Download - Special Beatrix

Transcript
Page 1: Special Beatrix

Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013Prijs € 2,–Algemeen Handelsblad (1828) en Nieuwe Rotterdamsche Courant (1844) Jaargang 43 n o. 101

x(7B0BB4*KKLKKT( +$!"!&!=!@Bezorginformatie: www.nrc.nl/service of088 5720 555 ma t/m vr 08.00-19.45 uur,zat 11.00-16.45 uur Prijs € 2,00 w w w. n rc . n l

BE

LG

IË &

LU

XE

MB

UR

G €

2,50

Door een onzer redacteurenAmsterdam. Haar taak viel haarniet te zwaar. Maar het werd tijd vooreen nieuwe generatie. Dat zei konin-gin Beatrix gisteren bij de bekend-making van haar troonsafstand.„Het is met het grootste vertrouwendat ik op 30 april van dit jaar het ko-ningschap zal overdragen aan mijnzoon, de Prins van Oranje.”

Om zeven uur, maandagavond 28januari, maakte koningin Beatrix optelevisie haar aftreden bekend. Zewees erop dat ze 75 jaar wordt en dathet koninkrijk Nederland eind ditjaar 200 jaar bestaat. Die „twee bij-zondere gebeurtenissen” samenmaakten dit jaar voor haar geschiktom af te treden. Beatrix zei de abdica-

tie al enige jaren te overwegen. Op 30april is zij precies 33 jaar koningin.

Premier Rutte noemde Beatrix di-rect na de aankondiging een „icoonvan Nederland” en zei dat zij zich„met hart en ziel heeft ingezet voorde Nederlandse samenleving”. Ookandere politici reageerden met res-pect, dankbaarheid en warmte op deaankondiging. D66-leider Pechtoldnoemde Beatrix een „hardwerkenden professioneel staatshoofd”, dat opeen „waardige manier” invullingheeft gegeven aan „recente verande-ringen”. Op initiatief van D66 ver-loor de koningin vorig jaar haar rolbij kabinetsformaties.

PVV-leider Geert Wilders, die deafgelopen jaren regelmatig Beatrix’

kersttoespraken kritiseerde, danktede vorstin voor 33 jaar „trouwedienst aan het Nederlandse volk”. Vi-cepremier en minister van SocialeZaken Lodewijk Asscher (PvdA) heeft„veel waardering voor de wijze waar-op de koningin haar rol invulde”. Hijzei zich te verheugen op een nieuwegeneratie op de troon.

Willem-Alexander gaat ‘koningWi l l e m -A l e x a n d e r ’ heten, niet Wil-lem IV. In 1997 zei hij nog in eenvraaggesprek dat het „in de lijn derv e r wa ch t i n g ” zou liggen dat hij zich‘Wi l l e m ’ zou gaan noemen. Konin-ginnedag heet voortaan Koningsdagen wordt vanaf 2014 gehouden op 27april, de verjaardag van Willem-Alexander. Op de eerste Koningsdag

– die overigens op 26 april zal plaats-vinden omdat 27 april op een zondagvalt – bezoekt Willem-AlexanderAmstelveen en De Rijp, de plaatsendie Beatrix dit jaar zou bezoeken.

De koning blijft voorlopig wonenop de Eikenhorst in Wassenaar, en zalop termijn verhuizen naar Huis tenBosch in Den Haag. Beatrix, danweer prinses, zal terugkeren naarkasteel Drakensteyn in Lage Vuur-sche, waar zij ook de eerste jaren vanhaar huwelijk doorbracht.

De abdicatie zal op 30 april plaats-vinden in Amsterdam, net als de ab-dicaties van 1948 (Wilhelmina) en1980 (Juliana). De Amsterdamse bur-gemeester Van der Laan liet wetendat het een „onvergetelijke dag”

wordt. Dezelfde dag vindt de inhul-diging van Willem-Alexander plaatsin de Nieuwe Kerk in Amsterdam.Jorge Zorreguieta, de vader vanMáxima, zal hier niet bij zijn, zoheeft Máxima volgens de Rijksvoor-lichtingsdienst laten weten aan pre-mier Rutte. Zorreguieta was eerderniet welkom bij het huwelijk van zijndochter. Máxima krijgt de titel vankoningin, maar krijgt dezelfde rech-ten en bevoegdheden als prins Claus.Prinses Amalia wordt kroonprinsesen krijgt de titel prinses van Oranje.

Koningin Beatrix stopt op hethoogtepunt van haar populariteit.Zij is bijna net zo geliefd als prinsesMáxima, die al jaren het populairstelid van het Koninklijk Huis is.

‘Tijd voor nieuwe generatie’

Special Beatrix

Foto Vincent Mentzel

Page 2: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

32 S P EC IAL B eatrix

Het Koninkrijk bestaat 200 jaar en het staatshoofd wordt 75.Met deze bakens in zicht besloot koningin Beatrix gisterenhaar aftreden aan te kondigen en het koningschap over tedragen aan haar oudste zoon, de prins van Oranje. In deNederlandse staatsrechtelijke traditie nam zij daarmee deenige politieke beslissing waarover zij aan niemand verant-woording is verschuldigd.Premier Rutte luidde haar gisteren uit in goed gekozenbewoordingen die wij hier van harte onderschrijven: respecten bewondering voor haar betrokkenheid. Ze maakteindruk met haar werklust, professionaliteit, betrokkenheiden discipline, zeker. Ze was er inderdaad, ‘a l t ij d ’.Aan de eisen die de premier toeschreef aan de opvattingenvan haar opvolger, Willem-Alexander, voldeed zij ruim-schoots. Ze bond de natie samen, vertegenwoordigde haar inhet buitenland en moedigde de natie aan. Hoewel de kroon-prins met dat laatste vermoedelijk meer aan zichzelf en aansportcompetities moet hebben gedacht. Beatrix bémoedig-de eerder dan dat ze aanmoedigde. Daarbij putte ze uit haarpersoonlijk leven, haar relatie met de geëngageerde prinsClaus, haar gezin en haar geloof.Ze hield het ruim drie decennia vol, wat volstrekt uitzonder-lijk is in gewone publieke functies. Intussen veranderde denatie om haar heen drastisch. Europese eenwording, de toe-stroom van minderheden, de internetrevolutie, de opstandder burgers onder Fortuyn, de terreurangst. De politiekeconjunctuur werd de laatste tien jaar in toenemende mateinstabiel. Haar positie als adviseur van aspirant-premiers en

weifelende minis-ters, haar rol alss t a a t s r e ch t e l ij kzwaartepunt voorongeoefende fractie-leiders brokkeldezienderogen af.Bij de formatie vanhet eerste kabinet-

Rutte was haar rol, en die van haar adviseurs, verzwakt. Deformatie van het huidige kabinet verliep rimpelloos geheelbuiten haar om. Politiek trok zij de laatste jaren kritiek aanvan de PVV, meestal rondom Kerst. Dan legde zij de nadrukop tolerantie, beschaving of respect. Die diende zich ook uitte strekken tot moslims. Ook haar betrokkenheid met hetmilieu was dan opeens controversieel. Nederland keerdenaar binnen, terwijl het staatshoofd internationaal georiën-teerd bleef. De roep om een ‘Scandinavisch model’ met eenvooral ceremonieel koningschap won de laatste jaren danook aan politieke geloofwaardigheid.Het koningschap was voor haar een historische, haast religi-eus gewortelde plicht waarmee zij zich volledig identificeer-de. Beatrix herstelde in zekere zin ook de rol van de monar-chie door het functioneler en afstandelijker te presenteren.Zij koos uiterlijk een sterk symbolische stijl die haar alsstaatshoofd herkenbaar maakte, in een omgeving die steedsmeer op beeld leunde. Ze wist behalve het volk ook de maat-schappelijke elite aan zich te binden. Onder meer door zichnadrukkelijk met jonge kunstenaars en wetenschappers teengageren. Een prestatie, na de roerige aanloop naar deinhuldiging en haar destijds controversiële huwelijk.Publieke controverses in de decennia die volgden, gingennooit over haar persoon, maar altijd over een ander lid vanhet Huis van Oranje. Of die nu verborgen microfoontjes vande RVD vermoedde of alsnog buitenechtelijke bloedverwan-ten onthulde, Beatrix bleef publiekelijk onaangedaan.Daardoor was zij ook in zekere zin een raadsel – wat Beatrixwerkelijk vindt of voelt, bleef goed verborgen. Dat gold ookde ramp die prins Friso trof. Zij was ongetwijfeld geslagenmet ontzetting, maar bleef in haar officiële rollen onberis-pelijk. Dat alles droeg bij aan de waardigheid van het ambt,haar neutraliteit, haar verdienste voor de natie en daarmeeook aan haar houdbaarheidsdatum als functionaris.Als staatshoofd was zij topdiplomaat voor de BV Nederland,bemiddelaar tijdens kabinetsformaties, onvermoeibaarmiddelpunt van eindeloze series openingen, ontvangsten,uitreikingen en concerten. Symbool van Nederland, eenlevende band met de vaderlandse geschiedenis. Maar ookeen overtuigd Europeaan die zich niet alleen thuis voelde inDuitsland, maar ook in Zuid-Europa. Zij hielp zo de deuropenhouden. Maar ook was ze trooster van de natie als er eenklap verwerkt moest worden. Bij de aanslag in Apeldoornzag de natie een staatshoofd dat met één zucht de harten vande geschokte burgers raakte. Zij neemt nu afscheid met eenmelancholieke glimlach. Ook die wordt begrepen.

O n b e r i s p e l ij k ,betrokken enprofessioneel

Ondanks het feit dat diep leedhaar op persoonlijk vlak nietwerd bespaard, heeft Hare

Majesteit te allen tijde onsvaderland vol plichtsbesef gediend.PVV-leider Geert Wilders

Zij is een modernevorstin die hetkoningschap op een

eigentijdse manier vormgeeft.Alexander Pechtold

Op momenten vangroot verdriet of bijintense vreugde was zij

er voor het hele volk.Sybrand van HaersmaBuma

De laatste jaren heeftBeatrix ook gehoorgegeven aan de wens uit

de Tweede Kamer om meeropenheid te geven.SP-leider Emile Roemer

Zij heeft zich laten kennenals een betrokken vorstin.Zij wist en weet mensen te

raken met haar medelevenin moeilijke tijden.PvdA-leider Diederik Samsom

Zoals u allen weet,

Zojuist heeft Koningin Beatrix,Zojuist heeft Koningin Beatrix haar aftre-

den aangekondigd. Op dit bijzonderemoment voor de Koningin en voor ons

land wil ik allereerst mijn grote respect enbewondering uitspreken. Respect en bewonde-ring voor de buitengewone inzet van de Konin-gin in en voor Nederland en de Nederlandersgedurende meer dan dertig jaar. Vanaf haarinhuldiging in 1980 heeft zij zich met hart enziel ingezet voor de Nederlandse samenleving.Zichtbaar, betrokken en met een enorme ener-gie. Daarom roept de toespraak die zij net hieldin het hele Koninkrijk warme gevoelens op vangrote dankbaarheid. Ook bij mij persoonlijk enbij de andere leden van het kabinet.We nemen straks afscheid van een Koningin inhet hart van de samenleving. Koningin Beatrix

was er altijd. Zij was er op de feestelijkemomenten, bij de viering van sportieve succes-sen en culturele hoogtepunten. Maar zij was erook en vooral op de moeilijke ogenblikken. Bij-voorbeeld toen het noodlot toesloeg in de Bijl-mermeer, in Enschede, en natuurlijk op diedramatische Koninginnedag 2009. Haarindringende woorden direct na de afschuwelij-ke aanslag in Apeldoorn staan voor altijd in onscollectieve geheugen gegrift.Iedereen die de Koningin persoonlijk heeftontmoet of meegemaakt zal beamen dat zij methaar kennis en ervaring en haar grote belang-stelling en betrokkenheid mensen raakt en ver-der helpt. Ook in het buitenland maakte zij bijtalloze officiële gelegenheden diepe indruk. Zogroeide onze Koningin uit tot icoon van Neder-

land. Zij nam haar taak buitengewoon serieus,ook onder moeilijke omstandigheden. Ook inde jaren waarin zij de steun van Prins Clausmoest missen. Ook na het verschrikkelijkeongeval van haar zoon Prins Friso. Het maaktonze waardering voor de onvermoeibare inzetvan de Koningin alleen maar groter.Natuurlijk denken wij vandaag ook aan PrinsWillem-Alexander, die zijn moeder na jarenvan intensieve voorbereiding op zal volgen.Hem wacht een belangrijke en veeleisendetaak. Zoals de Prins het zelf zei bij gelegenheidvan zijn veertigste verjaardag: de monarchiemoet mensen samenbinden en aanmoedigenen Nederland vertegenwoordigen in het bui-tenland. Ik weet zeker dat de Prins en de Prin-ses als Koning Willem-Alexander en Koningin

Máxima op een overtuigende manier invullingzullen geven aan hun nieuwe taak en rol. In debeste traditie van Koningin Beatrix en genera-ties Oranjes voor hen.De abdicatie en inhuldiging vinden op 30 aprilplaats. Laat ons daar in heel het Koninkrijk eenonvergetelijk feest van maken, uiteraard op desobere wijze die past bij deze tijd. Een feest datrecht doet aan onze gevoelens van vandaag.Gevoelens van verbondenheid met het Huisvan Oranje en van diepe genegenheid voor eenvorstin die zich ruim drie decennia vol overga-ve heeft ingezet voor Nederland.Minister-president Mark Rutte

B eatrix’ erfenisZoals u allen weet, hoop ik over enkele dagen

mijn 75ste verjaardag te vieren. Ik ben dankbaardat het mij gegund is deze dag in goede gezond-

heid tegemoet te gaan. Aan het einde van dit jaar zullenwij herdenken dat ons land tweehonderd jaar geledeneen koninkrijk werd, waarmee in onze geschiedeniseen nieuw tijdperk aanbrak. Het samenvallen van dezetwee bijzondere gebeurtenissen is voor mij de aanlei-ding geweest te besluiten dit jaar uit mijn ambt terugte treden. Het lijkt mij een goed moment om deze stap,die ik al enige jaren overweeg, nu daadwerkelijk tenemen.Ik heb het altijd als een uitzonderlijk voorrechtbeschouwd een groot deel van mijn leven in dienst van

ons land te kunnen stellen en overeenkomstig mijnopdracht invulling te mogen geven aan het koning-schap. Daarbij was Prins Claus mij vele jaren tot grotesteun.Tot op de dag van vandaag heeft deze mooie taak mijveel voldoening geschonken. Het is inspirerend zichbij mensen betrokken te voelen, mee te leven met ver-driet en te delen in tijden van vreugde en nationaletrots. Dat heb ik eveneens mogen ervaren in de Caraïbi-sche delen van ons koninkrijk, waar ik ook altijd veelwarmte en hartelijkheid heb ondervonden. Ik treeddan ook niet terug omdat het ambt mij te zwaar zouvallen, maar vanuit de overtuiging dat de verantwoor-delijkheid voor ons land nu in handen van een nieuwe

generatie moet liggen. Het is met het grootste vertrou-wen dat ik op 30 april van dit jaar het koningschap zaloverdragen aan mijn zoon, de Prins van Oranje. Hij enPrinses Máxima zijn ten volle op hun toekomstige taakvoorbereid. Zij zullen ons land met toewijding dienen,getrouw de grondwet onderhouden en met al huntalenten een eigen invulling geven aan het koning-s ch a p.Gesterkt voel ik mij door de gedachte dat het plaatsmaken voor mijn opvolger niet betekent dat ik afscheidneem van u. Ik hoop dat ik velen van u nog dikwijls kanontmoeten. Ik ben u diep dankbaar voor het vertrou-wen dat u mij heeft gegeven in de vele mooie jarenwaarin ik uw koningin mocht zijn."Koningin Beatrix

HM wordt ZM

Abdicatie op 30 aprilKoningin Beatrix blijft tot 30 april 2013Koningin der Nederlanden. In Amster-dam zal ze die dag afstand doen van detroon. Dat gaat als volgt: ze ondertekentin het Koninklijk Paleis op de Dam deAkte van Abdicatie. Dat is een staats-rechtelijke handeling waarmee dekoningin formeel afstand doet van detroon. Direct na het ondertekenen – nogvóór de officiële inhuldiging – is Wil-lem-Alexander, nu Prins van Oranje,staatsrechtelijk de nieuwe koning.

De teruggetreden koningin en denieuwe koning zullen vervolgens vanafhet balkon van het paleis een korte toe-spraak houden. Daarna verschijnt hetnieuwe koningspaar met hun drie doch-ters op het balkon. In 1948 en 1980 heeftde abdicatie ook in Amsterdam plaats-gevonden. De abdicatie van 1840 vondplaats in Paleis het Loo in Apeldoorn.

Scepter en rijksappelDe nieuwe Koning zal niet ‘gekroond’worden. Hoewel het staatshoofd vol-gens officiële documenten wel degelijkregeert ‘bij de gratie Gods’ werd een kro-ning al in de 19de eeuw bestempeld alste ‘sacraal’ – te veel als een symbool dathoorde bij de hechte relatie tussen deRoomse kerk en regerende vorsten. Vandie geschiedenis wilde de protestantseOranje-elite in de noordelijke Nederlan-den verre blijven. De kroon ligt tijdensde inhuldigingsplechtigheid op dezogenoemde credentafel, als symboolvan soevereiniteit en waardigheid.Ernaast liggen een scepter (staat voor:gezag) en een ‘r ij k s a p p e l ’ (als zinnebeeldvoor het Nederlandse grondgebied).

Nieuwe KerkEnkele uren na de balkonscène maakthet nieuwe staatshoofd zijn opwachtingin de Nieuwe Kerk, waar de leden van deEerste en Tweede Kamer bijeen zijn inVerenigde Vergadering. Koning Wil-lem-Alexander zal hier trouw zwerenaan de Grondwet. De volksvertegen-woordigers verklaren stuk voor stuk datzij alle rechten van de Koning zullenbeschermen en pal staan voor zijnonschendbaarheid. In deze laatste termligt de kern besloten van de Nederlandse‘constitutionele monarchie’, waarbijvorsten opereren onder volledige ver-antwoordelijkheid van de ministers.

RokkostuumAls kroonprins verschijnt Wil-lem-Alexander bij officiële gelegenhe-den vaak in militair tenue. Op 30 aprilzal hij een rokkostuum dragen: deplechtigheid heeft vooral een politiek engeen militair karakter. Over zijn kos-

tuum zal de nieuwe koning de zoge-noemd koningsmantel dragen: eengewaad van rood fluweel, met een randen cape van wit bont (hermelijn).

Koning Willem-AlexanderOpvallend is dat Willem-Alexander nietde titel Koning Willem IV zal dragen,maar ‘gewoon’ Wi l l e m -A l e x a n d e r.Koning Willem II, die van 1840 tot 1849,staatshoofd was, heette ook Wil-lem-Alexander maar noemde zich alsopvolger van zijn vader, Koning WillemI, wèl gewoon Koning Willem II. Zijnzoon werd Koning Willem III, waarnadrie vrouwelijke erfgenamen hetKoningschap overnamen.

Willem-Alexander wordt koning enMáxima wordt koningin. ‘L o g i s ch ’ is ditniet: prins Claus bleef prins toen prinsesBeatrix in 1980 koningin werd. Het iseen van de oude gebruiken in adellijkekring: vrouwen volgen hun man in tite-latuur, maar omgekeerd is dit geen auto-matisme. Kort na het huwelijk van Wil-lem-Alexander en Máxima is, zowel inde Tweede Kamer als in diverse media,gedebatteerd over de vraag of Máximamaar beter prinses zou kunnen blijvenna de troonbestijging van haar man. Hetzou een daad van emancipatie, een vormvan modernisering van de monarchiezijn. Gisteren bleek dat deze roep niet isgevolgd.

Amelia Prinses van OranjeKoningin Beatrix zal vanaf 30 april weerprinses Beatrix zijn. Het is haar eigenkeuze. Ze had ook kunnen kiezen voor‘Ko n i n g i n - M o e d e r ’: een titel die aan hetNederlandse hof niet meer wordtgebruikt sinds koningin Wilhelmina in1948 koos voor ‘prinses’’, zoals ook haardochter Juliana in 1980 deed. Wilhelmi-na’s moeder, Emma (1858-1934) was delaatste Koningin-Moeder van het Neder-landse Koninkrijk.

De oudste dochter van koning Wil-lem-Alexander en koningin Máxima,Amalia, wordt op 30 april Prinses vanOranje. Het is de titel die van oudsherwordt gevoerd door de Nederlandsekroonprins(es).

Kinderen MargrietDoor de troonswisseling verandert deformele positie van de kinderen vanprinses Margriet. Zij zullen geen deelmeer uitmaken van het Koninklijk Huis,wat betekent dat zij niet langer in aan-merking komen voor troonopvolgingen niet meer onder directe ministeriëleverantwoordelijkheid vallen. Dit staatlos van hun positie als lid van de Konink-lijke familie; een leven in de schijnwer-pers zal voor hen niet voorbij zijn.

RegeringsleiderKoning Willem-Alexander wordt straksstaatshoofd en maakt officieel deel uitvan de regering. Het is de vraag hoe langnog. Sinds enkele jaren klinkt de roepvoor het hervormen van de positie vande monarch steeds luider. Bij de forma-tie van het tweede kabinet-Rutte stondde vorst voor het eerst buitenspel. Maarsommige partijen willen de macht vande koning nog verder inperken.

PVV-leider Geert Wilders bijvoor-

beeld wil dat de koning uit de regeringgaat. Over koningin Beatrix zei hij eens:„Als een haas uit de regering.” De PVVbereidt een initiatiefwet voor om hetKoningshuis enkel een ceremoniële roltoe te dichten. Traditioneel willen VVD,CDA, SGP en ChristenUnie niet tornenaan de positie van de monarch. SP,GroenLinks, D66 en de PVV willen datwel. De PvdA neemt een tussenpositiein.

Pa l e i z e nKoning Willem-Alexander en koninginMáxima blijven vooralsnog wonen inhun villa Eikenhorst in Wassenaar. Laterverhuizen zij naar Paleis Huis ten Bosch,de residentie van koningin Beatrix. Ditpaleis blijft intussen wel in gebruik voorofficiële ontvangsten en bijeenkomsten.Paleis Noordeinde zal dienst doen alsw e r k p a l e i s.

