Download - VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

Transcript
Page 1: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

VCAVCA

voor operationelen

ModuleELEKTRICITEIT

Jacobs LudoTechnisch Instituut H.Hart

Hasselt

Page 2: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRICITEIT

• Eenvoudig in gebruik

• Niet meer weg te denken in onze maatschappij

• Gevaarlijk bij ondoordacht gebruik– Risico’s: welke?– Veiligheidsmaatregelen?

Page 3: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

EENHEDEN / GROOTHEDEN

• StroomsterkteStroomsterkte– Is het verplaatsen van elektronen– Symbool: II– Eenheid: AA (Ampère)

• SpanningSpanning– Is de kracht (druk) waarmee de elektronen

worden rond gestuurd in de kring– Symbool: UU– Eenheid:VV (Volt)

Page 4: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

EENHEDEN / GROOTHEDEN

• WeerstandWeerstand– Is de tegenstand welke de elektrische stroom

ondervindt doorheen de elektrische stroomkring. Deze weerstand zorgt ervoor dat de stroom(sterkte) niet te groot wordt

– Symbool: RR– Eenheid: ΩΩ (Ohm)

Page 5: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

DE WET VAN OHM

I

UR

R

UI

of

of

RIU .

Page 6: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

DE WET VAN OHM

• BESLUITEN– Bij gelijkblijvende U :

• I als R en • I als R

– Bij gelijkblijvende R:• I als U en• I als U

I=UR

Page 7: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRISCH VERMOGEN

IUP . Gevolg:

Als U = en I dan zal P

RIP .2 Gevolg:

Als R = en I dan zal P

oververhitting!

Page 8: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRICITEIT - MENS• INVLOEDSFACTOREN I door lichaam

• R lichaam (Rm)

• R huid (Rc)

• Aanrakingsoppervlak(Rc)

• R plaats waar je staat(Rma)

(hout – ijzer)

Rc

Rm

Rma

Page 9: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

R= Klein

I= Groot

R= groter

I= Kleiner

R= Groot

I= Klein

Page 10: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRICITEIT - MENS

• SOORTEN SPANNING– Wisselspanning ~ vb. 230V / 50Hz

• 50 wisselingen per seconde

– Gelijkspanning ~ • stroomt steeds in dezelfde richting

* Wisselspanning is gevaarlijker (bij dezelfde spanning) dan gelijkspanning

Page 11: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRICITEIT - MENS

• BIJKOMENDE INVLOEDSFACTOREN

– Duur van het contact (kort – lang)

– Gevolgde stroomweg• Vinger – vinger• Hand - voet (via hart !!)• …

0.4

1.5

1

Page 12: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

INVLOED van de grootte van de stroom(1)

STROOM FYSIOLOGISCHE REACTIES0,01 – 1 mA Kriebeling in de hand

1 – 5mA Gevoel in de hand verdwijnt/ lichte verstijving van de hand en de onderarm

5 – 15mA Krampvorming in de hand en onderarm. Een in de hand gehouden geleider kan nog nauwelijks losgelaten worden.

15 – 25mA Krampvorming verhoogd. De geleider kan niet meer losgelaten worden.

25 – 50mA Verhoging van de bloeddruk. Hartslagritme wordt onregelmatig. Omkeerbare stilstand van het hart.

Page 13: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

INVLOED van de grootte van de stroom(2)

STROOM FYSIOLOGISCHE REACTIES50 - 80mA Verlies van het bewustzijn

80 mA – 3A Verlies van het bewustzijn. Hartkamerfibrilatie (t>0,3sec)

> 3A Verhogen van de bloeddruk. Hartslagritme wordt onregelmatig. Onomkeerbare stilstand van het hart. Meestal verlies van het bewustzijn.

