Talen
Pages
Wettelijk
hierzit eenluchtjeaan!communiceren met je neus
hierzit eenluchtjeaan!
communiceren via je neus
Mijn respect en dankaarheid gaat uit naar de volgende
personen. Zonder hen was deze scriptie niet tot leven gekomen.
Harold Koninckx, begeleiding.
Michel Gutlich, begeleiding.
Daniëlle Schaffelaars, begeleiding.
Corine Rommen, steun, spelling & koffie.
Hier zit een luchtje aan! door Kevin Rommen.
Een afstudeerscriptie voor Communication & Multimedia Design.
Avans Hogeschool Breda.
© Copyright 2007 Kevin Rommen.
1.
2.
3.
4.
Kevin Rommen | tel: 0031643905126 | mail: [email protected] | web: http://www.kevinrommen.nl
Communication & Multimedia Design | tel: 0031765238625 | mail: [email protected] | web: http://www.cmd-breda.nl
page0203
Geuren zijn de toekomst op het gebied van marketing! Met deze afstudeerscriptie hoop ik volgelingen te overtuigen van mijn mening.Door de hulp van vele mensen is deze scriptie
werkelijkheid geworden en daarvoor wil ik
iedereen hartelijk danken. Ik hoop dat het de
scriptie is geworden wat iedereen er van
verwacht en dat iedereen ervan gaat genieten.
Kevin Rommen
voorwoord
inleidingBelevingscommunicatiegeur en ons lichaamgeur en ons gedraggeur, ons gedrag en Belevingscommunicatie casus Belevingsruimtes verpleeghuis elderhoeve
casus energie veilig campagnecasus geurend toneelstuk kat
conclusieBijlagen
page 0607page 0809page 1617page 2223page 2829page 3233page 3839page 4243page 4647page 5253
----------
page 0607page 1415page 2021page 2627page 3031page 3637page 4041page 4445page 5051page 6061
Ieder persoon heeft vijf verschillende zintuigen. Horen, zien, voelen,
proeven en ruiken. Door deze zintuigen ontdekken we de wereld van
prikkels. We ontvangen allemaal verschillende prikkels waaronder
marketingcommunicatie. Per dag ontvangen we ongeveer 60.000
verschillende soorten marketingcommunicatieboodschappen. Deze
prikkels zijn voornamelijk gericht op beeld en geluid. De overige
zintuigen worden haast niet gebruikt in de marketing. Dat heeft me
geleid tot de volgende probleemstelling
Deze probleemstelling ga ik beantwoorden door te kijken naar
een aantal praktijk voorbeelden. Een van deze voorbeelden is een
toneelstuk van K.A.T.(Kuijks Amateur Toneel) waar ik één april
ben wezen kijken. Het was een zeer interessant stuk door het actief
gebruik van geur. Voor deze casus heb ik ook een aantal bezoekers
en de decor/lichtonwerper geinterviewd. Enerzijds kon ik zien hoe
de licht/decorontwerper geur wilde inzetten tijdens het toneelstuk en
anderzijds wat de effecten van de geur waren op de bezoekers.
inleiding
probleeMstellinG:op welke manier(en) is het mogelijk om geur te gebruiken in de belevingscommunicatie en leidt de combinatie van geur, beeld en geluid tot een totaalbeleving bij de gebruiker?
Verpleeghuis Elderhoeve uit Arnhem is een ander praktijkvoorbeeld.
In het verpleeghuis zijn meer dan tweehonderd psychogeriatrische
bewoners die continu verzorgd worden. Door het monotone
karakter van het gebouw hadden de bewoners problemen met
oriëntatie. Om dit probleem tegen te gaan zijn de belevingsruimtes
ontworpen. Naast een uitgebreid artikel over deze ruimtes heb
ik ook een telefonisch interview gehad met Anna van Luik, een
activiteitenbegeleidster bij verpleeghuis Elderhoeve. Zij heeft de
belevingsruimtes door de jaren heen van dichtbij mee gemaakt.
Deze informatie heeft me goed geholpen aangezien de reacties van
psychogeriatrische patiënten moeilijk te bepalen is.
Het laatste praktijkvoorbeeld in de casus is een folder van @HOME.
Deze folder informeert bewoners over de gevaren van een gaslek. Er
staat precies in beschreven welke stappen je moet ondernemen als
je gas ruikt. Voor de personen die de geur van aardgas niet kennen
is ook een oplossing bedacht. De geur is opgenomen in de folder
door middel van een krasvlak. Om meer kennis op te doen over het
produceren van dergelijke folders heb ik Gerie Rikken geinterviewd,
een grafisch technoloog bij Acket drukkerij-kartonnage te Oss.
Voordat we beginnen aan de praktijkvoorbeelden zal ik
eerst onderzoek doen naar de verschillende factoren van de
probleemstelling. In het eerste hoofdstuk zal ik een definitie
over belevingscommunicatie vormen. Na deze definitie gaan we
onderzoeken hoe geuren gedrag kunnen beïnvloeden. Met de kennis
van deze hoofdstukken gaan we de praktijkvoorbeelden bekijken en
kunnen we uiteindelijk tot een conclusie komen. Hierin formuleer
ik een duidelijk antwoord op de probleemstelling.
p0a6g0 e7
Belevings communicatie page 0809
in dit hoofdstuk gaan we onderzoeken wat
belevingscommunicatie precies is en hoe we in
een beleveniseconomie terecht zijn gekomen.
er zijn meerdere oorzaken waardoor we in een
beleveniseconomie zijn beland. Allereerst gaan
we kijken naar de natuurlijk vooruitgang van
commodity naar product, van product naar dienst en
uiteindelijk van dienst naar belevenis. Deze natuurlijke
vooruitgang is niet de enige oorzaak voor onze
beleveniseconomie, ook de huidige overvloedeconomie
en de technologische economie zijn oorzaken
hiervan. Deze worden ook nog besproken. Met al
deze informatie kunnen we een definitie vormen over
belevingscommunicatie.
Commodities, goederen, diensten & belevenissen
Onze economie draait als sinds lange tijd op
ruilhandel. Dat was al sinds de tijd dat koeien nog
tegen graan werden geruild. In deze tijd maken
we gebruik van geld als waardepapier. Geld opent
deuren en zorgt voor brood op de plank. Dat geld
kun je ruwweg op een aantal verschillende manieren
verdienen. Je kunt stellen dat de economie op
verschillende manieren benaderd kan worden. Dat
zijn de volgende manieren: Commodities, goederen,
diensten en sinds een korte tijd belevenissen.
Onder een commodity verstaan we materialen uit de
natuur. Materialen die gefokt, gedolven of geplant
worden. Deze commodities komen terug op markten
waar de prijs bepaald wordt door vraag en aanbod.
De materialen zijn altijd gelijk ongeacht door welke
persoon ze verwerkt zijn. Een goed voorbeeld hiervan
zijn ruwe koffiebonen die verhandeld gaan worden.
Belevings communicatie Goederen zou je kunnen zien als de volgende
stap vanuit een commodity. Het verwerken van
een commodity tot een bruikbaar product via
fabricageprocessen Deze goederen zijn per stuk
verkrijgbaar in elk gewenst aantal. Denk hierbij aan
pakken koffie die in de supermarkt verkrijgbaar zijn.
Haaks tegenover goederen staan diensten. Goederen
zijn materiële producten en diensten zijn immateriële,
ontastbare activiteiten. De vraag van een cliënt wordt
uitgevoerd als dienstverlening, gebruikmakend van
de materiële producten. Het bestellen van een kop
koffie in een restaurant bijvoorbeeld, valt onder de
dienstverlenende sector.
Tenslotte komen we op beleving. In de voorgaande
alinea’s ben ik een aantal maal teruggevallen op
voorbeelden over koffie, zoals ook hier. Als we nu de
dienstverlenende kop koffie plaatsen op een heerlijk
plein in hartje Venetië. Zo rond de klok van twaalf uur
als de zon net over het plein schijnt, de vogels fluiten
aangezien ze gevoerd worden door voorbijgangers.
Af en toe komt de ochtendbries nog voorbij, want
je voelt hem langs je enkels glijden. Je geniet van je
heerlijke dampende cappuccino met slagroom. Je bent
in extase. Precies om deze reden kost die cappuccino
ook maar liefst het driedubbele van een cappuccino in
een achterstraat van Venetië. Er zit een beleving aan
gekoppeld, dit moment staat gegrift in het geheugen
van de gast.
Het creëren van een belevenis in tegenstelling tot een
dienstverlening is enerzijds het gevolg van natuurlijke
vooruitgang. Deze vooruitgang is er geweest van
commodity naar product. Van product naar dienst en
als laatste naar het vormen van belevenissen. Naast
de natuurlijke vooruitgang is de toenemende welvaart
ook een zeer belangrijke factor. Onze samenleving
kan zich veel meer veroorloven waardoor de zoektocht
naar emotionele bevrediging ook groeit. We willen
steeds meer vastgrijpen uit ons leven. We willen
leven in het nu. Dat leven willen we tegelijkertijd
ook meteen bewaren. Digitale fotocamera’s en
videocamera’s vliegen over de toonbank De kwaliteit
van ons leven komt ter sprake door de welvaart. We
willen meer kwaliteit om het idee te kunnen krijgen
dat we iets betekenen. We zoeken naar uitbundigere
wegen om onszelf emotioneel te bevredigen.
Deze economische standaard heeft het sinds kort ook
zwaar te verduren. Het internet zorgt ervoor dat de
economie van een totaal andere kant bekeken kan
worden.
Bron: Pine & Gilmore 2005, p. 18.
Belevings communicatie page 1011
Veel producten en diensten zijn met de komst van
het internet teruggevallen naar een commodity.
Het menselijke aspect en sociaal contact in koop en
verkoop heeft plaatsgemaakt voor een groot aantal
“voordelen” zoals: acute prijsvergelijking, snelle
veilige transacties, minder tijd en minder geld.
Hierdoor krijgt beleving nog een sterkere positie in de
economische standaard dan er op dit moment is.
overvloedeconomie
In onze huidige westerse wereld is het mogelijk om
tien verschillende soorten tandenborstels te kopen
en tegelijkertijd ook tien verschillende soorten
toiletpapier. We leven in een overvloedeconomie.
Van alle producten en diensten zijn er merken en
mogelijkheden in overvloed aanwezig. Je moet jezelf
op een originele manier onderscheidden van de
overige producten. Door een emotionele beleving te
koppelen aan het product kan er een meerwaarde
gecreëerd worden.