Na haar abdicatie zal prinses Beatrixop een gegeven moment op Kasteel Dra-kensteyn, in Lage Vuursche (gemeenteBaarn) gaan wonen. Het is nog nietbekend wanneer precies. Als prinseskeert Beatrix dan terug naar de plekwaar zij tussen 1963 en 1981 heeftgewoond: het achthoekige huis Draken-steyn, gebouwd op de plek waar al sindsde 14de eeuw een statige hofstede staat.De prinsen Willem-Alexander (1967),Friso (1968) en Constantijn (1969) zijnde eerste twaalf tot veertien jaar van hunleven in de Baarnse bossen opgegroeid.

Ko n i n g s d a gMet ingang van 2014 wordt Koningsdaggevierd op 27 april, de verjaardag vanKoning Willem-Alexander. Omdat deeerste Koningsdag op zondag valt,wordt die dag in 2014 verruilt voor 26april.

Kabinet des KoningsHeel wat Nederlandse instituties zullenna 30 april nieuwe naamborden, brief-papier en visitekaartjes moeten latenmaken. Het Kabinet der Koningin, hetsecretariaat dat de bestuurlijke zaken entaken van het staatshoofd regelt, heetvoortaan Kabinet des Konings. De Com-missarissen van de Koningin raken delaatste twee letters van hun ambt kwijt.Vaartuigen van de marine, waarvan denaam nu begint met H.M. (“HarerMajesteits”) krijgen de Z van Zijner voorhun naam.

Olympisch ComitéWillem-Alexander zal als koningafstand doen van zijn lidmaatschap vanhet Internationaal Olympisch Comité(IOC). Dat is conform de afspraak die dekroonprins bij zijn aantreden in 1998met het toenmalige kabinet onder lei-ding van premier Wim Kok heeftgemaakt.

Hoewel er formeel geen obstakels zijnIOC-lid te blijven, vindt Willem-Alexan-der een combinatie met het koning-schap niet zuiver. In 2009 zei hij in dezekrant: „Als ik straks koning van Neder-land ben, kan ik onmogelijk een andereorganisatie in Nederland vertegenwoor-digen.” De prins is straks 15 jaar IOC-lidgeweest. NOC*NSF-voorzitter AndréBolhuis (66) zou hem willen opvolgen.

Geen Willem IV,Amalia kroonprinses,I OC-functieneergelegd. Vanaf 30april verandert veel.

Koningin Beatrix en kroonprins Willem-Alexander lachen om langsvliegende ballonnen, Prinsjesdag 2010. Foto Michael Kooren

Page 3: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

54 S P EC IAL B eatrix

198031 januari Op de avond van deverjaardag van Beatrix maaktkoningin Juliana voor deNederlandse televisie haar aftredenbekend.30 april Koningin Juliana tekent deakte van abdicatie waardoorprinses Beatrix, 42 jaar oud,Koningin der Nederlanden wordt.

1981Maart Beatrix legt haar eerstestaatsbezoek af: aan Luxemburg.Augustus De koninklijke familieverhuist van kasteel Drakensteyn inLage Vuursche naar paleis Huis tenBosch in Den Haag, van oudsher dekoninklijke residentie.

1982Oktober Prins Claus wordt wegenseen depressie opgenomen in eenkliniek in Bazel.

1983September Beatrix ontvangt deAmerikaanse presidentskandidaatJesse Jackson op Huis ten Bosch.Juli Op weg naar haarvakantiebestemming in Italië raaktBeatrix met twee van haar zoonsbetrokken bij een auto-ongeluk inde buurt van Pisa. Zij blijven alleno n g e d e e rd .

1984September Paleis Noordeinde inDen Haag wordt het werkpaleis vande koningin.Oktober Bij een bezoek aanGroningen gooit een demonstranteen ei naar de koningin. Hij mist net.

1985November Beatrix wordtuitgeroepen tot Vrouw van het Jaar.Premier Lubbers wordt Man van hetJ a a r.

1986Oktober Beatrix opent de pijlerdamin de Oosterschelde.

1987Augustus Beatrix loopt een lichtehersenvliesontsteking op tijdenseen cruise langs de Franse Rivièramet haar gezin, op het jacht vanbiermagnaat Freddy Heineken.

1988April De NOS zendt een portret uitvan Beatrix, Claus en hun driezoons. Een dag later wordt Beatrixop de Vrijmarkt spontaan gekustdoor een Amsterdammer.September Ophef over detroonrede, waarin Beatrix zegt dathet milieu de regering zorgen baart,hoewel het land schoner wordt,„met name lucht en water”. PremierLubbers moet zich verantwoorden.

1989Maart Beatrix ontvangt deEgyptische president Mubarak opHuis ten Bosch.December In haar kerstboodschapzegt Beatrix, refererend aan de valvan de Muur, dat „wij nu in de eersteplaats onze hebzucht moeten lerenbeheersen”.

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989

Bij voorkeur wist ze het beter

Haar baan. Dat is voor Beatrix het koning-schap. „In this funny job of mine you meet somany interesting people”, hoorde oud-ministerEls Borst haar eens zeggen tegen buiten-landse gasten. „Juliana was een moeder, zestraalde warmte uit”, zegt oud-minister JanPronk. „Beatrix is een CEO.” Een die haarwerk zeer serieus neemt.

Politici die haar van nabij aan het werkzagen, spreken van een ijzeren discipline.Beatrix is „professioneel”, „gedreven”, „bui-tengewoon consciëntieus” en ze „mist geendetail”. Bezoekend staatshoofden en rege-ringsleiders tonen zich altijd onder deindruk. Ze houdt niet van improvisatie. Dos-sierkennis en oprechte betrokkenheid ken-merken haar optreden.

Na haar aantreden neemt Beatrix al snelafstand van de stijl van haar moeder. Julianastelde zich het liefst op als een gewonemevrouw. Ze resideerde in het landelijk gele-gen paleis Soestdijk, waar ze op Koninginne-dag het volk in defilé ontving. Beatrixbetrekt paleizen in de stad en maakt zo hetkoningschap zichtbaarder. Op Koninginne-dag bezoekt ze steden en dorpen, meestaltwee per keer. Tegelijkertijd vergroot ze deafstand tot het volk. Ze laat zich weer majes-teit noemen en maakt van het hof een kleine-re, professionele organisatie. Met een for-meel en afgemeten optreden blijft ze lang eenwat kille indruk maken bij het publiek. Pasna de eeuwwisseling verandert dat imago.

Ministers, die traditiegetrouw een paarkeer per jaar langsgaan op Huis ten Bosch,treffen een serieuze gesprekspartner meteen blocnote op de knieën. Er is beperktruimte voor koetjes en kalfjes. Zo deelt Bea-

trix met een CDA-minister eens haar zorgenover haar moeder, die al boven de tachtig isen toch nog wil skiën.

Maar ze kan ook intimiderend zijn. Altijdblijkt ze perfect op de hoogte van de kleinstedetails. „Ze had soms een nieuwsgierigheidvoor onderdelen van beleid waarvan ikdacht: nou ja, in die mate interesseer ík me erniet eens voor”, zegt een oud-minister.

Bram Stemerdink, begin jaren tachtigstaatssecretaris van Defensie, voelde zichgedwongen de gesprekken goed voor tebereiden. „Ik wist dat ze alles met bloedigeernst bestudeerde en bij voorkeur alles beterwilde weten dan de gast. Hoewel dat natuur-lijk volstrekt overbodig was. De koningin iseen stempelmachine. Het bracht voor mijveel overbodig extra werk mee.”

Later komt Stemerdink haar eens onver-wachts tegen bij een koetsenrace op de hei.„Met stralende lach en uitgestoken handkwam ze op me toe. Onherkenbaar als ik hetvergelijk met die formele gesprekken. Daar-in had ze bijna iets mechanisch. Dat lag mis-schien ook aan die jurken met stijve plooienen altijd dat kapsel.”

Met een zekere moederlijkheid waaktBeatrix niet alleen over het land, maar ookover ‘haar’ ministers. De avond voordat ElsBorst als minister van Volksgezondheiddoor een parlementaire commissie zal wor-den verhoord over de Bijlmerramp, woont zeeen staatsbanket bij. Gebruikelijk is datministers blijven tot de koningin laat mer-ken dat de avond voorbij is. Dat kan wel eenuur of een worden, zegt Borst. „Glaasje wijn,goede gesprekken, dat houdt ze eindeloosvol.” Maar dit keer komt halverwege deavond de grootmeesteres naar haar toe meteen bericht van de koningin: zij zou het pri-ma vinden als Borst nu naar huis gaat, wantde volgende dag zou ze het zwaar krijgen.

In de jaren negentig suggereren enkeleincidenten dat Beatrix meer invloed pro-beert te krijgen. Bij de opening van de Neder-landse ambassade in Amman zegt ministerVan Mierlo van Buitenlandse Zaken dat dieer is gekomen op aandringen van Beatrix,die een vriendschappelijke relatie onder-houdt met het Jordaanse koningshuis. Laterdat jaar komt naar buiten dat zij Van Mierloonder druk zou hebben gezet de ambassa-deur in Zuid-Afrika te laten overplaatsen,

wegens diens buitenechtelijke relatie. VanMierlo en Beatrix ontkennen.

Oud-bewindslieden geloven niet dat Bea-trix echt meer invloed zocht. „Ze is zich bui-tengewoon scherp bewust van de grenzenvan haar macht”, zegt oud-premier WimKok. „Zij neemt de constitutionele grenzennauwgezet in acht.” „Ze heeft invloed omdatze invloed krijgt”, zegt Jan Pronk. „Dat wasbij Juliana ook zo. Maar Beatrix is een krach-tige vrouw. Van Juliana werd nooit gedachtdat zij überhaupt zou willen sturen.”

Wat Beatrix ook kenmerkt, is een zekerongeduld. Bert de Vries, minister van SocialeZaken in het derde kabinet-Lubbers: „Ik hebwel eens moeten uitleggen waarom dingenlang duurden of niet anders gingen.” ElsBorst: „Ze zei bijvoorbeeld dat haar ter orewas gekomen dat men te lang moest wach-ten op die en die noodzakelijke medischebehandeling. En ze vroeg waarom dat zowa s. ” In kabinetsformaties gaf Beatrix dui-delijk blijk van teleurstelling als er geenvoortgang was, zegt Borst, die als informa-teur voor Paars II wekenlang verslag uit-bracht aan de koningin. „Ze wilde altijd tem-po. Ook bij staatsbanketten. Die drie gangenwaren er in no time doorheen.”

S ch o o n d o ch t e r sIn de tijd dat Borst met Beatrix te maken had(1994-2002), zag ze haar losser worden.Borst vermoedt een verband met de entreeten paleize van de drie schoondochters: eerstLaurentien Brinkhorst, toen Mabel WisseSmit en als laatste Máxima Zorreguieta.„Drie intelligente burgermeisjes die huneigen brood hadden verdiend. Zij ontmoet-ten een schoonmoeder die in enkele opzich-ten toch niet helemaal van deze tijd was.”

Zo kende het hof de regel dat alleen wettiggehuwden werden uitgenodigd voor staats-

Ze weet veel, daagt jeuit en praat je niet

naar de mond.Jan Pronk, oud-minister

banketten. Mensen die ongehuwd samen-woonden, werden geacht hun partner thuiste laten. In de loop van de jaren 90 werd dieongeschreven regel stilzwijgend geschrapt,al kostte dat volgens een direct betrokkene„veel overtuigingskracht”. Voortaan liet hethof de samenstelling van de zogenoemde‘ijzeren lijst’ van vaste genodigden over aanhet ministerie van Algemene Zaken, zij hetonder de voorwaarde dat sprake was van„voldoende bestendige relaties”.

Bij de bijzetting van prins Claus bleek datcriterium ook te gelden binnen de koninklij-ke familie. Mabel, toen nog niet getrouwdmet Friso, daalde met de familie af in deDelftse graftombe. Beatrix accepteerde ookhet verleden van Mabel, toen die later inopspraak kwam wegens haar omgang metcrimineel Klaas Bruinsma.

Behoudend bleef de koningin in haarmediabeleid. Nooit trad ze op in praatshowsof actualiteitenrubrieken, interviews werdenzorgvuldig geënsceneerd. Pas in 2000 ging zeer als een van de laatste Europese vorsten toeover haar kersttoespraak op tv te houden.

Waar Juliana naar verluidt een portret van‘vadertje Drees’ op haar schrijftafel hadstaan, heeft Beatrix haar politieke opvattin-gen altijd voor zich gehouden. „Dat is sterken professioneel, om je persoonlijke opvat-tingen zo voor je te houden”, zegt oud-pre-mier Wim Kok. Wel voert ze graag inhoude-lijke discussies over onderwerpen die haar naaan het hart liggen. „Een genot”, herinnertJan Pronk zich, oud-minister van Ontwikke-lingssamenwerking. „Ze weet veel, daagt jeuit, praat je niet naar de mond.” Begin jarenzeventig schenken Claus en Beatrix 100.000gulden aan het Defense & Aid Fund van deWereldraad van Kerken, zegt Pronk. „Zo gafze ook aan waar haar commitment ligt.”

Ook medische ethiek, abortus, adoptiedoor mensen van hetzelfde geslacht en zorgrond het levenseinde zijn onderwerpen diede koningin bezighouden. In 2002 tekentBeatrix de wet die euthanasie legaal maakt.Borst: „In het begin had ze er vragen bij, vra-gen die iedereen had. Is het voldoendeomkaderd? Is het geen vluchtheuvel?” Opuitnodiging van Borst bezoekt Beatrix metde minister een hospice, een afdeling pallia-tieve zorg in een oncologisch ziekenhuis entwee verpleeghuizen en praat daar „zeer

betrokken” met patiënten. Ook over aidsgeeft Beatrix impliciet blijk van haar opvat-tingen. „In de Mozes- en Aäronkerk heeft zeeens een doodziek meisje met aids gespro-ken en omhelsd. In een tijd dat gedacht werddat dat levensgevaarlijk was. Zij heeft zich erecht voor ingezet dat beeld te veranderen.”

B eatrix’ professionaliteit werd misschienhet meest op de proef gesteld toen Wil-lem-Alexander viel voor de ArgentijnseMáxima en premier Kok besloot dat haarvader, die minister was geweest in het Vide-la-regime, niet welkom was bij het huwelijk.

Kok zegt dat het risico dat deze kwestie toteen constitutionele crisis zou leiden aan-merkelijk werd verkleind doordat Beatrixvanaf het begin duidelijk liet blijken ook „indeze persoonlijke en gevoelige zaak” degrenzen van het staatsrecht te respecteren.„Ik hoefde nimmer te twijfelen aan waar dekoningin stond, maar zeker is dat zij het indeze periode als moeder soms heel erg lastigheeft gehad.”

L o ck h e e d - a f f a i r eNiet als koningin, maar als kroonprinses

kwam Beatrix het dichtst bij een constitutio-nele crisis. In de Lockheed-affaire, rondsteekpenningen die haar vader zou hebbenaangenomen van een vliegtuigbouwer,steunde ze Bernhard. Ze kondigde aan Julia-na niet te zullen opvolgen als die zou aftre-den wegens een gerechtelijke proceduretegen haar man.

Met haar sterke optreden versterkte Bea-trix de monarchie, waar die in andere landendoor schandalen juist aan kracht verloor. „Zeweet als geen ander hoe publiciteit werkt”,zegt oud-minister Joris Voorhoeve. Toen een

In tegenstelling tot haar moeder wilde Beatrix geen gewonemevrouw zijn, maar een vorstin met gezag.Joke Mat en Danielle Pinedo

Ze wilde altijd tempo.Ook bij

staatsbanketten.Els Borst, oud-minister

Ze is zich scherpbewust van de grenzen

van haar macht.Wim Kok, oud-premier

Ze weet als geen anderhoe publiciteit werkt.

Joris Voorhoeve,oud-minister

Ze bestudeerde allesmet bloedige ernst.

Bram Stemerdink,oud-staatssecretaris

Ik hoefde nimmer tetwijfelen aan waar de

koningin stond.Wim Kok

buitenlandse gast haar eens vroeg hoe zijdacht over een bepaalde Nederlandse politi-cus, keek zij de Nederlandse tafelgenoten,onder wie Voorhoeve, doordringend aan: ‘Ikzeg niets, geeft u maar antwoord’.

„Men hoort een staatshoofd niet om eenmening te vragen over volksvertegenwoor-digers, maar dat begreep de buitenlandsegast niet”, zegt Voorhoeve. „Ik gaf toen maarmijn persoonlijke mening en veranderde heto n d e r w e r p. ”

Na de moord op politicus Pim Fortuynhield Beatrix zich op de achtergrond en uittealleen tegenover premier Kok, die belde omhaar te informeren, de hoop dat de daderniet allochtoon was.

„Net als andere weldenkende mensen waszij bang dat het daarmee een extra dimensiezou krijgen”, zegt Kok. Zeldzame kritiekkreeg Beatrix toen zij in 2000 haar jaarlijkseskivakantie in Lech doorzette, nadat depopulistische partij van Jörg Haider was toe-getreden tot de Oostenrijkse regering.

In al die jaren weet alleen PVV-leiderGeert Wilders, gedoogpartner van het kabi-net-Rutte I, Beatrix eens te verleiden tot eenpublieke reactie. Nadat hij de koninginbegin 2012 heeft aangevallen op het dragenvan een hoofddoek bij een staatsbezoek aande Verenigde Arabische Emiraten, noemtBeatrix het in reactie op vragen van journa-listen „echte onzin” dat het dragen van eenhoofddoek een teken van vrouwenonder-drukking zou zijn. Volgens deze krantbrengt ze de ministeriële verantwoordelijk-heid in het geding – de premier, verantwoor-delijk voor haar uitlatingen, zou zoiets nooitover zijn gedoogpartner hebben gezegd.Maar Jan Pronk spreekt van een „diploma-tieke en voorzichtige” reactie. „Mag ze,gegeven de hardheid van alles wat er overhaar wordt gezegd in de Nederlandse poli-tiek, misschien soms een zinnetje wat duide-lijker uitspreken dan ze vroeger deed?”

Om Beatrix heen veranderde de wereld.De Europese integratie schreed voort, maarvoor een groot deel van het Nederlandse volkbleek het ‘va d e r l a n d ’ belangrijker dangedacht. „Voor Beatrix, als uitgesprokenEuropeaan, is dat toch lastig”, zegt Joop vanden Berg, oud-hoogleraar parlementairegeschiedenis. Toch slaagt ze er volgens hemmet glans in het koningschap te behouden„als nationaal symbool en als rustpunt”.

Van den Berg: „In de bevolking wordt, iet-wat paradoxaal, haar Europese gezindheidniet gezien als strijdig met haar status vannationaal symbool.”

Cruciaal is voor Els Borst dat Beatrix leer-de haar menselijke kant te laten zien. „Zemoet gemerkt hebben hoe dat het oranjege-voel aanwakkert. Ze heeft niet zo veel metoranjegevoel, niet in de zin van kritiekloosneerbuigen. Maar ‘verdiend oranjegevoel’,dat vindt ze, denk ik, wel belangrijk.”

Prinses Beatrix tijdens haar inhuldiging als vorstin in de Nieuw Kerk te Amsterdam, op 30 april 1980. Foto Capital Photos

Hare majesteit vindthet een prima idee dat unu naar huis gaat, envroeg naar bed

Page 4: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

76 S P EC IAL B eatrix

1990April Beatrix onthult een monumentvoor de slachtoffers van hetconcentratiekamp Vught.Juni In Londen neemt koninginElizabeth II van het VerenigdKoninkrijk Beatrix op als Dame in deOrde van de Kousenband.Oktober Beatrix ontvangt presidentDe Klerk van Zuid-Afrika.

1991Februari Beatrix en Claus wonen inAmsterdam de 50ste herdenkingvan de Februaristaking bij.Maart Beatrix en Claus laten zichop televisie bij de NOS interviewendoor publicist W.L. Brugsma, tergelegenheid van hun 25-jarighuwelijk.April Beatrix brengt als eerstebuitenlands staatshoofd eenbezoek aan het herenigde

Duitsland.Mei Koningin Beatrix en prins Clausbieden het Nederlandse volk tergelegenheid van hun 25-jarighuwelijksfeest eenballetvoorstelling aan in hetAmsterdamse Muziektheater.Juli Claus wordt opgenomen in hetBronovo Ziekenhuis wegens eend e p re s s i e .Augustus Beatrix breekt haarrechterkuitbeen tijdens een

privébezoek in Portugal.Oktober C o n t ro v e r s i e e lstaatsbezoek aan Japan.Kranslegging op deerebegraafplaats in Hodogaya,waar achthonderdkrijgsgevangenen uit de TweedeWereldoorlog begraven liggen,onder wie veertien Nederlanders.November George en BarbaraBush dineren en overnachten oppaleis Noordeinde.

Beatrix neemt de ‘koninklijke bus’ ingebruik. Ze beschikte al over eenkoninklijke trein.December Beatrix verklaart zich ineen lunchtoespraak tot deEG-leiders in Maastricht bereid haarbeeltenis op de Nederlandse muntte offeren voor eengemeenschappelijke Europesemunt.

1992April Beatrix opent het nieuwegebouw van de Tweede Kamer.September In haar troonrede roeptBeatrix het Franse volk op zich uit tespreken voor het verdrag vanMaastricht om „Europa verdergestalte te geven”.Oktober Beatrix bezoekt de Bijlmerin Amsterdam nadat daar eenvliegtuig van de Israëlischeluchtvaartmaatschappij El Al is

n e e rg e s t o r t .November Tijdens een werkbezoekaan de Nederlandse Antillen enAruba, met Claus en hun drie zoons,betuigt Beatrix haar medeleven metde slachtoffers van de Bijlmerramp.December In het Rijksmuseumopent een tentoonstelling vanfotograaf Werry Crone over Beatrixin haar functie als koningin.

1993Maart De Israëlische presidentHerzog bezoekt met Beatrix hetvoormalige kamp Westerbork.Mei Beatrix luncht met MichailGorbatsjov, ex-president van deSovjet-Unie, tijdens diens bezoekaan Nederland.November Tijdens een bezoek aanZwitserland nodigt Beatrix deZwitsers uit toe te treden tot deEuropese Gemeenschap.

