water.Elke druppel telt.

Deel 1: Een watervriendelijk huishouden

Informatie van de Vlaamse overheid in samenwerking met

2

COLOFON

De afdeling water van AMINAL heeft o.a.volgende opdrachten:- het beheer van grond- en drinkwater - het beheer van onbevaarbare waterlopen

van de eerste categorie- de coördinatie van het integraal waterbe-

heer

De Vlaamse Milieumaatschappij heeft o.a.volgende opdrachten:- meet de kwaliteit van het water en de

lucht en rapporteert erover- beheert de kwaliteit van het oppervlakte-

water- rapporteert over de kwaliteit van het leef-

milieu- bepaalt en int de heffing op afvalwater en

de grondwaterwinning- spoort via informatie, sensibilisering en

milieueducatieve projecten aan totmilieusparend gedrag

Deze brochure maakt integraal deel uit vande informatie- en sensibiliseringscampagne"Water. Elke druppel telt."Deze campagne duurzaam watergebruikkadert in de uitvoering van het VlaamseMilieubeleidsplan 1997 -2001.

Samenstelling:Ivo Aerts, coördinator milieu-projecten,Dialoog vzw

Eindredactie:voor de Afdeling water van AMINAL:Véronique Vens, Tom Gabriëls en Didier D’Hont

voor de Vlaamse Milieumaatschappij:Michiel Van Peteghem

Layout:Tabeoka Advertising Team

Verantwoordelijke uitgever:Jean-Pierre Heirman, AMINAL, AlbertII-laan 20, 1000 BrusselCopyright Ministerie van de Vlaamse Gemeenschapuitgave 2000

D/2000/3241/077Delen uit deze uitgave mogen worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt als debron uitdrukkelijk wordt vermeld. Deze brochure wordt gratis verspreid.

Gedrukt op niet-chloorgebleekt, houtvrij papier.

WATER

3

INHOUD

1. We duiken erin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4

2. Waterbesparing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6Hoeveel water gebruiken we . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6Waterbesparing loont . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Besparingstips . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

3. Hemelwater benutten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32De voordelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32Waarvoor hemelwatergebruiken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34Hoeveel water kan je opvangen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35Filtratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35Keuze en dimensionering van de tank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Pomp en leidingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39Bijvullen bij droogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40De investering waard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

4. Infiltratie van regenwater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

5. Voorkomen van verontreiniging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46Een schone was . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47Een propere afwas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Schoonmaakmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Ontstoppen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52WC-reinigers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53Geen KGA in toilet of gootsteen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

6. Kleinschalige waterzuivering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

7. Het beleid staat achter je . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

8. Nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

O

4

Onze water-voorraden lijkenonuitputtelijk. In Vlaanderen regenthet immers vaak, metsoms overstromingen totgevolg. De totale hoeveelheidwater op aarde is constant, dank-zij de waterkringloop. Maar tochis ‘ons‘ water schaars. Ondankshet feit dat 70% van de aardemet water bedekt is, isslechts 0,6% van al het watertegelijk vloeibaar en zoet en dusgeschikt voor menselijk gebruik.Daarbovenop is deze kleine fractie ‘zuiver’zoetwater niet altijd en overal gemakkelijkbeschikbaar.

Met zijn allen (gezinnen, landbouw enindustrie) nemen we meer dan ons deel is:745 miljard liter per jaar en dan hebben wehet nog niet gehad over de kwaliteit van hetwater nadat we het hebben gebruikt. Denatuur geeft duidelijke signalen dat het zoniet verder kan.

Duurzaam met water omgaan is dé oplos-sing. Concreet betekent dit:• minder water gebruiken, ongeacht de

bron• water van hoge kwaliteit voorbehouden

voor toepassingen die dat expliciet eisen enwaar mogelijk en verantwoord alterna-

tieven inschakelen (bijv. regenwatervoor toiletspoeling, textielwas,poetsen en tuin). Kraantjeswatervervangen door grondwater uiteen eigen put is bijvoorbeeldgeen goed idee. Het levert geenmeerwaarde voor het milieu en

er zijn bovendien gezond-heidsrisico’s aan ver-

bonden•het water minder ver-

vuilen.

Door deze principes te hanteren kunnenwe de druk op de zoetwaterreserves en deaantasting van de waterkwaliteit beperken.

1WE DUIKENERINWE DUIKEN ERIN

5

Hoe passen gezinnen in het verhaal? Hoekunnen zij hun huishouden omvormen toteen watervriendelijke plaats?Zijn hun inspanningen druppels die deemmer vullen of vallen ze op een heteplaat? Daar gaat deze brochure over.

Twee soorten tips worden aangereikt:gedragstips (het letten op...) en technischeoplossingen (bijv. de spaardouchekop).Technische aanpassingen leiden tot niets,als het gedrag er niet wordt op afgestemd.Pas als beide hand in hand gaan, kunnenwe de effecten versterken en is succes ver-zekerd.

Zo levert een toilet met spoelonderbrekerniets op als de knop bij elk gebruik volledigingedrukt blijft.Het installeren van een waterbesparendedouchekop mag niet leiden tot langeredouchebeurten. Overdoseren van eenmilieuvriendelijk wasmiddel doet het posi-tief effect op de waterkwaliteit teniet.

Het effect van je gedrag is wellicht groterdan dat van technische maatregelen.Gedrag is in elk geval... gratis.

I

6

ende ‘watercultus’: de ‘vuile’ was wordtsneller gewassen en we nemen vaker eenbad of douche dan vroeger.

Een gemiddelde Vlaming gebruikt per dagzo’n 120 liter water. Dat zijn 12 emmers van 10 liter op een rij.

Er zijn verschillen naargelang het aantalleden van het huishouden. Bij kleine gezin-nen zal verhoudingsgewijs meer water perpersoon worden verbuikt dan bij grotegezinnen. Denk bijvoorbeeld aan de beterebenutting van de beladingsgraad van de(af)wasmachine.De meeste huishoudens gebruiken voorhun waterbehoefte het aangeboden lei-dingwater. Sommigen vullen dit aan metput- of regenwater.

In Vlaanderen wordt jaarlijks intotaal zo’n 745 miljoen m3 waterverbruikt. Of meer dan 2 miljoen m3 perdag! Het gaat dan om alle watersoorten:leidingwater (met een aandeel van 60%),grondwater, oppervlaktewater en hemelwa-ter.

Wil je jezelf graag voorstellen hoeveelwater jaarlijks wordt verbruikt inVlaanderen? Denk dan aan een olympischzwembad met een diepte van ... 596 km.Het verbruik door huishoudens is goedvoor ongeveer één derde van het totaal.Van het leidingwater alleen nemen huis-houdens bijna 55% voor hun reke-ning.

Huishoudens zijn dus echt wel belangrijkin de waterkringloop. Daarom ligt een deelvan de oplossing bij hen.

Het huishoudelijk watergebruik van delaatste generaties ligt veelhoger dan vroeger. Ditkomt deels door het toe-genomen comfort (instal-latie van douche of ligbad),maar ook door het kleinerworden van de huishou-dens. Even fundamen-teel is echter de groei-

HOE VEEL WATER GEBRUIKEN WE ?

2WATERBESPARING

“Hij halveerde zijn waterverbruik”.

O

7

Ongeveer de helft van ons leiding-water wordt gewonnen uit oppervlaktewa-ter, de andere helft komt uit grondwater.Oppervlaktewater ondergaat een gansereeks fysische en chemische behandeling-en vooraleer het aan de strenge normenvoor drinkwater voldoet.Grondwater vereist ook zuivering voor-aleer de kwaliteit naar wens is, maar inregel zijn deze behandelingen minder ver-gaand. Tijdens de ondergrondse tocht vanhet water doet de natuur immers al eengroot deel van het zuiverend werk.Vandaar dat de vraag naar grondwater zeergroot is en blijft toenemen. Wie grondwateroppompt, heeft daarvoor een vergunningnodig. De overheid treedt streng op bij hetverlenen van deze vergunningen.Grootverbruikers worden door de finan-ciële heffing op grondwater ontmoedigd.Op basis van de vergunningen en deheffingsgegevens weet de overheid dat er inVlaanderen jaarlijks zo'n 310 miljard litergrondwater wordt opgepompt (door allegebruikers samen, dus zowel voor drinkwa-terproductie, landbouw, industriële toepas-singen als particulier gebruik). Maar er isook veel clandestien grondwatergebruik.De overheid zal de illegale waterwinnersopsporen en aanpakken.

In werkelijkheid komen we dus een stukboven de 310 miljard liter grondwater perjaar. In elk geval is het meer dan de natuurkan volgen. Sporen van overmatig oppom-pen van grondwater zijn al zichtbaar inVlaanderen: een aantal droogtegevoeligeplanten- en diersoorten (amfibieën, vlin-ders, insecten) zijn verdwenen, anderenworden bedreigd. Vennen en venen, poe-len en andere zoetwatergebonden ecosys-temen staan onder druk.

Leidingwater is kwalitatief zeer hoogstaanden dat moet ook. Elke druppel die door dedrinkwatermaatschappij wordt geleverd isdrinkbaar. Het water moet aan zeer strengenormen voldoen en wordt dagelijks gecon-troleerd. Leidingwater is dus goed en ideaalals dorstlesser (flessenwater kopen hoeftecht niet).

In onze levensstijl wordt dit zuiver waterechter niet naar zijn kwaliteit gewaardeerd.Voor drinken, bereiden van voedsel, per-soonlijke hygiëne en afwas gebruik je uitgezondheidsoverweging best leidingwater.Voor andere toepassingen is regenwatereen goed alternatief (zolang aan de voor-waarden wordt voldaan, zie hoofdstuk 3).Zelf grondwater oppompen raden we af. Denk eraan dat drinkwaterbedrijven ditwater nauwkeurig zuiveren vooraleer zehet als drinkwater aanbieden.

WELK WATER VOOR WELKETOEPASSINGEN

Uitgedrukt in liter per persoon per dag ziethet gemiddeld verbruik er als volgt uit:

Bad 12 literDouche 32WC 40Was 17Afwas 8Drinken & koken 3Diverse 8

120 liter

8

Een regel die voor elk type water van toe-passing is: doe het met minder.In onderstaande figuur zie je hoe onswatergebruik uiteenvalt over de verschil-lende posten:

In de figuur zie je wat grote en kleineposten zijn in het huishoudelijk waterge-bruik (in procenten).Slechts 2,5% van het water gebruiken wevoor consumptie en voedselbereiding.

36 % bad + douchebad 9,5%douche 26,5%

34 % wc

6,5% diverse (kuisen, tuin,... )

2,5 % drinken, koken

7 % afwas

14% was

9

WWater is zeer goedkoop. Eén literleidingwater kost ca. 5 centiem (0,00125EURO). Een gevuld ligbad heb je al voor 6BEF (0,149 EURO)Maar in feite is er niet alleen de prijs vanhet leidingwater, maar ook de heffing opafvalwater (op basis van je waterverbruik!)én de energiefactuur omdat het voor eendeel over warm water gaat.

Je waterfactuur is opgebouwd uit drie ele-menten:• een vaste vergoeding• een gratis levering van 15m3 per gedomi-

cilieerd gezinslid per jaar• een prijs voor elke bijkomende m3 boven

deze hoeveelheid. Deze prijs verschilttussen de watermaatschappijen en kanvariëren van 35 tot 88,5 BEFper m3 (resp. 0,868 en2,149 EUR), afhankelijkvan hun kosten (aan-koop van water, perso-neel, investeringen,...)en eigen inkomsten.

Naast de drinkwaterfac-tuur, ontvangt elkVlaams gezinjaarlijks een aanslagbiljet voor deheffing op het afvalwater. Deze heffingwordt geïnd door de VlaamseMilieumaatschappij (VMM).

WATERBESPARING LOONT !

Een aantal groepen kunnen gedeeltelijk ofvolledig van deze heffing vrijgesteld wor-den (o.a. trekkers van een bestaansmini-mum, bejaarden met een gewaarborgdinkomen, particulieren met eigen waterzui-veringsinstallatie).Voor meer informatie over de vrijstellingenen de heffingen op het afvalwater kun jeterecht op het gratis nummer van de VMM:0800/97 113.

Als je gebruik maakt van een eigen water-winning (grondwater) voor een deel van ofvoor je volledige watervoorziening, moet jedat melden aan de VMM. Hiervoor bestaateen aparte heffing.

10

Een voorbeeld van de kostprijs

Koen en Els hebben twee kinderen. Met 4 personen hebben ze een jaarverbruik van 176 m3, wat neerkomt op 120 liter perpersoon per dag (het Vlaams gemiddelde).