Page 14: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRICITEIT - MENS• RISICO’s en ONGEVALSONDERZOEKRISICO’s en ONGEVALSONDERZOEK

– oorzaken:• Defecte of slechte machines, toestellen en leidingen

• Slechte of ontbrekende aardverbindingen

• Foutieve aanleg of montage

• Indirecte of directe aanraking van delen die onder spanning staan

• Verkeerd gebruik van elektrische installaties en/of materialen

• Onoplettendheid, onachtzaamheid en onwetendheid

Page 15: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

Brand

Explosie

Reactie/ val

Risico’s van elektriciteit voor de mens en omgeving

Elektrocutie

ElektriseringVerbranding

Page 16: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

VLAMBOGEN en EXPLOSIE• ELEKTRISCHE BOOG

– De lucht tussen 2 punten wordt geleidend t.g.v. de hoge spanning

• Kortsluiting

• EXPLOSIE

– T.g.v. warmte (warmte, oververhitting, …) en

explosief mengsel explosie

Page 17: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

PREVENTIE

• Elektriciteit is onzichtbaar (maar wel gevaarlijk en voelbaar)

• Hoe gevaren uitschakelen?– Risico’s uitschakelen– Collectieve bescherming– Veiligheidsspanning

Page 18: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

RISICO’s UITSCHAKELEN

• Werken zonder elektriciteit– Andere risico’s (vb. pneumatisch, oliedruk, …)

• Spanningsloos werken– Procedure volgen (= belangrijke 8{vitale5})

• Uitschakelen;

• Vergrendelen;

• Meten;

• Afschermen;

• Kortsluiten en aarden.

Page 19: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

19

DE VITALE 5

1. Vrijschakelen (buiten spanning stellen)

2. Vergrendelen tegen terug inschakelen (plaatsen van een slot)

3. Meten van het spanningsloos zijn (testen op aan-/afwezigheid van spanning)

4. Aarden en kortsluiten (op veilige wijze, volgens goed vakmanschap)

5. Afbakenen van de werkzone (afschermen, waarschuwingsbord)

Page 20: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

1

De vitale 5

2

3

4

Spanning niet

inschakelen

Men werkt op het net !!!

5

Page 21: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

SPANNINGSLOOS WERKEN

• Uitzondering– Dringende noodzaak ENEN– Werkverantwoordelijke geeft schriftelijke

toestemming– Installatie is geschikt om werken onder

spanning uit te voeren– Aangepaste maatregelen genomen

Page 22: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

COLLECTIEVE BESCHERMING

• Fysieke afscherming belet het aanraken van onder spanning staande delen– Vb.

• Schakelkast (beschermingsgraad – zie verder)

• Omhulsel wasmachine

• Verwijdering (hoogspanningslijn)

• Isolatie (= niet geleidend materiaal)– Vb. draden, kabels, …

Page 23: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

BESCHERMINGSGRAAD

• Voorstelling IP XYZ• Omschrijving:

– Is de bescherming tegen het aanraken van onder spanning staande delen door

• mens• materiaal

– en de bescherming tegen het binnendringen van vreemde vaste voorwerpen ENEN

– bescherming tegen het binnendringen van vloeistoffen

Page 24: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

BESCHERMINGSGRAAD

• Voorbeeld– IP 445

• 1ste cijfer (4): binnendringen van vaste delen >1mm

• 2de cijfer (4): binnendringen van vocht – waterprojecties uit alle richtingen

• 3de cijfer (5): schokbestendigheid

Page 25: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

COLLECTIEVE BESCHERMING

• Isolatie– Enkelvoudig– Bijkomende – Dubbele isolatie

• Symbool:

Page 26: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

COLLECTIEVE BESCHERMING

• AardingAarding

– Is een verbinding van de uitwendige metalen delen van

elektrische toestellen met de aarde

– DOEL:

• Aanraakbare geleidende delen op aardpotentiaal brengen

• Bij een isolatiefout de kans op elektrocutie verkleinen

• EquipotentiaalverbindingEquipotentiaalverbinding

– Alle geleidende metalen delen van de installatie worden

met mekaar verbonden en vervolgens met de aarde

Page 27: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

27

M

Goede aarding

Slechte aarding

Geen aarding

Veel stroom

Minder stroom

Niets

Weinig stroom

Alles

Veel stroom

Page 28: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

COLLECTIEVE BESCHERMING

• AardlekschakelaarAardlekschakelaar

– Doel: de elektrische installatie onderbreken bij

een te grote lek- of foutstroom

– Gevolg: beveiliging tegen onrechtstreekse

aanraking van onder spanning staande delen

– Is geen beveiliging tegen overstroom of

kortsluiting

Page 29: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

COLLECTIEVE BESCHERMING

• ZEKERING - BEVEILIGINGSAUTOMAAT

– Doel: beveiliging tegen overbelasting (kleine

overstromen) en kortsluiting (grote overstromen)

– Is geen beveiliging van de mens tegen

elektrocutiegevaar!!

– Is een beveiliging van de installatie

Page 30: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

COLLECTIEVE BESCHERMING

• VEILIGHEIDSSPANNINGVEILIGHEIDSSPANNING

– Veiligheidsspanning is een spanning die zo laag is

dat de aanraking ervan ongevaarlijk is

• Droge omstandigheden: 50V ~ of 120V=

• Zeer Lage VeiligheidsSpanning (ZLVS)

– 12V= vochtige omgeving

Page 31: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

STATISCHE ELEKTRICITEIT

• Ontstaat bij wrijving tussen 2 NIET geleidende stoffen– Mens: schrikreactie gevolg: val, …– Installatie: vonkoverslag ontploffing

Page 32: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

STATISCHE ELEKTRICITEITMOGELIJKE SITUATIES

– Lopen over nylon vloerbedekking– Wrijven over kunststof– Kleding die wrijft over menselijk lichaam– Verfspuiten en gelijkaardige activiteiten– Laden en lossen van poeder– Pneumatisch transport van poeders en korrels in

mengers en doseersluizen van weegbunkers– Opstijgende gas- of dampbellen die turbulentie

veroorzaken– Stromen van olie door een leiding naar een tank– Uitstromen uit leidingen– Gebruik van drijfriemen

Page 33: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

STATISCHE ELEKTRICITEITHoe beperken?

– Antistatisch schoeisel en kledij dragen– Aarding aanbrengen– Equipotentiale verbindingen bij het overtappen

en bij assemblage van elektronische toestellen– Metaalvezels verwerken in het product– De relatieve vochtigheid verhogen (>65%)– Plaatselijk afzuiging (onder de onderste

explosiegrens)

Page 34: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

STATISCHE ELEKTRICITEITTransport van vloeistoffen en gassen

Specifieke maatregelen

– Stroomsnelheid van de vloeistof beperken

– Pijpleidingen, apparatuur en tanks aarden

– Bij lossen of laden, eerst de aardkabel aanbrengen (equipotentiaalverbinding)

– De valhoogte van het product beperken

– Antistatische dope toevoegen

– Bij verfspuiten of gritstralen: apparatuur aarden en de stroomsnelheid beperken

– Stikstof in plaats van lucht als drijfgas gebruiken bij pneumatisch transport

Page 35: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRISCH MATERIEEL

• Haspels en verlengsnoeren– Gebruik de juiste leidingdikte (i.f.v. stroom-

sterkte)– Het aangesloten vermogen < toegelaten

vermogen van de haspel– Haspel volledig afrollen Inductie

Page 36: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRISCH MATERIEEL

• Elektrisch materieel– Elektrisch aangedreven arbeidsmiddelen

moeten volgens de VCA-richtlijnen jaarlijks nagekeken worden – aandachtspunten:

• Goede werking• Staat van onderhoud• De mate van elektrische veiligheid• Aanwezige veiligheden• Invoeringen van kabels in stekkers en in het

apparaat

Page 37: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

ELEKTRISCH MATERIEEL

• Elektrisch materieel– Beschadigde snoeren, haspels en stopcontacten

onmiddellijk vervangen– Elektrisch draagbaar handgereedschap: dubbele

isolatie• !! Geen beveiliging tegen vocht !!• CE- markering dragen

– De aarding van verplaatsbare elektrische installatie en de aansluitpunten op werfinstallaties en mobiele installaties moet gecontroleerd worden