1994Maart Eerste staatsbezoek van hetkoninklijk paar aan Tsjechië. In zijnheildronk noemt president HavelBeatrix een „wijze en beminnelijkevorstin”.Mei De Tweede Kamer krijgt eenomstreden sculptuur vanbeeldhouwer Auke de Vrieswaaraan Beatrix heeft meegewerkt.Juni Volgens een enquête vanbureau Lagendijk streeft Beatrix

voor het eerst haar moeder Julianavoorbij in populariteit onder hetNederlandse volk.Juli In afwijking van het advies vaninformateur Herman Tjeenk Willinkbenoemt Beatrix Wim Kok totinformateur, waarmee de deuropenstaat voor de vorming van heteerste paarse kabinet.

1990 1991 1992 1993 1994

Het portretteren van onze koningin isaltijd omgeven met mystiek. Je kunter heel veel over vertellen en heel wei-nig. Wat is wijsheid? Prins Claus, deechtgenoot van koningin Beatrix,sprak ooit de historische woorden:„Wij hebben vrienden, tot wij ergenszien of lezen dat het onze vriendenniet meer zijn.” Dat is wijsheid.Ook ik – ik heb een paar maal onzekoningin ‘o ff i c i e e l ’ geportretteerd –ben van plan geweest het nu eenshelemaal anders te doen. Maar ook ikkwam uit op het aloude, vertrouwdebeeld van iemand die macht en gezagen vertrouwen moet uitstralen.De waardigheid van de Macht en hoede Macht weer met zijn of haar waar-digheid omgaat, dat zijn interessantemomenten om vast te leggen. Waar-om een sprookje van Grimm willenontleden? Ontluistering van Macht isverdrietig om te zien. Maar een staats-hoofd dat geliefd en vertrouwd is,willen wij zien zoals het sprookje onsdat gebiedt.

Vincent MentzelVoormalig staffotograaf vanNRC Handelsblad

DE KEUZE VAN VINCENT MENTZEL

Koningin Beatrix en prins Claus met hun zoons Willem-Alexander, Friso en Constantijn bij paleis Huis ten Bosch, in augustus 1993. Tijdens een fotosessie op kasteel Drakensteyn voor de Nederlandse postzegel in 1979, en op bezoek bij een Chinese commune in 1977.

Op staatsbezoek in Indonesië, 1995. Kort voor het bestijgen van de troon, 1980. Beatrix, dan nog kroonprinses, filmt een landbouwcommune op een rondreis met prins Claus door de Volksrepubliek China, in 1977.

Hoe de Macht methaar waardigheidomgaat

Page 5: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

98 S P EC IAL B eatrix

1994Juli Beatrix vraagt in een brief aanpresident Ong Teng Cheong vanSingapore clementie voor Johannesvan Damme, de Nederlandsezakenman die is veroordeeldwegens drugssmokkel.Twee maanden later wordt VanDamme toch geëxecuteerd.December Historici enoud-verzetsmensen uitenwaardering voor Beatrix’

kersttoespraak over hetonderscheid tussen goed en fout inde oorlog. „Het scherpe beeld van‘goed’ en ‘fout’ dat nu zo dikwijlsons oordeel over de oorlog bepaalt,berust op wijsheid achteraf. Toenwas alles minder duidelijk.”

1995Januari Beatrix en Claus wonen inPolen de vijftigste herdenking bijvan de bevrijding vanconcentratiekamp Auschwitz.Maart Staatsbezoek aan Israël – heteerste van een Nederlandsstaatshoofd. Beatrix spreekt hetIsraëlische parlement toe, ondermeer over het lot van deNederlandse Joden tijdens deTweede Wereldoorlog.

Mei In een rede ter gelegenheid vande vijftigste herdenking vanBevrijdingsdag zegt Beatrix dat demaatschappij „in ontbinding” d re i g tte raken. „Er zijn tekenen die wijzenop een reëel gevaar van langzaamafglijden naar een egocentrischdenken en handelen dat de vrijheidvan medemensen aantast.”Augustus Gevoelig staatsbezoekaan Indonesië, het eerste sinds deonafhankelijkheid. Beatrix spreekt

in een tafelrede over „de littekens”van de dekolonisatie.November Beatrix woont debegrafenis bij van de vermoordeIsraëlische premier Rabin.December In haar kersttoespraakroept Beatrix op totverdraagzaamheid jegens„andersgelovigen, vreemdelingen,mensen met een andere huidskleur,etnische oorsprong of cultuur”.

1996Januari Bij de opening van deNederlandse ambassade in deJordaanse hoofdstad Amman zegtminister Van Mierlo (BuitenlandseZaken, D66) dat die er is gekomenop aandringen van Beatrix, die eenvriendschappelijke relatie met hetJordaanse koningshuisonderhoudt.Mei Beatrix ontvangt in Aken deInternationale Karelsprijs voor haar

inzet voor de eenwording vanE u ro p a .Augustus Beatrix opent het nieuweAjaxstadion, de Amsterdam Arena,en neemt deel aan een wave. Hetpubliek scandeert ‘Bea bedankt’.September Beatrix krijgt kritiekomdat zij minister Van Mierlo onderdruk zou hebben gezet deambassadeur in Zuid-Afrika over telaten plaatsen wegens diensbuitenechtelijke relatie. Van Mierlo

en Beatrix ontkennen later dat dit isg e b e u rd .Oprichting van het RepublikeinsGenootschap, ondervoorzitterschap vanoud-Elsevier-topman Pierre Vinken.

1997Mei De rechtbank van Den Boschveroordeelt een 51-jarige man toteen jaar cel wegens jarenlangebedreiging van de koninklijkefamilie.Augustus Hoofdredacteur HenkKrol van de Gay Krant dient eenklacht in bij de Commissie GelijkeBehandeling omdat Beatrix weigertongehuwde en homoseksuelepartners te ontvangen.

1998Januari Beatrix viert haar zestigsteverjaardag met een beslotenkoninklijk bal in het Paleis op deDam voor 160 binnen- enbuitenlandse gasten. Een ruim tweeuur durende tv-uitzending over dejubilerende vorstin wordt door ruimeen miljoen mensen bekeken.

1994 1995 1996 1997 1998

In de bijna 33 jaar dat Beatrixdeel uitmaakte van de regering,maakte zij vijf premiers mee.Voor de een was zij eenklankbord, voor de ander eensteunpilaar. Met name RuudLubbers gunde haar de ruimtewaaraan zij behoefte had.John Kroon

Beatrix wasqualitate qua demoeder desva d e r l a n d s

Meerervaringdan demeestepremiers

Koningin Beatrixmet toenmaligpremier Lubbersin 1986. Lubbersgunde haar deruimte waaraan zebehoefte had: „Zijis immers meerdan de tolk vanhaar ministers.”Foto’s VincentMentzel

De kroning vanBeatrix (1980)leidde in Amster-dam tot een veld-slag tussen de po-litie en militantekrakers, die pro-testeerden tegende woningnood.

Ze werdstaatshoofd toen CDA en VVD samen regeer-den en met 77 zetels konden rekenen op eenkrappe meerderheid in de Tweede Kamer.En dat eigenlijk niet eens, want acht ledenvan het CDA ‘gedoogden’ slechts dat kabinetvan premier Van Agt en vicepremier Wiegel.

Dat was in 1980. En nu, anno 2013, is deVVD ook weer aan de macht, zij het ditmaalals grootste partij en in een coalitie met dePvdA. Die heeft wel een meerderheid in deTweede Kamer, maar niet in de EersteKamer. Gedoogsteun is ook voor het tweedekabinet-Rutte van belang.

Zo is er in de bijna 33 jaar waarin Beatrixdeel uitmaakt van de regering veel veran-derd en veel ook niet. Rutte II is wel het eer-ste kabinet dat werd geformeerd zonder dathet staatshoofd er een rol bij speelde. Afge-zien van de beëdiging werd Beatrix nietsgevraagd.

Toch was en is Beatrix door haar anciënni-teit de meest ervaren regeerder van de mees-te kabinetten waarmee ze te maken had. Zemaakte vijf verschillende premiers mee, VanAgt, Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte, vandrie verschillende partijen: CDA, PvdA enVVD. Samen leidden deze premiers veertienkabinetten, die nogal eens in demissionairestaat verkeerden.

Doordat ze haar ervaring koppelde aanhaar weerzin om het koningschap slechts uitceremoniële handelingen te laten bestaan,was Beatrix al die tijd, en is zij nog steeds, eengoed geïnformeerde vorstin. Dat geeft haar,overeenkomstig haar grondwettelijke posi-tie, geen zichtbare macht, maar wel invloed,zij het van het onmeetbare soort.

Premiers praatten en praten haar weke-lijks bij, op maandagmiddag van twee totvier uur. Afzonderlijke ministers die bij haarop de thee – of iets anders – komen, doen ergoed aan hun dossiers grondig te kennen –de majesteit kent ze ook. Een bewindsper-soon moet er bovendien rekening mee hou-den dat het staatshoofd niet snel gelooft datze ongelijk kan hebben.

En natuurlijk heeft ze haar voorkeuren, alstijgen die boven partijpolitieke preoccupa-

ties uit. Zo is Beatrix uitgesprokenpro-Europa en heeft ze daardoor opvattin-gen die in het huidige politieke tijdsge-wricht niet per se gemeengoed zijn. Van haarEuropese gezindheid en de waarde die zehecht aan gemeenschappelijkheid en bur-gerzin, gaf ze al als 23-jarige blijk, toen denet in Leiden afgestudeerde prinses (rech-ten) Europese jongeren toesprak aan de Uni-versiteit van Toulouse.

Kunst van het balancerenHet bleek ook toen ze als eerste staatshoofdin 2004 in Straatsburg in het Europees Parle-ment optrad, kort nadat de Europese Unietot 25 lidstaten was uitgebreid. Al in 1996had ze een pleidooi gehouden voor uitbrei-ding van de EU met landen uit Midden- enOost-Europa. Dat was nadat ze de Internati-onale Karelsprijs van de Duitse stad Akenhad ontvangen voor haar inzet voor de Euro-pese eenwording. Terwijl de Unie op hetpunt stond om te beslissen of zij toetredings-onderhandelingen met Turkije zou begin-

nen, een omstreden idee, pleitte het Neder-landse staatshoofd in Straatsburg metgedistingeerde passie voor uitbreiding. „DeUnie heeft op haar grondgebied de oorloguitgebannen, macht ondergeschikt gemaaktaan recht en de deelnemende landen eenongekende welvaart gebracht.”

In haar laatste kersttoespraak (2012) keer-de ze zich tegen de anti-Europa-stemmingdie hier en daar heerst: „Bevrijding uit dienegatieve instelling begint met het besef datEuropa niet een vreemde mogendheid ismaar onze eigen gemeenschap in dit wereld-deel. Europa, dat zijn wij zelf.” De koninginvan Nederland is een echte Europeaan.

Het was de wens van Beatrix om in de con-stitutionele monarchie die Nederland is,meer te zijn dan een vorstin die naar het volkwuift of champagneflessen naar schepenwerpt. Gevoegd bij de noodzaak in de pas telopen met het door politici vastgestelderegeringsbeleid, vergde dit van Beatrix datzij de kunst van het balanceren beheerste. Zijis weliswaar onschendbaar, maar niet

onkwetsbaar. Ze wordt daarom omringddoor adviseurs die altijd wel een goudschaal-tje bij zich hebben waarop ze haar woordenkan wegen.

In haar inauguratierede in 1980 toonde zezich bewust van de beperkingen die hetambt haar zou opleggen. „Ik ken mijnopdracht: te handelen buiten eigen voor-keur en te staan boven partij- en groepsbe-langen. Die opdracht wil ik vervullen naarplicht en geweten, vanuit het vaste geloofdat God mijn leven leidt.”

Met name de CDA’er Ruud Lubbers gun-de als premier (1982-1994) haar de ruimtewaaraan ze behoefte had – en die ze bijvoor-beeld gebruikte in haar jaarlijkse kerstredes.„Zij is immers meer dan de tolk van haarministers”, vond Lubbers.

In de loop van haar regeerperiode is demonarchie een minder vanzelfsprekendezaak geworden dan jaren in Nederland hetgeval was. In de jaren zeventig en tachtig waser voornamelijk de PSP, in 1990 opgegaan inGroenLinks, die principieel republikeinswas, maar het in het parlement nooit verderschopte dan een paar zetels. Van de huidigepartijen vindt de SP dat het staatshoofdgekozen hoort te worden, maar een grootpunt maakt deze partij daar niet van.

Wel groeit de twijfel over de deelname vande koningin aan de regering. De PVV bij-voorbeeld is daar ronduit tegen, maar ookpartijen als D66 en GroenLinks menen datde vorstin zich hooguit met ceremoniëleplichtplegingen zou moeten inlaten.

Niettemin bevestigde de zittende pre-mier, VVD’er Mark Rutte, in 2010 nog dewaarde die de constitutionele monarchievolgens hem vertegenwoordigt, en er is in deTweede Kamer geen meerderheid die hemtegenspreekt. Rutte volgde de lijn diePvdA’er Wim Kok als premier (1994-2002)ook aanhield. De sociaal-democraat zag demeerwaarde in van het koningschap zoalsBeatrix dat vervult, mede dankzij het kopjethee dat hij wekelijks met haar dronk.

Enorm netwerkIn het boek Beatrix, de kroon op de republiek(2005) van historicus en ex-Kamerlid CoosHuijssen zei Kok: „Bij de invulling van zijnverantwoordelijkheid kan de premier enor-me baat hebben om onbevangen van gedach-ten te kunnen wisselen met een vrouw diehaar taak ziet zoals zij. Behalve dat ze zichaltijd bijzonder geïnteresseerd toont en blijkgeeft van scherp inzicht, weet ze goed wat erin Nederland speelt en ook internationaal isze uitstekend op de hoogte. Daarnaastbeschikt ze over een enorm netwerk.”

Voor Kok was Beatrix een klankbord, voorLubbers iemand die veel begrip had voor zijn

problemen en een steunpilaar kon zijn.Dries van Agt herinnerde zich haar sterkegeheugen – gevoed door de aantekeningendie ze altijd tijdens de gesprekken maakte.Wat soms lastig was voor de gesprekspartnerdie dat zelf had nagelaten.

Vooral ten tijde van het premierschap vanC DA’er Jan Peter Balkenende (2003-2010)was het Koninklijk Huis vaker dan in de vori-ge eeuw onderwerp van publieke en politie-ke discussie. Veroorzaakt door diverse affai-res, waarbij Beatrix persoonlijk overigenszelden direct betrokken was.

Dat leidde tot meer openheid over derijksuitgaven ten behoeve van het Konink-lijk Huis en veroorzaakte, bijvoorbeeld, datkroonprins Willem-Alexander zijn vakan-tievilla in Mozambique verkocht.

Behalve sparringpartner van de minis-ter-president was de koningin qualitate quade moeder des vaderlands. Die haar gezichtliet zien en haar medeleven kwam betuigenbij rampen, zoals de vuurwerkbrand inEnschede, de vliegtuigcrash in de Bijlmer, decafébrand in Volendam en bij de overstro-mingen van de grote rivieren.

Van het effect en de noodzaak van haarpublieke optredens was Beatrix zich al jongbewust. Ze was pas 13 jaar oud toen ze zei:„Koningin zijn is moeder van je land. Ieder-een ziet naar een koningin op zoals een kindnaar zijn moeder. Ze moet het goede voor-beeld geven. Dat is een vreselijke verant-w o o r d e l ij k h e i d . ” Dat het koningschap voorhaar meer voortkwam uit plichtsbesef dandat het de vervulling van een ideaal was,bleek ook uit de woorden die ze sprak toen zevijftig jaar werd: „Ik heb het aanvaard als eenopdracht in mijn leven.”

Daarvan kweet ze zich op een anderemanier dan haar moeder, Juliana. Die was zo‘gewoon’, luidde de mythe, terwijl Beatrixzich ervan bewust was hoe óngewoon eenkoningin juist is. De waardigheid van haarambt maakt volgens haar daarom dat zij met‘majesteit’ moet worden aangesproken.

De laatste jaren zijn voor Beatrix zwaargeweest, zeker nadat ze door de dood vanprins Claus in 2002 op 64-jarige leeftijdweduwe werd. Daarmee verdween háárklankbord uit het leven. Twee jaar later stier-ven haar ouders. Na een aanslag op Konin-ginnedag 2009, met acht doden tot gevolg,verscheen ze met een diepe zucht op tv. Hetskiongeluk in 2012 van haar zoon prins Frisowas een volgend drama in haar privéleven.

Beatrix werd op 42-jarige leeftijd konin-gin en legt straks het ambt als 75-jarige neer.Het scheelt niet zoveel met haar moeder,Juliana, die 39 jaar was toen ze tot koninginwerd gekroond en 71 toen ze abdiceerde. Hetis tijd voor de 45-jarige Willem-Alexander.

Beatrix, moeder van drie kinderen engrootmoeder van acht kleinkinderen, maggaan genieten van de luwte.

Page 6: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

1110 S P EC IAL B eatrix

1998Mei Minister Zalm (Financiën, VVD)onthult de Nederlandse zijde van dein 2002 in te voeren euromunten. Debeeltenis van Beatrix wordtgehandhaafd.December Beatrix slaat de eersteeuromunt bij De Munt in Utrecht.

1999Maart Op vliegveld Valkenburgontvangt Beatrix deZuid-Afrikaanse president Mandela,die een tweedaags staatsbezoekaan Nederland brengt.April Beatrix brengt negendaagsstaatsbezoek aan China. Criticieisen een openbaar protest van deregering tegen schending van demensenrechten. Dit blijft uit.Oktober Beatrix en Claus vieren in

het Tropenmuseum in Amsterdamhet vijftigjarig bestaan vanNederlandse ontwikkelingshulp.November Beatrix is voor het eerstlive op internet, bij de opening vande gerestaureerde Groningsestationshal.Tijdens een werkbezoek aan deAntillen bezoekt Beatrix slachtoffersvan orkaan Lenny, die op datmoment de eilanden teistert.Beatrix constateert tijdens een

bijeenkomst van het Genootschapvan Hoofdredacteuren dat „deleugen regeert” in de Nederlandsejournalistiek. NRC Handelsbladciteert de koningin letterlijk, tegende gewoonte in.

2000Februari Beatrix ontvangt op paleisNoordeinde de Indonesischepresident Wahid voor eenstaatsbezoek aan Nederland.De populistische partij van JörgHaider treedt toe tot deOostenrijkse regering. Dekoninklijke familie gaat desondanksskiën in Lech. Er ontstaat ophef.Volgens de regering betreft het eenprivébezoek.

Maart Beatrix en Willem-Alexanderspreken met Indische Nederlandersover hun ervaringen in de oorlog.Aanleiding is het geplandestaatsbezoek van de Japansekeizer Akihito eind mei, waaroveronrust bestaat onder slachtoffersvan de Japanse bezetting.April „Beatrix is niet meer zo geliefdals de opiniepeilingen ons willendoen geloven.” Dit concludeert hetHistorisch Nieuwsblad op grond

van eigen opinieonderzoek. Slechts1,3 procent van de ondervraagdennoemt haar „sympathiek”.D66-fractieleider Thom De Graafpleit voor een ceremoniële rol voorde opvolger van Beatrix. Er volgteen verhit debat. De Haagse lokaleomroep Radio Hofstad begint deactie ‘Red Beatrix’, om steun teverzamelen voor het koningshuis.In een door de NOS uitgezondenvraaggesprek met Beatrix, dat voor

de uitlatingen van De Graaf werdopgenomen, bagatelliseert Beatrixhaar vermeende ongecontroleerdepolitieke invloed.Mei Koningin Beatrix brengt samenmet premier Kok een bezoek aanEnschede na de ontploffing van eenvuurwerkfabriek.De Japanse keizer Akihito spreekttijdens een staatsbanket zijnverdriet uit over de rol van zijn landtijdens de Tweede Wereldoorlog.

November De ouders van MáximaZorreguieta maken kennis metBeatrix en Claus, op paleisN o o rd e i n d e .December Het Stedelijk Museum inAmsterdam opent eententoonstelling die is ingericht doorgastconservator Beatrix.Voor het eerst wordt dekersttoespraak van Beatrix liveuitgezonden op tv.

2001Januari Beatrix bezoekt het AMC inAmsterdam voor een gesprek met(familieleden van de) slachtoffersvan de brand in het Volendamsecafé ’t Hemeltje.Bij een een officieel bezoek aan deNederlandse Antillen reageertBeatrix gepikeerd op een vraag vaneen journalist over JorgeZorreguieta, de vader van Máxima.

1998 1999 2000 2001

Brief

Marie Schilder-Plat (1954) is de moeder vanTom, die zwaargewond raakte tijdens debrand in café ’t Hemeltje in Volendam, in denieuwjaarsnacht van 2000 op 2001. Zijn bei-de handen raakten verbrand en ook zijn lon-gen raakten beschadigd. Koningin Beatrixbracht een bezoek aan het AMC in Amster-dam toen Tom daar lag, met zo’n zeventigandere slachtoffers van de brand.„We zaten aan tafeltjes in een grote zaal”,vertelt Marie Schilder. „Beatrix kwam bin-nen: nauwelijks opgemaakt, in een donker-grijs mantelpak. Ze pakte een stoel, ging aanons tafeltje zitten en vertelde dat Wil-lem-Alexander ook in ’t Hemeltje kwam –lang geleden, nog voor hij Máxima ontmoet-te. Een verrassend en persoonlijk detail.”Beatrix sprak „als een moeder” tot de aanwe-zigen. „ Alsof er een masker afviel, zo voeldedat. Tot die tijd kende ik haar als de zakelij-ke, ietwat koele koningin.” De moeder vaneen ander slachtoffer vertelde Beatrix dathaar zoon was overleden doordat geen zie-

kenhuis hem wilde opnemen; hij had eenziekenhuisbacterie opgelopen. „Ze zei: ‘Alshet uw zoon was geweest, had hij wél de bes-te zorg gehad’. De koningin kon niet andersdan dat beamen.”Later werd Marie Schilder op paleis Noord-einde uitgenodigd, samen met vijf andereNederlanders die een ramp hadden meege-maakt. Ze dronken een wijntje met Beatrix,„in een hele mooie kamer”, en praatten overhuisdieren en kleinkinderen. „Ik had eenbrief meegenomen van Tom, die ondankszijn brandwonden op hoog niveau is gaanhandballen.” Twee weken later lag er eenbrief van de koningin op de deurmat: hoe blijzij voor Tom was en hoe veel bewondering zijhad voor zijn doorzettingsvermogen. Schil-der: „Haar medeleven heeft ons goed gedaan– en ik denk dat ik namens alle Volendam-mers kan spreken. Omgekeerd steunen wijhaar in moeilijke tijden. Na het ongeluk vanFriso hebben we kaarsen gebrand en gebe-den voor zijn herstel.”

