Download - Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

Transcript
Page 1: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

Scheiden Wonen Zorg

in de Praktijk

Praktijkaspecten van SWZ belicht in zeven artikelen

van Linda Sanders en Henk Nouws (De Vijfde Dimensie)

Page 2: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk

Het ‘scheiden van wonen en zorg’ houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering vraagt om nieuwe keuzes en het verkennen van nieuwe terreinen. Tussen september 2013 en maart 2014 belichtten Linda Sanders en Henk Nouws (De Vijfde Dimensie) in zeven artikelen verschillende praktijkaspecten van scheiden van wonen en zorg. De artikelenreeks 'Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk' brengt zorgondernemers en corporaties aan het woord die aan de slag zijn gegaan met het scheiden van wonen en zorg. De reeks is gebundeld in deze PDF-uitgave. Meer (feitelijke) informatie over de onderwerpen die in deze artikelenreeks behandeld worden, is te vinden in het KCWZ-dossier Scheiden Wonen Zorg. De auteurs ontwikkelden ook een factsheet (pdf) over de belangrijkste feiten waar verzorgingshuizen mee te maken hebben bij de transitie, waarbij alle belangrijke begrippen aan bod komen.

Artikelen

1. Verhuur in het verzorgingshuis: hoe doen corporaties en zorgondernemers dat? Rechtstreeks verhuren aan cliënten en de eisen die met verhuren samenhangen

2. Financiële dekking voor algemene ruimten in het verzorgingshuis Creatieve oplossingen voor dit nijpende vraagstuk

3. Scheiden wonen en zorg en woonruimteverdeling (Zorg)woningen bij de juiste klanten onder de aandacht brengen

4. De pijn verdelen: samenwerking tussen corporatie en zorgorganisatie bij SWZ Samenwerken ondanks conflicterende belangen, complexiteiten en beheers problemen

5. Meeliften op bestaande huizen: een betaalbaar full-service arrangement bij SWZ Oplossingen en rekenvoorbeelden voor betaalbare en aantrekkelijke dienstverlening

6. Verzorgingshuis vertimmeren niet altijd noodzakelijk Bouwkundige aanpassingen als oplossing na scheiden van wonen en zorg

7. Marketing van nieuwe concepten in verzorgd wonen Het belang van een goed klantcontact

Page 3: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

1. Verhuur in het verzorgingshuis: hoe doen

corporaties en zorgondernemers dat?

De keuze om rechtstreeks te verhuren aan cliënten en de eisen die met verhuren samenhangen

Wie verhuurt: corporatie of zorgaanbieder?

Scheiden van wonen en zorg betekent dat

verzorgingshuiseenheden, net als woningen, in de verhuur

worden gebracht. De zorgaanbieder komt dan voor de vraag te

staan of ze zelf de individuele verhuur doet of dit laat

uitvoeren door de corporatie of een andere gespecialiseerde

partij. De beantwoording van die vraag hangt mede af van de

eigendomssituatie van het vastgoed. Als de zorgorganisatie

zelf haar verzorgingshuizen bezit, kan ze betrekkelijk onafhankelijk haar keuze maken.

Azora in de Achterhoek is een voorbeeld van een zorgorganisatie die intramuraal vastgoed in eigendom heeft. De omliggende woningen (aanleunwoningen) zijn in het bezit van de lokale corporatie Wonion. De verstandhouding en samenwerking is goed. Azora overwoog de verhuur van de voormalige verzorgingshuiseenheden uit te besteden aan Wonion, maar koos er uiteindelijk voor om zelf de verhuur op te pakken. Azora verwacht daarmee zelf de regie te houden en beter te kunnen bepalen op welke wijze en aan wie de woningen worden verhuurd. Sutfene en Diafaan zijn zorgorganisaties die vooral woonzorgcentra huren van (verschillende) corporaties. Voor deze zorgorganisaties is het bijna vanzelfsprekend dat de corporatie de verhuur gaat verzorgen. Belangrijk is dat de zorgorganisatie zeggenschap heeft in de doelgroep voor de woningen en kan (mede)bepalen wie gaat huren. Sutfene gaat dan ook zelf de toewijzing doen. Maar ze is nog in gesprek met de corporaties over zaken zoals de kosten van de gemeenschappelijke ruimten en leegstandsrisico. Diafaan huurt meerdere locaties van Laris, maar heeft zelf ook twee huizen in eigendom. Dat eigendom willen ze vasthouden want deze huizen lopen goed. Diafaan wil wel het verhuurproces uitbesteden aan Laris, samen met enkele facilitaire zaken zoals inkoop en het klein en groot onderhoud. Daarbij vormt de jarenlange, goede samenwerking een belangrijk argument. De partners weten wat ze aan elkaar hebben en er is wederzijds vertrouwen. Belangrijk is ook dat Laris de benodigde expertise heeft en Diafaan zich met deze werkwijze investeringen in verhuurderschap kan besparen. Diafaan bereikt via deze samenwerking dat ze min of meer ‘aan tafel’ zit bij corporatieland. Diafaan is tevreden met de spreiding van risico door deels vastgoed in eigendom te hebben en deels te huren. Zouden de twee eigen locaties minder goed draaien, dan komt eerder de afweging in beeld om het vastgoed van de hand te doen.

Page 4: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Naast elkaar of tegenover elkaar

Woningcorporaties en zorgorganisaties kunnen verschillend denken over de toekomst van

zorgvastgoed. Soms is een zorgorganisatie van mening dat corporaties onvoldoende

meedenken en meebewegen op de nieuwe omstandigheden. Omgekeerd zijn er ook

woningcorporaties die vinden dat zorgorganisaties te afwachtend zijn of onvoldoende rekening

houden met wat de markt aankan. Maar overwegend is de gedachte dat woningcorporatie en

zorgorganisatie er samen uit moeten komen. Diafaan (zorg) en Laris (wonen) geven dat goed

weer; de lange termijn strategie is om de klant te bedienen met een gezamenlijk product. De

klant zoekt een integraal antwoord waarvan zowel wonen als zorg onderdeel uitmaakt.

Aanbieders zouden dit antwoord niet uit elkaar moeten trekken, maar juist combineren. Laris

en Diafaan verkopen samen een oplossing, is hun opvatting. De doelgroep voor dit type

woningen blijft een doelgroep die een combinatie van wonen en zorg nodig heeft.

Discussie met gemeente

Dat een start is gemaakt met het doorvoeren van ‘scheiden wonen zorg’ wil nog niet zeggen dat

alle overheidsinstanties klaar zijn om de wijzigingen ook adequaat te kúnnen realiseren. In de

provincie Gelderland hebben meerdere zorgorganisaties discussies (gehad) met gemeenten

over de woningcontingenten (1). Een discussie die inmiddels achterhaald is, want elk

appartement dat de beschikking heeft over douche, toilet en keukentje, krijgt een eigen

huisnummer en is aldus een woning geworden. Gemeenten moeten dat huisnummer regelen in

de Basisregistratie Adressen en Gebouwen. Verpleegeenheden vallen hier over het algemeen

buiten, omdat daar geen sprake is van individuele voorzieningen zoals een kitchenette.

Alles over huisnummering en contingenten is te vinden op de site van het Kenniscentrum >>

1 Veel gemeenten hebben een beperking in de hoeveelheid woningen die er gebouwd/gerealiseerd mogen worden. Als appartementen in verzorgingshuizen gaan tellen als woningen, lijkt het alsof het woningcontingent daardoor kleiner wordt en de gemeente minder woningen zou kunnen bouwen.

Page 5: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Toen Azora de keuze maakte om verzorgingshuiseenheden zelfstandig te gaan verhuren, had

ze verwacht ook nog een discussie met het College Sanering te moeten voeren. Doordat het

College een nieuwe Beleidsregel vervreemding onroerende zaken heeft vastgesteld, kon dit

probleem makkelijk getackeld worden met een eenvoudige melding aan het College.

Meer over het College Sanering en de eisen aan verhuur op de site van het Kenniscentrum >>

Een lastig vraagstuk kan zich voordoen als het gaat om het bestemmingsplan. Voor een

intramurale locatie staat in het bestemmingsplan vrijwel altijd de bestemming

‘maatschappelijke doeleinden’. Op het moment dat er op deze locatie zelfstandige verhuur gaat

plaatsvinden, doet zich de vraag voor of de bestemming gewijzigd moet worden in ‘wonen’ of

‘wonen en maatschappelijke doeleinden’. Feitelijk is dit ‘wonen’ echter nog steeds voor

dezelfde doelgroep bestemd. Het is aan de eigenaar van een woonzorgcomplex om de

noodzaak van een bestemmingsplanwijziging te bespreken met de gemeente. Soms is de

bestemming overigens al passend doordat er al aan- of inleunwoningen zijn gerealiseerd. Een

eventuele bestemmingsplanwijziging kost geld (en tijd). Seniorenhuisvester SOR in Rotterdam

maakte mee dat de gemeente niet altijd ruimhartig meewerkt.

Meer informatie over het woonzorgcomplex binnen het bestemmingsplan is te vinden op de

website van het Kenniscentrum >>

Zelfstandige woningen?

Een voormalig verzorgingshuiseenheid kan zowel als zelfstandige of als onzelfstandige woning

worden verhuurd. Voor de meeste organisaties die voor deze artikelenreeks zijn gesproken is

dat overigens nauwelijks een vraag. Zij beschikken vooral over recent gebouwde en redelijk

ruime appartementen die als zelfstandige woningen te verhuren zijn.

Oudere verzorgingshuizen kennen vaak kleine eenheden die die toch ook wel als zelfstandige

woning worden verhuurd. Als er maar een woon(slaap)kamer, eigen toilet en kitchenette is.

Indien de huurprijs beneden de 681 euro (prijspeil 2013) is, kunnen bewoners mogelijk

huursubsidie krijgen. Dat helpt in de betaalbaarheid. Voldoen de appartementen niet aan de

criteria voor zelfstandige ruimten, dan kunnen ze verhuurd worden als onzelfstandige

eenheden. Onder voorwaarden kan ook voor onzelfstandige eenheden huursubsidie verkregen

worden, maar dat is wel ingewikkelder.

Alles over huurtoeslag en (on-)zelfstandige woonruimte is te vinden op de website van het

Kenniscentrum >>

Afspreken om wonen en zorg te koppelen

Met het scheiden van wonen en zorg neemt de onzekerheid toe voor zorgorganisaties. Willen

mensen nog wel op deze locatie komen wonen, kan ik nog wel de vaste zorgleverancier zijn,

brengt de huurprijs voldoende op om de kosten te dekken? De toekomst van de organisatie

Page 6: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

wordt mede hierdoor bepaald. Of senioren nog de keuze maken om te verhuizen naar een

voormalige verzorgingshuislocatie, hangt niet alleen af van het aanbod van de zorgaanbieder

maar ook hoe dat aanbod bekend gemaakt wordt bij de klant. Het hangt ook in sterke mate af

van de huurprijs. En hoewel keuzevrijheid voor de klant hoog gewaardeerd wordt, kun je toch

regels bedenken om zelf als eerste aan zet te zijn bij het leveren van zorg.

Het Oud Burgeren Gasthuis (OBG) heeft al jaren geleden scheiden van wonen en zorg

ingevoerd. Aanvankelijk was er meer keuzevrijheid voor de bewoners om hun zorgverlener te

kiezen. Het OBG verwachtte vanwege haar zichtbare aanwezigheid in het gebouw ingeschakeld

te worden. Maar mensen wilden soms toch hun hulp behouden die ze in de oude woonsituatie

ook hadden. Inmiddels is doorgevoerd dat OBG de vaste zorgverlener is voor AWBZ- en Wmo-

zorg. In de huurovereenkomst (of koopovereenkomst) is de clausule opgenomen dat de cliënt

een algemene dienstverleningsovereenkomst met het OBG aangaat. Ook Azora heeft dat op

soortgelijke wijze geregeld. De huurovereenkomst kan niet worden aangegaan of voortgezet als

de zorgovereenkomst niet is afgesloten of wordt opgezegd. Een dergelijke koppelbeding wordt

aanvaardbaar geacht, mits het degelijk is onderbouwd, er voor de klant andere alternatieven

beschikbaar zijn en de nieuwe bewoners goed is geïnformeerd en een bewuste keuze heeft

gemaakt.

KCWZ heeft alle juridische aspecten van deze verplichte zorgafname bij huur samengevat >>

Woningcorporaties als SOR en Woonzorg Nederland maken in hun afspraken met

zorgaanbieders ook gebruik van een koppeling tussen zorgovereenkomst en

huurovereenkomst. Beide signaleren wel het risico dat in het geval de zorgorganisatie failliet

gaat, de corporatie mogelijk wordt belast met de verplichting om ook de zorg te leveren. Dat

lossen ze op door samen te kijken naar de formuleringen in hun huidige huurcontracten.

Welke huurprijs?

Het bepalen van de hoogte van de huurprijs voor de individuele appartementen is een

belangrijk onderdeel in het verdienmodel. Er zijn enerzijds regels hoe een huurprijs bepaald

moet worden, maar er is ook een markt; welke prijs zijn ouderen bereid te betalen of wat is

voor hen maximaal mogelijk? Als de huurprijs en prijs van bijkomende diensten en leveringen

niet in overeenstemming zijn met de geboden kwaliteit, lukt het immers niet om klanten te

verleiden om een appartement te huren.

Het woningwaarderingsstelsel (2) bepaalt hoeveel punten een woning krijgt en hoeveel huur

maximaal gevraagd kan worden (niet meer dan de maximaal redelijke huur). Ook een klein

appartement kan al een behoorlijk aantal punten verzamelen o.a. door gebruik te maken van

de serviceflattoeslag.

Over het vaststellen van de (maximale) huurprijs is meer te vinden op de site van het KCWZ

2 Het woningwaarderingsstelsel is aan verandering onderhevig. De grootte van de woning bepaalt in hoge mate het puntentotaal.

Page 7: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Woonzorg Nederland maakt liever geen gebruik van de serviceflattoeslag omdat daarmee

huren te hoog worden voor de doelgroep. De huur is dus eigenlijk aanmerkelijk lager dan

mogelijk is.

Tot dusver zijn de meeste bewoners van verzorgingshuizen ouderen met een kleine

portemonnee. Corporaties en zorgorganisaties willen ook in de nieuwe situatie van scheiden

wonen-zorg deze doelgroep blijven huisvesten. Maar ook de doelgroep die iets meer te

besteden heeft, zoekt een passende woning. OBG biedt zorg in drie verbonden complexen met

daarin zowel sociale huur, vrije sector huur (boven 681 euro) als koopwoningen. De vrijesector

appartementen zijn overigens niet aanmerkelijk groter of luxer dan de sociale huurwoningen.

Azora heeft per locatie de huurprijs bepaald volgens het puntenstelsel, maar vooral ook

gekeken welke huurprijs nodig is om uit de kosten te komen. Voor de nieuwste complexen leidt

dat tot een huurprijs (soms net) boven de huursubsidiegrens. Gezien de geboden kwaliteit

verwacht Azora dat deze huurprijzen reëel zijn. Laris en Diafaan hebben al een langer lopende

samenwerking. Samen hebben ze bij nieuwbouw gekozen voor niet al te grote appartementen

(65-70 m2) met een prijsstelling die een gezonde exploitatie mogelijk maakt. De exploitatie is

bij aanvang gestart onder de AWBZ-vergoeding. Sutfene heeft een aantal recente

woonzorgcomplexen met appartementen waarvan de oppervlakte zich prima leent voor

zelfstandige verhuur. Over de hoogte van de huurprijzen is nog geen overeenstemming met de

corporaties bereikt. Sutfene wil graag betaalbare huren hanteren, maar het kostenniveau ligt

aanmerkelijk hoger.

Voorbeeldberekening

Verzorgingshuisappartement van 35 m2, bouwjaar 1994, gelegen in

middelgrote stad in schaarstegebied, kan een puntentelling krijgen van 95

punten. Dat levert een maximaal redelijke huur op van 453 euro. Wordt de

serviceflattoeslag toegepast, dan stijgt het puntentotaal naar ruim 128

punten en kan de huurprijs maximaal 620 euro bedragen.

Een alleenstaande 65plusser met alleen AOW heeft een besteedbaar

inkomen van 13.980 en kan met dat inkomen niet meer huur betalen dan

375 euro (huurtoeslag bijna 150 euro) bij een normaal uitgavenpatroon

voor deze inkomenscategorie.

Een alleenstaande 65plusser met AOW en een klein pensioen, met bijv.

een besteedbaar inkomen van 15.450 euro, kan een huurprijs van 620

euro wel betalen, dankzij een huurtoeslag van bijna 300 euro per maand.

(cijfers ontleend aan Nibud).