Zelfs producten waar ogenschijnlijk geen verschil
tussen zit, bijvoorbeeld toiletpapier, kunnen door een
emotionele beleving verschil in merkbeleving krijgen.
Producten kunnen hierdoor eerder gekocht worden
puur door het verschil in de emotionele waarde. De
kern van het product is niet verschillend ten opzichte
van zijn concurrenten.
technologische economie
Naast deze economische redenen zijn er ook
technologische redenen waardoor de behoefte
aan beleving groeit. Producten zoals cd-spelers en
videorecorders worden allemaal bedient vanuit de
techniek. De interactie gaat niet op gevoel maar er is
een handleiding nodig om de bediening te snappen.
De laatste vijftig jaar is de samenleving zeer gericht
geweest op de technologie. Ontwikkeling van nieuwe
producten en technologieën stonden centraal om
ons allen het leven te vergemakkelijken. Helaas heeft
deze drang naar technologie ons niet alleen vooruit
gebracht maar ook op een punt stil laten staan. Zoals
we weten staat stilstand voor achteruitgang. De
behoefte aan emotionele productwaarde en beleving is
volledig achtergesteld in de technologische economie.
Dat onze technologische producten totaal niet op
beleving en gevoel zijn geïnspireerd zien we ook
duidelijk terug in de producten. Als voorbeeld
hiervoor nemen we een videorecorder. Iemand die
nog nooit een videorecorder gebruikt heeft kan alleen
door het lezen van de handleiding een programma
opnemen.
Belevings communicatie
Door conditionering zijn we gewend geraakt aan de
betekenis van de knoppen. Er is hier niet gezocht naar
een oplossing die in het verlengde van het menselijk
lichaam ligt, waar we dus gevoelsmatig op kunnen
reageren. De interactie moet aangeleerd worden.
Maslows piramide
Als we kijken naar de piramide van Maslow heeft de
mens een aantal verschillende behoeften. We hebben al
deze behoeften nodig om ons te ontwikkelen. Het doel
is om uiteindelijk in de hoogste trap van de piramide
terecht te komen. Om ons tevreden te houden willen
we niet meteen geplaatst worden in de hoogste trap.
Er moet moeite gedaan worden om van trap naar trap
te groeien. Het proces staat hierbij gelijk aan het doel.
Hierbij zoeken we eerst naar voldoening van onze
lichamelijke behoeften zoals voedsel en drank. De
volgende trap gaat over veiligheid en zekerheid, wat
terug te vinden is in een gezin of woonomgeving. Als
men zich eenmaal veilig voelt breidt de zoektocht zich
uit naar vriendschap en liefde. Dan gaat men op zoek
naar waardering en erkenning voor zijn verschillende
competenties en de laatste trap in het model is
zelfontplooiing, het ontwikkelen van de mentale
groeimogelijkheden.
Onze huidige samenleving heeft helemaal niets te
klagen als we kijken naar de piramide van maslow. De
meeste treden van de piramide zijn voor de westerse
samenleving normaal. Volgens de piramide moeten
we onze emotionele behoeften bevredigen door langs
de verschillende trappen te gaan. Nu de eerste treden
van de piramide normaal zijn voor ons zoeken we
naar bevrediging van onze emotionele behoeften. De
beleveniseconomie is de respons op de zoektocht naar
bevrediging van onze emotionele behoeften.
Belevings communicatie page 1213
lichamelijke behoeften
behoefte aanveiligheid en zekerheid
behoefte aansociaal contact
behoefte aan waardering en erkenning
behoefte aanzelfontplooiing
Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Piramide_van_Maslow.
Belevings communicatie
Definitie:belevingscommunicatie is een vorm van communicatie met als kerndoel de bevrediging van onze emotionele behoeften. Goederen en dienstverlening zijn slechts onderdelen om een persoonlijke meerwaarde te creëren in de vorm van een belevenis. We benaderen de belevingscommunicatie vanuit de multisensory marketing om te zorgen voor een totaalbeleving.
Belevings communicatie page 1415
beleveniseconomie & communicatie
Door onze geschiedenis en verschillende economische
ingeslagen richtingen zijn we beland in de
beleveniseconomie. Deze economie kunnen we in
het kort beschrijven zoals Suzanne Piët doet in haar
boek De emotiemarkt. “Onder een beleveniseconomie
kunnen we alle productie en dienstverlening verstaan
die gericht is op de bevrediging van onze emotionele
behoeften als groep of individu. Niet als bijproduct,
maar als kernactiviteit!”.1
In de vorige hoofdstukken hebben we verschillende
redenen gevonden om beleving en emotie aan te
spreken in communicatie. Belevingscommunicatie
is de “nieuwe” manier van communiceren. Als
duidelijke richtlijn voor de casus is de volgende
definitie van toepassing.
belevingscommunicatie is een vorm van
communicatie met als kerndoel de bevrediging
van onze emotionele behoeften. Goederen en
dienstverlening zijn slechts onderdelen om een
persoonlijke meerwaarde te creëren in de vorm van
een belevenis.
Multisensory Marketing
“Naarmate de vraag naar belevenissen toeneemt, groeit
ook de vraag naar soorten producten die belevenissen
mogelijk maken. Hiertoe behoren producten die de
zintuigen aanspreken”, zoals Gilmore & Pine vertellen
in het boek De Beleveniseconomie.2 Het stimuleren van
de zintuigen is een belangrijke factor bij het creëren
van de belevenis.
Om deze belevenis zo compleet mogelijk te maken
zullen we ook verder moeten kijken dan alleen de
beeldcultuur. In De emotiemarkt van Susanne Piët
wordt de beeldcultuur uitgebreid beschreven. Om
de emotiemarkt ook daadwerkelijk een beleving te
kunnen geven moeten we onze blik verruimen, naast
beeldcultuur moeten we ook aandacht besteden aan
de geluidscultuur, geurcultuur, smaakcultuur en
tastcultuur.
Multisensory marketing is een begrip wat we steeds
vaker zien. Het staat voor de verruimende blik richting
de zintuigen. Het doel van deze marketing is om een
totaalbeleving te geven aan een persoon door meerdere
of alle zintuigen te benaderen in de communicatie.
Aangezien we ons ook op meerdere zintuigen richten
kunnen we de definitie uitbreiden.
Belevings communicatie
nu we belevingscommunicatie hebben
onderzocht gaan we verder met geuren.
in de aankomende hoofdstukken gaan
we dieper in op geuren zodat we weten
wat ze allemaal met ons kunnen doen.
in het eerste hoofdstuk hebben we het
voornamelijk over het menselijk lichaam
en kunnen we zien hoe de neus werkt.
Als we weten hoe onze neus werkt gaan
haast opnieuw beleven. Dit heeft
te maken met de werking van het
reukorgaan in de hersenen.
Als een geur je neus bereikt komt hij
bij het reukepitheel. Deze is geplaatst
bovenaan de neusholte, onder je ogen.
Het reukepitheel van de mensen is
ongeveer zo groot als een postzegel.
geurpage
161
7we kijken hoe dit ons gedrag kan
beïnvloeden. Als laatste hoofdstuk
leggen we de onderzochte begrippen bij
elkaar in de tussenconclusie. Hier gaan
we op zoek naar manieren om geur in te
zetten in belevingscommunicatie.
Werking/bouw van het reukorgaan
Geuren spelen veelal in op
herinneringen en stemmingen. Als je
een geur ruikt die je vroeger vaker hebt
geroken roept dit al die herinneringen
meteen weer op. Je kunt de herinnering
Het bevat 6 tot 10 miljoen zintuigcellen,
wat op het eerste oog misschien veel
lijkt maar een hondenneus bevat 150 tot
220 miljoen zintuigcellen. De neus van
een konijn bevat ongeveer 50 miljoen
zintuigcellen.
Boven het reukepitheel vinden we het
zeefbeen. Door het zeefbeen lopen de
reukzenuwen vanuit het reukepitheel
die contact maken met de bulbus
olfactorius. Hier vindt de eerste
verwerking van de zintuigcellen plaats.
enons lichaamUitlopers van miljoenen reukcellen
komen samen in de Bulbus.
Vervolgens gaan de signalen door
naar het limbisch systeem in de
rechterhersenhelft.
“Het limbisch systeem is primitief
beslissingscentrum waar gekozen
wordt uit vier verschillende
gedragsalternatieven: vechten, vrijen,
vluchten of vreten”. Dit vertelt Ton
Teerling in Geur & Ontwerp3. Naast een
beslissingscentrum is het limbisch
systeem ook de plaats van ons
geheugen en onze herinneringen.
Adaptatie van geuren
Adaptatie aan geuren wil zeggen
dat je neus zich aanpast aan de geur
in een omgeving. Als je een ruimte
betreedt neem je de geur die er hangt
in jezelf op. Vanaf het moment dat
je de geur opgenomen hebt neemt
de kwantiteit af. De kwantiteit van de
geroken geur is in de eerste minuut
al met dertig procent afgenomen. De
waargenomen intensiteit van de geur
neemt steeds verder af maar zal nooit
helemaal verdwijnen. Pas als er een
duidelijk verandering optreedt in de
samenstelling van de geur zal een
nieuwe stimulans opgemerkt worden
door de gebruiker.
Als de neus een geur ruikt die
bijna hetzelfde is als een andere
eerder waargenomen geur kan er
kruisadaptatie optreden. Je lichaam
denkt dat de geuren overeenkomen en
zal adaptatie hierop toepassen. Omdat
het twee verschillende geuren betreft,
spreken we van kruisadaptatie.
Als er geen adaptatie zou optreden
zou onze neus verzadigen. Eventueel
andere belangrijke geuren, zoals
waarschuwingsgeuren, zouden dan
geen aandacht meer krijgen. Geuren
die verspreidt worden in zeer hoge
concentraties zijn minder gevoelig voor
adaptatie. Je neus went er niet aan.
Daarnaast zijn sommige geuren ook
niet gevoelig voor adaptatie, zoals de
geur van rottend voedsel of aardgas. Het
is zelfs belangrijk dat bij zulke geuren
geen adaptatie optreedt.
Geurgeheugen & geurcultuur
Vanaf onze geboorte beginnen we met
het aanmaken van een geurgeheugen.
van persoon tot persoon aangezien
we het door de jaren heen opbouwen.
Hieruit kunnen we afleiden dat er
weinig geuren zijn die voor alle mensen
gelijk zijn. Geuren zijn zeer persoonlijk
en cultuurgevoelig. Een aantal geuren
blijken toch voor iedereen gelijk te zijn.
