Download - SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

Transcript
Page 1: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

SPECIAL SCHOOL & SPORT

Bewegingsonderwijs is een essentieel onderdeel van het curriculum. Op de basisschool kan de

basis gelegd worden voor levenslang bewegen. Vooral in de middenbouw leren kinderen spe-

lenderwijs vaardigheden die nodig zijn om later überhaupt te kùnnen sporten. Inzet van een

vakleerkracht heeft een positief effect waarvan zowel de kinderen als het team direct prof-

iteren. In het voortgezet onderwijs maakt goed bewegingsonderwijs de school aantrekkelijker

voor alle leerlingen en biedt het sommigen een beroepsperspectief. Samenwerking met bu-

urtwerk en sportvereniging bewijst inmiddels haar meerwaarde in enkele pilots. Het resultaat

is een beter en ruimer aanbod op school en in de sportclubs, meer continue gebruik van

voorzieningen en op termijn een gezondere jeugd. School en sport: een winnend team.

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 1

Page 2: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

Bewegingsonderwijs is verplicht, in het basisonderwijsgewoonlijk twee maal driekwartier per week, in hetvoortgezet onderwijs een minimaal aantal uren per

jaar. Het is geen snoepje dat naar believen kan worden uit-gedeeld. Toch kan het vak beter gepositioneerd worden.Vanwege zijn intrinsieke waarde, maar ook omdat het bij-voorbeeld cognitief zwakke leerlingen een kans biedt ookeens ergens goed in te zijn. Een slechte rekenaar kan eengoede voetballer zijn. Of omdat het emanciperend werkt.Marokkaanse meisjes ontdekken via de sport bijvoorbeeldvaardigheden bij zichzelf, waar ze soms thuis totaal niet opaangesproken worden. En ontwikkelen door die ontdekkinghet bijbehorende zelfvertrouwen (zie pagina 6). Sport is ookeen goed vehikel voor de overdracht van normen en waar-den: fair play, samenwerken, leren verliezen.

Flexibiliteit

De vakleerkrachten bewegingsonderwijs zijn de afgelopenjaren in het basisonderwijs op veel plaatsen wegbezuinigd.De overheid probeert die trend nu te keren. Vanaf 2005 zijngroepsleerkrachten die van de pabo komen alleen nog be-voegd om gym te geven aan groep 1 en 2. Om les te mogengeven aan hogere groepen moeten ze een post-hbocursusvan 20 studiepunten gedaan hebben. De verwachting is datde vraag naar vakleerkrachten als gevolg van deze maatregelde komende jaren zal toenemen. En dat daarmee de kwaliteitvan het bewegingsonderwijs zal verbeteren.Dat is nodig, zegt Gert van Driel, voorzitter van de KVLO, deberoepsvereniging van leraren lichamelijke oefening. ‘Metname het bewegingsonderwijs in de middenbouw van debasisschool moet beter. Wil je kinderen optimale kansenbieden om later goed te kunnen bewegen - en daarmee al-lerlei gezondheidsrisico’s te helpen vermijden – dan moet jedaar beginnen. Kinderen van acht, negen jaar bevinden zichin een gevoelige leeftijd. Ze beschikken over een flexibiliteitdie nooit meer terugkomt. Ze leren spelenderwijs allerleivaardigheden, die ze later nodig hebben om veel diverse be-wegingen te kunnen uitvoeren.’

S P E C I A L

2 didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003

VakleerkrachtMet ingang van 2005 mogen pabo-gediplomeer-den alleen nog maar gymmen met de kleuters. De vraag naar vakleerkrachten zal daarom toe-nemen. Samenwerking met andere scholen kannuttig zijn. Afstemming met verenigingen en buurtwerk levert meerwaarde op. Goede voor-beelden uit Arnhem, Hoorn en Amsterdam. Pagina 5

Cricket op de havoSportlijn 6 is er in geslaagd veel leerlingen inDen Haag te laten sporten. Turkse meiden wer-den voetbalkampioen, Pakistani’s haalden decricket-top. Via school wisten velen vervolgensde weg naar sportclubs in de buurt te vinden. Deschool hield er leerlingen aan over die echt voorhùn Johan de Witt gaan. Sport verbindt.Pagina 8

VMBOIn Almere blijkt een nieuwe opleiding sport, dienstverlening & veiligheid een schot in deroos. Leerlingen staan in de rij en doen hun best.Eindelijk zien ze kans van hun hobby hun beroepte maken, op hun niveau. Een gouden greep.Pagina 11

MaterialenNieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tipsom samenwerking met buitenschoolse partnerstot een succes te maken. Het wiel is al eens uit-gevonden, dat hoeft niet meer.Pagina 14

Onderwijs I n h o u d

Levenslang bewegen is essentieel voor geluk en ge-zondheid. Niet minder belangrijk dan lezen enschrijven kortom, zeggen deskundigen. Daarom isschool de plek bij uitstek waar kinderen leren bewe-gen. Maar buurtwerk en sportvereniging staan klaarom te ondersteunen. En er komt geld beschikbaar.School & Sport, een winnend team.

HEI

NS

FOT

OG

RA

FIE

Bewegen is te belangrijk

Hoeveel jeugdsporters er precies in Nederland zijn, isonduidelijk. Volgens Maarten van Bottenburg van hetMulier Instituut is er een afname van het percentagejeugdleden op het totale ledenbestand van de sport-bonden. Ook in absolute aantallen jeugdleden was ervolgens hem sprake van een afname: van 1,64 miljoentot 1,49 miljoen. Maar wanneer de ontgroening/ver-grijzing van de samenleving wordt verdisconteerd,blijkt het percentage jongeren dat lid is van eensportvereniging juist licht gestegen. Waren er in 1980van iedere 100 jongeren 37 lid van een sportvereni-ging, anno 2000 waren dat er 38.

door Monique Marreveld

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 2

Page 3: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

S C H O O L & S P O R T

didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003 3

moet voortouw nemen

Bewegen is zo belangrijk dat je het niet aan het toeval kuntoverlaten, een sportieve ouder of opa, vindt Van Driel.‘Scholen vormen nu eenmaal de beste garantie voor een bre-de introductie van sport en bewegen bij de jeugd. En bewe-gen is een essentiële voorwaarde voor de totale ontwikke-ling van een kind.’ Hij kan het niet genoeg benadrukken.Het gaat hem niet om zieltjes winnen voor de voetbalclub ofde tennisvereniging. Sporten kun je ook buiten georgani-seerd verband. Maar bewegen moet. ‘Het is zo baserendvoor andere domeinen. Kinderen die bewegend niet meekunnen komen, snappen bijvoorbeeld ook volgordes niet bijrekenen; ze kunnen niet goed schrijven, omdat de fijne mo-toriek nu eenmaal de grove motoriek volgt.’In het voortgezet onderwijs is de rol van het bewegingson-derwijs een andere. De aanzet tot levenslang bewegen blijftbelangrijk, maar hier vervult sport volgens Van Driel - zekermomenteel - een nuttige functie om minder gemotiveerdeleerlingen aan school te binden: ‘Het (voorlopig) resultaatop een aantal pilot-scholen lijkt minder uitval en mindervandalisme. Leerlingen hebben op een sportieve schoolmeer het gevoel dat het hùn school is.’ Maar dan ben je erdus niet met die paar uurtjes verplichte lichamelijke opvoe-ding. Voor een sportieve school is meer nodig dan een en-

thousiaste vakleerkracht. Het gaat niet zonder steun van hetteam en de directie. Scholen die de totale ontwikkeling vanhun leerlingen serieus nemen, moeten volgens Van Drielwerk maken van een breed sportbeleid: onder andere aan-dacht voor binnen- en buitenschoolse leerlijnen, een leer-lingvolgsysteem en sportieve remedial teaching.