Page 8: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Naast de huurprijzenwet die bepaalt hoe een huurprijs tot stand komt, heeft ook het College

Sanering spelregels opgesteld. Een zorgorganisatie die vastgoed aan de zorg onttrekt, moet

minstens 70% van de maximaal redelijke huur vragen. Corporaties zitten gemiddeld maar iets

boven die 70%-grens voor vaak ruime driekamerwoningen. Het is dan ook belangrijk om de

markt te verkennen voor dit type appartementen. SOR maakt zich daar zorgen over. Als alle

zorgvastgoed wordt getransformeerd naar zelfstandige appartementen ontstaat er een

overschot op die markt is haar vaste overtuiging. SOR bepleit dat er coördinatie komt tussen de

plannen van afzonderlijke zorgvastgoedeigenaren.

Verhuurorganisatie

De zorgorganisaties die gaan verhuren en dat nooit eerder hebben gedaan, begeven zich in een

voor hen nieuw beleidsveld met eigen regels, geboden en verboden. Dat vraagt om het

opbouwen van kennis en het beleggen van een verantwoordelijkheid hiervoor bij een persoon

of onderdeel van de organisatie. Sommige zorgaanbieders laten zich niet afschrikken door de

extra taken en inspanningen. “Woningverhuur hoeft voor zorgverlener niet lastig te zijn”, stelt

Twentse zorgorganisatie Livio.

Het artikel hierover met een interview met Livio RvB-voorzitter Hans Arnoldy is te lezen op de

website van het Kenniscentrum >>

De keuze van Azora om zelf de individuele verhuur te doen, betekent kennis verwerven en in

huis halen. Een zorgorganisatie die al aanleunwoningen zelf verhuurt, beschikt over enige

kennis over verhuurprocessen en dan lijkt verhuur van verzorgingshuisappartementen meer

voor de hand te liggen. Azora realiseert zich dat het nodig is om extra expertise te verwerven

en nam besluiten over huurprijzen, (voorschot-)bedrag van de servicekosten, omvang en prijs

van een aanvullend serviceabonnement en de inrichting van het verhuurproces.

Azora heeft de verhuurtaken neergelegd bij haar cliëntadviseurs; zij krijgen dit als extra taak

erbij. Cliëntadviseurs zijn front-office-medewerkers die belast zijn met intake, wachtlijstbeheer

en opnamevoorbereiding van intramurale cliënten. Daarnaast kan Azora een beroep doen op

de kennis van corporatie Wonion. Ook Woonzorg Nederland ondersteunt haar

huurders/zorgorganisaties in het verkennen van deze materie. Woonzorg Nederland begrenst

haar inzet tot de eigen huurders.

Veel zorgorganisaties zijn al jaren actief om óók in de intramurale setting een zorgverlening te

(gaan) bieden die de zelfstandigheid van de bewoners bevordert. Van het personeel vraagt dat

ook een andere attitude. Ook daarin moet getraind en geschoold worden. In de intramurale

setting kon daarmee nog geoefend worden, maar bij scheiden wonen en zorg zit de voordeur

van de woning echt dicht en moet de zorgverlener aanbellen bij de huurder, die ook cliënt is.

Linda Sanders en Henk Nouws

September 2013

Page 9: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

2. Financiële dekking voor algemene

ruimten in het verzorgingshuis

Scheiden van wonen en zorg betekent huur vragen voor de woningen in het verzorgingshuis.

Maar die huur biedt meestal geen dekking voor de kosten van bijvoorbeeld de gezamenlijke

huiskamer, de recreatiezaal, de receptie en de activiteitenruimten. Deze algemene ruimten

drukken zwaar op de exploitatie. De overheid heeft geen tegemoetkomingsregeling getroffen

voor de kosten van deze ruimten. Dus zoeken zorgaanbieders en corporaties naar creatieve

oplossingen voor dit nijpende vraagstuk.

Sluiten of aanpassen?

Eigenlijk is het geen optie voor zorgaanbieders en

corporaties: volledig afstoten en sluiten van

ruimten die juist zorgen voor de beschutte

omgeving die een verzorgingshuis kenmerkt. Het

verdwijnen van collectieve ruimten, zoals

huiskamers, recreatiezaal en activiteitenruimten,

doet afbreuk aan de aantrekkelijkheid van de

woonlocatie. Het is immers vanwege deze extra’s

dat mensen gaan wonen in het (voormalige)

verzorgingshuis. Verdwijnen deze algemene

ruimten, dan mag trouwens ook geen serviceflattoeslag bovenop de huurprijs worden

berekend.

Wel is het zo dat sommige huizen meer algemene ruimten hebben dan noodzakelijk.

Zorgorganisaties Laris en Diafaan constateren dat zij locaties hebben met te veel ‘algemene

meters’; dat staat het scheiden wonen en zorg in de weg. Zij zien drie mogelijke oplossingen:

vercommercialiseren, verbouwen tot appartementen of de algemene ruimten beschikbaar

stellen aan de gemeente en de gemeenschap.

Ombouwen tot appartementen is in veel gevallen lastig. De algemene ruimten lenen zich er

moeilijk voor (bijv. hoge ruimten bij recreatiezaal) of liggen te decentraal (bijv. was- en

linnenkamer). Maar het is vooral een kostbare verbouwing.

Als eigenaar van veel intramurale zorglocaties kiest Woonzorg Nederland (WZN) zo min

mogelijk voor het aanpassen in bestaande gebouwen. Elke verbouwing brengt immers weer

kosten met zich mee die doorberekend moeten worden in de huurprijs. En betaalbaarheid voor

de financieel kwetsbare groep is een belangrijk issue voor WZN. De verbouwingen die WZN in

Page 10: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

ieder geval noodzakelijk acht, betreffen aanpassingen voor legionellapreventie en

brandwerendheid (compartimentering en doorvoeringen).

Abonnementen

Het is duidelijk dat kantoorruimten in het verzorgingshuis niet bij huurders in rekening gebracht

kunnen worden; dat kan alleen voor ruimten die door hen gebruikt kunnen worden. In het

woningwaarderingsstelsel voor zelfstandige ruimten wordt beperkt rekening gehouden met

collectieve ruimten, maar er is wel de mogelijkheid om 35% meer punten toe te kennen voor

een serviceflat. Wordt een eenheid beschouwd als onzelfstandige ruimte dan tellen de

gemeenschappelijke voorzieningen wel mee, maar dat leidt over het algemeen niet tot een

hogere huurprijs dan bij een zelfstandige woning met gelijke voorzieningen.

Alles over de berekening van de huurprijs op de site van het Kenniscentrum >>

Zorgorganisaties Oud Burgeren Gasthuis (OBG) in Nijmegen en Azora bieden cliënten de

mogelijkheid van een aanvullend abonnement. Daarmee worden kosten van

gemeenschappelijke voorzieningen verrekend. De formulering luistert dan wel nauw. Zo noemt

het OBG in haar ADO (algemene dienstverleningsovereenkomst) dat de bewoner recht heeft op

‘OBG-faciliteiten, d.w.z. de beschikbaarheid en, tegen gereduceerd tarief, medegebruik van de

gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen’.

Azora noemt haar abonnement een basisarrangement. Onderdeel daarvan zijn: ‘aanwezigheid

voedingsdienst en aanwezigheid activiteiten’ (inclusief deelname aan één activiteit per maand).

Op deze wijze wordt tevens vastgelegd dat ook anderen van de voorzieningen gebruik kunnen

maken, maar wel tegen een ander tarief. Want dat is een punt om aandacht aan te geven;

Page 11: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

voorzieningen die in rekening worden gebracht bij huurders, mogen niet zonder meer aan

anderen worden aangeboden. Het is immers niet de bedoeling dat huurders zo de

wijkvoorziening voor de buurt betalen in hun huurprijs.

Recreatieruimte als wijkvoorziening

De recreatieruimte annex restaurant van het verzorgingshuis vervulde afgelopen jaren al vaak

een wijkfunctie. De gemeente heeft daar tot dusver meestal niet of weinig aan meebetaald. Dit

is het moment om met de gemeente om tafel te gaan zitten om die wijkfunctie verder in te

vullen. Tot voor kort gebeurde het dat een welzijnsgebouw, kulturhus of wijkservicepunt werd

gerealiseerd op korte afstand van een verzorgingshuis met recreatieruimten. Zoals in

Dwingeloo waar een zorgcentrum staat en even verderop een welzijnsgebouw.

Zie ook het artikel ‘Verzorgingshuis weg, hele dorp gedupeerd’ met het interview met Gerard Schoep van Zorgcentra Zuidwest Drenthe op de website van het Kenniscentrum »

Gemeenten zagen het verzorgingshuis als iets vanzelfsprekend waar zij zelf geen bemoeienis

mee hadden. Nu het voorzieningenniveau van het verzorgingshuis onder druk staat, zal een

gemeente haar visie herzien. Zeker in kleinere kernen is het verzorgingshuis een van de weinige

ontmoetingsplekken in het dorp. Een zorgorganisatie of corporatie die meerdere

verzorgingshuizen heeft, zal wellicht één locatie afstoten om de andere levensvatbaar te

houden. De houding en bijdrage van de gemeente kan dan medebeslissend zijn bij de

besluitvorming van de zorgorganisatie en corporatie.

De recreatieruimte is een voorziening die ook de omliggende buurt ten goede komt. Als de

zorgorganisatie deze niet meer kan betalen, is dat een aanmerkelijke verschraling van het

Page 12: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

voorzieningenniveau in buurten en kernen. Maar wellicht kan de gemeente met minder

maatschappelijke accommodaties toe, indien er een goed gebruik gemaakt wordt van deze

gemeenschappelijke voorzieningen van zorgorganisaties en corporaties.

Diafaan en Laris spreken gemeenten aan op een duidelijk uitgangspunt: laat geen nieuwe

initiatieven toe in de gemeente als er nog voldoende aanbod aan ruimten is. Daarmee zou de

gemeente de levensvatbaarheid van het bestaande aanbod van locaties ondermijnen. Laris en

Diafaan werken aan het indikken van de totale capaciteit en dan zou het vreemd zijn als op een

andere plek nieuwe capaciteit wordt geschapen. Laris en Diafaan dragen deze boodschap

gezamenlijk uit.

Ook woningcorporatie SOR verwacht van de gemeente een actieve opstelling in de

veranderingen in de verzorgingshuissector. Elke vastgoedeigenaar maakt eigen keuzes over

mogelijke sluiting van locaties of transformatie naar zelfstandige woningen en/of

verpleeghuiszorg. Zonder coördinatie leidt dat tot verkwisting van kapitaal, zoals sluiting van

panden op een goede plek, terwijl slecht gelokaliseerde huizen in stand worden gehouden. Een

goede plek is bijvoorbeeld een woonkern of wijk waar het pand het enige verzorgingshuis is. Dit

verzorgingshuis weghalen, betekent een grote schade voor de gemeenschap. Een

gecoördineerde aanpak voorkomt onnodige schade. Dit is niet alleen een voordeel voor de

betrokken partijen, maar bespaart ook AWBZ- en Wmo-kosten. Niemand is immers gebaat bij

ouderen die in groten getale moeten verhuizen, voorzieningen die omvallen en juridische

conflicten die gaan ontstaan.

Lees een interview hierover met Harry Rietveld, directeur-bestuurder SOR op de website van het Kenniscentrum >> Ouderenhuisvester SOR maakt zich sterk voor een gezamenlijk plan voor een rationele

afweging over wat met verzorgingshuizen gaat gebeuren. SOR verwacht dat er in de

Rotterdamse omgeving een aanzienlijke hoeveelheid eenheden uit de markt moet worden

genomen. Maar als meerdere partijen meedoen, is het mogelijk om een oplossing te vinden in

het onderling schuiven met functies. Door de bundeling van veel locaties in één plan kunnen de

beste panden worden gehandhaafd voor de woningmarkt. Veel minder bewoners hoeven dan

gedwongen te verhuizen. Dat plan vergt medewerking van de gemeente en het rijk om de

kosten overzienbaar te maken.

Het OBG loopt tegen een andere rol van de gemeente aan. OBG heeft te maken met

nabijgelegen welzijnsvoorzieningen waar de gemeente een nultarief hanteert voor

maatschappelijke organisaties en verenigingen. Het OBG ervaart dit als oneerlijke concurrentie

en is hierover in gesprek met de gemeente.

Keuken en restaurant

Zonder gemeentelijke bijdrage is een keuken en restaurant vrijwel niet te exploiteren.

Hulpmiddel voor succesvol ondernemen in wijkrestaurants op site van het Kenniscentrum >>

Page 13: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Een regenereerkeuken kan nog, een grootkeuken niet. Er

zijn goede redenen om met de gemeente in gesprek te

komen over een bijdrage. De huidige wijkrestaurants en

lunchcafés in wijkservicepunten functioneerden vaak op

basis van een AWBZ-bekostigde keukenvoorziening. Dat

verandert nu.

Een keuken en restaurant zijn haalbaar als er voldoende

omzet is. De grote complexen, met een mix van allerlei

woonvormen en een goede uitstraling, kunnen wel een

restaurantvoorziening dragen. In die omstandigheden wil

een cateraar ook nog wel instappen. Diafaan heeft

bijvoorbeeld de maaltijdvoorziening uitbesteed.

Azora kiest ervoor om op haar locaties een restaurant te

blijven bieden. Zij is ervan overtuigd dat een modern

geoutilleerd woonzorgcentrum de toekomst heeft.

Kenmerkend is een mix van woonvormen met

bijpassende zorginfrastructuur. Het restaurant is in eigen beheer om meer controle te kunnen

houden op de uitstraling en de bedrijfsvoering. Het is tenslotte een van de visitekaartjes van

zo’n complex. Azora heeft haar personeel daarom bijgeschoold in goed gastheer- en

gastvrouwschap.

Het OBG heeft een andere keuze gemaakt. Conform het principe van scheiden van wonen en

zorg zijn de bewoners vrij om zelf te kiezen hoe ze hun maaltijd nuttigen. Er lopen in de

wooncomplexen verschillende cateraars rond die maaltijden afleveren. Ook heeft een cateraar

het restaurantgedeelte overgenomen.

Verhuren

Het OBG heeft niet alleen het restaurantgedeelte uitbesteed. Onder andere heeft ze Buurtzorg

binnengehaald. Die huurt ruimte en samen wordt gewerkt aan de complexere zorg.

Lees het artikel ‘Buurtzorg vol vertrouwen over hervorming AWBZ’ op de website van het

Kenniscentrum >>

Het OBG verhuurt ruimten permanent (aan kapper, cateraar etc.), maar ook incidenteel aan

een bewoner die bijvoorbeeld een feestje wil houden. Strategie van het OBG is om de overhead

zo laag mogelijk te houden, het voorzieningenniveau wel op peil te houden en daartoe zoveel

mogelijk uit te besteden en te verhuren. Waar het OBG vooral kiest voor permanente verhuur

waar dat kan (zodat de ruimte volledig en permanent ter beschikking staat aan de huurder),

kiest Azora vooral voor incidentele verhuur aan verenigingen e.d. zodat de ruimten op andere

momenten beschikbaar blijven voor de doelgroep.

Page 14: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Zelfbeheer

Zorgorganisaties hebben beperkte ervaring met (bewoners)zelfbeheer. Een bekend voorbeeld

van zelfbeheer is het winkeltje in de complexen dat vaak wordt gerund door vrijwilligers. De

lokale supermarkt verzorgt de levering. Gevraagd naar zelfbeheer in het restaurant of de was-

en linnenservice geven de meeste organisaties aan daar wel open voor te staan, maar concrete

initiatieven zijn zeldzaam. Natuurlijk kent elke organisatie al wel de vrijwilligers die in de

recreatiezaal de koffie verzorgen.

Diafaan biedt de algemene ruimten kosteloos aan de gemeenschap aan. Verenigingen en

anderen kunnen hier hun activiteiten organiseren. Diafaan vraagt wel een tegenprestatie: iets

doen voor de bewoners. Dit is in de praktijk nog niet zo eenvoudig; de kaartclub wil eigenlijk

alleen maar kaarten, en heeft geen andere doelstelling.

Het OBG heeft meedoen nadrukkelijk in haar missie staan. Op de website is net zoveel

aandacht voor zorgverlening als voor de ontmoeting. Mensen worden aangemoedigd om zelf

activiteiten te organiseren of een ruimte te huren voor een activiteit of feestje.

Linda Sanders en Henk Nouws, Oktober 2013

Fotografie: Linda Sanders. De foto’s zijn genomen in verschillende verzorgingshuizen, niet alleen op de locaties van de

geïnterviewde zorgorganisaties.

Page 15: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

3. Scheiden wonen en zorg en

woonruimteverdeling

Het was nooit een probleem; de klant kwam vanzelf. Het verzorgingshuis was wellicht geen

aanlokkelijk vooruitzicht, maar wel een dankbaar alternatief als thuis wonen niet meer ging.