Geuren zoals vanille en banaan worden
als plezierig ervaren.
geurpage
181
9Alle verschillende geuren die we
waarnemen worden opgeslagen in dat
geheugen. Op het moment dat we een
geur ruiken kunnen we hem later ook
weer ophalen uit dat geheugen. Als die
onthouden geur in een geurmengsel
voorkomt is het voor ons veel moeilijker
om de geur te plaatsen. Het herkennen
van die geur lukt dan meestal niet.
We kunnen het geurgeheugen dus zien
als een stuk software in de hersenen.
Het hersengeheugen is ook verschillend
Geuren zoals rottend voedsel worden
vies gevonden.
In de westerse cultuur aan het einde
van de 19e eeuw werd reuk bestempeld
als een van de lagere zintuigen. Zien en
horen waren de hogere zintuigen. De
gevolgen hiervan zijn nog steeds terug te
vinden in onze samenleving. We worden
niet opgevoed met geuren, iets wat in
Japan wel voorkomt. Daar is geur geen
lager zintuig. Daar worden kinderen al
van jongs af aan in de klas
enons lichaamgeconfronteerd met de geur van vele
verschillende bloemen, de kinderen
krijgen dus een gemeenschappelijke
associatie met deze geur. In Japan is er
ook meer sprake van universele geuren
die ingezet kunnen worden vanuit de
marketing.
Classificatie en benoeming van geuren
“We kunnen een immense hoeveelheid
aan geuren onderscheiden, maar het is
lastig om ze te omschrijven. Woorden
generaliseren, ze geven soorten en
categorieën aan en dwingen ons in
het stramien van taal, waardoor ons
uitdrukkingsvermogen begrensd
wordt”, zoals Daniëlle Schaffelaars
vertelt in het Geur & Ontwerp.4 Toch
proberen we om de geuren te plaatsen.
Allereerst door te zeggen of het een
lekkere of vieze geur is. Vervolgens
waarnaar de geur ruikt, het ruikt
bijvoorbeeld naar mandarijnen. Als
laatste proberen we het te vergelijken
met andere zintuiglijke ervaringen, het
ruikt zuur.
Het is moeilijk om geuren een
naam te geven. De reden dat we hier
problemen mee hebben is omdat
geuren vooral het limbisch systeem en
de rechterhersenhelft prikkelen is het
moeilijk om geuren een naam te geven.
Onze taalvermogens zitten in andere
delen van onze hersenen en er bestaan
dus slechts indirecte verbindingen. De
geur is al herkend en verwerkt voordat
de hersenschors wordt gebruikt. Je
zou kunnen zeggen dat taal ietwat
langzaam is voor geur. In de 18e eeuw
is er door Linnaeus toch een poging
gedaan om geuren te classificeren.
Deze classificatie is in 1925 uitgebreid
door H. Zwaardemaker. Het
classificeren van geuren is door deze
personen in zekere zin gelukt.
Het classificeren en benoemen van
geuren blijft lastig voor ons. Voor een
zo goed mogelijke beschrijving kunnen
we dat het beste aan een vrouw vragen.
Het reukvermogen van vrouwen is
beter dan dat van mannen.
De reden dat vrouwen een beter
reukvermogen hebben heeft te
maken met de interactie tussen
de linkerhersenhelft en de
rechterhersenhelft. Bij vrouwen is de
communicatie tussen die twee sterker
ontwikkeld. Feitelijk hebben ze dus
geen sterker reukvermogen maar meer
vermogen om de geuren te benoemen.
De grootte van deze factor is ook
geurafhankelijk. Voor sommige
geurstoffen kan een persoon gevoeliger
zijn dan andere stoffen. De reden
hiervoor is vooralsnog onbekend.
Naarmate mensen ouder worden wordt
de geurgevoeligheid steeds minder. Het
waarnemen van de geuren wordt steeds
geurpage
202
1Daarnaast is het reukvermogen van
vrouwen wel minder stabiel dat het
reukvermogen van mannen. Bij
vrouwen is het reukvermogen gekoppeld
aan de menstruatiecyclus.
Geurgevoeligheid
In tegenstelling tot je ogen en oren
is je neus een lastig zintuig om te
controleren. Geurgevoeligheid kan
van persoon tot persoon zeer sterk
verschillen. Dit verschil kan oplopen
tot een factor honderdduizend.
lastiger. De intensiteit moet aanzienlijk
verhoogd worden. Niet alleen het
verminderen van de gevoeligheid
is een probleem. “Uit een geurtest
die het Amerikaanse tijdschrift
National Geographic in 1986 onder
haar abonnees hield en waarop bijna
anderhalf miljoen reacties kwamen,
bleek dat met het ouder worden de
mercaptanen in het aardgas een
minder onaangename geur opriepen.
Een resultaat dat voor de ouderenzorg
wellicht enige aandacht verdiend”.5
enons lichaamVan persoon tot persoon verschilt de
geurgevoeligheid weten we inmiddels.
Wat hierbij opvalt is dat vrouwen in
het algemeen een betere gevoeligheid
hebben voor geuren dan mannen. Dit
verschil in geurgevoeligheid krijgt de
overhand rond het 20ste levensjaar.
Het verschil in geurgevoeligheid
tussen de geslachten is naar alle
waarschijnlijkheid te wijten aan de
hormonale ontwikkeling.
Geur & smaak
Zoet, zuur, zout en bitter zijn de
enige basissmaken die onze tong kan
onderscheidden. Toch kan eten op
duizenden verschillende manieren
smaken. De reden hiervan is dat de
zintuigen reuk en smaak direct in
verbinding staan met elkaar. Het
ruiken en proeven tegelijkertijd geeft
een persoon de mogelijkheid om
meerdere combinaties waar te nemen.
De geuren bereiken het reukepitheel
door de keel. Je proeft met je neus.
reukstoornissen
Het verliezen van je reukvermogen
heeft vele gevolgen. De neus is een
belangrijk waarschuwingsmechanisme
dat ons waarschuwt voor
bijvoorbeeld aardgas of rottend
voedsel. Onzekerheid is ook een
veelvoorkomend gevolg van het verlies
van je reukvermogen. Een persoon
ruikt niet of hij zweet, uit zijn mond
stinkt of bepaald voedsel nog wel goed
is. Sommige mensen krijgen zelfs
problemen met de herinneringen van
vroeger aangezien je geurhersenen zich
in het limbisch systeem bevinden. Als
laatste speelt de geur een belangrijke
rol in de smaakbeleving, de tong is
slechts zeer beperkt.
instinctief gedrag
Personen in een benarde situatie
ruiken vaak anders. Als iemand bang
is verspreidt hij een andere geur, we
noemen dit angstzweet. Angstzweet is
een voorbeeld van instinctief gedrag bij
mensen. Je lichaam produceert(reageert)
op zo’n moment angstzweet door de
beslissingen die instinctief worden
geurhersenen zich in het limbisch
systeem bevinden. Dat is immers een
beslissingscentrum, maar slechts een
primitieve vorm. Het limbisch systeem
heeft alleen invloed op vrijen, vluchten,
vechten of vreten. De ingewikkeldere
beslissingen worden genomen in de
neocortex van onze hersenen en niet in
het limbisch systeem.
geurpage
222
3genomen in het limbisch systeem. De
geur van aardgas en brand leidt ook tot
instinctief gedrag. Mensen laten prompt
alles vallen om te kijken wat er loos is.
Dit zijn geuren die ons waarschuwen
voor gevaar.
Het is daardoor ook veel voorkomende
fout dat geuren gezien worden als een
wondermiddel. Een middel wat mensen
direct tot “instinctief” koopgedrag
zal aanzetten. Deze benadering klopt
enigszins wel aangezien de
We kunnen hieruit dus concluderen
dat geuren niet rechtstreeks ons
gedrag beïnvloeden. Wat geuren wel
kunnen doen is onze gemoedstoestand
beïnvloeden. Stel iemand was in de
verleiding om een mars te pakken
maar twijfelt. Geur kan ontspannend
inwerken op deze persoon en hem op
deze manier proberen over de streep
te trekken. De keuze om de mars toch
te pakken wordt nu gemakkelijker en
interessanter.
en ons gedragGeuren kunnen leiden tot reactief
gedrag, geen instinctief gedrag m.u.v.
van vluchten, vrijen, vechten en vreten!
Verrassingseffect
In tegenstelling tot beeld en geluid is
het niet mogelijk om te anticiperen
op geuren. Een rijdende auto zie je
uit de verte aankomen, je weet dat hij
dichterbij komt en daar zijn we op
ingesteld. Een geur zie je niet vanuit
de verte aankomen. De geur is ineens
aanwezig, als donderslag bij heldere
hemel. Op deze manier kan je mensen
verrassen en de aandacht vestigen op
bepaalde zaken.
Conditionerend geuren
Op het moment dat we voor het eerst
in contact komen met een geur wordt
deze opgeslagen in het geurgeheugen.
Deze geur heeft op dit moment nog
geen betekenis. Als we deze geur
ongeveer vijfmaal in dezelfde omgeving
of bij hetzelfde object plaatsen heeft de
geur een associatie gekregen.
We kunnen dus een geurende
omgeving creëren waar we een persoon
neerzetten. In deze omgeving krijgt
hij een object te zien. Gedurende de
dag herhalen we deze situatie vijfmaal.
Het conditioneringsproces heeft ervoor
gezorgd dat er sprake is van een relatie
tussen de geur en het object. Dit proces
vergt tijd aangezien geuren alleen
werken op het langetermijngeheugen.
Opmerkelijk is dat de gevoelsmatige
betekenis van het object geen effect
heeft op het onthouden van de relatie
tussen de geur en het object. We
kunnen dus een object laten zien waar
een persoon blij van wordt, of juist een
object waar de persoon verschrikkelijke
herinneringen aan heeft. Beide
situaties worden even goed onthouden.
Een gevolg van de conditionering is
dat geuren die bij plezierige ervaring
horen na een tijd lekkerder ruiken, en
gaan geuren die gekoppeld zijn aan een
slechte ervaring meer stinken.
oproepen van herinneringen/associaties
“Wat in een bepaalde fysiologische
toestand, in een bepaalde mentale staat
of op een bepaalde plaats is ervaren of
geleerd, wordt onder diezelfde condities
ook het best herinnerd”.6 Dit is de
definitie van state dependent retrieval,
een mechanisme wat we ook terug zien
bij geuren. Als we een testpersoon
geuren herinneringen en associaties op
te roepen.
