Geen zelf, geen ander
Geen zelf, geen ander
over non-dualiteit en bevrijding
Richard Sylvester
samsara
© Richard Sylvester 2005
Oorspronkelijke uitgave: Non-Duality Press Oorspronkelijke titel: I hope you die soon ©Nederlandse uitgave: Samsara Uitgeverij bv, 2013
Vertaling: Han van den Boogaard Omslagontwerp: Erik Thé: www.erikthedesign.com Lay-our: Studio 28, Hillegom
ISBN: 978-94-91411-06-9 I Nur 728
Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden zonder schriftelijke toestemming van: Samsara Uitgeverij bv Herengeacht 341, 1 016 AZ Amsterdam www.samsarabooks.com
Het is niet gemakkelijk om een boek
over niets te schrijven.
Inhoud
Een inleiding tot non-dualiteit
Over bevrijding
Inleidende opmerkingen Ontwaken: zien dar er niemand is Bevrijding: zien dar 'ik' alles ben Wakker zijn en in slaap zijn Ik hoop dar je snel sterft
Dingen die gebeuren
Taal De geest
Spirituele ervaringen
9
17
19
21
28
34
37
39
41
44
49
Een persoon zijn
De grote mantra Het onberispelijke gedrag der verlichten
Verkramping en plaatselijkheid
Dood en religie
Een leven in puin Natuurlijke en neurotische gevoelens
Therapie en meditatie
Het paradijs is nu
De avatar van de zuivere moutwhiskey
Een interview
Een lezing
Dialogen
8
52
56
60
67
69
75
78
81
84
87
93
113
141
Een inleiding tot non-dualiteit
Non-dualiteit zien betekent zien dat onze basisaanname over het leven, dat we afzonderlijke wezens zijn,
alleen maar schijn is. We lijken het subject van ons leven
te zijn en ons in een wereld van objecten te bewegen, inclusief die soms lastige objecten die bekend staan als 'an
dere mensen'. Maar in werkelijkheid is er geen sprake van afgescheidenheid, van subject en object. Er bestaat alleen
maar naadloze eenheid.
Dat herkennen wordt soms 'bevrijding' genoemd. Er zijn
weliswaar geen regels, maar bevrijding heeft de neiging
om onze psyche te herschikken. Bevrijding kan plotse
ling of geleidelijk gezien worden, en zoals Nisargadatta
9
zei: 'De snelle weg is niet beter dan de langzame.' Maar
als bevrijding snel plaatsvindt, zijn de veranderingen in de psyche meestal opvallender, juist omdat ze plotseling plaatsvinden. Dat heeft geen voordelen, maar het maakt die veranderingen wel gemakkelijker te beschrijven.
Bevrijding heeft geen noodzakelijke gevolgen, en daarom
kunnen alle mogelijkheden zich voordoen. Als dat niet
zo zou zijn, wu het geen bevrijding zijn, maar gevangenschap. Maar die herschikking van de psyche gaat vaak wel
gepaard met een radicale verandering in de manier waarop er naar de werkelijkheid gekeken wordt.
We kunnen die veranderde kijk samenvatten in drie zin
nen. Op de eerste plaats wordt er gezien: Dit Is Het. Er
wordt herkend dat dit, dat wat zich voordoet, alles is wat er is. Het is niets dat alles wordt. Tijd en ruimte worden
doorzien. 'Verleden' en 'toekomst' en 'hier' en 'daar' worden doorzien. Neurotische gedachten en gevoelens over
verleden en toekomst, zoals schuld, spijt, nostalgie en angst, nemen af of verdwijnen.
Als de neurotische energie die aan de afzonderlijke persoon kleeft gereduceerd of verdwenen is, wordt tevens ge
zien: Dit Is Genoeg. De neurotische persoonlijkheid ziet
10
dit meestal als Niet Genoeg omdat hij kijkt door de sluier
van afgescheidenbeid en daardoor meestal niet erg betrokken is bij wat er gebeurt. Onze aandacht is dan dermate gericht op het verleden, de toekomst, onze eigen belan
gen en onze eigen projecties, dat wat zich in werkelijkheid voordoet natuurlijk te mager en onbelangrijk lijkt om ons
tevreden te kunnen stemmen. De meeste tijd zijn we niet betrokken bij het leven, maar bij onze eigen waanbeelden.