Inschrijven op de wachtlijst, ook als de benodigde indicatie nog niet is verkregen, is echter niet

langer vanzelfsprekend. Door het scheiden van wonen en zorg veranderen verzorgingshuizen

naar te huren (on)zelfstandige appartementen waar men diensten en zorg kan afnemen. Om

bewoners te werven is goede marketing noodzakelijk. Dit artikel gaat over woonruimteverdeling

die ervoor zorgt dat de (zorg)woningen bij de juiste klanten onder de aandacht komen.

Woonruimteverdeelsysteem of eigen PR?

Vrijwel elke regio in Nederland kent een

systeem voor woonruimteverdeling van

sociale huurwoningen. Via dit systeem

wordt ruchtbaarheid gegeven aan

vrijkomende huurwoningen. Ook zijn

dan afspraken gemaakt over wie als

eerste in aanmerking komt voor een

woning. Corporaties doen altijd mee,

maar zorgorganisaties maken eigen

keuzes over deelname. Zij kunnen hun

aanleunwoningen aanbieden via het woonruimteverdeelsysteem of zelf een wachtlijst

hanteren. Corporaties maken meestal aanvullende afspraken over de eigen aanleunwoningen

die zijn ondergebracht in het regionale verdeelsysteem.

Worden de verzorgingseenheden, die nu te huur zijn als woonzorgappartementen, onderdeel van de regionale woonruimteverdeling? Voor veel (voormalige) verzorgingshuiseenheden is nog geen keuze gemaakt. Corporatie Woonzorg Nederland stelt vast dat zorgorganisaties nog niet zover zijn en krijgt er geen vragen over. Zorgaanbieder Diafaan heeft al wel beslist over de woonruimteverdeling. In haar toekomstplannen wordt in de (gemengde) complexen onderscheid gemaakt tussen zorgwoningen en zelfstandige woningen. De zorgwoningen verhuurt Diafaan zelf. De zelfstandige woningen brengt Diafaan onder in de regionale woonruimteverdeelsystematiek “Entree”. Entree onderscheidt ‘indicatiewoningen’; dat zijn levensloopgeschikte of rolstoeltoegankelijke woningen waarvoor de gemeente een indicatie afgeeft. De zorgwoningen vallen hier buiten en daarvoor wordt verwezen naar de woningcorporatie of zorgorganisatie.

Page 16: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Zorgaanbieders Sutfene en Azora hebben nog niet besloten over deelname aan de regionale woonruimteverdeling. Sutfene maakt eerst nog nadere afspraken met de corporaties. Azora wacht eerst af hoe de verhuur verloopt die in september 2013 is gestart. In Rotterdam doen verzorgingshuizen niet mee in het woonruimteverdeelsysteem. Als seniorenhuisvester SOR in Rotterdam een verzorgingshuis omzet naar gewoon wonen voor ouderen, dan krijgen de eenheden wel een plek in het woonruimteverdeelsysteem. Blijft de zorgorganisatie exploiteren en is deze verantwoordelijk voor de individuele verhuur, dan laat SOR het aan de zorgaanbieder over om hierover een besluit te nemen.

Speciale afspraken

Het opnemen van voormalige verzorgingseenheden in het regionale

woonruimteverdeelsysteem vergt soms wijzigingen. De meeste systemen kennen wel een

aparte categorie “ouderenwoningen”, “mivawoningen” (mindervaliden) of

“indicatiewoningen” (voorbeeld Entree). Voor dergelijke woningen geldt dan bijvoorbeeld dat

ze beschikbaar zijn voor woningzoekenden vanaf 55 jaar en met voorrang worden toegewezen

aan mensen met een indicatie. Maar voor de doelgroep die voorheen naar het verzorgingshuis

ging, zullen aanvullende afspraken nodig zijn die de zwaarte van de indicatie laten meewegen in

de voorrangsregels.

In onderzoek uit 2009 werd geconstateerd dat nergens het (ideale) systeem operationeel is

waarin transparantie van het systeem is gekoppeld aan maatwerk voor de doelgroep

zorgvragers. Waarschijnlijk is zo’n systeem nog steeds niet ontwikkeld, maar KCWZ verneemt

graag nieuwe ontwikkelingen.

Page 17: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Funda voor zorgwoningen

Sinds kort bestaat er een soort Funda voor zorgwoningen; Woonz.nl. Ook Zorgwoning.nl biedt

zich aan als specialist op het gebied van verhuur van woningen met zorg. Waar regionale

woonruimteverdeelsystemen gaan over sociale huurwoningen (tot 681 euro huur), Funda een

zoeksysteem is voor koopwoningen, zijn Woonz en Zorgwoning online zoeksystemen voor

zorgwoningen. AWBZ-zorgwoningen, serviceflats en andere woonvormen met service- en

zorgmogelijkheden kunnen hier worden geplaatst. Op deze manier komt het aanbod van

zorgwoningen onder de aandacht van senioren en familieleden. De systemen zijn in de

opbouwfase en moeten verder gevuld worden. Het is een interessant medium om de

potentiële klantengroep voor zorgwoningen te vergroten. Organisaties als Vestia, Ymere,

Vierstroom, Sutfene en Woonzorg Nederland hebben een deel van hun bezit geplaatst op deze

sites.

PR

Lang niet elke senior of familielid weet dat verzorgingshuizen straks bijna niet meer bestaan en

veranderd zijn in (on-)zelfstandige woonzorgappartementen of verpleeghuiszorg. Het zal nog

wel even duren voordat deze zorgwoningen net zo’n bekend begrip zijn geworden als

aanleunwoningen, verzorgingshuis of serviceflat. Het is aan de aanbieders van

(on-)zelfstandige eenheden in de voormalige verzorgingshuizen om bekendheid te geven aan

de veranderingen. Ouderen (en hun familie) moeten weten dat ze wellicht nog steeds in het

verzorgingshuis terecht kunnen, maar dan onder andere condities. Naast deelname aan online-

Woonruimteverdeling zorgwoningen

Bron: Puttens Weekblad

11 jul 2012 PUTTEN - Het college van b en w heeft ingestemd met de spelregels betreffende de toewijzing van zorgwoningen. Het cliëntenservicebureau dient dan wel ieder jaar een verslag te overleggen over de verdeling van de zorgwoningen in Putten. Vertegenwoordigers van Woningstichting Putten, Zorggroep Noord-West Veluwe en de gemeente hebben met elkaar over de verdeling van de woningen gesproken. Onder zorgwoningen wordt verstaan: ‘nultredenwoningen die liggen in de onmiddellijke nabijheid van een zorgcentrum’. Een van de conclusies was dat de zorgwoningen niet allemaal conform de ‘reguliere woonruimteverdeling’ toe te wijzen zijn. Dit omdat bijvoorbeeld mensen met een lagere zorgindicatie door wijzigingen in de zorgfinanciering niet meer in een instelling worden opgenomen. Voor sommige mensen is zelfstandig wonen zonder de nabijheid van voorzieningen geen optie. Het emotionele effect van beschutting, veiligheid en contactmomenten moet volgens de partijen ook niet worden onderschat. Voor het welzijn van een grote groep ouderen is dit heel belangrijk. Woningen bij Elim en De Schauw aan de westkant van de Engweg worden toegewezen via de wachtlijst van het cliëntenservicebureau van de Zorggroep Noord-West Veluwe. Als die er niet zijn worden de woningen toegewezen via de reguliere woonruimte verdeling, dat wil zeggen, er komt een advertentie en er kan gereageerd worden op grond van woon- en inschrijfduur. Alleen mensen met een AWBZ-indicatie of een WMO-verhuisindicatie komen voor deze woningen in aanmerking.

Page 18: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Azora verhuurt lege kamers zorgcentra

TERBORG - Zorginstelling Azora gaat leegstaande appartementen en kamers in verzorgingshuizen verhuren aan hulpbehoevende ouderen die nog zelfstandig thuis wonen. Zo wil Azora leegstand van de zorgcentra tegengaan.

Zoals de meeste verzorgingshuizen kampt ook Azora met leegstand doordat mensen met een lichte zorgindicatie sinds begin dit jaar niet meer in aanmerking komen voor een plaats in het verzorgingshuis.

Langer thuis

Daarom moeten hulpbehoevende ouderen langer thuis blijven wonen, met hulp van mantelzorgers, thuiszorg, buren en vrijwilligers.

Azora denkt een tussenvorm gevonden te hebben, waarbij ouderen een appartement in het zorgcentrum kunnen huren. Daar kunnen ze zelf bepalen of en zo ja welke aanvullende diensten ze tegen betaling afnemen, zoals maaltijden, schoonmaak of alarmering.

Bron: De Gelderlander (28 augustus 2013)

zoeksystemen en/of het regionaal woonruimteverdeelsysteem, verdient het aanbeveling nieuw

foldermateriaal te maken en teksten op websites te herschrijven. Kortom, er is aandacht nodig

voor promotie en reclame.

Zorgorganisatie Azora, dat vanaf september een groot deel van haar appartementen verhuurt,

heeft daarom een interne PR-commissie in het leven geroepen die bekijkt hoe de

appartementen bekendheid kunnen krijgen. Publicaties in de lokale pers kunnen bijdragen aan

de bekendheid en zijn tevens een handige vorm van free publicity.

Linda Sanders en Henk Nouws

Oktober 2013

Page 19: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

4. De pijn verdelen: samenwerken bij

scheiden van wonen en zorg

Het vraagstuk van extramuralisatie is te groot voor de individuele zorgaanbieder of corporatie.

Volgens de personen in dit artikel maakt samenwerking het verschil tussen slagen en mislukken.

Samenwerking tussen zorgaanbieders en woningcorporaties bij het scheiden van wonen en zorg

heeft strategische en maatschappelijke voordelen. Maar het is ingewikkeld om samen te werken

in een omgeving van conflicterende belangen, complexiteit en beheers problemen. Toch zijn er

voorbeelden van geslaagde samenwerkingsverbanden en er zijn aanknopingspunten om aan de

slag te gaan.

Belang van samenwerking

Zorgaanbieders en

woningcorporaties krijgen het zwaar

voor hun kiezen met de

veranderingen die gaande zijn. De

overheid trekt zich terug,

maatschappelijke bekostiging staat

onder druk. Aanbodgerichte

financiële regelingen worden

afgeschaft, waardoor hogere prijzen

doorberekend worden aan de burger.

Persoonsgerichte subsidies worden

verlaagd en eigen risico’s verhoogd, wat de bestedingsruimte van burgers aantast. Dit kan

alleen maar een terugloop van het beroep op voorzieningen tot gevolg hebben en

woningcorporaties en zorgaanbieders staan voor de uitdaging het overaanbod te saneren.

Woningcorporaties en zorgaanbieders die willen samenwerken bij de exploitatie van

verzorgingshuizen lopen tegen verschillende netelige kwesties aan. Om te beginnen geldt het

oude vastgoed verdienmodel niet meer. Stefan Kusters, beleidsmedewerker strategisch

voorraadbeheer bij ouderenhuisvester SOR: “Voorheen was zorgvastgoed goed voor hoge

rendementen en lage risico's. Dat is niet meer. De huidige rendementen zijn nog hoog, maar de

risico's op leegstand zijn hoog en de nieuw te verwachten rendementen zijn veel lager”.

Page 20: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Daar komt bij dat de marktwaarde van locaties voor maatschappelijk vastgoed daalt door het

overaanbod en de bestemmingsbeperkingen, wat de loan-to-value ratio bij de banken onder

druk kan zetten.

De vraag is hoe organisaties deze pijn gaan delen. De inkomsten van de een zijn immers de

kosten van de ander. Corporatiebestuurder Jan Peters van Laris: “Dit is een korte termijn

strategie die op de lange termijn niet werkt”. Maar het is wel de reden waarom veel

zorgaanbieders en woningcorporaties op dit moment lijnrecht tegenover elkaar staan. Vaak

hoor je zorgaanbieders zeggen: “De woningcorporatie snapt het probleem niet; de collectieve

huurcontracten zijn wurgcontracten”. En woningaanbieders: “De zorgorganisatie is niet

betrouwbaar; zij trekken zich terug en wij blijven achter met onze kapitaalsinvestering”.

Deze kosten en problemen zijn te groot voor de individuele zorgaanbieder of woningcorporatie.

De pijn verdelen in onderlinge samenwerking kan voor beide de beste strategie zijn om te

overleven. Handelen is beter dan afwachten. Stefan Kusters: “De partijen die zorgvastgoed

hebben, zijn afwachtend. Zij rekenen er op dat anderen de klappen krijgen en zij zelf niet”.

Volgens hem gaat de leegstand snel oplopen. “Een verzorgingshuis loopt in drie jaar leeg,

partijen gaan omvallen en je krijgt een onderlinge juridisering.”

Het nut van samenwerken

Samenwerking kan allereerst een maatschappelijk doel dienen. Bijvoorbeeld ervoor zorgen dat

de beste oplossing voor zorgbehoevende ouderen beschikbaar komt, waarbij wonen en zorg

dus zo goed mogelijk op elkaar aansluiten. Zorgaanbieder Diafaan en woningcorporatie Laris

handelen vanuit deze gezamenlijke maatschappelijke opdracht.

Samenwerking kan daarnaast voorkomen dat er de komende jaren maatschappelijk kapitaal

(huisvesting en werknemers) verloren gaat in wijken en woonkernen waar verder geen

voorzieningen voor ouderen aanwezig zijn. SOR wil een maatschappelijk ongewenste ‘wilde’

sanering voorkomen.

Tot slot dient samenwerking ook strategische doelen. Laris en Diafaan richten zich al tien jaar

samen op het lange termijn klantbelang, de werkelijke markt. Dat maakt hen, volgens eigen

zeggen, minder kwetsbaar voor het veranderende overheidsbeleid.

“De markt voor wonen met zorg zal krimpen”, verwachten velen. Niet iedereen ziet dat zo: “De

vergrijzing en het terugtrekken van de overheid zullen er juist toe leiden dat meer burgers hun

toevlucht zoeken tot wonen met zorg”. Wie er ook gelijk heeft, in beide situaties zou het goed

zijn wanneer woningcorporaties en zorgaanbieders vanuit een gezamenlijke visie op de

marktontwikkelingen handelen en gelijke beelden hebben bij vragen als: Is verhuizen populair

bij ouderen? Zijn juist de hogere inkomens op zoek naar wonen met zorg? Kunnen er hogere

huren worden gevraagd?

Page 21: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Voorbeelden van samenwerking

tussen corporatie en zorgaanbieder

Woningcorporatie en zorgaanbieder spreken af elkaars preferred partner te zijn. Dat hoeft niet te betekenen dat ze geen zaken meer kunnen doen met andere partijen. Laris en Diafaan doen ook gewoon zaken met andere zorgaanbieders c.q. woningcorporaties.

De zorgaanbieder besteedt de verhuur van scheiden wonen en zorg uit. Minder vergaand is kennisuitwisseling: Azora, een zorgaanbieder die al is overgegaan op het verhuren van zorgappartementen, kiest ervoor zelf deze verhuur te doen en maakt daarbij gebruik van de expertise van woningcorporatie Wonion. Zie voor meer informatie hierover het artikel ‘Verhuur in het verzorgingshuis, hoe gaat het in zijn werk?’ op de site van het Kenniscentrum

Zorgaanbieders en woningcorporaties hebben een overlap aan facilitaire diensten. Breng deze bij elkaar onder, bijvoorbeeld de meer sociale taken bij de zorgaanbieder, de meer technische taken bij de woningcorporatie. Laris en Diafaan denken momenteel na over een grotere rol van de woningcorporatie bij de facilitaire dienstverlening van de zorgaanbieder.

Gezamenlijk extern beleid voeren: zorgaanbieder en corporatie trekken gezamenlijk op richting gemeenschap, gemeente en regio.

Bij scheiden van wonen en zorg gebruiken zorgaanbieder en corporatie de regionale woonruimteverdeling. Zo nodig zetten zij samen de schouders eronder om het woonruimteverdeelsysteem sensitiever te maken voor specifieke doelgroepen die persoonlijke begeleiding nodig hebben bij het vinden van de weg. SOR wil haar verzorgingshuizen, die worden omgezet naar scheiden wonen en zorg, onderbrengen in het regionale woonruimteverdeelsysteem. Meer informatie hierover vindt u in het derde artikel in deze KCWZ-serie, genaamd: ‘Marketing van het verzorgingshuis’

Koppelen, binnen de toegestane mogelijkheden, van het zorgcontract aan het huurcontract. Alles hierover vindt u in het artikel ‘Koppelbeding_wonen_en_zorg’ op de site van het Kenniscentrum Als een woningcorporatie en zorgaanbieder elkaar en de klant op deze manier binden, dan hebben beide partijen leveringsplicht, wat bij faillissement van een van de partijen gaat spelen. Stefan Kusters van ouderenhuisvester SOR: “Bij faillissement van de zorgaanbieder gaat het contract over op de woningcorporatie. Dan wil deze laatste wel iets te zeggen hebben over wat er in het contract staat.”