Naast het activeren van het episodisch
geheugen is het ook mogelijk om
geur te koppelen aan een leerproces.
Leerprocessen bevinden zich niet in
het episodisch geheugen maar in het
semantisch geheugen. We zetten een
geurpage
242
5zouden vragen een herinnering uit
zijn jeugd te beschrijven geeft dit
regelmatig moeilijkheden. Het is vaak
lastig om de herinnering duidelijk
te beschrijven. Veel zaken uit de
herinnering zijn vervaagt en komen niet
meer voor de geest. Het laten ruiken
van een geur uit diezelfde omgeving
kan voor een ommekeer zorgen. Delen
uit de herinnering kunnen plotseling
terugkomen aangezien geur je
episodisch geheugen activeert. Om deze
reden is het mogelijk om met
aantal testpersonen in een geurende
omgeving en laten ze een boek lezen. Na
afloop krijgen de testpersonen een toets
voorgeschoteld. Sommige testpersonen
zijn verplaatst naar een niet-geurende
omgeving, de andere testpersonen
bevinden zich in een omgeving waar
dezelfde geur hangt als in de ruimte
waar het boek werd gelezen. De
testpersonen in de geurende omgeving
maken de test beter aangezien het
semantisch geheugen geactiveerd wordt
door de geur.
en ons gedragbeïnvloeden van emoties/stemmingen
Het beïnvloeden van emoties of
stemmingen is een gevolg van het
oproepen van sterke herinneringen
en associaties. Als de geur een zeer
slechte herinnering oproept bij de
persoon zal hij de emotie van toen
opnieuw ervaren. De impact van de
associatie of herinnering bepaald de
mate van emotie of stemming van de
persoon. Als er dus sterke associaties
en herinneringen met een bepaalde
geur zijn, zullen deze ervoor zorgen
dat de persoon zichniet alleen bewust
is van de associatie en herinnering
maar deze ook ervaart in zijn emotie en
gemoedstoestand. Deze benadering van
geur is zeer persoonlijk en geheugen
gebonden.
beïnvloeden van gemoedstoestand
Nike is zich ook bewust van de kracht
van geur. Zij hebben namelijk in twee
verschillende maar identieke kamers
hardloopschoenen laten beoordelen
door proefpersonen. Het enige
verschil tussen de twee kamers was
de geur. Één kamer werd voorzien
van een bloemengeur en de andere
kamer werd helemaal niet begeurd.
De proefpersonen inspecteerden de
verschillende schoenen in elke kamer
en vulden vervolgens een vragenlijst
in. Opmerkelijk resultaat was dat de
consumenten overtuigend, met een
marge van 84%, de voorkeur gaven aan
de schoenen die getoond waren in de
kamer met de bloemengeur. Ook werd
de waarde van deze “geurschoenen”
met gemiddeld $10,33 hoger geschat
dan de schoenen uit de niet-geurende
kamer.7
Het beïnvloeden van de stemming of
gemoedstoestand van de gebruiker is
dus ook mogelijk zonder een duidelijke
associatie of herinnering aan deze
geur. Bij het waarnemen van prettige
geuren voelen we onszelf meer op
ons gemak, mits we geen sterke
herinneringen of associaties hebben
met deze geur.
geurpage
262
7Dit is een interessante ontdekking
aangezien het dus mogelijk is om
geuren redelijk universeel te benaderen.
Prettige geuren leiden tot een prettige
stemming.
Geur & algemene herkenning
Ton Teerling benaderd een totaal andere
kijk op in het boek Geur & Ontwerp.
Mensen emotioneel beïnvloeden en
associaties oproepen is mogelijk,
maar hangt haast volledig af van de
persoonlijke geschiedenis van de
persoon. Deze geschiedenis is voor
iedereen verschillend, daardoor is het
onmogelijk om een universeel effect te
bereiken met geur. Op welke manier
kunnen we geur dan wel benaderen?
Een persoon herkennen op straat is
hiervan een goed voorbeeld, de sensatie
die de herkenning teweeg brengt is
onvermijdelijk. We gaan zelfs sneller
lopen als we denken iemand bekends
te zien. Het opmerkelijke is dat het niet
uitmaakt wie dat de persoon is.
en ons gedragHet kan zelfs zo zijn dat je die
persoon helemaal niet wil spreken. De
herkenning staat los van de gevoelens
ten opzichte van de persoon. De
sensatie speelt dus in op de herkenning
en niet op de inhoudelijke betekenis
die aan de herkende persoon gekoppeld
zit. We kunnen geuren op dezelfde
manier bekijken. We kunnen het
plezierige van geuren benaderen vanuit
de herkenning van geur en niet van
zijn inhoudelijke betekenis. Dat is ook
de conclusie van Ton Teerling.8
praktisch doel
Onze hedendaagse luxe zien we
terug in geurgebruik. Parfums
om onze lichaamsgeuren te
verminderen, geuren om de stank
in huis te verminderen en nog veel
meer. Stankneutralisatie is een
veelvoorkomend functioneel doel van
geur. Naast stankneutralisatie heeft
geur ook een waarschuwende functie.
Deze functie is al een aantal keer
besproken, en mag ook zeker niet
vergeten worden.
Zoals we gezien hebben zijn er
verschillende manieren om mensen
te beïnvloeden met geuren, maar
zijn deze manieren ook allemaal
bruikbaar in belevingscommunicatie?
Deze vraag gaan we beantwoorden
in deze tussenconclusie. na de
tussenconclusie gaan we verder met de
praktijkvoorbeelden in de casus.
gebruiker heeft met een bepaalde geur.
Hierdoor is geur niet op een universele
manier in te zetten.
Geur gebruiken om emoties &
stemmingen te beïnvloeden van de
gebruiker
Bepaalde geuren brengen hele sterke
herinneringen en associaties met zich
geurpage
282
9Geur gebruiken om associaties &
herinneringen op te roepen bij de
gebruiker
Geur inzetten als marketinginstrument
via associaties en herinneringen
zal lastig worden. De associaties en
herinneringen kunnen zeer gemakkelijk
opgeroepen worden als een geur wordt
waargenomen, maar de waargenomen
geur moet hiervoor eerder geroken
zijn. Hij moet al in het geurgeheugen
opgeslagen zijn en het is niet te
voorspellen welke herinneringen de
mee. Deze herinneringen en associaties
zijn zo sterk dat we de beleving
herbeleven. De emotie en de totale
stemming van die herinnering komt
helemaal terug in een gloednieuwe
ervaring. Voor belevingscommunicatie
zou dit een fantastische toevoeging
zijn aan multimedia concepten. Helaas
zitten we hier in exact hetzelfde schuitje
als bij herinneringen en associaties. We
kunnen niet voorspellen wat voor een
effect de geur heeft op mensen als we
het op deze manier inzetten.
ons gedrag enBelevingscommunicatieGeur gebruiken om de gemoedstoe-
stand van de gebruiker te beïnvloeden
Als de gebruikte geur geen sterke
herinnering of associatie heeft kan
hij ons nog wel beïnvloeden. Bij
het waarnemen van prettige geuren
voelen we onszelf meer op ons gemak,
mits we geen sterke herinneringen
of associaties hebben met deze geur.
Dir maakt het mogelijk om geur op
een universele manier te benaderen.
Deze oplossing is interessant voor het
gebruik in belevingscommunicatie.
Geur koppelen aan een product/
boodschap/merk d.m.v. conditionering.
We hebben eerder gesteld dat het
lastig is om herinneringen, associaties,
emoties en stemmingen te beïnvloeden
van personen. Doordat de geur
vaak gekoppeld is aan één bepaalde
gebeurtenis kunnen we dat niet meer
tegengaan. Wat we daarentegen
wel kunnen doen is een nieuwe
gebeurtenis toevoegen met een nieuwe
geur. Gedurende de dag laten we
personen ongeveer vijfmaal in contact
komen met een geur en een object.
Als we de persoon later dezelfde geur
laten ruiken denkt hij terug aan het
object. Nu kunnen we de herinnering
aan dat object oproepen met die geur.
Voor belevingscommunicatie is dit
een sterk punt om in te investeren. We
willen geen herinneringen, associaties,
emoties of stemmingen oproepen, we
gaan deze zelf creëren!
Geur gebruiken om herkenning
(sensatie) op te roepen bij de gebruiker
Ton Teerling benaderd geur vanuit een
andere blik. Als we op straat iemand
denken te herkennen versnellen
we onze pas om het zeker te weten.
“Creëer een situatie waarin herkenning
voor een aangename sensatie zorgt en
laat die herkenning via geur verlopen”,
zoals Ton Teerling verteld in Geur &
Ontwerp.9 Hier maakt het weinig welke
geur je gebruikt, dus zeker haalbaar in
belevingscommunicatie.
,
Geur gebruiken om praktische
informatie te communiceren naar de
gebruiker
Op dit moment zien we veel praktische
communicatie in geurstrips voor
parfums. Op deze manier kun je
praktische informatie communiceren
of zelfs de neus als interactiemiddel
inzetten.
meer manieren ingezet worden dan op
dit moment gebeurd.
Willen we geuren effectief inzetten
moeten we rekening houden met de
eigenschappen van marketing. De
boodschap moet vaak naar veel mensen
gecommuniceerd kunnen worden. Het
is dus belangrijk dat de geur een
geurpage
303
1Voor de de belevingscommunicatie is
de praktische insteek niet zozeer een
manier van communiceren maar meer
een middel(product). Ik zie al hele
interactieve installaties voor me waar
geur de belangrijkste geleider is om
mensen keuzes te laten maken. We
zouden mensen door middel van geur
een bepaalde weg kunnen laten volgen.
Het praktisch gebruik van geuren zien
we al veel in geurdrukwerk alleen is
dit slechts het topje van de ijsberg.
Praktische communicatie kan op veel
universele boodschap overbrengt.
Niet alle manieren zijn bruikbaar in
belevingscommunicatie. De volgende
manieren zijn het meest geschikt:
Geur koppelen aan een product
boodschap/merk door middel
van conditionering.
Geur gebruiken om praktische
informatie te communiceren
naar de gebruiker.
Geur gebruiken om de
gemoedstoestand van de
gebruiker te beïnvloeden.
•
•
•
ons gedrag enBelevingscommunicatieDe manier van Ton Teerling is hierin
niet opgenomen. Deze manier is in
principe van toepassing op al deze drie
manieren, de herkenning kan er zijn
als de gebruiker de geur herkent.