Het gevolg is vaak verveling of depressie, en een rusteloos weken naar iets opwindenders. Maar als de afgescheiden
beid verdwenen is, wordt de volledige levendigheid van
elk moment gezien, en dat is dan genoeg. Het verlangen naar iets opwindenders wordt minder of verdwijnt, en er
wordt genoten van de eenvoud van wat zich ook maar voordoet - het aroma van koffie, het geluid van de wind
in de bomen, de structuur van een kattenvacht. Omdat we geen behoefte meer hebben aan opwinding en drama
om onze verveling te verdrijven, wordt er vaak een eenvoudiger en rustiger leven geleid.
De derde verandering in de wijze waarop de psyche bij bevrijding de werkelijkheid ziet, kan samengevat wor
den met de woorden: 'Er wordt gezien Dit Is �t Het Is
(En Het Is Niet Iets Anders).' Bij afgescheidenbeid voegt de psyche vaak betekenis en bedoeling toe aan wat er is,
11
juist omdat wat er is in zijn eenvoud niet als bevredigend genoeg ervaren wordt. We wUien Wat Er Is Met Een Kers Erop. Dus bedenken we eindeloze verhalen over Waar Dit
Over Gaar. Van een val op straat kan bijvoorbeeld Een
StrafVan God gemaakt worden. Van het winnen van de
loterij kan De Vruchten Van Goed Karma gemaakt worden, of De Genade Van De Goeroe. We leven als de ster
van onze eigen film, in een verhaal dat naar een soort be
tekenisvolle ontknoping toewerkt. Zin en betekenis lijken ons bestaan te rechtvaardigen.
Maar wals een bloem geen zin nodig heeft om een vol
maakte bloem te zijn, en een kat geen zin nodig heeft om een volmaakte kat te zijn, zo hebben wij geen zin nodig om een volmaakte Jan of Marie of Piet of Annie te zijn.
We zijn al eenheid die zichzelf tot uitdrukking brengt als
wie we zijn. Hoe kan dat ooit nog verbeterd worden? Als dit gezien wordt, is alles gewoon wat het is, en is het niet
iets anders.
Bij bevrijding sterven de drama's van zin en betekenis,
waar het afgescheidenheidsdenken op leeft, een langzame dood, of worden ze in elk geval aangezien voor wat ze
in werkelijkheid zijn - als de verhalen die we een kind
dat zich verveelt op een regenachtige middag zouden
12
vertellen. Onze behoefte om De Planeet Te Redden, of 'Alsjeblieft God' Te Vragen, of Goede Daden Te Verrichten Voor Onze Goeroe Om Ons Karma Te Zuiveren,
verdwijnt. Net als onze fascinatie voor het zuiveren van onze chakra's, het in balans brengen van onze aura en het ondergaan van therapie voor onze vroegere (en misschien
ook toekomstige) levens. En er wordt ook gezien dat als sommige van die verhalen doorgaan, dat ook oké is, dat
dat ook 'Bevrijding doet z'n ding' is.
En hoe zit het dan met de liefde? Nu komen we bij het
diepste mysterie. Wat de psyche in de meest radicale zin
herschikt is de herkenning dat Alles Onvoorwaardelijke Liefde Is. Er wordt beseft dat onvoorwaardelijke liefde
niet begrepen kan worden door het denken als persoon, en dat ze, net als alle andere dingen die met bevrijding te
maken hebben, onpersoonlijk is. Met andere woorden, onvoorwaardelijke liefde heeft niets te maken met mij of
jou. Onvoorwaardelijke liefde is er gewoon. Ze sluit niets
uit. Als dat wel het geval zou zijn, zou ze niet onvoor
waardelijk zijn. Het denken kan hier helemaal niets mee.
Het denken kan alleen leven in voorwaardelijkheid, door de ervaring op te delen in goed en slecht, fijn en niet fijn.
Maar het denken hoeft zichzelf helemaal niet te kwellen met het onvermijdelijke feit dat het niet in staat is tot on-
13
voorwaardelijke liefde, want bij bevrijding wordt gezien dar onvoorwaardelijke liefde gewoon al het geval is, los
van wat jij en ik eventueel denken en voelen. Onvoorwaardelijk liefde is er altijd. Als dat gezien wordt, krijgt
het meest gewone moment iets uitermate sprankelends.
Bij bevrijding wordt gezien dat de persoon die we denken te zijn alleen maar schijnbaar lijkt te bestaan. Onze
kern en de kern van alles is ongedifferentieerd Zijn waar
alle verschillen uit voortkomen. Er is geen zelf, er is geen
persoon.
De meest voorkomende misvatting over bevrijding is dat het iets is dat een persoon kan verwerven. Maar bevrij
ding is iets kwijtraken - het kwijtraken van het gevoel dat
er ooit sprake is geweest van een afzonderlijke persoon
die kon kiezen om iets te doen dat bevrijding teweeg kon
brengen.
