Download - Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Transcript
Page 1: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Sectorupdate 2012 ▶ Interview ▶ Trends & ontwikkelingen ▶ Sectorvisie

visie opzakelijke dienstverlening

Page 2: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012
Page 3: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Geachte relatie,

Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het

Nederlandse bedrijfsleven. In VOS worden de actuele stand van zaken en de

vooruitzichten van een groot aantal sectoren en branches besproken. Aan de

hand van dit rapport kunt u uw onderneming spiegelen aan de trends en

actuele branchecijfers, kijken hoe het met de branche van uw toeleveranciers

is gesteld en zien wat de verwachtingen van ABN AMRO zijn voor uw eigen

branche.

Als bank anno nu publiceren wij VOS ook op onze nieuwe ABN AMRO Market Insights app voor de

iPad. Op deze app vindt u tevens onze andere sectorgerelateerde en macro-economische publicaties.

Aan het begin van het jaar werd het Nederlandse bedrijfsleven geconfronteerd met, helaas

wederom, een lichte recessie. De impact van deze nieuwe recessie wordt voor een belangrijk deel

bepaald door de mate waarin een sector herstel heeft laten zien na de dip in 2009. Precies de reden

waarom nu sectoren als bouw, retail, horeca en zakelijke dienstverlening het zwaar hebben.

Het lijkt er op dat mondiaal de economie zich herstelt en dit zal een positieve uitwerking hebben op

de Nederlandse export. Ook kan de verwachte daling van de grondstoffenprijzen een positieve

bijdrage leveren. In Nederland ligt echter de belangrijkste sleutel tot structureel herstel in handen van

de consument. Het consumentenvertrouwen is ongekend laag en gaat waarschijnlijk pas stijgen als

de onzekerheden over de Europese schuldencrisis, de eigen woning, pensioenen en de

overheidsfinanciën uit de lucht zijn. Met het onlangs door een aantal politieke partijen gesloten

akkoord wordt er geprobeerd om het overheidstekort terug te dringen. Hoe de maatregelen zullen

uitpakken op de economie, het consumentenvertrouwen en bijvoorbeeld de sector zakelijke

dienstverlening is op moment van schrijven van deze publicatie nog onduidelijk.

De sector zakelijke dienstverlening wordt geconfronteerd met grote structurele en conjuncturele

uitdagingen. Het zijn de structurele uitdagingen die de meeste zorgen baren, vooral de aanhoudende

druk op de brutowinst, de behoefte aan onderscheidend vermogen en de noodzaak om de

toegevoegde waarde die met het leveren van de dienst gepaard gaat duidelijk onder woorden te

brengen. In deze Visie op zakelijke dienstverlening zijn interviews opgenomen met Rob Bruins en

Rob de Laat, twee ondernemers die in tijden van crisis hun business modellen hebben aangepast.

‘Never waste a good crisis’.

Hopelijk stimuleert deze publicatie u om met ABN AMRO en uw collega-ondernemers van gedachten

te wisselen over de uitdagingen voor uw bedrijf en uw sector in Nederland. Wij denken graag met u

mee en zijn u graag van dienst. Namens alle collega’s van ABN AMRO wens ik u en uw bedrijf alle

succes toe!

Met vriendelijke groet,

Joop Wijn Lid Raad van Bestuur ABN AMRO

1Visie op zakelijke dienstverlening

Page 4: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Visie op zakelijke dienstverleningSectorupdate 2012

2

Page 5: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

4 6

10 12 14 16 18 20 22 24

26 28 30 32

visie op Nederland

interview

accountantskantoren

advocatenkantoren

beveiliging en opsporing

deurwaarders en incassobureaus

economische adviesbureaus

marktonderzoekbureaus

notariskantoren

schoonmaakbedrijven

uitvaartbedrijven

uitzendbureaus

leeswijzer

colofon

3Visie op zakelijke dienstverlening

Page 6: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Vorig jaar is de economische groei sterk vertraagd en belandde de economie in een

recessie die in het begin van 2012 nog voortduurde. Er zijn echter aanwijzingen dat de

economie in het tweede halfjaar weer groei zal vertonen – waarschijnlijk dankzij een

aantrekkende uitvoer. De consumptieve bestedingen dalen naar verwachting opnieuw.

visie op NederlandNederlandse economie

krabbelt in 2012 weer op

In 2011 groeide de economie met 1,2%. Ten opzichte van de groei

in 2010 (+1,7%) leek de afzwakking beperkt, maar achter die 1,2%

gaat een forse afkoeling van de economie schuil in de loop van het

jaar. In het eerste kwartaal van 2011 steeg het bruto binnenlands

product (bbp) nog met 0,75% ten opzichte van de voorgaande peri-

ode. In de daaropvolgende kwartalen viel dat cijfer steeds lager uit.

In het derde en vierde kwartaal was zelfs sprake van krimp (respec-

tievelijk -0,4 en -0,6% kwartaal-op-kwartaal). Deze ontwikkeling stak

ongunstig af bij die van de eurozone als geheel. In het derde kwar-

taal kromp de Nederlandse economie al, terwijl de eurozone-econo-

mie nog een plus liet optekenen en in het slotkwartaal van 2011 viel

het groeicijfer (-0,6%) opnieuw lager uit dan dat voor de eurozone

als geheel (-0,3%). Jaar-op-jaar viel de groei van het bbp terug van

+2,2% in het begin van het jaar naar -0,2% in het laatste kwartaal.

Afzwakking groei economie voorbij?

-6

-3

0

3

6

1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 201160

75

90

105

120

bbp (% j-o-j; l.as)Economisch-sentimentindicator (r.as)

%

Bron: Thomson Reuters Datastream

Uitvoergroei sterk vertraagd, maar eerste lichtpuntjes zichtbaar Kijken we naar het verloop van de verschillende bestedingscompo-

nenten, dan valt op dat de uitvoer (de kurk waar de economie op

drijft) in de loop van het jaar per saldo niet is toegenomen (0,0%

j-o-j in vierde kwartaal). Na bescheiden kwartaal-op-kwartaal-plus-

sen in het eerste halfjaar, was daarna sprake van minnen. Dat de

gemiddelde jaargroei toch op 3,8% is uitgekomen, is dan ook gro-

tendeels toe te schrijven aan het stevige groeitempo tegen het eind

van 2010.

De forse afkoeling bij de uitvoer komt grotendeels, of zelfs hele-

maal, op het conto van de afzetmarkten. Driekwart van de goede-

renuitvoer blijft in de EU en daarvan blijft het overgrote deel binnen

de eurozone (krap 59% van de totale goederenuitvoer). De totale

goedereninvoer van de eurozone is zelfs nog wat meer terug-

gevallen dan de Nederlandse uitvoer. We zien hier de gevolgen van

diverse groeivertragende factoren. Denk aan de hoge olieprijzen

begin 2011, bezuinigingen door overheden en de grote onrust als

gevolg van de staatsschuldencrisis in de eurozone. Met name die

laatste factor heeft het vertrouwen in de economie in de tweede

helft van het afgelopen jaar stevig doen slinken.

De economie van de eurozone is naar verwachting in het eerste

kwartaal van 2012 opnieuw gekrompen. Dat kan worden afgeleid

uit de begin april beschikbare indicatoren. ABN AMRO verwacht dat

de eurozone-economie in het tweede kwartaal stabiliseert, om

vanaf het midden van het jaar weer wat te gaan groeien. Dit be-

scheiden herstel kan vooral worden toegeschreven aan de opleving

van de wereldhandel. De binnenlandse bestedingen in de eurozone

staan echter onder druk van bezuinigingsmaatregelen. Duitsland

lijkt hierop overigens een uitzondering te vormen.

De laatste Nederlandse uitvoercijfers lijken (al) wat minder ongun-

stig. In de jaar-op-jaarvergelijking zagen we eind vorig jaar en begin

dit jaar weer enige stijging van het groeicijfer. Ook de indicatie van

de inkoopmanagersindex (PMI) is beter: de deelindex voor de ex-

portorders lag in januari en vooral in februari boven de 50, dat is het

niveau dat het verschil markeert tussen krimp en groei. Hoewel we

in maart weer een daling zagen, bleef deze deel-PMI in die maand

nog duidelijk boven de 50.

4

Page 7: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Uitvoergroei lijkt dal gepasseerdPMI >50 wijst op groei; <50 – krimp

-20

-10

0

10

20

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 201230

40

50

60

70

Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as)PMI exportorders (index; r.as)

%

Bron: CBS, Markit NEVI

Binnenlandse bestedingen onder drukDe zwakke stee van de Nederlandse economie is de particuliere

consumptie. Deze is al vier kwartalen achtereen gekrompen met

als dieptepunt een terugval van 0,9% kwartaal-op-kwartaal eind

2011. Daarmee lag de consumptie op het laagste niveau sinds eind

2003! Gemiddeld kromp de consumptie vorig jaar met 1%. Dat is

beduidend meer dan de daling van het reëel beschikbaar inkomen

met bijna een half procent. Factoren die verantwoordelijk zijn voor

deze sterkere daling van de consumptie, zijn het vermogensverlies

op de aandelen- en de huizenmarkt en het sterk gedaalde consu-

mentenvertrouwen. Dat vertrouwen stond vorig jaar ook elders in

de eurozone onder druk vanwege de staatsschuldencrisis, maar in

ons land speelden nog meer factoren. Zo was er onzekerheid over

de hoogte van de pensioenen vanwege de gedaalde, en te lage,

dekkingsgraden van pensioenfondsen. Verder is er het hete hangij-

zer van de hypotheekrenteaftrek. Ten slotte wijzen we op de extra

bezuinigingen. Omdat het begrotingstekort in 2013 flink te hoog

dreigt uit te vallen, moet fors extra worden bezuinigd. Ook dat kan

van invloed zijn op de stemming van de consument.

In 2012 neemt de koopkracht opnieuw af: door bezuinigingsmaatre-

gelen én omdat de brutoloonstijging (al is deze iets hoger dan in

2011) weer achterblijft bij de inflatie. Alles overziend, gaan we ervan

uit dat de consumptie dit jaar opnieuw krimp zal vertonen.

Hoewel we voor het tweede halfjaar – vooral dankzij de voorzichtig

aantrekkende uitvoer – weer wat economische groei verwachten,

zal het bbp dit jaar (gemiddeld) toch duidelijk dalen. Maar voor 2013

wordt weer een positief cijfer voorzien.

Particuliere consumptie daalt verder

- 3

- 2

- 1

0

1

2

3

Reëel beschikbaar inkomen Particuliere consumptie

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

%

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau

Bedrijven die overwegend op de binnenlandse markt georiënteerd

zijn (zie ook hieronder), zullen het in 2012 in doorsnee moeilijker

hebben dan bedrijven die meer exportgericht zijn.

Huizenmarkt zit vastDe huizenmarkt zit in het slop en er is weinig vertrouwen dat de si-

tuatie spoedig verbetert. De marktindicator van Vereniging Eigen

Huis bereikte in maart een nieuw dieptepunt. Het gebrek aan ver-

trouwen draagt bij aan de verwachting dat de huizenprijzen verder

zullen dalen. Deze verwachting wordt verder gevoed door de ont-

wikkeling van het transactievolume. Het teleurstellend lage aantal

transacties in de eerste maanden van het jaar laat zien dat de hui-

zenmarkt volledig is verkrampt. Dit lage aantal woningtransacties

valt deels terug te voeren op de minder ruimhartige verstrekking van

hypotheken. De beperkingen op de leencapaciteit vanuit de regelge-

ving, zoals de strengere Gedragscode Hypothecaire Financieringen,

de verlaagde Nibud-woonquote en de internationaal aangescherpte

kredietvoorwaarden van banken, zijn verantwoordelijk voor een

minder ruimhartige kredietverlening. Daarnaast speelt de discussie

over de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. ABN AMRO houdt

er rekening mee dat de huizenmarkt voorlopig vast blijft zitten.

Hoewel de beperkte omvang van de woningvoorraad een prijsval

helpt voorkomen, dient rekening te worden gehouden met een ver-

dere daling van de huizenprijzen. We schatten dat de huizenprijzen

dit jaar met 5% dalen. Ook het aantal transacties blijft laag.

InflatieDe inflatie liep in 2011 geleidelijk op van 2% in het begin van het

jaar naar een piek van 2,7% in september. De toename van het

prijsstijgingstempo was het gevolg van onder meer hogere arbeids-

kosten en energieprijzen. Daarna viel het cijfer wat terug naar 2,5%

in de eerste drie maanden van 2012. Gemiddeld kwam de inflatie in

2011 uit op 2,3%.

In de loop van 2012 kan het inflatietempo verder afnemen. Deze

verwachting baseert ABN AMRO op de aanname dat de olie-

prijzen verder dalen, aangezien het risico van een escalatie in het

Midden-Oosten is afgenomen. Echter, door de aangekondigde

BTW-verhoging kan in het vierde kwartaal de inflatie een sprong

maken.

Risico’sDe risico’s voor het scenario van ABN AMRO liggen vooral aan de

‘onderkant’. In ons scenario gaan wij ervan uit dat de Europese be-

leidsmakers erin slagen de staatsschuldencrisis verder te bedwin-

gen, maar dit is verre van zeker. Een nieuwe escalatie van de

staatsschuldencrisis in de eurozone is niet ondenkbaar. Verder

zouden de olieprijzen kunnen stijgen. De economische groei zou in

beide gevallen worden gedrukt; en de inflatie valt - bij stijgende olie-

prijzen - hoger uit. Ook bestaat het risico dat de situatie op de hui-

zenmarkt verder verslechtert.

5Visie op Nederland

Page 8: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Rechts: Rob Bruins, directeur Bruins Recruitment en voorzitter Summum.nu. Links: Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO.

Rob Bruins & Rob de Laat : ‘Never waste a good crisis ‘

De recruitment branche staat voor een lastige opgave: hoe de technologische

ontwikkelingen te combineren met de tweede dip? Sinds 2008 hebben veel bedrijven

de activiteiten moeten staken. Alleen maar cv’s schuiven: dat verdienmodel lijkt niet erg

toekomstbestendig. Welke rol spelen social media? Is de toekomst aan het impresario-

model? Welke bedrijven kennen de cultuur van een bedrijf én de persoonlijkheid van de

kandidaat, zodat ze goede matches kunnen maken? Kan de rest van de wervings-

activiteiten geautomatiseerd worden? Werving en selectie, anno 2012: waar gaat het

heen? Rob Bruins, Han Mesters en Rob de Laat geven hun visie op de ontwikkelingen.