School & Sport

Vanuit de sportbonden is er groeiende belangstelling voorhet onderwijs en worden er steeds meer materialen ontwik-keld. De KNVB bijvoorbeeld heeft een handige cd-rom ge-produceerd waarop trainingssituaties worden aangebodendie aansluiten op wat er in de voetbalverenigingen zoal ge-bruikelijk is. Ook de Nederlandse tafeltennisbond heeft eenhandige werkmap uitgegeven met leskaarten die in iederegymzaal bruikbaar zijn.Maar het kan structureler. Het meerjarig traject School &Sport (2001-2005) probeert samenwerking tussen allen diezich met sport bezig houden in de driehoek buurt, sportver-eniging en school te bevorderen. Samenwerkende partnerszijn NOC*NSF (koepel van alle sportbonden), NederlandsInstituut voor lokale sport en recreatie (LC), KVLO, Vereni-

om aan het toeval over te laten

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 3

Page 4: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

S P E C I A L

4 didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003

als personeelsbeleid (zie pag 5), de integratie-functie vansport (zie pag 6) en betere toeleiding naar sportclubs. Uit-gangspunt is altijd het netwerk in de buurt van de school ende mogelijkheden die dat biedt. De projecten worden ver-schillend gefinancierd. Sommige scholen investeren zelfveel, andere krijgen subsidie via de gemeente of via de zoge-naamde breedtesportimpuls, die fifty-fifty betaald wordtdoor gemeenten en het ministerie van VWS. Een ander potjeis het onderwijskansenbudget.

Beweegnorm

School & Sport biedt scholen en hun partners een aantalhandvatten. Voorlopig op papier, maar binnenkort ook alssoftware. Zo is er bijvoorbeeld een handleiding ontworpen,waarin verschillende taken zijn omschreven die samenwer-king met andere organisaties en het maken van afsprakenmoet vergemakkelijken (brochure beweegmanagement).Ook is er een concept-beweegnorm ontwikkeld. Leerkrach-ten kunnen met deze checklist in de hand onderzoeken ofhun leerlingen aan de norm voldoen en vervolgens hun ac-ties bijstellen in samenwerking met buitenschoolse partners.Maatgevend is het streven dat alle kinderen en jongeren da-gelijks een uur matig intensief en gevarieerd sporten en be-wegen. Een ander belangrijk instrument is de sport- en be-weegscan, waarmee de wensen van de leerlingen en de mo-gelijkheden om te bewegen in de buurt van de school inkaart kunnen worden gebracht.Gulden regel volgens Zwart: ‘Analyseer eerst op basis van debeweegnorm en de scan wat je wilt bereiken met z’n allenen ga dan gezamenlijk acties vaststellen. Begin niet met eenkant en klaar sportstimuleringsproject, maar kijk eerst eensof het bijvoorbeeld noodzakelijk is om de gymlokalen naschooltijd af te sluiten. Is het handig om de buurtwerker ende sportclub in te schakelen bij het opknappen van hetschoolplein? Ligt er altijd hondenpoep in het trapveldje enkunnen we daar wat aan doen? Zo kun je aansluiten bij mo-gelijkheden of beperkingen die rond de school worden er-varen. Een sportstimuleringspakket speelt daar vaak niet opin. Ik geloof dat de ramen van de school steeds meer open-gaan. Wie naar buiten kijkt, zal nieuwe kansen zien.’Zwart verwacht daarbij ook een trekkersrol van de directeu-ren die zich via hun organisaties aan School & Sport hebbengecommitteerd. ‘Ik was laatst op een school waar de direc-teur voor het eerst in jaren weer eens de gymzaal betrad. Ingroep 3 werd daar apekooi gegeven door een groepsleer-kracht. Dat is een verboden spel; ongelukken worden nietgedekt door de verzekering. Zoiets kan dus niet.’ Wil sportgaan leven op een school, dan zal de directie moeten mééle-ven. Vakleerkracht en schoolmanagement moeten het samenwillen, dan kan er heel veel. Zwart: ‘En dan kan het wat op-leveren. Je ziet dat een school er baat bij kan hebben, zoalshet Johan de Witt College in Den Haag (zie ook pag. 11).Daar is mede dankzij de sport een gevoel van verbondenheidontstaan, het is meer een school van de leerlingen gewor-den. Dat scheelt uitval, vandalisme en het heeft een aanzui-gende werking op nieuwe leerlingen.’•

ging voor management in het voortgezet onderwijs en deAlgemene vereniging voor schoolleiders in het primair on-derwijs. Het Nederlands Instituut Sport en Bewegen onder-steunt en coördineert. Gemeenschappelijk doel: de jeugdmoet meer bewegen. School & Sport is betrokken bij meerdan tien pilots in heel Nederland. Dit najaar gaat er een eigenwebsite de lucht in (www.schoolensport.nl), waarop zij al-lemaal te vinden zijn.Programmacoördinator van School & Sport Robert Zwart:‘In school, sportvereniging en buurt zijn allerlei initiatievengaande die effectiever worden als deze partners samen plan-nen zouden vormgeven in plaats van zo nu en dan sameneen project uit te voeren. Zij zouden zich onder de noemervan beweegmanagement moeten organiseren, een structu-reel netwerk rond sport en bewegen. Samen zouden zij kun-nen beginnen met een analyse van het sportgedrag van jon-geren en op basis daarvan gezamenlijk acties ondernemen.De vakleerkracht zou wat ons betreft de ideale spin in hetweb zijn: hij is hoog opgeleid, heeft een betaalde functie integenstelling tot de vrijwilligers binnen de sportclub. Bo-vendien heeft hij eenvoudiger toegang tot en meer kennisvan de doelgroep.’In de pilot-projecten van School& Sport staan zaken centraal

HEI

NS

FOT

OG

RA

FIE

EuropaHet jaar 2004 is door het Europese Parlement en de raadvan de Europese Unie uitgeroepen tot het Jaar van de op-voeding door sport. De Commissie is van mening dat inhet onderwijs een duidelijk verband kan worden gelegdtussen sportactiviteiten en de doelstellingen van de Euro-pese gemeenschap met betrekking tot onderwijs. Daaromprobeert de Commissie de samenwerking tussen onder-wijsinstellingen en sportorganisaties aan te moedigen.Projecten op nationaal niveau kunnen in aanmerking ko-men voor maximaal vijftig procent financiering door deEuropese Commissie. Meer informatie op http://europa.eu.int/comm/sport/gen_info/whatsnew_en.html

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 4

Page 5: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

S C H O O L & S P O R T

didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003 5

De terugkeer van devakleerkracht

door Monique Marreveld

In het basisonderwijs wordt gezocht naar mogelijk-heden om de vakleerkracht te herintroduceren. Inmiddelgrote gemeenten kan een poule soelaas bie-den. Door samen te werken met buurtwerk ensportverenigingen kan bovendien een meerwaardeontstaan waar alle scholen beter van worden.

De vakleerkracht komt weer terug in het primair onder-wijs, de vakleerkracht nieuwe stijl. In Hoorn spraken de be-sturen voor basisonderwijs in 2000 af dat alle vakon-

derwijs bewegingsonderwijs wordt: iedere vakleerkracht(muziek, creatief) die er verdwijnt wordt door een vakleer-kracht lo vervangen. De oogst bedraagt nu negen mensen.Maar de ambities reikenverder. Als alles goed gaat,komen in 2004 alle vak-leerkrachten in Hoorn indienst van het bestuuropenbaar onderwijs, omvervolgens ingezet te wor-den op alle scholen in de West-Friese gemeente,openbaar en bijzonder. Te-vens moeten deze specialis-ten bereid zijn ingezet teworden in het buurt- èn verenigingswerk. Ze hebben dan infeite één werkgever met drie financiers: de gemeenteHoorn, het openbaar en het bijzonder onderwijs. Het is eenbijzondere constructie die juridisch gevoelig ligt. Want wiedraait bijvoorbeeld op voor het wachtgeld als een schoolmoet sluiten? De KVLO (vakvereniging leerkrachten licha-melijke opvoeding) adviseert nog over de rechtspositionelevoetangels en klemmen.De vakleerkracht nieuwe stijl in Hoorn gaat niet alleen degroepen 3 tot en met 8 lesgeven, maar hij zal ook de leer-krachten van de kleutergroepen coachen, buitenschoolsesportactiviteiten organiseren en coördineren en eigenlijkzich bemoeien met alles wat met school en sport te makenheeft. De niet direct lesgebonden taken beslaan veertig pro-cent van zijn aanstelling. Hij wordt ook fysiek enigszins los-gekoppeld van de scholen. Zijn uitvalsbasis vormt de sport-hal in de wijk. Dat is in Hoorn geen bijzonderheid, want eris slechts één school in de stad met een eigen gymlokaal. Al-

leen de kleuters ‘spelen’ op school zelf, de rest van de groe-pen moest altijd al aan de wandel voor een gymles.

