkheid om bij

het gemaal de polder in te migreren, heeft de lokstroom voor vis geen enkel nut.

Najaar

In de hoofdstukken die betrekking hebben op de bemonsteringen in het najaar zijn

de volgende aanbevelingen opgenomen die betrekking hebben op het maalregime:

- Verminderen/voorkomen schade door passage gemaal: maaltijdstip afstemmen

op aanbod vissoorten;

- Verminderen/voorkomen schade aan schieraal door passage gemaal: zoveel

mogelijk overdag malen, als geen schieraalmigratie plaatsvindt;

- Aanpassen maalregime; met het oog op schieraalmigratie zoveel mogelijk in de

avond/nacht malen.

Met name de tweede en derde aanbeveling kunnen als gevolg van de schijnbare

tegenstelling voor onduidelijkheid zorgen.

Als gekeken wordt naar maatregelen met betrekking tot schieraalmigratie, hangt de

keuze voor het bemonsteringstijdstip af van de schade die het gemaal toebrengt

aan passerende schieralen.

Bij een gemaal dat weinig tot geen schade aan schieraal toebrengt, kan het best

worden gemalen op een tijdstip dat schieraalmigratie plaatsvindt. Paling is een

vissoort die vrijwel uitsluitend in het donker actief is. Daarom wordt bij

‘schieraalvriendelijke’ gemalen voorgesteld om in de avond/nacht te malen.

Page 118: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

- Monitoring vismigratieknelpunten 2013 -

Visserij Service Nederland sterk in viswerk

118

Schieralen kunnen door het draaiende gemaal migreren, waardoor het gemaal geen

migratiebarrière vormt.

Als een gemaal veel schade toebrengt aan migrerende schieralen, kan het best

worden gemalen in een periode dat weinig tot geen migratie plaatsvindt. Dit om te

voorkomen dat migrerende schieralen sterven als gevolg van passage van het

gemaal. Bij ‘schieraalonvriendelijke’ gemalen wordt daarom geadviseerd om

overdag te malen, als schieralen weinig tot geen migratie vertonen. Hierbij is het

wel van belang dat er voor schieralen een alternatieve migratieroute beschikbaar is.

Bij schubvis zijn de adviezen met betrekking tot maaltijdstip juist andersom. In het

algemeen migreert overdag meer schubvis dan ’s nachts. Om de beschadiging aan

schubvis door passage van het gemaal zo klein mogelijk te houden, verdient het in

sommige gevallen de aanbeveling om zoveel mogelijk in het donker te malen, zodat

minder schubvis door het gemaal wordt gepompt.

Een lastig geval is als het gemaal zowel schadelijk is voor paling als voor schubvis. In

dat geval moet een afweging worden gemaakt tussen een maalregime ten gunste

van de paling en een maalregime ten gunste van de schubvis. Deze afweging kan

gemaakt worden aan de hand van het aanbod van verschillende vissoorten.

In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van het beste maaltijdstip,

afgestemd op schade aan passerende schieraal en schubvis.

Schade schubvis

Weinig Veel

Sch

ade

pal

ing

Wei

nig

In avond/nacht

malen voor

stimuleren migratie

schieraal.

In avond/nacht

malen voor

stimuleren migratie

schieraal en

beperken schade

aan schubvis.

Vee

l

Overdag malen

voor voorkomen

schade aan

schieraal.

Afweging maken

aan de hand van

aanbod schubvis en

schieraal.

Page 119: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Page 120: Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier · Visserij Service Nederland sterk in viswerk Monitoring vismigratieknelpunten 2013 Werkgebied Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Visstandonderzoek

Afvissingen

Vismigratieonderzoek

Natuurtoetsen en QuickScans

Calamiteitenservice

Advies en begeleiding

Rapportage

Transport en opslag van vis

www.visserijservicenederland.nl