Bruins is directeur van Bruins Recruitment en voorzitter van het kwaliteitskeurmerk

Summum.nu. Mesters is sector banker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO. De Laat is

directeur van Staffing Management Services.

6

Page 9: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Rob Bruins: ‘Toen ik 27 jaar geleden begon, was mijn sector in

hoge mate een hocus pocus business. Ik wist welke opdrachten

ik had, en mijn kandidaten niet. Kennis is macht. Dat was een ge-

weldige tijd, met een heel mooi rendement, dat is in 2012 nauwe-

lijks meer voor te stellen. Denk je eens in: in mijn begintijd was

talent soms zó zeldzaam, dat we al eenderde van ons geld

kregen, als we de opdracht alleen hadden aangenomen, eenderde

kregen we als we twee kandidaten hadden geleverd die aan het

profiel voldeden, en de laatste portie bij afronding. Ik heb zelfs

vijfduizend gulden kunnen rekenen voor alleen het analyseren van

een vacature, wat verder los stond van de opdracht. Toen internet

kwam, eind jaren negentig, heb ik het bedrijfsmodel 180 graden

omgedraaid. Van hocus pocus naar volledig transparant. Alle vaca-

tures op het net. Iedere kandidaat die een interview heeft gedaan,

vult online een tevredenheidonderzoek in.’

Sinds de start van de crisis in 2008, is het aantal bureaus in de re-

cruitment branche terug gelopen van 2.800 naar 1.200 en het gros

van de overlevers zag de omzet tot de helft dalen, weet Bruins.

‘De totale omzet is met 65% gedaald. Alleen wie in de sector nog

waarde weet toe te voegen, heeft kans op een toekomst. Er is

een fenomeen dat het imago van de branche schade doet: het

platte cv-schuiven, vaak met behulp van internet. Een bedrijf met

een vacature een stapeltje cv’s leveren dat aan de criteria voldoet.

De opdrachtgever zoekt het verder zelf uit. Ik heb geen harde cij-

fers, maar ik schat dat 25% van de sector nog zó werkt.’

Bedrijfscultuur snuiven Han Mesters: ‘Je bent ondernemer met veel ervaring, en voorzit-

ter van Summum.nu, een koepelorganisatie van dertig werving,

search & selectiebureaus. Wat is jullie missie?’

Bruins: ‘We hopen met Summum.nu het niveau van onze sector

op te krikken, te bevrijden van het cowboy-achtige imago dat aan

de cv-schuivers kleeft. Mijn belangrijkste boodschap aan vakgeno-

ten? Zorg dat iedereen op internet kan nagaan welke kwaliteit je

bureau biedt. Heeft een kandidaat een interview gehad bij een

Summum.nu-gecertificeerd bedrijf, dan vult hij of zij online een te-

vredenheidonderzoek in, dat iedere surfer kan zien. Summum.nu-

certificering verplicht tot zes maanden garantie: bevalt een kandi-

daat niet, dan moet een bedrijf de klus gratis invullen. Zo borgen

we een investering in human capital. En om dát te kunnen doen,

moet je het bedrijf van je opdrachtgever heel goed kennen. Je

moet de bedrijfscultuur onderzoeken, opsnuiven, door er rond te

lopen en te praten. Dat blijft mensenwerk, je kunt er geen soft-

ware voor ontwikkelen.’

Bruins: ‘Bedrijven kunnen, als ze het slim organiseren, zeker met

inzet van internet, rechtstreeks mensen uit de markt trekken.

Maar niet voor de volle 100%. De 20/80 regel geldt. Met 20% van

je energie kun je 80% van de mensen vinden die je zoekt. Dié

matches zijn redelijk eenvoudig te maken. Maar de overige 20%

van de vacatures zijn ingewikkelder, en daar gaat 80% van je ener-

gie in zitten. Je moet de bedrijfscultuur kennen en weten of

iemand ‘bij dat behang’ past. Een goede leverancier zal altijd zijn

meerwaarde, onderscheidend vermogen, te gelde kunnen maken,

ook in 2020. Daar ben ik van overtuigd.’

Schakels uit de keten gesnedenBruins: ‘Wij werken met het impresario-model. Van 1.200 verko-

pers, werkzaam in de sierteelt import- en export, hebben we er

1.000 in beeld. Voor de groente- en fruitsector gelden dezelfde ge-

tallen. Van in totaal 2.000 verkopers weten we hun opleiding,

talen, productgroepen, het type klanten waarmee ze werken, de

landen waar ze komen. Als we iemand interviewen, doet de kan-

didaat vooraf een online assessment, waar 63 competenties ge-

meten worden en twee persoonlijkheidsstijlen. Van die 2.000 zijn

er 400 extreem goed in hun vak; daar hebben we aparte talent-

pools voor gemaakt.’

Bruins: ‘We stappen naar de sierteelt- en groente- en fruitbedrij-

ven, waarvan we vinden dat ze een winnend concept hebben, en

zeggen hen: we kunnen jullie helpen met het boeien en binden

van je personeel. Overigens, misschien verbazingwekkend, we

zijn niet naar The Greenery gestapt, een van de allergrootste spe-

lers in de groente- en fruitsector, omdat zij volgens ons geen win-

nend concept hebben. Met individuele kandidaten hebben we

loopbaangesprekken, waarin we met hen de ontwikkelingen in

hun sector bespreken. Bijvoorbeeld het fenomeen dat er steeds

meer schakels uit de keten gesneden worden. Een Nederlandse

sierteeltexporteur leverde aan een Europese supermarktketen

maar liefst EUR 60 miljoen bloemen, en dat houdt binnenkort op,

want de supermarkt gaat ze direct inkopen bij telers. De tussen-

handel heeft voor deze retailer geen functie meer. Retailers willen

daarvoor onze expertise inhuren, en voor kandidaten die wij in

beeld hebben, kan een stap naar retail erg interessant zijn.‘

Cv-schuivers krijgen het moeilijkMesters: ‘Jij werkt voor een hele specifieke markt, hebt geen

schulden, weet waarmee je bezig bent. Dat is toekomstbesten-

dig. Veel andere recruitment bureaus gaan het zwaar krijgen als

de crisis doorgaat. Vooral de cv-schuivers, die niet zo veel toege-

voegde waarde hebben. En dat terwijl er al 1.600 bureaus ter ziele

‘Sector was vroeger hocus pocus business’

7Interview

Page 10: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

zijn gegaan. Wat het moeilijk maakt, is dat de sector werving en

selectie vroeg-cyclisch reageert op het begin van een dip, en laat-

cyclisch reageert op het weer aantrekken van de economie. Als je

dan twee dips snel achter elkaar krijgt, veroorzaakt dat een extra

moeilijke periode.’

Een beetje zzp’er twittertRob de Laat: ‘Staffing Management Services is geen recruitment

bureau maar wij helpen bedrijven, organisaties maar ook over-

heidsinstellingen bij het efficiënt inzetten van flexibel personeel.

Wij beheren het inhuurproces van de opdrachtgever. Verder zit ik

in de Raad van Advies van Studentalent, een uitzendbureau voor

hbo- en wo-studenten. De wereld verandert door ongekende digi-

tale mogelijkheden zó snel, en wordt zo transparant dat het een

omslachtige werkmethode is om veel geld en energie te steken in

grote databestanden met cv’s en interviews. Op internet en

Twitter kunnen voor vacatures geschikte kandidaten gevonden

worden.’

De Laat: ‘Waar ik in geloof: anno 2012 is elke zichzelf respecteren-

de professional online actief. En die gebruiken dat kanaal héél

bewust. Zzp’ers zijn actief, niet alleen op LinkedIn, maar ook op

Twitter. Twee jaar geleden wist ik niet wat ik ermee moest. Wat

voor platform is het nou? Ik zie dat het vandaag de dag een ge-

weldig medium is om een vraag naar personeel mee in de markt

te zetten. We denken vaak aan hoog geschoolde zzp’ers, maar

ook in de thuiszorg en in de bouw zijn er veel zelfstandige profes-

sionals werkzaam. Met Evita Zorg, een thuiszorgbureau waarin ik

participeer, werken we voor 60% met zzp’ers. En allemaal zijn ze

online actief. Ik schat dat van alle zzp’ers zo’n 80% online actief is.

En die 20% die ik mis: die nemen hun vak waarschijnlijk niet zo

serieus.’

Tegen stroom in roeienMesters: ‘Grote bedrijven overschatten anno 2012 enorm de be-

reidheid van jonge mensen, van de screen generation, om ergens

vast in dienst te gaan. Jonge mensen hebben één loyaliteit: moi.

En voor hen zijn intrinsieke waarden als een goede balans tussen

privé en werk, en mogelijkheden om tussentijds op reis te gaan,

veel belangrijker dan een vaste baan. Je kunt als bedrijf wel

denken dat mensen blij mogen zijn om binnen je bedrijf te mogen

werken. Of dat je de baas bent, dat mensen naar je moeten luis-

Links: Rob de Laat, directeur Staffing Management Services. Rechts: Han Mesters, sector banker Zakelijke Dienstverlening ABN AMRO.

‘Totale omzet sector in vier jaar met 65% gedaald’

8

Page 11: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

teren en dat kernfuncties alleen met een vast dienstverband inge-

vuld moeten worden. Maar dat is tegen de stroom in roeien.

Mensen met een kernfunctie willen niet altijd meer een vaste

baan, ook al wil het bedrijf dat nóg zo graag, omdat het om heel

belangrijk specialistisch werk gaat. De masculiene, verticale orga-

nisatie, met sterk hiërarchische verhoudingen heeft niet de toe-

komst. Overigens is het goede nieuws dat Nederlanders, door

onze unieke cultuurkenmerken, goed gedijen in een horizontale

organisatie.’

De Laat: ‘Grote bedrijven werken steeds meer met een flexibele

schil, maar eigenlijk voelt niemand zich eindverantwoordelijk voor

flex. Human Resource Management, HR, wil vaak die verantwoor-

delijkheid niet nemen, is daarvoor vaak ook niet geëquipeerd. HR

wordt in veel gevallen niet serieus genoeg genomen door de be-

drijfsvoering. Inkoop kijkt naar prijs en contracten, maar niet naar

de langetermijnbehoefte van een organisatie. Die worden afgere-

kend op de besparing die ze realiseren, niet op de bijdrage die de

flexibele schil levert.’

De Laat: ‘HR zou die verantwoordelijkheid moeten nemen voor

het proces om flex goed te organiseren. Zij kunnen dat afstem-

men met het beleid voor vast personeel. Nu wordt de oplossing

voor een vacature te snel buiten de deur gezocht, meestal bij een

bureau waarvan men denkt dat die wel met een goede kandidaat

zal komen. Dat kost veel extra en feitelijk onnodig geld. HR zou

eerst binnen de eigen organisatie op zoek moeten gaan. Levert

dat niets op, dan kun je zoeken onder flexwerkers waar al eerdere

goede ervaringen mee zijn opgedaan. En als dat niets oplevert,

stap je naar een extern bureau. En bij deze laatste twee stappen

zou je internet en social media actief kunnen inzetten om je doel-

groep te bereiken. Maar eerlijk gezegd zie ik nog geen enkel groot

bedrijf, dat zelf zijn flexibele schil runt, met handige inzet van inter-

net en Twitter.’

Stoere dingen doenMesters: ‘Terwijl die flexibele schil alleen maar belangrijker zal

worden. Je kunt al spreken van een flexibele kern en een vaste

schil. De screen generation is niet onder de indruk van geld,

macht, prestige en de peer-group pressure die daarvan uit gaat.

Die heeft geen zin in hiërarchische toestanden in bedrijven. Ik heb

wel eens bij een sollicitatiegesprek gezeten met een screenager

die na tien minuten opstond en zei: ik heb er geen goed gevoel

bij, ik ga. Jongeren denken veel meer in termen van projecten. Via

LinkedIn verdelen ze grote projecten die ze hebben aangenomen,

onder studie- en vakgenoten.’

De Laat: ‘De flexibele schil is heel goed door een bedrijf zelf te

managen. Een bedrijf kan door de transparantie die internet ople-

vert, net zo veel weten over de mensen die zich in de markt aan-

dienen, als een leverancier. Met dat gegeven kunnen ze iets doen.

Mijn eerste advies zou zijn: definieer een proces voor de flexibele

schil, en kies een regisseur: zodat de verantwoordelijkheid niet

meer tussen HR, inkoop en business in zweeft. Daarna: zorg dat

je zichtbaar bent als bedrijf. Nu doen bedrijven daar nogal huiverig

over, uit angst te veel vragen en mensen op zich af te krijgen.

Maar het is mogelijk om een geautomatiseerd proces te definië-

ren dat via platforms afgehandeld kan worden. Dan kom je vrij ge-

makkelijk van honderd aanmeldingen tot een top tien. Het is wel

belangrijk dat je als bedrijf het initiatief neemt en de regie op het

inhuurproces zelf in handen houdt. Laat nooit je oren hangen naar

externe leveranciers. Bedrijven laten zich te snel bang maken dat

ze die ene fantastische kandidaat niet krijgen. Maar er is niet één

fantastische kandidaat. Er zijn er altijd meerdere.’

Dinosaurus in een museumMesters: ‘Het is lastig te voorspellen hoe de sector zich zal

hebben ontwikkeld in 2020, 2030. Daarvoor zijn er te veel rappe

technologische ontwikkelingen aan de gang. En zijn de economi-

sche ontwikkelingen te onvoorspelbaar. Het valt bijvoorbeeld niet

te voorspellen in welke mate onze beroepsbevolking gaat krim-

pen. We zijn wel van mening dat de zogeheten voorspelde ‘War

for Talent’ op dit moment veel minder een probleem is voor bedrij-

ven. In het ABN AMRO-rapport Social Media en arbeidsbemidde-

ling schrijf ik dat een doorkijkje naar een verdere toekomst een

aantrekkelijk gedachte-experiment is, maar in hoge mate specula-

tief. Je kunt daarbij maar beter het punt in de toekomst niet te ver

kiezen en de penseelstreken zo breed en vaag mogelijk op het

canvas te zetten.’