Bewegingsarmoede

Dirk Fris, bewegingsconsulent van de gemeente Hoorn:‘Vanuit de brugklassen kregen we steeds meer signalen datde kinderen die instroomden niet voldeden aan de leerdoe-len bewegingsonderwijs. Daar proberen we nu iets aan tedoen. Door de kwaliteit van het bewegingsonderwijs te ver-beteren en sportstimuleringstrajecten op te zetten.’ De ge-meente gaf al veel geld uit aan sport en beweging per inwo-ner – gemiddeld 45 euro (het landelijk gemiddelde is 47 eu-ro). Het extra geld dat vanaf 2004 nodig is voor de stimule-ringstaken in het kader van de pilot School & Sport is gevon-den door de natte gym af te schaffen, het vierwekelijkse

zwemuurtje voor groep 5tot en met 8.Rien Stout, oud-directeurvan de Jules Verneschool envoorzitter van het CentraalOverleg Sport van de ge-meente Hoorn, stond aande wieg van deze afspraken.‘Het voordeel is vooral dathet bijzonder onderwijs straks versneld de beschik-king krijgt over vakleer-

krachten. Dat zal zeker het niveau van het bewegingsonder-wijs verbeteren. Ook gaat de vakleerkracht straks de materia-len in de sporthal beheren. Nu zitten de spullen van elkeschool in een afzonderlijke kast. Straks heb je de materialenvan drie scholen tot je beschikking, dat zal op den duur meerdivers materiaal opleveren. Verder krijgt een school recht opeen uur per week motorische remedial teaching.’ Maar hetbelangrijkste vindt Stout dat de vakleerkracht structureeluren krijgt voor buitenschoolse activiteiten. ‘Het wordtsteeds moeilijker om mensen zover te krijgen aan toernooi-en mee te doen, buiten schooltijden dingen te organiseren.Het is goed om dat op deze manier te structureren.’Fris beaamt dat: ‘Scholen hebben steeds minder tijd. Een di-recteur zegt al gauw: Mijn team heeft het al zwaar, ik ga zeniet in de vakantie naar een sporttoernooi sturen. Vroegerdeden scholen aan alles mee, nu worden ze selectiever. Maarals zo’n directeur kan delegeren, ligt het anders. En als hetdan ook nog betaald wordt!’ Fris heeft hooggespannen ver-

Vakdocent krijgt straks uren voor

club- en buurtwerk

Anticiperen op nieuwe regelgeving in 2005

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 5

Page 6: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

6 didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003

S P E C I A L

wachtingen. ‘Er wordt nog steeds veel gebouwd in Hoorn.We verwachten dat de vakleerkrachten straks de verenigin-gen in zo’n nieuwe wijk kunnen ondersteunen en sturen. Zijzitten dicht op de doelgroep, dus ze kunnen wensen inven-tariseren en bij de clubs neerleggen. Dat zal het aanbod - enhet gebruik dat er van gemaakt wordt - ten goede komen.’

Ibn-i-Sina

In Arnhem fungeert al decennia een poule van elf vakleer-krachten lo. Sinds kort zijn zij ook in de wijken werkzaambij verenigingsondersteuning. Scholen dragen vrijwillig for-matie af aan het bestuur openbaar onderwijs, dat roostert enplant. Ze kunnen alleen aan de poule deelnemen als ze mini-maal een dagdeel beschikbaar stellen. De poule weigert als‘uitzendburo’ te fungeren, omdat bijvoorbeeld de leerkrachtvan groep 7 dit jaar geen zin heeft in de gymles. Binnen één

JAN

WA

MEL

INK

project kunnen ook verenigingen of buurten via de pouleondersteuning ‘inkopen’.In de achterstandswijk Klarendal zet de gemeente extra gel-den in met het pilotproject Sportieve Scholen. Eerste van driedeelnemers was de islamitische basisschool Ibn-i-Sina, diezo recht kreeg op ondersteuning door een orthopeed, eenfysiotherapeut en extra uren voor de vakleerkracht lo. Direc-teur Wim Mast: ‘Het geeft extra werk, maar het is ook eenkwestie van schoenmaker, blijf bij je leest. De school en deleerkracht krijgen meer tijd voor het primaire proces, lesge-ven. Steeds meer disciplines melden zich in een cirkel daar-omheen en dat is welkom. De vraag is: hoe blijft het be-heersbaar? Als directeur zeg ik: je moet het uitbesteden aaneen adjunct of een teamlid. Je krijgt op den duur een split-sing in typisch schoolse en niet-schoolse zaken en bijbeho-rende verantwoordelijkheden. En dan zijn er natuurlijk altijdsamenwerkingsmomenten. We hebben gastlessen basketbal-

Een aantal jongens waagt een ritje in de gymzaal van deOranje Nassauschool op een rijwiel van Ulysses, anderen be-wonderen de shirtjes van basketballvereniging DWV. De meestgestelde vraag aan de kaderleden achter de tafeltjes is: ‘Watkost een lidmaatschap?’ De sport-informatiemarkt is onder-deel van een beweegweek, vol sport voor de kinderen en in-formatie voor hun ouders. Vakleerkracht en ‘beweegmanager’Onno van Zijtveld tekende voor de organisatie: zijn extra urenwerden betaald door het project JUMP-in, een initiatief vanGG&GD, Sportbuurtwerk Noord en de Dienst MaatschappelijkeOntwikkeling Amsterdam. Zij vestigen hun hoop op Van Zijt-veld cum suis om meer kinderen uit achterstandsgezinnen telaten bewegen. Behalve de Oranje Nassauschool doen er nogzes pilot-scholen mee aan het project.De Amsterdamse jeugd beweegt te weinig en is te dik, zoblijkt uit onderzoek. Stimuleringsprojecten krijgen met nameop Turkse en Marokkaanse meisjes en kinderen uit sociaalzwakke gezinnen (zoals in deze buurt in Amsterdam-Noord)geen vat. Zij blijken zelden lid van een sportvereniging, kij-ken veel televisie en zitten te vaak achter de computer. Zevinden sporten niet leuk en te duur, denken dat ze het nietkunnen en worden thuis niet gestimuleerd.Van Zijtveld en zijn collega’s moeten nu de trend keren. Debelangrijkste instrumenten die hen ter hand staan, zijn ont-leend aan het School & Sport traject (zie pag 2). Zij wordengestimuleerd en gefaciliteerd om samenwerkingspartners tezoeken binnen de sportclubs, het buurtwerk en de gemeente.De teams waarvan zij deel uitmaken, krijgen een cursus ‘Deklas beweegt!’. Dit zijn oefeningen voor in het lokaal om leer-lingen bewuster te maken van lijf en leden. Ten slotte zijn deouders expliciet doelgroep. Zij worden geïnformeerd over hetbelang van sporten en bewegen, de rol van ouders daarin, enzij kunnen zich aanmelden voor oudersportcursussen opschool.Directeur Hans Notmeijer is ondubbelzinnig enthousiast over