Hiervoor betalen ze:• aan de drinkwatermaatschappij

- vaste kost: 1.000 BEF (24,79 EUR, als voorbeeld)- voor de eerste 60 m3: 0 BEF (gratis)- voor de rest: 116 m3 à 55 BEF/m3 (1,363 EUR) (een gemiddelde) = 6380 BEF

(158,16 EUR)• aan de VMM (heffing op afvalwater):

176 m3 x 25,4 BEF/m3 = 4.470 BEF (110,81 EUR)

Totaal: 11.850 BEF (293,8 EUR)

De buren van Koen en Els zijn ook met zijn vieren, zij hebben al een paar goede water-besparende maatregelen doorgevoerd. In vergelijking met het gezin van Koen en Els, doen zij het met een kwart minder, zonder op comfort te verliezen. Zij verbruiken 132 m3 per jaar.

De buren van Koen en Els betalen:• aan de drinkwatermaatschappij

- vaste kost: 1.000 BEF (24,79 EUR, als voorbeeld)- voor de eerste 60 m3: 0 BEF (gratis)- voor de rest: 72 m3 x 55 BEF/m3 = 3960 BEF (98,17 EUR)

• aan de VMM132 m3 x 25,4 BEF = 3.353 BEF (83,12 EUR)

Totaal: 8.313 BEF (206,1 EUR)

11

Tegenover Koen en Els, maken de burendus een winst van 3.500 BEF op 1 jaar.Misschien is het zelfs meer, want waar-schijnlijk gaan ze ook minder warm waterverbruiken, wat ze zullen merken aan hunenergierekening. De besparing die ze opvlak van energie realiseren is moeilijker teberekenen (afhankelijk soort actie, soort

brandstof, rendementen,...) maar zal zekereen bijkomende financiële besparing bete-kenen.

Anders gezegd: investeren in waterbespa-rende ingrepen loont. Kleine uitgaven zijnop relatief korte termijn terug te verdienen.

WATERBESPARING LOONT

12

HHieronder vind je een aantal sug-gesties die helpen om je waterverbruik tebeperken. Dikwijls gaat het om eenvoudi-ge, kosteloze maatregelen waarmee jedadelijk kan beginnen.

Andere ingrepen kosten een weinig geld:het gaat om eenvoudige apparatuur dieveel water bespaart en gemakkelijk teinstalleren is (bijvoorbeeld: spaargewichtvoor toilet). Tot slot zijn er enkele grotereinvesteringen die leiden tot eenwezenlijke waterbesparing,maar die zich langzamerterugverdienen.

Om te zien of je vooruit-gang boekt, kan je zelf jewatermeter opvolgen. Begin met een ‘nulmeting’(voor je tips uitvoert), m.a.w.neem even de stand van jewatermeter op. Opvolgen doe je doorbijvoorbeeld per maandtwee keer de meter afte lezen en terug terekenen in liter perhoofd per dag (m3

omzetten in 1000liter, delen door

het aantal dagen tussen de metingen endoor het aantal personen die effectief aan-wezig waren). Zo heb je een goede maat-staf voor je succes.Je kan ook uit je laatste waterfactuur bere-kenen hoeveel je verbruik is in liter per per-soon per dag.

Als je snel resultaat wil, grijp je best in opde grote verbruiksposten: toilet, bad endouche. De kleinste actie die je hier door-

voert, wordt dadelijk zichtbaar als jegaat meten.

BESPARINGSTIPS

13

1. Periode: van: tot:

aantal dagen:

Verbruik: m3

Verbruik in liter (x 1000) = liter

Aantal personen:

(aantal liter)

(aantal dagen)(aantal personen) = liter per persoon per dag

2. Periode: van: tot:

aantal dagen:

Verbruik: m3

Verbruik in liter (x 1000) = liter

Aantal personen:

(aantal liter)

(aantal dagen)(aantal personen) = liter per persoon per dag

3. Periode: van: tot:

aantal dagen:

Verbruik: m3

Verbruik in liter (x 1000) = liter

Aantal personen:

(aantal liter)

(aantal dagen)(aantal personen) = liter per persoon per dag

4. Periode: van: tot:

aantal dagen:

Verbruik: m3

Verbruik in liter (x 1000) = liter

Aantal personen:

(aantal liter)

(aantal dagen)(aantal personen) = liter per persoon per dag

Mijn vorige waterfacturen

14

Mijn waterspaarperiode

stand meterm3

verschil (x 1000 = in liter)

l

m3 a

datum1

verschil (in aantal dagen)

dagen

2

l/dagpers.

liter per pers./dag

stand meterm3 b

verschil met a(x 1000 = in liter)

l

datum3

verschil met 2(in aantal dagen)

l/dagpers.

liter per pers./dag

stand meterm3 c

verschil met b(x 1000 = in liter)

l

datum4

verschil met 3(in aantal dagen)

l/dagpers.

liter per pers./dag

stand meterm3 d

verschil met c(x 1000 = in liter)

l

datum5

verschil met 4(in aantal dagen)

l/dagpers.

liter per pers./dag

Hieronder kan je het succes van je acties in kaart brengen. Dit doe je door om de 14 dagenje watermeter op te volgen.

dagen

dagen

dagen

15

stand meterm3 e

verschil met d(x 1000 = in liter)

l

datum6

verschil met 5(in aantal dagen)

l/dagpers.

liter per pers./dag

stand meterm3 f

verschil met e(x 1000 = in liter)

l

datum7

verschil met 6(in aantal dagen)

l/dagpers.

liter per pers./dag

stand meterm3 g

verschil met f(x 1000 = in liter)

l

datum8

verschil met 7(in aantal dagen)

l/dagpers.

liter per pers./dag

stand meterm3 h

verschil met g(x 1000 = in liter)

l

datum9

verschil met 8(in aantal dagen)

l/dagpers.

liter per pers./dag

dagen

dagen

dagen

dagen

16

Waar het gaat om waterbesparende toestel-len, is het niet altijd eenvoudig om het kafvan het koren te scheiden. Soms prijzen zezichzelf de groene hemel in, maar de waar-heid ziet er vaak anders uit.

De Vlaamse overheid werkt aan een eigenmilieukeur voor waterzuinige apparatuur.Een handig instrument om degelijke pro-ducten te herkennen.

Zolang dat er nog niet is, kunnen we terug-vallen op het betrouwbaar KIWA laag-ver-bruik-keur. Het KIWA-keur is een officiëelerkend label in Nederland. Als je waterzui-nige apparatuur met dit label vindt, kan jeer zeker van zijn dat het om een kwalitatiefgoed product gaat. Op onze markt vind jeuiteraard nog andere degelijke waterbespa-rende apparatuur zonder het KIWA-keur.

GA

17

LAAT HET WATER NIET ONNODIG LOPEN

Als je de kraan laat lopen bij hettandenpoetsen, ben je al snel 1 à 2 literwater kwijt. Gebruik een beker, da’s zuini-ger. Laat ook tijdens het handenwassen enscheren de kraan niet nodeloos open.

Er bestaan ook technische oplossingen(kraan met optisch oog of klepel die jemoet wegduwen). Er is al wel gesignaleerddat dergelijke toestelletjes de waterstroomzeer snel kunnen afsluiten en zokunnen leiden tot ‘waterslag’ (hettrillen van de leidingen, wat in hetergste geval aanleiding geeft toteen breuk ...).Om de temperatuurvan de douche tijdens het inzepenop peil te houden -zonder water teverspillen- kan je bij een twee-greepsmengkraan een extra kraan-tje plaatsen bij het begin van dedoucheslang.

REPAREER LEKKENDE KRANEN EN STORTBAKKEN

ZO SNEL MOGELIJK

Grote (soms onzichtbare) lekkenkan je vaststellen door regelmatig de water-meter te controleren (bijvoorbeeld vóór enna een weekendje weg). Andere lekkenkunnen klein zijn, maar als dat 24 uur op24 doorgaat...

Een kraan die tien druppels water perminuut lekt, verspilt 5 à 6 liter water perdag (of 2 m3 per jaar).

Moderne keramische kranenworden niet metleertjes afgesloten,maar wel met kera-mische cylinders,patronen of kogels.Deze kranen zijn inprincipe ‘onverslijt-baar’, maar zijn tochslecht bestand tegen

zandkorreltjes. De krassen die zogemaakt worden leveren even-zeer een lekkende kraan.

Een toilet dat één vierde liter perminuut ver-

“Doe ik het goed?”

V

18

liest, betekent een dagelijkse verspillingvan 360 liter water (of 1331 m3 op jaarba-sis!).Een continu doorlatend toilet is wellicht hetergste lek. Er zijn twee manieren waarop hetwater van het reservoir naar de WC-pot kandoorsijpelen: langs de overloop of langseen slecht sluitende bodemklep. In het eer-ste geval zal je de vlotter lager moetenafstellen of vervangen als deze stuk is. Een slecht sluitende bodemklep kan jeopsporen door bijvoorbeeld een kleurstofin het reservoir te doen: als er na een tijdjebeneden ook kleurstof te zien is... .In dit geval moet je het vuil (kalk) van debodemklep verwijderen of -bij beschadi-ging of slijtage- de zitting of het ganse klok-mechanisme vervangen.

ZORG VOOR EEN SLIMME TOILETSPOELING

Voor het toilet is een groot gammaaan ingrepen mogelijk. Een bonte menge-ling van gedrag en techniek, van duur totgratis, van efficiënt tot minder efficiënt. Bij een oudere WC is het besparingspoten-tieel meestal groot. Deze reservoirs staandikwijls op 9 tot 12 liter afgesteld, een hoe-veelheid water die je kwijt bent ongeachtgrote of kleine boodschap. Ongeveer tweekeer op drie gebruiken we het toilet vooreen kleine boodschap en iedereen weet datdat met zeer weinig water kan wordenweggespoeld.Maak een bewuste keuze bij nieuwbouw ofals je toilet aan vervanging toe is. Kijk uitnaar toiletten met een spaarspoeltoets enkies voor een kleinere inhoud van de stort-bak (bijv. zes liter in plaats van de gebrui-kelijke 9 à 10 liter) én met een spaarspoel-toets. De beste systemen hebben een klokwaarmee je twee verschillende hoeveelhe-den water kunt instellen: bijv. 3 liter en 6liter.

Bij de hier opgesomde tips voor zuinige toi-letspoeling toch één kanttekening.Reservoir, onderpot en afvoerleiding vor-men één geheel dat efficiënt moet werken.Er zijn closetpotten die nu eenmaal minder

Om bestaande installaties te verbeteren, kan je kiezen uit:

• instelling van het spoelvolumeEr zijn stortbakken waar je het spoelvolume kan verminderen door de vlotter teverstellen. Dikwijls kan je het ingesteld aantal liter op een schaal aan de binnen-zijde van de stortbak aflezen.

• flessen in de stortbakBeter dan een baksteen: een proper voorwerp (bijv. één of meerdere met watergevulde flessen). Zorg er wel voor dat het ingebrachte voorwerp het vlotter- enspoelmechanisme niet kan hinderen.Een fles van één liter bespaart bij elke spoelbeurt één liter. In verhouding een klei-ne winst: de resterende 8 liter is nog teveel water om al die plasjes door te spoe-len.

• het spaargewichtDit gewicht brengt meer op dan een fles en wordt aan de trekstang of het afloop-kanaal bevestigd. Het verzwaart de waterstop in het reservoir. Dat zorgt ervoor datde waterstop direct afsluit als je de duw- of trekknop loslaat. Bij een kleine bood-schap bespaar je zo’n 6 liter per beurt. Om een grote boodschap weg te spoelenlaat je de duw- of trekknop pas los als het toilet schoon is. Het spaargewicht kostongeveer 350 BEF, wat binnen de zes maand terugverdiend is. Let wel: het werktbij de meeste, maar niet bij alle toiletsystemen.

• een stortbakregelaarVia een klepje dat je zelf instelt, bepaal je zelf of je de trek- of duwknop naar detussenstand (kleine boodschap) of maximale stand (grote boodschap) brengt.