Dadels

Kort na de moord op Pim Fortuyn, in 2002,bracht Beatrix een verrassingsbezoek aan deHaagse achterstandsbuurten Schilderswijken Transvaalkwartier. Emine Aydin (1963),enkele dagen eerder ingelicht, ontving haarin 2002 in de bibliotheek waar ze filiaal-hoofd is. „Ze kijkt je meteen diep in de ogen.Die warme blik van haar zal ik niet vergeten.Ze raakte ook even mijn arm aan.”Tijdens de rondleiding door de bibliotheekbleef de koningin staan praten met een

vrouw in een rolstoel en een man die dekrant zat te lezen. Vervolgens was er in eenwerkruimte een gesprek met buurtbewo-ners. Aydin: „Ze at dadels. Die had ik gewoonneergezet in schaaltjes, zoals ik voor ieder-een doe. Daar keek ze niet van op. Ze deedalsof ze thuis was.” Bij het afscheid bleef Bea-trix nog even staan bij Aydins collega’s. „Uwerkt in een mooie bibliotheek, zei ze. Zewas ons dankbaar voor ons werk. Dat gevoelgaf ze ons.”

Balletkoppel Alexandra Radius (1942) enHan Ebbelaar (1943) trad op uitnodiging vanBeatrix op tijdens staatsbezoeken, ondermeer in Canada, Duitsland en de VerenigdeStaten. Toen Beatrix zestig werd, verzorg-den zij een balletgala in het Amsterdamsemuziektheater. Radius: „Vrijwel alle Euro-pese monarchen waren uitgenodigd, webeschouwden het als een grote eer.”Volgens Radius is Beatrix een groot liefheb-ber van dans. „Ze steekt haar voorkeur nietonder stoelen of banken, al blijft ze diploma-tiek. Ze houdt van de klassieke dans, maarook van de hedendaagse.” Ebbelaar verteltdat de koningin balletles heeft gehad en als

tiener voorstellingen van het New York CityBallet heeft gezien, met de grote choreograafGeorge Balanchine, die zij ook persoonlijkheeft ontmoet. „Ze weet hoe zwaar het vak is,hoeveel je ervoor over moet hebben.”Van een vriendschap met de vorstin willenzij niet spreken, wel van „wederzijds respecten oprechte belangstelling”. Radius: „Als wijhaar in het Concertgebouw of het theatertegenkomen , begroet zij ons allerharte-l ij k s t . ” Ebbelaar: „En dat gold ook voor prinsClaus. Ik weet nog goed dat hij Alexandraeen keer complimenteerde met haar ‘p r á ch -tige ogen’. Dat doe je alleen als je je op jegemak voelt bij iemand.”

B alletles

Wielrenster Marianne Vos (1987) ontmoetteBeatrix twee keer: na de Olympische Spelenvan Peking in 2008 en die in Londen in 2012.„De eerste keer was ik erg zenuwachtig: als ikmaar geen verkeerde opmerking maak.Maar toen ik haar zag, viel de spanning weg.‘Ik heb erg met je meegeleefd’, zei Beatrix,verwijzend naar de slechte weersomstandig-

heden tijdens de wegwedstrijd (waar Vos zes-de werd). Het leek haar erg als na jarenlangetraining het weer roet in het eten gooit.” Na‘Londen’ stond Vos naast Beatrix toen defoto van de medaillewinnaars werdgemaakt. „Wat ze tegen me zei? Dat sportersweinig tijd nemen voor foto’s. ‘Jullie houdener niet van om te staan’, concludeerde ze.”

Fo t o

Hoedenspeld

Hoedenmaker Monique Dommanschet(1963) was nooit zo oranjegezind, maar defoto’s van haar ontmoeting met koninginBeatrix hangen prominent in haar atelier.Op verzoek van de gemeente Goes organi-seerde ze in 2005 een minihoedenparadetoen de koningin de stad bezocht, op eentoer door de provincies voor haar 25-jarigregeringsjubileum. Van tevoren kreeg zeprecies te horen hoe ze zich moest gedragen.„Je mag niet uit jezelf iets zeggen en ze heefthet liefst dat je majesteit zegt. Géénmevrouw, dat werd nadrukkelijk gezegd.Maar dat was ik toch al niet van plan.”Twee Zeeuwsen die beiden Miss Nederlandwaren, showden voor de koningin negenhoeden op de Grote Markt van Goes. Halver-wege kwam er even een windvlaag onder dehoeden. „De ene miss kon haar hoed nog netva s t p a k k e n . ”

Na afloop was er een bijeenkomst in het stad-huis. „Beatrix kwam met een glaasje wijneen afstapje af en liep linea recta naar ons toe.Ze begon zelf een praatje. Wij mochteneigenlijk niets vragen, maar het werd zo’nlos gesprek dat een van de missen haar vroegof haar hoeden ook wel eens dreigden af tewaaien. Ze zei: nee, daar heb ik een trucjevoor. Dat is dat ze de hoed vastmaakt met eenhoedenspeld. Ze vertelde dat ze heel veelhoedenspelden heeft, ook nog van haargrootmoeder, koningin Wilhelmina.”„Ik heb haar geen hoed aangeboden en datverbaasde sommige mensen. Maar ten eersteweet ik haar maat niet en ten tweede zijnmijn hoeden haar smaak niet. Haar hoedenzijn een vervanging voor een kroon, dat zeize ook nog. Mijn hoeden zijn flamboyant,pothoedenmodel, jaren dertig. Daar zie ikhaar echt niet mee lopen.”

Vu u r w e r k r a m p

Nog op de dag van de vuurwerkramp inEnschede, zaterdag 13 mei 2000, werd bur-gemeester Jan Mans (1940) gebeld dat HareMajesteit de volgende dag wilde langsko-men. Hij noemt haar optreden ter plekke„zeer kordaat”. „Zij wilde direct na aan-komst het rampterrein op – zonder mond-kapje. We hebben daar een uur rond gelo-pen, en ik moet zeggen dat het voor onsallebei zeer confronterend was. We liepenlangs skeletten en uitgebrande auto’s. Dedood hing in de lucht. En de koningin maarvragen stellen aan brandweerlieden en poli-tieagenten. Op een gegeven moment wildeze weten waar ik die vijfhonderd overleven-den had gelaten. ‘In hallen’, antwoordde ik.‘Waar is dat’ , vroeg ze. ‘Dan ga ik er naar toe.’Normaal wordt drie maanden voorberei-dingstijd uitgetrokken voor zoiets, nu washet met één telefoontje geregeld. Beatrix

stelde zich op als een warme moeder. Men-sen huilden letterlijk op haar schouder uit.”Bij het afscheid beloofde zij de burgemeestereen jaar later terug te komen, wat ze inder-daad deed. Mans: „Die keer nam zij dertienslachtoffers apart die, voor zover ik konnagaan, van tevoren zorgvuldig waren gese-lecteerd door haar medewerkers. De deurging dicht. Hofdames, commissarissen enwethouders werden weggestuurd, alleen ikmocht erbij zijn. Het moest een persoonlijkmoment zijn.”Mans maakte ook kennis met een harderekant van Beatrix. „Toen ik haar een half jaarna de ramp tegenkwam bij een nieuwjaarsre-ceptie, kreeg ik te horen dat het ‘niet echtopschiet daar in Enschede’. Terwijl ik juistzo trots was dat wij alle procedures voor dewederopbouw zo snel in gang haddengezet.”

B atman

Beeldend kunstenaar Jasper Hagenaar(1977) heeft Beatrix vijf keer kort ontmoet,steeds bij de uitreiking van de KoninklijkePrijs voor de Vrije Schilderkunst, waarvoorhij vijf keer genomineerd was en die hij in2012 won. De koningin kocht twee keer eenwerk van hem aan. „Mijn eerste gesprekjemet haar was het meest persoonlijk. Ik stondnaast mijn schilderij, een palmboom in grij-ze tinten. Ze begon over iets wat haar opvielbij natuurschilders. Daardoor merkte ik datze het schilderij anders opvatte dan ik hethad bedoeld. Het ging mij niet om hetnatuurlijke, maar om wat het beeld van eenpalmboom oproept. Daar hebben we hetover gehad. Ik kreeg het idee dat ze het op

prijs stelde dat ik een standpunt innam engewoon eerlijk zei wat ik dacht.” Beatrix liethaar voorkeuren duidelijk blijken. „Ik konmerken dat ze minder had met mijn schilde-rijen van Batman op het strand van Malibu,of een uitgemergelde cowboy op een sokkel.En weer meer met het schilderij van een sta-pel stenen in een vitrine. Ze vroeg hoe datbedoeld was.” Hagenaar is „o o r s p r o n k e l ij kniet zo royalistisch ingesteld”, maar noemthet belangrijk dat „iemand als de koningin”laat merken dat ze kunst belangrijk vindt.„Soms liet ze in haar toespraak bij de prijs-uitreiking kritiek doorschemeren, bijvoor-beeld op de afkalving van kunstsubsidies.Dat waardeer ik zeer.”

Zokennenwij haar

Bij ontmoetingen met onderdanen wasBeatrix kordaat en invoelend. Zeven van

hen blikken terug. „Ik kreeg het idee dat zehet op prijs stelde dat ik eerlijk was.”

Joke Mat en Danielle PinedoFo t o ' s Merlin Daleman

Monique Dommanschet

Emine Aydin

Jasper Hagenaar

Alexandra Radius en Han Ebbelaar

Jan Mans

Marianne Vos

Marie Schilder-Plat

Page 7: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

1312 S P EC IAL B eatrix

De aarde rondin 33 jaar

Tijdens haar vele staatsbezoeken wasBeatrix onvermoeibaar. Als reisgenotenknikkebolden, deed zij nog eenk l o m p e n d a n s.Danielle Pinedo

India. Japan.Nieuw-Zeeland. Egypte. Litouwen. Konin-gin Beatrix legde de afgelopen decennia 54staatsbezoeken af. Zelf ontving zij zo’n veer-tig presidenten, koningen en grootherto-gen. Een indrukwekkende score.

Maar wat leverden ze op, al die bezoeken?Hoe belangrijk was de inbreng van HareMajesteit? En: kiest koning Willem-Alexander voor eenzelfde aanpak?

Staatsbezoeken gelden als hoogtepuntenin de betrekkingen tussen twee landen, zegtEd Kronenburg, die als grootmeester van dekoningin vijf staatsbezoeken hielp voorbe-reiden. Nederland zet, net als ieder anderland, „zijn kwaliteiten in de etalage”. Maar

doordat er een koningin aan het hoofd vande regering staat, krijgt zo’n bezoek volgensde voormalig rechterhand van Beatrix„extra cachet”. „Zij heeft wereldwijd aan-zien.”

Premiers, ministers, de president van deHoge Raad, de president van de Raad vanState: ze ontmoeten elkaar tijdens staatsbe-zoeken. En dat leidt tot „snel en subtielzakendoen”, aldus Ben Bot, minister vanBuitenlandse Zaken in de kabinetten-Bal-kenende II en III. Tijdens een bezoek aanThailand in 2004 bereikte Bot overeenstem-ming met de minister van Justitie over devrijlating van twee ter dood veroordeelden.Of dat in een andere context ook was gelukt,

betwijfelt hij.Luchtvaartmaatschappij KLM had veel

baat bij het staatsbezoek aan China, in 1995.In die tijd vloog KLM alleen op Taiwan, datdoor China als opstandige provincie wordtbeschouwd. Toenmalig topman Leo VanWijk wilde ook landingsrechten voor Chinazien te krijgen. Maar eenmaal daar wees eenoverheidsfunctionaris hem op het voorne-men van Nederland om twee onderzeeërsaan Taiwan te leveren. „Ik heb vriendelijkgeglimlacht, maar na het staatsbezoek zijnwe om de tafel gaan zitten om tot een oplos-sing te komen.” Het compromis kwam eenjaar of twee later: Martinair mocht op Tai-wan vliegen, KLM op China.

Wat staatsbezoeken in financiële zin ople-veren is moeilijk te bewijzen. Maar alge-meen kan worden gesteld dat ze bedrijvenopeningen bieden. „Een staatsbezoek kanhet begin zijn van een goede zakelijke rela-tie”, zegt een voormalig topondernemer, dieanoniem wil blijven. „Het kan een zetjegeven aan een op handen zijnde overeen-komst. En soms worden tijdens een staatsbe-zoek handtekeningen gezet onder een dealwaaraan al lang werd gewerkt. Tijdens zo’nbezoek krijgt een overeenkomst meer kleuren breng je hem bij het grote publiek onderde aandacht. Dat heeft zeker voordelen.”

Omdat er soms grote zakelijke belangenop het spel staan, wordt een staatsbezoek tot

in de puntjes voorbereid. Wie staat waar, hoeloop je de vliegtuigtrap af, wie stapt wanneerin welke auto: het wordt van minuut totminuut vastgelegd. Ben Bot: „Vooral despeech van de koningin is belangrijk. Welkegrappen kan zij wel en niet maken? Dat luis-tert nauw.”

Volgens Kronenburg is Beatrix „tot indetail bij het programma betrokken”. Hijsomt op: waar bestaat de contraprestatie uit,welke thema’s komen aan de orde? Nietswordt besloten zonder haar goedkeuring.”

Kronenburg beschrijft hoe Beatrix zich opeen bezoek aan Slowakije voorbereidde, in2007. „De koningin zou tijdens het staats-banket een rede houden. Daarin wilde zij

ook de vrouw van president Ivan Gasparovicbedanken, maar haar naam was moeilijk uitte spreken. Ik raadde haar aan ‘uw echtgeno-te’ te zeggen, maar daar wilde zij niets vanweten. De koningin blééf maar oefenen. Opde avond zelf struikelde zij alsnog over haarnaam. ‘Ik was nog zó gewaarschuwd’, ver-zuchtte zij.”

De CEO’s die Beatrix vergezelden op haarreizen, zijn onder de indruk van haar kennis,timing en tact. De koningin kende de wen-senlijstjes van bedrijven en wist die goedover het voetlicht te brengen. Een voormaligpresident-directeur van een multinational:„Ik heb wel eens meegemaakt dat zij tijdensde receptie stond te praten met een hoog-

waardigheidsbekleder van de ontvangendepartij en de hofdame mij wenkte: ‘m e n e e r,komt u er even bij?’ Vervolgens moest ik inéén of twee minuten to the point komen: ditwil ik en zo denk ik erover. Nee, je mag nietgeïmponeerd zijn door de situatie. Gewoon:boem.”

De koningin paart wijsheid aan charme,zeggen geïnterviewden. In de door mannengedomineerde zakenwereld zette zij alsvrouw een andere toon. Ben Bot: „Zij zorgdeervoor dat mensen zich op hun gemak voel-den. Als de rest van het gezelschap op de der-de dag knikkebolde bij een ellenlang verhaalover opgravingen, deed zij nog mee aan eenklompendansje.” Kronenburg: „Wat zij doet

is nooit een formaliteit.”Dat staatsbezoeken onder Wil-

lem-Alexander en Máxima een ander karak-ter krijgen, staat volgens velen vast. „Ik ver-wacht dat zij de regels wat soepeler zullenhanteren”, zegt Ben Bot. „Met name Máxi-ma staat er veel ontspannener in.” Bot vindtdat wijs, want in economische zware tijdenvoelen ontvangende landen volgens deex-bewindsman weinig voor een overdadigeontvangst. „In Zuid-Amerika vinden ze gou-den serviezen en erewachten misschienprachtig, maar in noordelijke landen hoor jevaak: het mag wel een onsje minder. We zit-ten niet te wachten op een negentien-de-eeuwse operette.”

Page 8: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

1514 S P EC IAL B eatrix

Een pijnlijklege stoel

Koningin Beatrix legde tijdens haarregeerperiode 54 staatsbezoekenaf, maar deed als vorstin nooitSuriname aan. Opmerkelijk,

gezien de historische banden tussen Neder-land en de ex-kolonie.

Aan de Surinaamse bevolking kan het nietgelegen hebben; de band met het konings-huis was altijd sterk. In de koloniale periodewerd koning Willem III door (een deel van)de Creoolse bevolking gezien als de man diede slaven hun vrijheid gaf. De kolonialeautoriteiten lieten de Surinamers graaggeloven dat dit een koninklijk geschenk was.

In de Tweede Wereldoorlog leefden deSurinamers mee met het moederland. In1943 bezocht prinses Juliana Suriname van-uit Canada, waar zij toen verbleef. PrinsBernhard was er een jaar eerder al geweest –Suriname was met z’n bauxiet een belangrij-ke grondstoffenleverancier voor de oorlogs-industrie. Ze bezochten in 1955 ook samenSuriname – Juliana was intussen koningin –kort na de totstandkoming van het Konink-rijksstatuut dat Suriname meer autonomieverschafte. In 1978 bracht Juliana (met Bern-hard) als eerste buitenlands staatshoofd eenbezoek aan het toen drie jaar onafhankelijkeSuriname.

Ook de eerste grote reis die prinses Beatrixzelfstandig maakte, ging in 1958 naar Suri-name (en de Nederlandse Antillen). Ze volg-de in Leiden speciale colleges over de cultuurvan Suriname en de Antillen. Acht jaar later,in 1966, bezocht Beatrix Suriname met prinsClaus. Het bezoek was in feite onderdeel vanhun huwelijksreis. „Beatrix werd op handengedragen, net als Máxima nu”, zegtoud-Kamerlid Kathleen Ferrier. „Wat meook nog bijstaat, was haar grote belangstel-ling .” Ferrier, dochter van de eerste presi-dent van de Republiek Suriname, heeftjeugdherinneringen aan dat bezoek, omdathet paar bij hen thuis kwam.

Haar vader, Johan Ferrier, kende Beatrixal sinds hij haar in 1958 als premier in Suri-name begeleidde. Volgens Kathleen Ferrier

voelde hij zich als„een vader” verant-woordelijk voor detoen pas twintigjarigeprinses. In 1966 ginghet prinselijk paarvoor het bezoek aande Ferriers naar hetdistrict Para, waarJohan Ferrier op datmoment directeurvan mijnmaatschap-pij Billiton was.„Hoogtepunt was datmijn moeder bruinebonen met rijst voorhen kookte”, verteltKathleen Ferrier. Zeherinnert zich ook dat

zij en zus Joan de hoed van Beatrix mochtendragen, toen de prinses voor hun woning inBillitondorp uit de auto stapte.

Beatrix en Claus bezochten, per korjaal(een boot gemaakt uit een boomstam),Drietabbetje, gelegen op drie eilandjes, waarze werden ontvangen door het stamhoofdvan de Aukaner Marrons – nazaten van Afri-kaanse slaven die van de plantages het oer-woud in waren gevlucht. Op beelden van hetPolygoon-journaal is een vrolijk lachendeClaus te zien, die zich weer in Afrika lijkt tewanen, waar hij jaren als diplomaat werkte.Een even opgewekte Beatrix maakt schate-rend filmopnamen bij de Marowijnerivier.

Bij de soevereiniteitsoverdracht op 25november 1975 waren Beatrix en Claus weerin Suriname. Ze logeerden bij de Ferriers inhet gouverneurspaleis, dat na middernachthet presidentieel paleis was geworden.

Dat Beatrix nooit een staatsbezoek aanSuriname bracht heeft alles te maken met de

staatsgreep van zestien sergeanten onder lei-ding van Desi Bouterse in 1980, het jaar datBeatrix de troon besteeg. Bouterse bleef tot1987 aan de macht, waarna het leger onderzijn leiding eind 1990 opnieuw een couppleegde. Na het herstel van de democratiewerd Ronald Venetiaan president van Suri-name. In 1992 bracht hij met zijn echtgenoteeen staatsbezoek aan Nederland. Ze werdendoor Beatrix en Claus op Paleis Noordeindeontvangen. Tijdens dat bezoek werd hetRaamverdrag „inzake vriendschap en nau-were samenwerking” ondertekend.

Tot een tegenbezoek van Beatrix kwamhet nooit, ondanks herhaalde uitnodigin-gen van Surinaamse zijde. Toen de partij vanBouterse na de verkiezingen van 1996 aan demacht kwam, werd zo’n bezoek politiekonmogelijk. Bouterse werd in Nederlandintussen verdacht (en veroordeeld) wegens

drugshandel. Maar toen Venetiaan vier jaarlater opnieuw president werd, had zo’nbezoek alsnog kunnen plaatsvinden.

De viering van 25 jaar onafhankelijkheidin 2000 leek de uitgelezen gelegenheid. Dealom gerespecteerde (inmiddels overleden)Hindostaanse leider Jagernath Lachmontoonde zich teleurgesteld over Beatrix’ afwe-zigheid bij die gelegenheid. „Dat hetkoningshuis niet vertegenwoordigd zal zijn,is een leemte. Een stoel die gereserveerd was,blijft onbezet”, schreef hij enkele dagen voorde viering in een opinieartikel in deze krant.

De migratie van veel Surinamers naarNederland had volgens Lachmon de bandentussen beide landen versterkt. Hij sprak ookvan de rol van „b e s ch e r m v r o u w ” die deNederlandse koningin voor de onafhanke-lijkheid had gespeeld in de relaties tussen deetnische groepen in Suriname. Ook Surina-

2001Januari De Amerikaanse oud-mi-nister van Buitenlandse ZakenChristopher schrijft in zijn memoi-res dat Beatrix zich in 1995 bij pre-sident Clinton beklaagde toen hijoud-premier Lubbers had afgewe-zen als secretaris-generaal van deN AV O .Máxima Zorreguieta viert de ver-jaardag van koningin Beatrix mee inhet Stedelijk Museum. Het is haar

eerste openbare optreden.Februari Het beeld van een „allesb e s t i e re n d e ” koningin Beatrix is on-juist. Dit zegt de vicepresident vande Raad van State, Herman TjeenkWillink, bij de presentatie van deeltwee van de Wilhelminabiografievan Cees Fasseur.Maart Beatrix maakt de verlovingen het aanstaande huwelijk vanMáxima Zorreguieta en prins Wil-lem-Alexander bekend in een toe-

spraak voor radio en televisie.April Beatrix ziet af van haar be-zoek aan Meppel en Hoogeveen opKoninginnedag wegens de risico’svan het mond- en klauwzeervirus.Mei Beatrix maakt bekend datMáxima op haar dertigste verjaar-dag Nederlands staatsburger is ge-w o rd e n .Juni De Dierenbescherming royeertBeatrix als beschermvrouwe. Deorganisatie vindt dat het bescherm-

vrouwschap niet strookt met dejaarlijkse plezierjacht op wilde zwij-nen in de Veluwse kroondomeinen.Forbes’ lijst van miljardairs schathet vermogen van Beatrix en hethuis van Oranje op ruim 8 miljardgulden. Zij is daarmee de rijkstevorstin van de wereld.November Tijdens een staatsbe-zoek aan Roemenië zegt Beatrixtegen journalisten dat ze nog langniet aan aftreden denkt. Zij wil Wil-

lem-Alexander en Máxima de kansgeven een gezin te stichten.

