13 spectrumde Stentor

Zaterdag 27 oktober 2012

D uizenden mensen komen in dewinter naar de Noorse stadTromsø – een paar honderd kilo-meter boven de poolcirkel – omhet noorderlicht te zien. Ze heb-

ben er veel geld voor over om het misschienwel mooiste natuurfenomeen op aarde te aan-schouwen. Sinds de NASA aankondigde dat de-ze winter het noorderlicht spectaculairderwordt dan de afgelopen vijftig jaar, zullen nogveel meer mensen hun koffers pakken. Wijgaan nu al naar de plek waar deze avond vol-gens het meteorologisch instituut het poollichthet best te zien is: het schiereiland Sommarøy.Vroeger keken mensen niet onbevangen naarhet noorderlicht, laat staan dat ze het opzoch-ten. Bij gebrek aan een wetenschappelijke ver-klaring voor het verschijnsel interpreteerden zehet in de context van hun cultuur. Vaak hielddat weinig goeds in. De Eskimo’s in Alaska haal-den de kinderen naar binnen als het poollichter was, ze geloofden dat het licht de hoofdenvan de jongsten als bal wilde gebruiken. Op deFaeröer geloofden de mensen dat het noorder-licht een bedreiging was voor de gezondheidvan de kinderen. Zwangere vrouwen in IJslandkeken liever niet naar het licht uit angst dathun baby’s scheel zouden worden.Professor Asgeir Brekke van de Universiteit vanTromsø, noorderlichtonderzoeker, verzameldemythes rond het noorderlicht. „Elk volk hadeen eigen theorie. Eskimo’s aan de Hudson Bayin Canada zagen het als iets positiefs. Hun voor-ouders zochten via het noorderlicht contactmet hen. Ze konden de paranormale communi-catie stimuleren door naar het licht te fluiten.„In veel landen, zoals Schotland, Zweden en bijNoord-Amerikaanse indianen, werden dewaaierende lichtschijnsels gezien als dansendegoden of geesten van vrouwen die als vrijgezelwaren gestorven. Vandaar de Schotse bijnaamvoor het noorderlicht, The merry dancers, en de

Zweedse benaming Polka. In het Noordzeege-bied dacht men dat het noorderlicht de reflectievan grote scholen haring in zee was, de naam‘haringlicht’ ontstond zo. Meest geaccepteerdwas het idee dat het noorderlicht een vuur was,vanuit een vulkaan onder de Noordpool.”In de bus naar Sommarøy tonen sommigen fo-to’s van eerdere noorderlichtervaringen. Ande-ren duwen hun neus tegen het raam, hopendals eerste een glimp van Norðurljós op te van-gen, zoals het noorderlicht door de Vikingenwerd genoemd. Maar behalve een paar sterrenis er nog niets te zien. Na anderhalf uur stopt debus, we zijn op Sommarøy. Met statieven en ca-mera’s onder de arm lopen we een heuvel op,tegen de ijskoude wind in, ploegend door eenhalve meter sneeuw. Nu begint het grote turen.Tromsø en omgeving is volgens kenners eenvan de beste plekken ter wereld om het noor-derlicht te zien, vanwege de ligging ten opzich-te van de magnetische Noordpool. De marke-ting van het product ‘noorderlicht’ is in elk ge-val prima. Zelfs actrice Joanna Lumley, bekendvan Absolutely fabulous, wordt ingezet. Zij maak-te een paar jaar geleden een persoonlijke docu-mentaire over haar reis naar het noorderlichtbij Tromsø. De excursie naar de plek waar ze ophaar rug in de sneeuw lag te genieten van hetpoollicht, is sindsdien zeer gewild.We zien vanaf een heuvel in het noordoosteneen vage, wittige schim boven de bergen ver-schijnen. Het kan een wolk zijn, maar plots ver-andert hij van vorm. De voorstelling begint.De eerste serieuze wetenschappelijke theorieënover het noorderlicht ontwikkelden zich vol-gens professor Brekke in de tijd van de Verlich-ting, begin achttiende eeuw. „Het spectaculairenoorderlicht dat op 6 maart 1716 boven heel cen-traal Europa, van Londen tot de Russisch-Pool-se grens, te zien was, gaf hiervoor het concretestartsein. Veel wetenschappers waren persoon-lijk getuige van dit natuurspektakel.”