• een ombouwset voor de spaartoetsJe kan het gewone klokmechanisme vervangen door een model waarbij je despoeling kunt onderbreken, bijv. door de knop of hendel een tweede maal tebedienen (richtprijs: 800 tot 1.000 BEF / 19,83 EUR tot 24,79 EUR)

19

20

goed schoon spoelen met weinig water enin een te lange riolering met verkeerd ver-val en/of te veel bochten kan je de vastebestanddelen niet meer efficiënt transporte-ren. Je kan je laten adviseren door eenarchitect.Eén van de zuinigste modellen is het zgn.Gustavsberg-toilet. De vormgeving van het

toilet maakt optimaalspoelen met 4 of 2,5 litermogelijk.Om mogelijke problemenvan verstopping van deriolering te voorkomen,werkt men hier met eenreservoir voor tussenop-slag dat dankzij een uitge-kiende hevelwerkingperiodiek leegspoelt meteen groter volume afval-water (bijv. 14 liter).Een bizar grote besparing(met name: geen watermeer nodig) heb je meteen composttoilet. Nietalleen uitwerpselen enurine komen in het com-posttoilet terecht, maar

ook het organisch keuken- en tuinafval(eventueel via een aparte koker). Jaarlijkskan men uit de verzamelruimte compostscheppen. Door de goede ventilatie van hetsysteem, is het composttoilet ook tijdensgebruik reukloos.

Een waterspaargewicht is zeer efficiënten werkt bij de meeste spoelmechanis-men.

D

V

21

EERDER EEN DOUCHE DAN EEN LIGBAD

Voor een gemiddelde douchebeurt(met een gewone sproeikop) rekenen we40 tot 55 liter water. Een ligbad kan tot 110liter water bevatten. Een douche nemen isal snel twee keer zuiniger, ook wat betreftenergie om het water op te warmen. Natuurlijk zijn er grote ‘stijlverschillen’ quadouchen. Kort douchen scheelt veel: elkeminuut kan tot 10 liter of meer verschil

maken. De gemiddelde douchetijd ligt inVlaanderen tussen 5 en 10 minuten.

KOOP EEN GOEDE SPAARDOUCHEKOP

Door hun speciale constructie heb-ben waterbesparende douchekoppen min-der water per minuut nodig om hetzelfdedouchecomfort te krijgen als klassieke dou-chekoppen. Een vernuftig systeem, datlucht door het water mengt, zorgt ervoordat het water in heel kleine druppeltjesnaar buiten komt, waardoor het lekkerbruisend aanvoelt.Niet alles wat op de markt is, is even water-besparend. Een goede spaardouchekopmoet 40 à 50% water besparen en laat nogongeveer 6 à 7 liter per minuut door inplaats van bijv. 12 liter per minuut (beidevolumestromen zijn afhankelijk van dedruk).

Ze zijn zeer eenvoudig te monteren en kos-ten niet meer dan een andere douchekop.De prijs varieert van 300 BEF (7,44 EUR,eenvoudig model) tot 1500 BEF en meer(37,18 EUR, model met keuzemogelijkhe-den). De prijs hangt trouwens samen metde meer of minder luxueuze uitvoering(meerdere standen, materiaalsoort) en niet

Als de tank vol is, zorgt de hevelwerking voor een snelle afvoer.

22

zo zeer met de waterbesparing of de duur-zaamheid. Door de grote besparing (zowel

water als energievoor warm water) isde investering vrijsnel terugbetaald. Een gezin van vierpersonen wint dit in4 tot 6 maandenterug.

Sommige geisers(doorstroomtoestel-len) zijn niet te com-bineren met eenspaardouchekop.Dit hangt af van detapdrempel: hetminimum debiet (inliter per minuut) datnodig is om de gei-ser te laten aanslaan.De tapdrempel kanje terugvinden in dehandleiding van jewarmwatertoestel ofje kan hem zelfopmeten.

Plaats een emmeronder de warmwa-terkraan en draai dieopen tot de geiser

net aanslaat. Meet nu hoe lang het duurtvoor de emmer vol is. De tapdrempel

B

23

uit twee concentrische buizen van ca. 2,5meter lang. Door de binnenste buis loopthet nog warme afvoerwater omlaag, doorde buitenmantel stroomt koud wateromhoog. De eventuele tapdrempel van hetwarm-watertoestel mag niet hoger zijn dan1,5 l/min. Dergelijke apparaten zijn voorlo-pig nog niet op de markt.

ÉÉNGREEPS-MENGKRANEN

Bij een ééngreepsmengkraan (waarje met één handgreep warm en koud mengten de kraan open en dicht doet) heb jemaar weinig water nodig voor je degewenste temperatuur krijgt. Afzonderlijkekranen of tweegreepsmengkranen zijn opdat vlak veel minder efficiënt. Het probleem met ééngreepsmengkranenligt bij de gebruiker: veelal wordt de kraanin de middenstand geplaatst, ook wanneerde gebruiker eigenlijk koud water vraagt. Inde middenstand bekomt men echter altijdeen mengsel van warm en koud, waardoormen onnodig energie gebruikt. Sommigeproducenten hebben hierop ingespeelddoor de middenstand op koud water af testellen.Een stap verder is de thermostatische één

bekom je door het aantal liter te delen doorde vultijd in minuten. Aangezien het aan-deel warm water in douchewater op 60%geschat wordt, moet je een douchekop kie-zen die minimaal twee keer zoveel waterdoorlaat als de tapdrempel. Eenvoudiger is: leen een (goede) spaardou-chekop bij een kennis en probeer ze op jeeigen installatie uit (en koop dezelfde). Letwel: het tapdrempelprobleem kan snelleroptreden in de zomer: het koude waterheeft dan al een hogere temperatuur en erwordt al minder warm water gevraagd.Bij een boiler (voorraadtoestel) is er nooiteen probleem met de tapdrempel.

Hou er rekening mee dat bij het gebruikvan een spaardouchekop de slang bestandmoet zijn tegen een hogere druk, omdat dedouchekop een hogere weerstand heeft.Het is aan te bevelen een slang te kiezendie een druk van ca. 3 bar kan weerstaan.

Een idee dat zeker de nodige aandacht ver-dient is dat van warmteterugwinning uitafvoerwater van de douche. Hierdoor kantot één derde energie bespaard worden opverwarming van douchewater.

Je sproeit water van 40°C op je hoofd, aanje voeten heeft het nog 38°C. Hiermee kanje perfect het water in de inkomende koud-waterleiding van de douche opwarmen van10°C tot 20°C. De warmtewisselaar bestaat

24

D

DSPAARPERLATOREN OFBRUISMONDSTUKKEN

OP KRANEN

Door een normale kraan stroomt alvlug 10 à 12 liter per minuut. Voor eenwastafel en een keukenkraan volstaat 6 à 8liter per minuut. Daarvoor biedt een perla-tor of bruismondstuk (al dan niet gecombi-neerd met een doorstroombegrenzer) deideale oplossing. Een perlator brengt luchtin de waterstraal. Het systeem werkt zo dathet waterverbruik daalt terwijl de drukbehouden blijft. Het kan eenvoudig opbestaande kranen gemonteerd worden. Degoede merken leveren een besparing opvan 40 tot 50%. Spaarperlatoren bestaanzowel voor kranen met een binnen- alsvoor kranen met een buitenschroefdraad.Hou daar dus rekening mee. Ze kosten 250tot 350 BEF (6,20 tot 8,868 EUR) en zijn naongeveer 1 jaar terugverdiend.Een perlator plaatsen op een kraan dievoornamelijk gebruikt wordt om emmers tevullen is geen goed idee. In dat geval leidteen perlator alleen tot tijdverlies.

WATERVRIENDELIJK WASSEN

Draai liefst volle wasmachines.Spaar de was dus op tot je bijna 5 kilogram

40°C

38°C

20°C

26°CKoud water (10°C)

Thermostatische mengkraan

Warmwater-toestel

Riool

greepsmengkraan (voor douche en bad): erwordt een kleine hoeveelheid waterbespaard, maar deze kraan is zeker interes-sant op het vlak van comfort en door hetfeit dat het risico op verbranding van dehuid veel kleiner is.

25

hebt (probeer het eens te wegen), overlaadtde wasmachine niet, bekijk hiervoor degebruiksaanwijzing. De ‘halfvol’ of spaar-toets is minder efficiënt: per kilogram was-goed is er in verhouding meer water nodigdan bij een volle wasmachine.Tegen alle logica in blijft de kookwas metvoorwas zeer populair. Voorwasprogram-ma’s zijn meestal overbodig. Als de washeel vuil is, kan je het even goed eennachtje laten voorweken. Hardnekkigevlekken kan je apart voorbehandelen, bijv.met producten op basis van ossengalzeep.Probeer eventueel wat min-

der te wassen: handdoeken zijn meestal naéén keer nog niet vuil, vermijd het kopenvan witte bovenkledij dat na één dag dra-gen alweer gewassen moet worden.

Hoe lager de temperatuur van het ingesteldeprogramma, hoe lager ook het waterverbruik.Je slaat dus twee vliegen in één klap, én jespaart geld. Waspoeders met enzymen zijnhet meest doeltreffend bij lage temperaturen.Hou rekening met de aanbevelingen op deverpakking.

DV

26

DE VAAT MET DE HAND OFDE MACHINE ?

De meeste mensen doen de vaatnog steeds met de hand en vinden dit blijk-baar minder ouderwets dan sommigen sug-gereren. Sommigen zeggen dat het de huis-vrede bevordert. Wat de reclame ookbeweert: als je een zuinige afwasstijl hebt,kan je even zuinig de vaat doen als meteen machine (al zijn die de laatste jarenbest wel zuiniger geworden).Voor beide manieren geldt dat een groteafwas efficiënter verloopt. 45% van deVlaamse huishoudens heeft een vaatwas-ser, die ze gemiddeld 7 keer per weekgebruiken. Onderzoek wees uit dat de

vaatwasmachine frequenter dan de wasma-chine wordt opgestart indien deze niet vol-ledig gevuld is.

NIEUWE APPARATEN:ZUINIG KIEZEN

Voor wasmachines zijn er nogsteeds zeer grote verschillen in waterver-bruik tussen de verschillende merken (enzelfs tussen verschillen types van éénmerk).

Voor een 40°-was voor katoen komen som-mige toestellen toe met 41 liter. Anderetypes hebben 70 liter nodig! Op hun volle-

dige levensduur (gere-kend aan 10 jaar, 5

De vaat met de hand of met de machine?

27

wasbeurten per week) verspilt deze laatstemachine zowaar 75.400 liter. Dat is zowatde helft van het volledige jaarverbruik vaneen gezin van 4 personen.

Voor wasmachines komt het er op aan eentoestel te kiezen dat expliciet zuinig werktbij 40° en 60° (de best geschikte tempera-turen voor een doorsnee was). Om eenkeuze te maken kan je je baseren op hetEuropees energielabel. Dit beschouwt in

De mogelijkheid van hot-fill...

de eerste plaats de energiezuinigheid (klas-se A is het meest zuinig, met maximaal0,95 kWh per wasbeurt), maar ook hetwaterverbruik wordt genormeerd (maxi-mum 55 liter). Let wel: binnen de A-klassezijn er nog grote verschillen in verbruik.

Ook bij vaatwassers zijn er grote ver-schillen in waterverbruik. De laatste jarenzijn de toestellen effectief zuiniger gewor-

op de warme leiding aan te sluiten blijktmen toch nog energie te besparen; uiter-aard is de winst kleiner dan bij gedeeltelij-ke hot-fill.Er bestaan zogenaamde ‘hot-fill voorscha-kelkastjes’. Ze worden aangesloten op dekoude en warme leiding en regelen vervol-gens de gewenste watertoevoer voor eenwasmachine. Met zo’n apparaatje kan eengewone wasmachine, met enkele waterin-laat, toch volgens het hot-fill-principe wer-ken.

Hoeveel energie je kan besparen met hot-fill is afhankelijk van het opwekkingsrende-ment van je warmwatertoestel en van dewachttijd voor warm water bij het aansluit-punt. Een lange wachttijd betekent immersdat nog relatief veel koud water in de(af)wasmachine loopt, wat alsnog elek-trisch verwarmd moet worden. Hot-fill toe-stellen plaats je dus dicht bij de boiler ofnaverwarmer (maximum 2 liter koud watervooraleer warm water beschikbaar is).De vaat wassen met hemelwater wordtafgeraden wegens gezondheidsrisico’s. Een gecombineerde aansluiting (warmdrinkwater en koud hemelwater) is verbo-den vanwege het gevaar van besmettingvan het leidingwaternet.Het hoeft geen betoog dat hot-fill gevoedmet warm water van een zonneboiler demeest milieuvriendelijke optie is.

den. Kies er bij voorkeur één met eenwaterverbruik van 11 à 15 liter per afwas-beurt (ook hier: de betere A-klasse).Klassieke was- en afwasmachines wordengevuld met koud water, dat elektrischwordt opgewarmd in de machine. Door hetzeer bescheiden rendement van omzettingin de elektriciteitscentrale is het totale ren-dement van deze opwarming laag (circa25%). Als je een (af)wasmachine kan vullen metwarm water van (een niet-elektrisch)warmwatertoestel, is het rendement veelhoger. Dit vertaalt zich in een lager ener-gieverbruik, een financieel voordeel en eenforse milieuwinst (minder uitstoot van gas-sen). Het (af)wassen bij hot-fill duurt ookminder lang, omdat het water niet in demachine hoeft opgewarmd te worden.Een echte hot-fill machine heeft twee aan-sluitingen (een ‘koude’ en een ‘warme’) envolgens de fase van het programma wordtkoud of warm water ingenomen (gedeelte-lijke hot-fill).In Engeland zijn dergelijke hot-fill wasma-chines heel gewoon, op onze markt zijn zemoeilijker te vinden.