Als gezien wordt dat er geen sprake is van afgescheiden
beid, vale het gevoel van kwetsbaarheid en angst dat aan
de persoon kleeft weg, en wat overblijft is het wonder van
het leven zoals het zich aandient. In plaats van betekenis
14
is er een eekhoorn die bewegingloos, wijdbeens en met
zijn kop omhoog op een grijze boomtak zit en je recht
aankijkt. In plaats van zin is er de ongelooflijke manier
waarop een mier over een takje kruipt.
Als het idee ten einde komt dat ik controle heb over mijn leven en dat ik het moet aansturen, wordt het leven ge
woon geleefd en vindt er ontspanning plaats. Je voelt je
op je gemak met wat er ook maar aan de hand is, en het
grijpen naar wat zou kunnen zijn houdt op.
Veel non-dualiteitleraren suggereren dat er iemand is die
iets kan doen om her gevoel van afgescheidenbeid te helen; met andere woorden, dat er een persoon is die in staat
is om te ontdekken dat hij geen persoon is. De absurditeit
van dat idee wordt vaak gecamoufleerd door zeer com
plexe en subtiele denkwijzen.
Zulke leraren presenteren vaak het verleidelijke idee dat
bevrijding gerealiseerd kan worden door het volgen van een evolutionaire spirituele weg. In feite heeft dat niets re
maken met non-dualiteit, maar het kan ons wel een overtuigend, zij het betekenisloos verhaal daarover aanreiken.
15
Uit dat verhaal komen de vele wegen, doctrines, tech
nieken, goeroes, leraren, mantraverkopers, workshops en
groepen voort die tezamen de spirituele bazaar vormen.
Elke manier van zoeken kan ertoe leiden dat iemand zich prettiger gaat voelen. Dat is prima, maar het is wel alles wat er te halen valt- iemand die het prettiger heeft in zijn
gevangenis. Als je gevangen zit, is comfort zonder meer te prefereren, maar het bevrijdt je niet uit de gevangenis
waarin je denkt vast te zitten.
Niemand zal de persoon uit de gevangenis krijgen, want
de persoon is de gevangenis. Als de persoon wegvalt, wordt gezien dat er helemaal nooit een gevangenis is geweest.
Dan wordt gezien dat 'ik' en 'jij' het licht zijn waarin alles
verschijnt.
16
Over bevrijding
17
Inleidende opmerkingen
Bevrijding kan niet door middel van woorden beschre
ven worden. Het kan niet door het denken begrepen
worden. Het kan niet gezien worden voordat het zichzelf
kenbaar maakt. En dan staan ons geen woorden of ideeën
ter beschikking om het uit te drukken, en kun je er met
je hoofd niet bij.
Toch is bevrijding alles wat er is. Nu, op dit moment.
Paradox. Het zien van bevrijding heeft niets te maken met de geest.
Toch is het er, verborgen achter de geest. Verborgen ach
ter de geest die niet bestaat.
19
Paradox.
Bevrijding maakt een eind aan de zoektocht en aan zin
geving. Bevrijding laar zien dat het leven zelf de zin van
het leven vormt. Er kan niet gezocht worden naar dat war zichtbaar al her geval is.
Taal beschrijft van nature dualiteit- gebeurtenissen, ervaringen, dingen, gedachten, gevoelens. Verschijnselen. De
dingen die gebeuren. Er is geen taal die non-dualiteit kan beschrijven. Op zijn hoogst kunnen we er op zinspelen.
Laten we dat dus maar doen.
20
Ontwaken: zien dat er niemand is
Het begint met zaterdagmiddagen in Harnpsread, met
luisteren naar gesprekken over non-dualiteit die door Tony Parsons gehouden worden. Ik begrijp nier veel van
wat er gezegd wordt, maar iets maakt dar ik er steeds weer
naarroe ga. En ik houd van de grappen en de gesprekken en
de drankjes na afloop, en dus kom ik steeds opnieuw terug.
Dan, op een station in het centrum van Londen, op een warme zomeravond, verdwijnt het zelfgevoel plotseling
volkomen. Alles blijft zoals het is - mensen, treinen, perrons, andere objecten - maar voor het eerst wordt alles
zonder een persoon gezien die zich er mee bemoeit of de
dingen interpreteert. Er zijn geen lichtflitsen, geen vuur-
21
werk, geen duizelingwekkende verschijnselen zoals bij LSD of hallucinogene paddestoelen. Maar dit is wel de
echte 'wow', nu ik een gewoon treinstarion voor het eerst
zonder enig zelfgevoel zie. Het gewone wordt gezien als het buitengewone. Her verschijm in de eenheid, en er is
niemand die het ervaart.