Knelpunten

Met het groeien van de afstand tussen overheid en publieke dienstverlening is het

overzichtelijke landschap van de naoorlogse periode – toen het Rijk nog beleid en financiering

Page 22: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

regelde en kleine publieke organisaties dit uitvoerden – veranderd in een ingewikkeld

landschap met bedrijfsmatige prikkels en omvangrijke en complexe publieke doelstellingen. In

dit systeem stuurt de overheid vanuit een relatief korte termijn perspectief. Zorgaanbieders en

woningcorporaties daarentegen zijn een lange termijn commitment aangegaan naar hun

kapitaalsverschaffers en medewerkers.

Zorg en vastgoed delen de noodzaak

om een lange termijn strategie te

hanteren op basis waarvan

organisaties worden opgebouwd en

producten worden ontwikkeld.

Bij discussies over dit thema valt vaak

te beluisteren dat de

kapitaalsintensieve corporatiesector

een lange termijn perspectief

hanteert, terwijl de arbeidsintensieve

zorgsector een korte

termijnperspectief hanteert. Daarom

zou het moeilijk zijn om tot een

evenwichtige afstemming van elkaars

belangen te komen.

Maar is dat werkelijk zo? Een

zorgaanbieder bouwt jarenlang aan

organisatie, kennis, werkwijzen,

personeelsformatie: een kostbare

investering die zich alleen over een

langere periode terugverdient.

Omgekeerd kan een vastgoedinvesteerder die vrij van handelen is – dat zijn woningcorporaties

natuurlijk niet – in korte periodes vastgoedposities opbouwen en van de hand doen. De realiteit

is dat zowel woningcorporaties als zorgaanbieders een lange termijn perspectief hanteren.

Korte termijn versus lange termijn lijkt een spagaat binnen het publieke bestel. Want de

overheid wil snel schakelen en de publieke organisaties hebben investeringen gedaan in

kapitaal en menskracht die nog niet zijn terugverdiend. Vanuit dit lange termijn belang, en in

reactie op het korte termijn beleid van de overheid, zouden zorgaanbieders en

woningcorporaties met elkaar moeten samenwerken. Sommigen drukken het plastischer uit: ‘je

niet tegen elkaar laten uitspelen’. Samen optrekken betekent duidelijk maken dat lange

termijnvisies en -investeringen nodig zijn om lokale gemeenschappen te kunnen bedienen.

Het vertrouwen dat nodig is om kosten en problemen evenwichtig te verdelen, is niet

vanzelfsprekend. De zakelijkheid die de afgelopen twee decennia zijn intrede heeft gedaan in

het publieke domein prikkelt niet tot transparantie over en weer. De onderlinge

Page 23: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

verstandhouding blijft veelal beperkt tot het contractuele koppelvlak; beter je niet bemoeien

met de zaken van een ander en dus deelgenoot worden van zijn problemen. Wil de pijn echt

verdeeld kunnen worden, dan vraagt dat van organisaties om de wil op te brengen om elkaar te

begrijpen en het vertrouwen te bezitten om openheid van zaken te geven.

SOR vraagt transparantie en vertrouwen van de zorgaanbieders, openheid van zaken: hoe staan

jullie er voor, wie zijn jullie cliënten, welke zorgzwaarte? SOR wil de eigen business case kunnen

maken vanuit de visie van de zorgaanbieder en zich verdiepen in het bedrijfsmodel van de

zorgaanbieder en investeren in begrip.

Samenwerking is niet een speeltje van bestuurders. Is de samenwerking tussen een

woningcorporatie en een zorgaanbieder serieus, dan zullen de medewerkers van beide

organisaties zich kennis en opvattingen van zowel de ‘harde’ als de ‘zachte’ kant eigen willen

maken. Samenwerking maakt deel uit van de genen.

Samenwerken in de praktijk

“Onze lange termijn strategie is om de klant te bedienen met een gezamenlijk product. De klant

zoekt een integraal antwoord, wonen én zorg. Als aanbieders moet je dit antwoord niet uit

elkaar trekken, maar combineren.” Aan het woord is Jan Peters, bestuurder van

woningcorporatie Laris. Will ten Westeneind, bestuurder van zorgaanbieder Diafaan, is het met

hem eens: hij en Peters verkondigen hun gezamenlijke visie al een decennium lang. Laris en

Diafaan zijn twee handen op één buik, een voorbeeld van een bilaterale, strategische

samenwerking.

De 9 tips van Laris en Diafaan

Stel de klant centraal, die zoekt één oplossing en samen ben je die ene oplossing.

Kijk naar de lange termijn.

Definieer elkaars rollen precies.

Als er een overlap is in rollen, bijvoorbeeld in dienstverlening, herschik de taken.

Wees bereid om van elkaar te leren. Wat drijft de ander?

Ken elkaars belangen, risico's en mogelijkheden. Trek daar samen in op.

Streef naar een hoog serviceniveau. Alle locaties 5 sterren!

Werk strategisch samen.

Sluit samen aan bij de gemeenten. Zij zijn het die straks iedere dag geconfronteerd gaan worden met de probleemsituaties van hun burgers.

Dankzij jarenlang bewust beleid beschikken Laris en Diafaam over goedkope woningen op

goede locaties in de dorpen en wijken waar daar vraag naar is. Dit aanbod doet het goed. Will

ten Westeneind: “Bij nieuwbouw is de prijsstelling zo gekozen dat een gezonde huurexploitatie

mogelijk is, ook al is de exploitatie in aanvang onder de AWBZ geschoven. Een aantal gebouwen

Page 24: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

heeft zeer gemengde functies, waardoor wonen en zorg flexibel kan worden ingevuld.

Meulenvelden in Didam is een goed voorbeeld”.

Meer informatie hierover vindt u op de Laris-site bij ‘Meulenvelden’.

Jan Peters voegt toe: “We hebben niet meegedaan aan de trend van alsmaar groter. Een maat

van 65-70 m² is voldoende. Deze appartementen zijn betaalbaar en exploiteerbaar als sociale

huur”. Laris en Diafaan hebben ook geluk gehad: zij hebben de afgelopen jaren veel ontwikkeld,

voor goede prijzen, op goede locaties en zij bezitten nauwelijks verouderd vastgoed. De zorg

brengen zij flexibel onder op meerdere locaties.

In Rotterdam en omstreken streeft SOR naar een regionale strategische samenwerking tussen

de belangrijkste aanbieders van wonen en zorg. Stefan Kusters, beleidsmedewerker strategisch

voorraadbeheer: “Er dreigt een overschot aan ouderenwoningen als alle verzorgingshuizen

scheiden wonen en zorg toepassen. Het gezamenlijke plan is om een afweging te maken welke

panden uit de markt moeten worden genomen. Dit kan door bestaande verzorgingshuizen om

te bouwen naar zelfstandige woningen of te slopen. Het is zaak kwaliteit te behouden voor de

toekomst. Enerzijds moet er worden afgeboekt, anderzijds moet er investeringsruimte ontstaan

om de geplande ombouw te laten plaatsvinden”. SOR hoopt dat de overheden het belang zien

om financieel bij te dragen.

Strategische samenwerking in de regio Rotterdam

Het ‘schuifplan’ is een afweging over welke woonzorgpanden – het gaat om 1.500 tot 1.800 wooneenheden - uit de markt moeten worden genomen.

Probleem is dat huizen dreigen te verdwijnen op plekken waar zij juist hard nodig zijn; goede locaties worden afgebroken terwijl zij op langere termijn nodig zijn voor de zware intensieve verblijfszorg.

De afwegingen in het schuifplan zijn: iedere woonkern een huis; markt niet overladen met goedkope woningen; handelen vanuit maatschappelijk belang.

Door de bundeling van veel locaties in één plan kunnen de beste panden worden gehandhaafd voor de woningmarkt. Andere panden blijven een intramurale bestemming hebben en er kan onderling worden geschoven met functies. Huidige bewoners hoeven niet gedwongen te verhuizen.

De samenwerking moet resulteren in een gezamenlijk huisvestingsplan en business case. Op basis daarvan moet de pijn worden verdeeld en functies gespreid. Dit moet voor beide partijen interessant zijn. Het vergt vertrouwen.

Het voordeel is dat een onbeheerste ontwikkeling wordt gestopt en onnodige schade wordt voorkomen. De oogst is een zachte landing. Niet alleen een voordeel voor de aanbieders, maar ook voor de AWBZ en de gemeenten want zij draaien op voor de kosten van een harde landing, financieel én maatschappelijk: ouderen die moeten verhuizen, voorzieningen die omvallen, juridische conflicten die ontstaan, gemeenschappen die goede locaties verliezen. Het voordeel is te kapitaliseren. Om de investeringen die hiervoor nodig zijn naar voren te kunnen halen, willen samenwerkende partijen, het Rijk en de gemeenten vragen om een financiële bijdrage. De totale kosten over een langere periode kunnen daardoor lager zijn dan bij een ongecontroleerde sanering.

Page 25: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Diafaan en Laris hebben in zekere zin makkelijk praten: ze hebben al jaren een

gemeenschappelijk doel en strategie. Maar zij benadrukken dat het nooit te laat is: “Als het

gaat om de problemen van individuele locaties, dan zijn er meerdere wegen die naar Rome

leiden”. Detail: Diafaan heeft kort geleden de huur van een Laris pand opgezegd, in onderling

overleg. In plaats van verzorgingshuiseenheden zijn het nu seniorenwoningen. Het kan dus.

Linda Sanders en Henk Nouws

Oktober 2013

Fotografie: Linda Sanders. De foto’s zijn genomen in verschillende verzorgingshuizen, niet alleen op de locaties van de geïnterviewde

zorgorganisaties.

Page 26: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

5. Meeliften op bestaande huizen: een

betaalbaar full-service arrangement bij

scheiden wonen en zorg

Dienstverlening nieuwe stijl

De transformatie van verzorgingshuizen naar scheiden wonen

en zorg is meer dan een administratieve verandering. De kosten

van wonen en verblijf in het verzorgingshuis worden straks

volledig in rekening gebracht en de cliënt zal dit niet altijd

kunnen of willen betalen.

Het knelpunt is niet alleen de hoogte van de huur, maar vooral

de prijs van de dienstverlening. Dit artikel gaat over deze

dienstverlening, die niet langer vergoed zal worden uit de AWBZ (de “verblijfscomponent”)

en over de vraag hoe deze betaalbaar en aantrekkelijk gemaakt kan worden. Er worden

verschillende oplossingen gegeven, onderbouwd met rekenvoorbeelden.

Kloof tussen kosten en kwaliteit

Voor ouderen is het verzorgingshuis oude stijl aantrekkelijk vanwege het full-service concept. Er zijn geen zorgen over de prijs, want deze is voor rekening van de AWBZ. De meeste mensen hebben geen idee wat een maand verzorgingshuis kost. Die rekening krijgen zij onder ogen bij het scheiden van wonen en zorg en de meesten zullen schrikken van een nota van tweeduizend euro per maand voor wonen en diensten. De prijs kan omlaag als we het full-service concept loslaten en maatwerk leveren. Maar dan zullen ouderen zich afvragen wat nog de meerwaarde is en blijven zij thuis wonen. Een hele klus dus om binnen de muren van het oude verzorgingshuis, en al zijn historische balast, een kostendekkend concept neer te zetten dat meerwaarde heeft. De kloof tussen kosten en kwaliteit is groot. De omzet zal hoe dan ook fors dalen, het aantal gegadigden zal ook afnemen. Misschien gaan organisaties zich afvragen wat ze eigenlijk nog te zoeken hebben in deze “markt”, temeer daar ze het risico lopen het contract voor huishoudelijke zorg en inkoop

Het verzorgingshuis zit dus klem: de kosten moeten omlaag anders is

het onbetaalbaar, maar niet ten koste van de service, want dan wil

niemand er wonen.

Page 27: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

van persoonlijke verzorging te missen. Diensten uitbesteed, zorg naar de concurrent, vastgoed verliesgevend … geen prettig vooruitzicht.! Is het dan maar het beste om wonen met zorg nieuwe stijl over te laten aan de markt? Of is hier een maatschappelijke rol weggelegd voor zorgaanbieders, woningcorporaties en overheden? Het laatste, er ligt een maatschappelijke opdracht, want er zijn ouderen die niet zelfstandig thuis kunnen wonen en geen geld hebben voor een particuliere voorziening. De eerste zorgaanbieders hebben hun nek al uitgestoken: “tot en met ZZP 3 kan het concept scheiden van wonen en zorg in veel gevallen prima in de behoeften van cliënten voorzien”, vindt Hans Metzemaekers, bestuurder van Azora. Azora biedt in al haar panden de mogelijkheid van scheiden wonen en zorg. Verderop in dit artikel laten we zien wat een klant bij Azora betaalt.

Het kan

Er zijn scenario’s denkbaar om het geschetste probleem te ondervangen. Die scenario’s –

meeliften of flexibiliseren – worden zodadelijk uitgewerkt. Bij het uitwerken van deze scenario’s

zitten we vast aan de nadelen van bestaande gebouwen, hebben we rekening te houden met

de financiële beperkingen van de klant en heeft de klant het laatste woord of het aanbod het

geld wel waard is.

De klant wil een totaalpakket, zorg én wonen én dienstverlening. Het is daarom onjuist de

transformatie van de verzorgingshuizen te versmallen tot een vastgoedprobleem. Voor een

totaalpakket van wonen, zorg en dienstverlening dat betaalbaar is voor de laagste inkomens

moet de kostenstructuur van het verzorgingshuis onder het mes.

Het bestaande verzorgingshuis is geen erg handig gebouw. Van ontmoetingsruimten,

restaurant en activiteitenruimten kan nog worden gezegd dat zij een functie hebben voor de

bewoners. Zij kunnen doorberekend worden in de dienstverlening. Brede gangen,

behandelruimten, opbergruimten, personeelsruimten, kantoren enzovoorts zitten het

verzorgingshuis nieuwe stijl in de weg. Bewoners gaan de vergaderingen van de organisatie niet

uit eigen zak betalen.

Full-service of maatwerk

Het huidige verzorgingshuis is een full-serviceconcept en dat maakt het aantrekkelijk voor

ouderen. De kosten van dit pakket zijn helaas te hoog voor de portemonnee van de meeste

ouderen. Kunnen we – bij wijze van gedachtenexperiment – een full-service concept bedenken

dat wel betaald kan worden door mensen met een laag inkomen? Zo ja, dan hebben we goud in

handen.

Zo nee, dan bieden we dus maatwerk en zullen we ons moeten gaan inleven in de retail markt.

Maatwerk betekent dat de klant niet bereid is te betalen voor een ander en productprijzen

vergelijkt met commerciële diensten die op iedere straathoek verkrijgbaar zijn. Kunnen we de

klant niet behagen, dan blijft hij weg.

Page 28: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Het beleid van de overheid heeft veel invloed op de toekomstige mogelijkheden van het

verzorgingshuis. Houdt de overheid bepaalde collectieve gebouwgebonden verstrekkingen in

stand dan is het verzorgingshuis als “bezoekadres” interessant. Maar de toekomst van het

verzorgingshuis blijft onvoorspelbaar.

Meelift scenario

Een betaalbaar full-service arrangement op basis van scheiden wonen en zorg is haalbaar en

wel in het “meelift scenario”. De essentie is dat een zorgaanbieder een huis in stand houdt voor

intensieve AWBZ zorg en hiervoor een dekkende exploitatiebegroting opstelt. Dit huis biedt

vervolgens een aantal plaatsen scheiden wonen en zorg aan waarbij de exploitatie gedekt is uit

de extra marge.

Het full-service arrangement lift dus mee op de intramurale exploitatie. De exploitatiebegroting

van het huis wordt losgekoppeld van die van scheiden wonen en zorg. Kosten en uitgaven zijn

transparant en het risico calculeerbaar.

Zolang het aantal plaatsen scheiden wonen en zorg beperkt blijft, is de exploitatie houdbaar.

Wordt dit aantal te groot, dan zakt de reguliere exploitatie door de bodem. Een goedkoop

maatwerk arrangement is hier ook goed denkbaar. Maaltijden kunnen bijvoorbeeld goedkoop

worden aangeboden. Azora vraagt bij scheiden wonen en zorg 5 euro voor een warme maaltijd.

Dit meelift scenario biedt veel kansen, mits goed uitgewerkt.

De oogst van dit scenario moet vooral gewaardeerd worden op basis van het aantal ouderen

dat er mee geholpen is en niet in termen van omzet. Je moet het als organisatie vooral willen

aanbieden vanuit je maatschappelijke rol.