Een afwasmachine gebruikt in verhoudingmeer warm dan koud water per afwas-beurt. Hier kan ‘volledige hot-fill’ tot ener-giebesparing leiden. Door een gewone afwasmachine (met één aansluiting) alleen

28

BS

W

29

WAS DE AUTO MET EMMERS WATER

Was de auto (als het echt nodig is)met emmers water en een spons in plaatsvan met een tuinslang. Een tuinslang ver-slindt water: ze kan tot 2000 liter water peruur leveren! Met emmers zie je dadelijkhoeveel je aan het verbruiken bent.

DE TUIN BEPERKT EN CORRECT SPROEIEN

Sproei de tuin alleen als het langdu-rig droog is. Liever één keer per week eenkwartier, dan elke dag vijf minuten: deplanten zullen dieper wortelen en mindergevoelig worden voor de droogte. Doe dit best ‘s morgens of ‘s avonds; ‘smiddags verdampt de zon een groot deelvan het water. De bladeren kunnen zelfsverschroeien als ze nat gemaakt worden bijvolle zon. Een waterdruppel werkt danzoals een vergrootglas.Struiken en planten kan je best aangietenmet een gieter, zo zie je ook beter hoeveelje verbruikt.Wees realistisch en verkwist niet nodeloosdrinkwater voor een groen gazon. Het isnormaal dat een gazon al eens geel is in de

zomer. Het herstelt zich nadien relatiefsnel.Kies voor je siertuin inheemse planten; diezijn optimaal aangepast aan ons klimaat.Naar analogie met de natuur hou je ookbest steeds de bodem bedekt. Door ‘mul-chen’ (de bodem bedekken met houtsnip-pers) hou je niet alleen de bodem vochtigmaar blijft ook het onkruid weg.

OPTIMALISATIEVAN DE LEIDING

Bij nieuwbouw of vervanging vanleidingen moet worden gestreefd naar eenminimale inhoud van de leiding tussenwarmwatertoestel en tappunten. Vooral dewachttijd aan het keukentappunt wordtbeperkt. In de keuken worden regelmatigkleine hoeveelheden warm water getapt enis een lange wachttijd vervelend. Dit geeftniet alleen meer comfort, maar voorkomtdat men zich een extra toestel (elektrischekeukenboiler) aanschaft, met een veelhoger energiegebruik tot gevolg.De wachttijd (de tijdsduur tussen het open-draaien van een warme kraan en hetmoment waarop er warm water uit komt) isopgebouwd uit een toestelwachttijd en eenleidingwachttijd.

G

De toestelwachttijd is de tijd dat een warm-watertoestel nodig heeft voordat er warmwater uit komt. Een voorraadtoestel heeftgeen toestelwachttijd. Voor een door-stroomtoestel gaat dat van enkele secon-den tot meer dan een halve minuut.Er is ook een leidingwachttijd, omdat hetwarm water dat uit het toestel komt eersthet koud water in de leiding moet verdrin-gen en de leiding opwarmen voor er daad-werkelijk warm water uit de kraan komt.De leidinginhoud moet dus meer dan éénkeer ververst worden voordat er warmwater beschikbaar is.

Om de leidingwachttijd zo kort mogelijk tehouden moet de inhoud van de leiding zoklein mogelijk zijn: dit betekent korte endunne leidingen.Een kleiner diameter betekent echter ookeen grotere weerstand en een groterestroomsnelheid (en meer kans op leiding-ruis). Een goed compromis voor de badka-mer is een leiding met binnendiameter van13 mm en voor de keuken 10 mm.

Om de afstand kort te houden moet hetwarmwatertoestel in of nabij de keukengeplaatst worden. Als dit niet mogelijk is,dan wordt er best een aparte, onvertakteleiding met een kleine diameter gekozenvoor de verbinding met de keuken.

Ook hier let je best op je gedrag. Omdat dewachttijd voor warm water korter is, ver-hoogt de neiging om warm water te tap-pen. Als je hieraan toegeeft, wordt de winstvan kleinere leidinginhoud tenietgedaan.

VERZAMEL RESTWATERSTROMEN

Gooi teveel afgetapt leidingwaterniet zomaar weg. Je kan het opvangen ombijvoorbeeld de bloemen te gieten. Dit kanook interessant zijn als je veel koud watermoet laten lopen vooraleer het warm waterer aan komt.Met wat nadenken kan je eventueel ookhet laatste spoelwater van je wasmachineproberen opvangen. Dit water is zo goedals schoon en ideaal voor het poetsen.

30

31

Bovenstaande tips besparen op het ‘eindverbruik’ bij huishoudens. Je kan jevisie op waterbesparing nog aanvullen met het begrip ‘verborgen waterverbruik’. In dewereld van de energiebesparing kennen we dit al langer: in het produceren van appa-raten en producten is ook al energie geïnvesteerd, waar we ook kunnen op besparendoor bij aankoop voor duurzame producten te kiezen, die langer meegaan. Als we zeook goed onderhouden hoeven we ze niet snel af te danken, zo kunnen we onsgebruik maximaliseren.

Hetzelfde geldt ook voor water. Via de producten die je koopt, heb je als con-sument een indirect watergebruik: 2,5 liter voor 1 kilo sla, 500 tot 1000 liter om eendier te slachten in het slachthuis, 290.000 liter voor 1 ton staal,...

Wellicht heb je nu nieuwe ideeën opgedaan voor mogelijke acties in je huis-houden. Je kan nu ook eens nagaan of je geen invloed kan uitoefenen op de ‘water-cultuur’ in je omgeving: bij je familie, vrienden, kennissen of op je werk? Denk niet tesnel dat je er alleen voor staat. Als je de acties als ‘praktisch’ en ‘slim’ voorstelt, zal jemerken dat je meer medestanders hebt dan je dacht.

Dat één en ander kan (mét behoud van je comfort) wordt o.a. aangetoond doorEcoTeamers.

De deelnemers aan een EcoTeam realiseren een gemiddelde waterbesparingvan 12,5% ten opzichte van hun beginsituatie. In één beeld: als je met de inwonersvan 11 Vlaamse gemeenten (gemiddeld 20.000 inwoners) een gelijkaardige besparingzou realiseren, dan kan je met hun jaarlijkse besparing de evenaar rond met bakkenvan 12 literflessen.

32

Hoogwaardig drinkwater gebruiken voorlaagwaardige toepassingen is bovendieneen zekere vorm van verspilling.

Regenwater is van nature veel zachter danleidingwater. Verwarmingselementen, lei-dingen en kranen hebben hierdoor minderte lijden onder kalkafzetting. Aangezienkalk de warmteoverdracht belemmert, zalbij gebruik van regenwater het energetisch

rendement vanbijvoorbeeld dew a s m a c h i n ebeter liggen.

HEMELWATER BENUTTENDE VOORDELEN

RRegenwater moet verstandiggebruikt worden, het is immers geen drink-water. Zolang we rekening houden met dehierin opgenomen ‘veiligheidsvoorschrif-ten’ is het een hemels product met veelvoordelen.

Door het benutten van hemelwater kan jeeen aanzienlijke hoeveelheid drinkwateren grondwater besparen. Een verminderdwaterverbruik levert dan weereen positieve bijdrage in destrijd tegen verdroging.

Hot-fill met regenwater voor koffiezet... beter niet!

3

33

Bovendien verbruik je minder waspoedervoor een wasbeurt. Kalk en magnesiumverminderen immers een deel van de acti-viteit van zepen en detergenten.

Bij veel woningen wordt het regenwaterdat op het dak valt rechtstreeks naar hetriool geleid. Dit relatief schoon water ver-mengt zich met afvalwater. Bij hevigonweer wordt dus een grote hoeveelheidverdund afvalwater aan de zuiveringsin-stallaties aangeboden waardoor het rende-ment van de installaties verlaagt.Afkoppelen van regenwater van het riole-ringsnet leidt hier tot een verhogen van deefficiëntie van de zuiveringsinstallatie.

Met dit afvlakkend of bufferend effect naarriolen en waterlopen toe zullen we reke-ning houden bij de dimensionering die ver-derop volgt.

Het mag duidelijk zijn dat een regenwater-installatie enkel rendeert als we dit waterook zuinig gebruiken. Om regenwaterterug op te pompen verbruik je heel watenergie (wellicht meer dan de watermaat-schappij nodig heeft per m3). Buitenlandsonderzoek heeft aangetoond dat vooralvanwege de pompenergie een hemelwater-installatie slecht kan scoren in een ‘levens-cyclusanalyse’. In de ganse installatie zit

trouwens ook heel wat verborgen milieu-en energieverbruik (voor het maken van deput, de filters, de pomp en de leidingen).

We pleiten dus voor sobere installaties metweinig extra materiaalverbruik en zuinigeeindverbruikers (wasmachine, toilet).Daarnaast moet gezocht worden naar ener-giezuinige pompen of systemen met ‘vrijverval’ waar de zwaartekracht zorgt voortransport naar de stortbak van het toilet(bijv. een regenwatertank op zolder, waar-door de pomp overbodig wordt).

Bij het bouwen of verbouwen van een één-gezinswoning is men verplicht regenwa-ter gescheiden af te voeren. Voor een dak-oppervlak vanaf 50 m2 is men verplicht eenregenwaterput aan te leggen.

Voor bestaande woningen is de aanleg vaneen regenwaterput niet verplicht. De over-heid wil de aanleg van een put en/of eeninfiltratievoorziening financieel aanmoedi-gen. Gemeenten die hiervoor een subsidiegeven, kunnen onder bepaalde voorwaar-den aanspraak maken op een bijkomendepremie van het Vlaamse Gewest.

S

34

Studies hebben aangetoond dat dekwaliteit van opgevangen en goed gefilterdhemelwater voldoet voor de volgende toe-passingen:

• spoeling van toiletten• wassen van kledij• schoonmaak (woning, auto)• tuin

Indien we hemelwater op deze manierinzetten, kan het huishoudelijk leidingwa-terverbruik tot de helft verminderd worden.

Voor andere toepassingen zoals drinken,persoonlijke hygiëne en de vaatwas wordthet gebruik van hemelwater ten stelligsteafgeraden. Technisch is het mogelijk hetwater verder te zuiveren tot het ook hiervoor geschikt is, maar op het niveau van departiculier bestaan gezondheidsrisico’somdat de kwaliteit van het water onmoge-lijk continu opgevolgd en gecorrigeerd kanworden.

WAARVOOR HEMELWATER GEBRUIKEN?

D

I

35

In Vlaanderen regent het zo’n 200dagen per jaar, dat levert gemiddeld 780liter (of millimeter) gratis neerslag per m2.Om na te gaan hoeveel je daarvan kanopvangen, bestaan uitgebreide formulesdie rekening houden met:

• de oppervlakte van het dak• het type dakbedekking. Dit heeft te

maken met de gladheid en poreusheidvan de materialen en de verdampings-factor

• de oriëntatie en hellingsgraad van dedakdelen

• het rendement van de gebruikte filters

Als je op basis hiervan een tankgroottekiest en je je potentieel verbruik kent, dankan je voorspellen met hoeveel leidingwa-ter je je tank jaarlijks zal moeten aanvullenvoor de aangesloten toepassingen.

In de praktijk moeten we ook rekeninghouden met de gewenste bufferende func-tie van regenwatertanks. Verderop zullenwe dan ook uitgaan van de samenvattendevuistregels voor dimensionering van detank.