Tijdens dat ene moment wordt er gezien dat er niemand is.
Het gevoel dat er sprake is van een persoon, is tot dit punr
constant aanwezig geweest en heeft het leven zin gegeven.
Al die jaren zijn er nooit vraagtekens bij gezet. Het is zo
grondig voor mezelf aangezien, mijn centrum en lokatie, dat het niet eens is opgemerkt. Nu wordt her gezien als
iets volslagen overbodigs. Plotseling weet ik dat ik nooit
een leven heb gehad, omdat er nooit een 'ik' is geweest. In een flits van eeuwigheid is het duidelijk dat zonder 'ik' al
les voor het eerst gewoon gezien wordt zoals het is. Ik leef
niet, ik word geleefd. Ik handel niet, maar handelingen vinden plaats via mij, de goddelijke marionet.
Alle zorgen in dat kleine maar zo belangrijke ogenschijn
lijke leventje vallen onmiddellijk weg.
Binnen één seconde keert het zelf terug en zegt: 'Wat was dat in godsnaam?' Maar die ene flits van niemand brengt
22
onherroepelijke veranderingen teweeg in het innerlijke landschap. Want als je dit ziet, kan her je volkomen van je sokken blazen.
Het verleden wordt tweedimensionaal. Hiervóór was het verleden een driedimensionaal landschap dat ik regelmatig bezocht. Ik rende er in rond, ik sprong van plaats naar
plaats; elke scene bevatte energie en realiteit. Die energie
manifesteerde zich als gevoelens en gedachten, meestal
over spijt en schuld, met thema's als 'Wat als ... ' en 'Had
ik maar ... ' die eindeloos werden afgedraaid. Het verleden werd daardoor voortdurend herkauwd en nog eens
herkauwd. Allerlei mogelijkheden passeerden, hoe nutteloos ook, de revue, alsof dat dwangmatige terugkijken de
geografie op de een of andere manier kon veranderen, een verloren liefde kon terugbrengen of een belediging die
ik over me heen gekregen of uitgesproken had ongedaan
kon maken. Nu, na die ene flits van niemand, is de persoon weliswaar teruggekomen, maar is het verleden net
een platte tekening. Alle scènes zijn er nog- het gaat hier niet om Alzheimer- maar ze bezitten geen energie, geen
realiteit, en de neiging om ze te bezoeken is zo goed als
weg. Af en roe komt een scéne uit het verleden heel even
tot leven, maar dan dooft hij weer uit. Spijt en schuld
verliezen hun grip.
23
Pijnpunten en problemen doen zich nog steeds voor, maar
ze blijven minder lang aandacht vragen dan voorheen. De
rotswand die ze houvast bood om omhoog re kunnen klimmen en me bij de keel te kunnen grijpen, begint af
te brokkelen. Het innerlijke landschap is glibberig gewor
den. Zoals Nisargadatta zegt: 'De wereld zit vol ogen, de
haken zijn helemaal van ons.' Nu zijn de haken los aan het raken. Maar het zelf doet in her jaar dar volgt wan
hopige pogingen om zichzelf weer te laten gelden, soms
ogenschijnlijk met veel succes als pijnpunten toch weer
boven water komen, als verveling, wanhoop, emotionele
pijn toch weer ervaren moeren worden.
Eén ding dat onmiddellijk gezien wordt, is de aard van
al die ogenschijnlijk spirituele ervaringen die zich hebben voorgedaan tijdens de jaren van zoeken en het volgen van bedrieglijke wegen en goeroes. Plotseling wordt
gezien wat het in werkelijkheid zijn: emotionele en psy
chologische ervaringen die zich bij een denkbeeldige persoon voordeden en die niet betekenisvoller waren dan het aantrekken van een schoen of het drinken van
een kopje koffie.
Spirituele ervaringen zijn niet moeilijk teweeg te brengen. Mediteer intensief, ga gedurende lange periodes chanten,
24
neem bepaalde drugs in, eet en slaap nier, plaats jezelf
in extreme situaties. Waarschijnlijk lukt het dan wel. Ik had al die dingen gedaan, en ik had allerlei spirituele er
varingen. Ik had urenlang gechant en onder her luiden
van machtige Tibetaanse gongs gemediteerd. Ik had met
eigen ogen gezien hoe de goeroe, gezeten op een troon in indrukwekkende gewaden, oploste in een gouden licht.
Mijn persoonlijke identiteit had zich verfijnd en was op
gelost in transcendentale gelukzaligheid. Het universum
had me in- en uitgeademd toen mijn gewaarzijn zich naar alle kanten uitbreidde en alles vulde.