Zoals de Engelse astronoom Edmund Halley(1656-1742). Hij schreef een verslag over zijn er-varing en begon het fenomeen te bestuderen.Halley was de eerste die het magnetische veldvan de aarde betrok bij een theorie over het ont-staan van het noorderlicht. Hij dacht dat dekern van de aarde bij de magnetische polen gro-te hoeveelheden stoom en giftige gassen delucht in blies, waardoor het noorderlicht ont-stond. Op meer plekken stortten wetenschap-pers zich op noorderlichtonderzoek en de enena de andere theorie ontstond. Zoals: samen-spel tussen atmosferen van de zon en de aardeveroorzaakte het noorderlicht (Jean-Jaques deMarain) en een elektrische reactie in de hogereatmosfeer (Benjamin Franklin). De Zweed An-ders Celsius kwam het dichtst in de buurt. Hijontdekte het verband tussen het noorderlichten het magnetische veld van de aarde, al beseftehij nog niet dat de activiteit van de zon een cru-ciale rol speelt bij het fenomeen. Dat werd pas150 jaar later ontdekt. Brekke: „In 1896 lanceer-de Kristian Birkeland op basis van laboratorium-experimenten en observaties het idee dat elek-trisch geladen deeltjes vanuit zonnevlekkenmet grote snelheid op de aarde afkomen endoor het magnetische veld worden afgebogennaar beide polen. Door de botsing met gassenin de atmosfeer wordt het licht veroorzaakt. Ditwas de belangrijkste doorbraak in het noorder-lichtonderzoek tot dan toe, het begin van hetdefinitieve wetenschappelijke antwoord op devraag wat het noorderlicht precies is.”Op een heuvel bij Tromsø vindt een wonder-baarlijk schouwspel plaats. De witte wolkentransformeren in groen en waaieren uit over dehemel. In tegenstelling tot wat in veel volksver-halen wordt beweerd, maakt het licht geen knis-perend geluid, maar is het doodstil. Hier endaar klinkt zachtjes unbelievable, anderen zijnvooral druk in de weer met hun camera’s. Men-sen poseren met het noorderlicht. Een trofee alsbewijs van een geslaagde ‘jacht’. Het natuurver-schijnsel dat velen eeuwenlang de stuipen ophet lijf joeg, is nu een toeristische attractie, diede hele komende winter voor het mooiste vuur-werk in 50 jaar zal zorgen. En voor nog meervolle bussen dan normaal.

www.tromsoguideservice.com (Arctic Guide Service)

reageren? spectrum@wegener.nl

Het mooiste

noorderlicht

� Het noorderlicht ontstaatdoor botsing van elektro-nen, protonen en heliumdie van de zon afkomstigzijn, met stikstof en zuurstofin de hogere atmosfeerlagenvan de aarde. Dat gebeurtbij de magnetische polenvan de aarde. Dus: hoe gro-ter de zonneactiviteit, deste meer noorderlicht.

� Het noorderlichtonderzoekblijft lopen. Prof. Brekke vanUniversiteit Tromsø: „We le-ren nog steeds veel van deverbanden tussen zonneacti-viteit en het noorderlicht.Maar het daadwerkelijke ef-fect van die enorme hoeveel-heden zonnedeeltjes opons leven op aarde kennenwe nog niet goed genoeg.”

Wie het magischenoorderlichtminstens één keerin het leven wil gaanbekijken, moet dezewinter z’n kansgrijpen. Het wordtmaandenlang eengroot lichtfeestboven de poolcirkel.Terwijl veel volkerener vroeger juistdoodsbang voorwaren en er voor opde vlucht sloegen.

door Imco Lanting foto NASA

Botsing