De regel is: filteren voor het waterin de tank komt. Hemelwater kan heel watvaste stoffen meevoeren: bladeren, uit-werpselen van vogels, stof,... . Als materi-aal van organische oorsprong in de tankterechtkomt, leidt dit tot gekleurd en/ofstinkend water.Filtratie gebeurt best met ‘zelfreinigendefilters’, zoals valpijpfilters, cycloonfilters envolumefilters. Andere systemen (filterputjes) filterenmeestal met lager rendement en vragenveel regelmatiger onderhoud. Zeker bij

hevige stortregens kan bij dergelijke syste-men nog vuil doorspoelen naar de hemel-waterput.Als men een zelfreinigende voorfilter com-bineert met een vlotterfilter in de tank, danis bij normale situaties geen verdere filtra-tie nodig voor het spoelen van het toilet enhet wassen van kleding. De vlotterfilterwordt op de aanzuigleiding in de tankgeplaatst en zorgt voor een bijkomende fil-tratie op het moment van aanzuigen.Het gebruik van een fijnfilter (cartouchefil-ter) na de pomp kan de kwaliteit van het

HOEVEEL WATER KAN JE OPVANGEN ?

FILTRATIE

36

water niet waarborgen. Bovendien moetzo’n fijnfilter continu onderhouden wor-den. Met de combinatie van een voorfilteren een fijnfilter bekomt men al iets klaarderwater.

De valpijpfilter is gemaakt uit inox, koperof kunststof en heeft een maaswijdte van0,18 mm. Ze wordt perfect loodrecht in devalpijp geplaatst. Het water dat van bovenkomt, kleeft als het ware aan de buitenzij-de van de buis, dringt door de filtermazenen wordt zijdelings afgevoerd naar de put.Hierbij verlies je langs de onderkant samen

met het vuil zo’n 5 à 10% van de neerslag.Deze filter vind je voor 5000 à 7000 BEF(123,9 à 173,5 EURO per valpijp).Er zijn ondertussen ook al verlengde typesop de markt, omdat met de gewone uitvoe-

ring bleek dat bij hevige regen-val het verlies kon oplopen tot30%.

De cycloon- of wervelfilter iste verkiezen als je alle valpij-pen op één punt kan samen-brengen. Het aanstromenderegenwater wordt door demiddelpuntvliedende krachtdoor de filtermazen geslingerden afgeleid naar de regenput.Voordeel is hier dat slechts eenkleine hoeveelheid water (5%)samen met het vuil langs deonderkant wegvloeit (hoog fil-terrendement). Je moet bij de plaatsing van deput wel rekening houden met

de verticale afstand tussen de in- en uit-stroombuis van de filter. Deze afstandvarieert van meer dan 30 cm tot 14 cm.Hou er ook rekening mee dat de instroom-buis zonder veel bochten moet geplaatstworden om het water met voldoende snel-heid te laten toekomen. Een cycloonfilterkost ca. 15.000 BEF (371,8 EURO).

Valpijpfilter

Cycloonfilter

D

37

De tank kies je in functie van deaanvoer en het verwachte verbruik. Houhet echter realistisch: je moet de tank nietdimensioneren zodat ze nooit leeg kankomen te staan (100% benutting). Je zaldan uitkomen op een zeer grote en duretank.Een voorbeeld: als je met je huishouden151 liter regenwater per dag wenst tegebruiken, dan levert een putvolume van5m3 een leegstand van 2,6%; een put van10m3 heeft maar 0,3% leegstand (maar iswel 10.000 BEF duurder) (247,9 EUR).

Voor een gemiddeld gezinvan vier personen meteen aansluiting opWC, wasmachine eneen buitenkraan zalover het algemeeneen put van 5000 l eenvoldoende opslagcapa-citeit leveren.Bijkomend is echtervan belang dat de bur-ger meer en meer zijnverantwoordelijkheidneemt op het vlak vande vermindering van deafvoer van hemelwaternaar het rioleringsstel-sel toe. Vandaar dat de

Vlaamse overheid o.a. in het kader van desubsidiëring van hemelwaterinstallatieseen minimale tankinhoud oplegt in functievan de horizontale dakoppervlakte.

Minimale tankinhoud in functie van dehorizontale dakoppervlakte:

horizontale minimale dakoppervlakte in m2 tankinhoud in liter

50 tot 60 m2 3.000 l61 tot 80 m2 4.000 l81 tot 100 m2 5.000 l

101 tot 120 m2 6.000 l121 tot 140 m2 7.000 l141 tot 160 m2 8.000 l161 tot 180 m2 9.000 l181 tot 200 m2 10.000 lboven 200 m2 5.000 l per 100 m2

KEUZE EN DIMENSIONERINGVAN DE TANK

38

De aanvoer van het regenwater mag nietteveel werveling in de tank veroorzaken.Best is een aanvoerbuis die beneden 180°(terug naar boven) geplooid is.Voorzie ook een overloop met sifon diebeveiligd is tegen ongedierte, bijvoorbeeldmet een scherp rooster. De overloop vande hemelwaterput kan worden afgeleidnaar één van onderstaande voorzieningen(gerangschikt volgens prioriteit):• naar een infiltratievoorziening op privé-

terrein• naar een gracht• naar een ondergrondse infiltratievoor-

ziening op publiek domein• naar een beek of waterloop• naar een hemelwaterriool• naar een gemengde riool (enkel indien

geen van bovenstaande oplossingentechnisch mogelijk is)

Indien de opslagtank zich onder het terug-stroompeil van de riool of regenafvoerlei-ding bevindt, kan er bij hevige regenvalwater terugvloeien naar de put. Hetgebruik van een terugslagklep biedt hiergeen volledige zekerheid. Er zal moetengewerkt worden met een extra pompput enpersleiding. De overloop op een onder-grondse infiltratievoorziening aansluiten(zie verder) kan een goed alternatief bie-den. Vraag eventueel advies aan je archi-tect.

Alvorens het plaatsen van een tank in degrond te overwegen, moet het grondwater-peil bekeken worden om na te gaan of detank niet kan opdrijven. Als dit gevaarbestaat moet de constructie extra ver-zwaard worden.Als richtlijnen voor de uitvoering van detank gelden:• voorzien van mangat met kraag en dek-

sel• lichtdicht (tegen algenvorming)• drukbestendig tegen waterdruk in de

bodem• bestand tegen mogelijke oppervlaktebe-

lasting (vracht- en personenwagens)• stabiele plaatsing op zandbed.

Een betonnen tank heeft het voordeel dathet de zuren uit het regenwater helpt buf-feren. De betonkwaliteit moet Benor(*) gekeurdzijn, wand en bodem moeten uit één stukgemaakt zijn en de wand dient in gewa-pend beton uitgevoerd te worden (vraagadvies aan je architect of aannemer).Neutraliseren van de zuren in hemelwaterin kunststoftanks kan door extra toevoegingvan kalk, kalkzandsteen of betonstenen.Een kunststoftank heeft het voordeel lichterte zijn en kan zonder kraan geplaatst wor-den. Ook kan je in een bestaande keldereen kunststoftank in delen binnenbrengen.

(*) Benor is het Belgisch Keurmerk

H

39

Het regenwater kan uit de put gezo-gen worden door een vaste leiding (niet telaag aanzuigen om eventueel bezonkenslib niet mee op te pompen) of door eenzogenaamde vlotterfilter met voetklep aaneen flexibele darm. Hier wordt het wateraltijd 10 cm onder het wateroppervlak aan-gezogen, de terugslagklep moet vermijdendat de aanvoerleiding leegloopt. De maas-wijdte van de filter varieert tussen 1,2 en0,23 mm en kan je best zo fijn mogelijkkiezen.Er zijn verschillende soorten pompen:hydrofoorgroep met druktank, zelfaanzui-gende gestuurde pomp, dompelpomp input en zuigerpomp.

Aanbevolen wordt een zelfaanzuigende,centrifugale ééntraps- of meertrapspompmet laag energieverbruik. Er zijn bijvoor-beeld vijftraps-waaierpompen te vindenmet een zeer laag energieverbruik diebovendien uiterst geluidsarm functioneren(prijs: ca. 17.000 BEF, 421,4 EUR).Na elke waterafname draait de pomp nogeen aantal seconden na waardoor de nood-zakelijke druk wordt opgebouwd.

Om te verhinderen dat een pomp blijftwerken wanneer er te weinig water is,moet er een systeem voor droogloopbevei-

liging voorzien worden. Dit kan eenvlotter zijn die de pomp doet

afslaan wanneer het waterte laag staat.

Dompelpompen engestuurde centrifu-gaalpompen heb-ben een inwendigedroogloopbeveili-ging.

Als materiaalkeuzevoor de pompen gaat

de voorkeur uit naar roestvrijstaal, zodat bruine corrosievlekken wordenvermeden in het toilet en op het wasgoed.Denk eraan dat de pomp best hoger wordtgeplaatst dan de overloop van de regenwa-

POMP EN LEIDINGEN

Zelfaanzuigende elektronisch gestuurde pomp

A

40

terput, omdat anders bij een lek in depomp de put kan leeglopen. Zowel de fil-ters, de hemelwaterput als de leidingen ende pomp moeten vorstvrij opgesteld wor-den.

Omdat het zachte regenwater lichtjes cor-rosief is, worden de leidingen binnenshuisbest uitgevoerd in roestvrij staal of kunst-stof (geen koper). Alle verbruikspuntenwaar regenwater toegevoerd wordt, moe-ten voorzien zijn van een sticker of aan-duiding met de vermelding ‘geen drinkwa-ter’. Dienstkranen die door kinderen kun-nen worden gebruikt, worden best voor-zien van een demonteerbare hendel.

Als bij droogte de put leeg zoukomen te staan, moet je kunnen overscha-kelen op leidingwater. Een vaste verbin-ding tussen regenwaternet en leidingwater-net is niet toegestaan. Dit voorkomt dat hetminder zuiver regenwater het drinkwater-net zou kunnen vervuilen.

Door de geselecteerde aftappunten te voor-zien van twee afzonderlijke leidingen metelk hun kraan, zou je een volledig geschei-den -maar dubbel uit te voeren- installatiekunnen bouwen. Het is meer voor de hand liggend om dehemelwaterput met drinkwater aan te vul-len. Je kan dit manueel doen, bijvoorbeeldmet een tuinslang. Er zijn ook automatische systemen waarbijeen vlotterschakelaar in de tank een bijvul-kraan in werking brengt. Dergelijke syste-men moeten het Belgaqua(*) keurmerk dra-gen om terugstromen naar het drinkwater-net te voorkomen. In dergelijke systemen iser een fysische scheiding waarbij bijvoor-beeld de kraan minstens 20 mm boven hetoverlooppeil van een trechter met vrijeafloop geïnstalleerd is.

Binneninstallaties voor waterverdelingmoeten voldoen aan de voorschriften vanBelgaqua. Watermaatschappijen kunnenbijkomende eisen opleggen.

BIJVULLEN BI J DROOGTE

(*) Belgaqua is de Belgische federatie voor de watersector

41

De totale kostprijs van een hemelwaterin-stallatie varieert tussen 40.000 en 100.000BEF (991,6 en 2.479,0 EUR). In veelgemeenten kan je van een subsidie genie-ten en je zal natuurlijk ook besparen op jewaterfactuur en afvalwaterheffing. Doorhet inzetten van zacht regenwater zal jebesparen op detergenten en het ontkalkenen zullen apparaten langer meegaan.

De belangrijkste kosten zijn die voor deput, de pomp, de filters en de leidingen.De kostprijs van de put hangt af van hetvolume en varieert van 15.000 BEF (371,8EUR) voor 3.000 liter tot 35.000 BEF (867,6EUR) voor 8.000 liter.De pomp en de filtratievoorzieningen kos-ten elk nog eens ca. 15.000 BEF (371,8EUR).

Het aanleggen van leidingen zal sterk inkostprijs verschillen van project tot project.In oudere bestaande woningen kan dit lei-den tot veel extra werk en kosten (inclusiefherinrichting).

De terugverdientijd van je investering zalook sterk afhankelijkheid zijn van de evo-lutie van de drinkwaterprijs en de heffin-gen.

DE INVESTERING WAARD

Aanvullende informatie vind je in de‘Code van goede praktijk voor hemel-waterputten en infiltratievoorzieningen’,te verkrijgen op het VMM infoloket:(053/72 64 45).

Voor meer info kan je ook terecht bijAMINAL, Afdeling WaterTom Gabriëls (02/ 553 21 18)

42

Bij hevige stortbuien kan het rioleringsstel-sel de watermassa niet verwerken. Hetgevolg is dat vervuild water uit de gemeng-de rioleringen gaat overstorten in hetoppervlaktewater. De inspanningen diegedaan worden om het oppervlaktewaterte zuiveren worden op die momententenietgedaan.Regenwater dat te snel wordt afgevoerdkan stroomafwaarts voor overstromingenzorgen.Afvalwater dat verdund wordt met regen-water wordt bovendien minder effectiefgezuiverd in de bestaande waterzuiverings-installaties.