Mesters: ‘Wie weet, zijn de screenagers veel honkvaster dan ik

ooit had gedacht. Maar ik denk dat bedrijven mensen niet lang aan

zich kunnen binden. Het zal straks vooral gaan over: talentvolle

professionals vinden, volgen en verbinden. Met social media.

Hoewel die straks geen aparte naam meer hebben, zo gewoon

zullen ze zijn. De onderneming die niet mee gaat met deze ont-

wikkelingen, is over tien jaar een dinosaurus in een museum. Het

instituut als manier van organiseren van arbeid en kennis, is

passé.’

‘Screen generation niet onder de indruk van geld, macht en prestige’

9Interview

Page 12: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Opdrachtgevers kostenbewuster: kritischer op prijs en geleverde dienst

Voor MKB-kantoren is consolidatie de manier voor groei in marktaandeel

Wetgeving en toezicht verder aangescherpt

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

Openbare accountants voeren controles uit en stellen jaarrekeningen

op. Een openbare accountant stelt vast of de jaarrekening een getrouw

beeld geeft van de werkelijkheid en geeft zijn oordeel daarover weer in

een accountantsverklaring. Daarnaast geven accountants advies op

onder andere administratief gebied en adviseren zij bij overname en

opvolging. Er zijn twee typen accountants: de Registeraccountant

(veelal gericht op grote ondernemingen) en de Accountant-

administratieconsulent (met het MKB als hoofdactiviteit).

Na de financiële crisis van 2008 is het bergafwaarts gegaan met de

branche en liggen kantoren vrijwel continu onder vuur. De branche werd

verweten dat zij met te weinig daadkracht heeft opgetreden, wat ten

koste is gegaan van de reputatie. De omzet en winst daalden sindsdien

structureel. Opdrachtgevers werden kostenbewuster en stelden zich

daarom kritisch op tegenover de prijs en de geleverde dienst. Dit voerde

de druk op tarieven verder op en verhevigde de onderlinge concurrentie.

Om het kwaliteitsniveau op peil te houden, moesten daarnaast de in-

vesteringen (in IT-systemen en vakinhoudelijke opleidingen) op minimaal

hetzelfde niveau blijven, waardoor de druk op de marges werd opge-

voerd. De financiële druk houdt vooral de middelgrote kantoren in zijn

greep en als gevolg hiervan wordt in dit segment een consolidatieslag

gemaakt. Kantoren doen dit niet alleen uit noodzaak voor continuïteit,

ook schaalgrootte en de wens om het gat met de top te verkleinen

spelen mee. Voor MKB-kantoren zijn samenwerking en overnames op

dit moment vrijwel de enige middelen om in marktaandeel te groeien

en daarmee de concurrentie aan te gaan met de grotere kantoren. Auto-

nome groei is moeilijker te realiseren dan voorheen en strategische sa-

menwerking is dan een logische volgende stap. Het aandeel zzp’ers is

in deze branche hoog en groeit jaarlijks. Ook dit is een ontwikkeling die

sterk bijdraagt aan de druk op prijzen en winstmarges, en die de concur-

rentie intensiveert.

Wijzigingen in wetgeving zullen het bestaande verdienmodel wijzigen

van kantoren die boekencontroles uitvoeren bij organisaties van open-

baar belang (beursgenoteerde bedrijven, verzekeraars en banken). De

wetgeving is op dit terrein aangescherpt vanwege de grote maatschap-

pelijke invloed van deze bedrijven op de samenleving en de noodzaak

van betrouwbare analyses over deze bedrijven. Drie nieuwe wijzigingen

in de Wet op het accountantsberoep zullen beperkingen opleggen voor

accountantskantoren die organisaties van openbaar belang controleren.

Zo mag er naast uitgevoerde controlediensten tegelijkertijd geen advies-

diensten meer worden verleend, moet er verplicht om de 8 jaar worden

gewisseld van accountantskantoor en moeten accountantsbenoemin-

gen door opdrachtgevers verplicht worden gemeld bij de AFM. Daarmee

valt de commerciële prikkel weg en kan de onafhankelijkheid worden

gewaarborgd. Veel kantoren hebben een verdienmodel, gebaseerd op

een breed dienstenpakket met daarin controlewerkzaamheden, belas-

tingadvies en adviesdiensten. Met de wetswijziging zullen kantoren

gaan nadenken over hun huidige verdienmodel. De splitsing van contro-

le en advies vraagt om specialisatie. Alleen op die manier kunnen kanto-

ren hun toegevoegde waarde aantonen richting opdrachtgevers. De ver-

wachting is echter dat de mogelijkheden met automatisering in

boekencontrole verder een vlucht zal nemen en dat kantoren zich beter

kunnen onderscheiden op adviesopdrachten.

Omzetgroei 2011: -0,9%

Bedrijven met 1 werkzame persoon: 78%

▶ waarvan boekhoudkantoren: 48%

▶ waarvan belastingadviesbureaus: 11%

▶ waarvan accountantskantoren: 8%

▶ waarvan overige admin. kantoren: 11%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1,5%

www.nba.nlwww.accountantsonline.nlwww.accountancynieuws.nl www.accountant.nl

accountantskantoren

10

Page 13: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

2007

-1

2007

-2

2007

-3

2007

-4

2008

-1

2008

-2

2008

-3

2008

-4

2009

-1

2009

-2

2009

-3

2009

-4

2010

-1

2010

-2

2010

-3

2010

-4

2011

-1

2011

-2

2011

-3

2011

-4

%-g

roei

(j.o

.j.)

Omzetgroei BBP-groei

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

2009 2010 2011

%-g

roei

j-o-

j

Financiële administratie Advisering (ex. belastingadvies)

Accountantscontrole Belastingadvies

Ernst & Young 2

KPMG 3

Deloitte 4

PWC 1

Baker Tily Berk 9

Accon AVM 6

De Jong & Laan 11

BDO 5

Mazars 8

60.000

80.000

100.000

120.000

140.000

160.000

180.000

1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000

Werknemers (fte)

Omze

t per

fte

(grootte bol = omzet 2010)

= omzet/fte > EUR 140.000 = omzet/fte EUR 100.000-140.000 = omzet/fte EUR < 100.000

GBO Groep (incl. Flynth) 7

Grant Thornton 10

19%

3%

2%

6%

3%

23% 9%

2%

2%

5%

11%

15%

Omzet accountancy daalde in 2011 met 0,9%

Prijzen accountantscontrole staan onder druk

Groot verschil tussen ‘Big Four’ en overige kantoren

Meer dan 40% van vestigingen in Noord- en Zuid-Holland

Bron: CBS

Bron: CBS

Bron: Accountancynieuws

Bron: CBS

▶ Na zes kwartalen van krimp sinds eind 2009, realiseerden accoun-

tantskantoren halverwege 2011 weer een omzetgroei van 1,1%.

De euforie was echter van korte duur want in het laatste halfjaar

daalde de omzet weer. Per saldo is de omzet voor accountants-

kantoren in 2011 gedaald met 0,9%.

▶ De daling van het volume (vraag naar accountancydiensten) is

mede ingegeven door een toename van het aantal faillissementen

(minder opdrachten) en een afname van het aantal uren per op-

dracht.

▶ De laatste jaren hebben klanten de indruk dat de tarieven van

accountants hoog zijn. Dit heeft geleid tot een structurele daling

van prijzen voor de standaard werkzaamheden, zoals accountants-

controle. Voor maatwerkdiensten van accountants, zoals financiële

administratie en (belasting)advies, is de prijsdruk minder van

belang.

▶ Klanten eisen transparantie in de uurtarieven en de bestede tijd.

Hiermee is de prijs-kwaliteitverhouding een belangrijk criterium

geworden.

▶ De branche is erg gefragmenteerd. De ‘Big Four’ hebben samen

circa 25% van de totale omzet. De top-10 is verantwoordelijk voor

circa 35%. Het MKB heeft hiermee een grote rol.

▶ In omzet is PwC de grootste, gevolgd door Ernst & Young. De

verschillen tussen de ‘Big Four’ zijn echter klein. Na de ‘Big Four’

volgen op afstand BDO en GIBO Groep. Grant Thornton heeft een

grote slag geslagen met de overname van ESJ.

▶ Kleine spelers zijn hier qua omzetniveau per fte op eenzelfde of

zelfs hoger niveau dan grotere spelers.

▶ Het merendeel van de vestigingen bevindt zich in de randstad,

waarvan Noord- en Zuid-Holland veruit de meeste vestigingen

herbergen.

▶ De middelgrote en grote kantoren hebben een brede klantenkring

en daarmee veelal vestigingen verspreidt over heel Nederland. De

kleine kantoren profileren zich vooral regionaal.

▶ Het aantal vestigingen groeide jaarlijks met gemiddeld 5%, maar

verwacht wordt dat het tempo van de groei zal afnemen.

11accountantskantoren

Page 14: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

advocatenkantoren Groei door meer claims, faillissementen en arbeidszaken

Concurrentie verhevigt en druk op tarieven neemt in bepaalde segmenten toe

Omzetgroei 2012 vooral gedreven door toenemende vraag

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

Een advocaat geeft juridisch advies en verleent juridische bijstand in

rechtsgedingen. De advocaat dient ingeschreven te zijn bij de recht-

bank van het arrondissement waar de activiteiten worden ontplooid en

zo ook bij De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). De NOvA is

de publiekrechtelijke beroepsorganisatie van alle advocaten in

Nederland. Advocaten zijn werkzaam voor instellingen, organisaties en

particulieren. Specialismen zijn onder meer arbeidsrecht, erfrecht,

strafrecht, mediarecht en auteursrecht.

De competentiegrens is opgetrokken, waarmee de verplichte inzet van

een advocaat (of andere procesvertegenwoordigers) in minder rechts-

zaken noodzakelijk is. Dit is gunstig voor consumenten en particu-

lieren, omdat zij beperkte kosten hoeven te maken voor het inwinnen

van juridisch advies of juist juridische bijstand kunnen inhuren tegen

een veel lager tarief. Dit maakt de procesgang voor burgers laag-

drempeliger. Aan de andere kant gaat het kabinet de griffierechten

verhogen per 1 juli 2012 om zodoende de rechtsgang kostendekkend

te maken. En dat maakt de rechtspraak voor burgers juist weer

duurder. Binnen het brede werkterrein van de advocatuur bestaan er

conjunctuurgevoelige (zoals de fusie- en overnamemarkt en de

insolventiepraktijk) en ongevoelige segmenten (zoals fiscaal advies).

Dit maakt de branche per saldo minder gevoelig voor conjuncturele

schommelingen. Kantoren hebben in 2011 hun omzet licht zien

groeien. De advocatuur heeft geprofiteerd van een toenemend aantal

claims, faillissementen en arbeidsrechtszaken. Maar het meest

lucratieve segment voor de advocatuur blijft de fusie- en overname-

markt en die heeft in 2011 minder omzet opgeleverd. Ondanks dat het

aantal deals nog kon stijgen met bijna 16%, daalde de waarde van

deze deals aanzienlijk met 36,5%. De lage waardering van onder-

nemingen bij overnametrajecten, juist door de ongunstige

economische omstandigheden, zijn daar mede debet aan.

Ondanks dat de onderlinge concurrentie verhevigt en de druk op de ta-

rieven in bepaalde segmenten toeneemt, gaat ABN AMRO ervan uit

dat de omzet in 2012 verder zal groeien. De omzetgroei zal vooral

worden gedreven door een toenemende vraag naar juridische diensten

in 2012. Uitzondering vormt de fusie- en overnamemarkt. De winsten

van bedrijven zijn relatief laag en daarmee blijven de waarderingen van

bedrijven ook op een laag niveau. Wij verwachten in dit segment een

vergelijkbare ontwikkeling als in 2011, waarbij de prijs van overname-

kandidaten aantrekkelijk laag blijft en het volume daardoor verder kan

groeien. In de overige segmenten (zoals ondernemings-, arbeids-, per-

sonen- en familierecht) zal de vraag stabiel blijven of verder groeien.

Dit wordt vooral gedreven door structurele ontwikkelingen als de

voortschrijdende juridisering, de claimcultuur en de verzakelijking van

het ondernemen. Door de toename in volume zal het aantal dienstver-

leners aan de onderkant van de markt groeien met innovatieve ver-

dienmodellen, zoals prepaid rechtshulp of abonnementen. Ook

worden in relatief meer gevallen de diensten van kleine kantoren (of

zzp’ers) ingehuurd. Dit heeft te maken met de specialisatie van kleine

kantoren. Bij specifieke zaken is meer behoefte aan specialisten dan

aan generalisten. Bovendien zijn kleine kantoren bij uitstek in staat om

scherpe tarieven in rekening te brengen.

Aantal advocatenkantoren: 7.440

▶ groei (t.o.v. 2011): +6,9%

Aantal advocaten: 16.710

▶ groei (t.o.v. 2010): +2,6%

Aantal kantoren met 1 advocaat (2002): 36,7%

Aantal kantoren met 1 advocaat (2012): 50,5%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: 4,5%

www.advocatenorde.nlwww.juridisch.comwww.bureauft.nlwww.rechtensite.nl

12

Page 15: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

2005

-220

05-3

2005

-420

06-1

2006

-220

06-3

2006

-420

07-1

2007

-220

07-3

2007

-420

08-1

2008

-220

08-3

2008

-420

09-1

2009

-220

09-3

2009

-420

10-1

2010

-220

10-3

2010

-420

11-1

2011

-220

11-3

2011

-4

%-g

roei

(j.o

.j.)

Omzetontwikkeling rechtskundige dienstverlening (l.as)BBP-groei (l.as)Prijsindex ontwikkeling advocatuur (r.as)

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

-15% -10% -5% 0% 5% 10% 15%

Omzetgroei 2010 (j-o-j)

Groe

i FTE

201

0 (j-

o-j)

grootte bol = omzet 2010

Loyens & Loeff

NautaDutilhDe Brauw Blackstone Westbroek

Houthoff BurumaStibbe AKD

Baker & McKenzie

CMS Derks Star Busmann

Van Doorne

Pels Rijcken & Droogleever Fontijn

2.136

1.048

1.560

929

587

563

24

23

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

5.000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Aant

al

1 advocaat 2-5 advocaten

6-60 advocaten > 60 advocaten

0

50

100

150

200

250

300

100 200 300 400 500 600 700 800 900 1.000

Aantal deals

Waa

rde

(EUR

mrd

)

(grootte bol = gem. waarde deal)

Jaren met sterke economische vertraging

2007

20062008

2005

2011

20042010

20092003

Diensten advocatuur conjunctuurongevoelig

Tempo van de omzetgroei neemt af

Aantal eenmansadvocatenkantoren groeit het sterkst

Totale waarde overnames 2011 nog onder de EUR 50 mrd

Bron: CBS

Bron: Stand Advocatuur 2012/Sdu Uitgevers

Bron: Sdu Uitgevers (OverFusies)

Bron: Sdu Uitgevers (OverFusies)

▶ De conjunctuur heeft normaliter weinig invloed op de omzetgroei

van rechtskundige dienstverleners. De omzet is met 2,0% toe-

genomen in 2011, maar in het laatste kwartaal van 2011 was toch

nog een lichte daling te zien.