JUMP-in. ‘Het hoort bij mijn taakinvulling dat de kinderenvoldoende leren bewegen en de breedtesport leren kennen.We willen meer met de school dan alleen die koppies vullen,we willen dat hele lijf ontwikkelen. Een slechte rekenaar kaneen goede voetballer zijn. Zodra een kind dat ontdekt, zie jehet opbloeien. Wordt het eindelijk niet alleen aangesprokenop de tafel van 8, maar op iets wat het echt goed kan. Erwordt over dit soort dingen nog veel te weinig nagedacht. Inieder schoolplan staat de hele toetsbatterij, maar de overigevaardigheden worden niet getoetst, dat hele terrein ligt nogbraak.’De Oranje Nassauschool verkeert zeker niet in ideale omstan-digheden voor bewegingsonderwijs. Het gymlokaal is zoklein dat er maar halve groepen in passen. Juist in zo’n situ-atie biedt samenwerking met clubs in de buurt goede moge-lijkheden. DWV gaf eerst clinics tijdens de gymles en nodig-de leerlingen daarna uit in sporthal De Weeren, de wielerver-eniging ontving leerlingen op de eigen baan. De school konzo kwalitatief goede lessen aanbieden, de clubs maaktenimpliciet promotie. Leerlingen konden gratis intekenen vooreen cursus basketballen of wielrennen buiten schooltijd. Wieeen lidmaatschap niet kon betalen, werd doorverwezen naarde Stichting Jeugdsportfonds. Dat subsidieert individuelesporters tot een maximum van 225 euro per jaar. De stich-ting, een initiatief van Bureau Jeugdzorg Amsterdam, gaatmogelijk komend jaar landelijk subsidies verstrekken.JUMP-in heeft een looptijd van drie jaar. Een eerste evalu-atie van het project is positief. Judith de Meij, projectcoör-dinator GG&GD: ‘Het slaat goed aan, de kinderen willen wel.We gaan nu vakdocenten stimuleren meer op het algemeenbelang te letten, niet alleen op de besten. Ze moeten ervoorzorgen dat elk kind een goed gevoel krijgt, daar gaat het onsom. En heel belangrijk is dat we meer gaan inzetten op so-ciale competenties. We zijn toch een beetje geschrokken vande problemen die ontstonden tijdens een scholencompetitie.Leren verliezen, dat soort dingen moeten deze kinderen nogleren.’ /MM

Wielrennen in schooltijd

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 6

Page 7: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

S C H O O L & S P O R T

didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003 7

len gehad van iemand die niet met kinderen kon omgaan.Dan gaat er dus een leerkracht van ons bijzitten. Het zijn on-ze kinderen, dus het is onze verantwoordelijkheid.’Juist voor een school als de zijne is het belangrijk om mee tedoen, vindt Mast. ‘In de islam wordt meer gehecht aan cog-nitieve presta-ties. Niet ieder-een vindt be-wegen evenbelangrijk, metname niet voormeisjes. Zekerals ze eenmaalnaar het voort-gezet onderwijs gaan, komen ze het huis bijna niet meer uit.Wij zoeken nu een setting waarin we de belemmeringen ac-cepteren die thuis aan hen oplegt. We laten ouders zien datwe begrip hebben voor hun behoefte aan traditie en regel-geving, maar we proberen leerlingen toch de mogelijkheidte bieden aan sport te doen. Zodat ze uit kunnen vinden watze leuk vinden en waar ze goed in zijn. We denken boven-dien dat sport goede kansen biedt om aansluiting te vindenbij de Nederlandse samenleving.’Voor buitenschoolse sportactiviteiten biedt de school de

meisjes trainingspakken aan, van pols tot enkel, en ruimepetten in plaats van de hoofddoek. De formatie voor eenvakleerkracht is gesplitst zodat er een man en een vrouwkonden worden aangenomen. Deze verzorgen de (geschei-den) gymlessen en coachen groepsleerkrachten die daar

behoefte aanhebben. Tevensgaan zij buiten-schoolse activi-teiten ontwikke-len. De wensenvan de meisjesop school ble-ken wat dat be-

treft nog ongearticuleerd, zegt Ruud van Dijk, bewegings-consulent van de gemeente Arnhem. ‘Bewegen op muziek,zoiets, maar eigenlijk weten ze niet wat ze willen. We bie-den de vakleerkrachten voor dit jaar daarom extra faciliteitenom dat te gaan ontdekken. Klimmen, schermen, ze hebbenvrijwel carte blanche.’ In de buurt maakt de school gebruikvan de voetbalvelden van Arnhemse Boys. Met de sport- enspelmedewerker (buurtsportwerker) is overleg gaande watde vakleerkracht nog meer kan doen. De riante gymzaal vande school staat de buurt tot haar beschikking.•

Sport biedt goede kansen op integratie

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 7

Page 8: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

tenlandse leerlingen van de schakelklassen. Voor hen komende cursussen in de plaats van het vak lichamelijke opvoe-ding, waardoor de sportactiviteiten een verplicht onderdeelvormen. In totaal doet pakweg een derde van de 2300 leer-lingen mee aan een van de onderdelen van Sportlijn 6.Eigenlijk is Sportlijn 6 de uit de hand gelopen hobby van eenenthousiaste docent, zegt Ruud van de Graaf. Jaren geledenwas hij betrokken bij de organisatie van allerlei sporttoer-nooitjes op school, en bovendien vroegen ze bij zijn voet-balclub Celeritas of hij niet wat scholieren kon overhalen ombij de vereniging te komen voetballen. ‘Op een gegeven mo-ment hebben we besloten om het wat structureler aan tepakken. We hebben een enquête gehouden onder de leerlin-gen.’ Belangrijke uitkomst: veel leerlingen hadden wel be-

langstelling voorsport, maar zelf re-gelmatig sportendeden ze nauwe-lijks. ‘Van de twaalf-honderd meisjes opschool zaten er ge-loof ik zeven op eenvereniging’, ver-

zucht Van de Graaf. ‘En dat waren volgens mij vooral au-tochtone meisjes die op paardrijden zaten.’

Drempel

De cursussen die de school sinds enkele jaren geeft, hebbenervoor gezorgd dat tegenwoordig aanmerkelijk meer leer-lingen van het Johan de Witt College zich bij een verenigingmelden. Met name allochtone leerlingen, en dan in het bij-zonder meisjes, vinden dankzij de cursussen makkelijker deweg naar de georganiseerde sport, zegt Van de Graaf. ‘Voor-al kinderen uit de schakelklassen hebben geen netwerkwaardoor ze bij een club terecht komen. Bij voetballen is dedrempel misschien niet zo hoog, maar dat ligt bijvoorbeeldanders bij tennissen. Als Afrikaan stap je niet zo snel naar bij-voorbeeld Breekpunt. En je merkt dat als leerlingen door eencursus met een vereniging in aanraking komen, ze daarmakkelijker lid van worden.’Ook is er onder allochtone ouders nog wel eens weerstandtegen sportcursussen voor meisjes. ‘We proberen dat te on-dervangen door aparte cursussen voor meisjes te geven envaders uit te nodigen eens te komen kijken. Vaak helpt dat’,aldus Van de Graaf.Ondanks het enthousiasme van veel docenten en leerlingen,loopt het project zeker niet van een leien dakje. Zo is het ge-

Ze waren de trots van het Johan de Witt College in DenHaag, de Black Street Girls. Nee, het gaat hier niet omhet zoveelste meidenpopgroepje. De Black Street Girls

voetballen. En met succes. Het geheel uit Turkse meisjes be-staande team werdenkele jaren gele-den tot twee keertoe vijfde op de we-r e l d k a m p i o e n -schappen streetsoc-cer.Ruud van de Graaf,docent Engels aande Haagse school voor voortgezet onderwijs en coördinatorvan het project Sportlijn 6, somt nog een paar succesvolleploegen op. ‘Zo hadden we een cricketteam met Pakistani’sdat kampioen geworden is. En we hebben een heel goedbasketbalteam met minderjarige Angolese asielzoekers.’ Hetzijn voorbeelden van scholieren die dankzij sportcursussenbij het Johan de Witt College successen boeken. Dat is mooi,maar kampioenschappen zijn niet het doel van Sportlijn 6.‘Ons doel is om zo veel mogelijk jongeren in beweging tekrijgen’, zegt Van de Graaf. ‘Sport is een speerpunt bij onsop school.’Sportlijn 6 is de verzamelnaam voor een hele serie sportacti-viteiten op het Johan de Witt College, dat 2300 leerlingenuit meer dan honderd verschillende landen telt, verdeeldover zes vestigingen. De basis van het project wordt ge-vormd door cursussen, in totaal een stuk of vijftien. De korteduren tien weken, de lange het hele jaar. De leerlingen beta-len vijftien euro om mee te kunnen doen aan onder meerzwemmen, voetbal, tennis, basketbal en volleybal. Ook zijner sportscholen, waar talentvolle en gemotiveerde leerlingeneen paar keer per week begeleiding krijgen van deskundigetrainers. Het Johan de Witt werkt bij die activiteiten veel sa-men met sportverenigingen, zoals tennisvereniging Breek-punt en voetbalvereniging Celeritas.De leerlingen doen mee op vrijwillige basis, behalve de bui-

S P E C I A L

8 didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003

door Paul van der Bi j l

Havist in beweging met

De Black Street Girls voetbalden zichzelf naar detop. Zij ontdekten hun talent op het Haagse Johan deWitt College. Met Sportlijn 6 werkt deze school nogdagelijks aan de sportieve capaciteiten van haar leer-lingen. Sportverenigingen en buurtwerk zorgenvoor ondersteuning en krijgen er leden voor terug.