De meeste verzorgingshuizen die nu starten met scheiden wonen en zorg, doen dit binnen het

meelift scenario: men heeft leegstand en vult die op door appartementen te verhuren in

combinatie met thuiszorg en een basisarrangement aan diensten. “Omdat elke locatie een

mengvorm is van kleinschalig wonen voor PG-cliënten, intramuraal wonen voor de zwaarder

somatische ZZP's en zelfstandig wonen, kunnen de kosten van de zorginfrastructuur ook

gedeeld worden. Anders zou het te kostbaar worden om nog keukens, ontmoetingsruimten en

recepties te handhaven”, aldus Azora. Een slim scenario, want je doet ervaring op, loopt

nauwelijks risico, en in de toekomst kan je altijd nog beslissen om de stekker er uit te trekken.

Azora rekent voor het basis arrangement 150 euro per maand. Daarnaast zijn er de huurkosten,

gebaseerd op het puntenstelsel, en woonservicekosten waaruit de algemene ruimten worden

betaald.

Flexibel scenario

Een tweede scenario is het “flexibele scenario”. Er is geen intramurale basis meer. Het

verzorgingshuis nieuwe stijl biedt alleen scheiden wonen en zorg.

Dit is een lastige opdracht. Om het betaalbaar te maken, zal er fors gekort moeten worden op

de dienstverlening en de algemene kosten. Dan nog zal het prijsplaatje hoog zijn. Ook in dit

Page 29: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

flexibele scenario kunnen we een full-service arrangement en een maatwerk arrangement

aanbieden, maar de kosten van beide liggen boven die van het meelift scenario. Concurrenten

die niet de historische kwaliteiten van het verzorgingshuis hoeven te dragen, staan sterker.

Het flexibele scenario is geen theorie. Het bestaat al. Het Oudburgeren Gasthuis in Nijmegen

weet al tien jaar lang, door slim combineren en voldoende volume, een flexibel concept in de

lucht te houden dat voldoende meerwaarde heeft voor ouderen om daar het eigen huis voor in

te ruilen. Wel zijn de gebouwen moderner en beter geschikt dan traditionele

verzorgingshuizen.

Tips van het Oudburgeren Gasthuis

Hoe maak je scheiden wonen en zorg haalbaar?

Wees voldoende interessant voor de potentiële klant;

Maak de organisatie zo plat en flexibel mogelijk: weinig leidinggevenden en fulltimers;

Probeer extra ruimten te verhuren, zodat de vaste kosten zo laag mogelijk worden;

Breng als vast bestanddeel van huur en koopprijs een algemene

dienstenovereenkomst in rekening, die een bodem legt in de bekostigingsstructuur;

Lever zoveel mogelijk diensten en zorg, ook in de wijk en ook particulier betaald, met

keuzevrijheid;

Zorg voor voldoende schaalgrootte.

Page 30: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Kosten besparen

Het invoeren van scheiden wonen en zorg is een extra reden om allerlei kosten kritisch tegen

het licht te houden. Welke diensten kunnen goedkoper? Welke diensten kunnen worden

afgeschaft? Welke diensten kunnen worden geflexibiliseerd?

Tussen zelf leveren en verwijzen

Voordat we een ronde doen langs verschillende diensten, eerst een vraag: in welke rol ziet u

zichzelf graag? Wilt u zelf diensten leveren en wilt u daar uw facilitaire organisatie voor

inzetten? Of ontmantelt u uw facilitaire organisatie en koopt u alles in bij derden om vervolgens

door te leveren aan uw klanten? Of ziet u uw rol vooral als bemiddelaar en wijst u uw bewoners

de weg waarna zij zelf diensten bij derden inkopen? Ieder van deze werkwijzen heeft zijn eigen

voor- en nadelen. Het totale palet aan diensten waar uw bewoners behoefte aan hebben, kunt

u verdelen over deze drie aanbodstrategieën: “de huishouding besteed ik uit, omdat dit veel

goedkoper is; de maaltijden hou ik in eigen hand, omdat uitbesteden nauwelijks loont en de

kwaliteit bij mij in goede handen is; de linnenverzorging moeten mensen zelf maar regelen,

want dat is stukken goedkoper en prima te regelen”. Met scheiden wonen en zorg bent u veel

vrijer om hier keuzes in te maken dan binnen de AWBZ.

Maaltijden /restaurant

Het outsourcen van de keuken is niet automatisch goedkoper. Een cateraar zal personeel en

inkoop efficiënter managen, maar brengt aan de andere kant wel 20% management fee

inclusief BTW in rekening. Ook de winst in flexibiliteit moet niet worden overdreven. Een

cateraar zal bijna net zo veel moeite hebben om zich staande te houden in een flexibel scenario

als de zorgorganisatie zelf. Azora bijvoorbeeld houdt het restaurant in eigen beheer vanwege

de uitstraling en regiebehoud. Het Oudburgeren Gasthuis lukt het wel: het heeft jaren geleden

al afscheid genomen van de eigen keuken en nu biedt een cateraar enkele dagen in de week

maaltijden aan in het restaurantgedeelte.

Een tweede alternatief is ontkoppeld koken, een manier van koken waarbij het moment van

productie en het moment van uitgifte uit elkaar zijn getrokken. De kosten kunnen iets lager,

omdat de voedselbereiding goedkoper is. De kosten van uitserveren en opruimen blijven. Dit

kan eventueel door vrijwilligers worden gedaan. Er is winst in flexibiliteit en daarom past

ontkoppeld koken goed bij het flexibele scenario.

Meer creatieve oplossingen zijn denkbaar: bewoners en vrijwilligers kunnen eens per week

samen koken, of een bewoner kan mee-eten met een kleinschalige woongroep.

Ontmoeting en Activiteiten

Activiteiten zijn binnen het verzorgingshuis nu al lastig te exploiteren. Omdat de bewoner

nieuwe stijl de activiteiten uit eigen zak zal moeten betalen, is er geen andere weg dan de

kosten nog verder te beperken. De meeste ouderen vinden activiteiten wel belangrijk, maar

willen of kunnen er per maand weinig aan besteden.

Page 31: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Organisaties worstelen hier mee. Azora verhuurt ruimte aan verenigingen, maar niet op

permanente basis. Diafaan biedt de algemene ruimten kosteloos aan de gemeenschap aan om

activiteiten te organiseren. Als tegenprestatie vraagt Diafaan de verenigingen iets terug te doen

voor de bewoners. Dit is in de praktijk niet zo eenvoudig, want de kaartclub wil gewoon

kaarten. Het Oudburgeren Gasthuis verhuurt ruimte aan clubs, maar heeft last van de

concurrentie van de gemeente die ruimten gratis ter beschikking stelt.

Er zijn allerlei ideeën. Bewoners kunnen zelf het beheer doen, bijvoorbeeld. De gemeente krijgt

de regie over de ruimten. Organiseer de vrijwilligers breder dan de eigen zorgorganisatie en

positioneer de ruimte ook voor de hele gemeenschap. Dit is de weg die bijvoorbeeld Diafaan wil

bewandelen. Dit zal geen geld opleveren. Wat het oplevert, is een waardevolle omgeving voor

de bewoners in en rond het huis.

Huishoudelijke ondersteuning

Ouderen die naar een verzorgingshuis gaan, doen dit vaak omdat zij hun huishouden niet meer

kunnen runnen.

Bij scheiden wonen en zorg gaan mensen de huishoudelijke hulp uit eigen zak betalen. Het

goede nieuws is dat de kosten voor de huishoudelijke ondersteuning omlaag kunnen. Belopen

de kosten in het traditionele verzorgingshuis makkelijk 250 euro per persoon per maand, een

schoonmaakbedrijf zal een offerte kunnen uitbrengen vanaf 90 euro per maand en hoeft ook

geen BTW in rekening te brengen omdat de werkzaamheden zorggerelateerd zijn. De

schoonmaker is dan maar één uur per week op het appartement. De verzorgende die dagelijks

langs komt moet even het bed opschudden. En de familie doet de rest. Als mensen meer willen,

kan dat tegen bijbetaling.

Ouderen kunnen een beroep doen op hun gemeente om de huishoudelijke ondersteuning voor

rekening van de WMO te laten komen.

Linnenverzorging

De linnenverzorging in het verzorgingshuis mag worden doorberekend. Bij uitbesteden aan een

wasserij krijgt de bewoner vaak een hogere maandnota. Een externe wasserij kost de bewoner

misschien wel 95 euro per maand (onderzoek Nibud) en een interne wasserij tot zo’n 50 euro

per maand.

Wassen is wassen. Maar er komt nog veel meer bij kijken; drogen en logistieke handelingen. En

over welk wasgoed hebben we het: beddengoed, kleding? De bewoner wil graag dat het

wasgoed netjes gesorteerd en gevouwen terug wordt gelegd in de goede kast op de goede

plank.

Uitbesteden van de was ligt voor de hand in het “flexibele scenario”. In het “meelift scenario”

kan een organisatie goedkoper uit zijn met een eigen, locatieoverstijgende linnenkamer.

Page 32: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Alarmering en 24-uurs beschikbaarheid

Alarmering en 24-uurs beschikbaarheid van personeel zijn belangrijke wensen van de

bewoners. Zonder die veiligheid heeft het weinig zin om de eigen woning in te ruilen. De

alarmering in een verzorgingshuis maakt deel uit van het zorgaanbod. Dat valt weg bij scheiden

wonen en zorg, want de bewoner krijgt thuiszorg en daar valt alarmering niet meer onder.

In het meelift scenario is het makkelijk om de alarmering en 24-uurs beschikbaarheid te

organiseren. Het is er al. Bied het aan als dienst in het arrangement. Hou in de begroting

rekening met voldoende formatie voor de 24-uurs beschikbaarheid.

In het flexibele scenario is alarmering en 24-uurs beschikbaarheid moeilijk te realiseren. Het is

kostbaar om 24 uur personeel beschikbaar te hebben. Hier is de kloof tussen wenselijkheid en

betaalbaarheid erg groot. De oplossing kan worden gevonden in een combinatie van een

slaapwacht, een mobiel team achter de hand, een “wandelende receptie” en flexibele inzet van

de aanwezige thuiszorgmedewerkers, eventueel aangevuld met vrijwilligers.

Rekenvoorbeeld meelift scenario

Ter illustratie van het meelift scenario en flexibel scenario volgen hier twee rekenvoorbeelden

gebaseerd op werkelijke cijfers. In beide scenario’s kan gekozen worden voor een full-service

arrangement en een basis arrangement.

De rekenvoorbeelden zijn vereenvoudigd. In de praktijk is het nodig de bedragen nauwkeurig te

begroten, rekening houdend met leegstand en andere risico’s. De systematiek blijft hetzelfde.

Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg en de auteur van dit artikel bekijken de mogelijkheid

om leden in staat te stellen met nadere gegevens zelf arrangementen samen te laten stellen en

de betaalbaarheid daarvan te beoordelen.

Page 33: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

In het meelift scenario leunt scheiden wonen en zorg aan tegen een bestaande intramurale

voorziening waardoor de basiskosten al gedekt zijn uit de AWBZ. De inkomsten van scheiden

wonen en zorg zijn extra.

Ons voorbeeld telt 100 plaatsen: 24 kleinschalige plaatsen voor mensen met dementie,

66 verzorgingshuisplaatsen en 10 plaatsen scheiden wonen en zorg;

Goed scenario om nu al mee te starten en ervaring op te doen. Veel huizen kampen

namelijk al met leegstand, of hebben niet hun volledige capaciteit kunnen contracteren

met het zorgkantoor;

Uitgangspunt 1: baseer de exploitatie begroting van het huis op de feitelijke capaciteit

AWBZ zorg. Neem scheiden wonen en zorg niet mee in deze exploitatiebegroting. In het

voorbeeld maakt het huis verlies: 55.800 tekort;

Uitgangspunt 2: stel een aparte exploitatiebegroting op voor scheiden wonen en zorg.

Het exploitatieresultaat van scheiden wonen en zorg is gebaseerd op de marge die

behaald wordt. Veel diensten kosten niets extra, want de medewerkers zijn er al. Voor

andere diensten zijn er extra materiële of personele kosten;

Deze systematiek lukt alleen als het aantal plaatsen scheiden wonen en zorg beperkt is

ten opzichte van het AWBZ aanbod. In het voorbeeld levert het full-service arrangement

netto 108.600 extra inkomsten op bij 10 plaatsen. Het maatwerk arrangement levert

78.600 extra op bij 10 plaatsen. Daartegenover staat dat er op de reguliere exploitatie

verlies wordt geleden, onder andere omdat de kapitaalslasten niet 100% vergoed

worden uit de AWBZ aangezien er maar 90 van de 100 appartementen worden benut;

De huur in het voorbeeld is subsidiabel. De huur lijkt laag, maar deze is exclusief de

zorginfrastructuur. Een deel van de zorginfrastructuur, inclusief energiekosten en

schoonmaak, maakt deel uit van de servicekosten;

Het basisarrangement kost 170 euro per maand voor algemene organisatiekosten,

activiteiten, receptie en alarmering. In de begroting is geen rekening gehouden met

inkomsten uit extra diensten die de bewoner afneemt;

Het full-service arrangement kost 770 euro per maand en biedt het basis arrangement

plus huishoudelijke hulp, alle dagelijkse maaltijden en linnenverzorging;

De totaalprijs voor de cliënt, inclusief huur, servicekosten, gas, water en electra,

bedraagt 815 euro voor het basis arrangement, en 1.415 euro voor het full-service

arrangement.

Page 34: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Tabel 1: Meelift scenario: feitelijke begroting van het huis (90 plaatsen), begroting van 10 extra

full-service arrangementen, begroting van 10 extra basis arrangementen.

Rekenvoorbeeld flexibel scenario

In het flexibele scenario is het volledige gebouw overgegaan op scheiden wonen en zorg. Alle

kosten worden gedragen door de opbrengsten van full-service en basis arrangementen. Beide

arrangementen pakken daardoor duurder uit dan in het meelift scenario.

Er zijn 100 plaatsen in ons rekenvoorbeeld;

De kosten zijn gebaseerd op werkelijke cijfers;

Het basis arrangement kost 330 euro. Het omvat dezelfde diensten als hierboven bij het

aanleun scenario: algemene kosten, activiteiten, receptie en alarmering. De kostprijs is

flink hoger omdat er geen AWBZ-huis meer is waar men tegenaan leunt;

Het full-service arrangement kost 980 euro aan diensten en biedt bovenop het basis

arrangement huishoudelijke hulp, alle dagelijkse maaltijden en linnenverzorging. Dit is

nog steeds een zeer concurrerende prijs, maar vanuit het perspectief van de consument

is het veel geld;

De totaalprijs voor de cliënt, inclusief huur, servicekosten, gas, water en electra,

bedraagt 1.065 euro voor het basis arrangement, en 1.715 euro voor het full-service

arrangement.

De exploitatie begroting is gebaseerd op 100 maal het basisarrangement. De eventuele

marge op de extra's in het full-service arrangement zijn niet meegeteld in het

exploitatieresultaat;

In dit huis zijn de maaltijdvoorziening, huishoudelijke hulp en linnenverzorging volledig

geflexibiliseerd; zij worden extern ingevlogen al naar gelang de vraag. Vrijwilligers

serveren de maaltijden op de kamers of in de eetruimte. De huishoudelijke hulp omvat

één uur schoonmaak per week per appartement. Doordeweeks schudt de verzorging

Werkelijke Full service Basis

kosten arrangement arrangement

Huur 480 480 480

Servicekosten 175 85 85

Gas, water, licht 80 80 80

Zorg pm pm pm

Verblijf 1.400 770 170

Kosten pakket per maand 2.135 1.415 815

Resultaat op exploitatie (jaar) -55.800 nvt nvt

Kosten scheiden wonen zorg 61.200 19.200

Inkomsten scheiden wonen zorg 169.800 97.800

Resultaat op marge nvt 108.600 78.600

Page 35: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

het bed op. De linnenverzorging is uitbesteed aan een extern wasbedrijf dat de was

gevouwen en gesorteerd teruglegt in de kast van de bewoner;

Er is 24-uurs beschikbaarheid van medewerkers. Overdag en ‘s avonds een wandelende

receptie en de reguliere zorgmedewerker. In de nacht een slaapwacht. De thuiszorg

levert de achterwacht;

De algemene organisatiekosten in de exploitatiebegroting zijn sterk teruggebracht: van

486.000 op jaarbasis naar 108.000 op jaarbasis. Een deel van de algemene kosten zit nu

versleuteld in de inzet van de thuiszorg. Voorwaarde is dat de organisatie het contract

heeft van zorgkantoor of gemeente. Een ander deel van de besparing zit hem in

afslanking binnen de organisatie. Ondanks deze enorme bezuiniging, is het bedrag dat

bewoners betalen voor de algemene kosten omhoog gegaan van 50 euro in de maand

(meelift scenario) naar 100 euro.

Tabel 2: Flexibel scenario: exploitatie begroting (100 plaatsen), begroting full-service

arrangement, begroting basis arrangement.