Door het versneld afvoeren via verhardeoppervlakken en gemengde rioleringenkan het regenwater niet meer infiltrerennaar het grondwater. Dit leidt op veelplaatsen in Vlaanderen tot een verlagingvan de grondwatertafel. De gevolgen zijneen verdroging van het milieu en het min-der beschikbaar zijn van grondwater voordrinkwaterproductie.

Om deze redenen is het nuttig om hetregenwater zoveel mogelijk ter plaatse af tekoppelen van de riolering. Men kan hetbeter zelf gebruiken, laten infiltreren of ver-traagd afvoeren. Het meeste regenwater inde riolering is trouwens afkomstig vanprivé-eigendom.

Regenwatergebruik gecombineerd met eeninfiltratievoorziening geniet de voorkeur. Als men bij nieuwbouw of verbouwing nietopteert voor een regenwaterput, is menverplicht een infiltratievoorziening aan teleggen. Bergings- en infiltratievoorziening-en moeten zo gedimensioneerd wordendat ze gemiddeld gezien maximaal éénkeer per jaar kunnen overlopen. Dezeoverloop kan je aansluiten op een gracht ofop de tuin. Als dit niet mogelijk is, kan deoverloop aangesloten worden op een riole-ring. De gemeenten kunnen dit reglemen-teren.

De mogelijkheid van infiltratie hangt uiter-aard af van de doorlatendheid van degrond en van de hoogte van de grondwa-tertafel. Bij twijfel kan men de doorlatend-heid meten door middel van een test.

4INFILTRATIEVANREGENWATER

E

43

Er zijn verschillende mogelijkheden voorinfiltratie:• rechtstreekse infiltratie in de

ondergrond (steenslagverharding, gras-tegels,...)

• berging en infiltratie in een open voor-ziening

• berging en infiltratie in een ondergrondse voorziening

RECHTSTREEKSEINFILTRATIE IN DE

ONDERGROND

Er zijn verschillende uitvoeringenmogelijk, met of zonder grasbegroeiing:• verharding met steenslag, dolomiet of

houtspaanders• bestrating met grote voegen of

doorlaten de betonstenen• grastegels in beton of

polyethyleen

Voor al deze systemen geldt datde bovenafwerking en de ondergrondvoldoende doorlatend moeten zijnzodat het water niet te lang blijft staan.Het grondwater moet zich minstens 0,7meter diep bevinden. Om plasvorming tevoorkomen kan men een dikkere doorla-tende fundering voorzien of ondoorlatendelagen breken. Vermijd dat de verharding Doorlatende verhardingen.

44

bereden wordt door zwaar verkeer: dit zalde grond verdichten en de doorlatendheidverminderen.

Sommige systemen kunnen vorstgevoeligzijn. Bij plots opkomende vorst kan hetwater onder de doorlatende verhardingopvriezen en de verharding beschadigen.Je kan dit voorkomen, door onder de dek-laag een niet-vorstgevoelige onderfunde-ring te voorzien.

Op sommige doorlatende verhardingenkan na verloop van tijd onkruid groeien.Hou het ook hier milieuvriendelijk: gebruikgeen pesticiden. Alternatieven zijn: hetonkruid manueel verwijderen of met eenbiologisch afbreekbaar product bestrijden.

Voor tuinpaden kan je denken aan eendoorlatende verharding met gehakseldhout (mulchbedekking). Dit materiaal ver-gaat langzaam en dient daarom regelmatigaangevuld te worden.

Een steenslagverharding (bijv. met gewas-sen kiezel) is goedkoop en eenvoudig inaanleg.Hetzelfde geldt voor dolomietverharding-en, die in verschillende kleuren bestaan.Een bestrating kan goed infiltrerend uitge-voerd worden door tussen de kasseien,

betonstenen of natuurstenen brede voegente houden (2 tot 3,5 cm). De voegen wor-den opgevuld met fijne kiezel of grof zand.De verharding wordt best onder een lichtedwarshelling uitgevoerd zodat het overtol-lig water in de zijberm kan infiltreren.Betonstraatstenen kunnen uitgevoerd wor-den met gaten en onderaan kanaaltjes diehet water afleiden. Ook hier moeten deonderliggende lagen voldoende draag-krachtig én doorlatend zijn.Bij het ontwerp wordt vooral rekeninggehouden met de verwachte verkeersbelas-ting.

Grastegels worden uitgevoerd in beton ofgerecycleerd polyethyleen. Het ganse sys-teem is opgebouwd uit een fundering vansteenslag, een onderlaag en de eigenlijkegrastegels die met teelaarde gevuld wordenen met graszaad ingezaaid.

BERGING EN INFILTRATIEIN EEN OPEN

VOORZIENING

Als je er de ruimte voor hebt, is een infil-tratiekom de meest voor de hand liggendeoplossing. Je krijgt een nat stuk in je tuin,wat best mooi kan ingepast worden in hetglobale ontwerp.Een infiltratiekom (ook wadi genoemd)

45

wordt uit veiligheidsoverwegingen nietdieper dan 30 cm uitgevoerd. De oppervlakte van de kom bestaat uit eenhumushoudende laag en gras. Om de infil-tratiecapaciteit te behouden moet je dekom vrijhouden van bladeren en het grasmaaien.De aanvoer kan zowel bovengronds (viaopen goten) als ondergronds uitgevoerdworden. Met een verdeelgoot kan aan deingang een te grote stroming vermedenworden.

BERGING EN INFILTRATIEIN EEN ONDERGRONDSE

VOORZIENING

Als het grondwater minstens 1 meter diepzit, kan je een ondergrondse voorzieninguitvoeren in de vorm van een put of eenbuis. Als het grondwater diep zit opteer je vooreen put. Deze put kan met een kleineoppervlakte toch veel water bergen. Hetwater wordt via de onderkant en de zijkan-ten in de ondergrond geleid. Zit het grondwater hoger, dan opteer je eer-der voor een horizontale buis. Dit systeembestaat uit een drainerende buis, omgevendoor grind/kiezel en een geotextiel omdichtslibben te vermijden. Behoud vol-doende afstand van bomen (minstens de

straal van hun kruin) om te voorkomen datje in de zomer de boom gaat drainerenen/of dat de wortels de drainage doorbo-ren.Ondergrondse infiltratievoorzieningenhebben een goed doorlatende bodemnodig en worden best voorafgegaan dooreen filterput om verstoppingen te voorko-men.

DIMENSIONERING

Infiltratievoorzieningen voer je niet zomaarop goed geluk uit. Ze moeten correct gedi-mensioneerd worden waarbij rekeningwordt gehouden met het toevoerendeoppervlak en de doorlatendheid van debodem.Een leidraad voor dimensionering vind jein een meer technische brochure, te bestel-len via het VMM infoloket (Waterweg-wijzer voor architecten, tel. 053/ 72 64 45).

Heel wat gemeenten voorzien in een subsi-die. De gemeentelijke milieuambtenaarkan je advies geven m.b.t. de dimensione-ring.

Met andere vragen over infiltratie vanregenwater kan je steeds terecht bij deafdeling Water van AMINAL, Tom Gabriëls(02/553 21 18)

W

46

5VOORKOMENVAN VERONTREINIGING

Was- en schoonmaakmiddelengebruiken we elke dag. Hoe werken ze enwat is hun effect op het milieu? Hierondermaken we je wegwijs in de ‘schone’wereld.Als huishouden heb je niet enkel invloedop de hoeveelheid water die je gebruikt,maar ook op het voorkomen van verontrei-niging. Uitgedrukt in termen van de ‘zuur-stofvraag’ van het afvalwater, zijn 60 à 70%van de emissies naar oppervlaktewaterafkomstig van huishoudens.

Een deel van deze verontreiniging is uiter-aard niet te voorkomen: etensresten inafwaswater, uitwerpselen, zepen en deter-genten,... .Toch kunnen we als huishouden nog driebelangrijke strategieën volgen:

• niet overdoseren (zo weinig mogelijkgebruiken)

• kiezen voor de minst schadelijke alter-natieven

• schadelijke producten niet in de goot-steen gieten

V

47

Milieuvriendelijke wasmiddelen bestaanniet: vervuilen doen ze allemaal. Toch zijner op milieuvlak grote verschillen tussen deverschillende producten die op de marktzijn.De markt van de wasmiddelen is een zeercompetitieve markt. Met dure reclamecam-pagnes wordt gestreden voor elk procentmarktaandeel. Het goede nieuws is dat demarkt schuchter in de milieuvriendelijkerichting opschuift met o.a. compacte poe-ders die ook bij lagere temperaturen goedewasresultaten (en energiebe-sparing) opleveren. Maar het belangrijkst blijft:een zuinig gebruik.Daar wordt veelminder reclamevoor gemaakt... .

We bekijkeneerst welkbestanddelen je in was-middelen kunt terugvinden enwat de milieuvriendelijkste keuze is.

WASACTIEVE STOFFEN

Vroeger werd als ‘wasactieve’ ofoppervlakteactieve’ stof altijd zeepgebruikt, met als grondstof plantaardige

(kokos, palm) of dierlijke vetten en oliën. Sinds de jaren vijftig werd zeep verdrongendoor synthetische tensiden, met als grond-stof aardolie. Deze breken langzamer ensoms niet volledig af. Op milieuvlak wasdit geen verbetering omdat zeep snel envolledig afbreekt in water. Petrochemischedetergenten bevatten vaak giftige onzuiver-heden.

Daarnaast zijn er halfsyn-thetische tensiden die

meestal beterafbreekbaar zijn.

Hun milieu-belasting is

te vergelijkenmet die vanzeep. Een nieuweontwikkelingzijn de suiker-tensiden die

geheel uit plantaardige grondstoffen zijn opgebouwd en zeer goedafbreekbaar zijn.Je moet natuurlijk niet enkel de eindeffec-ten (afbreekbaarheid, toxiciteit,...) bekij-ken, maar ook de productiewijzen vanzepen en detergenten meenemen. Dezevergelijking is erg moeilijk. De winning en

EEN SCHONE WAS

H

48

transport van aardolie moet vergelekenworden met de grootschalige productievan kokos- en palmolie met bijhorendgebruik van kunstmest en bestrijdingsmid-delen. Sommige fabricanten doen hun bestom tensiden te kiezen van plantaardigeoorsprong waarbij geen bestrijdingsmidde-len of kunstmest gebruikt zijn (o.a. via hetBiogarantie-label).

Op de verpakkingen vind je dikwijls ter-men zoals ‘anionogene’ en ‘non-ionogene’oppervlakte-actieve stoffen. Over welketenside het juist gaat en hoe goed hetafbreekbaar is, kan je hieruit niet afleiden.Als er zeep in zit, wordt dit op de verpak-king vermeld.

Laat je niet misleiden door de verschillen-de varianten op de belofte van ‘biologischeafbreekbaarheid’. Biologisch afbreekbaarbetekent dat het product voldoet aan hetwettelijke minimum van afbreekbaarheid.Spijtig genoeg is deze norm niet erg streng.Wasactieve stoffen moeten slechts binnen3 à 4 weken voor 90% afgebroken zijn. Devolledige afbraak is wettelijk niet vereist.Een “biologisch afbreekbaar product” isdus niet hetzelfde als een milieuvriendelijkproduct.

ONTHARDERS

Het meeste waswater in Vlaanderenis hard water. Door de aanwezigheid vancalcium en magnesium wordt het waspro-ces op verschillende manieren verstoord:zepen en detergenten hebben een verlaag-de activiteit en vormen onoplosbare kalk-zouten die neerslaan op het textiel en bij-dragen tot de vergrauwing ervan. Een bekende ontharder is fosfaat, een stofdie nog niet volledig uit wasmiddelen ver-dwenen is. Fosfaten leiden tot overdadigealgengroei in het water, waardoor het bio-logisch evenwicht verstoord wordt.Het opschrift ‘zonder fosfaat’ is misleidend.Niet alle vervangers voor fosfaten zijn evenonschadelijk. Zo zijn er de fosfonaten dietoch nog fosfor vrijgeven en polycarboxy-laten die slecht afbreekbaar zijn.Andere ontharders zijn EDTA en NTA, diealleen onder gunstige omstandighedengoed afbreekbaar zijn. Onvolledig afgebro-ken kunnen ze schadelijke zware metalenuit het slib van onze rivieren terug in oplos-sing brengen.

De milieuvriendelijkste ontharders zijnzeoliet (natriumaluminiumsilicaat, NAS),citraat en soda. Zeoliet is een niet-giftig,kleiachtig materiaal dat in het slib van dezuiveringsstations terechtkomt.