2002Februari Bij het huwelijk van Wil-lem-Alexander en Máxima is Bea-trix getuige van Máxima.Mei Beatrix stuurt een telegramaan de familie van de vermoordeLPF-lijsttrekker Pim Fortuyn. Nadoodsbedreigingen wordt zij extrabeveiligd.Juni Het eerste kleinkind van Bea-trix wordt geboren en Eloise ge-noemd. Ze is de dochter van prins

Constantijn en prinses Laurentien.Tijdens een rede voor de Parlemen-taire Assemblee van de Raad vanEuropa waarschuwt Beatrix tegennationalisme en machtspolitiek.Oktober Prins Claus overlijdt in hetAMC in Amsterdam. Zijn kist wordtruim een week later bijgezet in deNieuwe Kerk in Delft. Een dag laterbiedt premier Balkenende het ont-slag van zijn eerste kabinet aan devorstin aan.

2003Januari Beatrix wordt 65. Ze geefthaar AOW aan goede doelen.Februari Prinses Margarita deBourbon de Parme klapt in HP/DeTijd uit de school over interne fa-miliekwesties. Ze beticht Beatrixvan machtsmisbruik. Balkenendegeeft toe dat het Kabinet der Ko-ningin de Binnenlandse Veiligheids-dienst heeft opgedragen onderzoekte doen naar Edwin de Roy van

Zuydewijn, echtgenoot van Marga-rita. Er volgt een Kamerdebat. Hettot dan toe zelfstandig opererendeKabinet der Koningin wordt onderdirecte verantwoordelijkheid vanhet ministerie van Algemene Zakengebracht.Mei Beatrix moet Máxima en Wil-lem-Alexander voor laten gaan inpopulariteit. De koningin eindigt opde derde plaats in een NIPO-en-quête.

December Geboorte van Amalia,eerste kind van Willem-Alexanderen Máxima.In haar kersttoespraak bespreektBeatrix de risico’s van de vrijheidvan meningsuiting. Deze „kan geenvrijbrief zijn om te kwetsen nochom schaamteloos oordelen te ver-kondigen over mensen”.

2001 2002 2003

‘Tr i x ’ en de eilandenK

oningin Beatrix draagt de voorma-lige Nederlandse Antillen eenwarm hart toe. In perioden vanpolitieke spanningen streek zij de

plooien glad. Dat zeggen twee invloedrijkeCuraçaoënaars die haar van dichtbij mee-maakten. De populariteit van ‘Tr i x ’, zoals zijop de eilanden wordt genoemd, „is niet stukte krijgen”, zegt Miguel Pourier, tussen 1994en 1998 en tussen 1999 en 2002 minis-ter-president van de Nederlandse Antillen.Volgens Jaime Saleh „is er geen koning ofkoningin die betere relaties met de eilandenonderhield dan Beatrix”. Saleh was presi-dent van het Gemeenschappelijk Hof vanJustitie van de Nederlandse Antillen en Aru-ba, van 1980 tot 1990. Van 1990 tot 2002 washij gouverneur van de Antillen.

Pourier vertelt over een voorval datwereldwijd aandacht kreeg: het bezoek van

Beatrix aan de wijk Boca Sami, in 1994, ophet moment dat de orkaan Lenny er woedde.„Boca Sami ligt dicht bij de kust. De konin-gin wilde incognito poolshoogte nemen.Mijn veiligheidsmensen waarschuwden mij:‘Kom niet te dichtbij, want de hoge golvensleuren enorme rotsblokken mee.’ Hetbezoek van Hare Majesteit was als eenlopend vuurtje over het eiland gegaan: erstond een lange file voor Boca Sami, een gro-te menigte had zich ter plekke verzameld.De zee ging inderdaad hevig tekeer, maar deveiligheidsmensen wilden dat de koningingoed zag wat zich onder haar afspeelde. Nettoen ik haar wilde waarschuwen, werden wijverrast door een golf die mij een nat pakbezorgde en het kapsel van de koningintotaal ontregelde. Iedereen schrok, maar dekoningin schudde handen alsof er nietsgebeurd was.” Het publiek was volgens Pou-

Beatrix bezocht Suriname meerdere keren,maar nooit als koningin. De staatsgreep vanDesi Bouterse stond dat lange tijd in de weg.Hans Buddingh’

mers in Nederland uitten hun ongenoegenover de afwezigheid van de koningin.

In de jaren erna kwam het er niet van. Weltoonde koningin Beatrix in 2006 in een tele-gram aan de regering in Paramaribo medele-ven, toen de inheemse bevolking en de Mar-rons werden getroffen door zwareoverstromingen. In 2009 wees presidentVenetiaan er bij het bezoek van een Neder-landse parlementaire delegatie op dat meer-malen een uitnodiging voor een staatsbe-zoek was uitgegaan. De koningin was nogaltijd meer dan welkom.

Een nieuwe gelegenheid voor een staats-bezoek – maar dan van Willem-Alexander enMáxima – doet zich mogelijk voor in 2015,wanneer Suriname veertig jaar onafhanke-lijk is. Maar dan moet de Nationaal Demo-cratische Partij van president Bouterse datjaar wel eerst de verkiezingen verliezen.

Nergens lagenbezoeken van de

koningin zo gevoeligals in (voormalige)

overzeesegebiedsdelen. Ook hier

toonde Beatrixbalanceerkunst, áls ze

er was.

Niet uit het hart

Prinses Beatrix in1975 bij deonafhankelijkheidvan Suriname.Naast haar (v.l.n.r.)premier Arron,vicepremier VanG e n d e re n ,president Ferrieren oppositieleiderLachmon. Fotoonder: Beatrix inHindostaansekledij bij bezoekaan Suriname in1958. Foto’s Anefo

en ANP

Bezoek aan een natuurpark op Aruba, 2011. Foto WFA

rier „met stomheid geslagen”. Spontaan hie-ven omstanders het Curaçaose volkslied aan.„Ik heb de indruk dat de populariteit vankoningin Beatrix sinds die gebeurtenis opCuraçao niet meer stuk te krijgen is.”

Achter de schermen kwam Beatrix vaakop voor de eilandbewoners, zeggen Pourieren Saleh. Nadat orkaan Luis de BovenwindseEilanden in 1995 had getroffen, trok deNederlandse regering miljoenen guldens uitvoor noodhulp. Saleh: „Dat was voor eengroot deel aan de inmenging van Beatrix tedanken.” Bij de staatkundige hervormingenpleitte zij ervoor rekening te houden met degevoelens van de eilandbewoners. Die wil-den bijvoorbeeld voor elk eiland een gouver-neur, waar Nederland aanvankelijk één gou-verneur voor alle eilanden wilde. „B eatrixkon zich voorstellen dat de eilanden hunvrijheid wilden behouden”, zegt Saleh.

De koningin schrok er niet voor terughaar invloed aan te wenden als zij het gevoelhad dat de eilandbewoners in het verdom-hoekje zaten. Haagse politici keken er nietvan op als in zo’n geval de telefoon ging.Saleh: „Zoals in de jaren negentig, toen ervoor de noodlijdende Antillen en Aruba eenfinancieel programma werd opgesteld omde overheidsuitgaven te saneren. Volgenshet IMF voldeden de eilanden voor 90 pro-cent aan de voorwaarden, maar Nederlandeiste 100 procent. De koningin heeft stellighaar best gedaan om via toenmalig premierKok staatssecretaris Gijs de Vries vanKoninkrijkszaken tot een coulantere opstel-ling te bewegen. ‘De eilanden hebben hunbest gedaan’, zei zij. ‘Waarom zouden wij zein de steek laten?’”

Danielle Pinedo

In 1995 bracht koningin Beatrix eenstaatsbezoek aan Indonesië. Het waseen succes – én een gemiste kans. Op 17augustus dat jaar was het vijftig jaar

geleden dat Soekarno en Hatta de onafhan-kelijkheid uitriepen, en dat werd grootsgevierd. Veel Indonesiërs die hun vrijheidhadden bevochten op de Nederlanders,hoopten op Beatrix’ aanwezigheid bij hunviering. Maar Den Haag wilde dat niet. Bea-

trix’ moeder Juliana had hun pas in 1949soevereiniteit verleend. En de Nederlandsesoldaten hadden in 1946-’49 toch niet voorniets gevochten? Beatrix, Claus en Wil-lem-Alexander arriveerden daarom pas op21 augustus. Wel kregen ze nog iets mee vande feestsfeer in het versierde Jakarta.In haar tafelrede in het staatspaleis erkendeBeatrix dat Indonesië zijn vrijheid lietbeginnen in 1945 en daarom 17 augustus als

nationale feestdag vierde. President Soehar-to knikte. Dat deed hij weer toen Beatrixsprak over „het menselijk leed als gevolg vanhet langdurige scheidingsproces van beidelanden”. En hij klapte toen de koningin derelatie tussen beide landen omschreef in hetIndonesisch: ‘jauh di mata, dekat di hati’ (uithet oog, maar niet uit het hart).Ook de voorzitter van het Nationale Herden-kingscomité was tevreden. De koningin had

volgens hem terecht erkend dat Nederland„lange tijd weinig aandacht had geschonkenaan het verlangen naar onafhankelijkheid”.Wat in 1995 nog niet mogelijk was, kon tienjaar later wel. Toen woonde minister vanBuitenlandse Zaken Ben Bot, als vertegen-woordiger van de Nederlandse regering, de17 augustus-feesten bij in Jakarta.

Dirk Vlasblom

Page 9: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

1716 S P EC IAL B eatrix

2004Maart Prinses Juliana overlijdt, inhaar slaap.April Prins Johan Friso, de tweedezoon van Beatrix, trouwt in Delft,met Mabel Wisse Smit. Het kabinetheeft geen toestemmingswet inge-diend bij het parlement, omdat hetpaar het kabinet onvolledig en on-juist heeft geïnformeerd over Ma-bels verleden. Het betreft met na-me contacten met topcrimineel

Klaas Bruinsma. Friso is door zijnhuwelijk geen lid meer van het Ko-ninklijk Huis. Hij behoudt wel depersoonlijke titel Prins van Oran-je-Nassau.Juni Beatrix zou hebben verbodenom het Wilhelmus in haar afwe-zigheid te spelen bij ontvangsten.Ophef in de Tweede Kamer. Via dewebsite van het Koninklijk Huis laatBeatrix weten dat zij nooit beweerdheeft dat het Wilhelmus van haar is.

Augustus Prinses Margarita heeftspijt dat zij haar familie „onnodiggekwetst” heeft. Ze gaat scheidenvan Edwin de Roy van Zuydewijn.Beatrix laat via de Rijksvoorlich-tingsdienst weten dat de familiehoopt „dat Margarita de rust krijgteen nieuw bestaan op te bouwen”.September Tweede Kamervoorzit-ter Frans Weisglas biedt zijn ex-cuses aan Beatrix aan nadat Ka-merleden aan de pers hadden ver-

teld dat zij zich kritisch uitliet overde kwaliteit van de troonrede.Oktober Beatrix spreekt zich in eentoespraak voor het Europees Par-lement uit voor verdere uitbreidingvan de Europese Unie.December Prins Bernhard over-lijdt. Vlak daarna blijkt dat hij tus-sen 2001 en 2004 buiten mede-weten van de regering en Beatrixuitgebreid met de Volkskrant heeftg e s p ro k e n .

2005Januari Beatrix heeft een ‘substan-tieel bedrag’ overgemaakt aan giro555, voor de slachtoffers van dezeebeving in Azië, meldt de RVD.Februari Beatrix wordt eredoctorvan de Universiteit Leiden, wegens„de manier waarop zij het belangvan vrijheid van mensen aan de or-de heeft gesteld”. Tijdens haar redemaakt zij duidelijk niets te voelenvoor het ceremonieel koningschap.

April Beatrix is niet aanwezig bij deuitvaart van paus Johannes PaulusII in Rome. Dat leidt tot kritiek vanpolitici, met name uit CDA-kring.Volgens de RVD heeft de koningin„wel degelijk respect betoond aande overleden paus en aan de ka-tholieken in ons land”.Beatrix viert haar 25-jarig rege-ringsjubileum met een bijeenkomstin de Ridderzaal in Den Haag.Mei Beatrix begint aan een maan-

denlange ‘jubileumtour’ door dep ro v i n c i e s .Juni Verrassingsbezoek aan de Al-bert Cuypmarkt in Amsterdam, tergelegenheid van het honderdjarigbestaan van de markt.Augustus Historicus Cees Fasseurkrijgt van Beatrix toegang tot ar-chiefstukken over de Greet Hof-mans-zaak.November Tijdens een staatsban-ket in Paleis Noordeinde prijst Be-

atrix de Russische president Poe-tin.December Beatrix mist haarnieuwjaarsreceptie omdat ze eenknieoperatie moet ondergaan.

2006Maart Beatrix brengt met Wil-lem-Alexander en Máxima eenstaatsbezoek aan Argentinië. Tij-dens een tafelrede spreekt Beatrixover het Videlaregime: „De sympa-thie met de vervolgden is in onsland onverminderd blijven be-staan”.April Het tv-programma Barend &Van Dorp openbaart de inhoud vaneen twistgesprek tussen Beatrix en

prinses Margarita. Beatrix noemtMargarita „k n e t t e rg e k ”. Er zou „eenduiveltje” in haar nicht zijn gekro-pen.Juni PVV-leider Wilders stelt Ka-mervragen over het bezoek van Be-atrix aan een Haagse moskee. Hijvraagt zich af waarom zij geen han-den schudde van moslimmannen.Beatrix moet volgens Wilders deNederlandse normen en waardenv e rd e d i g e n .

2004 2005 2006

Steunpilaaren kompas

Konin-gin Beatrix gaf hem zijn plaats als eersteraadgever in haar abdicatieaankondigingmet één zinnetje: „Daarbij was Prins Clausmij vele jaren tot grote steun.”

Alleen zij weet hoe groot dat understate-ment was. Alleen zij weet welk verdriet zijmoest overwinnen én hoe sterk zij de nood-zaak voelde om die woorden uit te spreken.Maar zij waren onmiskenbaar. Zonder prinsClaus niet deze koningin Beatrix.

Bij het geheim van Drakensteyn, laterHuis ten Bosch hoort dat wij niet weten hoegoed het huwelijk was van de prinses, laterkoningin en haar uit Duitsland afkomstigeechtgenoot. Op een persoonlijk niveau gaathet ons niet aan, maar staatkundig wel voor-zover het functioneren van de koningin doorhem werd beïnvloed en gesteund. Naar uitalle signalen blijkt in een bijzonder engelukkig huwelijk.

Kijk weer naar de verlovingsfoto’s. Clausvon Amsberg, een knappe, redelijk intelli-gent ogende man. Aan de zijde van eenenthousiaste kroonprinses met de tongvalvan een Leidse studente en de ambitie hetOranje-domein opnieuw glans en staatkun-dige relevantie te geven. En herinner hoesnel hij een Nederlands sprak dat zijnschoonvader in de schaduw stelde. Een pres-

tatie van formaat.De koningin riep gisteren zijn rol in her-

innering bij het begin van haar afdaling vande troon. In de loop der jaren hebben schrij-vers, musici, politici, een ruime kring vanNederlanders, tot ver buiten het voor hemvertrouwde circuit van de ontwikkelingssa-menwerking Claus al geprezen als uitzon-derlijk toegewijd aan Nederland en zijnkoninklijk huis.

Prins Claus was de beste prins-gemaal dieNederland heeft gekend. Een onafhankelij-ke denker, loyaal uit professionaliteit en quapersoonlijkheid. Door zijn kennis en even-wichtig oordeelsvermogen is hij jarenlangde belangrijkste adviseur van de koningingeweest. Met de frisse blik van de nieuwko-mer, en het snelle inlevingsvermogen van deDuitse topdiplomaat die hij had kunnenworden.

Het bekendst is het aan hem toegeschre-ven gevoel een gekooide intellectueel te zijn.Veel minder getuigenissen zijn er van zijnonvermoeibare rol als meedenker van dekoningin. Hij liet haar daarin volkomen vrij,maar was beschikbaar voor overleg en over-weging wanneer zij dat wenste. Claus was dechecks and balances van de energieke Beatrixmet het weergaloze plichtsbesef.

Soms heeft hij de koningin kunnenbehoeden voor al te snelle reacties. Hij wasgoed in het bedenken van de staatsrechtelijkzuivere en volksdiplomatiek effectieve alter-natieve aanpak van netelig problemen. Daarheeft de koningin ongetwijfeld veel aangehad. Later toen hij ziek was en na 2002,toen hij er niet meer was, zal zij hem denk-beeldig nog menigmaal hebben geraad-pleegd.

Zijn rol als steunbeer en kompas van demajesteit vervulde hij serieus, integer en enmet humor, maar vooral rustig en overtui-gend. Alles heeft twee kanten. Wat zou ergebeuren als je het zo aanpakte? Hoe zou jehet kunnen formuleren? Hij begreep Neder-land en was het eens met het belang van demonarchie in de Nederlandse verhoudin-gen. Maar ook daarover was hij realistisch.Goed idee dat ongekozen vorstenhuis,zolang de mensen het willen.

Claus was al snel de compagnon-strateegachter de aanstaande vorstin. Nu wordt hijvaak herinnerd als een van de eersten in offi-cieel Nederland die de knellende stropdas

Eeno n a f h a n k e l ij k e

denker, loyaal uitprofessionaliteit

en quap e r s o o n l ij k h e i d .

Prins Claus wasde compagnon-

strateeg vanB eatrix.

Marc Chavannes

afwierp – de ultieme provodaad. Destijdssteunde hij de plannen om het koningshuiswaardiger en moderner te organiseren. Nietomdat hij deftig een doel vond maar om desamenbindende functie van het koning-schap het gezag te geven dat het vriendelijkeSoestdijk van koningin Juliana was gaanmissen, mede door toedoen van de wat al tekleurrijke prins Bernhard.

Mensen die hem hebben meegemaakt ver-tellen ook over zijn afkeer van protocol. Alshet moest dan moest het, maar hij kon eenknipoog vaak niet onderdrukken. Op reisdoor Afrika voelde hij zich vrijer. Dan wildehij liefst snel met ‘echte mensen’ praten. Hijvond het ballast dat ontvangende hoogwaar-digheidsbekleders hem ook daar in de eersteplaats zagen als meneer Beatrix, de echtge-noot van het Nederlandse staatshoofd.

RattenkoningHet succes kwam niet vanzelf. Claus waszeker niet direct welkom. ‘Claus raus’ en‘C l a u s ch w i t z ’ kalkten Amsterdamse actie-voerders op de muren. VVD’er Hans Gruij-ters, de latere D66-minister en HarryMulisch (‘Bericht aan de Rattenkoning’)behoorden tot het afwijzingsfront. Dat heeftniet lang standgehouden. Over zijn lidmaat-schap van Hitlerjugend en Wehrmacht wildeal vrij snel niemand meer iets horen. Hetbleek irrelevant.

Prins Claus veroverde Nederland als eendiplomaat op een nieuwe post die de rol vanschoonzoon er bij deed. Hij hielp dit volk devaste goed-fout-schema’s over ‘de oorlog’ terelativeren. Met de door zijn toedoenbekend geworden toespraak van de DuitseBondspresident Von Weizsäcker uit 1985,waarin de onmetelijke Duitse schuld werderkend, maakte hij het mogelijk dat steedsmeer mensen Duitsland gingen zien als eenland waar mensen wonen.

Hij hield van een onorthodoxe geste,zoals toen hij ging praten op de Duitseschool in Den Haag. Daar hoorde hij watDuitse kinderen in Nederland over zich heenkregen op straat of het sportveld. Deze toe-vallige prins-gemaal bleek de ideale vertol-ker van die misverstanden.

Zijn rol van mental coach van de natiespeelde prins Claus bij voorkeur op zijn ver-trouwde terrein van de ontwikkelingssa-menwerking. De gelukkigste jaren van zijn

Claus vonAmsberg, in 1926

geboren op hetDuitse landgoedDötzingen, werdin 1965 voor het

eerst met Beatrixgesignaleerd. Na

het huwelijk in1966 werd hij snel

g e w a a rd e e rd .Deze foto is uit

1989. Foto Vincent

leven waren die met zijn ouders in Tanganjika,het latere Tanzania. Hij voelde zich later even-veel Afrikaan en Duitser als Nederlander. Dateerste was geen koketterie maar een diepgevoeld besef dat culturen rijker zijn naarmatezij meer van elkaar begrijpen.

In al zijn hoedanigheden daagde Claus deNederlandse tevredenheid met zichzelf van dejaren 60 en 70 uit, bijvoorbeeld op het gebiedvan internationale betrekkingen, lang voordatdat in de mode kwam. Onze globetrottertrotsen kennis van vreemde talen toetste hij voor degoede verstaander op waarheidsgehalte.

De linkse kritiek op zijn komst sloeg in deloop van een paar jaar om in grote waardering.Aan het hoofd van de Nationale Commissievoor Ontwikkelingsstrategie (NCO) ging hijom met een dwarsdoorsnede van de Neder-landse bevolking. Juist bij jong en links Neder-land kon hij op den duur geen kwaad meerdoen.

Het was dan ook ironisch dat het enige link-se kabinet, het kabinet-Den Uyl, een eindemoest maken aan Claus’ betrokkenheid bij deNCO. Het linkse, in Afrikaanse zaken pro-revo-lutionaire imago van de commissie zou konin-gin Beatrix’ aanzien als boven de partijenstaand staatshoofd kunnen schaden. Zijngedwongen vertrek bij de NCO deed prinsClaus verdriet. Maar hij heeft de schade kun-nen inhalen bij de Stichting Nederlandse Vrij-willigers en later als inspecteur-generaal ont-wikkelingssamenwerking .

In die laatste hoedanigheid kon hij adviezengeven en reizen. Hij kwam veel op het ministe-rie van Buitenlandse Zaken en brainstormdegepassioneerd mee over een nieuw beleid ophet gebied van ontwikkelingssamenwerking.Daar werd hij gewaardeerd als deskundige,gepassioneerde pleitbezorger van een nieuwtweerichtingsverkeer. Hij was bedachtzaam,maar je moest wel naar hem luisteren.