Inleven in de klant

Enkele tips om van scheiden wonen en zorg een vernieuwend en klantgericht concept te

maken.

Basis arrangement: veiligheid, aanspraak en huishoudelijke verzorging

De meeste ouderen willen zo lang mogelijk thuis blijven wonen. Verhuizen op hoge leeftijd doe

je alleen omdat er een dringende reden is. Bijvoorbeeld vereenzaming, niet meer kunnen

runnen van het huishouden, niemand die op je let. Scheiden wonen en zorg kan een goed

alternatief zijn voor thuis als het op deze drie punten echt meerwaarde biedt. Woonzorg

Nederland wil bij scheiden wonen en zorg graag de recreatie- en ontmoetingsruimten

behouden als onderscheidende voorzieningen ten opzichte van gewoon wonen in de wijk.

Exploitatie Full service Basis

begroting arrangement arrangement

Huur 480 480 480

Servicekosten 175 175 175

Gas, water, licht 80 80 80

Zorg pm pm pm

Verblijf 330 980 330

Kosten pakket per maand 1.065 1.715 1.065

Resultaat op exploitatie (jaar) - nvt nvt

Kosten scheiden wonen zorg 1.852.200 1.150.200

Inkomsten scheiden wonen zorg 1.852.200 1.150.200

Resultaat op marge nvt - -

Page 36: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

“Alle locaties 5 sterren”, is het devies van Laris en Diafaan. Wijkdiensten en 24-uurs

beschikbaarheid maken dat mensen kiezen voor woonruimte in het Oudburgeren Gasthuis.

Betaalbaar

Hou huur plus basisarrangement betaalbaar voor de lage inkomens. Ga uit van een besteedbaar

inkomen van 1.000 euro per maand (AOW), trek daar de kosten van huur (netto), servicekosten

en basisarrangement van af, en kijk wat er overblijft. Is dat minder dan 250 euro per maand,

dan zijn huur en basisarrangement te duur.

Ouderen met een pensioen hebben niet per se meer te besteden. Eigen betalingen AWBZ /

WMO plus vervallen zorgtoeslag en huurtoeslag romen het inkomen af tot AOW niveau.

“Het is nog wel een spannend proces”, aldus Azora, “want op voorhand is niet zeker of de

doelgroep ook de huurprijzen gaat betalen”.

Integraal

De klant zoekt een integraal antwoord op zijn probleem. Een lage huur is belangrijk, maar niet

voldoende om de klant te verleiden. Veiligheid, aanspraak, huishoudelijke verzorging zijn

minstens even belangrijke factoren. Een optelsom dus van wonen en diensten. Woonzorg

Nederland: “het wonen moet zo goedkoop mogelijk blijven, want mensen gaan al veel betalen

aan zorg en dienstverlening. We proberen daarbij samen met de zorginstelling te kijken naar

het totale plaatje: woonlasten, pakketten, arrangementen enzovoorts”.

Kwaliteit

De klant beoordeelt een aanbod op kosten en kwaliteit. Het basis arrangement moet minimaal

voorzien in de basisbehoeften veiligheid en aanspraak, en liefst ook op huishoudelijke

verzorging. De huisvesting wordt beoordeeld op kwaliteit van het appartement, locatie,

voorzieningen in de buurt, uitstraling, vestigingsplaats. De marktwaarde van een locatie is een

optelsom van deze factoren.

Regie bij de klant

Nu de klant de rekening van het verzorgingshuis onder ogen krijgt, zal hij kritischer worden. De

productprijs moet zich kunnen meten met de concurrentie. Het product moet voorzien in een

persoonlijke behoefte. Er moet een duidelijke relatie zijn tussen rekening en gebruik. De

bereidheid om te betalen voor een collectief aanbod is niet vanzelfsprekend. Kortom, een

individuele klantgerichte benadering wordt nog belangrijker dan hij al was.

PR

De klant kan niet meer bereikt worden via de kanalen van de AWBZ en het CIZ. Een nieuwe

strategie is nodig om het aanbod onder de aandacht te brengen van ouderen en hun kinderen.

Neem het verzorgingshuis nieuwe stijl op in het regionale woonruimteverdeelsysteem.

Page 37: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Gevolgen voor de organisatie

Scheiden van wonen en zorg heeft voor de organisatie en het huis in kwestie ingrijpende

consequenties:

Anders runnen van een huis

Het verzorgingshuis nieuwe stijl zal een stuk rustiger zijn. Veel collectieve diensten zijn

geïndividualiseerd. Dit vraagt een heel nieuwe werkwijze.

Lagere omzet

De totale omzet van het verzorgingshuis nieuwe stijl is flink lager dan die van het oude

verzorgingshuis. In ons voorbeeld van 100 bewoners ging de omzet omlaag van 4,5-miljoen

naar 1,3-miljoen (basis arrangement) tot 2,1-miljoen (full-service arrangement). Dat is nog maar

28% - 46% van de oorspronkelijke omzet.

Algemene kosten omlaag

Deze verlaging is noodzakelijk om het concept betaalbaar te houden. “Doordat de overhead

zoveel mogelijk is afgebouwd, kan er zoveel mogelijk budget naar de uitvoerenden”

(Oudburgeren Gasthuis). Een deel van de algemene kosten kan via de inzet van thuiszorg

worden gedekt.

Minder klanten

De belangstelling voor scheiden wonen en zorg is waarschijnlijk minder groot dan die voor het

huidige verzorgingshuis. Klanten betalen meer en krijgen minder. De vergrijzing - een

verdubbeling van het aantal 85-plussers de komende twintig jaar - zal wel zorgen voor enige

groei.

Nieuwe concurrentieverhoudingen

Ouderen zullen kunnen kiezen uit verschillende alternatieven. Ze kunnen langer thuis blijven

wonen als ze in een geschikte woning wonen, met goede thuiszorg, en een omgeving die een

oogje in het zeil houdt. Ouderen met een goed pensioen zijn soms gunstiger uit in particuliere

projecten. Bewoners zullen de producten die zij op maat kunnen krijgen, vergelijken met

andere leveranciers.

Klantgericht

Om aantrekkelijk te zijn voor potentiële bewoners, is de organisatie in staat om zich in te leven

in hun leefwensen, en deze wensen om te zetten in aanbod. De organisatie kan creatieve

combinaties maken van het eigen aanbod en dat van anderen.

Page 38: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Diensten en zorginfrastructuur

Diensten en zorginfrastructuur zijn nauw met elkaar verweven. Veel diensten maken gebruik

van algemene ruimten. De kosten van die algemene ruimten kunnen in de prijs verdisconteerd

worden. Zorginfrastructuur vertegenwoordigt ook een algemene waarde voor de bewoner: een

mooie entree, een ontmoetingsruimte. Deze waarde kan verdisconteerd worden in de prijs van

het basis arrangement, of liever in een aparte servicekosten component.

Behalve de vastgoedlasten zijn er ook kosten voor onderhoud, energie, verzekering en

schoonmaak. Deze kosten kunnen verdisconteerd worden in de productprijzen of in de

algemene woonservicekosten. Omdat deze kosten meestal niet apart geboekt worden, maar

onderdeel zijn van de algemene energierekening etc. moet een verdeelsleutel worden

gemaakt. Hetzelfde geldt voor de energierekening van de appartementen: in verzorgingshuizen

hebben de appartementen meestal geen eigen meter voor water, gas en electra. “Voor energie

is een verdeelsleutel gehanteerd op basis van de relatie tussen individueel oppervlak van de

woning en het totale oppervlak van het gebouw. Bij de oude locaties, waar de energiekosten

hoog zijn, is iets meer toegerekend aan het collectieve deel” (Azora).

Soms lopen de kosten van de zorginfrastructuur hoog op. De cliënt kan het niet betalen.

Doorberekenen in de producten maakt de prijs te hoog. Doorverhuren aan derden is niet

mogelijk. Als de zorgaanbieder huurt van een woningcorporatie kan er een patstelling ontstaan.

Voor dit probleem bestaan helaas geen gemakkelijke oplossingen. Er zal verlies moeten worden

genomen. Een vergaande oplossing is sloop of sluiting van een deel van het gebouw.

Zelf rekenen?

Bij de scenario’s en rekenvoorbeelden in dit artikel horen achtergrondgegevens. Wilt u verder

aan de slag gaan met de scenario’s en geschikte arrangementen voor uw eigen situatie

samenstellen? Henk Nouws (Ruimte voor zorg) ontwikkelde op verzoek van het Aedes-Actiz

Kenniscentrum Wonen-Zorg een online rekentool die gratis beschikbaar is voor alle

zorgorganisaties. De Rekentool Scheiden Wonen en Zorg is een hulpmiddel dat inzicht geeft in

de financiële consequenties van het scheiden van wonen en zorg voor een woonzorglocatie. De

invoer van de rekentool bestaat uit de financiële gegevens uit de exploitatiebegroting of het

exploitatieoverzicht van de woonzorglocatie. Uitgangspunt is dat op die woonzorglocatie nu

nog intramurale zorg wordt verleend.

In de Rekentool Scheiden Wonen en Zorg kan men het aantal plaatsen voor intramurale zorg

aangeven dat wordt omgezet in scheiden wonen en zorg. De rekentool toont vervolgens de

consequenties vanuit het perspectief van de cliënt van de zorgaanbieder. De kosten zijn voor de

cliënt zichtbaar in twee varianten: een basispakket en een full-service pakket. De rekentool laat

voor de zorgorganisatie zien wat de afname aan inkomsten is voor de organisatie ten opzichte

van de intramurale begroting.

Page 39: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Kosten van arrangementen

De uitkomsten van de berekeningen met de Rekentool Scheiden Wonen en Zorg geven een

schatting van de productprijzen van wonen en diensten. Deze schatting is niet exact, maar

voldoende precies om een goed beeld te krijgen van de financiële consequenties van scheiden

wonen en zorg. De rekentool verschaft daarmee inzicht in de kosten en opbrengsten van de

huidige arrangementen. Vaak ontbreekt dit inzicht nog bij organisaties. Zonder kennis van deze

kostenstructuur van de locatie is het lastig om de keuze te maken om een deel van de

appartementen te gaan verhuren aan cliënten met een extramurale indicatie. De Rekentool

Scheiden Wonen en Zorg biedt de informatie die de organisatie helpt bij het nemen van deze

beslissing. De tool werkt op alle moderne recente browsers, maar niet op Internet Explorer 9 en

lager.

Henk Nouws en Linda Sanders

November 2013

Page 40: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

6. Verzorgingshuis vertimmeren niet altijd

noodzakelijk

Bouwkundige aanpassingen als oplossing na scheiden van wonen en zorg

Meer hotel dan woongebouw. Aldus het

bouwkundige oordeel over

verzorgingshuizen. Dat maakt het lastig

om de oudere gebouwen een nieuwe

woonfunctie te geven. Dan moet er

immers flink worden vertimmerd tegen

hoge kosten. Het laatste artikel over

“scheiden wonen en zorg in de praktijk”

verkent de keuzes die organisaties maken

voor verbouwing tot zelfstandig te

verhuren eenheden.

Ook beschrijft het de aanpassingen die

huisvesting mogelijk maken voor zwaardere somatische zorg en groepswonen voor

dementerenden. De auteur concludeert: verbouw zo min mogelijk en maak geen hoge kosten

zonder zekerheid over terugverdienen. Deze benadering staat scheiden wonen en zorg

overigens niet in de weg, want een verbouwing mag dan wenselijk zijn, noodzakelijk is het

meestal niet.

1. Verbouwen tot zelfstandige eenheden

Scheiden wonen en zorg betekent dat cliënten huur betalen huur voor hun woonruimte en zelf

verantwoordelijk zijn voor hun huishouden. Dit stelt eisen aan de woning. Het verzorgingshuis

voldoet daar meestal niet aan. Denk bijvoorbeeld aan kookgelegenheid, eigen water-, gas- of

elektriciteitsmeter, eigen CAI of internet aansluiting en een wasmachine aansluiting. Welke

mogelijkheden zijn er om zelfstandig wonen mogelijk te maken in het voormalige

verzorgingshuis?

Er zijn twee varianten van scheiden wonen en zorg: het “volledig pakket thuis” of VPT waarbij

de bewoner nog steeds recht heeft op het verblijfsaanbod van de organisatie, maar wel zelf de

huur betaalt, en “thuiszorg”, waarbij de bewoner behalve huur ook alle dienstverlening moet

betalen. In het eerste geval is het minder noodzakelijk om een appartement geschikt te maken

voor zelfstandige bewoning. De bewoner maakt immers nog gebruik van het restaurant, de

linnenservice, enzovoorts van de zorgaanbieder. Het VPT is alleen beschikbaar als alternatief

Page 41: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

voor een ZZP. En aangezien ZZP1, 2 en 3 zijn verdwenen, zal ook het equivalent VPT niet meer

bestaan.

Koken in het appartement?

Appartementen in een traditioneel verzorgingshuis bieden meestal geen of slechts beperkt

mogelijkheid om zelf te koken. Vaak is er een kleine pantry met plaats voor een kookplaatje.

Soms biedt een appartement ruimte om een keukenblok toe te voegen. Reken in het laatste

geval met een prijs van € 3.000,- - € 4.000,-.

Een organisatie kan er voor kiezen om het maar zo te laten, zonder kookmogelijkheid.

Zorgaanbieder Azora is bijvoorbeeld gestart met scheiden wonen en zorg zonder dat de

mogelijkheid tot koken in alle appartementen beschikbaar is: “mocht blijken dat huurders op

hun eigen appartement willen koken, dan zullen op verschillende locaties voor dat doel

aanpassingen c.q. verbouwingen moeten worden gerealiseerd”.

Eigen energiemeters

Er was in het verzorgingshuis geen noodzaak om per bewoner het verbruik aan gas, water en

elektriciteit te registreren. Dit kan natuurlijk aangepast worden, maar dat is een kostbare

ingreep. Het gasgebruik van de verwarming kan eventueel door warmtemeters worden

gemeten, zodat er geen individuele verwarming nodig is. Richtbedrag: € 5.000,- - € 10.000,-

Opnieuw Azora: deze organisatie kiest er voor om de appartementen voor scheiden wonen en

zorg te laten zoals ze zijn. De bewoners krijgen een energierekening naar rato van de

oppervlakte van hun appartement tot het totaal. Is de energierekening van een locatie wel erg

hoog – en dat is bij oude huizen met veel algemene ruimtes, oude installaties en slechte isolatie

tamelijk waarschijnlijk – dan rekent Azora relatief meer toe aan het collectieve deel. Andere

individuele voorzieningen waar een zelfstandige woning altijd over beschikt en een

verzorgingshuis meestal niet, zijn de aansluiting van een wasmachine en een eigen CAI of

internet aansluiting.

Misschien is het nodig om het bestaande oproepsysteem te verwijderen. Bewoners krijgen dan

een nieuw oproepsysteem als zij daarvoor kiezen en betalen hiervoor een maandelijks

abonnement.

Appartementen samenvoegen

Als verzorgingshuisappartementen wel erg klein zijn, kan men overwegen om twee

appartementen samen te voegen tot tot één, of drie appartementen tot twee. Dit soort

renovaties is in het verleden veelvuldig toegepast, toen daarvoor een financieringsmogelijkheid

bestond. Huizen die dit hebben toegepast, kijken nu wel aan tegen hoge aflossings- en

rentelasten. Langzamerhand wordt de NHC-systematiek3 ingevoerd voor alle vastgoed en dit

3 Normatieve Huisvestingscomponent (NHC) is de vergoeding voor kapitaallasten van zorgvastgoed.

Page 42: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

kan voor deze gerenoveerde huizen ongunstig uitpakken. De mogelijkheid om opnieuw te

verbouwen, is beperkt.

Tegenwoordig biedt de AWBZ geen extra financieringsmogelijkheid meer voor het aanpassen

van zorgvastgoed. Om een grootschalige renovatie uit te voeren, moet een organisatie dus op

eigen kracht financiering aantrekken en bovendien het volledige risico dragen. Doordat het

aantal intramurale appartementen vermindert, wordt de kapitaalslastenvergoeding uit AWBZ

navenant lager.

Er liggen dus nogal wat obstakels. Grootschalig renoveren lijkt weinig kansrijk, tenzij het

verzorgingshuis wel op een heel mooie plek ligt, met veel lokale vraag, en een gunstige business

case. Zorgcorporatie Woonzorg Nederland vindt het in de regel niet verstandig om in de oudere

complexen, die nog geen renovatie hebben gehad, appartementen samen te trekken. De

kosten zijn hoger dan de huuropbrengsten, zeker omdat uitgegaan moet worden van kwetsbare

ouderen met een lager inkomen. Wel is er aandacht voor noodzakelijke aanpassingen in

verband met brandveiligheid en legionella.