▶ De druk op de uurtarieven van advocaten is toegenomen. Niet

alleen door de toegenomen concurrentie (sterke toename van

eenmansbedrijven en goedkopere alternatieven), maar ook door

klachten van klanten over de hoogte van de tarieven.

▶ In 2010 zijn de Brauw Blackstone Westbroek en Houthoff Buruma

in omzet gegroeid en hebben zij tegelijktijd het aantal fte’s terugge-

bracht. De omzetgroei bij de meeste kantoren is echter afgenomen

in 2010.

▶ Ondanks dat kantoren relatief weinig last hebben van conjuncturele

ontwikkelingen, zijn veel kantoren toch overgegaan op kostenbe-

sparingen (zoals reductie in fte). Van Doorne is het enige kantoor

met een daling in de omzet, terwijl het aantal fte’s toenam.

▶ De aanwas van nieuwe kantoren is groot, waarbij vooral de

eenmansbedrijven sterk in aantal groeien. Steeds vaker kiezen

partners voor het zelfstandige ondernemerschap.

▶ Dit is geen slechte keuze. Kantoren moeten zich steeds meer on-

derscheiden door specialisatie en unieke dienstverlening. Kleine

kantoren zijn flexibeler en hebben veelal een betere propositie.

Omdat zij weinig vaste kosten hebben, zijn zij beter in staat een

scherpe prijs te bieden.

▶ In 2011 is de markt voor fusies en overnames hersteld in volume,

maar de overnameprijzen bleven nog relatief laag. Daarmee is de

gemiddelde waarde per deal in de afgelopen negen jaar nog nooit

zo laag geweest: 532 deals tegen circa EUR 41 mrd.

▶ Wereldwijd is de overnamemarkt nog in mineur. Het transactiebe-

drag heeft in het begin van 2012 (t/m februari) nog lang niet het

niveau bereikt van 2011. De onzekerheid over de economie is hier

de oorzaak van.

13advocatenkantoren

Page 16: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

beveiliging en opsporing Beveiligingsbudgetten krimpen, zowel bij het bedrijfsleven als bij de overheid

Facilitaire totaalconcepten winnen terrein

Consolidatie staat ook in 2012 hoog op de agenda

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

De branche bestaat uit twee onderdelen. Ten eerste de technische

beveiliging (installaties/techniek) en ten tweede de manbeveiliging.

Manbeveiliging bestaat uit bedrijfsbeveiliging (bedrijven met eigen

beveiligingsorganisatie) en particuliere beveiliging. Een particuliere

beveiligingsdienst levert medewerkers en diensten voor bijvoorbeeld

evenementen-, informatie-, persoons- en objectbeveiliging, maar ook

voor beveiliging van waardetransport. De Vereniging van Particuliere

Beveiligingsorganisaties (VPB) is de brancheorganisatie.

De marktomstandigheden voor de beveiligingsbedrijven zijn, ondanks

een omzetgroei van 2,5%, toch nog uitdagend gebleken in 2011. De

beveiligingsbranche is verzadigd en daarmee is autonome groei maar

moeilijk realiseerbaar. Daarbij komt dat vanwege de recessie de

beveiligingsbudgetten in het bedrijfsleven krimpen. Door de bezuini-

gingen bij de overheid worden publieke beveiligingstaken vaker

uitbesteed. Professionele beveiligingsbedrijven kunnen in veel

gevallen efficiënt worden ingezet. Verder zien we dat de fusie- en

overnamemarkt aantrekt, mede als gevolg van bezuinigingen bij

afnemers en de zoektocht naar schaalgrootte. Naast schaalgrootte is

ook kostenefficiency een belangrijk argument voor fusies, overnames

of verregaande samenwerking. Hierbij worden ook branchevreemde

partijen opgezocht, omdat het aanbieden van facilitaire totaal-

concepten aan terrein wint. Het aantal fusies, overnames en samen-

werkingsverbanden is aanzienlijk geweest in 2011, met meer dan 25

deals. Niet alleen de drie grootste spelers waren hier actief, ook het

MKB heeft nadrukkelijk gekozen voor consolidatie. Daarnaast is het

aantal overnames door buitenlandse beveiligingsbedrijven op de

Nederlandse markt er niet minder om geworden. De kwaliteit van

beveiligers is een belangrijk verkooppunt voor bedrijven en dit vraagt

om continue opleiding en training. De branche investeert daarom veel

in professionalisering en kwaliteitsbewaking.

Publiek-private samenwerking krijgt steeds meer vorm. Hoewel de

weerstand bij sommige overheidsinstanties nog groot is, zal door de

goede ervaringen tot dusver, de publiek-private samenwerking de

komende jaren veel verder worden uitgebreid. Naast de bestaande

samenwerkingsverbanden, komen er steeds weer nieuwe vormen bij.

De overheid heeft het voornemen om bepaalde ‘relevante taken’ van

het gevangeniswezen voor te bereiden op privatisering, om zodoende

kosten te besparen. In hoeverre dit op korte termijn haalbaar is, moet

echter nog blijken. Ook zijn er initiatieven om particuliere beveiligers in

sommige gemeentes de bevoegdheid te geven om bekeuringen op te

leggen op piekmomenten (zoals evenementen). ABN AMRO gaat

ervan uit dat consolidatie ook in 2012 hoog op de agenda blijft staan,

waarbij grote en middelgrote bedrijven op zoek gaan naar branche-

genoten. Gewilde overnamekandidaten zullen vooral de kleine

hightechbedrijven zijn. Digitale criminaliteit neemt een vlucht en de

vraag naar beveiliging van kwetsbare IT-systemen neemt sterk toe. Op

dit terrein doen zich steeds meer veiligheidsrisico’s voor, zoals inbraak

in computersystemen, skimmen, (identiteits)diefstal, fraude en

bedreiging. Daarnaast zal ook het ‘multiservice concept’ de aandacht

blijven houden, vooral bij overnames. Voor de klant is dit potentieel

een goede efficiencyslag om ondersteunende diensten vanuit één

facilitaire dienstverlener te ontvangen.

Omzetgroei 2011: +2,5%

Omzet per werknemer: circa EUR 47.000

Aantal arbeidsplaatsen: circa 32.000

Marktaandeel top-3 bedrijven: circa 60%

Marktaandeel top-10 bedrijven: circa 70%

Aantal bedrijven met 1-5 werkzame personen:

85,3%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: 2,0%

www.beveiliging.nlwww.vpb.nlwww.securitymanagement.nlwww.veb.nl

14

Page 17: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

2011

-1

2011

-2

2011

-3

2011

-4

2006

-1

2006

-220

06-3

2006

-4

2007

-1

2007

-2

2007

-3

2007

-4

2008

-1

2008

-2

2008

-3

2008

-420

09-1

2009

-2

2009

-3

2009

-4

2010

-1

2010

-2

2010

-320

10-4

%-g

roei

(j.o

.j.)

Omzetgroei BBP-groei Mutatie prijs beveiliging en opsporing

54.000

55.000

56.000

57.000

58.000

59.000

60.000

1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000Aantal fte

Omze

t per

fte

Grootte bol = omzet(gestippelde circel = omzet 2009)

Sommatie:- ISS Sec. Services- NVD Beveiliging- Intergarde- MPL Bev. diensten- Randst Bewaking- ANVD- Fair Groep

G4S

Securitas

Trigion

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Groei omzet Groei arbeidsplaatsen

Belgie

Denemarken

Finland

Frankrijk

Duitsland

Italie

Nederland

Noorwegen

Spanje

Zweden

ZwitserlandVerenigd Koninkrijk

Portugal

Polen

Oostenrijk

0

1

2

3

4

5

1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000

Totale omzet 2010 (x 1 mln EUR)

Omze

t per

bed

rijf (

x 1

mln

EUR

)

Grootte bol is ratio beveiligers/inwoners

Strictheid van particuliere beveiligingswetgeving:

= niet streng

= medium

= streng

= zeer streng

Ierland

Omzet beveiligingsbranche groeit met 2,5% in 2011

Marktmacht van de ‘Big Three’ blijft onaangetast

Omzet per fte groeit in 2011

Beveiligingswetgeving in Nederland streng

Bron: CBS

Bron: Security Management

Bron: CBS, Heliview/VPB

Bron: CoESS, ABN AMRO Sector Research

▶ Na een teleurstellend 2010 (met een krimp in de omzet van 1,9%),

is de omzet in 2011 weer goed hersteld met 2,5% groei, vooral

door volumegroei. De omzet zit echter nog steeds ver onder het

niveau van voor de crisis (2006 t/m 2008).

▶ De toegenomen concurrentie heeft tot enige prijsdruk geleid. De

prijsverhoging over 2011 was minimaal (+0,9%), bijna anderhalf

procentpunt onder de algemene inflatie van 2,3%.

▶ In de afgelopen vijf jaar is het aantal bedrijven in deze branche

explosief gestegen met circa 50%.

▶ Trigion, G4S en Securitas zijn de grootste beveiligingsbedrijven in

Nederland en blijven groeien. Zo nam op 1 januari 2012 Securitas

het bedrijf MPL Beveiligingsdiensten over.

▶ De top-3 heeft een marktaandeel van circa 60%. Het aandeel van

de zeven beveiligingsbedrijven die daarna volgen is circa 10%. Dit

betekent dat de overige 1.760 bedrijven een aandeel hebben van

30%.

▶ Arbeid blijft de belangrijkste productiefactor in deze branche.

Ondanks de toename van het gebruik van technologie, blijft

beveiliging grotendeels mensenwerk. Personele kosten bedragen

meer dan 70% van de omzet.

▶ Door de scherpe daling in omzet in 2010 en een toename van het

aantal arbeidsplaatsen, is de omzet per fte in 2010 sterk afgeno-

men. De gemiddelde omzet per werknemer ligt in 2011 op circa

EUR 47.000.

▶ Een land met veel inwoners kent doorgaans veel beveiligings-

bedrijven en beveiligers. Land- en cultuurspecifieke eigenschappen

zorgen voor de uitzonderingen. Zo heeft het VK relatief veel beveili-

gers, wat een direct gevolg is van de verhoogde kans op terreur in

dit land.

▶ Italië heeft juist een relatief kleine beveiligingsbranche, terwijl

Polen, Ierland en Portugal een relatief grote dichtheid hebben.

De strictheid van wetgeving is in Europa streng tot zeer streng.

15beveiliging en opsporing

Page 18: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

deurwaarders en incassobureaus Door ongunstige economische situatie neemt risico op wanbetaling toe

Slecht betalingsmoraal maakt verscherpt debiteurenbeheer onmisbaar

Marktomstandigheden zijn gunstig in 2012

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

Gerechtsdeurwaarders hebben een wettelijke status om bij juridische

conflicten de gerechtelijke stukken (dagvaarding of vonnis) uit te reiken

en vonnissen (ontruiming of beslaglegging) uit te voeren. Incassobu-

reaus hebben deze status niet. Zij voeren alleen niet-ambtelijke op-

drachten uit en zijn aan minder strenge regelgeving gebonden. Zowel

de Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders (KBvG)

als de Nederlandse Vereniging van Incasso-ondernemingen (NVI)

werkt met een gedragscode om debiteuren te beschermen.

Sinds de crisis van 2008-2009 is de bedrijvigheid bij deurwaarders- en

incassobureaus alleen maar gegroeid. Het risico op wanbetaling is toe-

genomen. Veel bedrijven konden niet aan hun betalingsverplichtingen

voldoen en gingen failliet. Ook het aantal onbetaalde facturen is explo-

sief gestegen, met een toename van ruim 12% in Europa. Daarnaast

neemt de schuldpositie bij particulieren toe en jaarlijks melden meer

mensen zich aan bij gemeentelijke schuldsanering en kredietbanken.

In 2011 had 27,8% van de huishoudens een betalingsachterstand, een

toename met 1,1 procentpunt ten opzichte van 2010. Bij particulieren

hebben de achterstallige betalingen meestal betrekking op de verzeke-

ringspremie, huur en telefonie. De achterstand neemt ook bij krediet-

nemers jaarlijks toe. Het ontstaan van problematische schuldsituaties

komt het meeste voor bij de meest kwetsbare groepen in de samenle-

ving, zoals alleenstaanden met kinderen, werklozen, studenten en

mensen met een laag inkomen. Door het verslechteren van de beta-

lingsmoraal gaan bedrijven over op een verscherpt debiteurenbeheer,

waarbij veel bedrijven al in een vroeg stadium een incassobureau of

deurwaarder inschakelen. Het komt voor dat deurwaarders- of incas-

sobureaus aan voorfinanciering doen, waarmee het risico voor deze

bureaus toeneemt. Belangenorganisaties werken in dit verband aan

zelfregulering en stellen regels aan de liquiditeit van hun leden.

Gerechtsdeurwaarders staan onder financieel toezicht van het BFT. Het

BFT controleert of de geïnde gelden door gerechtsdeurwaarders (ook

wel ‘derdengelden’) verantwoord kunnen worden. Het aantal kantoren

dat onder verscherpt toezicht stond in 2011, is gedaald naar 2,5% van

het totale aantal kantoren (van 3,6% in 2010). De financiële risico’s

kunnen voor sommige kantoren in 2012 verder toenemen als gevolg van

een stijging van de griffiekosten en de mate waarin kantoren doen aan

voorfinanciering. Vooralsnog zien de marktomstandigheden voor deur-

waarders en incassobureaus er gunstig uit voor 2012. De verwachting is

dat de vraag naar schuldhulpverlening in 2012 hoog blijft. De betalings-

achterstanden van huishoudens en kredietnemers zullen in 2012 verder

toenemen. De ongunstige economische omstandigheden, daling van de

koopkracht en toename van de werkloosheid werken dit verder in de

hand. ABN AMRO gaat ervan uit dat de totale schuldenmarkt verder zal

groeien in 2012. De verkoop op krediet door bedrijven stijgt verder,

waarbij leverancierskrediet, online aankopen en koop-op-afbetaling een

groot aandeel hebben. In de tweede helft van 2012 zal de economie

verbeteren en daarmee verbetert doorgaans ook de betalingsmoraal. In

het Wetsvoorstel Incassokosten is een wettelijke regeling vastgelegd

ten aanzien van tarieven voor incassotrajecten. De wet zal vooral

consumenten en éénmanszaken beschermen tegen onevenredige

doorbelasting van incassokosten.