SAB

INE

ALB

ERS

Nieuwe impuls vanuit sportclubs

‘Docent doet nieuweideeën op, club groeit’

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 8

Page 9: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

brek aan sportaccommodaties in de Haagse binnenstad eengroot probleem. En het blijkt moeilijk om leerlingen van hetvmbo in beweging te krijgen. ‘Voetbal gaat nog wel, maarvoor andere sporten lopen ze niet warm’, zegt Van de Graaf,die zelf ook tennisles geeft.Inmiddels probeert hij ook andere scholen zo ver te krijgendat ze meer sportactiviteiten gaan ontplooien. Eén dag in deweek is hij in dienst van de gemeente Den Haag om contac-ten te leggen en projecten en toernooien van de grond tekrijgen. ‘In Den Haag werd altijd wel vrij veel gedaan aansport in het basisonderwijs, maar het voortgezet onderwijsis wat dat betreft echt een stiefkindje. Dat kwam ook omdatin het verleden sporttoernooien wel eens uit de hand liepen.We proberen het nu weer nieuw leven in te blazen.’Den Haag is niet de enige plaats waar de gemeente, scholenvoor voortgezet onderwijs en sportverenigingen in een-drachtige samenwerking de jeugd in beweging proberen tekrijgen. Behalve het Johan de Witt College zijn er nog diver-

S C H O O L & S P O R T

didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003 9

tennis en voetbalse andere scholen in het land die meedoen aan het landelijkeproject School & Sport (zie pag. 2). Dat beoogt om doormiddel van samenwerking tussen die verschillende instan-ties de jeugd aan het sporten te krijgen. ‘Op dat vlak hebbenwe nog een flinke slag te slaan’, zegt Desiree Simons, be-stuurslid van de KVLO en één van de stuwende krachtenachter School & Sport. De rapporten van de afgelopen jarenzijn weinig hoopgevend: de Nederlandse jeugd wordt steedsdikker en ongezonder door verkeerde eetgewoonten en eengebrek aan beweging. Om het tij te keren is samenwerkinggeboden, zegt Simons. Scholen kunnen gebruik maken vande faciliteiten van sportclubs, de verenigingen krijgen nieu-we aanwas door de contacten met scholen. En door onder-linge samenwerking kunnen scholen meer voor elkaar krij-gen, bijvoorbeeld in de organisatie van sportevenementen.Waarbij welzijnsorganisaties ook hun steentje kunnen bij-dragen. Beweegmanagement wordt dat genoemd.‘Probleem is dat het onderwijs heel erg naar binnen gericht ➻

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 9

Page 10: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

10 didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003

S P E C I A L

SAB

INE

ALB

ERS is’, zegt Simons, zelf oud-docente lichamelijke opvoeding.

‘Docenten zijn keien op hun eigen vakgebied, maar ze zijnniet gewend met andere groepen samen te werken. Ze zeg-gen vaak dat sportverenigingen niet de kwaliteit kunnen le-veren die zij nodigachten. Maar het is danaan de docent om voorondersteuning te zor-gen. De docent is eind-ve r an twoorde l i j k ,maar dat betekent nietdat hij niet eens een leskan laten verzorgen door een trainer van een sportvereni-ging. Een groot deel van de docenten is tussen de veertig enzestig jaar oud, die kunnen ook niet alles meer. Sommigengeven al jaren dezelfde lessen. Dan is ondersteuning vanuiteen sportvereniging een voordeel; docenten kunnen ideeënopdoen voor hun lessen, terwijl ze die trainers wat kunnenleren over didactiek.’Vooral de jongeren in het voortgezet onderwijs moetenweer in beweging komen, zegt Simons. ‘Je ziet vaak een dipin het sporten bij jongeren die naar de brugklas gaan. Zegaan naar een andere school, krijgen nieuwe vrienden, gaanandere dingen doen en het sporten schiet er dan vaak bij in.Terwijl sport heel belangrijk is, niet alleen voor de lichame-lijke conditie van kinderen, maar bijvoorbeeld ook voor deontwikkeling van hun sociale vaardigheden. Je kunt er pro-blemen mee aanpakken, zoals pesten, faalangst, een gebrekaan sociale integratie.’Ondanks dat er de nodige problemen overwonnen moeten

worden, zoals een tekort aan sportaccommodaties in debuurten, heeft Simons her en der in den lande al succesvollepilotprojecten zien ontstaan in het kader van School & Sport.‘Je ziet dat gemeenten en scholen er allemaal op verschillen-

de manieren invullingaan geven, maar hetwerkt vaak wel.’ Tot2005 verstrekt het mi-nisterie van VWS subsi-dies in het kader vanhet project, daarna ishet de bedoeling dat

gemeenten zelf de financiering overnemen.De projectgroep probeert met steun van de sportkoepelNOC*NSF om ook op Europees niveau aan de weg te tim-meren. Zo is er het plan om de verkiezing van de sportiefsteschool, die sinds enkele jaren in Nederland wordt gehou-den, een Europese tegenhanger te geven. ‘Een manifestatiemet een Olympisch karakter, in een stadion. Dat heeft na-tuurlijk veel uitstraling’, zegt Simons.Dat soort evenementen slaat inderdaad aan, zo weet Ruudvan de Graaf. Het Johan de Witt College organiseert sindseen aantal jaren een Olympische dag, waar de laatste keerzo’n achthonderd leerlingen aan meededen. Tien leerlingenstrijden voor de eer van de klas op diverse sportonderdelen,daarbij aangemoedigd door hun klasgenoten. De winnaarsmogen zich een jaar lang de sportiefste klas noemen en zeworden getrakteerd op een dagje in het Haagse sportcom-plex De Uithof. Van de Graaf: ‘Die hebben de dag van hunleven.’•

Kort voor de zomer was het een waar circus op de vestigingCarolus Clusius van het Agnieten College in Zwolle. Leerlingenuit de bovenbouw van havo en vwo voerden spectaculaire actsop voor een dankbaar publiek van zo’n honderd basisschool-leerlingen. ‘Een groot festijn’, zo blikt docente bewegingson-derwijs Gerie ten Brinke tevreden terug. ‘En spannend, wanthet is natuurlijk de vraag of het aanslaat.’Circus Pompidoe bestond uit leerlingen die op de Zwolsescholengemeenschap lo-2 volgen, het keuzevak lichamelijkeopvoeding dat scholen sinds de invoering van de tweede fasekunnen aanbieden. Carolus Clusius, dat ongeveer 1300 leer-lingen telt, was bij de start van de tweede fase één van de vijfscholen waar jongeren het keuzevak bij wijze van experimentkonden volgen. Dat had wel wat voeten in de aarde, zegt TenBrinke. ‘Er waren wel eindtermen, maar verder moesten weeen heel programma ontwikkelen.’Inmiddels mag het vak zich in een behoorlijke belangstellingverheugen. Jaarlijks melden zich zo’n 20 tot 25 havo-leerlin-gen aan. Op het vwo ligt dat aantal wat lager. ‘Het zijn gemo-tiveerde kinderen’, zegt Ten Brinke. ‘De meeste kiezen het vak

gewoon omdat ze het leuk vinden. Slechts enkele leerlingenkiezen het omdat ze in die richting verder willen.’ De vijf ex-perimenteerscholen uit de beginperiode hebben aardig watnavolging gekregen. Inmiddels zijn er enkele tientallen in-stellingen voor voortgezet onderwijs die lo-2 aanbieden.De leerlingen volgen naast de reguliere twee uur lichamelijkeopvoeding in het kader van het keuzevak nog eens twee totdrie uur extra per week. Die extra uren worden beslist niet al-leen gevuld met sport en spel, aldus Ten Brinke. Er is veelaandacht voor theoretische en praktische kanten van sport enbewegen: het organiseren van sportevenementen, het zelf lesgeven, gezondheid, ehbo en de rol van sport en bewegen inde samenleving.Het circusproject werd dan ook volledig door de leerlingengeorganiseerd in het kader van het keuzevak, tot en met de li-monade voor het jeugdige publiek toe. ‘Het was destijds bijde introductie van het vak nadrukkelijk onze bedoeling datkinderen ook leerden om activiteiten voor andere groepen teorganiseren’, zegt Ten Brinke. ‘Die circusvoorstelling is eenmooi voorbeeld, en we denken erover om het uit te breiden.Bijvoorbeeld door leerlingen activiteiten in buurten te latenorganiseren, of naschoolse sportevenementen.’ / PvdB