Vi o o l d a g e nHij leerde ook koningin Beatrix, meer ver-trouwd met de beeldende kunst, luisteren naarmuziek in brede zin. Zijn muzikale smaak gingveel verder dan Bach en Mozart, zoals de com-ponist Sieuwert Verster uit jarenlange contac-ten met prins Claus getuigde. Hij speelde zelfgeen instrument maar genoot van de contactenmet het Concertgebouworkest en de JordensViooldagen. Ook in dat opzicht is prinses Máxi-ma zijn opvolgster.

Met zijn kennis van de geschiedenis, litera-tuur en actuele verhoudingen in de wereld wasieder gesprek dat prins Claus voerde al snelserieus. Hij kon koetjes en kalfjes, maar prefe-reerde inhoud. Zoals vice-president van deRaad van State Tjeenk Willink in 2002 bij hetoverlijden van Claus memoreerde: „Het gingnooit nergens over.”

Claus was een meester van het gesprek inkleine kring. Hij stelde geen vragen die hij zelfkon beantwoorden, hij wilde horen wat denieuwste ontwikkelingen waren en pas als zijngesprekspartner voldoende aan bod was geko-men, gaf hij zijn eigen mening, vaak in de vormvan een denkopdracht.

Met die filosofische talenten was hij eenunieke vader en mentor voor zijn zoons. Dewereld was zijn natuurlijke habitat. Hij beli-chaamde het grote Europa waarin de Oranjeszich thuis voelen. Hij trainde de jongens in hetdebat dat hoorde bij hun aanstaande verant-w o o r d e l ij k h e d e n .

Zoals Tjeenk Willink destijds zei: „Hij wistwat ze konden en wat ze beter konden laten.Hij wist wat er maatschappelijk nodig was enwaar mogelijk een rol voor hen was weggelegd.Zonder prins Claus zou misschien niemandvan watermanagement hebben gehoord.” Omer aan toe te voegen: „Prins Claus wist hoe verhij ‘te ver’ kon gaan. Zijn wapen was daarbij deironie en de nuance. Zij winnen het uiteinde-lijk van de clichés en het zogenaamde fermestandpunt.”

Een ideale prins? Natuurlijk niet. Hij konknorrig zijn, lang van stof, veeleisend voorambtenaren én zijn zoons. Hij was een strengevader, maar hij gunde zijn zoons een gezelligerjeugd dan hij zelf had genoten.

Aandachtig, met weinig maar rake woorden,zorgzaam voor de koningin als staatshoofd enechtgenote. Zo zullen velen die prins Claushebben meegemaakt zich hem herinneren. Nude regeerperiode-Beatrix binnenkort wordtafgesloten, zal ook de man aan haar zijdeopnieuw worden gewogen.

Vooralsnog ziet het er naar uit dat hij deOranje-monarchie een half eeuwtje verderheeft geholpen, weg van de controverse, en uit-eindelijk ook weg van te veel praal en te veelpracht. Het Republikeins genootschap heefthet afgelegd tegen de, mede door prins Clausgevoede aansluiting van de monarchie bij deliberaal-humanistische Europese cultuur. Nietslecht voor een irrationeel project.

Eerste foto van prinses Beatrix en Clausvon Amsberg in de tuin van kasteelDrakensteyn te Lage Vuursche. Dezefoto werd heimelijk genomen door defotograaf John de Rooy op 1 mei 1965.

Prins Claus baarde opzien toen hij in1998 tijdens de uitreiking van de PrinsClaus Prijs zijn das losmaakte en op degrond gooide. Hij vergeleek het dragenvan een das met een slang die om dehals gedraaid is. (Still uit video NOS)

Prins Claus bij de viering vanKoninginnedag in Houten, op 29 april1999, met meisje achterop de fiets. FotoANP

Koningin Beatrix en prins Claus bij hetPaleis op de Dam op 2 februari 2002, dehuwelijksdag van Willem-Alexander enMáxima. Foto ANP

Page 10: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

1918 S P EC IAL B eatrix

2007Mei Het tv-programma Nova haaltvierentwintig vuilniszakken uit deafvalcontainer van het Kabinet derKoningin. Conclusie: Beatrix heefttot 2011 staatsbezoeken geplanden treedt dus voor die tijd niet af.Juli Het Openbaar Ministerie inAmsterdam vervolgt een manwegens majesteitsschennis. Hijkrijgt een boete van 400 euro en eencelstraf van zeven dagen.

September Er duikt een brief opwaarin Beatrix zich achterhomomanifestatie Roze Zaterdagschaart, met bijbehorendekerkdienst. Orthodoxe protestantenzijn verontwaardigd.December In haar kersttoespraakroept Beatrix op tot meerverdraagzaamheid. „Onze eigenveilige, vertrouwde enverdraagzame samenleving wordtvan dag tot dag op de proef

gesteld.” PVV-leider Wilders wilBeatrix buiten de regering plaatsen.Het door hem verlangdespoeddebat blijft uit.

2008Januari De helft van deNederlanders vindt dat hetstaatshoofd alleen nog maarceremoniële taken moet vervullen,blijkt uit een peiling van Maurice deHond.Mei Prinses Margarita trouwt metadvocaat Tjalling ten Cate. Beatrixis aanwezig bij het burgerlijkhuwelijk.Juni De volledige begroting van het

Koninklijk Huis valt vanaf 2010onder Algemene Zaken, belooftpremier Balkenende in eenKamerdebat. De kosten waren nietvolledig te achterhalen, doordat zeover zeven ministeries warenv e r s n i p p e rd .

2009April Op Koninginnedag rijdt eenzwarte Suzuki Swift in op eenoptocht in Apeldoorn waar ook dekoninklijke familie deel vanuitmaakt. Er vallen acht doden. Ineen tv-toespraak toont Beatrix zichdiep geschokt.Mei Beatrix verheft kapitein MarcoKroon tot ridder in de MilitaireWillemsorde. Het is voor het eerst inmeer dan vijftig jaar dat de

onderscheiding wordt uitgereikt.Juni Beatrix opent het Paleis op deDam na een jarenlange renovatie enre s t a u r a t i e .Oktober Aan de salarissen van dekoningin, de kroonprins en deprinses verandert niets. Maar in deprivévliegreizen wordt drastischgesneden, meldt premierBalkenende aan de Tweede Kamer.De oppositie vindt dat de crisisoffers vraagt van álle Nederlandse

burgers, dus ook van Beatrix.November Zakenblad Quote schathet vermogen van Beatrix op 800miljoen euro. Onjuist, meldt de RVD.Hoe hoog het bedrag wel is, wil dedienst niet zeggen.

2010Januari De rechterhand vanBeatrix, Felix Rhodius, heeft in 2001navraag laten doen naar dewerkzaamheden van Edwin de Royvan Zuydewijn bij Bouwfonds. Doelwas echter niet zijn relatie metprinses Margarita te ondermijnen.Dat concludeert de NationaleOmbudsman in een onderzoek naklachten van De Roy van Zuydewijn.Mei De Nationale Dodenherdenking

wordt verstoord door eenschreeuw. De leden van hetKoninklijk Huis worden in veiligheidgebracht, maar keren terug als ergeen gevaar blijkt te zijn. Beatrixoogst lof voor haar onverschrokkeno p t re d e n .Juli Met de verrassende aanstellingvan minister van Staat RuudLubbers als informateur zet Beatrixeen krachtig stempel op dekabinetsformatie.

2007 2008 2009 2010

Ze is opgebouwd uit potloodkrijt, haalt eenmuntstuk uit een kleine damesbeurs terwijleen kat zijn witte vacht likt. Naast deze casualBeatrix staat een boodschappentas vanAlbert Heijn, een prei steekt eruit. „Ik wildede koningin eens in een setting zetten waarze nooit in verkeert. Alleen, bij de glasbak,met een kopje koffie.”Aldus de tekenaar, René Boin. Hij maakte deprent, van 35 bij 45 centimeter, ter gelegen-heid van de zestigste verjaardag van dekoningin, nu alweer bijna vijftien jaar gele-den. Hij weet niet wat ze er zelf van vond.Wel dat ze de tekening heeft gezien. Boin:„Omdat-ie geëxposeerd was, met andereportretten van haar, in een galerie op hetNoordeinde in Den Haag. De koningin heeftdie tentoonstelling bezocht.” De tekening,zo weet Boin ook, is verkocht aan „iemanduit haar gevolg”. Wie precies, dat weet hijniet.

Portretten van Beatrix

Boin kreeg opvallend veel opmerkingenover juist deze tekening, veel meer dan overandere van zijn portretten. „Onlangs heb ikook een tekening gemaakt van Wil-lem-Alexander en Máxima op de camping,met hetzelfde vervreemdende effect. Daarkreeg ik ook veel reacties op.”Het werkt kennelijk, de koningin portrette-ren. Althans, als een kunstenaar aandachtvoor zijn werk wil. Dat geldt zelfs voorbekende kunstenaars, als Luc Tuymans. Iszijn Beatrixportret dat anonieme gevers in2012 aan het Stedelijk schonken (zie hierbo-ven), inmiddels zijn bekendste werk? OnderNederlanders waarschijnlijk wel.De koningin kan schilderijen waarde verle-nen. Amateurs begrijpen dat ook. Boin wijstop een actie van Paleis het Loo, dat met hulpvan de NOS mensen vroeg hun zelf geschil-derde Beatrixportret op te sturen. Het lever-de in één week meer dan 250 werken op.

B eatrix’ portretten kunnen rekenen op aandacht

In 1988 bracht Beatrixonverwacht een bezoek aan Amsterdam.Nou ja, onverwacht. „We hadden het bezoekal vijf weken van tevoren gepland”, verteltvoormalig burgemeester Ed van Thijn. „Inhet diepste geheim. Alleen de hoofdcommis-saris was ingelicht.”

Beatrix had een haat-liefdeverhoudingmet de hoofdstad. Haar inhuldiging in 1980was overschaduwd door een veldslag tussenkrakers en de ME in de Amsterdamse bin-nenstad. „Gezien dat verleden zag het kabi-net-Lubbers niets in een officieel bezoek”,vertelt Van Thijn. „Er was een veto uitge-sproken. Toen heb ik tegen de koningingezegd: wat denkt u van een informeelbezoek? Een mooi idee, vond zij. Voor Bea-trix was het een prestigekwestie. Zij wildehet verleden achter zich laten.”

Die dag vierde Beatrix Koninginnedag inKampen. Ze werd vrij abrupt – het program-ma in Kampen was amper voltooid – perhelikopter naar Amsterdam gevlogen. Eerstzou ze alleen een boottocht maken, maar ophet laatste moment werd daar een bezoekaan de Jordaan aan gekoppeld. „Er warenmaar een paar agenten bij, dus het was besteen veiligheidsrisico”, erkent Van Thijn, diezegt dat hij „behoorlijk zenuwachtig was”,want „ik nam nogal wat verantwoordelijk-heid op me”. „Als ze dood was gegaan had ikhet niet lang als burgemeester uitgehouden.En geloof me, op zo’n dag lopen er veel gek-ken rond in de stad.”

In de Jordaan werd de koningin spontaangekust door een bezoeker. Het incident zou

de geschiedenis ingaan als ‘de zoen vanAmsterdam’ en leverde haar naderhand veelgoodwill op. Beatrix was in opperbeste stem-ming, zegt Van Thijn, die schuin achter haarliep toen het gebeurde. Ze bedankte de bur-gemeester na afloop uitvoerig. „Het feit dathet bezoek zonder incidenten was verlopen,betekende voor beide partijen een vorm vanrehabilitatie. Ik herinner mij dat ik vervuldwas van trots.”

Beatrix en haar generatiegenoot VanThijn hadden een „tamelijk hechte” relatietijdens zijn burgemeesterschap. „Ze is oer-degelijk, spontaan en heeft kennis vanzaken. Of zij nou een gebouw of tentoonstel-ling opent: haar vragen zijn to the point. Ze isaltijd goed voorbereid.” Koningin Julianawas volgens de voormalig burgemeestermeer een gevoelsmens. Zij viel op door haarempathisch vermogen. „Al moet ik zeggendat Beatrix mensen ook goed troost als heterop aankomt. Toen zij de dag na de Bijlmer-ramp in het opvangcentrum met nabestaan-den en hulpverleners sprak over hun erva-ringen, merkte ik dat die zich erkendvoelden in hun verdriet. Zelf was zij ook bij-zonder aangedaan. Ik herinner mij dat wijnauwelijks een woord met elkaar hebbengewisseld.”

Volgens J.G. Kikkert, historicus en Oran-jekenner, is de ‘zoen van Amsterdam’ in scè-ne gezet. Hij hoorde van „een doorgaans zeerbetrouwbare bron” dat de kussende man eenKLM-medewerker was die al langere tijd meteen stand-in had geoefend. Kikkert: „Of Bea-trix hier op heeft aangedrongen, betwijfel

ik. Ik denk eerder dat zij het plan kreeg voor-gelegd en haar zegen gaf.” Volgens de histo-ricus is het niet „des Beatrix’” om zaken aanhet toeval over te laten. Zij is „een perfectio-nist” die „alles van tevoren regelt”. „Ik hebwel eens gehoord hoe zij reageerde na eeninspectie van de erewacht. Na afloop liet zijeen kolonel aanrukken: of meneer wel wistdat de derde man op de tweede rij zich niethad geschoren?”

Van Thijn doet de lezing van Kikkert af als„onzin”. De zoen is niet in scène gezet en hijkan zich niet voorstellen dat het buiten hemom is geregeld. „Ik heb het bezoek van begintot eind georganiseerd en de kus maaktegeen deel uit van het programma. En trou-wens: pas in een laat stadium werd beslotenom in de Jordaan langs te gaan.Dat maakt het er allemaal niet waarschijnlij-ker op.”

De kussende man, hij heet Maarten Rij-kers en was destijds twintiger, wil niet reage-ren. „Niet omdat hij meewerkte aan eentoneelstukje”, benadrukt zijn nichtje Katin-ka. „Ik kan u verzekeren dat hij nóóit zoietszou doen.” Het was volgens haar gewoon„een spontaan gebaar” op een „f e e s t e l ij k edag”.

Haar oom is „erg geschrokken” van allepubliciteit rond de kus. Hij is gesteld op zijnprivacy en is „er helemaal klaar mee”. Katin-ka: „Persoonlijk vind ik het wel grappig datDe Kus mythische proporties heeft aangeno-men; ieder jaar rond Koninginnedag speelthet thema weer op. Mijn oom is er minderblij mee.”

Mysterierond een kusIn 1988 werd

Beatrix gekustdoor een manin de Jordaan.Sommigenmenen dat deactie in scènewerd gezet.Danielle Pinedo

Maarten Rijkers is er‘helemaal klaar mee’dat de aandacht voorzijn kus steeds oplaait

René Boin, Trix, kleurpotloodtekening

Phil Bloom, Beauty Queen, collage (1998) Peter Diem, Green of Holland, olie en acryl op linnen Luc Tuymans, H.M. muurschildering in het Stedelijk Museum,

Adriaan Donker, Beatrix, olie op linnen (1998) Carla Rodenberg, Beatrix, zeefdruk (1995) Jaap Kuijpers, Het werkbezoek, acryl op linnen

Page 11: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

2120 S P EC IAL B eatrix

Middenin dewereld

Charmant.Daadkrachtig. Koppig. Dat zijn de meestgebruikte termen voor de aanstaandekoning Willem-Alexander. Minder intellec-tueel dan zijn moeder, maar zeker niet dom.„Hij is een behoorlijk slimme jongen”, zegtoud-senator Joop van den Berg (PvdA), diehem staatsrecht gaf tijdens zijn studiegeschiedenis. „Misschien geen groot staats-geleerde, maar hij kan wel degelijk heelscherp zijn. Als je hem iets vertelt, weet hijhet jaren later nog.”

Volgens journalist Pieter Jan Hagens, diede prins twee keer interviewde, is hij ookcompetitief. Zozeer dat hij een weddenschapmet Hagens sloot toen de twee van meningverschilden over de vraag wie voor een repor-tage over Willem-Alexander in Zuid-Afrika-

de beelden had gemaakt van de Tafelberg.Toen bleek dat het om een NOS-medewerkerging, ontving Hagens „een koninklijke flesw ij n ”.

Paul Schnabel dicht Willem-Alexander„een sardonisch gevoel voor humor” toe.Volgens de directeur van het Sociaal en Cul-tureel Planbureau stelt het toekomstigstaatshoofd mensen „snel op hun gemak” en„laat hij geen momenten van verlegenheidontstaan”.

S t ij lWillem-Alexander zal zich afwachtendopstellen en pas later overgaan tot moderni-sering van het koningschap, denken mensendie hem goed kennen. „Hij wil geen afbreukdoen aan wat zijn moeder zorgvuldig heeftopgebouwd”, zegt Ben Bot, oud-ministervan Buitenlandse Zaken. „Maar Máxima enhij zullen zich wel willen profileren.” Advo-caat Marry de Gaay Fortman, die Wil-lem-Alexander kent sinds hun jeugd: „Ikverwacht dat hij de staf moderniseert. Devraag is bijvoorbeeld of hofdames nog opdeze manier blijven bestaan.” Zelf heeft deprins gezegd dat hij tussen de mensen wilstaan, zoals zijn grootmoeder Juliana. „B ea-trix heeft het koningschap sterk geprofessi-onaliseerd”, zegt De Gaay Fortman. „Ik denkdat het in deze tijd past dat de afstand watminder groot wordt.”

Willem-Alexander legt gemakkelijk con-tact met mensen van alle sociale niveaus, zoklinkt het in zijn omgeving. Op lossere wijzedan zijn moeder, van wie dit ook een sterkpunt is. Historica Dorine Hermans memo-reert hoe de prins reageerde toen Cora vanMora hem op Koninginnedag in Weert, meteen dienblad vol kroketten, toeriep dat zevan hem hield: ‘Ik ook van jou lieve schat.’Hermans: „Dat zie je Beatrix toch niet zeg-gen.” Kunsthistoricus Henk van Os, die opverzoek bijdroeg aan de culturele vormingvan Willem-Alexander: „Toen we in Rotter-dam eens een fontein bezochten, zaten daarwat agressieve Marokkaanse jongeren. Hijstapte op hen af en begon een praatje. Zewaren verbijsterd.” Willem-Alexander heeftvolgens Van Os veel belangstelling voorkunstmanagement en culturele program-mering, waar Beatrix meer houdt van de

Wat voor koning wordtWillem-Alexander? Sociaal, heefthij gezegd. Daadkrachtig enzakelijk, zeggen anderen. Enwanneer moderniseert hij hetk o n i n g s ch a p ?Joke Mat en Danielle Pinedo

Máxima kan haar tranen niet bedwingenals tijdens de inzegening van haarhuwelijk met Willem-Alexander (2002)tangomuziek wordt gespeeld. Foto AP

Prinses Máxima en kroonprinses Willem-Alexandertijdens een fotosessie van het Koninklijk Huis in2008.Foto Robin Utrecht

Bij het tonen van zijn eerstgeborendochter Amalia noemt prinsWillem-Alexander haar trots „de mooistebaby ter wereld” (2003). Foto ANP

Willem-Alexander, Máxima en Amaliamoedigen het Nederlandse mannen-hockeyteam aan tijdens de OlympischeSpelen van 2012 in Londen. FotoReuters.

Máxima en Willem-Alexandervergezellen koningin Beatrix bij haarlaatste staatsbezoeken, aan Brunei enSingapore, in januari 2013. Foto AFP

2010September De Gouden Koets metBeatrix, Máxima enWillem-Alexander wordt getroffendoor een waxinelichtjeshouder. Dewerper, een verwarde man, wordtsnel overmeesterd.September Het Koninklijk Huisgaat twitteren. In haar eerste tweetmeldt Beatrix dat zij een kaars gaataansteken voor de slachtoffers vangeweldsdelicten.

Oktober Maandblad Opzij ro e p tBeatrix uit tot de machtigste vrouwvan Nederland.De koningin moet lid blijven van deregering. Het kabinet-Rutte wijsteen voorstel van PVV-leider Wildersom daar een eind aan te maken af.December Net als in 2007 uitPVV-leider Wilders kritiek op dekersttoespraak van Beatrix. Daarinstelt zij dat de kracht in deNederlandse samenleving moet

worden gezocht in dat wat verbindtin plaats van in het vergroten enverharden van tegenstellingen.

2011Maart Een staatsbezoek vanBeatrix aan Oman wordt uitgesteldwegens onrust in de Golfstaat. Dekoningin besluit toch te gaan, vooreen privédiner met de sultan.Premier Rutte moet zichverantwoorden in de Kamer.April Beatrix neemt „met groteverslagenheid” kennis van deschietpartij in een winkelcentrum inAlphen aan den Rijn. De koningin

„leeft intens mee met slachtoffersen nabestaanden”.Tijdens een staatsbezoek aanDuitsland mengt Beatrix zich in hetislamdebat. Indirect prijst zijpresident Christian Wulff voor zijnomstreden uitlating dat de islam bijDuitsland hoort.Oktober Kamerdebat over hetKoninklijk Huis. Uitkomst: er komtgeen ceremonieel koningschap ende koningin blijft voorzitter van de

Raad van State.Het SBS-programma Shownieuwsmeldt abusievelijk op Twitter datkoningin Beatrix eenhersenbloeding heeft gehad.

2012Januari Beatrix, Willem-Alexanderen Máxima brengen eenstaatsbezoek aan Oman en deVerenigde Arabische Emiraten. DePVV stelt Kamervragen over dehoofddoek die de koningin draagt ineen moskee. Zij zou daarmee deonderdrukking van islamitischevrouwen legitimeren. „Echte onzin”,reageert Beatrix.Februari Prins Johan Friso komt

onder een lawine in Lech en raakt incoma. Hij loopt zwarehersenschade op.Maart Friso wordt overgebrachtnaar een kliniek in Londen. Beatrixhervat haar werkzaamheden.De Tweede Kamer besluit voortaanzelf de (in)formateur te kiezen bijkabinetsformaties. Beatrix verliestzo haar rol bij de formatie.April De Turkse president Gülbrengt een staatsbezoek aan

Nederland. PVV-leider Wilders heeftin een opiniestuk geschreven datGül „niet welkom” is. Beatrix noemtTurkije „een stabiele factor in eenroerig gebied”.Op Koninginnedag bezoekt BeatrixRhenen en Veenendaal. Op verzoekvan de koninklijke familie is hetprogramma niet versoberd.September Hoewel Beatrix formeelgeen rol meer heeft bij de formatiebrengen informateurs Henk Kamp

(VVD) en Wouter Bos (PvdA) van hetkabinet-Rutte II haar een bezoek.December Elsevier roept Beatrix uittot Nederlander van het jaar.