In marketing wordt geur weinig
gebruikt. We merken hier een kleine
verschuiving in maar op dit moment
is de geurmarkt nog zeer klein. Door
het gebruik van geuren kunnen we
onszelf onderscheidden van de rest, zo
ben je al met één voet over de drempel.
Geuren zijn nieuw, onverwacht en
verassend. Maak daar gebruik van!
Geur is geen wondermiddel! Ik
herhaal hier nogmaals aangezien het
een bekende misvatting is. Geuren
kunnen leiden tot reactief gedag, geen
instinctief gedrag met uitzondering
van vluchten, vrijen, vechten en vreten!
We kunnen personen beïnvloeden
en een communicatieboodschap
communiceren maar geur is geen
sleutel naar succes. Je neus werkt niet
anders dan alle andere zintuigen.
Er wordt vaak gesproken van bewust
en onbewust geuren. Het is niet zozeer
een kwestie van bewust of onbewust
geuren, maar neemt de gebruiker
deze geur op een bewuste manier of
onbewuste manier waar. Als hij de
geur bewust herkent en hij voelt zich
hierdoor beter weet hij waarschijnlijk
waardoor het komt. Hij kan de geur
plaatsen en er een beeld aan koppelen.
Neemt de gebruiker de geur onbewust
waar dan kan hij zichzelf ook ineens
beter voelen alleen kan hier geen reden
voor vinden.
In deze tussenconclusie komen we al
een stap dichterbij het beantwoorden
van de probleemstelling. In het
volgende hoofdstuk gaan we
onderzoeken of deze theoretische
veronderstellingen ook kloppen door ze
in de praktijk te toetsen.
,
page 3233
in het vorige hoofdstuk
hebben we geconstateerd
dat er zes verschillende
manieren zijn om
geur te gebruiken in
belevingscommunicatie.
Van deze zes manieren zijn er drie die ook
daadwerkelijk in de praktijk bruikbaar zijn. in dit
hoofdstuk gaan we kijken naar drie verschillende
praktijk voorbeelden. Deze praktijkvoorbeelden
maken elk gebruik van één van de manieren om geur
te gebruiken in belevingscommunicatie.
Allereerst hebben we verpleeghuis elderhoeve.
Hier wordt geur gekoppeld aan de looproute door
conditionerend gebruik. Dit verpleeghuis had
problemen met het loopcircuit en de oriëntatie van de
psychogeriatrische bewoners. Als oplossing voor dit
probleem is een zintuiglijk bewegwijzeringsysteem
ontwikkeld. op strategische punten in de
looproute zijn belevingsruimtes geplaatst die
een gevoelsherinnering op kunnen roepen bij de
gebruiker. Door deze vorm van conditionering kan
de bewoner zich oriënteren. Dit praktijkvoorbeeld
maakt dus gebruik van alle zintuigen waaronder
geur tezamen met conditionering om de gebruiker
te informeren over zijn positie in het gebouw. Deze
informatie is een zintuiglijke beleving bestaande uit
associaties en herinneringen.
De volgende casus die ik ga behandelen is een folder
recentelijk uitgegeven door @HoMe. Deze folder
informeert mensen over het gevaar van mogelijke
gaslekken. Hier staat alle informatie in over de
actie die je moet ondernemen als je gas ruikt in
en rondom je huis. Uiteraard is het mogelijk dat
niet iedereen de stinkende geur van gas kent, wat
een probleem kan zijn. in deze folder is geur op
een praktische wijze ingezet wat de levens van vele
onwetende mensen zou kunnen redden.
De laatste casus die ik zal behandelen is een
toneelstuk gespeeld door KAt. Deze regionale
toneelgroep speelde in het weekend van 1 april 2007
het toneelstuk “Alles voor de tuin”. in het stuk werd
gebruikt gemaakt van de geur van vers gemaaid gras
om de bezoekers een extra beleving te geven. Het
gebruik van geuren in deze productie komt overeen
met het beïnvloeden van de gemoedstoestand van de
bezoeker.
De bewoners
In het verpleeghuis Elderhoeve wonen ongeveer
tweehonderd psychogeriatrische patiënten. De
patiënten hier hebben verschillende psychiatrische
aandoeningen. Meestal is dit een vorm van dementie,
maar soms zijn het psychische klachten. Er is
behoefte aan dagelijkse zorg. De patiënten krijgen
casus: Belevingsruimtesverpleeghus elderhoeve
verzorging, verpleging, ontspanning, hulp bij
dagbesteding en waar nodig medische begeleiding.
Een veelvoorkomend probleem bij deze patiënten is
vergeetachtigheid en onvermogen tot abstraheren.
De locatie
Het verpleeghuis in Arnhem stamt al uit de jaren
zeventig. Het is gebouwd rondom een binnentuin en
ontworpen naar een duidelijk loopcircuit tussen de
verschillende afdelingen. Zo hebben de bewoners totale
vrijheid om overal te kunnen komen. Het huis is zo
gebruiksvriendelijk mogelijk ontworpen om aan de
behoeften van de bewoners te voldoen. Hierbij is zeker
goed gedacht aan de indeling van de ruimte maar niet
aan de bouwmaterialen. De locatie bestaat volledig uit
laagbouw met gebruik van dezelfde bruine bouwstenen.
Door deze eenzijdige vormgeving heeft het gebouw totaal
geen herkenbare punten. Het gevolg hiervan is dat de
bewoners regelmatig doelloos rond bleven lopen zonder
richtingsgevoel. De mate van desoriëntatie belemmert
het zelfstandig functioneren van de bewoners. Ook is
de desoriëntatie een van de oorzaken dat bewoners zich
minder thuis voelen, wat kan leiden tot eenzaamheid.
belevingsruimtes
Toen dit probleem duidelijk werd wilde het verpleeghuis
het meteen oplossen. Allereerst is er gezocht naar
bestaande oriëntatiesystemen die gebruikt werden in
vergelijkbare omgevingen. Deze systemen waren niet
toereikend. Door de vergeetachtigheid en het onvermogen
tot abstraheren lukt het de patiënten niet om de
bewegwijzering te snappen.
Bron
: Schaffelaars 20
01, p.32. R
egen en
frisheidish
eid.B
ron: Sch
affelaars 200
1, p.32. Kon
ingin
g en th
eater.
page 3435
Uiteindelijk is het idee
ontstaan om de oriëntatie te
richten op zintuigprikkeling.
Toen dit idee tot stand was
gekomen werkte Elderhoeve
ook aan de invoering van
belevingsgerichte zorg. Dat benadrukt eveneens
de behoefte aan zintuigprikkeling bij de bewoners.
Door zintuigprikkeling centraal te stellen kan de
bewegwijzering een gevoelsherinnering of beleving
oproepen. Op deze manier is het mogelijk om de
problemen van een traditioneel systeem te omzeilen.
Om dit systeem te realiseren is de hulp van de
Hogeschool voor Kunsten uit Arnhem ingeroepen.
Dorine Epping en Chienet Bolt, beide van de
afdeling 3D design, hebben tussen 1996 en 1998
verschillende belevingsruimtes gerealiseerd in
samenwerking met Elderhoeve. Allereerst is het
loopcircuit nader bestudeerd om de belangrijkste
looproutes te bepalen. Met deze informatie zijn
een aantal strategische punten uitgekozen waar
de belevingsruimtes zouden komen. Uiteindelijk
heeft dit geleid tot zes verschillende projecten. Vijf
verschillende belevingsruimtes en één prikkelkast.
strand en plastic
In de ruimte van strand en plastic werd ingespeeld op
de drang van mensen. De drang om iets aan te raken,
iets te voelen en je omgeving te ontdekken. Het zijn
allemaal abstracte objecten die onder andere staan
voor speelsheid. De kleuren die we zien zijn rood,
groen, geel en blauw als een heldere kleur. Als geur
werd er gebruik gemaakt van een zilte zeelucht.
Kunst en muziek
Zoals de naam zegt staat in deze ruimte de relatie
tussen kunst en muziek centraal. De kleuren voor
deze ruimte zijn paars met rood. De objecten, door de
bewoners naar oren vernoemd, die in de ruimte staan
zijn daarentegen zilverkleurig. Uit deze ‘oren’ komt
klassieke muziek. De geur die verspreid wordt is een
mengeling van vanille en kaneel.
Koningin en theater
De ruimte is gevormd om intuïtie op te wekken. De
bewoners kunnen hier de behoefte aan extra aandacht
uitten. Ze kunnen zichzelf op de ‘troon’ plaatsen
als ze willen. Naast de troon bevinden zich in deze
ruimte ook twee beelden. Dit is een mannelijke en
een vrouwelijke torso. Het zachte oppervlak nodigt
uit om aan te raken. De geuren die verspreid worden
is een mengeling van vanille en parfum. We zien in
deze ruimte de kleuren donkerblauw, rood, oranje en
goud terug.
rust en religie
In de ruimte rust en religie draait alles om de
innerlijke rust van de bewoner. In de ruimte staat
casus: Belevingsruimtesverpleeghus elderhoeve
een borrelzuil die een soort altaar symboliseert. De
borrelzuil is gevuld met water. De geur van wierook wordt
verspreid om de mensen een rustig gevoel te geven. de
kleuren transparant wit, blauw en bordeauxrood samen
met de rustgevende muziek maken de ruimte af. De
bewoners kunnen plaatsnemen in de verschillende
stoelen in de ruimte mochten ze dat willen.
regen en frisheid
De kleuren frisgroen, geel en oranje worden gebruikt in
deze ruimte. De geur van citroen wordt verspreid en de
materialen zijn van regenjas-plastic gemaakt. Het object
in deze ruimte is een bol waar water overheen druppelt.
De bedoeling van de ruimte is om de herinnering op
te wekken van een heerlijke frisse regenbui of een
wandeling in de regen.
prikkelkast
Naast de belevingsruimtes was er ook een prikkelkast
ontworpen. De bedoeling van de kast was dat de bewoners
het onbekende konden ontdekken. In de kast zaten
verschillende gaten met in elk gat een andere voorwerp.
De bewoners konden dan voelen wat er in het gat te
vinden was, bijvoorbeeld een harde borstel. De prikkelkast
is inmiddels verwijderd van de muur en vervangen door
een schilderij. De bewoners vonden de kast zeer eng en
durfden niet te voelen wat er in de verschillende gaten
zat. De enkeling die het wel wilde proberen vond het
uiteindelijk ook nog eng op het moment dat hij het object
vastpakte. Het prikkelen van de zintuigen is een goede
zaak, maar in deze omgeving werkt het niet voor de
bewoners.