Extra gym als keuzevak

Samenwerken = winst

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 10

Page 11: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003 11

S C H O O L & S P O R T

Vmbo trekt klanten met (top)sportklas

Veertien jaar, op het vmbo en gek van sport? Da’sdan pech. Even tanden op elkaar en doorbijten tot jenaar het roc of het cios kunt. Zo was het vroeger. Nuis er de vmbo-opleiding sport, dienstverlening &veiligheid. Scholengemeenschap Echnaton in Alme-re is een van de pioniers.

door Bea Ros

Tom Koekoek (14) voetbalt al jaren en is daarnaast eenkei van een scheidsrechter. Hij kreeg zelfs dispensatievan de KNVB om als jonkie toch internationale wed-

strijden te mogen fluiten. Jolanda Reijns (15) doet aan wed-strijdzwemmen en streetdance. Beiden kozen twee jaar gele-den speciaal vanwege de sportklas voor Openbare Scholen-

gemeenschap Echnaton in Almere. Naast het normale pro-gramma van de basisvorming kregen ze extra veel sport -onder, maar ook na schooltijd - plus aandacht voor voeding,hygiëne en het geven van trainingen.‘Sport is ons leven’, verklaart Tom. Hij is er zeker vijf dagenper week mee bezig en voor Jolanda geldt dat nauwelijksminder. Toppers zijn ze niet, maar wel helemaal gek van hetvak. ‘Veel van onze leerlingen willen van sport hun beroepmaken’, vertelt René Maertens, sportdocent en projectleidersport aan het Echnaton. Alleen kende het vmbo tot voor kortgeen voorbereidende leerweg voor een sportief beroep. Metde opleiding sport, dienstverlening & veiligheid (sdv), dieseptember 2002 van start ging, is zo’n leerroute er nu wel.Tom en Jolanda: ‘Het gaat nu minder om zelf sporten enmeer om les geven en organiseren’. Lachend: ‘Topsporterzijn is bij sdv eerder een handicap dan een voordeel.’ ➻

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 11

Page 12: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

doorzetters, teamwerkers. Ze kunnen leiding geven, maarook leiding volgen. Dat zijn allemaal vaardigheden die ookbij de brandweer, politie of beveiliging van belang zijn.’ Inseptember 2002 startte de richting sdv op drie plaatsen inNederland. Behalve in Almere ook nog in Arnhem (Scholen-groep Gelders Mozaïek ) en Rotterdam (Thorbecke VO). Al-ledrie bieden ze een kaderberoepsgerichte leerweg (KBL)aan, Almere heeft als enige ook een basisberoepsgerichteleerweg (BBL). ‘En eigenlijk wil ik nog een leerwerktraject,want voor sommigen is de theorie te zwaar.’

Tikkertje

Er was meteen veel belangstelling voor de nieuwe leerweg:Almere startte vorig jaar met acht klassen. Naast de reguliere

vakken als Neder-lands en wiskundekrijgen leerlingenvijf uur per weeksdv-lessen: twee uurzelf sporten, tweeuur les & leiding ge-ven (met veel aan-dacht voor veilig-heid en wet- en re-gelgeving) en éénuur sportoriëntatie.Ze krijgen diploma’sdie door de sport-bonden erkend wor-den en eindigen ophet niveau van stads-wachter. Waar mogelijk laatMaertens zijn leer-lingen praktijkerva-ring opdoen. Zohoorde hij op Om-roep Flevoland eenbasisschooljuf zeg-gen dat ze geensportdag kon orga-niseren, omdat haarschool geen veldhad. ‘Ik heb haar

meteen gebeld en gezegd dat onze leerlingen een sportdagvoor hen zouden organiseren, op onze velden.’ En als hijhoort dat basisschoolkinderen in Almere niet kunnen spor-ten vanwege de lange wachtlijsten voor sportverenigingen,zorgt hij ervoor dat zijn leerlingen naschoolse sportactivitei-ten organiseren. Zo snijdt het mes aan twee kanten: de kin-deren kunnen sporten, zijn leerlingen kunnen oefenen in depraktijk. Dankzij subsidie van de gemeente en de provinciekrijgen ze daarvoor ook nog eens uitbetaald. De basisschoolleerkracht houdt de kinderen in de gaten, deleerlingen van Echnaton nemen de sport voor hun rekening.Trefbal, tikkertje, voetbal - lekker bewegen met de groep,

Het Echnaton mag met recht een sportieve school heten. Hetis allemaal zes jaar geleden begonnen, toen René Maertenseens inventariseerde wie in zijn klas allemaal tv keek voorhet eten. Iedereen, was de uitslag. Erger nog: terwijl Maer-tens bij eten aan het diner dacht, hadden de leerlingen hetontbijt in hun hoofd. Hij zet de feiten nog eens op een rijtje:jongeren kijken veertig uur per week tv, zijn weinig actiefbij sportverenigingen en een op de zes basisschoolkinderenheeft te maken met overgewicht. ‘Volgens de nieuwste lan-delijke cijfers is dat zelfs een op de vier’, voegt hij eraan toe.‘En Flevoland is de dikste provincie van Nederland.’Alle reden om werk te maken van naschoolse sportactivitei-ten, vond de gymsectie. Ze zorgde voor een dagelijks aan-bod, met elke maand een ander programma. Want op bok-sen komen immers weer andere leerlingen af dan op volley-bal. Ze ontdekte on-vermoede talentenbij de leerlingen. Enhet bleek ook dat zehelemaal niet zo’nafschuw van bewe-gen hadden als vaakwerd gedacht. Hetwas alleen zaak hunschaarse tijd zo effi-ciënt mogelijk te be-nutten. De school isdan een laagdrem-pelige locatie waarsport en vriendeneenvoudig gecom-bineerd kunnenworden.Voor veel leerlingenwas sport meer danlouter vrije tijdsbe-steding. ‘Als je, zo-als onze school zegt,onderwijs wilt latenaansluiten bij de ta-lenten en interessesvan leerlingen, danmoet je daar ookdaadwerkelijk watmee doen’, verklaartMaertens. Voor toptalent kwam er daarom de topsportklas.Voor leerlingen die op een andere manier van sport hun be-roep willen maken, is er nu de leerweg sport, dienstverle-ning & veiligheid.

Dienstverlening

Aanvankelijk dienden Maertens en zijn collega’s een voorstelin bij het ministerie voor een leerweg sport & bewegen,maar dat vond OCenW een te smalle insteek. Daarom werdde opleiding verbreed met dienstverlening & veiligheid. Eente verdedigen combinatie, vindt Maertens. ‘Sporters zijn

S P E C I A L

12 didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003

Vmbo’ers kunnen vansport beroep maken

HIE

NS

FOT

OG

RA

FIE

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 12

Page 13: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

S C H O O L & S P O R T

didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003 13

dat vinden kinderen fantastisch, weten Tom en Jolanda uitervaring. Of ze het niet moeilijk vinden leerlingen die maareen paar jaar jonger zijn te begeleiden? Tom schudt zijnhoofd en zegt stellig: ‘Mensen die klieren moet je aanpak-ken.’ Jolanda vult aan: ‘Ik waarschuw ze altijd. En als ze echtniet luisteren, zet ik ze even aan de kant.’ Maertens lacht:‘Zou een docent van dertig of veertig niet precies hetzelfdezeggen?’ Maertens ziet de leerlingen vaak meer als collega’s dan alsleerlingen. ‘Mensen zeiden van tevoren tegen me: je zult te-leurgesteld worden, je hebt veel te hoge verwachtingen.Maar het omgekeerde is het geval. Jongeren kunnen veelmeer dan we denken. Als je ze maar aanspreekt op hun ta-lenten en interesses. Ik zie leerlingen groeien van verlegennaar heel zelfverzekerd. Ze durven optreden en ze kunnenluisteren.’Het betekent wel dat zijn rol als docent is veranderd, waar-schuwt Maertens. ‘Je moet dingen los kunnen laten.’ En datzal dit studiejaar nog sterker worden, als de hele leerweg in-gericht wordt als competentiegericht onderwijs: in plaatsvan lesstof op te delen in aparte vakjes, leren leerlingen tij-dens (simulaties van) relevante beroepssituaties. ‘Dan krij-gen ze bijvoorbeeld de opdracht om een survivaltocht te re-gelen. Wat heb je allemaal nodig? Ehbo, je moet bedrijvenaanschrijven voor sponsoring, en aangezien je in Engelandeen cursus klimmen gaat doen, moet je een brief in het En-gels kunnen schrijven. Nu nog vinden ze economie saai,

maar als ze straks de boekhouding voor zo’n survivaltochtrond moeten zien te krijgen, is dat een uitdaging.”