2013Januari Beatrix brengt eenstaatsbezoek aan Brunei enSingapore. Willem-Alexander enMáxima vergezellen haar.28 januari Beatrix kondigt haaraftreden aan.

2010 2011 2012 2013

kunst zelf. „Wat ze gemeen hebben, is datkunstuitingen als installaties en video vanhen niet zo hoeven.”

Wa t e r b e h e e rOp zijn dertigste verjaardag vertelt Wil-lem-Alexander in een gesprek met Paul Wit-teman dat hij zich wil verdiepen in waterma-nagement. Water is een ‘primairelevensbehoefte’, zegt de prins, en ‘o e r- H o l -lands’. „In het begin waren zijn optredensnog wat weifelend”, zegt voormalig burge-meester van Amsterdam Job Cohen, die een‘wa t e r p r e s e n t a t i e ’ van de prins aan gemeen-teambtenaren bijwoonde. „Hij was nerveus,maar in de discussie erna was hij dan welweer heel goed.” De prins leert snel. Als voor-zitter van de Adviesraad voor Water en Sani-tatie van de Secretaris-Generaal van de Vere-nigde Naties (UNSGAB) zet hij het thema

internationaal hoog op de politieke agenda.Emeritus hoogleraar algemene geschiedenisHenk Wesseling hoorde de prins spreken opeen watercongres in Marrakesh. „Dat wasindrukwekkend. Hij toonde een geweldigekennis van zaken.” In een tv-interview uit 2008erkent Willem-Alexander dat hij als koningminder bewegingsruimte zal hebben op water-gebied, maar „ik zal altijd bij dit thema betrok-ken blijven”.

Volgens Joop van den Berg spreekt waterbe-heer hem ook aan omdat het een mondiaal pro-bleem is. „Hij is misschien iets meer op dewereld georiënteerd dan op Europa, zoals zijnmoeder. Dat geldt ook voor Máxima [die de Ver-enigde Naties adviseert over microkredieten].”Marry de Gaay Fortman noemt het paar ook indie zin „e i g e n t ij d s ”. „Zowel economisch alspolitiek is ons land steeds meer een mondialespeler. Met hun wereldwijde contacten passen

zij daar goed in. Het zijn duidelijk mensen diede blik naar buiten richten.”

Sociaal koningschapIn een interview met Ed van Westerloo zei Wil-lem-Alexander in 1993 dat hij de symboolfunc-tie van het koningschap heel belangrijk vindt,maar dat zijn functie „zonder inhoud” m o e i l ij -ker te aanvaarden is. Paul Schnabel sluit nietuit dat die taakopvatting problemen gaat ople-veren. Schnabel: „Ik denk niet dat het zo’nvaart loopt met die zogenaamde modernise-ring van het koningschap – de politiek schriktvooralsnog terug voor grote ingrepen – maar intheorie zou dit voor problemen kunnen zor-gen. Ik heb wel eens gezegd dat het nietondenkbaar is dat het koningshuis dan zelfooit zegt: we stoppen ermee.”

Oud-premier Wim Kok voorspelt dat hetkoningshuis minder invloedrijk wordt onder

Willem-Alexander. „Die beweging zag je onderBeatrix al. Als die trend zich zou voortzetten,zou op termijn zelfs het lidmaatschap van deregering voor het staatshoofd in gevaar kun-nen komen. Ik ben er niet van overtuigd dat datgoed is voor Nederland. In deze tijd is er grotebehoefte aan een bindend en inhoudelijkk o n i n g s ch a p. ”

Over zijn taak heeft Willem-Alexander zelfook duidelijke ideeën. In 2007 zei hij tegenjournalist Pieter Jan Hagens dat hij als koning„samenbindend, vertegenwoordigend en aan-moedigend” wil zijn. Hagens: „De vuurwerk-ramp in Enschede en de nieuwjaarsbrand inVolendam gaf hij als voorbeeld van tragischeincidenten waarbij het staatshoofd troost kanbieden. Maar het gaat hem niet alleen om ram-pen. Hij had het ook over projecten voor men-sen die onvoldoende aandacht krijgen in onzesamenleving .” De voorkeur van Wil-lem-Alexander voor een sociaal koningschapblijkt ook uit zijn inzet voor het Oranjefonds,dat sociale initiatieven financieel ondersteunt.

Máxima en matriarchaatIedereen zegt het: Máxima is zijn steunpilaar.„Meer dan menigeen denkt”, meent Wim Kok.Máxima groeide razendsnel uit tot het popu-lairste lid van het koningshuis. Tot zichtbaretrots van haar geliefde. „Ik weet nog dat wij tij-dens hun verlovingstoer een tocht per opentram door Amsterdam maakten”, zegt JobCohen, die het paar trouwde. „Wi l l e m -A l e x a n -der en ik stonden aan de ene kant van de tram,Máxima aan de andere kant. ‘Pech mensen’,riep hij naar het publiek. ‘Jullie staan aan deverkeerde kant, dáár staat Máxima’. Dat vind ikknap voor iemand die gewend is in de schijn-werpers te staan. Ik kon toen al merken dat zijals een goed team opereren.”

De keuze voor een krachtige, charismatischevrouw is belangrijk omdat Nederland voor heteerst in lange tijd een mannelijk staatshoofdkrijgt. „Politici zijn coulanter tegenover vrou-wen”, denkt Joop van den Berg. „Te g e n o v e rmannen kiezen zij sneller voor een vechthou-ding. Daarom is die voortdurende uitwisselingmet Máxima voor Willem-Alexander belang-r ij k . ” Volgens Dorine Hermans zet hun meerzakelijke uitstraling mannelijke monarchenop achterstand. „Bij een man is er minder omnaar te kijken. Het uniform is altijd hetzelfde.Maar Máxima compenseert dat totaal.” Vo l -gens het toekomstig staatshoofd zelf is zijnsekse niet van belang bij de uitoefening vanzijn ambt. „Het verschil tussen mijn grootmoe-der en moeder is ook heel groot”, zei hij in 1997tegen Paul Witteman. „Ik denk dat je sowiesomet je voorgangers vergeleken wordt, of datnou mannen of vrouwen zijn.”

P r i va c yWillem-Alexander en Máxima hechten aanhun privacy. Dáárom kochten ze in 2008 eenvakantievilla in Mozambique, zegt jeugd-vriendin Marry de Gaay Fortman. „En vanwegezijn band met Afrika. Uiteindelijk ben je op

zoek naar een plek waar je je als gezin kuntterugtrekken, net als Beatrix dat deed inToscane. Gelukkig hebben ze die plek in Grie-kenland gevonden.” Zijn recht op privacy zalde prins „te vuur en te zwaard” verdedigen, zeihij in 2007 in een interview.

Op zijn aandringen werd in 2005 een media-code ingesteld. ‘Leden van het Koninklijk Huisworden niet met camera’s of anderszinsgevolgd op de momenten dat zij niet op grondvan hun officiële functies naar buiten treden’,staat erin. Journalisten en fotografen die zichaan de code houden, worden beloond met ‘uit-nodigingen voor mediamomenten van deleden van het Koninklijk Huis’, ook in ‘de per-soonlijke levenssfeer’. „Met die mediacodebewijst Willem-Alexander hoe daadkrachtigen zakelijk hij is”, zegt Hermans. „Julianaergerde zich blauw aan de media. Hij roept,hop, die mediacode in het leven.”

In 2010 stuurde de RVD op zijn aandringeneen tweet de wereld in na een publicatie in deVolkskrant over de aanvraag van een sloopver-gunning voor twee boerderijen op landgoed DeHorsten. De krant zou ‘onzin verspreiden’,aldus de tweet.

Va l k u i l e nDe nieuwe koning heeft een paar eigenschap-pen die hem in problemen kunnen brengen.Hij kan koppig zijn en houdt erstevige opinies op na. Hij kwam op voor zijntoekomstige schoonvader, Jorge Zorreguieta,door te verwijzen naar een ingezonden briefvan ex-dictator Videla in het Argentijnse dag-blad La Nación. „Dat was natuurlijk schattigmaar wél onhandig”, zegt oud-minister ElsBorst. De vraag is of de prins als koning altijdzal aanvoelen wanneer hij er het zwijgen toemoet doen. Volgens Paul Schnabel zijn konin-gen beter beschermd tegen fouten dan kroon-prinsen: „Er is behalve de ministeriële verant-woordelijkheid ook zoiets als een‘zekerheidsdekentje’ van adviseurs.”

De grootste rel rond de prins betrof zijn vast-goedproject in Mozambique. Na aanhoudendeonrust zou hij te lang hebben gewacht met deverkoop van de omstreden vakantievilla, watde beroering rekte. Cohen: „Hij heeft dat echtniet goed aangepakt. Dat soort fouten kan hijzich als koning niet te vaak permitteren.”

Mozambique, waar het gezin zou verblijvenin een enclave van zeer rijken, verraadde eenvoorkeur voor een jetsetleven die volgens velenniet past bij de sociale ambities van de prins.Maar volgens Joop van den Berg werd ook Bea-trix in haar jonge jaren met de jetset geassoci-eerd. Zij had „veel koninklijke vriendjes envriendinnetjes” en ging „graag spelevaren”met bierbrouwer Heineken.

Paul Schnabel denkt dat de prins zijn lesjeheeft geleerd. „Hij weet nu dat geheimen altijduitkomen en dat de druk van de media grooti s. ” Volgens historica Hermans was ‘Mozambi-que’ zelfs het beste wat Willem-Alexander konoverkomen. „Het leerde hem hoe het nietmoet.”

Page 12: Special Beatrix

NRC Weekend Dinsdag 29 januari & Wo e n s d a g 30 januari 2013

2322 S P EC IAL B eatrix

En wég was ik. In de trein naar huis werd iknet zo sentimenteel als al die Nederlanders dieik later op de tv zag. Ik had nog best een paarjaar met Beatrix als koningin willen doorleven.De wegen van onze gevoelens zijn nu eenmaalondoorgrondelijk. Wat hebben we vroeger nietop haar afgegeven! Soms leek het wel of ze geengoed kon doen.

We vonden dat ze bekakt praatte, dat ze temanifest haar meningen ventileerde en dat zehaar frivole vader de hand boven het hoofdhield. Onze cabaretiers vonden het leuk omhaar accent te imiteren. Was ze bovendien nietveel afstandelijker dan haar moeder ooitgeweest was? Had ze het soms te hoog in haarkoninklijke bol? Nee, Claus, die man van haar,

TweTweTweTwTwTwTwTwweweTwTwTwTweTwTTweeTw ededededeeedeededeedeeeeeeedd WerWerWerWWerWererWWeeerWWWWerWWerreldeldeldeleleldeelele ooroorrooo loglogloglldeldeldldeldlddlddelldldle oorooroorooroooorooroororroorrrloglogloglogloglollol

NedNedNedNedNedNedNeedNNededeeNeNeeeeeeeNedee erlerlerlerlerlerllerrlr andandandandandandandnaaa neneneneneneeeeeutrutrutrutrutrutrutruutruttrut aalaalaalaalaalaalaalalll inininininnininininininniii EerEerEerEerEerEererEerEerEererrerrstestestestestestestestestessstessstt WeWeWWeWeWeWeW relrelrelrelrerelrereldoodoodoodoododdooddddoodoodoodoorlolorlorlorlorlorlor ggggggggloooolololooggggggggg

AlgAlgAlAlgAAAlgAlgAlAlgAAlgA emeemeememmemememeememeee en en eneen ennkiekiekiekiekiekiekikii sresresreesssssssresssss eechtchtchtchtchtchth mammamamammmamannennennennennennenennnenn nnnnnnnnAlgAlgAlgAlgAlgAlgAlglgAA ggggemeemeemememeemeemmemeeemeen en eneenenenenkiekiekiekieekiekiekikiekiekieik eesresresreresresresresresr chtchtchtchtchtchchchtttcht vrvrvrvrvrrvrouwouwouwuwuwuwouwuuwouweneneneeeneneneeen

FraFraFraFraaFraFraFraaFraFraF nsensnsensensensnsensn kekekkekekekekkeizeizeizeeizeizeeerrirrirrirrirrrrrr jkjkjk kjkjkk jkk valvalalavalvalvalvaaav laltt ut ut ut ut ut uu ut ut uuuiteitititeititeiteiteiteeiteeteitiit eneneenenenenenenenenKonKonKKonKonKonKonKonKonKKKKonKonKonKonK iinkinknkinkinkkkrijrijrijijjr k dk dk dkkk k dk dk kk kkkk er er er e eeee NedNedNedNedNedddNeddNeddN ddededNedNN derlerlerlerlerlererlllerlerllleerere anddandandandndddndddanddndandaa eneneneneenenneneneeenneeKKKKonKonKonKonKonnnnKonKonKKonKKK nK inkinkinkinknknkkkkrijrrijjijrr kkk dk dkkk dkk derererr NNeNNededededdNede ereerlerlerlerleee andanandandnddndddddeneneneenee

NapNapNapNapNapNapNapNapNNappoleoleoleoleoleoleo eonononononononnon BonBonBoBonBonBonBonBonBoonapaapaapaapapapaaapaapaaparterterterterterterterteteelijlijlijlijlijlijjft ft ftft ftft HolHolHolHoHooo lanlanlanlananana d id id idd id idd id n bn bn bn bn bbbn bij ij ij ij ij ijiij jjj FraFraFraFraFraraFraFraFraFrar nkrnkrnknkrnkrnkrnkrnkrkrnnkkrijkijkkkijkijkijkjkkijkkijkkiiij

LodLodLodLodLododdLLL ewiewiiewiewiewwijk k jk jjk jjk NapNapNapNapNapNaNapNapoleoleoleoleeeool ononononononoworworworworworworwwoworoo dt dt dt dt t konkonkonkonkkonkoono ingingingningingngnng vavavavavavan hn hn hn hn hn h hn hheteteeteteteteeeeeeeeteeteeteeekokokonkonkoninkinknkkinknkkkririjrijrijrijrijriri k Hk Hk Hk Hk HHk Hk ollolollollolllllandandandandandandandand

BelBelBelBelBeBelBeBBeBBelBBBBBBBBBBBB anganganganganganngggggangangggrijrijrijrijrijrrrr jke kke ke ke ke kkkkgebgebgebgebgebgebgebgebg bbg eureureueureureueu tenttetetententententenee issisississississs enenenenee

OprOprOprOprOOprOprOprOprOO iichichichichichichiichhichtintintintintintititintinting Ng Ng Ng Ng Ng Ng NNg edeedeedeedeededeedeedeeded rlarlarlarlarlarlarlarlarlaandndsndsndsndsndsndsndsndsndd chechechechecheeecheechechecheeh HanHanHanHanHanHananHanHanHanHannnnannnndeldeldedeldeldelddeddedee -Ma-Ma-Ma-Ma-MaMaMaaaatsatsatsatsatsatssatschachchachachachachchachahappppippppippippipppippippp jjjjjjjj

BelBelBelBeBelBelBB gisgisgisgisgisgisgigisg chechechechechechechechechehhh rererrererererereevolvolvolvolvovololvovvolvolv utiutiutiutiutiutiutiutiieeeeeeeee

BelBelBelBelBelBelBelBelBelBellB giëgiëgiëgiëgiëgiëgiëgiëgiëgiëgiëgiëgiëiggggg ononononononononnonoo afhafhafhafhafhafhafhafhafhaffaafha ankankankankankanankankankknkelielielieeliielelijk.kk.jk.jk.jk.k.jkkjkkEerEerEererEEerEererEerEeerreerstestestestetstestesteestestestes et trttrtrtrtrtrtrtrttrtrtreinineineineineineineineinein tutututututtuut ssessessessesesessesseseseeeennnnnnnnnAmsAmsAmsAmsAmsAmsAmAmsAmsAmAmsAmsAmAmsmAmAm tertertertertererertertertetetetterdamdamdamdamdamamdamdammdamm eenenenenenenennne HaHaHaHaHaHaHaHaHHaHHaH arlararlararlarlararaa emememmemememmemmememeememmeme

GroGroGroGGroGroGroGroGroroGroGrooGG ondwndwndwndwndwndwndwndwndwdnd ethethethethhethethethetherzererzerzerzerzerzeerzienienienienienienieneieeeieningingingingingingngingingindoodoodoodoodoodoodoodoodoodoodoodooooodo r TrTr Tr Tr Tr Tr TTrrTrTTTr TTThorhorhorhorhorororhorohorohohhorrbecbecbecbecbecbebecbecbecbeceb ckekekekeekekekkkkekkkBegBegBBegBBegBeBegBBegegegininnnniniin indindindindnnindindndndndindnndusustustustustustustustustsu riariariariariariariariari lislisliisislislislisisatiatiatatatiatiatitiatititt eeeeeeeeeee

AfsAfsAfsAfsAfsAfsAAAfsfsAAfsA sssAAAfsschachachahachachachachachachachchachachahhhahachahhaffffifffiiffifffffffifffff ng ngngnnggngnngngg laslaslalaslaslaslaslaslaslaaverververververververververe nijnijnijnijnijnijnijnijijjijdoodoodoooooooooodoodoooodoodoodoooodoodooddodooodooodoor Nr Nr Nr Nr NNr NNr NNr NNNNr ededeedeedeedeedeedeededededddded rrlrlarlarlarlarlallarlal ndndndndndndnddd

BegegBegBegBegBegBBegBegBegege inininninininin AtjAtjAtjAtAtjAtjAtjAtjAtjAtjtjAtjjjeh-eh-eh-eh-eh-eheeh-eeh-e oorooroorooroorooroorooroorooro loglogloglogloglogloglogloglogl g

EerEerEerEeEeEerEerEerEerEEEE stestestestestestetesteste opopopoopopopopopo enbenbenbenbenbbenbenbenbenbnbbbbbbbe bbbbbarearearearearearearearaareareraaa telteteltelelteltete efoefofefoofofofoffefoe onnonnonnonnonnonnonnnnnetwetwetwetwetwetwetwetwetwet erkerkerkerkerkerkkerkerkrkerkkkkkkkkk

AmsAmsAmsmsAmsAmsAmsAmsAmssssssA ssmstertertertertertererterterterttterdamdamdamdamamdamamdamddamd sese se sese se sese bevbevbevbevbevbevbevevbevvolkolkolkolkolkolkolkolklkingingingingingngginginggggggggschschschscschhhschschscsscschhenkenkenkenkenkenkenkenknkenkee t kt kt ktt kt k kkt kkkt kkkkkonionioonionionionionionionio ngingingiingngiinginn n Wn Wn Wn Wn Wn Wn Wn WWWn WWn Wilhilhilhilhilhilhiilhilhiiiiiiiiiilhelmelmelmelmelmelmelmelmelmmelmelmmelmmmmmmmmmmelmmmmmmmmmmmmmminainainainainainaininainainaininaaaanananainaanaanainanannnaaa de dede de dde dedededde GGouGouGouGouGouGouGououGGGouGGGouGGoGG dendendendendendendendenend n KoKoKoKoKoKKoKooo ttetsetsetsetttetsetsetsetsetstetsetsetsss

VasVasVasVasVasVasVasVasVasVaVasVaststtsttststtsttsttsttsttssststsststsstellellellellellellellellele ingingingingingingngingingggg wewewewewewweweweww stestestestestestesteestelijlijlijlijililijlilijilijijkekekekekekekekekeekegregregregregregreregregregrereeggg ns ns nsnsnsnsns nsnnnnnn SurSurSurSurSururSurSurSurSurinainainananainainanainainaniniii memememememmemmeme

NedNedNNNNNNNNedNedNeddedNedNNNNNNNeeedNNNNNNNN dN derlerlerlerlerlerlerlerlrllandandandandanandanandandandnnn erereerereeerereee kenkekkenkenkenkenkkenkennkekenkenke ttttttttttsoesoesoeooeoeoeoeoesosoesoesoeverververververrverververe eineineineineineineineieinieiieineiniteiteiteiteiteiteteiteteiitt it it ititit it IndIndIndIndIndIndInddddndndndddoneoneoneoneoneoneonnoneooneoneon siësiësiësiësiësiësiëëëëëWWWWWatWatWatatWatWatWatWWaWWWWaWaWWaaWWW tWWWWWW erserersersersersersersersersnoonoonoonoonoonoonoonooodradradradradradradradraaarad mpmpmpmpmpmpmpmpmpmpmpmpmp

OOOOprOprOpOprOprOprOprOprO rprO rrOOppOOO ichichichichichchchichichi hchtintintintinitinttintting Eg Eg Eg Eg Eg Eg Eg EEg EGEGEGEGEGGEGGEGGGG

SurSurSurSurSurSSurSurSurSurSSSS inainaiiinainiinainainainame me me meme meme m onaonaonaonaonaonaonaon fhafhafhafhafhafhaafhafhafhafhaaankenkenkenkenkenkekknkenkekelijlijlijijlijlijlliliijjkkkkkkkkkkkk

PimPimPimPimPimmimPimmPimPPimPiPimPi FoFoFoFoFFoFF rturturturturturturtuurtuynyyynynynynynynyyyy ververververververerrmoomoomoomoomoomoomoomomoomoooomooomooomoomm rdrrdrdrdrdrdrdrdrdrrr

BijBijBijjBijBijBijjBijBBijiBijBijBBB jjlmelmelmelmelmemel rrarrarrararrarrarrarrampmpmpmppmppmpmpmpp

NNNedNedNedeNedNedNedN erlerlerlerlerlrleerlandandandandandandndaandandandsssssss vovoevoeoeoeoevovvoeevov eeo tbatbatbabatbatbatbatbaalellellellelellellelle ftafftaftaftftafttaftataftal wl wl wl wl wl wl wl wl wwintintintintntintntintntintt EKEKEKEKEEKEKEKEKEKEKEEKE

KKKraKraKKraKraKraKraKKKKKKKKKKKKKr kerkerkerkerkerrkererrsresresresssresresresrssresresresrs llellellellellelelleeleell n tnn tn tnn tn tn tn tn ttijdijdijdijdijdijdjdjdddijdddjdj ensensensenensensensensensensenseenn krokrokrokrokrorokrookrkrorookrooninninninninninninninnining Bg Bg Bg Bg Bg Bg Bg Bgg eateateateateateatateateateatrrrixrixrixrixrixriixixxixi