Soms is bij de bouw al rekening gehouden met de mogelijkheid appartementen samen te

voegen. Zorgorganisatie Diafaan bezit bijvoorbeeld een ouder verzorgingshuizen Lobede. Dit

huis is zo gebouwd dat twee appartementen van 50 m² goed zijn samen te voegen tot een

appartement van 100 m². Overigens is een verbouwing daar nog niet aan de orde.

Het probleem van de algemene ruimtes in verzorgingshuizen is regelmatig benoemd in deze

artikelenreeks. De oude bouwmaatstaven pakken ongunstig uit in de huidige tijd. Om die

algemene meters toch nog enig nut te geven, is te overwegen om ze om te bouwen tot

appartementen. Alternatieve oplossingen zijn in eerdere artikelen uitgewerkt. Overigens:

vooral gebouwdelen die in gebruik zijn als kantoorruimte of behandelruimte zijn goed om te

bouwen tot verhuurbare appartementen.

2. Verbouwen voor kleinschalig wonen

Verzorgingshuizen zijn vaak geschikt om te verbouwen tot kleinschalig wonen voor mensen met

dementie. De bouwkundige uitdagingen zijn niet al te groot. Het verzorgingshuis sluit beter aan

bij de visie “gewoon wonen” dan het verpleeghuis. Medewerkers kunnen de omslag van

medisch model naar sociaal model maken.

Misschien is de realisatie van kleinschalig wonen voor mensen met dementie in

verzorgingshuizen kwalitatief niet de beste optie is. Het is het wel een makkelijk te realiseren

transformatie, zonder veel bouwkundige ingrepen, met vastgoed waarvoor de sector naarstig

op zoek is naar een nieuwe functie. Deze transformatie is te zien als een overgangsfase waarbij

het huidige verzorgingshuis nog een tijdje nuttig kan worden gebruikt, terwijl ondertussen

nieuwe kleinschalige alternatieven worden ontwikkeld4.

4 De noodzaak om snel en veel capaciteit te ontwikkelen voor mensen met dementie is groot. Een recent onderzoek in Gelderland wijst uit dat

de capaciteit de komende 20 jaar moet verdubbelen (http://www.ruimtevoorzorg.nl/onderzoek/gelderland/index.html).

Page 43: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Het probleem in deze transitie zijn niet zozeer de kosten van verbouwing of de bereidheid van

organisaties dit op te pakken, maar het korte termijn beleid binnen de AWBZ: zorgkantoren

kijken maar één jaar vooruit. Er wordt (te) weinig gepraat over de lange termijn. Dat is geen

vruchtbare bodem voor de doorontwikkeling van verzorgingshuizen, want daarvoor zijn

langdurige zekerheden noodzakelijk.

In vergelijking met het verpleeghuis biedt een verzorgingshuis vaak grotere appartementen met

een eigen natte cel. De toegankelijkheid en doorgankelijkheid van appartement en natte cel

kunnen wel een knelpunt vormen voor ouderen die in een rolstoel zitten, daarover straks mee

bij “zorg met behandeling”.

Een appartement kan gebruikt worden als huiskamer. Eventueel kunnen twee appartementen

worden samengetrokken. Een investering is nodig om in de huiskamer een keuken in te

bouwen. Er is ook behoefte aan een ruimte waar de was kan worden gedraaid en waar opslag

mogelijk is. Medicijnen en dossiers kunnen in een afsluitbare kast worden opgesloten.

Het aantal appartementen op een gang in een verzorgingshuis verschilt. De vroegere

maatstaven van het Bouwcollege hadden hier geen dwingende normen voor. Er zijn

verschillende bouwtypen: één lange gang per etage of meerdere gangen die ontsloten worden

vanuit een centraal trappenhuis.

Is er sprake van een lange gang, dan levert dit een knelpunt op. De ene woongroep is dan alleen

te bereiken via de andere. Een extra ontsluiting maken aan de andere zijde van de gang is zeer

kostbaar.

Het is niet nodig om een woongroep of gang op slot te doen. Liever niet zelfs: afsluiting in

combinatie met brandweereisen leidt tot kostbare voorzieningen. Ook menselijk gezien is het

niet wenselijk om bewoners op te sluiten. Het is, met het oog op de wet, voldoende als de

buitenschil van het gebouw voorzien is van domotica waarmee gesignaleerd kan worden

wanneer een bewoner het pand verlaat voor bijvoorbeeld een wandeling.

3. Verbouw voor zorg met behandeling

Verzorgingshuizen kiezen momenteel waar mogelijk voor een verbreding van het aanbod.

Naast de in het voorgaande beschreven “zelfstandige wooneenheden” en het “kleinschalig

wonen voor mensen met dementie” is de derde optie huisvesting voor “zorg met behandeling”.

Dit zou een kleine stap moeten zijn, aangezien veel verzorgingshuizen al cliënten hebben met

een zwaardere ZZP-indicatie, maar zonder dat zij de behandelcomponent daarvan verzilveren.

Vaak gaat het om cliënten die al langer in het verzorgingshuis wonen en waarvan de

gezondheid achteruitgaat. Maar ook nieuwe cliënten met een zwaardere indicatie kunnen

welkom zijn in een verzorgingshuis. De praktijk bij Azora – en natuurlijk vele andere

organisaties - is dat deze cliënten gewoon tussen de bewoners met een lichtere indicatie

wonen.

Page 44: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Extra brandweereisen

Het huisvesten van cliënten met een indicatie ZZP5 en hoger met behandeling, stelt geen extra

brandweereisen. De brandweereisen voor het verzorgingshuis en het verpleeghuis zijn gelijk.

Weliswaar zijn liften in verzorgingshuizen meestal kleiner, maar zij voldoen aan de formele

eisen dat brancardvervoer mogelijk moet zijn. De problemen die wél frequent optreden bij de

brandveiligheid hebben te maken met de evolutie van de eisen zelf: de brandweer wordt

strenger en de oudere huizen zijn daar niet op gebouwd. Kostbare ingrepen zijn soms

noodzakelijk, zoals de compartimentering van gangen en appartementen, afsluiten van

doorvoerruimten van leidingen, vernieuwing van brandmeldinstallaties. Dit staat los van het

toelaten van zorg met behandeling in het verzorgingshuis. Overigens, ook allerlei andere eisen

– zoals legionella en de keuring van elektrische apparaten – staan los van de zorgzwaarte van

de bewoners.

Badruimte en deurbreedtes

Ombouwen van verzorgingshuisappartementen naar verpleeghuiscapaciteit is in de ervaring

van Woonzorg Nederland vooral een kwestie van investeren in de natte cel en deurbreedten.

Een veel gebouwd model verzorgingshuis biedt kleine appartementen met een kleine natte cel

(circa 2 m2) en daarnaast een kleine pantry. Ook in deze oudere verzorgingshuizen wonen al

regelmatig cliënten met bijvoorbeeld een ZZP6 indicatie. Met tilhulpmiddelen en vier handen

komt men een heel eind.

Het gaat wel, maar ideaal is het niet. Een veel toegepaste verbetering is het samenvoegen van

huidige natte cel en pantry tot een veel grotere natte cel. De ruim 4m2 meter die dit oplevert, is

geschikt voor mensen die in een rolstoel zitten en biedt plaats aan tilhulpmiddelen. De ingreep

is echter kostbaar; bij optimale uitvoering bedragen de kosten rond de € 15.000,-.

Hoewel een verzorgingshuisappartement in de regel groter is dan de traditionele

verpleeghuiskamer en je dus zou verwachten dat de toegankelijkheid en doorgankelijkheid voor

rolstoelgebruikers beter is, ligt hier probleem op de loer. De dagmaat van de deuren in het

verzorgingshuis is meestal 90 cm, of zelfs iets minder. Dit is voldoende voor een normale

rolstoel, maar onvoldoende voor een extra brede rolstoel. Ter vergelijking: het verpleeghuis

heeft deuren met een dagmaat van 110 cm.

Een dagmaat van 90 cm is onvoldoende voor een bed. Het betekent dus dat er geen bedden in

en uit kunnen worden gereden. Nu zal dit zelden nodig zijn, dus de meeste verzorgingshuizen

lossen dit op door in deze uitzonderlijke situatie een extra transfer te maken via een rolstoel.

De keuze maken

Drie vormen van bouwkundige aanpassingen van verzorgingshuizen zijn beschreven: verbouw

voor scheiden wonen en zorg, voor kleinschalig wonen met dementie en voor zorg met

behandeling. De belangrijkste bouwtechnische aandachtspunten bleken de toe- en

Page 45: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

doorgankelijkheid van de douche en toilet, de woonkamer voor het groepswonen en de keuken

met individuele gas-, water- en electrameters bij scheiden wonen en zorg.

Is het wel verstandig om al deze investeringen te doen om scheiden wonen en zorg mogelijk te

maken? Er zijn nogal wat argumenten die tégen pleiten: de bestaande vastgoedlasten zijn al

hoog, verbouwen is kostbaar en drijft de vastgoedlasten verder op, de kans dat de kosten nooit

terug verdiend kunnen worden uit de huur is reëel. Het risico dat de appartementen niet

verhuurbaar zijn, is groot want niemand weet nog hoe de consument gaat reageren op dit

nieuwe aanbod van wonen met zorg. Alle inspanningen om de appartementen te verbeteren,

leveren misschien toch maar een mager resultaat op. En er kan sprake zijn van achterstallig

onderhoud dat de rekening nog verder opdrijft.

Het type bouw maakt daarbij veel uit, evenals de beschikbare investeringsruimte en de lokale

vraag. Een huis uit de jaren zestig en zeventig heeft kleine appartementen, maar als dit huis is

afbetaald, kan het gunstig zijn te investeren in een verbouwing. Is het huis in het verleden al

aangepast, dan is er vaak een lopende rekening die nog afbetaald moet worden.

Laris en Diafaan bezitten gebouwen met zeer gemengde functies, waardoor wonen en zorg

flexibel kan worden ingevuld. Meulenvelden in Didam is een goed voorbeeld. Azora heeft het

voordeel gehad dat ze al vanaf begin deze eeuw bezig is om zijn locaties te vernieuwen. Op één

na, zijn het al allemaal moderne gebouwen met geschikte appartementen. Sutfene heeft de

nieuwbouw in Zutphen en in Gorssel al zo ingericht dat de appartementen voor de lichtere

indicatie kunnen worden omgezet naar scheiden wonen en zorg. De bouwkundige uitrusting

geeft op dat punt geen problemen.

De meeste verzorgingshuizen maken hun rekensom en beperken hun ambities tot het hoogst

noodzakelijke. Woonzorg Nederland, eigenaar van vele intramurale zorglocaties, kiest voor zo

min mogelijk aanpassen in bestaande gebouwen. Want de betaalbaarheid van de studio’s en

kleinere appartementen voor de doelgroep met een laag inkomen is belangrijk. De kleinere

appartementen kunnen nu tegen een reële huurprijs van € 350,- - €400,-in de markt gezet

worden. Elke verbouwing brengt kosten met zich mee die leiden tot een hogere huurprijs.

Hoge verbouwingskosten verdienen zich niet terug. Veel organisaties redeneren daarom als

Azora: begin gewoon, ook al is het gebouw niet ideaal. Eerst kijken of er daadwerkelijk vraag is

naar scheiden wonen en zorg. Verbouwingen kunnen altijd nog later worden uitgevoerd. Al

doende leert men.

Henk Nouws en Linda Sanders

Januari 2014

Page 46: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

7. Marketing van nieuwe concepten in

verzorgd wonen

Het belang van een goed klantcontact

In zes artikelen hebben Henk Nouws en Linda

Sanders verschillende praktijkaspecten van

scheiden van wonen en zorg belicht. Van vele

kanten is gevraagd om het onderwerp

marketing apart in de schijnwerpers te

zetten: Wie is je klant, wat zijn de behoeften

van de klant, hoe verandert deze vraag, en

hoe pas je het nieuwe aanbod daar op aan?

Welke tips zijn te geven om dit onder de

aandacht te brengen van ouderen? Zijn daar

al ervaringen mee opgedaan?

Daarom een zevende artikel, over de marketing van nieuwe concepten in verzorgd wonen.

Net als in de eerdere artikelen worden mensen en organisaties aan het woord gelaten die

hier ervaring mee hebben opgedaan.

Wat gaat de klant doen?

Wat gaan ouderen doen nu een indicatie voor het verzorgingshuis geen mogelijkheid meer is?

Zorgaanbieders stellen hun woonzorgcentra open voor ouderen met een extramurale indicatie.

De zorg blijft gefinancierd uit de AWBZ. Huisvesting en verblijf, de hotelmatige diensten zoals

maaltijden en wasservice, betalen de nieuwe cliënten uit eigen zak.

De extramuralisering van de verzorgingshuizen lijkt daarmee een regeltechnische aanpassing.

Maar schijn bedriegt. Ouderen – en zij niet alleen! - lopen door alle publiciteit van de afgelopen

tijd rond met het idee dat de verzorgingshuizen definitief sluiten. De zorgsector zal duidelijk

moeten maken dat dit niet zo is. “Het gaat om het aanbieden van een bestaand product onder

nieuwe marktomstandigheden”, aldus Gert Jan Hagen, managing partner van SmartAgent, die

met organisaties als Woonzorg Nederland, Laurens en Avoord werkt. Als ouderen onderzoeken

wat de nieuwe regels voor hen betekenen, komen ze te weten dat het traditionele

verzorgingshuispakket waarschijnlijk hun financiële mogelijkheden te boven gaat en dat

daarvoor in de plaats een betaalbaar maatwerkpakket wordt aangeboden.

En er zijn alternatieven: zorg en diensten aan huis, service en zorg in seniorencomplexen en

serviceflats. De noodzaak om te verhuizen wordt daardoor misschien getemperd.

Page 47: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Het Centrum Indicatie Zorg verwijst ouderen met een extramurale indicatie niet automatisch

door naar het verzorgingshuis. Zorgaanbieders zullen daarom de straat op moeten gaan om de

klant te bereiken. “We veranderen van een reactieve naar een proactieve organisatie”, stelt

Mirella Markus, manager strategie, beleid en kwaliteit van de DrieGasthuizenGroep te Arnhem.

Marketing in deze vorm is nieuw in de zorg: “We gaan van een business-to-business markt naar

een business-to-consumer markt”, aldus Annemiek Schut van de website Woonz.nl, waar

woon(zorg)organisaties hun woningaanbod op een vraaggerichte manier kunnen presenteren

aan geïnteresseerde zoekers. Immers, de marktwerking was de afgelopen jaren toch vooral een

spel tussen aanbieders, zorgkantoren en gemeenten. De consument kwam er niet aan te pas.

Wat gaat de aanbieder doen?

De vraag naar verzorgingshuiszorg is in 2013 niet ingestort. Aanbieders zien de wachtlijst wel

afnemen en de leegstand oplopen, maar niet in een doldriest tempo. Voor de

DrieGasthuizenGroep is dat geen reden om de urgentie van de veranderingen te bagatelliseren:

“We hebben haast. We moeten de leegstand voor zijn. We kiezen niet voor het sluiten van onze

huizen”.

De organisatie richt zich op dezelfde groep als voorheen: lage inkomens, hoge zorgvraag. In

Arnhem en omstreken wordt de groep ouderen met een hoog inkomen goed bediend door

anderen. Veel zorgaanbieders doen als de DrieGasthuizenGroep. Hun doelgroep bevindt zich op

het snijvlak van niet-vitaal en kwetsbaar.

Door de transitie in de zorg stellen zorgaanbieders zich opnieuw de vraag wat hun missie is,

“waarom zij op aarde zijn”. Een product verkopen is nu eenmaal iets anders dan een

maatschappelijke dienst aanbieden. In het eerste geval maakt de consument de afweging of het

hem het geld waard is. In het tweede geval bepalen wij als samenleving of het ons het geld

waard is. Binnen de Nederlandse samenleving bestaat hierover geen eenduidige visie.

Zorgaanbieders zullen dus zelf moeten kiezen: ga ik een markt bedienen of ga ik een

maatschappelijke rol vervullen of doe ik beide?

De markt verandert

Bij het scheiden van wonen en zorg gaan ouderen zelf de kosten van de huisvesting en het

verblijf betalen en gaan zij afwegingen maken op basis van kosten en kwaliteit. Er ontstaat een

nieuwe relatie tussen vraag en aanbod. Vanuit marketing perspectief vraagt een veranderende

markt logischerwijs om een nieuwe strategie.

Een hulpmiddel is om drie fasen van marketing te onderscheiden. Allereerst worden de

behoeften en afwegingen van de potentiële klanten in beeld gebracht en nagedacht over hoe

je de consument kan groeperen in segmenten. In de tweede fase wordt nagedacht over waar

de potentiële klant in het eigen werkgebied zit, in welke aantallen en hoe zij zijn te bereiken.

Tot slot worden deze keuzes vertaald in klantbediening en productontwikkeling.