P

V

I

W

49

BLEEKMIDDEL

Perboraat, het meest gangbare bleek-middel, geeft boor vrij in het water en isvermoedelijk giftig voor het waterleven. Het meest ecologische bleekmiddel dat nugebruikt wordt, is percarbonaat. Het is nogdoeltreffender wanneer het apart verpaktis; er is dan geen bleekmiddelstabilisatornodig en je kan het zelf doseren wanneerhet nodig is.

OPTISCH WIT

Veel wasmiddelen bevatten optischewitmakers: ze doen de was witter lijken,maar maken het niet witter. Deze stoffenzijn slecht afbreekbaaren vormen een onno-dige belasting voorhet milieu (moeilijkafbreekbaar, giftig voorvissen).

ENZYMEN

In waspoe-ders kunnen weverschillende enzymen

aantreffen; elk gespecialiseerd in het weg-werken van bepaalde vlekken (eiwitten,vetten, suikers). Aangezien het om 100 %natuurlijke moleculen gaat, zijn ze biolo-gisch snel afbreekbaar. Enzymen helpen om de waskracht van hetpoeder bij lagere temperaturen te verho-gen, waardoor ze een belangrijke energie-besparing mogelijk maken. Ze kunnen welleiden tot een allergische reactie met dehuid.

WASVERZACHTER

Wasverzachters bevatten moeilijkafbreekbare stoffen. Ze zijn niet nodig omde was proper te maken en kunnen bij

gevoelige personen huidirritaties ver-oorzaken.

Stoffen zoals katoen enlinnen nemen bij

het gebruikvan wasver-

zachter zelfsslechter waterop en wordensneller weer

vuil.

Geen overdosering a.u.b.

Samengevat: hoe te kiezen ?

Een ordening van minder milieubelastend naar meer milieubelastend ziet er als volgt uit:fijnwasmiddel (poeder) > fijnwasmiddel (vloeibaar) > colormiddel (poeder) > color-middel (vloeibaar) > compact totaalwasmiddel > vloeibaar totaalwasmiddel.

Vloeibare wasmiddelen scoren minder goed dan poedervormige: door de aanwe-zigheid van water moet er ook conserveringsmiddel aan toegevoegd worden. Er isook een groter beslag op transportenergie en verpakkingsmateriaal. Vloeibare was-middelen bevatten ook geen bleekmiddel en geen ontharder, wat dan gecompen-seerd wordt door het gehalte aan wasactieve stoffen op te voeren.

Colorwasmiddelen (bontwasmiddelen) zijn nadelig omdat ze extra ‘kleurbescher-mers’ bevatten. Deze stoffen hebben slechts een beperkt kleurbeschermend effecten zijn slecht afbreekbaar.

Compacte wasmiddelen zijn een verbetering omdat het vulmiddel eruit gelaten is(‘sulfaatvrij’).

Een milieusparend wasmiddel beperkt zich tot de volgende ingrediënten: zeep, deter-genten op basis van plantaardige oliën en suikertensiden als wasactieve stoffen; percar-bonaat als bleekmiddel; zeoliet, soda en citroenzuur/citraten als ontharder; geen wit-makers.

Voeg bij hard leidingwater apart waterontharder toe en doseer het wasmiddel voorzacht leidingwater.

Kies voor een systeem waar je het bleekmiddel (percarbonaat) apart kan doserengebruik het enkel als het nodig is (hardnekkige vlekken apart voorbehandelen)

50

D

K

51

Klassieke (hand)afwasmiddelenbevatten meestal synthetishe detergenten,stoffen om de handen te verzachten, kleur-stof, parfum en water. Soms tref je wel eensde vermelding ‘fosfaatvrij’ aan. Dit is mis-leidend want fosfaten hebben er nooitingezeten. Daarnaast bestaan er ook milieuvriendelij-ke merken met plantaardige tensiden diegoed afbreekbaar zijn. Ook suikertensiden

bieden dit voordeel. Aangekoekte pannen kan je eerst latenweken in een soda-oplossing (opgelet : nietgebruiken voor aluminiumpannen). Hetgaat hier om gewone soda en zeker nietom ‘bijtende soda’, wat een zeer agressiefproduct is.

EEN PROPERE AFWAS

SCHOONM AAKMIDDELEN

De meeste allesreinigers bestaan uitaardolietensiden en water. Daarnaast kun-nen ze nog ontharders, oplosmiddelen,geur- en kleurstoffen en bewaarmiddelenbevatten. Kies voor producten op basis vanplantaardige tensiden.

Groene of bruine zeep is in feite ook eenallesreiniger. Je moet wel opletten voorglanzend geverfde oppervlakken; zij kun-nen na behandeling met zeep dof uitslaan.

Het hoofdbestanddeel van een schuurmid-del is krijt of puimsteen. Daarnaast zitten erwasactieve stoffen in waarbij de plantaardi-ge variant uiteraard het milieuvriendelijkstis. Je kiest best een schuurmiddel in poe-dervorm. Vloeibare schuurmiddelenbestaan immers vooral uit water, zodat eenbewaarmiddel nodig is om bederf te voor-komen. Schuurpoeders kunnen bovendieneenvoudiger en milieuvriendelijker verpaktworden. Kies voor poeders zonder extrableekmiddel.

D

52

De eerste tip is: verstopping voorko-men, bijvoorbeeld met een zeefje. Gebruikniet te snel de klassieke (agressieve) pro-ducten. Probeer het eerst met een rubberen‘plopper’. Kies die niet te klein en zorg datde plopper gevuld is met water in plaatsvan met lucht.

Schroef zo nodig de zwanenhals (‘sifon’)los en maak die schoon. Als de verstoppingelders zit, doe dan twee eetlepels gewonesoda en een scheut azijn in de afvoerbuis.Laat inwerken en naspoelen met warmwater.

ONTSTOPPEN

R

D

53

De toilet reinigen gaat prima metvloeibare zeep, tenzij je hard leidingwaterhebt. Gebruik anders een reiniger met was-actieve stoffen op plantaardige basis.

Om kalkvlekken te verwijderen kan jegewone huishoudazijn gebruiken. Gebruikdit dan wel na de behandeling met zeep:bij gelijktijdig gebruik wordt de werkingvan beide minder.

Soms wordt het als noodzakelijk voorge-steld dat je met sterke reinigers je toilet‘ontsmet’. Regelmatig reinigen met zeep ofallesreiniger is echter voldoende. Over hetalgemeen gaat het om onschadelijke bacte-riën die enkele uren na het ‘desinfecteren’toch weer aangegroeid zijn.

Doseer steeds zo laag mogelijk: alle pro-ducten die we (teveel) gebruiken zorgenvoor een bijkomende belasting.

Resten van verf, lijm, oplosmidde-len, geneesmiddelen, cosmetica,... horenniet thuis in wastafel of toilet. Met deopkomst van de waterverdunde verven isde neiging groot om de borstel onder eenlopend kraantje uit te wassen. Eigenlijkmoet dit spoelwater ook beschouwd wor-den als KGA, dus: opvangen en inleveren.

Je kan ook op een indirecte manier water-verontreiniging voorkomen. Als je bijvoor-beeld onbespoten groenten koopt, komener minder bestrijdingsmiddelen in grond-en oppervlaktewater, waardoor dit eenvou-diger aan te wenden is voor drinkwater.

WC-REINIGERS

GEEN KGA IN TOILET OF GOOTSTEEN

54

Het afvalwater dat de huishoudens lozen,kan verschillende wegen uit. Het kan ineen gracht of beek terechtkomen, eventu-eel via de tussenstap van een riolering.Ofwel heeft men geen riolering en ligt menook niet aan een gracht of beek: het afval-water moet dan op het terrein zelf de grondindringen. Ofwel is men aangesloten opeen riolering die op haar beurt leidt naareen waterzuiveringsinstallatie. Daar wordthet behandeld en gezuiverd tot het voldoetaan de normen voor lozing in een opper-vlaktewater.

In Vlaanderen zijn zowel het Gewest, degemeenten als de gezinnen verantwoorde-lijk voor het zuiveren van huishoudelijkafvalwater.Waar het financieel en technisch niet haal-baar is om een individuele

woning aan te sluiten op een centrale zui-vering moet de burger zelf instaan voor dezuivering.Verschillende technieken zijn mogelijk ende prijzen variëren nogal. Het is voor deconsument niet altijd makkelijk om in dezegroeiende markt met zijn eigen jargon(BZV, zwevende stof, slibproductie,...) eengoede keuze te maken.

Hieronder beantwoorden we alvast enkelevan de meest voorkomende vragen. Als jeer echt voor staat, zal je je breder moetendocumenteren en -eventueel in samenwer-king met je architect en je gemeente- een

keuze maken opjouw maat.

6KLEINWATERZUIVERINGSCHALIGE

H

OA

55

MOET IK ZELF INSTAANVOOR DE ZUIVERING

VAN MIJN AFVALWATER?

Als je geen riolering in de straathebt, ben je verplicht zelf te zuiveren. Ligt er wel een riolering, dan kunnen zichdrie situaties voordoen:• de riolering is aangesloten op een

bestaande waterzuiveringsinstallatie. Jebent verplicht hierop aan te sluiten enhet is vanzelfsprekend dat je niet zelfmoet zuiveren (zone A).

• de riolering is nog niet op een waterzui-veringsstation aangesloten, maar de aan-sluiting is wel voorzien. Je bent verplichthierop aan te sluiten en je moet niet zelfzuiveren (zone B)

• er ligt riolering, maar er is geen aanslui-ting voorzien naar een zuiveringsinstalla-tie. Je moet zelf je afvalwater zuiveren(zone C).

Het criterium is dus: al dan niet (gepland)aangesloten zijn op een centrale zuive-ringsinstallatie.

WIE KAN MIJ ZEGGEN OF IK ZELF MIJN AFVALWATER

MOET ZUIVEREN?

Om te weten of je zelf je afvalwatermoet zuiveren, moet je een duidelijk beeldhebben van de bestaande en geplande rio-lering en de zuiveringsinfrastructuur in jestreek. Je richt je hiervoor best tot jegemeentebestuur. Ook het infoloket van deVlaamse Milieumaatschappij kan je hierbijhelpen (053/ 72 64 45)

WAAROM MOET IK ZELF MIJN

AFVALWATER ZUIVEREN?

Het hoofddoel is natuurlijk eenaanvaardbare waterkwaliteit te krijgen inonze rivieren, beken en grachten. Daar zijnwe in Vlaanderen nog niet aan toe. De toe-stand van de kwaliteit van onze oppervlak-tewateren verbetert maar moeizaam. Zowel voor huishoudens als industrie enlandbouw zullen nog aanvullende inspan-ningen nodig zijn. Waar het financieel oftechnisch niet haalbaar is om particulierewoningen aan te sluiten op een centralezuivering, zullen de gezinnen zelf moeteninstaan voor de zuivering.

V

56

HOE MOET IK MIJN AFVALWATER ZUIVEREN?

Voor bestaande woningen is eengoed werkende septische put voldoende.Deze moet wel jaarlijks geruimd wordenen het slib moet afgevoerd worden naareen openbare waterzuiveringsinstallatie.Voor nieuwe woningen is een septische putniet voldoende en wordt een verdergaandezuivering opgelegd. Hiervoor werden ver-schillende technieken ontwikkeld: bacte-riefilters, actief slibsystemen, beluchte sys-temen, biorotoren, oxidatiebedden, plan-tensystemen, enz.

Laat je niet overdonderen: deze systemenzijn niet meer dan (slimme) kopieën van dezelfzuiveringsmechanismen die de natuurzelf ook hanteert.

Je keuze voor een bepaald systeem hangto.a. af van:

• de prijs• het zuiveringsrendement• de energiekosten• de slibproductie• het ruimtebeslag

Plaatsing van een oxidatiebed

D

D

57

WAAR KAN IK INFORMATIEVINDEN OVER DE

MOGELIJKE SYSTEMEN?

De mogelijke systemen wordenbeschreven in een ‘code van goede praktijkvoor individuele voorbehandelinginstalla-ties’. Je kan deze aanvragen bij het infolo-ket van de VMM (053/ 72 64 45). Ook jegemeentebestuur heeft een exemplaar terbeschikking.Voor meer praktische informatie in verbandmet de in de handel verkrijgbare systemenkan je terecht bij het SteunpuntKleinschalige Waterzuivering (016/ 23 2649).

WAT IS HET PRIJSKAARTJE ?