Page 38: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

KWALIFICATIESBETEKENIS BA

• BA staat voor bekwaamheid van personen voor

het werken aan elektrische installaties

• In het AREI zijn de voorwaarden vastgelegd

waaronder de toekenning van de codificatie mag

gebeuren

Page 39: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

BA - CODIFICATIECode OMSCHRIJVING Voorwaarden Voorbeelden

BA1 GEWONE

Niet heronder geclassificeerde personen

Lokalen voor huishoudelijk of analoog gebruik. Lokalen gewoonlijk toegankelijk voor het publiek.,…

BA2 KINDEREN

Kinderen die zich bevinden in de voor hen bestemde lokalen

Kinderbewaarplaatsen en kinderkribben, …

BA3 GEHANDICAPTEN

Personen die niet over al hun fysische of geestelijke vermogens beschikken

Rusthuizen voor invaliden, ouderlingen of mentaal gehandicapten,…

BA4 GEWAARSCHUWDENBA5 VAKBEKWAMEN

Page 40: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

CODIFICATIE: BA4

• GEWAARSCHUWDEN– zijn personen die:

• ofwel voldoende onderricht werden aangaande de elektrische risico's verbonden aan de hen toevertrouwde werkzaamheden

• ofwel permanent bewaakt door een vakbekwaam persoon tijdens de hen toevertrouwde werkzaamheden

• teneinde de aan elektriciteit verbonden risico's tot een minimum te herleiden

Page 41: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

CODIFICATIE: BA5• VAKBEKWAMEN

– zijn personen die:• via kennis, verkregen door opleiding of ervaring, de

gevaren verbonden aan de uit te voeren werkzaamheden zelf kunnen inschatten en maatregelen kunnen bepalen; teneinde de specifieke risico’s te elimineren of tot een minimum te beperken.

• Voorbeelden:– Elektrotechnici en ingenieurs belast met de uitbating van

elektrische installaties;

– Leerkracht in zijn lokaal

– ….

Page 42: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

Kwalificaties

• Voor het werken aan elektrische

installaties en voor het betreden van

lokalen van de elektrische dienst,

MOET minstensminstens iedereen BA 4BA 4 zijn

Page 43: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

VOORBEELDVRAAG 1

• Wat is het effect van een grotere spanning bij elektriciteit– a) de weerstand tussen de contactpunten wordt

kleiner– b) de stroom die via het contact loopt is groter– c) de stroom die via het contact loopt is kleiner

• Antwoord:

– bb

Page 44: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

VOORBEELDVRAAG 2

• Welke factor beïnvloedt de grootte van de stroom bij een stroomdoorgang door het lichaam?– a) Het gewicht, hoe zwaarder de persoon des te groter

de stroom

– b) De dikte van de huid: hoe dikker de huid des te groter de stroom

– c) Het aanrakingsoppervlak: hoe groter het aanrakingsoppervlak des te groter de stroom

• Antwoord:

– cc

Page 45: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

VOORBEELDVRAAG 3

• Vanaf welke lekstroom moet de aardlekschakelaar (differentieelschakelaar) op een werf de stroom onderbreken?– a) 3 mA– b) 30mA– c) 75mA

• Antwoord:– bb

Page 46: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

VOORBEELDVRAAG 4

• Tegen wat beschermt een automaat of zekering in een elektrische installatie?– a) elektrocutie– b) kortsluiting– c) statische elektriciteit

• Antwoord:

– bb

Page 47: VCA VCA voor operationelen Module ELEKTRICITEIT Jacobs Ludo Technisch Instituut H.Hart Hasselt.

VOORBEELDVRAAG 5

• Welke personen vallen onder de categorie “gewaarschuwde BA4”?– a) gewone werknemers– b) ingenieurs en hoog gekwalificeerde technici

bekend met de elektrische installatie– c) uitbatings- en onderhoudspersoneel van

elektrische installaties

• Antwoord:

– cc