Bron
: Schaffelaars 20
01, p.33. K
onin
ging en
theater.
page 3637
Door de jaren heen
zijn er ook een aantal
aanpassingen gedaan aan de
belevingsruimtes. Hierbij
moeten we niet vergeten dat
de belevingsruimtes ook
ontworpen zijn op basis van intuïtie en associatie. Er
zijn geen wetenschappelijke gegevens bekend over
de reactie van patiënten op de zintuiglijke prikkeling.
Bij de belevingsruimte strand en plastic is een extra
muur geplaatst om de bewoners meer rust te kunnen
geven. Op deze manier waren de personen die er
er zaten meer afgesloten van de gang. Zoals al is
gezegd, is de prikkelkast ook verwijderd aangezien
die juist averechts werkte. Niet alleen door de
ontwerpsters zijn er aanpassingen gedaan aan
de ruimtes. De bewoners zelf willen ook nog
wel eens wat aanpassingen doen. Enkele van
de belevingsruimtes zijn al een aantal keren
gerepareerd.
Anna van Luik is een activiteitenbegeleidster in
verpleeghuis Elderhoeve. In mijn gesprek met haar
vroeg ik haar mening over de belevingsruimtes. Of
zij vond dat de ruimtes ook daadwerkelijk effect
hebben op de bewoners van Elderhoeve. Ze was
van mening dat de ruimtes zeer zeker een positief
effect hebben op de bewoners. Niet iedereen vind
de inhoud interessant maar onbewust is het toch
een oriëntatiepunt. De bewoners die de inhoud wel
ontspannend vinden maken er dankbaar gebruik van.
De zintuiglijke prikkeling stimuleert de bewoners
van Elderhoeve in een positieve manier en laten we
hopen dat in de nieuwbouw van Elderhoeve deze
ruimtes terug zullen komen. Elderhoeve gaat eind
2007 verhuizen naar het nieuwe gebouw.
casus: Belevingsruimtesverpleeghus elderhoeve
Kunst en muziek. Bron: Schaffelaars 2001, p.32.
Strand en plastic. Bron: Schaffelaars 2001, p.35.
Prikkelkast.Bron: Schaffelaars 2001, p.31.
page 3839
De Nederlandse energie-
bedrijven hebben eind 2006
besloten dat aardgas beter
onder de aandacht gebracht
moest worden. Gas moet
beter herkend worden om
ongelukken te voorkomen. Onder het motto
voorkomen is beter dan genezen zijn de
energiebedrijven de Energieveilig campagne gestart.
Iedereen met een gasaansluiting kreeg de folder
thuisgestuurd. Deze folder is een informatieve
handleiding. Het vertelt ons welke stappen we
moeten ondernemen als we aardgas ruiken in en
rondom het huis. Allereerst wordt er vertelt dat aan
aardgas een geur wordt toegevoegd, de geur kun
je ruiken op het ‘wrijf en ruik’ kader op de folder.
De volgende stap is op welke plaatsen we allemaal
moeten snuiven. Het halletje, de portiek en meterkast
zijn de locaties waar dit het meest voorkomt. De
laatste stap die beschreven wordt gaat over het bellen
naar 0800-9009 als je gas ruikt. Verder zijn er nog
een aantal andere maatregelen zoals het sluiten van
alle gaskranen, openen van de ramen, geen
elektrische apparaten uit of aan zetten en geen open
vuur gebruiken.
Niet iedereen heeft ervaring met aardgas en weet wat
de geur ervan is. Los daarvan is het een walgelijke
geur wat een automatische waarschuwing zou
kunnen zijn, toch kunnen we hier niet vanuit gaan.
Het is daarom belangrijk om de geur van aardgas ook
te communiceren naar de gebruiker. Wat de folder
een krachtig communicatiemiddel maakt.
casus: energie veilig campagne
Vertrouw op uw...
En bel ons als u gas ruikt!
Lees en bekijk in deze folder hoe u kunt bijdragen aan uw eigen veilige omgeving.Kijk ook op www.energieveilig.nl
Help uw buren! Wanneer u denkt dat uw buren, door taalproblemen, doordat ze slecht ter been zijn of waardoor dan ook, niet goed in staat zijn deze folder te begrijpen of slecht kunnen ruiken, help ze dan een
handje. Leg uit waarover het gaat, of leen uw neus even aan ze uit. Dat helpt bij hun en uw veiligheid. Dank u wel!
DEZE OPROEP IS OOK BESTEMD VOOR BEDRIJVEN EN INSTELLINGEN !
If you think you smell gas, call 0800 9009 immediately!
Si vous pensez sentir une odeur de gaz, appelez directement le 0800 - 9009 à l’aide.
Voor meer informatie kunt u ook bellen met onze klantenservice op 0800 – 780 87 00 (gratis). Of kijk op www.energieveilig.nl.
Essent Netwerk beheert het energienet in uw regio.
Hang deze folder bij uw gasmeter.
0800-9009
Bron
: http://w
ww
.energieveilig.n
l/site/gasluch
t/gaskaart.pdf
page 4041
Marketing en communicatie
Het praktisch gebruik
van geuren is niet alleen
interessant voor de
energiebedrijven maar ook
voor consumentproducten
Dit kan ik duidelijk uitleggen door een interessant
voorbeeld van Gerie Rikken te gebruiken. Gerie is
een grafisch technoloog en specialist in geurend
drukwerk bij Acket drukkerij-kartonnage te Oss.
Stel er is een nieuwe parfum uit van Armani.
Voor deze geur wordt een peperdure campagne
ontworpen. In alle populaire magazines komen
paginagrote advertenties met de hoop om mensen
naar de winkel te krijgen. In de winkel aangekomen
staan er duizend verschillende parfums, maar met
instore communicatie proberen we de aandacht te
leggen op Armani. Nu is het moment aangebroken
dat de gebruiker de geur gaat ruiken, we hebben we
veel moeite gedaan om de geur te laten ruiken. Het is
een 50% kans. Het parfum is lekker of het parfum is
niet lekker en je besluit hem te kopen of niet.
In de vorige alinea hebben we gezien hoeveel moeite
het is om een fles parfum en een gebruiker samen
te brengen. Nu nemen we hetzelfde verhaal maar
passen we geur op een funtionele manier toe. Stel
er is een nieuw parfum uit van Armani. Voor deze
geur wordt een peperdure campagne ontworpen.
In alle populaire magazines komen paginagrote
advertenties. Deze advertenties bevatten een geurstrip
waar we het parfum meteen kunnen ruiken. De
gebruiker besluit hem te gaan kopen of niet te gaan
kopen. De marketingcommunicatie wordt een stuk
gemakkelijker en goedkoper.
casus: energie veilig campagne
WRIJF HIER EN RUIK!
Het gas dat we bij u afl everen geven we een luchtje. Zodat u gas, al is het maar heel weinig, direct kunt ruiken Wrijf over het geur-vlakje... zo ruikt gas dus.Laat het ook uw huisgenoten even ruiken.
1Hoe ruikt gas?
Bij en in uw huis lopen gasleidingen. Veilig aangelegd, maar om allerlei redenen kan er wel eens wat gas ontsnappen. Wij vragen u: let op of u gas ruikt. Check bijvoorbeeld de meterkast, het halletje en het portiek of de galerij.
Gas in en om het huis.
2
Kijk ook op www.energieveilig.nl
Wanneer u gaslucht denkt te ruiken, bel dan gratis 0800 – 9009. Wij komen dan direct kijken of er echt iets aan de hand is. Ga niet zelf op onderzoek. Sluit alle gaskranen, open de ramen, doe geen licht of elektrische apparaten aan of uit, gebruik geen open vuur (kaarsen, aanstekers). Ruikt u gas bij uw gasfornuis, geiser, cv-ketel of gaskachel? Bel dan uw installateur!
Bel ons als u gas denkt te ruiken.3
Gaslucht? Bel en wij regelen het verder!
0800-9009
HERKEN GASLUCHT, VOOR UW VEILIGHEID Bron
: http://w
ww
.energieveilig.n
l/site/gasluch
t/gaskaart.pdf
page 4243
Mijn beleving
Ik sta in een lange rij te
wachten om naar binnen
te gaan. De zaal is net
geopend. Stap voor stap
kom ik dichterbij de tribune
en mijn plaats. Ik proef de sfeer meteen, spanning
met een vleugje ontzag voor het mooie decor. Het
decor bestaat uit een grote tuin die loopt tot aan de
tribune en een huiskamer waar we via een trap naar
binnen kunnen. Ik ben zeer benieuwd of de geur
gebruikt in dit toneelstuk ook effect gaat hebben.
Als ik eenmaal zit neem ik een diepe snuif en
laat alle geuren op me inwerken. Het is wat lastig
aangezien ik nog een beetje verkouden ben maar ik
ruik de zwoele lucht van vers gemaaid gras. Ik dwaal
even af in mijn hoofd. De geur van vers gemaaid gras
doet mij denken aan een rustige middag in de lente
waar ik een biertje drink op het terras. Daarnaast
nies ik ongeveer 20 keer die middag maar dat kan
me inmiddels niet meer schelen. Hooikoorts, je leert
ermee leven. De zaal is nog donker en er stroomt een
rustig geluid langs mijn oren. Dan merk ik dat de
lichten rustig aan sterker beginnen te worden en ik
ga op het puntje van mijn stoel zitten. Op dat puntje
van mijn stoel heb ik de gehele voorstelling gezeten.
Het was een vurig stuk waar continu actie in zat.
De ruzies tussen Richard en Jenny veroorzaakten
vaak hilarische momenten. Leedvermaak is goed
vermaak kunnen we wel zeggen. Deze ruzies werden
aangedikt door het gooien met klokken en het vallen
van een klein schilderij. De verschillende special
effects zorgde voor vele reacties vanuit het publiek en
werden zeer goed ontvangen.
casus:geurend toneelstuk kuijks amateur toneel
page 4445
Geurend toneelstuk
Mario Blitz is de decor/
lichtontwerper van K.A.T.