Totaal aantal bedrijven: 835

▶ waarvan deurwaarderskantoren: 250

Aantal banen van werknemers: circa 40.000

Uitgesproken faillissementen: 9.531

▶ waarvan rechtspersonen: 74,9%

▶ waarvan natuurlijke personen: 25,1%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: 3,0%

www.kbvg.nl www.nvio.nlwww.vvcm.nlwww.nvvk.eu

16

Page 19: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-60%

-40%

-20%

0%

20%

40%

60%

80%

1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011

%-g

roei

(j.o

.j.)

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

%-g

roei

(j.o

.j.)

BBP-groei (r.as) Groei totaal uitgesproken faillissementen (l.as)

80

100

120

140

160

180

200

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Inde

x (2

003-

1=10

0)

5,2%

5,6%

6,0%

6,4%

6,8%

7,2%

7,6%

%-g

roei

(j.o

.j.)

Totaal spaargeld huishoudensUitstaand debiteurensaldo particulierenZakelijk kredietverleningAantal particuliere kredietnemers met betalingsproblemen (r.as)

val Lehman Brothers

Deurwaarderskantoren Incassobureaus

1-2 werkzame personen3-20 werkzame personen20-50 werkzame personen>50 werkzame personen

79%38%

6%

50%15%

4%2%

4%

0

100

200

300

400

500

600

2007 2008 2009 2010 2011 2012

Aant

al b

edrij

ven

Deurwaarderskantoren met 1-5 werkzame personenDeurwaarderskantoren met 5-50 werkzame persoonIncassobureaus met 1-5 werkzame personenIncassobureaus met 5-50 werkzame persoon

Aantal faillissementen zal ook in 2012 groeien

Meer particulieren met betalingsproblemen

Zeer gefragmenteerde markt met veel kleine spelers

Aantal kleine incassobureaus groeit hard

Bron: CBS

Bron: BKR, DNB, CBS

Bron: CBS

Bron: CBS

▶ Ondanks de lichte daling van het aantal faillissementen in 2011,

blijft het aantal op een relatief hoog niveau. Het totale aantal uitge-

sproken faillissementen kwam in 2011 uit op 9.531. Dit is weliswaar

bijna 10% minder dan het crisisjaar 2009, maar nog steeds bijna

40% boven het niveau van voor de crisis.

▶ In 2012 zal het aantal faillissementen op hoog niveau blijven. In het

eerste kwartaal ligt het aantal faillissementen circa 25% hoger dan

een jaar geleden.

▶ Sinds het uitbreken van de crisis (bij de val van Lehman Brothers)

is het aantal particulieren met betalingsproblemen toegenomen:

van 6,2% naar 7,4% van alle kredietnemers.

▶ De toename van de werkloosheid zal tot meer betalingsachter-

standen leiden. Particulieren krijgen meer moeite om aan hun

financiële verplichtingen te voldoen.

▶ De schuldpositie van bedrijven is gegroeid. Ook hier wordt een toe-

name in betalingsachterstanden verwacht.

▶ In de periode 2006 tot 2010 is het aantal deurwaarderskantoren

gedaald met 2%, terwijl het aantal incassobureaus groeide met

10,6%. Alleen deurwaarderskantoren hebben een wettelijke status

en daarmee zijn de toetredingsdrempels voor het opstarten van

een incassobureau een stuk lager.

▶ De branche is sterk gefragmenteerd. Er zijn veel kleine bedrijven

actief met een tot twee werkzame personen. Bij incassobureaus

ligt dit aandeel aanzienlijk hoger dan bij deurwaarderskantoren.

▶ Het aantal kleine incassobureaus is in de periode 2007-2012 sterk

gegroeid met 52%. Vanwege het ontbreken van een wettelijke

status, zijn de drempels voor het starten van een incassobureaus

aanzienlijk lager dan het starten van een deurwaarderskantoor.

▶ In de periode 2007-2012 is het aantal deurwaarderskantoren afge-

nomen met 9%. Het aantal eenmansbedrijven nam in deze periode

nog licht toe met 25 bedrijven, maar in de overige segmenten zien

we een daling.

17deurwaarders en incassobureaus

Page 20: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

economische adviesbureaus Sterke groei aantal bedrijven, tegelijkertijd daling van de vraag

Adviesbureaus geven gehoor aan eis meer transparantie in tarieven

Vooral vraag vanuit overheid in 2012 nog mager

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

De hoofdactiviteiten van adviesbureaus liggen op het terrein van on-

dernemingsstrategie, organisatieontwikkeling en projectmanagement.

Vaak verstrekken zij ook adviezen op andere gebieden, zoals financieel

beleid. Met bijna 75% aan bedrijven zonder personeel is de branche

zeer kleinschalig. De branche kent een grote bedrijfsdynamiek, met

jaarlijks vele starters. Vaak betreft het een professional die kiest voor

een eigen bureau. De branche is conjunctuurgevoelig: minder gunstige

economische tijden gaan gepaard met vraaguitval.

De afgelopen drie jaar is het de adviesbranche niet voor de wind

gegaan, met in de laatste elf kwartalen slechts éénmaal omzetgroei.

En dat is op zich geen vreemde ontwikkeling, gezien de conjuncturele

situatie. De branche heeft te maken gehad met een sterke groei van

het aantal bedrijven en tegelijkertijd een daling van het volume. In

deze omstandigheden is het vrijwel onmogelijk voor alle spelers in de

branche om de uurtarieven en het aantal opdrachten op peil te

houden. Een goed voorbeeld hiervan zijn de ontwikkelingen bij over-

heidsopdrachten. Adviesbureaus kregen vanuit de overheid het signaal

dat het minder en goedkoper moest, wat uiteindelijk heeft geleid tot

de invoering van een maximumtarief bij overheidsopdrachten. Hieruit

blijkt dat opdrachtgevers kritischer zijn geworden. Adviesbureaus

geven gehoor aan de eis tot meer transparantie in tarieven en gewerk-

te uren. De druk op tarieven wordt ook veroorzaakt door de bedrijven-

dynamiek. De branche versnipperde in rap tempo door de groei van

het aantal zzp’ers. Dit komt mede doordat de barrières tot kennis, ad-

viesmethoden en -technieken laag zijn en het relatief eenvoudig is om

als onafhankelijk adviseur ofwel zzp’er te starten. En juist de zzp’ers

waren bij machte om relatief lage tarieven in rekening te brengen. De

positie van kleine bedrijven is echter zwak ten opzichte van grote be-

drijven op het moment dat klanten raamcontracten willen afsluiten

(ten behoeve van kostenefficiency).

De start van 2012 is allerminst gunstig te noemen voor de adviesbran-

che. ABN AMRO verwacht dat deze situatie in het eerste halfjaar zal

aanhouden en gaat uit van een daling van de economische groei in het

eerste half jaar, gevolgd door een verbetering in de tweede helft. Dit

zal leiden tot een economische krimp van 0,6%. Parallel hieraan gaan

wij uit van een omzetdaling van 3% bij de adviesbureaus. Het vertrou-

wen van het bedrijfsleven in de economie blijft nog relatief broos en

dit heeft zijn effect op het niveau van de investeringen en de inkoop

van adviesdiensten. De adviesopdrachten die uitgezet worden, hebben

vooral betrekking op thema’s als liquiditeitenbeheer, kostenreductie,

herstructurering en vooral risicomanagement. De verwachte omzetda-

ling zal echter ditmaal meer gedreven worden door het verlies aan

volume dan door een prijsdaling. Vooral de vraag naar adviesdiensten

vanuit de overheid zal in 2012 nog mager zijn. Een groot deel van het

volumeverlies komt voor rekening van de publieke sector. Overheden

(zowel rijk als gemeenten) moeten stevig saneren en bezuinigen als

gevolg daarvan fors op externe inhuur. In andere segmenten zal het

volumeverlies beperkt zijn, zoals in de fusie- en overnamemarkt. Om

de klant te behouden staan thema’s als prijs-kwaliteitverhouding,

focus op de klant en klantentevredenheid hoog op de agenda. Dit zijn

de onderdelen waarop bureaus zich kunnen onderscheiden.

Omzetgroei 2011: -2,1%

Omzet 2011: circa EUR 9 mrd

Aantal organisatieadviesbureaus: 66.950

▶ groei aantal bureaus (t.o.v. 2011): 11,5%

▶ aandeel aantal eenmansbedrijven: 88,4%

Aantal werknemers: circa 65.000

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -3,0%

www.roa-advies.nlwww.ooa.nlwww.consultancy.nlwww.theconsultancygroup.nl

18

Page 21: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

2006

-120

06-2

2006

-3

2006

-420

07-1

2007

-220

07-3

2007

-420

08-1

2008

-220

08-3

2008

-420

09-1

2009

-220

09-3

2009

-420

10-1

2010

-220

10-3

2010

-420

11-1

2011

-220

11-3

2011

-4

%-g

roei

(j.o

.j.)

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

BBP-

groe

i (j.o

.j.)

Omzetontwikkeling (l.as) BBP-groei (r.as)

94

96

98

100

102

104

106

108

110

2007 2008 2009 2010 2011

Inde

x

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

% g

roei

Prijsindexcijfers Kwartaalmutaties (r.as) Jaarmutaties (r.as)

Aant

al

Overige managementadviesbureausOrganisatieadviesbureausPublic relationsbureaus

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

2007 2008 2009 2010 2011 2012

Groei aantal vestigingen 2007-2012: +67%

2 werkzame personen

5-10 werkzame personen 10-20 werkzame personen 0,4%

20-50 werkzame personen 0,1% 50-100 werkzame personen 0,1%

1 werkzaam persoon 3-5werkzame personen 87,7%7,0%2,3%

0,8%

Omzet managementadviesbureaus daalde in 2011

Prijs neemt na 2 jaar daling eindelijk weer toe

Ondanks malaise blijft aantal vestigingen groeien

Sterk versnipperde branche met veel eenmansbedrijven

Bron: CBS

Bron: CBS

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

Bron: CBS

▶ De branche heeft sinds de crisis van 2008 terrein moeten prijs-

geven. Voor het derde achtereenvolgende jaar is de omzet gedaald.

In 2011 was de omzetdaling 2,1% ten opzichte van 2010. Stevige

bezuinigingen bij zowel bedrijfsleven als overheid waren hier de

oorzaak van.

▶ De situatie ziet er voor 2012 nog niet gunstig uit. Het aantal op-

drachten uit de private sector zal zich hooguit stabiliseren en de

bezuinigingen van de overheid zorgen voor veel vraaguitval.

▶ Vanaf begin 2009 daalden de tarieven voor managementadvies. De

daling heeft zich vervolgens twee jaar lang doorgezet. Het diepte-

punt lag in 2010 met een daling van 4,5%. In de afgelopen twee

jaar is ook de vraag naar managementadvies scherp gedaald, en

daarmee de omzet.

▶ Sinds het tweede kwartaal van 2011 zijn de tarieven weer licht

gaan stijgen. Of deze stijging zich zal voortzetten is nog de vraag.

De economische situatie is hiervoor nog zwak.

▶ In de periode 2006-2011 is de groei van het aantal bedrijven bijna

60%.

▶ De branche telt circa 53.000 bedrijven in 2011. Dit is een groei van

ongeveer 3% j-o-j. Het tempo van de groei in aantallen bedrijven is

daarmee wel afgenomen in vergelijking met voorgaande jaren.

▶ ABN AMRO verwacht dat het aantal bedrijven in 2012 verder zal

groeien. De branche blijft een kweekvijver van startende onderne-

mers, ook in tijden van economische neergang.

▶ De branche is zeer gefragmenteerd en bestaat voor driekwart uit

eenmansbedrijven. Het aantal eenmansbedrijven blijft jaarlijks

groeien.

▶ De adviesbranche kent jaarlijks vele starters, vooral het aandeel

zzp’ers is groot. Tegelijkertijd heeft de crisis tot vraaguitval en prijs-

druk geleid en daarmee de positie van zzp’ers verzwakt. Bij bezui-

nigings- en saneringsrondes wordt de flexibele schil van bedrijven

als eerste gesaneerd.

19economische adviesbureaus

Page 22: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Branche zeer innovatief en technologie speelt prominente rol

Marktonderzoek is verdringingsmarkt geworden

Aantal fusies en overnames in 2012 op relatief hoog niveau

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

De hoofdactiviteit van marktonderzoekbureaus betreft kwalitatief en/of

kwantitatief onderzoek. Bedrijven houden zich bezig met het syste-

matisch en objectief zoeken naar (en analyseren van) gegevens die van

belang zijn voor het vaststellen en oplossen van problemen voor

bedrijven. De branche is kleinschalig van aard, aangezien er relatief

veel bedrijven zonder personeel actief zijn. De MOA is de belangen-

behartiger en heeft als voornaamste doel om de kwaliteit van markt-,

opinie- en beleidsonderzoek te bevorderen.