TheTheTheTheTheehTheheT o vo voo vo vo vo vvoooooo anananananananaaan GogGogGogGogGogGogGogGoogo hh vh vh vh vh vh vh vhh ermermermermermermermermermmmoorooroorooooroorooooroooorooro rdddddddddddd

AanAanAanAanAanAanAanAaAAaanslaslaslaslaslaslaasslalaaslal g og og og og oog g og g g ggggg pp p pp pKonKonKonKonKonKonKKonKoKonKononnononoononnnnnningingingnginggingngingggngginginniinninninninninninniiinnnnnedaedaedaedadaedaededag ig ig ig ig ig ig in An An An AAn AApelpelpelpepelpelpeelldoodoodoodoooodoodoooodooo rnrnrnrnrnrnnAftAftAftAAftAftAfAftAftAAftAAftAftAAAAftAftAftAftAftAftAftAA redredredrreredredredreededde en en en en en enenekonkonkokonkononkonnkonkonkonkokokkonkonkonnkoonkkonkoko ingingingingngngnggin inin inninn BeaBeaBeaBeaBeBeBBBeaBeBeaBB tritritrittritriritt xxxx

GGroGroGroGroGroGrGGGroGroroGG ndtndtndtndtndtndtndtndtn roeroeroeroeoeroeroeroeoeepenpenpenpppenpenppenpenpenpepeenn nananannanananannanan araararararararraraarNieNieNieNieieNieeeN eNN uw-uw-uw-uw-uw-uw-uwwuuuw-u GGuiGuiGuiGuGuiGuiGGuiGuGuuuG iG neaneneaneaneaneaneaeenean

NNNieNNNNieNieNNieNieNNieNNNieNNNNieN euw-uw-uw-uw-uw-uwuw-uw-uw-uw-w GuiGuiGuiGuGuiGuiGuGuiGuiuiGG neaneaneaneaneneaneaeneneaeee ovovovovovovovvvergergergergergergrgergergggededredredrededrredrredrredrededrageageageagegageaageeegageen n nn nnnnnaanaanaanaanaaaanaanaanaanaanaanaa InInInInnInInnndodondondondondonondddddddononesesesiesiesiesiesiesiesssiseesssiss ëëëëëëëëëëëëë

NSBNSBNSBNSBNSBNSBNSBNSBNSBNNSNNNNSNNNSBNSNSB opopopopoppopoopoooopgegergereegerggerichchichcichichichhc ttttttttt

PolPolPoPoPPoPoPolPolPoPooPoPPoPolPPoPoPoPolPoPooPooPP ititiitiitiitiitiit oneoneoneoneoneoneoneononenenneonenelle le llele leleele actactacactactactctacactc iesiesiesiesiesiesiesieiesiesiesieeesesesse InInInInInInnIndondondondondondondondonesiesiesiesiesiesie ëëëëëëëë

077777070770777777777777777777777777777777777777777711111111111111111 00000000001 00007777070707077707007770701111111

8007778877778887777777711111111 88888888000080008880888111178087807808111

990007777977777999777777777777777711111111111 00000000009999999090911 077779090909077909077909011111111

8000000008888888111111111111888 00000000000000000000000000000000000000000000000000088818181881 000000888800000000000088000000088000000011111111

0000001111118881111888111888111111111111181 000000008888888811111 00000000000000000111111111118888888811111111

88 0888811111111111888888 000000022020202222222222288822288888888820202201188882002020882020882020011111111

8 00303088881111111181888 00000000883333333388883333333888888833318818303030333088883030303883030883030011111111

884440404448888811111111181181818 0000000000000000440040440404444444488444444488884448888118888404040488404088404008 0111111111

8 05050888881111111111111111111118181181 555500000000000888555885050188885050505885005088505088 011111111111111111

860600888811111111111888 000000008606060606886666181866068888606060608860608860600111111111

0707770777707007707788777777778777777888888111111111111188888888 00000000000000000000000888188 0008888887070707088870708888707011111111

88880808881111111 88888880000000000000088888888888888881888888800888880808080888080888808011111111

900000889999888811111181811 00000000000009999889988888888899999999909099118189988889090909008890908890900111111

00001111111999911111199111119999999991111111111111111 0000000000000999999999999999999111 000000001111111199999999991111111

9999 00999999111111111111111 000000000000000000000999 00000000000000222222222222222222222222229999999920211999222999920202020002099920200020999202000000111111111

99330339999111111111 00000000000000333399933333991199933030999303030309930309930301111111

444994404044499999911111111111 0000000999 0004444400404444499999444499999999119994040404099404099404040011111

99950505099999111111111111 5555000000000099 00000099999999999955555055599191999995505050099505009950500011111111

9996066069999999911111111 0000000000066669999666669999999661111999966006699996060606099606099606011111

7777770777077777779779999999911111111111 000000000000099999999919199 009997070707997070997070111111

99880999999991111111111111 88888880000099 00888888888889999999999919980880999980808099808099808011111111

99090999999999111111111111 00000000000909099999999999999999999990019119999999990909099990909990901111111

99000000099999999991111111111111 00000000000000000099000009999990000111 00099990000000999000099900000111111

00000000000000000000000000000002222222222200000000222020220000000002020000020200000

00001111011101110 0000000000000022222222222220 0000000011111112020202020202020

0000000000

0000

000000000000000

000

0000000000

000000000000

0000000000

00000000

000000000

0000000000

0000000000000

00000000000

00000000

00000000

00000000000000000000000

000000000

000000000

00000000000

00000000000000

000000000000

000000000

000000000

0000000000

00000000000

000000000

0000000

00000

0000000000000000

Koning Willem I(1772-1843)

Wilhelmina van Pruisen(1751-1820)

Frederik(1797-1881)

Paulina(1800-1806)

Marianne(1810-1883)

1791

Anna Paulowna(1795-1865)1816

Henriëtte d’Oultremont de Wégimont(1792-1864)1841

Koning Willem II(1792-1849)

Koning Willem III(1817-1890)

Koningin Emma(1858-1934)

Koningin Wilhelmina(1880-1962)

Koningin Juliana(1909-2004)

Koningin Beatrix(1938)

Prins van Oranje Willem-Alexander(1967)

Prinses Catharina-Amalia(2003)

Irene(1939)

Margriet(1943)

Christina(1947)

Alexander(1818-1848)

Hendrik(1820-1879)

Ernst Casimir(1822-1822)

Sophie(1824-1897)

Sophie van Württemberg(1818-1877)1839

Emma van Waldeck-Pyrmont(1858-1934)1879

Hendrik van Mecklenburg-Schwerin(1876-1934)1901

Willem(1840-1879)

Maurits(1843-1850)

Alexander(1851-1884)

Bernhard van Lippe-Biesterfeld(1911-2004)1937

Claus von Amsberg(1926-2002)1966

2004

Máxima Zorreguieta(1971)2002

Johan Friso(1968)

Emma(2005)

Joanna(2006)

Mabel Wisse Smit(1968)

Constantijn(1969) 2001

Eloise(2002)

Claus-Casimir (2004)

Leonore(2006)

Laurentien Brinkhorst(1966)

Alexia(2005)

Ariane(2007)

Emma was regentes in de periode1890-1898.Eerst voor haar zieke echtgenoot (3 dagen) en daarna voor haar minder-jarige dochter.

Leven

Regeren

Legenda

Stamboom van de Nederlandse troonopvolging

AAAAAAAAA(((

EE((((((

CCCC LL

AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA3

1

2

6

CCCCC5

7 8

4

ggggg434343343333434333))))))ggggggg

(11(111757577 1-1-1-1-1818818888202020202 ))))

FreFrereFreFrederderdedd ikikikkkik(17(17(17(17(17(1 97-97-97-7-1881881881881881)1)1)1)1))

PauPauPauPauPauPaPP linlinlinlinl aaaa(18(18(18(18(18(188800-00-00-0000-000 180180180180008 6)6)6)6)6)6)6

MarMarMarMararianianiananiannnnenenene(18(18(18(1818810-10-10-10-188188188118883)3)3)3))

1791791791799997911111111

AnAnAnnananaa PPPPPPPPauauauauaulololololownwnwnwwnw aaaa(11((1( 797979797995-5-5-5-5-5 1818181818888888888888888888888656565656555555)))))))))81181818166666

KoKooKooKooninininininningngngngngng WWWWWililililili lelelelelemm mm m m IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII7979797999992-2-2-22 181818181881 494949494494994999))))))))

ggg

KoKoKoKoKoKooonininininininininnnnn ngngngngngngngngngggngnggggg WWWWWWWWWilililillili leleleleeeeleleleeeeeelelellelem mm mmmm mmmm mmmmmmmmmm IIIIIIIIIIIII IIIIIII(1(1(1( 818181818177777 181818181890909090099 ))))(1(1(1(1818181881888 7-7-7-7-18181818189090990909 )))))))))

ggggg

KoKoKoKooKooonininininininingngngngnggggngginininininninnnin EEEEEEEEEmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm aaaaaaaaaaaaaa(1((1(1(1(188585885858888558 8-8-8-8-8--191919191919934343434344343334))))))

ggg

KoKoKoKoKKoKoKoKoKKKKoK ninininininininingngngngngngngngngnnn inininininininniniiin WWWWWWWWilililililiiiiliiiiiiii heheheeehehelmlmllmlmlmlmlmlminininininninnaaaaaaaaaaaaaaaaaa(1(1(1(1111111888888888888888880-0-0-0--0-191919191911111962626262662662))))))

gggggg

KoKoKoKoKoKoKoKonininininininininnniinn ngngngngngngngnngininininininnin JJJJJJJJJJJJJJJulululuululuuuluuluuuuuuuuliaiaiaiaiaiaiaananannanananannn(1(1(1(1(11190909090909 9-9-9-9-9-9999 2202020202222202 04040404044444)))))))

ggggggg

KoKoKoKoKoKKoKoooooninininininin ngngngngngngnginininininininii BBBBBBBBBBeaeaeaeaeaeaeaeatrtrtrttrtrtrtrixixixixixixxx(1(1(1(1(11((( 9393939393939339388)8)8)8)

eeeeeeeeeeee PrPrPrPrPrPPrPrPPrPP ininininininins ss ss ssss vavavavavavavavavvannnnnnnnnnn OrOOrOrOrOrOrOOrO ananananannnjjjjjjjjjjjjdddddeeeeeeeWiWiWiWiWWiWWiWWWiWilllllllllllllll emememememememememm-A-A-A-A-A-AAA-AAAleleleleeleleexaxaxaxaxaxaandnnddndnddndnnd

(1(1(1(((1(1969669666967)7)7)7)7)777)

hhhhhhhaaaaaaaPPrPrPrPrPrPrPrPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPP inininininninnseseseseeeeseseseeeeeees s ssss CaCaCaCaCaCaCaCaCaaaaaathththtththttttttt(2222(22(2(2(22(222(( 000000000000000000033)3)3)))33)

rerererenenenenenenIrIrIrrIII9999999933933939393(19(19(19(19(1(119

AleAleAAleAAA xanxanxaananxanananderderderdederdere(18(18(18(18(((( 18-18-18-18-18-8-8-8-88888 1841841841841841848418444848)8)8)8)8)8)8

HenHenHenHenHenHendridridridrdrikkkk(18(18(18(18820-20-20-20-2020-20 1871871878718718779)9)9)999)9

ErnErnErnErnErnErnrnE st st st stst stst(18(18(1818(1818(188822222222222222222

SSoSoSoSoSophphphphphphhieieieieie vvvannanannn WWWWWWürürürürürü tttttttttttttttttemememememmmmbebebebebebbbbb(1(1(1(1( 81818181818181111888 1818888877777777 ))))))))(1((1(1(1(1((( 818188181811188818 8-8-8-888-88 181818111 777777777777)))))183183183183838399991838318318318318311 999

eeeeeckckckckckEmEmEmEmEmEmEEmEEE mamamamamamaaaaaaaaaa vvvvvvananaanann WWWWWWWalalalalaa ddededdede(1(1(1(1(111858585858585858-8-8----8----8 1919191919191 3434343434343 ))))))187187187187781 9999999

ndndndndndnddndrrrHeHeHeHeHeHeHHennnn777777766-6-6-6-6-6-(1(1(1(1(1(11888888881901901901901901909 1111

WilWilWilWilWilWilWilW llemlemlemememlemlemlemmemmm(18(18(18(18(18(1840-40-40-40-40-40-18718718718718718787188 9)9)9)9)9)

MauMauMauMauMauMauritritritritritritritritritrittrirriitsssssss(18(1818(18(188(( 43-4343-43-43-43-185185858181851851 0)0)0)0)0)0)

nnnnderderderderddederAleAleAleAleAleAleAA exanxanxanxanxaxa8888888888888888888 444444(18(18(18(188(1188851-51-51-51-5151-51-11111151111 181881888881818

rnrnrnrnrnrnnrnhhhhhBeBeBBeBeBeBeBeBeBBB91919191919191111-11-11-11(1(1(1(1(199999999991931939399193939 77777

969696666666191919191919

JohJohJohJohJohhhaaaaJJJJJJJ(1(1(1(1((1(

ententententntEmmEmmEmmEmmmmEmmmmmmEmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmma wa wa wa wa wwas as as as aa regregregregegregre eee00-0-0 18181818118de de de de eeeeeeeeeeeeeeeeeeeee perperpperperperperpperperpperpperperperperppp iodiodiodiodiodioioiodioioi e18e18e18e18e1888888881890909090909rrrrr ziziziziziiz eeeeeeEerEerEerEererEerrerEerEerEEerEerEerererererrrrrrrrrrrrrrrrstst st st st st stst stsssstst stssstsststststsststtt voovoovoovovoovoovooooooooor hr hr hhhhhr hhr hhr hrrr hrrrr haaaaraaraaraaraaraaaddddddagagagagagagaaechechechechechchchchcchccc tgetgetgetgetgetgett nnoonoonoonoonoonoonoonononnoonnnnonnonooooooonooooooooooooooooooooot (t (t (t (t (t (t (t (tt (t (t t (tt (t (tt (t (tt ((tt (t ((((tt (t (((((t (t ((((((3 d3 d3 d3333 d3 d3333333333333aaaaaaaaaaaar mr r mr mrdaadaadaadaadaaaaaaaaaaaaaaadaaaaaaaa rnarnarnarnarnnarna vovovovoovovvvvoor or oor ror rorrrororor hhhhhhhahahahahhhhhhhahhhhahhhhah

jarjarajararararjararjararaarararararigeigeigegeigeigeigeige dododododododdochtchtchtchtchtchtchtchthtchttttttttchtchtcc erer.er.er.er.eeer.eere

111

2222

9999

181166

18318333999

18718718787999

9000

193193999 777

96666191999

20020020002222222

88

Gaan we haar missen? Ik vrees van welDA G

De koningin treedt af,ik moet naar huis

‘Haar soorts t a n d va s t i g h e i dzien we graag’

Zo’n sterke vrouw, die altijdmaar doorgaat. En zooprecht. Koningin Beatrixleeft bij narigheid echt mee

met de bevolking, zegt Theo van Ype-ren (54). Ze geeft hem steevast een„warm gevoel” want ze straalt„saamhorigheid” uit. Van Yperen ischef van een machinewerkplaats inNieuw-Vennep. En hij is vicevoorzit-ter van de Oranjevereniging BeatrixNieuw-Vennep die deze week 75 jaarbestaat. „We vierden haar verjaardagal en nu ook een nieuwe koning.”

Overal in het land kwamen gister-avond vrijwilligers bijeen om na tepraten over de aangekondigde abdi-catie van koningin Beatrix. Allemaalnoemen ze het een goede beslissingvan de vorstin. Maar gehuild werd erook wel een beetje.

Eén van de bestuursleden van deOranjevereniging Weesp heeft eentraantje weggeveegd. Want er is tóchweer een periode van bijna 33 jaarvoorbij. Voorzitter Hans Burggraaf,huisarts van beroep, is spontaan methet bestuur bijeengekomen om tepraten over de abdicatie en de festivi-teiten in april. Wat hij zo bijzondervindt aan Beatrix, zegt hij, is haarprofessionaliteit. „Ze werkte doortot haar 75ste en eigenlijk is ze nogniet moe, zegt ze. Ook na de aanslagin Apeldoorn, na het ongeluk vanhaar zoon – zij ging gewoon door.Dat is toch het soort standvastigheiddat wij Nederlanders graag zien inons koningshuis.”

Burggraaf kent de kritiek op hetinstituut koningshuis wel – dat eenerfelijk koningschap niet meer vandeze tijd zou zijn – maar hij deelt diezeker niet. „Een vorst bindt de bevol-king tijdens rampen en tijden vanverdriet. Ook in het buitenland is ze

ons gezicht. En ze is niet op haarmondje gevallen. Dat bleek toen eenpoliticus hier kritiek had op de sluierdie ze droeg in het Midden-Oosten.Niet op je mondje gevallen zijn is óókheel Nederlands.”

Niet alleen de koningin maar dehele koninklijke familie „haalt debetrokkenheid bij de mensen naarboven”, zegt Carla Bekken-Peters(50), voorzitter van de Oranjevereni-ging in Doesburg. Het maakte in2009 diepe indruk op haar toen hetfeest in Doesburg opeens uitdoofdetoen bekend werd dat in Apeldoorneen aanslag was gepleegd. „Er washelemaal geen gedoe. Iedereen hadrespect en begrip. Iedereen ginggewoon rustig naar huis.”

In cafébar Anno 1890 in Amstel-veen zat gisteravond Joop Battefeldmet zijn dochter en schoonzoon, zijnvrouw en een bevriend echtpaar. Terere van zijn verjaardag. Hij vindt het„ontzettend bijzonder” dat dekoningin precies op zijn 68ste ver-jaardag aankondigt dat ze afstandneemt van de troon. Zijn dochter iszwanger. „Als het een meisje wordt,moet je haar Bea noemen”, zegt haarvader. Iedereen lacht. „Als het eenjongen wordt, Willem.”

Iedereen gunt de koningin einde-lijk rust. „Ze heeft het toch tien jaarlanger volgehouden dan de meesteNederlanders”, zegt een vrouw. „Endat terwijl ze een heel zwaar jaar ach-ter de rug heeft. Met Friso en zo.”

Cafébar Anno 1890 zit precies opde grens van Amsterdam en Amstel-veen. De koningin zou op Koningin-nedag naar Amstelveen komen. Zoudat nog doorgaan, vragen de cafégas-ten zich af. Of speelt zo’n troonswisse-ling zich af op de Dam in Amsterdam?

Aan de tafel van Joop Battefeldheeft niet iedereen even hoge ver-wachtingen van Willem-Alexander.„Hij komt niet empathisch over”,vindt Battefeld. „Bij Claus had je hetgevoel dat hij echt in mensen geïnte-resseerd was.” Schoonzoon BasLandzaat moet wennen aan een mandie op de troon komt: „Wij zijn vrou-wen gewend in Nederland. Eenkoningin is leuker.” Aan de bar zegtJaap Schippers: „We zijn veel beter afmet een koningin dan met een presi-dent. Ze kan iedereen bellen. Zehangt zo met Obama aan de lijn.”

Oranjeverenigingenspraken gisteravondover de abdicatie.„We vierden al haarverjaardag en nu eennieuwe koning.”Sheila Kamerman enFrederiek Weeda

BEELD RUBEN L. OPPENHEIMER

Waar was je toen je het nieuws over de koninginhoorde?

In mijn geval moet het antwoord aan hetbanale grenzen. Ik zat op een meter afstand vanmijn dochter, die juist in haar keuken erwten-soep stond te koken. Het aroma van de soep enhet kersverse nieuws over de koningin op mijnlaptop vormden een opvallende combinatie,die mijn Nederlanderschap op ongewone wijzebevestigde. Kon het Hollandser?

„Wat is er?”, vroeg mijn dochter, die mij zagverstrakken terwijl ik de tekst op mijn laptopl a s.

„De koningin treedt af, ik moet naar huis”,zei ik met een vreemde knik in mijn stem.

„Dus je laat me met die erwtensoep zitten?”Het klonk alsof er een doodvonnis over haarmaaltijd werd uitgesproken.

„Ik kan niet anders, dit is het laatste wat ikvoor de koningin kan doen.”

Mijn eigen dochter teleurstellen – een dageerder zou ik niet hebben gedacht dat ik ditoffer ooit voor het koningshuis wilde brengen.

die was pas aardig.Als ze al eens uit de band sprong, zoals die

keer toen ze zich in de Jordaan liet zoenen opKoninginnedag door een jongeman uit hetpubliek, twijfelden we aan haar spontaniteit.Was het tafereel niet door de RVD in scène gezetom ons te vertederen?

Voor haar brille en haar scherpzinnige geesthadden we weinig oog; die namen we voor ken-nisgeving aan. Pas toen de ene na de andere tra-gedie haar in haar persoonlijke leven trof en zedesondanks onverdroten doorging met hetdoorknippen van onze linten, begonnen wehaar steeds meer te waarderen. ‘B ea’ was alsnogeen tof mens geworden.

Nu ze weggaat, noemen we haar een icoon.Volgens Geert Wilders is ze zelfs „een grootvoorbeeld voor velen”. Onlangs vroeg hij zichnog af wat ze in een moskee in Abu Dhabi tezoeken had, maar misschien mag ze voortaanvan hem een hoofddoekje dragen – het kangeen kwaad meer.

Waarom zou ze precies aftreden? Zouden er

nog motieven zijn die ze achter de haag vanhaar tanden hield omdat ze het afscheid leukwil houden? Reken maar. De historici zullendaar nog een hele kluif aan krijgen; nu al staatvast dat ze erover van mening zullen verschil-len: zoals zo vaak als het om het koningshuisgaat, zullen de speculaties lange tijd sterkerzijn dan de bewijzen.

Gaan we haar missen? Ik vrees van wel.Samen met haar man was Beatrix jarenlang hetongeschreven geweten van Nederland – nie-mand wist wat het precies inhield, maar webeseften dat zij een morele standaard vertegen-woordigden waar we altijd op konden rekenen.Het waren intelligente mensen met veel onder-scheidingsvermogen en groot verantwoorde-l ij k h e i d s g e v o e l .

Dat hadden we – en we weten nog niet watwe ervoor terugkrijgen. Een vriendelijkekoning en een hartelijke koningin, dat is zeker.Maar zal dat ook voldoende zijn?

Frits Abrahams