In een interview met hem
hebben we gesproken over
zijn beweegredenen om
geur te gebruiken in het
stuk. Zijn bedoeling was om
een bepaalde sfeer te creëren. De bezoekers het
gevoel geven dat ze ook daadwerkelijk die tuin
inkijken. Kijkend naar de geurkeuze en het gebruik
van de geur kunnen we dit vergelijken met een
tweetal manieren uit het hoofdstuk Geur, gedrag en
belevingscommunicatie. Allereerst is het geurgebruik
voornamelijk gericht om de gemoedstoestand van de
gebruiker te beïnvloeden. Daarnaast is er gekozen
voor de geur van vers gemaaid gras wat te associëren
is met de tuin. De tweede manier van geurgebruik is
dus het oproepen van associaties en herinneringen
bij de bezoeker. Het is een geur die de meeste
mensen regelmatig tegenkomen en de kans is vrij
groot dat er een associatie of herinnering in de vorm
van een tuin aan gekoppeld is.
Het gebruik van de Multi-scent 1 zorgde voor een
zwoele geur van vers gemaaid gras. De geur was
was redelijk goed waar te nemen. Helaas was de
afzuiging van warme lucht in de zaal sterker dan
dat de geurmachine aankon. Hierdoor kon de
geurmachine het net niet aan om de zaal optimaal te
begeuren. Deze afzuiging kon niet worden uitgezet
in verband met de warmte die dan zou ontstaan in
de zaal. Enkele jaren geleden was de afzuiging kapot
en dat was zeer onplezierig voor de bezoekers. De
temperatuur in de zaal vloog omhoog.
casus:geurend toneelstuk kuijks amateur toneel
recensies & reacties
Met een goede vriend ben ik naar het toneelstuk wezen
kijken. Onder het stuk vraag ik hem wat hij ervan vindt. Ik
probeer zijn mening te ontfutselen over het verspreiden
van de geuren zonder argwaan te wekken. Ik wil een
onbevlekte mening. Hij wist van tevoren niet dat er
geuren verspreidt werden in de zaal. Zijn reactie was dat
er een zeer verfrissende geur hing in de zaal. Verder vond
hij het hele toneelstuk mooi. Ik denk dat de geur van gras
hierin een aandeel heeft gehad.
Na afloop van het stuk begint de bar aardig vol te lopen.
De meeste bezoekers blijven nog even hangen om iets
te drinken en wat na te praten. Met een drankje paraat
ga ik op onderzoek uit. Ik merk dat het toneelstuk bij
iedereen goed ontvangen werd, ik hoor alleen maar
positieve reacties. De volgende stap was om te vragen
wat de mensen vonden van het geurgebruik. De
reacties hierop waren zeer verschillend. De reacties
varieerden van mensen die de geur totaal niet opgemerkt
hadden(onbewust waargenomen) en mensen die het wel
bewust hadden waargenomen. De geur werd elke keer als
een verfrissende geur waargenomen, de personen konden
alleen geen naam geven aan de desbetreffende geur.
De totale sfeer die te proeven was in de zaal is een gevolg
van het samenkomen van vele verschillende factoren.
Licht, geluid, special effects, kostuum, grime en decor zijn
minstens net zo belangrijk als geur. Al deze onderdelen
hebben er mede voor gezorgd dat de productie een succes
is geworden.
Bron: Brabants Dagblad, 2 April 2007.
op welke manier(en) is het mogelijk om geur te gebruiken in de belevingscommunicatie en leidt de combinatie van geur, beeld en geluid tot een totaalbeleving bij de gebruiker?
conclusie
We kunnen personen zeker beïnvloeden met geur. Vaak is deze beïnvloeding
veel persoonlijker dan met beeld of geluid. Het communiceren van
verschillende communicatieboodschappen op een persoonlijke manier is wat
we bereiken met geurgebruik. Wat we niet moeten vergeten is dat geuren
kunnen leiden tot reactief gedag, geen instinctief gedrag met uitzondering van
vluchten, vrijen, vechten en vreten! Je neus werkt in principe niet anders dan
Geur koppelen aan een product/boodschap/merk d.m.v. conditionering.
Het beïnvloeden van herinneringen, associaties, emoties en stemmingen
bleek uit onze eerdere conclusie heel moeilijk te zijn. Dit verschilt van persoon
tot persoon, iedereen heeft een andere geurgeschiedenis. We kunnen dus
van bekende geuren niet inschatten wat voor effect ze op mensen hebben.
We kunnen wel zelf een herinnering, associatie, emotie of stemming
conditioneren. We kunnen een onbekende geur in een situatie plaatsen.
Gedurende de dag herhalen we exact dezelfde situaties ongeveer vijfmaal. Na
deze dag hebben we ervoor gezorgd dat de geur en de situatie of object een
relatie met elkaar hebben. Als we de persoon de geur laten ruiken dan zal hij
denken aan die specifieke situatie of dat object. We gaan geen herinneringen
oproepen maar deze creëren.
Deze vorm van conditionering is ook toegepast in het verpleeghuis
Elderhoeve in Arnhem. Daar hadden de bewoners problemen met de
oriëntatie in het gebouw en moeite met de looproute. Het gebouw had
totaal geen visuele kenmerken waardoor de bewoners doelloos rond bleven
lopen. Aangezien psychogeriatrische bewoners vaak vergeetachtig zijn
en niet kunnen abstraheren waren traditionele bewegwijzeringsystemen
uitgesloten. De belevingsruimtes waren hier een oplossing omdat ze op
zintuiglijke prikkeling inspelen en niet op abstract niveau, zoals de traditionele
bewegwijzeringsystemen wel doen.
page
4647
alle andere zintuigen. De keuze ligt te allen tijde bij de gebruiker. De
praktijkvoorbeelden zijn gekozen naar aanleiding van het theoretisch
onderzoek. Dit onderzoek heeft enerzijds belevingscommunicatie onderzocht
en anderzijds gekeken wat de eigenschappen van geur zijn. Nu we hebben
gekeken naar de praktijk kunnen we de probleemstelling gaan beantwoorden.
Het gebruik van geur raakt mensen persoonlijker dan beeld of geluid. Dit maakt geur een krachtig communicatiemiddel.
conclusie
Op deze manier werden de belevingsruimtes de oriëntatiepunten en konden ze
zichzelf terugvinden in de looproute. De conditionering zorgde voor een relatie
tussen de plaats waar de bewoners zich bevonden en de andere plaatsen in het
gebouw. Er wordt nog steeds zeer positief op de belevingsruimtes gereageerd
en veel gebruik van gemaakt. De bewoners kunnen er rust en ontspanning
vinden en onbewust zijn het oriëntatiepunten.
universeel ingezet kan worden. Als de gebruiker een sterke associatie of
herinnering heeft aan deze geur zal dit helaas niet van toepassing zijn.
Deze manier van communiceren zien we terug in het toneelstuk van K.A.T.
Daar werd gebruik gemaakt van de geur van vers gemaaid gras om de
gebruikers een complete beleving te geven. Deze prettige geur heeft ons naar
alle waarschijnlijkheid meer opengesteld voor beïnvloeding en een ontspannen
gevoel gegeven. Uiteindelijk heeft dit kunnen leiden tot een positieve reactie
ten opzichte van het toneelstuk.
Naast het toneelstuk is de Nike case ook een goed voorbeeld van deze manier
om geur in te zetten. De testpersonen hebben twee paar verschillende
schoenen beoordeeld in twee verschillende ruimtes. In deze ruimtes was er
slechts één verschil. In één van de ruimtes werd een bloemengeur verspreidt
en de ander was niet geurend. Het resultaat hiervan was opmerkelijk. De
consumenten kozen met een marge van 84% voor de schoenen die getoond
waren in de geurende kamer. De schoenen werden ook ongeveer 10 dollar
duurder geschat dan de schoenen in de niet geurende kamer.
page
4849
Geur gebruiken om de gemoedstoestand van de gebruiker te beïnvloeden.
Als we een prettige geur waarnemen dan voelen we onszelf meer op ons
gemak. De geur zorgt ervoor dat we meer ontspannen zijn en open staan voor
beïnvloeding. Dit betekent niet alleen dat we geuren kunnen gebruiken als
communicatiemiddel, maar ook dat deze manier van communiceren
ik ben ervan overtuigd dat geur, mits op de goede manier gebruikt, een zeer significante rol kan spelenin de belevingscommunicatie.
conclusie
Geur gebruiken om praktische informatie te communiceren naar de gebruiker.
Het praktische doel van geuren kan op verschillende manieren worden ingezet.
Op dit moment hebben de geuren vaak een functioneel doel.Hier zien we vaak
verschillende parfum geurstrips in terug maar soms andere toepassingen. De
campage van de nederlandse energiebedrijven is hiervan een sterk voorbeeld.
De campagne bevat een folder met informatie over eventuele
zien we slecht het topje van de ijsberg. Als we meer bekend raken met het
gebruik van geuren zal dit vanzelf gaan groeien. Er zal steeds innovatiever
omgegaan worden met de geurconcepten.
Geur kan een grote rol spelen in de belevingscommunicatie, het geeft een
extra dimensie aan het product. Het creëren van een totaalbeleving die zich
richt op meerdere zintuigen zorgt voor een completere beleving. Dit heeft
rechtstreeks effect op de waarde van de boodschap. Daarnaast zijn de effecten
van geur vaak sterker dan die van beeld en geluid, dit kan het laatste beetje
twijfel wegwerken dat een gebruiker heeft. Ik ben ervan overtuigd dat geur,
mits op de goede manier gebruikt, een zeer significante rol kan spelen in de
belevingscommunicatie.
page
5051
gaslekken. Voor personen die niet weten wat de geur van gas is kan dit een,
in het ergste geval, een levensreddende folder zijn. Onder het motto beter
voorkomen dan genezen is deze campagne nu al geslaagd. Op dit moment
zien we de functionele geuren haast alleen terug in geurstrips en drukwerk.
Met deze manier van communiceren kan echter veel meer. Op dit moment
page BijlagenIn de bijlagen beginnen we met de literatuurlijst. Voor de lezers die
mijn scriptie interessant vinden is het zeer aan te raden om eens een van
de boeken te lezen. Vervolgens gaan we verder met de hyperlinks, interviews en eindnoten. Nu we alle achtergrondinformatie achter
de rug hebben gaan we verder met een aantal modellen. Deze modellen
bevatten nog wat extra informatie voor de geintresseerde lezer. De volgende
modellen zijn bijeengesloten: verschil in economische standaarden(commodities,goederen,diensten en belevenissen), het reukorgaan
en de geurclassificatie door H. Zwaardemaker. Voor de lezer die de
casus K.A.T. interessant vond om te lezen heb ik het verhaal van het
toneelstuk opgenomen in de bijlagen.