De economische tegenwind van de afgelopen jaren heeft de branche

eigenlijk nooit echt in problemen gebracht. Elk jaar was de omzet in

staat om te groeien. Ook in 2011 groeide de omzet en wel met 3,3%

ten opzichte van 2010. Dit is vergeleken met andere branches binnen

de dienstensector geen slechte prestatie, maar ten opzichte van het

niveau van de omzetgroei voor de crisis van 2008-2009 nog steeds

onder de maat. Daarmee heeft de recessie toch grote invloed gehad

op deze branche. De technologie speelt een belangrijke rol. Door de

technologie is de manier van het verzamelen van gegevens relatief

eenvoudiger (ondermeer door social media) geworden en ook goedko-

per (door relatief lagere ontwikkel- en softwarekosten). Maar daarmee

vormt technologie tevens een bedreiging, want de toetredingsdrem-

pels tot de branche worden hiermee verlaagd. Voor nieuwe toetreders

is het relatief eenvoudig om als onafhankelijk marktonderzoeker ofwel

zzp’er te beginnen. En dit verklaart meteen de sterke groei van het

aantal bedrijven in een relatief kort tijdsbestek (een groei van circa

65% in de periode 2006-2011). De innovatie in onderzoeksmethoden

is hoog in deze branche. De verwachting is dat traditionele onder-

zoeksmethoden altijd zullen blijven bestaan, maar de populariteit van

onderzoek via social media is niet te stoppen. Dit maakt de branche

zeer dynamisch. Bureaus die niet in staat zijn de ontwikkelingen te

volgen, krijgen het moeilijk.

De echt turbulente tijden na de economische neergang van 2008-2009

zijn goeddeels voorbij, maar daarmee zijn nog niet alle problemen voor

de marktonderzoekbranche opgelost. De branche is een verdringings-

markt geworden en de concurrentie is momenteel erg hoog. Het

probleem zit hem vooral aan de vraagzijde, waar het tempo van de groei

afnam. Maar ondanks de bezuinigingen van bedrijfsleven en overheden

in 2012 blijft de vraag naar harde gegevens over marktontwikkelingen

solide genoeg. Hierin valt echter wel een verschil in segmenten waar te

nemen, waarbij de vraag naar de diensten van online panelbedrijven

relatief gunstig is. Opdrachtgevers hechten nog steeds veel waarde aan

‘realtime-informatie’. Op dit terrein kan de branche echter wel te maken

krijgen met de privacywetgeving, waardoor sommige onderzoeks-

methoden lastiger worden om uit te voeren. ABN AMRO gaat uit van

een omzetgroei voor de gehele branche van 3,0% in 2012. Nieuwe

technologieën en de aanwas van nieuwe bedrijven zal de branche parten

spelen in 2012 en daarmee zal de druk op prijzen worden opgevoerd.

Autonome groei wordt moeilijker realiseerbaar en de enige manier om

in marktaandeel te groeien is door consolidatie of samenwerking. Het

aantal fusies en overnames zal daarom in 2012 op een relatief hoog

niveau liggen. Vooral de grote en middelgrote spelers zullen actief

worden op de overnamemarkt, terwijl de kleinere spelers zich meer

zullen gaan toeleggen op allianties.

Omzetgroei 2011: +3,3%

Totale omzet 2011: circa EUR 2,0 mrd

Aantal bedrijven: 5.890

▶ waarvan met 1 werkzame persoon: 80,9%

Groei aantal bedrijven sinds 2007: 34,5%

Groei aantal bedrijven sinds 2011: -0,1%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: 3,0%

http://moaweb.nlwww.esomar.orgwww.onderzoekpaleis.nlwww.adformatie.nl

marktonderzoekbureaus

20

Page 23: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

Omzetontwikkeling (l.as) BBP-groei (r.as)

2006

-1

2006

-2

2006

-3

2006

-420

07-1

2007

-220

07-3

2007

-420

08-1

2008

-220

08-3

2008

-420

09-1

2009

-220

09-3

2009

-420

10-1

2010

-220

10-3

2010

-420

11-1

2011

-220

11-3

2011

-4

98

100

102

104

106

108

110

2007 2008 2009 2010 2011

Inde

x

0,0

0,5

1,0

1,5

2,0

2,5

3,0

% g

roei

Prijsindex markt -en opinieonderzoek

Jaarmutaties

0 50 100 150 200 250 300 350

TNS-Nipo

GfK Panel Services Benelux

Intomart GFK

Synovate

GfK Retail and Technology Benelux

Blauw Research

Motivaction International

MarketResponse Nederland

Millward Brown

Skim

Aantal fte 2009Aantal fte 2010Aantal fte 2011

0

50

100

150

200

200 400 600 800 1.000 1.200

Aantal fte

Omze

t 201

1 in

mln

eur

Bestaande uit:TNS NIPOGfK Panel Services BeneluxIntomart GFKSynovateGfK Retail and Technology Benelux

Groottte bol = aandeel fte in top 40 bedrijven

Bedrijven 1-5

Bedrijven 15-20

Bedrijven 11-15 Bedrijven 6-10

Omzet van marktonderzoekbureaus groeide in 2011

Prijzen van markt- en opinieonderzoek blijven stijgen

TNS-Nipo blijft grootste speler

De top-5 marktonderzoeksbureaus behouden marktmacht

Bron: CBS

Bron: CBS

Bron: Marketing Tribune, MOA, ABN AMRO Sector Research

Bron: Marketing Tribune, MOA

▶ De omzet van marktonderzoekbureaus is in 2011 met 3,3%

gegroeid. Ondanks de lichte verbetering ten opzichte van de groei

in 2010, is het niveau van de omzetgroei nog steeds aanzienlijk

lager dan in de jaren 2006-2009.

▶ De voorlopige cijfers geven aan dat in het vierde kwartaal van 2011

de omzet weer met 1,1% is gedaald. De vraag naar marktonder-

zoek nam af onder invloed van de toegenomen onzekerheid in het

bedrijfsleven.

▶ Ondanks dat de prijzen jaarlijks stijgen, ligt de toename elk jaar

onder het niveau van de inflatie. De toename in prijs in het vierde

kwartaal heeft niet kunnen voorkomen dat de omzet in dat kwartaal

daalde.

▶ Prijzen per type onderzoeksproject en per bureau variëren, doordat

verschillende prijscalculatiemethoden worden gehanteerd. Een

bureau met een goede reputatie heeft relatief hogere tarieven.

Kleine bureaus zijn weer flexibeler in hun prijsstelling, omdat hun

vaste kosten lager zijn.

▶ Het aantal fte’s in de weergegeven top-10 is gestegen met 5,2%.

De sterkste stijging vond plaats bij Blauw Research en GfK Retail &

Technology.

▶ Naar fte gerekend is TNS Nipo het grootste marktonderzoekbureau

in Nederland. Het verschil in fte met nummer twee (GfK Panel

Services) is ten opzichte van 2010 bijna 100 fte.

▶ Binnen deze branche gaat het vooral om mensen en daarmee

vormen de loonkosten de belangrijkste kostenpost, met een

belang van meer dan 30% van de omzet.

▶ Vergelijkbaar met andere branches in de dienstensector, heeft ook

deze branche enkele zeer grote bedrijven en een bulk aan kleine

spelers. De top-5 in deze branche heeft relatief veel marktmacht en

de kloof met de overige bedrijven is groot.

▶ De branche is sterk gefragmenteerd. Uit de bedrijvendemografie

blijkt dat bijna 70% van het aantal bedrijven één werkzame per-

soon heeft. Bijna 95% heeft niet meer dan 50 personen in dienst.

21marktonderzoekbureaus

Page 24: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

notariskantoren Ongunstige economische omstandigheden spelen notariaat parten

Groei aantal prijsvechters zal situatie verder verharden

Woningmarkt zal in 2012 niet verbeteren

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

De notaris wordt benoemd bij koninklijk besluit. Hij of zij is een open-

bare ambtenaar met een onafhankelijke vertrouwensfunctie en is

bevoegd om authentieke akten te verlijden. De notaris legt rechts-

verhoudingen vast in akten. De notarispraktijk wordt in drie

segmenten verdeeld: de familiepraktijk, de onroerendgoedpraktijk en

de ondernemingspraktijk. Voor alle drie segmenten geldt een

fullserviceconcept. Op deze segmenten heeft de notaris een

domeinmonopolie. Notarissen zijn verplicht aangesloten bij de

Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB).

Door veranderingen in de samenleving, demografische ontwikkelingen

en wijzigingen in regelgeving, maar ook door de ongunstige econo-

mische omstandigheden, hebben veel notariskantoren het ronduit

moeilijk gehad. De woningmarkt zit in het nauw en de conjuncturele

ontwikkelingen hebben de problemen hier alleen maar versterkt. En

omdat de omzet van een gemiddeld kantoor voor een groot deel

afhankelijk is van transacties in de woningmarkt, zijn de financiële

gevolgen voor notariskantoren in 2011 merkbaar geweest. De

productie van akten in dit segment is de laatste jaren sterk terug-

gelopen en veel kantoren hebben vanwege de felle concurrentie de

tarieven in de onroerendgoedpraktijk verlaagd. Begin 2011 was er wel

een kortstondig herstel waar te nemen in de prijsontwikkelingen van

de onroerendgoedpraktijk. Zoals in vele branches van de zakelijke

dienstverlening, ontstaan er ook in deze branche initiatieven onderin

de markt, waarbij notarisdiensten tegen beperkte kosten worden

aangeboden. Zo kan online via sjablonen een concept oprichtingsakte

voor een stichting, een koopakte woning of een samenlevingscontract

worden opgesteld. En omdat de tarieven hier relatief laag zijn, groeit

dit segment sterk. Verwacht wordt dat met de groei van het aantal

prijsvechters de situatie verder zal verharden. Innovatie en vernieuwing

in bedrijfsprocessen ten behoeve van efficiency krijgen hierdoor

steeds vaker een prominente plaats op de notarisagenda.

Veranderingen in regelgeving kunnen voor notariskantoren zowel

negatief als positief uitwerken. Zo heeft de wijziging van de Successie-

wet in 2010 de branche destijds een goede impuls gegeven, met een

aanzienlijke toename van het aantal akten. Nieuwe regelgeving kan

echter ook minder gunstig uitpakken. De betrokkenheid van de notaris

bij het oprichten van een BV staat ter discussie en dit kan het volume in

de ondernemingspraktijk aantasten. In dit verband is het ook onrustig in

de familie- en onroerendgoedpraktijk, waar een vergelijkbare discussie

gaande is over de verplichte betrokkenheid van de notaris. Op welke

termijn dit gaat spelen, is echter nog onbekend. ABN AMRO gaat ervan

uit dat de omzet in 2012 onder druk blijft staan en de winstmarges

relatief laag zullen blijven. De woningmarkt zal in 2012 niet verbeteren,

met een verdere daling in zowel woningprijzen als het aantal transacties.

Om zich te wapenen tegen de omzetdaling en de prijsconcurrentie, zal

het notariskantoor daar waar mogelijk een efficiencyslag moeten maken

in de dagelijkse bedrijfsvoering. De inzet van IT kan hierbij oplossingen

bieden. Ondanks enkele goede initiatieven en ‘best practices’ worden

tot op heden de mogelijkheden van IT nog onvoldoende benut. Tevens

zijn de budgetten van kantoren ten behoeve van IT-investeringen nog

beperkt. Nieuwe technieken en verdere digitalisering vinden echter

steeds meer hun weg en zullen op den duur ook meer gemeengoed

gaan worden.

Aantal notarissen KNB (februari 2012): 1.410

▶ groei t.o.v. 2011: -1,5%

Aantal kandidaat-notarissen (feb. 2012): 1.822

Aantal kantoren KNB (februari 2012): 817

Aantal vestigingen KNB (februari 2012): 981

▶ groei t.o.v. 2011: -0,2%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -3,5%

www.notaris.nlwww.knb.nlwww.notarielestichting.nlwww.njb.nl

22

Page 25: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

7

2008 2009 2010 2011 2012

Tarie

ven

(j-o-

j, %

gro

ei)

-50-40-30-20-100102030405060708090100110120

Aant

al te

stam

ente

n (j-

o-j,

% g

roei

)

Akten (testamenten)Tarieven familiepraktijk (l.as)

-3

-2

-1

0

1

2

3

2008 2009 2010 2011v 2012

Tarie

ven

(j-o-

j, %

gro

ei)

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

Aant

al o

pric

htin

gen

(j-o-

j, %

gro

ei)

Oprichtingen bedrijven Tarieven ondernemingspraktijk (l.as)

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

2008 2009 2010 2011 2012

Tarie

ven

(j-o-

j, %

gro

ei)

-40

-35

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10Aa

ntal

tran

sact

ie (j

-o-j,

% g

roei

)

Aantal verkochte woningen Tarieven onroerendgoedpraktijk (l.as)

0

50.000

100.000

150.000

200.000

250.000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Aant

al tr

ansa

ctie

s (1

2-m

aand

s to

tal)

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

14

J-o-

j % g

roei

Aantal woningtransacties (l.as) Stijgende huizenprijs (r.as)

Dalende huizenprijs (r.as) Aanwas hypotheken (r.as)

Eerste daling: februari 2009

Een daling van het volume in 2011 in de familiepraktijk

Aantal bedrijfsoprichtingen gegroeid in 2011

Marktomstandigheden in onroerendgoed nog steeds uitdagend

Huizenmarkt blijft in mineur

Bron: CBS, KNB, CTR

Bron: CBS

Bron: CBS

Bron: CBS, DNB

▶ Begin 2010 is de Successiewet aangepast, waarbij de regels

rondom erfenissen zijn vereenvoudigd. Door de wetswijziging is

het aantal akten explosief gestegen.

▶ De tarieven daalden als gevolg van de toegenomen concurrentie in

dit segment. Veel kantoren wilden volop profiteren van de toene-

mende vraag.

▶ De impuls was echter eenmalig en het aantal akten is gekrompen

van 138.000 in het tweede kwartaal van 2010 tot bijna 79.000

akten aan het eind van 2011.

▶ Bij de oprichting van een BV, stichting of vereniging worden statu-

ten geformuleerd en daar is juridisch advies voor nodig. Dit wordt

in een notariële akte vastgelegd en is volgens de wet een vereiste.

Ook aandelen- of bedrijfsoverdrachten vallen onder de onderne-

mingspraktijk.

▶ Het aantal oprichtingen is eind 2009 tm begin 2010 gedaald en de

tarieven hebben onder druk gestaan. De productie van akten en de

omzet in dit segment zullen het komende jaar stabiel blijven.

▶ De onroerendgoedpraktijk heeft voor een gemiddeld notariskantoor

een aandeel van 65 tot 75% van de omzet.

▶ De tarieven in de onroerendgoedpraktijk volgen vertraagd de ont-

wikkeling in het aantal woningtransacties. Begin 2011 konden de

tarieven zich weer kort herstellen.