Page 48: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

De behoeften van de klant

Ondanks alle onderzoek naar de omvang en kenmerken van de behoefte aan wonen met zorg,

blijven de belangrijkste vragen onbeantwoord: hoeveel en welke ouderen hebben behoefte aan

een zorgappartement nieuwe stijl met scheiden van wonen en zorg? We weten dat het aantal

ouderen explosief groeit. We weten dat er aanzienlijke verschillen zijn tussen generaties en

tussen leefstijlgroepen. We weten dat inkomensverschillen groot zijn en in sterke mate bepalen

wat mensen zich kunnen veroorloven. We weten dat de prevalentie van ziekten en

aandoeningen stijgt met de leeftijd. Maar tegelijkertijd zegt dit alles heel weinig over de

bereidheid van de consument om te betalen voor een plekje en ook voor diensten in een

verzorgingshuis.

Uit onderzoek blijkt dat ouderen weinig verhuis-geneigd zijn, en dat de verhuisgeneigdheid

zelfs afneemt naarmate de leeftijd toeneemt en de problemen zich opstapelen. Er zijn

bovendien zoveel alternatieve oplossingen thuis denkbaar. En laten we eerlijk zijn: was het

verzorgingshuis alleen aantrekkelijk vanwege veiligheid en aandacht? Speelde het full-

servicepakket niet stiekem een belangrijke rol? Dat ‘full-service’ gaat er nu vanaf, en het wordt

een flinke puzzel om het serviceniveau voldoende aantrekkelijk te houden met het geld dat

ouderen zelf kunnen en willen betalen.

Grootschalig marktonderzoek

Voorheen, in de tijd van de aanbodsturing, was de behoefte aan verzorgingshuiszorg te bepalen

door extrapolatie van de bevolkingsgroei in combinatie met lange termijn beleidskeuzes van

VWS: de kengetallen wonen en zorg. Vraag is aanbod, zeg maar. Dit werkt niet meer in het

geval van scheiden wonen en zorg. “Het is niet heel zinvol om een bureau een marktanalyse te

laten uitvoeren. Het levert veel theoretische cijfers op. De gegevens uit modellen zijn beperkt

houdbaar”, zegt Arnoud Bom, projectleider huisvesting Maatschappelijk Vastgoed van

BrabantWonen.

Portfolio analyses

BrabantWonen en BrabantZorg hechten meer belang aan portfolio analyses. Er wordt goed

gekeken naar hoe locaties scoren: het aantal verhuizingen, de snelheid waarmee nieuwe

huurders worden gevonden, het aantal reacties, de leegstand natuurlijk en de inspanning die

nodig is om nieuwe huurders te vinden.

Het sentiment

“Portfolio analyses helpen de consument van nu te begrijpen. Er zijn vele manieren om in

contact te komen met het sentiment onder ouderen. Een enquête bijvoorbeeld,

groepsgesprekken, brainstormsessies met ouderenbonden of leden van Mezzo”, vertelt Laura

Page 49: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

Holdermans, manager klantenservice van BrabantZorg. Arnoud Bom vult aan: “En voor andere

maatschappelijke initiatieven hebben we vanuit BrabantWonen wel eens een dag staan

interviewen in een winkelcentrum in Oss, met hele simpele vragen, en daarop kregen we

nuttige en uiteenlopende reacties Ook dat is een methode om te achterhalen wat een lokale

doelgroep ergens van vind”.

Case managers, wijkverpleegkundigen, ouderenconsulenten en vele andere professionals

komen dagelijks in aanraking met cliënten. Mits goed bevraagd, kunnen zij een schat aan

informatie geven over wat er leeft onder ouderen.

De zoekende klant

Een methode die, naast marktinformatie, ook handvatten oplevert voor een marketing- en

verhuurstrategie, is het in kaart brengen van het keuzeproces van de klant. Johan Westerbeek

van Zuiver Marketing past de Customer Buying Journey Map methode toe in de ouderenzorg.

Samen met De DrieGasthuizenGroep heeft hij het hele proces van besluitvorming van ouderen

om te verhuizen naar een zorgappartement in kaart gebracht. Hieruit rijst een verrassend

intensief en veelzijdig oriëntatie- en besluitvormingstraject op. De methode helpt de

organisatie door de ogen van de consument te kijken. De kunst is om deze klant gedurende het

proces verder te helpen.

Johan Westerbeek: “Je moet mensen aandacht geven en begeleiden. Uitgangspunt daarbij is

dat je als zorgorganisatie in een zo vroeg mogelijk stadium met de klant in contact komt.

Meestal is dit wanneer zij zich oriënteren, maar soms ook al eerder. Bijvoorbeeld een

thuiszorgmedewerker die bij een cliënt bemerkt dat een andere woonsituatie beter is en dat

bespreekbaar maakt. Vervolgens help je hen, als zorgorganisatie, in dit proces door de juiste

informatie te bieden op de juiste momenten. Ze moeten in jou een betrouwbare adviseur zien

met aandacht voor de bewoner. Vanzelfsprekend hoop je dat ze uiteindelijk jouw woning, maar

ook jouw zorg en diensten kiezen”.

Van professionele waarden naar klantwaarden

De vraag van de klant zal meer dan voorheen een balans worden tussen wens en werkelijkheid,

tussen behoeften en mogelijkheden van de portemonnee. “Men is vooral op zoek naar het

gevoel van veiligheid, dat er altijd een zorgmedewerker aanwezig is”, zegt Laura Holdermans.

Zijn klanten bereid hiervoor te betalen en zo ja hoeveel? Dragen kinderen financieel bij om

zichzelf te ontzorgen? Wat heeft men over voor de maaltijden, de receptie of de wasservice?

Dit zijn essentiële vragen.

Zeker nu er betaald moet worden, oordeelt de consument vanuit de eigen waarden, en heeft

het weinig zin om star vast te houden aan professionele en medische richtlijnen. Tot die

waarden behoren een eigen leefstijl, je eigen soort mensen, je eigen leven kunnen leiden,

Page 50: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

keuzevrijheid binnen het aanbod, kostenbewustzijn. SmartAgent werkt al jaren met

segmentering van de doelgroep op basis van leefstijlen. Zij hebben inmiddels via hun data

intelligence systeem veel informatie verzameld over senioren en kunnen dat op lokaal niveau

vertalen naar de klantenkring voor de desbetreffende locatie.

Misschien levert dit verrassende uitkomsten op. Wil de consument wel per se een ruim en

modern appartement? Woonz.nl lijkt deze veronderstelling te bevestigen: 80% van de zoekers

steekt in op locatie en ligging, een teken dat daar de aspiraties liggen. Maar “verhuizen

betekent altijd concessies doen, ook voor senioren”, zegt Annemiek Schut. Uiteindelijk geven

andere zaken, zoals veiligheid, zorg, diensten, activiteiten en aandacht, de doorslag. En dan kan

een klein en betaalbaar appartement van 45 – 55 m2 toch ineens acceptabel blijken te zijn.

Van aanbodgericht naar vraaggericht

Op dezelfde voet doorgaan met het reilen en zeilen in het verzorgingshuis, beantwoordt

onvoldoende aan de klantvraag. Om te beginnen moet vanwege de betaalbaarheid het full

servicepakket op de helling. Een basisarrangement met een betaalbaar maatwerkpakket komt

daarvoor in de plaats (zie artikel 5 over dienstverlening in deze reeks). Avoord bijvoorbeeld wil

een breed scala aan zorg en diensten beschikbaar stellen, variërend van tuinonderhoud tot

palliatieve zorg.

Op de tweede plaats is een attitudeverandering nodig. “In het verzorgingshuis is de klant te

gast, en bij scheiden wonen en zorg worden wij de gast bij de klant. Het had altijd al zo moeten

zijn, natuurlijk”, zegt Mirella Markus. De verzorgingshuizen hebben in het verleden vooral

moeten beantwoorden aan allerlei richtlijnen, wat de keuzeruimte voor individuele klanten

inperkte.

Het nieuwe aanbod, derde punt, zou moeten aansluiten bij wat de oudere kwetsbare burger

beweegt in het leven. Marco Bruggeman, directeur thuiszorg van Beweging 3.0, verwoordt het

zo: “relatiegericht werken is essentieel en in de relatie werken we waardegedreven. We

hebben oog en oor voor de waarden die er toe doen in het leven van mensen. Ook bij

kwetsbare oudere burgers stellen we levensvragen centraal in plaats van zorgvragen.

Levensvragen zijn veel breder en dekken veel meer levensgebieden dan de zorgvraag die vaak is

afgeleid van het aanbod van de organisatie”.

De organisatie verandert mee

Dit laatste punt brengt ons bij een belangrijke kwestie: organisatieverandering. Dit thema roept

veel enthousiasme op bij de verschillende respondenten, die in de startblokken staan om van

de zorg een bruisende en dynamische sector te maken in het belang van de ouderen.

“Zorgorganisaties mogen best met trots spreken over de eigen branche”, vindt Annemiek

Schut. Zelfvertrouwen is een woord dat ook anderen graag in de mond nemen. De transitie

Page 51: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

opgave, en het scheiden van wonen en zorg in het bijzonder, worden opgepakt als kansen.

Behalve inzicht in de klantvraag, levert de Customer Buying Journey Map ook inzicht op in wat

de organisatie mist om aan te sluiten bij het zoekproces van de klant. Meerdere

organisatieonderdelen hebben in een vroeg stadium contact met de klant. Wijzen de neuzen

allemaal dezelfde kant op? Hebben zij een antwoord op de vele vragen van de klant of laten ze

deze onbeantwoord? Front office en marketing moeten vanuit dezelfde strategie werken. De

medewerkers van het front office hebben doorgaans het eerste klant contact.

Scheiden wonen en zorg vormt een goede aanleiding om nieuwe verbindingen te leggen tussen

thuiszorg en intramurale zorg. Het is bijvoorbeeld veelbetekenend dat bij Beweging 3.0 juist de

thuiszorg de opdracht heeft om de omslag naar scheiden wonen en zorg te maken. Marco

Bruggeman: “In de relatie met de oudere kwetsbare burger ontstaat het verschil en dit verschil

is uit te dragen, dit gaat van mond tot mond op bijvoorbeeld een verjaardag. Met onze passie

en onze kennis/kunde hebben we een toegevoegde waarde”. Medewerkers en bewoners

voeren kleinschalige panelgesprekken waar alledaagse levensvragen centraal staan. Het helpt

medewerkers de vraag achter de vraag te begrijpen, het geeft bewoners het vertrouwen

begrepen te worden en het geleidt signalen naar de top van de organisatie. Pilots vinden

momenteel plaats in zowel eigen intramurale locaties als bij woningcorporaties en in

serviceflats. Scheiden wonen en zorg is breder dan de transitie van het verzorgingshuis.

Zorgpraktijk en marketing zijn hier twee zijden van één medaille.

Ketenwelzijn

Scheiden wonen en zorg haalt ook de relaties tussen zorgaanbieders en gemeenten,

welzijnsinstellingen en woningcorporaties aan. De zorgorganisatie heeft anderen nodig om in

de vraag van de bewoners te kunnen voorzien: ketenwelzijn. “Binnen deze keten worden

geheel andere eisen gesteld op het terrein van samenwerking en spelen organisaties zoals we

ze nu kennen, een veel kleinere rol dan in het recente verleden”, aldus Marco Bruggeman.

Nieuwe strategieën

In het voorgaande zijn verschillende aspecten benoemd die zijdelings van belang zijn voor het

vermarkten van alternatieven van het verzorgingshuis. Maar de meest interessante vraag is

natuurlijk hoe we de klant daadwerkelijk kunnen interesseren in het nieuwe aanbod. “Het

verleiden zit niet in de genen van de zorg”, constateert Annemiek Schut. “Bedenk van je eigen

locatie wat de positieve kanten zijn. Maak zelf nieuws en breng de locatie positief in het nieuws

als ‘snoepje van de week’“. Gert Jan Hagen van SmartAgent: “Denk aan de emotiefactor, de

sfeer die je wilt uitstralen en maak onderscheid in leefstijlen”.

Verleiden is één aspect. Vertrouwen is een tweede. De Customer Buying Journey Map, waar

hierboven al verschillende keren naar is verwezen, biedt goede handvatten om een strategie te

Page 52: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

ontwikkelen waarbij je de klant vroegtijdig in het zoekproces van advies kan dienen en een

vertrouwensband opbouwt.

Begrijpen is een derde kant van het verhaal, en daarover is hierboven ook al veel gezegd: de

klant ziet de wereld door de ogen van zijn leven, en de organisatie ziet de wereld door de ogen

van haar aanbod, en deze kloof moet overbrugd worden. Scheiden wonen en zorg betekent dat

de klant andere keuzes gaat maken en misschien kritischer wordt. Verdiep je in de klant.

Tot slot, als vierde, noemen we hier “onderscheiden”: een voor de klant herkenbaar en

aansprekend concept waarmee jouw organisatie de klantvraag goed beantwoordt.

Overbrengen van de boodschap

Alle goede intenties bewijzen hun waarde pas als zij de klant daadwerkelijk bereiken. Met

alleen advertenties in krantjes komen we er niet. De respondenten hebben hier natuurlijk over

nagedacht en geëxperimenteerd, en delen graag deze ervaringen:

1. Verdiep je in je (potentiële) klant. Wat vindt hij belangrijk, welke leefstijl heeft hij? En

wat heeft hij te besteden? Er komen allerlei nieuwe groepen op de markt. Denken in

termen van differentiatie wordt steeds belangrijker.

2. Stel je op als adviseur van de klant. Maak je bewust van de vragen van de klant

gedurende het zoekproces - bijvoorbeeld door middel van de Customer Buying Journey

Map - en zorg dat je er bij bent als er pieken in de informatiebehoefte zijn of er

besluitvormingsmomenten zijn.

3. Organiseer de bezichtigingen van de woningen goed. Zowel het contact voorafgaand

aan de bezichtiging als het ter plekke laten zien, zijn onderdelen die belangrijk zijn om

klanten aan je te binden.

4. Boor andere doorgeleidingskanalen aan, nu de directe doorgeleiding vanuit het CIZ weg

is gevallen. Binnen je eigen organisatie zijn dat de casemanagers, de thuiszorg

medewerkers, het front office. Extern zijn dat WMO-consulenten, welzijnswerkers,

huisartsen, e.d.

5. Bouw relaties op met mensen en organisaties die vanuit een andere hoek ouderen

bedienen: gemeenten, woningcorporaties, ouderenbonden bijvoorbeeld.

6. Organiseer stakeholders bijeenkomsten om het aanbod bekend te maken.

7. Gebruik het internet en denk daarbij ook aan de zoektocht van kinderen voor hun

ouders. Waarom niet eens experimenteren met Google AdWords en social media?

Probeer eens een site als Woonz.nl uit.

8. Organiseer open dagen of leuke evenementen. BrabantWonen en BrabantZorg kregen

200 bezoekers op 1000 uitnodigingen om kennis te maken met servicewoningen in de

regio. Meer algemeen: ga de straat op om in contact te komen met de klant.

9. Stel een marketingplan op voor een complex en probeer het uit.

10. Mond op mond reclame is een van de sterkste instrumenten omdat ouderen informatie

uit media vaak minder snel oppikken en omdat het oordeel van mensen die men kent

Page 53: Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk - kcwz.nl · PDF Scheiden Wonen Zorg in de Praktijk Het scheiden van wonen en zorg houdt zorgorganisaties en corporaties bezig. Extramuralisering

www.kcwz.nl

zwaar telt. Mond op mond reclame krijg je door de daad bij het woord te voegen: niet

alleen op papier een mooi concept, maar vooral ook in de praktijk, medewerkers die

meegaan in de vraag van de klant en de wegen weten te vinden als zij zelf het antwoord

niet hebben.

Tips tot slot

Het is nog te vroeg voor succesverhalen, maar de respondenten hebben uit eigen

ervaring wel wat tips.

Ga met de klant in gesprek. Je kan eindeloos theoretiseren over van alles en nog wat, en

toch volledig de plank misslaan. Een paar goede gesprekken met enkele groepen

ouderen kunnen dit al voorkomen en brengen je op goede ideeën.

Originaliteit en creativiteit tillen je boven de middelmaat uit en zorgen dat je opvalt en

onderscheidend bent.

Doe het gewoon, begin. Natuurlijk denk je van te voren goed na over alle ins en outs van

het scheiden van wonen en zorg, maar één ding is zeker, en dat is dat het in de praktijk

niet zal gaan zoals je van te voren bedacht hebt. Leerervaringen bereik je door te doen.

Henk Nouws en Linda Sanders

Maart 2014

Meer informatie over Scheiden Wonen Zorg

Meer (feitelijke) informatie over de onderwerpen die in deze artikelenreeks behandeld worden, vindt u in het KCWZ‐dossier Scheiden Wonen Zorg.