De kostpijs van een individuele zui-vering is sterk afhankelijk van de plaatselij-ke situatie, van je wensen en van het geko-zen systeem. De kostpijzen (exclusief installatie enonderhoud) variëren tussen 80.000 en250.000 BEF (1.983 en 6.197 EUR) per sys-teem. Het is hierbij niet noodzakelijk zodat een duurder systeem ook een beter sys-teem is. De kosten voor onderhoud (o.a. slibverwij-

dering) en energie variëren ook zeer sterk.In principe kan je ook zelf een systeem uit-werken (plantensysteem, al dan niet metriet). Dit mag echter niet voorgesteld wor-den als een eenvoudige opdracht: om tevoldoen aan de ‘code van goede praktijk’moet je je huiswerk grondig maken en allesnauwgezet uitvoeren.

Individueel percolatierietveld

V

58

KRIJG IK EEN FINANCIËLETEGEMOETKOMING?

VAN WIE?

Vanuit het Vlaamse Gewest wordteen volledige vrijstelling van de heffing ophet afvalwater voorzien voor heffingsplich-tige particulieren die voldoen aan tweevoorwaarden. Het gezuiverd afvalwatermoet geloosd worden in een oppervlakte-water of op een riool waarvoor geen aan-sluiting naar een waterzuiveringsinstallatievoorzien is. Het gezuiverd afvalwater magin sommige situaties ook in de bodemgeloosd worden.

Men moet het afvalwater zuiveren met eeninstallatie die conform de code van goedepraktijk wordt gebouwd en geëxploiteerd.Deze vrijstelling kan je verkrijgen door bin-nen de twee maanden na ontvangst van hetheffingsbiljet een attest van uw gemeente-bestuur -waaruit blijkt dat je aan de nor-men voldoet- aan de VMM te bezorgen.

Sommige gemeentebesturen voorzien eensubsidie voor de bouw van een individueleinstallatie. In dat geval doet het VlaamseGewest daar nog een subsidie bovenop:dezelfde als de gemeentelijke met eenmaximum van 40.000 BEF (991,6 EUR). Degemeente moet hiervoor een overeenkomst

afgesloten hebben met hetVlaamse Gewest (optie 10van het gemeentelijkmilieuconvenant). Meerinformatie over beide subsi-dies vind je bij je gemeen-tebestuur.

59

Via het Steunpunt krijg je onafhankelijkadvies over de keuze van een systeem, hetmarktaanbod, de zelfbouwmogelijkhedenen over ervaringen met bestaande installa-ties. Naast literatuurstudies werden immersook heel wat praktijkervaringen met instal-laties in Vlaanderen verzameld. Bovendienonderhoudt het Steunpunt contacten metde commerciële en onderzoekssector omde evoluties op de voet te volgen.

Het abc van individuele zuivering vind jein de brochure ‘Individuele afvalwaterzui-vering’ (80 p. A5-formaat, bestellen door350 BEF (8,68 EUR) te storten op rek. 001-1752346-20 van Dialoog vzw met de ver-melding ‘brochure IWZ’).

Het Steunpunt geeft ook een Nieuwsbriefuit en organiseert regelmatig workshops.Op aanvraag worden informatiesessies ver-zorgd.

60

Al jarenlang is het thema ‘water’ zowelinhoudelijk als financieel een belangrijkeprioriteit in het Vlaams milieubeleid. Destrijd tegen de verontreiniging van onzeoppervlaktewateren begint langzaamvruchten af te werpen. De zuivering van rioolwater en industrieelafvalwater komt goed op gang. Anderzijdskent de aanpak van diffuse bronnen vanverontreiniging (zoals meststoffen enbestrijdingsmiddelen) minder succes. Maardaar wordt ook aan gewerkt. Een aantalklemtonen uit de beleidsbrief van ministerDua wordt hierna kort aangegeven.

Zuiver water alleen is onvoldoende om vanonze oppervlaktewateren weer leefbareecosystemen te maken. Er is meer aandachtnodig voor andere aspecten zoals deonderwaterbodems, de oevers en mean-ders en de waterkwantiteit.De Vlaamse overheid wil de problemenaanpakken vanuit een bredere visie opwaterbeheer. Vanuit de optie voor een ‘integraal water-beheer’ wil de overheid het watersysteembeheren en herstellen zodat het systeem opzich behouden blijft en rekening wordtgehouden met de behoeften van de huidi-ge en toekomstige generaties.

EEN GOEDE PLANNING

Integraal waterbeheer wordt georganiseerdop basis van de natuurlijke grenzen van dewatersystemen: de stroomgebieden. BinnenVlaanderen wordt gewerkt met 11 rivier-bekkens. Per bekken bestaan er volwaardigeoverlegplatforms met vertegenwoordigingvan alle betrokken beleidsdepartementen,lokale besturen, economische en socialeorganisaties en de milieubeweging. Zowordt per watersysteem een draagvlakgecreërd voor de visie en bijhorende actiester realisatie van het integraal waterbeheer.

Per bekken worden waterbeheerplannengemaakt die zowel de kwaliteit als dekwantiteit en de ecologische aspectenomvatten. Dit leidt tot afspraken die bin-dend zijn voor de waterbeheerders.Per bekken wordt een waterkwaliteitsplanopgesteld met de nodige actieplannen eneen maatregelenpakket. Op basis vanwetenschappelijk onderbouwde gegevenskan het overleg met de verschillende doel-groepen georganiseerd worden. Dit overlegmet de doelgroepen is nodig om de uitvoe-ring van de maatregelen maatschappelijkte laten dragen en de kloof tussen de over-heid en de betrokken doelgroepen te ver-kleinen.

7BELEIDHET BELEIDSTAAT ACHTER JE

61

Ook de ruimtelijke planning moet rekeninghouden met de watersystemen.Ongelukkige situaties zoals woonzones inoverstromingsgebieden, gevaarlijke bedrij-ven in infiltratiezones en inname van waterwingebieden, kan men zo vermijden..

WATERZUIVERING OP DEJUISTE SCHAAL

De laatste jaren is in de zuivering van hetrioolwater in navolging van de EU-richtlijnStedelijk Afvalwater voorrang gegeven aande verstedelijkte gebieden. Het wordt stil-aan tijd om ook aandacht te schenken aan de landelijke gebieden met geïsoleerde

woonkernen en woningen. Met beperktemiddelen kan vaak een grote milieuwinstgeboekt worden. Zo kan de afkoppeling enzuivering van kleine debieten afvalwaterdie in kleine beken geloosd worden denatuur in een groot gebied ten goedekomen.

Binnen iedere zuiveringszone moet deaangepaste technologie ingezet worden.Op basis van de juiste criteria moet geko-zen worden voor ofwel aansluiting op col-lectoren (die leiden naar grote waterzuive-ringsstations), ofwel voor een kleinschali-ger (soms individuele) aanpak.

62

De bestaande ‘codes van goede praktijk’voor kleinschalige of individuele zuiveringzullen worden omgezet in praktischehandleidingen. Onder meer door certifice-ring van de inzetbare technologieën moetde markt doorzichtiger gemaakt worden.

De gemeenten zullen meer mogelijkhedenen verantwoordelijkheden krijgen bij devoorziening van kleinschalige waterzuive-ring. Een steunpunt kleinschalige en indivi-duele zuivering zal zorgen voor de onaf-hankelijke opvolging en promotie vannieuwe technieken.De gezinnen en de gemeenten zullenfinanciële stimuli krijgen o.a. door de sub-sidiëring te verhogen, de exploitatiekostente vergoeden en de administratieve last teverlagen.

MODERNRIOLERINGSBELEID

Om de overmatige toevoer van regenwaternaar zuiveringsinstallaties te vermijden,wordt de loskoppeling van regenwater enafvalwater het uitgangsprincipe. We wezener in deze brochure al op dat zo de ver-dunning van afvalwater wordt tegengegaan(efficiënter gebruik van de rioolwaterzuive-ringsinstallaties, RWZI’s), de werking vanoverstorten verminderd wordt en de ver-droging en overstromingsrisico’s beperktworden. Voor de verdere uitbouw van het riole-

ringsnet wordt gekozen voor een geschei-den stelsel waarbij regenwater en afvalwa-ter apart worden afgevoerd.Het meeste regenwater in de riolering isafkomstig van privé-eigendom.Particulieren moeten het regenwater zoveel mogelijk opvangen, opslaan in regen-putten en op een geschikte wijze gebrui-ken. Daarnaast moet het regenwater ook inde bebouwde omgeving de kans krijgenom te infiltreren in de ondergrond . Bouw-en verkavelingsvergunningen zullen ditopleggen. In principe kan men bij nieuw-bouw geen rechtstreekse lozing van regen-water op riolering meer toestaan. Ook voorbestaande woningen zal de afkoppelinggestimuleerd worden.

Voor de grote RWZI’s zal een inhaalopera-tie moeten ingezet worden om de Europeseveplichting inzake de zuivering van nut-riënten (stikstof- en fosforverbindingen) uithuishoudelijk afvalwater na te leven.

MINDER EN PROPER SLIB

De waterbodem is een essentieel maar ver-waarloosd onderdeel van het watersys-teem. Het is de standplaats en voedings-bron van veel planten en dieren. Moderne landbouwtechnieken veroorzakeneen te snelle waterafvoer en het verlies vanvruchtbare bodem. De landbouw zal gesti-muleerd worden om technieken toe te pas-sen die erosie en wateroverlast tegengaan.

63

van de watervoerende lagen wordt hetbeleid op verschillende vlakken bijge-stuurd.Er wordt gewerkt aan een geïntegreerdevergunningsprocedure voor waterwinning,kunstmatige infiltratie, watercaptatie enlozing. Een eerste stap was het integrerenvan de grondwatervergunning in de milieu-vergunning in mei 1999.De bestaande heffingssystemen wordenherbekeken; er wordt maximaal gebruikgemaakt van regulerende heffingen vol-gens het principe ‘de vervuiler betaalt’.Het grondwaterbeleid kan maar ten vollezijn uitwerking kennen als het gericht is opalle grondwaterwinningen. Daarom wordteen sluitende aanpak voorbereid om illega-le grondwaterwinners op te sporen en aante pakken. Er gaat ook aandacht naargrondwaterwinningen waaruit meer wordtopgepompt dan vergund.

De uiteindelijke doelstelling is het duur-zaam gebruik van de watervoerende lagen.Dat kan enkel als de exploitatie in verhou-ding is tot hun draagkracht.

Ondanks een doorgedreven preventiebe-leid zal er nog veel onafbreekbare veront-reiniging in de waterbodems achterblijven.De problematiek zal beter in kaart wordengebracht en continu worden opgevolgd.De aanpak van de verontreiniging zal ver-lopen volgens een vaste methodologie.

ZUINIG GEBRUIK VANGRONDWATER

Zowel het ondiepe als het diepe grondwa-ter heeft te kampen met verdroging.Daarom moet het regenwater in de bodemkunnen zinken of nuttig gebruikt worden.Daarnaast moet de winning van dezeschaarse en hoogwaardige grondstofbeperkt worden.

Aan hand van de gegevens die bijeenge-bracht worden in de ‘DatabankOndergrond Vlaanderen’ zullen modelle-ringen gemaakt worden die moeten resul-teren in waterkwantiteitsplannen. Om resultaat te boeken met het oog op debestrijding van de verdroging en het herstel

Als alle betrokkenen hun druppel bijdragen kan het watersysteem tot rust komen en kunnen ook toekomstige generaties genieten van dit ‘wonder’.Met de informatie in deze brochure kan je alvast aan de slag.

Water. Elke druppel telt.

Administratie Milieu-, Natuur-, Land- enWaterbeheer (AMINAL)Afdeling WaterAlhambragebouwE. Jacqmainlaan 20 bus 5, 1000 Brusseltel: 02/553.21.11fax: 02/553.21.05e-mail: Water@lin.vlaanderen.behttp://www.vlaanderen.be

Vlaamse Milieumaatschappij, InfoloketA. Van de Maelestraat 96, 9320 Erembodegemtel: 053/ 72 64 45fax: 053/ 71 10 78e-mail: info@vmm.be

Vlaamse Milieumaatschappij, Afdeling PlanningGasthuisstraat 42, 9300 AalstContactpersoon voor kleinschalige en individuelewaterzuivering: Leentje De Backertel: 053/ 72 66 72fax: 053/ 71 10 24e-mail: l.debacker@vmm.be

Je kan ook terecht bij hetSteunpunt Kleinschalige Waterzuivering(Dialoog vzw)Blijde Inkomststraat 109, 3000 LeuvenTel: 016/ 23 26 49Fax: 016/ 22 21 31e-mail: Dialoog.vzw@planetinternet.be

Adressen

Informatie van de Vlaamse overheid in samenwerking met