▶ Ondanks de lichte opleving van het aantal transacties voor 1 juli

2012, zal de onrust op de woningmarkt leiden tot een verdere

daling van het aantal transacties, waardoor het aantal akten ook

laag blijft.

▶ De belangrijkste oorzaak van de zwakke huizenmarkt is de heer-

sende onzekerheid door de staatsschuldencrisis in Europa, de be-

zuinigingen van de overheid, maar vooral ook door de discussie

over de hypotheekrenteaftrek.

▶ Een opleving van de woningmarkt krijgt waarschijnlijk pas gestalte

wanneer de onzekerheid over de economie en de inrichting van de

huizenmarkt wegebt. Het aantal transacties zal naar verwachting in

2012 dalen tot 110.000 transacties.

23notariskantoren

Page 26: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

schoonmaakbedrijven Markt voor schoonmaakbedrijven blijft krimpen

Multiserviceconcept wint aan populariteit, maar is niet altijd de oplossing

Meer bezuinigingen van overheid en bedrijven drukken de vraag

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

De schoonmaakbranche kan worden opgesplitst in twee verschillende

segmenten: reiniging van gebouwen (zoals kantoorpanden en onder-

wijsgebouwen, inclusief glazenwassen, gevelreiniging en schoorsteen-

vegen) en overige reiniging (waaronder schoonmaak van

transportmiddelen en industriële installaties). Overkoepelende

organisaties zijn de OSB (werkgevers) en de RAS (arbeids-

verhoudingen), de Vereniging Schoonmaak Research (VSR) en het

opleidingsinstituut SVS.

De schoonmaakbranche staat al enige tijd onder druk. Schoonmaak-

bedrijven worden blootgesteld aan ontwikkelingen die de markt-

omstandigheden sterk beïnvloeden, zoals het toenemende aantal

aanbestedingen, de aanhoudende prijsdruk, de toenemende werkdruk

en slechts beperkte mogelijkheden om autonome groei te realiseren.

Deze negatieve spiraal mondt uit in een zware concurrentieslag en

krimpende marges. In 2011 zijn vooral de kleine schoonmaakbedrijven

hiervan slachtoffer geworden; de financiële weerbaarheid van middel-

grote en grote bedrijven is in dit verband groter gebleken. Overigens

hebben veel kleine bedrijven een oplossing voor de malaise gevonden,

door via verregaande samenwerking (al dan niet met branchevreemde

partijen) de markt te bedienen. Multiserviceconcepten zijn hierbij een

vaker voorkomend verschijnsel en liggen in lijn met de klantwens om

facilitaire dienstverlening centraal bij één uitvoerder onder te brengen.

Dit neemt echter niet weg dat de markt is verzadigd en het volume

structureel afneemt. Ondanks dat de uitbestedingsgraad van bedrijven

rond de 65% ligt en jaarlijks toeneemt, krimpt de markt voor schoon-

maakbedrijven. De beperkte mogelijkheden tot autonome groei hebben

niet alleen te maken met de toenemende leegstand en krimpende

productie van kantoren, ook Het Nieuwe Werken draagt hieraan bij met

een structurele afname van het aantal vaste werkplekken. Daarnaast zal

de afname van de beroepsbevolking dit proces verder versterken.

Het aantal faillissementen lag in 2011 op 123. Dit is weliswaar nog onder

het niveau van 136 in 2005, maar is ten opzichte van de overige jaren

hoog. In januari 2012 lag het aantal faillissementen 25% hoger dan een

jaar eerder. Daarmee zijn de vooruitzichten voor deze branche in 2012 al-

lerminst gunstig te noemen. Schoonmaak blijft mensenwerk en is een

onmisbare dienst voor veel bedrijven en instellingen. Maar er is grote

onrust aan zowel de vraag- als de aanbodkant en op korte termijn is

deze onrust niet weg te nemen. De economische tegenwind versterkt

de problemen binnen de branche alleen maar. Grote schoonmaakbedrij-

ven zijn in dit geval weerbaarder dan de middelgrote en kleinere spelers.

Ook opdrachtgevers ervaren de economische teruggang en gaan over

tot bezuinigingen. Overheidsinstanties moeten keuzes maken en beste-

den liever hun (schaarser wordende) middelen aan hun kernactiviteiten

dan aan ondersteunende diensten. En in de private sector wordt ge-

zocht naar kostenefficiency en worden bestaande contracten met facili-

taire dienstverleners opengebroken en herzien. Uit synergie oogpunt is

het niet zo vreemd dat de vraag naar multiserviceconcepten populair is

momenteel, maar het is de vraag of dit het antwoord is voor de proble-

men in de branche. De behoefte naar echte specialisten zal blijven en

het samenvoegen van twee totaal verschillende diensten is niet vanzelf-

sprekend. Een goed voorbeeld hiervan is het niet doorgaan van de voor-

genomen overname van schoonmaker ISS door beveiliger G4S.

Omzetgroei 2011: -1,1%

Aantal schoonmaakbedrijven: 11.040

▶ waarvan reiniging van gebouwen: 61,2%

Aandeel bedrijven tot 5 werknemers: 84,7%

Aantal werknemers: circa 144.000

▶ waarvan circa 66% vrouw

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1,5%

www.osb.nlwww.servicemanagement.nlwww.vsr-org.nlwww.facility-network.nl

24

Page 27: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-6%

-4%

-2%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

2006 2007 2008 2009 2010 2011

%-g

roei

(j.o

.j.)

Omzet schoonmaakbedrijvenBBP-groei (r.as)Prijsontwikkeling schoonmaakdiensten

-25%

-20%

-15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Prod

uctie

kan

tore

n (j-

o-j %

gro

ei)

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

Leeg

stan

d in

% v

an v

oorr

aad

Productie kantoren (l.as)

Leegstand kantoren (in % van de voorraad)

56%

60%

61%

63%

62%

64%

23%

21%

21%

21%

22%

21%

15%

13%

13%

11%

11%

11%

5%

5%

5%

4%

4%

4% 1%

1%

1%

1%

1%

1%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

2007

2008

2009

2010

2011

2012

1 werkzame persoon 2-5 werkzame personen

5 tot 20 werkzame personen 20 tot 100 werkzame personen

100 werkzame personen of meer

0

50

100

150

200

250

300

350

400

0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000 14.000 16.000 18.000Werknemers

Omze

t (x

1 m

ln E

UR)

grootte van bol = omzet per werknemer

Dolmans GroepHectasEWSuccesVLS Groep

= positie 2010

ISS Cleaning Services

Asito (geen 2011 cijfers)

CSU Cleaning Services

Hago Nederland

Gom Schoonhouden

Omzet onder druk in schoonmaakbranche

Productie kantoren neemt af en leegstand neemt toe

Het aantal eenmansbedrijven blijft toenemen

Autonome groei van schoonmaakbedrijven blijft moeilijk

Bron: CBS

Bron: CBS, DTZ Zadelhoff

Bron: CBS

Bron: Service Management

▶ De omzet van schoonmaakbedrijven staat onder druk. In de

tweede helft van 2011 heeft de branche te maken gehad met een

terugval in omzet. Over heel 2011 daalde de omzet met 1,1%.

▶ De daling van de omzet werd vooral veroorzaakt door een daling

van de vraag. De vraag is gedaald, onder invloed van een versobe-

ring van contracten van facilitaire diensten.

▶ Ook in 2012 zal de vraag onder druk blijven staan en ABN AMRO

gaat uit van een omzetdaling van 1,5%.

▶ De daling van de vraag heeft niet alleen te maken met de versobe-

ring van bestaande contracten. Ook de toenemende leegstand van

kantoren en de productiedaling draagt bij aan een dalende vraag.

▶ De leegstand bevond zich begin 2012 op 15% van de voorraad en

neemt structureel toe. De verwachting is dat gedurende 2012 dit

percentage verder zal oplopen.

▶ De productie van kantoren is al sinds februari 2010 aan het dalen.

Ook hier verwachten wij geen verbetering in 2012.

▶ In de laatste vijf jaar is het aantal bedrijven met 25% gestegen.

Vooral het aantal kleine bedrijven neemt jaarlijks sterk toe. De bran-

che is daarmee erg versnipperd: meer dan 75% van het aantal be-

drijven heeft maximaal 5 werknemers.

▶ De marktomstandigheden zijn daarmee verslechterd. De sterke

groei van het aantal bedrijven in combinatie met een dalende de

vraag naar schoonmaakdiensten, zorgt voor verdere druk op de

omzet per bedrijf. Voor 2012 verwachten wij hierin geen verdere

verbetering.

▶ De tien grootste schoonmaakbedrijven hebben een gezamenlijke

omzet van circa EUR 1,5 mrd, wat neerkomt op een marktaandeel

van circa 30%.

▶ Volgens de meest actuele cijfers is alleen ISS Cleaning Services in

omzet gekrompen in 2011. Toch blijft ISS de grootste.

▶ De bedrijven 5 t/m 10 zijn slechts licht gegroeid in omzet. De klein-

ste bedrijven van de branche hebben het meeste aan omzet

moeten inleveren.

25schoonmaakbedrijven

Page 28: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

uitvaartbedrijven Marktomstandigheden uitdagender en concurrentie neemt sterk toe

Druk op prijzen en marges houdt aan: opkomst lowbudget uitvaarten

Voorfinanciering neemt toe, goed werkkapitaalbeheer nodig

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

Tot de uitvaartbranche behoren bedrijven die zich bezighouden met het

verzorgen van begrafenissen en/of crematies. De branche kent een

aantal belangenbehartigers. Deze brancheorganisaties zijn het aan-

spreekpunt voor stakeholders, zorgen voor de informatievoorziening,

verzorgen de collectieve reclame-uitingen en de CAO. Sinds december

2006 heeft de branche een Keurmerk Uitvaartzorg ten behoeve van

kwaliteitsborging. Demografische ontwikkelingen vormen een belang-

rijke basis voor de omzetprognoses in de uitvaartbranche.

De onverwachte daling van het aantal sterfgevallen sinds 2003, is vanaf

2009 omgeslagen naar een stijgende trend. Sinds 2009 is het aantal

sterfgevallen gegroeid met 3,7%. Dit is weliswaar een gunstige

ontwikkeling voor de uitvaartbranche, maar nog steeds ligt het aantal

sterfgevallen 2,2% onder de piek van 2002. Met de daling van het

aantal sterfgevallen zijn ondernemers in deze branche op zoek gegaan

naar alternatieve inkomstenbronnen, zoals uitvaartpolissen. De verkoop

van uitvaartpolissen staat echter de laatste jaren onder druk, omdat

deze markt grotendeels verzadigd is. Tegelijk met de daling van het

aantal sterfgevallen, groeide ook het aantal bedrijven en vestigingen.

Daarmee werden de marktomstandigheden uitdagender en nam de

concurrentie toe. Dit zorgde niet alleen voor een druk op prijzen voor de

gangbare basisdiensten, ook ontpopten zich aan de onderkant van de

markt allerlei uitvaartalternatieven met goedkope crematie- en

begrafenispakketten. Dit komt vooral doordat de branche laagdrempelig

van aard is. Er is niet veel voor nodig om een bedrijf te starten. Vooral de

groei van het aantal zelfstandigen is opvallend. Met de komst van deze

nieuwe spelers kreeg de branche meer elan, mede dankzij de nieuwe

en soms ook innovatieve methoden en technieken die werden

geïntroduceerd. Ook door het aangaan van nieuwe (soms branche-

vreemde) samenwerkingsverbanden (bijvoorbeeld met de zorgsector),

kunnen bedrijven groei realiseren.

De gezondere levensstijl van Nederlanders en betere medische tech-

nieken zullen de branche parten blijven spelen. Ook de komende jaren

zal dit de groei van het aantal sterfgevallen sterk beïnvloeden. Be-

staande prognoses van het aantal sterfgevallen bieden weinig houvast.

De druk op prijzen en marges zal aanhouden in 2012 dankzij de sterke

concurrentie en de groei van het aantal aanbieders van lowbudget uit-

vaartdiensten. De aanhoudende margedruk vraagt van ondernemers

om hun bedrijfsprocessen zo efficiënt mogelijk in te richten en een

sterke focus op kosten zal hierbij onontbeerlijk zijn. Ook zullen onder-

nemers blijven zoeken naar nieuwe manieren voor aanvullende dienst-

verlening richting klanten, om zo de omzet en marges op peil te

houden. Hierbij moet wel aandacht blijven voor klantgerichtheid, be-

trokkenheid en persoonlijk contact, want voor deze branche blijven dit

belangrijke aspecten van het ondernemen. Het is bovendien voor on-

dernemers van belang om de transparantie richting de klant te verho-

gen. In deze branche wordt veelal door ondernemers aan voorfinancie-

ring gedaan. Bedragen van volledige uitvaarten worden in sommige

gevallen voorgeschoten, terwijl de betaling van de factuur door nabe-

staanden soms enkele maanden op zich laat wachten. Voor minder

liquide ondernemers kan dit een risico voor de continuïteit van het

bedrijf vormen. Hier geldt dat goed werkkapitaalbeheer deze risico’s

aanzienlijk kan verminderen en de geldstromen in kaart kan brengen.

Aantal vestigingen: 1.545

▶ waarvan in Zuid-Holland:16,9%

▶ waarvan in Gelderland: 13,9%

▶ waarvan in Noord-Brabant: 13,1%

Sterftecijfer 2011: 139.204

▶ groei t.o.v. 2010: +2,3%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: 3,0%

www.uitvaart.orgwww.keurmerkuitvaartzorg.nlwww.bgnu.nlwww.lvc-online.nl

26

Page 29: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

80

90

100

110

120

130

140

150

1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012

Aant

al s

terft

geva

llen

(x1.