Belangstelling

De eerste twee jaar van de nieuwe opleiding zijn nog experi-menteel, maar OCenW heeft erkenning al toegezegd. Dedrie pioniers krijgen ondersteuning van het Algemeen Peda-gogisch Studiecentrum en Stichting Leerplanontwikkelingen ze werken samen met de Landmacht en de Ecabo (bran-cheorganisatie voor dienstverlening). De belangstelling bijandere scholen blijkt groot: al 35 scholen hebben zich aan-gemeld als gegadigde voor deze opleiding.Tom en Jolanda willen in de toekomst door naar het CIOS(mbo sport en bewegen). Met hun vmbo-diploma sdv opzak hoeven ze geen toelatingsexamen te doen. ‘En behalveeen doorlopende leerweg verwacht ik dat ze een verkorteleertijd zullen hebben’, zegt Maertens. ‘Met name praktischzijn ze heel goed.’ Zowel Tom als Jolanda willen graagsportdocent worden. ‘Ik ga er eigenlijk vanuit dat ‘t lukt’,zegt Tom. Maertens straalt. En zegt dan met enige afgunst:‘Ik wilde dat ik deze opleiding had gehad. Ik heb nog het he-le traject van mavo en havo gedaan. Pas op de Sportacademiekwam ik erachter dat ik geschikt was als sportdocent.’•Meer informatie is te vinden op www.vmbo-sdv.nlen op www.echnaton.nl (klikken op afdelingen).

Sport voor jongeren staat in de gemeente Utrecht hoog op deagenda. Gevleugelde kreet is ‘de sportieve driehoek’: school,sport (sportverenigingen, sportbuurtwerk en sportscholen) enbuurt (welzijnsorganisaties) slaan de handen ineen om jonge-ren in de benen te krijgen. Dat leidde in 2000 al tot SportScoort!, een project voor kinderen van de basisschool. Be-gonnen in vier wijken is het project dit jaar uitgebreid naaralle tien wijken van Utrecht.Vorig jaar is een soortgelijk project opgezet voor leerlingenvan twaalf tot en met zeventien jaar: Enjoy Sports! In eersteinstantie is dit gericht op vmbo-leerlingen. ‘Omdat onder devmbo-jongeren de sportuitval het grootst is’, licht Davina deVos, projectleider vanuit de gemeente toe. Bovendien kan hetproject zo aanhaken bij het Onderwijskansenbeleid. Doel van Enjoy Sports! is een toename van het sport- en be-weeggedrag van de Utrechtse vmbo-jeugd en wel met twintigprocent in vier jaar tijd. Vier vmbo-scholen gaan structureeltijdens of vlak na schooltijd sportprogramma’s aanbieden. Viade scholen hoopt de gemeente zoveel mogelijk jongeren tebereiken. ‘De school is voor hen een bekende en vertrouwdeomgeving’, aldus De Vos, ‘en daarmee wordt sport laagdrem-pelig.’ Bovendien hebben de jongeren zelf een flinke vinger in depap bij het bepalen en organiseren van het aanbod. Heel be-langrijk, benadrukt De Vos. ‘Luister eerst naar de scholieren

zelf en kijk wat er vervolgens mogelijk is. Door aan te sluitenbij de wensen en interesses van de doelgroep is de helft al ge-wonnen.’ Kenmerkend voor deze leeftijdsgroep is het zapgedrag. Hetliefst proberen jongeren alle nieuwe sporten even uit om zodie ene sport te vinden die hen het meest aanspreekt. Hierbewijst zich het voordeel van de Utrechtse sportieve drie-hoek: in elke wijk heeft de gemeente zogenaamde sportteamsneergezet die sportactiviteiten in de wijk ondersteunen enuitvoeren. Deze teams hebben goede contacten met sport-aanbieders en kunnen de school dus helpen om het aanbod zoaantrekkelijk mogelijk te maken. De sport die jongeren in dewijk tegenkomen, kunnen ze op school aan den lijve onder-vinden. Of omgekeerd natuurlijk. Afgelopen studiejaar was Enjoy Sports! nog kleinschalig. Gezien de enthousiaste reacties van jongeren bieden vierscholen de sportactiviteiten komend schooljaar structureelaan. Enjoy Sports! maakt als pilotproject deel uit van het landelijke project School & Sport. Voor de periode2002-2006 investeert de gemeente 211.000 euro en is er van-uit het ministerie van VWS een subsidie van 27.000 euro toe-gezegd. / BR

Meer informatie: Davina de Vos (Gemeente Utrecht, DMO/AfdelingSport & Recreatie), tel. 030-286 28 73, e-mail [email protected]

Sportieve driehoek in Utrecht

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 13

Page 14: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

Zelf doenBoek met voorbeelden vanleerlingen die zich bemoeienmet het sporten op school.Dic Houthoff, Chris Mooij, Ger van Mossel: Sport en bewegen op school : leerlingenregelen het zelf. Uitg. NISB,Arnhem, 2002. Prijs 6 euro.

SportkeuzeIn dit boek worden vier scholen beschreven die ieder op een eigen manier invulling geven aanhet thema sportoriëntatie en -keuze. Iedere school wil een gedegen bijdrage leveren aande introductie van de leerlingenin de wereld van sport en bewe-gen en het daarop aansluitendekeuzeproces. Dit gebeurt viaeen sportoriëntatie- en keuze-programma, afgekort een SOK-programma.

Chris Mooij: Sportoriëntatie en–keuze in de praktijk: viervoorbeelden uit het voortgezetonderwijs. Uitg. SLO, Ensche-de, 2000. Prijs 7,26 euro.

Basisdocument bewegingsonderwijsIn het eerste deel worden twaalf leerlijnen uitgewerkt, waarinwordt aangegeven welke bewegingsthema’s aan de orde kunnenkomen. De leerlijnen en thema’s zijn geordend rond overeenkom-stige bewegingsproblemen. Binnen een aantal kernactiviteitenworden voor vier leeftijdsgroepen tussendoelen onderscheiden,die op vier niveaus zijn uitgewerkt. Het tweede deel bevat een

methodisch/didactisch vervolg.Er is aandacht voor leerhulp opmaat en reguleringsdoelen bij

verschillende leeftijds-groepen. Daarnaast ko-men organisatorische as-pecten aan bod, maar ookhoe activiteiten bij kinde-ren kunnen worden geïnt-roduceerd.Basisdocument bewegings-onderwijs, cd-rom en boek.Uitg. Jan Luiting Fonds,Zeist, 2002. Prijs deel 1 en2 samen voor 50 euro. Verkrijgbaar via de KVLO,tel 030-6920847.

14 didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003

S P E C I A L

Formatie-inzetIn deze brochure wordt ingegaan op de meerwaarde van een vak-leraar lichamelijke opvoeding, op randvoorwaarden, formatie-in-

zet, organisatorische- en roos-tertechnische zaken. Er wordendiverse concrete modellen vooruitwerking gegeven. Ook wor-den oplossingen gegeven voorkleinere scholen die over minderformatie beschikken. Het gaatom een herziene uitgave vaneen brochure uit 1999.Chris Mooij en Baukje Zandstra:De vakleraar lichamelijke opvoe-ding in het primair onderwijs.Uitg. Procesmanagement PrimairOnderwijs, Den Haag, 2003.