5253
literatuurlijstFalck, Moniek & Daniëlle Schaffelaars: Geur & Ontwerp.
Eindhoven, [ZOO] Producties, 1999.
Hellema, Henk: Geur en Gedrag.
Amsterdam, Uitgeverij De Brink, 1994.
Korteweg, P.A.J., H. van der Starre, G. Verberne, e.a.: Geur & Reuk.
Uitgeverij, datum en plaats onbekend.
Piët, Susanne: De emotiemarkt. De toekomst van de beleveniseconomie.
Businessboeken bol.com, onder licentie van Pearson Education Benelux BV, 2006.
Pine, Joseph, James Gilmore: De beleveniseconomie. Werk is theater en elke onderneming creëert zijn eigen podium.
Den Haag, Sdu Uitgevers bv, 2005.
Quik, Ton(redacteur): Smaak. Mensen • Media • Trends.
Zwolle, Waanders Uitgevers, 1999.
Schaffelaars, Daniëlle: Smell & Design. A guide for designers on how to use smell(master thesis).
Eindhoven, Design Academy, 1997.
Stevens, Carlijn: Experience design + geur = …. Bekeken vanuit ontwerpers(afstudeerscriptie).
Breda, Communication & Multimedia Design, 2006.
Vinke, Menno: Geur & Theater(afstudeerscriptie).
Amsterdam, Hogeschool voor de kunsten, 2003.
Vroon, Piet, Anton van Amerongen & Hans de Vries: Psychologie van de reuk.
Amsterdam, Uitgeverij Ambo|Anthos, 2001 (1994).
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
page hyperlinksinhoudelijke links
http://www.makingscents.nl/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Piramide_van_Maslow
http://www.odo7.com
http://www.peterdecupere.com
http://www.kattoneel.nl
http://www.geurmachine.nl
http://www.pleyade.nl/newdb/index2.php?leftid=2h&iframe_source=texts/bezoekers2.php
http://www.lorentzlyceum.nl/nieuws/200605/?ID=elderhoeve
http://www.lorentzlyceum.nl/nieuws/200602/?ID=elderhoeve
http://www.energieveilig.nl/
http://www.energieveilig.nl/site/gaslucht/gaskaart.pdf
overige links
http://www.ilpanda.nl/
http://www.haroldk.nl/
http://www.cmd-breda.nl
http://www.avans.nl
http://www.kevinrommen.nl
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
5455
interviewsBlitz, Mario, decor & lichtontwerper.
Nieuwkuijk, Toneelgroep K.A.T.
Luik, Anne van, activiteitenbegeleidster.
Arnhem, Vepleeghuis Elderhoeve, telefonisch interview.
Rikken, Gerie, geurdrukspecialist.
Oss, Acket drukkerij-kartonnage.
Schaffelaars, Daniëlle, grafisch vormgeefster.
Tilburg, IL PANDA ELECTRIK.
•
•
•
•
Piët 2006, p. 1.
Pine & Gilmore 2005, p.38.
Schaffelaars 2001, p. 51.
Schaffelaars 2001, p. 9.
Hellema 1994, p. 22.
Vroon 1994, p. 129.
http://www.makingscents.nl, geurfeiten / nike-case.
Schaffelaars 2001, p. 47 t/m 51.
Schaffelaars 2001, p. 51.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
eindnoten
reukstoornis There are many diffrent smell disorders
Anosmia or smell blind means that a person can’t smell anything(or a person is just anosmic for certain odours).
Phantosmia means that a person has smell hallucinations.
Dysosmia means that a person had changing olfactory sensations.
Hyposmia means that a person has a decreased sensitivity to some or all odours.
Hyperosmia means that a person is oversensitive for some or all odours.
Parosmia is a kind of dysosmia whereby the qualities of the odours are constantly changing.
Kakosmia is a kind of parosmia whereby all odours stink.
Agnosmia means that a person is not able to distinguish different odours.
Alliesthesia means that a person does not have a variety in smell appreciation because of his physiological situation.
Bron: Schaffelaars 1997, p. 27.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
page ecomische standaard
5657
Bron: Pine & Gilmore 2005, p. 23.
page reukorgaan
5859
Bron: Vinke 2003, p. 19.
geurclassificatieEtherische: acoton, chloroform en ether.
Aromatisch: kamfer, lavendel, menthol, laurier en citroen.
Balsemiek: vanille, lelie, jasmijn en andere frisse bloemgeuren
Amberachtig: muskus, zogenaamde feromonen zoals androstenol en copuline.
Allicieus(van allium, knoflook): thiolverbindingen, aminen(verbindingen met ammoniak), rotte eieren en bromide
Empyreumatisch(van empureus, vurig): koffie, geroosterd brood, tabaksrook, teer, naftaline en benzine
Hircine(van hircus, bok): kaas, zweet, urine, met name van de kat.
Repulsief of verstikkend: soorten van de nachtschadenfamilie, zoals wolfskers, bitterzoet, doornappel, aardappel,
tomaat, peper, tabak(blad en bessen van deze planten zijn vaak giftig); koriander, bepaalde orchideeën, wantsen(die in
het bezit zijn van stinkklieren), narcotiserende stoffen
Walgelijk: rottend vlees en lijkenlucht, indol(een organische verbinding die onder andere voorkomt in steenkoolteer),
skatol(ontstaat bij de bacteriële afbraak van eiwitten en zit ook in uitwerpselen), aasbloemen(van het geslacht Stapelia,
behorend tot de zijdeplantfamilie; deze trekken met een soort aasgeur vliegen aan voor de bestuiving)
Geurclassificatie geschreven door H. Zwaardemaker in 1925.
Bron: Vroon 1994, p. 62.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
page het verhaal“Je hebt geld in soorten: te weinig, te veel en net genoeg”,
zegt Jenny. Het toneelstuk gaat over een typisch Amerikaans
gezin uit de voorstad. Het speelt zich af in de jaren 60.
Jenny en Richard hebben voor de buitenwereld een
fantastisch huwelijk. Een huwelijk zoals iedereen zou
wensen, maar schijn bedriegt. Als niemand het ziet maakt
het stel eigenlijk alleen maar ruzie, en altijd over geld.
Richard en Jenny leven boven hun stand en dat heeft
gevolgen. Richard wil graag een motormaaier en Jenny zou
het liefste een broeikas in de tuin hebben.
De brandende vraag is hoe ver willen Richard en Jenny gaan
om deze levenswijze te behouden. Jenny heeft het al een
keer voorgesteld maar Richard verbiedt het haar om een
baan te nemen. Onverwachts krijgt Jenny werk aangeboden
met een interessant salaris. Jenny gaat in op het aanbod van
mevrouw Tooth. Een oudere vrouw die een illegaal bordeel
heeft.
Ondertussen komen we Jack ook tegen. Jack is de huisvriend
die altijd onverwacht binnen komt vallen. Hij is zeer rijk
en bezit ongeveer drieënhalf miljoen dollar. Hij spendeert
zijn tijd dus ook aan wandelen en rondhangen op de club.
Werken doet hij namelijk niet. Daarnaast lust Jack ook graag
een drankje, meestal zelfs een drankje teveel. Jack is naast
speler ook de verteller(derde persoon) van het verhaal. Op
het moment dat Jack verandert naar verteller staat iedereen
op het podium fotografisch stil. In het eerste bedrijf vertelt
Jack(verteller) dat Richard en Jenny fantastische mensen zijn
en dat hij zijn testament heeft veranderd. Als hij sterft zullen
ze zijn complete vermogen erven, omdat ze lieve en oprechte
mensen zijn. Niet zoals al de ‘ballen’ van de club.
Om al het geld wat Jenny verdiend heeft te delen met
Richard bedenkt ze een plan. Ze besluit het hem op te
sturen met de post. Een postpakket met 4900 dollar
verstuurt door een anoniem persoon. Allereerst is Richard
nogal sceptisch over het geld maar dan gaat hij beseffen hoe
goed hij het geld kan gebruiken. Ze besluiten een feest te
geven. Diezelfde dag komt Robin thuis. Robin is de puberale
dochter die op kostschool zit. Ze is een week thuis met
vakantie en in die week haalt ze het bloed onder Richard zijn
nagels vandaan.
Vlak voor het feest komt Richard erachter dat Jenny een
baan heeft, en hij vind het verschrikkelijk als hij ontdekt wat
voor baan ze heeft. Richard zijn wereld lijkt in te storten. Hij
vind het fijn om meer geld te hebben om uit te geven maar
6061
vind het verschrikkelijk dat zijn vrouw dat verdient door in
een bordeel te werken.
Nog voordat ze de ruzie fatsoenlijk uit kunnen praten
begint het feest. Chuck & Beryl, Gilbert & Louise, Perry &
Cynthia komen zoetjes aan binnen vallen. Robin is er ook
en de ruzie is nog steeds niet uitgesproken. Dit leidt tot vele
onaangename situaties. Als je denkt dat je dan alles gehad
hebt komt mevrouw Tooth binnen. Er is een groot probleem
aangezien de politie bij het illegale bordeel was geweest.
Nu komt er een ongemakkelijk moment aangezien Jenny
niet wil vertellen dat ze in een bordeel werkt. Maar nu blijkt
dat alle vrouwen mevrouw Tooth kennen en dus allemaal
in dezelfde ‘business’ zitten. Ze besluiten naar een ander
huis te gaan en opnieuw te starten. Vanaf dat moment zal
er niemand meer over praten. Kort na dit besluit komt Jack
wederom binnen. Hij heeft vrij veel gedronken en herkent
mevrouw Tooth uit een vroeger verleden. Alle puzzelstukjes
vallen nu op zijn plaats. Er ontstaat een vrij nerveuze
situatie, ze zijn bang dat Jack zijn mond voorbij zal praten.
Dat moet opgelost worden en de mannen komen in actie.
Hierbij worstelen ze Jack naar de grond wat leidt tot een
hartaanval. Nadat ze gekalmeerd zijn van de schrik begraven
ze hem in de tuin.
De ironie van het stuk wordt nu duidelijk. Jack had ze meer
als drie miljoen dollar nagelaten en door zijn vermissing
kunnen ze dat geld pas over zeven jaar krijgen. Pas na
zeven jaar kunnen ze een vermist persoon doodverklaren.
De zoektocht naar geld heeft ze uiteindelijk juist verder er
vandaan geplaatst.
hierzit eenluchtjeaan!communiceren met je neus
hierzit eenluchtjeaan!
communiceren via je neus