000)

10

11

12

13

14

15

16

17

Bevo

lkin

g N

L (x

1.0

00.0

00)

Aantal sterfgevallen per jaar Bevolking (r.as)

7%

21%

10%

6%

2%

2%

2%

-10%3%

3,3%

6%

-4%

-53%

-24%

-9%

-3%

-60% -50% -40% -30% -20% -10% 0% 10% 20% 30%

Verzekeraars 16-20

Verzekeraars 11-15

Verzekeraars 6-10

Nivo Uitvaart

Axent

Yarden

Monuta

Dela

Groei 2009-2010 Groei 2008-2009

75

35

76

84

87

77

92

109

108

94

96

100

0 20 40 60 80 100 120

Groningen

Friesland

Drenthe

Overijssel

Flevoland

Gelderland

Utrecht

Noord-Holland

Zuid-Holland

Zeeland

Noord-Brabant

Limburg

Gemiddeld aantal sterfgeval per vestiging uitvaartverzorging

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

Aant

al s

terfg

eval

len

gemiddelde

Groningen Friesland

Drenthe

Overijssel

Flevoland

Gelderland

Utrecht

Noord-Holland

Zuid-Holland

Zeeland

Noord-Brabant

Limburg

0 50 100 150 200 250 300Aantal vestigingen

Aantal sterfgevallen neemt per jaar weer toe

Brutopremie van de top-20 uitvaartverzekeraars groeit in 2010

Aantal sterfgevallen per vestiging in Noord-Holland het grootst

Dichtheid vestigingen/sterfgevallen in Zuid-Holland grootst

Bron: CBS

Bron: AM Jaarboek

Bron: CBS

Bron: CBS

▶ Het aantal sterfgevallen liep in 2004 scherp terug en dit bleef niet

zonder gevolgen voor ondernemers. De omzet nam af en kostenef-

ficiency kwam hoog op de agenda. Sinds 2009 groeit het aantal

sterfgevallen per jaar echter weer.

▶ Onder druk van een lager aantal sterfgevallen per bedrijf en daar-

mee een toenemende druk op de omzet uit de kernactiviteiten,

gaan bedrijven op zoek naar alternatieve omzetbronnen, zoals op

het gebied van uitvaartverzekeringen.

▶ Nederland kent drie grote uitvaartverzekeraars (DELA, Monuta en

Yarden) en daarnaast een groot aantal kleine aanbieders van uit-

vaartverzekeringen. De vijf grootste uitvaartverzekeraars vertegen-

woordigen ruim 60% van de markt.

▶ Fiscale en beloningsmaatregelen hebben ertoe geleid dat de om-

zetgroei onder druk is komen te staan. De omzet is in 2010 scherp

gedaald mede dankzij de introductie van provisietransparantie.

▶ Wat betreft het gemiddelde aantal sterfgevallen per vestiging

ontlopen Noord- en Zuid-Holland elkaar niet veel. Limburg volgt op

de voet met gemiddeld 100 sterfgevallen per vestiging.

▶ Het gemiddelde voor Nederland ligt op 86 sterfgevallen per

vestiging.

▶ Hekkensluiter is Friesland. Deze provincie heeft een overschot in

uitvaartverzorging, gezien het relatief lage aantal sterfgevallen per

jaar. Het starten van een bedrijf is hier minder kansrijk.

▶ De meeste sterfgevallen vinden plaats in Zuid-Holland, terwijl er in

Flevoland het minste aantal sterfgevallen zijn te vinden. Gerela-

teerd aan de bevolking per provincie zien we een hoog aantal over-

ledenen in Limburg en Zeeland.

▶ Uitvaartbedrijven in de provincies die onder de gemiddelde-lijn

liggen hebben minder sterfgevallen per jaar te verwerken dan be-

drijven die boven de lijn liggen. Zuid-Holland en Friesland zijn duide-

lijke uitschieters.

27uitvaartbedrijven

Page 30: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

uitzendbureaus Payrollingactiviteiten sterk gegroeid, uitzendbureaus liften mee

2012 een uitdagend jaar voor de uitzendbranche

Profileren op specialistisch uitzenden heeft betere groeipotenties

Branchebeschrijving

Trends en ontwikkelingen

Onze visie

Kerngegevens Websites

Uitzendbureaus zijn dienstverleners die op commerciële basis arbeids-

krachten verhuren en detacheren aan bedrijven en instellingen, maar

die ook aan arbeidsbemiddeling doen. Er zijn twee koepelorganisaties

in de uitzendbranche: de NBBU, gericht op het MKB en de ABU, die

meer algemeen georiënteerd is. In de uitzendmarkt opereren naast

veel kleine organisaties met één of enkele vestigingen, ook grote par-

tijen zoals Randstad en USG People, die internationaal actief zijn.

De crisis van 2008-2009 heeft de branche veel schade toegebracht en

het aantal faillissementen onder vooral kleine uitzendbedrijven lag hoog.

Het merendeel van de middelgrote en grote uitzendbureaus had nog re-

latief voldoende financiële buffer om de conjuncturele neergang te door-

staan. In het Nederlandse bedrijfsleven was de financiële weerbaarheid

destijds eveneens groot en dit stelde hen in staat om niet meteen al het

boventallig vast personeel te ontslaan. En omdat vlak voor de crisis de

arbeidsmarkt nog krap was, namen veel bedrijven niet het risico om

vakbekwaam personeel te ontslaan dat in een later stadium weer hard

nodig zou zijn. De flexibele schil werd direct afgebouwd en daarmee

ging de uitzendbranche een lange periode met omzetkrimp tegemoet.

Bij opdrachtgevers heeft de crisis echter bijgedragen aan het besef dat

een flexibele schil grote voordelen kan hebben. Het is dan ook niet

vreemd dat in de periode 2010-2011 als eerste juist met flexwerkers in

zee werd gegaan. Het bleek een goed instrument om de vaste kosten

te reduceren en bovendien flexibel te blijven, zodat in de toekomst snel

op veranderende marktomstandigheden kan worden gereageerd. Maar

ten behoeve van de flexibele schil werd niet alleen een beroep gedaan

op uitzendbureaus, ook payrolling en zzp’ers werden ingezet. De payrol-

lingactiviteiten zijn daarmee sterk gegroeid. Inmiddels hebben ook veel

uitzendbureaus hun eigen payrollinglabel en raakt dit segment nu lang-

zaam verzadigd.

De economische omstandigheden bieden voor de uitzendbranche geen

gunstige vooruitzichten voor 2012. De overheidsinvesteringen zullen in

2012 een forse min laten optekenen. Verder zullen het consumenten-

vertrouwen en de bestedingsbereidheid verder dalen door het slechte

economische sentiment en het vermogensverlies op aandelen en in de

huizenmarkt. ABN AMRO verwacht dat de werkloosheid verder zal

oplopen. Dit maakt 2012 voor de uitzendbranche een uitdagend jaar.

Bovendien werken allerlei andere krachten op de markt voor flexwerkers

in, zoals de vergrijzing, de sterke groei van het aantal uitzendbureaus en

zzp’ers, de toenemende samenwerking in zowel binnen- als buitenland,

de druk op de bruto marge en de noodzaak tot meer onderscheidend

vermogen. Maar zodra de economie weer aantrekt, verwachten wij dat

opdrachtgevers weer als eerste een beroep op uitzendbureaus zullen

doen. De voorlopende economische indicatoren lijken erop te wijzen dat

we het ergste hebben gehad en ABN AMRO verwacht dat de economie

weer zal groeien in de tweede helft van 2012, maar hard zal dit nog niet

gaan. Het lijkt er overigens op dat de propositie van generalisten in dit

stadium verder zal verzwakken. Profileren op specialistisch uitzenden

heeft betere groeipotenties, met name in de segmenten techniek en

zorg. Autonome groei blijft moeilijk realiseerbaar en de middelgrote en

grote bedrijven zullen zich nadrukkelijker toeleggen op fusies en

overnames.

Omzetgroei 2011: +8,2%

Aantal uitzendkrachten: 734.000

Aantal bedrijven 2012: 3.745

▶ groei sinds 2007: 31,2%

Bedrijven tot 10 werknemers: 2.235

▶ aandeel: 59,7%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -3,0%

www.abu.nlwww.nbbu.nlwww.flexmarkt.nlwww.rwi.nl

28

Page 31: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

-30

-20

-10

0

10

20

30

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

%-g

roei

(j.o

.j.)

-6

-4

-2

0

2

4

6

BBP-

groe

i (j.o

.j.)

CBS omzetontwikkelingABU omzetontwikkelingGemiddelde omzetontwikkeling uitzendbranche (ABU/CBS)BBP-groei (r.as)

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2008 2009 2010 2011 2012

%-g

roei

(j.o

.j.)

Groei omzet administratieve sector Groei omzet medische sector

Groei omzet industriele sector Groei omzet technische sector

-40

-30

-20

-10

0

10

20

30

40

2007 2008 2009 2010 2011 2012

%-g

roei

(j.o

.j.)

35

40

45

50

55

60

65

Inde

x

Omzetontwikkeling industrie (l.as)Groei uitzendomzet industrie (l.as)PMI (index >50 = meer activiteit), r.as

0,0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

0,9

1,0

Aant

al v

acat

ures

op

aant

al w

erkz

oeke

nde

Arbeidsmarkt zeer ruim

Ruim

Gemiddeld

Krap

Arbeidsmarkt zeer krap

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Omzetgroei uitzendbranche staat onder druk

Vertraging in omzetgroei in alle sectoren

Vertraging in industrie leidt tot vertraging in uitzendomzet

Arbeidsmarkt blijft voorlopig nog ruim

Bron: ABU, CBS

Bron: ABU

Bron: ABU, NEVI, CBS

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

▶ De omzet is in 2011 gestegen met 8,2%. Ten opzichte van de om-

zetgroei in andere branches in de dienstensector is dit een goed

resultaat. De neerwaartse groeitrend, parallel aan de economische

ontwikkelingen, is echter een punt van zorg.

▶ De onzekerheid bij bedrijven in 2012 speelt de branche parten. Be-

drijven geven de voorkeur aan kostenefficiency boven nieuwe in-

vesteringen. Bezuinigingen zullen plaatsvinden in de flexibele schil,

ten koste dus van het aantal uitzendkrachten.

▶ De administratieve sector heeft te verduren gehad van de recessie

2008-2009. Door reorganisaties en automatisering zijn veel func-

ties komen te vervallen. In de medische sector hebben de bezuini-

gingen grote impact. De vraag naar zorg zal echter op lange termijn

gunstig blijven.

▶ De vergrijzing onder technisch personeel is groot en daarmee

worden op de langere termijn tekorten verwacht. De industrie

heeft te kampen met ongunstige omstandigheden in eindmarkten,

vooral in Europa.

▶ Circa 20% van alle uitzendkrachten is werkzaam in de industrie.

Personeelskrapte doet zich in de industrie vooral voor in een

aantrekkende economie.

▶ Op het moment dat de conjunctuur aantrekt, neemt de vraag naar

industrieel personeel toe en daarmee de vraag naar

uitzendkrachten.

▶ De omzet in de industrie stagneert fors in 2012. Dit wordt sterk

bepaald door de recessie in de eurozone. Bedrijven die afhankelijk

zijn van deze regio, hebben daar het meest last van.

▶ Sinds 2009 is de arbeidsmarkt ruim. Het aantal werkzoekenden

neemt harder toe dan het aantal banen.

▶ De arbeidsmarkt biedt geen gunstig perspectief vanwege private

en publieke bezuinigingen. Het aantal vacatures bij bedrijven ligt

hoger dan het aantal vacatures bij de overheid.

▶ Vanwege de recessie zal de werkloosheid in 2012 oplopen tot

6,5% van de beroepsbevolking. De banengroei zal beperkt blijven

en hiermee blijft de arbeidsmarkt ook gedurende 2012 ruim.

29uitzendbureaus

Page 32: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

leeswijzer

Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de branche-

analyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel

gebruikte termen.

De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de

eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:

De eerste pagina van de brancheanalyse

▶ Drie bullets

De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse

weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting

van de brancheanalyse weergegeven.

▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’

Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving

en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van

de branche worden hierin beschreven.

▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’

Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige

ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in

veel gevallen tussen maart 2011 en maart 2012. In dit blok wordt

in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de

huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.

▶ Het blok ‘Onze visie’

Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de

sector economen van ABN AMRO Sector Research. De analyse

heeft betrekking op het huidige jaar (2012) en in sommige

gevallen het komende jaar (2013).

▶ Het blok ‘Kerngegevens’

Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest

relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de

branche. De gegevens hebben betrekking op 2011, tenzij anders

vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik

gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik

gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere

bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en

adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheids-

instanties (waaronder product- en bedrijfschappen, ministeries).

De tweede pagina van de brancheanalyseOp de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier

verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van

de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In

veel gevallen heeft ABN AMRO Sector Research eigen

bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens

van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke

bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.

De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische

ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen

worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,

exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven,

werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.

Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?In de figuren treft u regelmatig een letter ‘r’ of ‘v’ achter het

jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op basis

van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011 is een

inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat voor

voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende sector

econoom van ABN AMRO Sector Research.

30

Page 33: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

Veel gebruikte termen, inclusief definitiesTot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel

gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens

ABN AMRO.

▶ Definitie ZZP

ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers

die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar

de term ‘freelancer’.

▶ Definitie MKB

MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie

hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte

tabel:

Categorie onderneming Werknemers Jaaromzet of jaarlijks

balanstotaal

middelgroot < 250 ≤ € 50 mln. ≤ € 43 mln.

klein < 50 ≤ € 10 mln. ≤ € 10 mln.

micro < 10 ≤ € 2 mln. ≤ € 2 mln.

▶ Definitie FTE

FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een

volledige werkweek van 38 uur.

▶ Definitie BBP

Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land

geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.

31leeswijzer

Page 34: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

colofon

De Visie Op Zakelijke Dienstverlening is een uitgave van ABN

AMRO. Het rapport is geschreven door ABN AMRO Sector

Research op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.

Sectoranalyse Casper Burgering ([email protected])

Senior Sector Econoom

ABN AMRO Sector Research

Macro economische analyseNico Klene ([email protected])

Senior Econoom

ABN AMRO Economisch Bureau

InterviewJoep Auwerda

Journalist/tekstschrijver

Fotografie interviewRon Offermans

Commercieel contactHan Mesters (020-3433219)

Sector Banker Zakelijke Dienstverlening

ABN AMRO Sector Advisory

DistributieWebsite: www.abnamro.nl/zakelijkedienstverlening

Telefoon: 0900-0024 (e 0,10 per minuut)

Disclaimer

De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door

ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorg-

vuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch

ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk

worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuist-

heden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in

dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden

gewijzigd.

© ABN AMRO, mei 2012

Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van

tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt ver-

meld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet

toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen

van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 27 april 2012.

32

Page 35: Visie op Sectoren Zakelijke Dienstverlening 2012

0900 - 0024 (E 0,10 per minuut)abnamro.nl/sectoren

AA 6

587

G ©

05-

12