Gratis te downloaden via www.kvlo.nl. Op papier te bestellen bij KVLO, tel 030 – 6920847. Prijs € 4.50 (inclusief verzend-kosten).

SportdossierSportdossier bevat opdrachtenvoor leerlingen in de basisvor-ming die erop zijn gericht uitein-delijk een bewustere keuze temaken voor een bepaalde tak vansport of vorm van bewegen. Viadiverse opdrachten kunnen ze er-varingen verzamelen onder ande-re over fair-play, terugkijken naarhun sportgedrag op de basis-school, hun verwachtingen oversport onderzoeken, welke sportenlijken leuk en hoeveel tijd beste-den ze nu aan bewegen en sport?Docenten lo en andere sportaanbieders krijgen op die manierzicht op de sportieve affiniteit van hun leerlingen. De schoolkrijgt vanuit de resultaten van het Sportdossier ook zicht op dewaardering van de lessen, het naschoolse sportprogramma enhet sportaanbod in de omgeving.

Dic Houthoff, Ger van Mossel, Chris Mooij, Ralf Sliedrecht: Sport-dossier Basisvorming. Uitg. SLO, Enschede, 2002. Prijs leerling-boekje € 5 (bestelnr. AN 7.054.8247), prijs docentenhandlei-ding € 6,20 (bestelnr. AN 7.054.8253).

Beweeg-managementBrochure met daarin eenbeschrijving hoe bijvoor-beeld een vakleerkrachtde rol van beweegma-nager voor zijn of haar rekening kan nemen.Beweegmanagement.Uitg. NISB, Arnhem, 2002.Prijs 5 euro.

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 14

Page 15: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

BeweegnormHoeveel beweging hebbenkinderen nodig? In Neder-land geldt dagelijks een uurgematigd intensief bewegen,waarvan minimaal twee maalper week gericht op verbete-ring van de conditie, als vol-doende. De Beweegnormbiedt een handvat om opsimpele wijze te controlerenof kinderen tussen de vier en

achttien jaar voldoen aan deze eisen. Niet alleen kwantitatief,maar ook kwalitatief. Definitie, omschrijving en quickscanformu-lieren om gegevens te verzamelen staan handig bij elkaar in de-ze kleine brochure. Kerndoelen en eindtermen in de bijlage.

Harry Stegeman: Beweegnorm. Uitg. NISB, Arnhem, 2002. Prijs 5 euro.

HandboekEr gebeurt veel op het gebied van sport en bewegen in Neder-land. Het Handboek Jeugd – Gezond in beweging biedt informatie

over verschillende organisa-ties die potentieel interessantzijn om met het onderwijs sa-men te werken. Het boek be-vat tevens tips om kinderen enjongeren zelf actief te betrek-ken bij sport- en bewegings-stimulering. Handig op direc-tieniveau zijn de pagina’s overfondsenwerving, sponsoringen subsidiemogelijkheden.Simone Bleda (eindred.):Handboek Jeugd – Gezond inbeweging. Uitg. NOC*NSF,2002, Arnhem. Prijs 20 euro.

PerspectiefHarry Stegeman zet in Bewegingsonderwijs: belang en bedoelinghet vak in perspectief. Hoe werd er vroeger tegen aan gekekenen wat is er veranderd in de loop der jaren in die perceptie? Datde jeugd het leuk vindt,bleek namelijk niet altijdvoldoende reden voor eengoed imago of een voldoen-de legitimatie voor bewe-gingsonderwijs temiddenvan de andere vakken opschool. Vlot geschreven.

Harry Stegeman: Bewe-gingsonderwijs: belang en bedoeling. Uitg. Jan Luiting Fonds, Zeist,2001. Prijs 13,50 euro.Verkrijgbaar via de KVLO, tel. 030 – 6920847.

didaktief & school NR 7 / SEPTEMBER 2003 15

S C H O O L & S P O R T

School & SportWebsite met informatie over pilots School & Sport waarin de samenwerking tussen school, sport en buurt centraal staat. Uiterlijk 1 oktober operationeel.

www.schoolensport.nl

LeerlingvolgsysteemHet Leerlingvolgsysteem bewegingsonderwijs is gebaseerd op deleerlijnen en tussendoelen uit het Basisdocument bewegingson-derwijs (zie productinformatie elders). De gebruiker kan met detekst op de cd-rom zelf keuzes en aanpassingen maken voor de

eigen schoolsituatie. De SLO heeft dit productontwikkeld in samenwer-king met de KVLO. C. Mooij, C. Hazelebach:Leerlingvolgsysteem bewe-gingsonderwijs. Uitg. JanLuiting Fonds, Zeist, 2002.Prijs 4,95 euro. Verkrijg-baar via de KVLO, tel. 030 – 6920847.

OmgevingsscanWaar kunnen kinderen en jongeren terecht in de buurt als zij wil-len sporten en bewegen? Voldoen deze faciliteiten aan hun wen-sen en behoeften? Met de Sport- en beweegscan kan de omgevingsystematisch onder de loep genomen worden. Knelpunten enkansen komen zo aan het licht en kunnen aanknopingspuntenbieden om aan de slag te gaan. De scan bevat verschillende modules die ook los van elkaar te gebruiken zijn. Staat de openbare ruimte centraal of desportaccommodaties? Hoe staat het met sport op school? Aardige eye-opener metvragen als ‘hebben degroepsleerkrachten die bewegingsonderwijs gevende laatste drie jaar na- ofbijscholing op dit gebiedgevolgd?’ of ‘worden leerlin-gen zelf ingezet bij het op-zetten en uitvoeren van na-schoolse sportactiviteiten?’

Gea Schaap: Sport- en be-weegscan. Uit. NISB, Arn-hem, 2002. Prijs 5 euro.

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 15

Page 16: SPECIAL SCHOOL & SPORT...te maken, op hun niveau. Een gouden greep. Pagina 11 Materialen Nieuwe boeken en cd-roms om het beweeg-beleid op school (steviger) neer te zetten. Tips om

didaktiefschool

opinie en onderzoek voor de schoolpraktijk

&

Deze special over sport en bewegen is gemaakt door de redactie van Didaktief & School, in opdracht van het Expertisepunt School &Sport van NISB. Financiële en inhoudelijke bijdragen zijn geleverd door NOC*NSF, KVLO, LC en NISB. De redactie dankt wielerverenigingARC Ulysses voor het ter beschikking stellen van fotomateriaal.

Eindredactie en coördinatie: Monique MarreveldAdviezen: Robert Zwart (Expertisepunt School & Sport van NISB),

Eric Luijpers (NOC*NSF), Harry Stegeman (KVLO)Vormgeving: Fizz New Media SolutionsFoto’s: Sabine Albers (omslagfoto), Heins Fotografie en Jan Wamelink

De special is verschenen in Didaktief & School, september 2003, en is niet los verkrijgbaar.

Voor meer informatie over specials kunt u zich wenden tot de redactie van Didaktief & School, Cornelis de Wittlaan 119, 2582 AG DenHaag, tel 070-4161310, fax 070-4161320, www.didaktief.nl.

De redactie dankt de volgende sponsors:

Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen, Expertisepunt School & Sport, Papendallaan 50, postbus 32, 6800 AA Arnhem, tel 026 – 48 33 800, fax 026 – 48 33 890. Voor meer informatie: www.nisb.nl, www.schoolensport.nl (uiterlijk 1 oktober operationeel).

NOC*NSF, Papendallaan 60, postbus 302, 6800 AH Arnhem, tel 026 – 483 47 32, fax 026 – 483 47 32, www.noc-nsf.nl.

Koninklijke Vereniging van Leraren Lichamelijke Opvoeding, postbus 398, 3700 AJ Zeist, tel. 030 – 692 08 47, fax 030 – 691 28 10,www.kvlo.nl.

LC, Nederlands Instituut voor lokale sport en recreatie, postbus 1087, 6861 EG Oosterbeek, tel. 026 – 33 96 410, fax 026 – 33 96412, www.lc.nl.

Special Augustus 2003 B goed! 10-07-2003 14:08 Page 16