Nou en?
Er was altijd iemand aanwezig geweest die de spirituele
ervaring onderging. Een persoon, hoe verfijnd ook, was er altijd bij aanwezig geweest. Al die gebeurtenissen waren
'mij' overkomen. Ze hadden geen van alle meer of minder
met bevrijding re maken dan het aaien van een kat.
Trouwens, 'je kunt toch al niet heel lang in Gods wereld
verblijven. Ze hebben daar geen restaurants en toiletten.'
Bevrijding is nier persoonlijk en heeft niets te maken met welke psychologische, emotionele of 'spirituele' er-
25
varing dan ook, hoe verfijnd die ook moge zijn. Een spi
rituele of psychologische ervaring is niet meer dan een
persoonlijke ervaring. Als eenmaal gezien wordt dat ik niets ben, wordt ook gezien dat elke ervaring zich alleen maar voordoet bij een ogenschijnlijke persoon, om
vervolgens weer in de eenheid te verdwijnen zonder ook maar enige zin te hebben gehad. Er is in werkelijkheid
geen persoon waarin de ervaring zich voordoet, en geen enkele mogelijkheid dat hij enige zin zou kunnen heb
ben.
En bevrijding heeft ook niets te maken met de afwezig
heid van problemen of pijnpunten, die nog wel of niet meer blijven opduiken.
Bevrijding geeft geen oneindige gelukzaligheid. Daar
voor kun je beter heroïne, Prozac of een hersenoperatie proberen.
Wat een opluchting. Bevrijding vraagt niet van je om 'zus' of 'zo' te zijn.
Bevrijding vraagt niet van 'je' om er überhaupt te zijn. Deze woorden worden niet door een persoon geschreven.
Eenheid schrijft deze woorden. En eenheid leest ze.
26
In het verhaal neemt de periode van ontwaken een jaar in beslag. In die periode laat de persoon zich weer gel
den, heel sterk soms, om vervolgens weer te verdwijnen en dan weer terug te keren. Een tijd lang is er sprake van een woestijn waarin persoonlijke pijn zich in even hevi
ge mate voordoet als voorheen, maar alle oude vertroosting en de mechanismen waarmee met die pijn wordt omgegaan hun betekenis verloren hebben. Met name de
overtuiging dat pijn betekenis had en van belang was
voor mijn spirituele evolutie gaf mij troost: 'Je overwint niets zonder pijn'. Nu klinkt dat gewoon belachelijk. Ik
begin te begrijpen dat dit ontwaken meedogenloos is en elke overtuiging ontkracht die ik er ooit op na heb ge
houden en waar ik me ooit aan heb vastgeklampt. Nu
zijn er geen reddingsboten meer over, niet eens een stuk drijfhout.
Er wordt wel eens gezegd dat dit je leven ruïneert. Nou,
het ruïneert dargene waarvan je dacht dat het je leven was. En er bestaat een gezegde dat ik me nu herinner:
'Waarom wil je bevrijding? Hoe weet je dat je het prettig zou vinden?'
Mijn God. De dingen zijn er slechter op geworden, niet beter. Want voorheen was er nog hoop.
27
Bevrijding: zien dat 'ik' alles ben
In het verhaal sta ik, een jaar na het ontwaken, in een
winkel in een alledaags dorp. Plotseling, maar heel
zacht en vriendelijk, maakt het gewone plaats voor her
buitengewone. De persoon verdwijnt weer volledig, en
nu wordt helder gezien dat gewaarzijn overal en alles is.
Her gelokaliseerde zelfgevoel blijkt niet meer dan schijn
te zijn. Er is geen sprake van lokatie, er is geen hier en
daar. Er is alleen eenheid die verschijnt als alles, en dat is
wat 'ik' werkelijk ben. 'Ik' ben de winkel, de mensen, de
toonbank, de muren en de ruimte waarin alles verschijnt.
Als het zelf verdwijnt en gewaarzijn gezien wordt als alles,
wordt ook gezien wat dit is: een prachtig hologram dat
gedragen wordt door liefde.
28
Op een bepaald moment in de ontwikkeling van een kind
lijkt het gewaarzijn zich tot een specifieke ruimte te gaan
beperken, vaste vorm aan te nemen en zich af te scheiden
van alle andere dingen. Dat creëert een 'ik'-gevoel, met al zijn hoop en angst en liefde en zware verantwoordelijkhe
den. De gedachten en gevoelens en zintuiglijke verschijn
selen die in werkelijkheid gewoon verschijnen in het ge
waarzijn, krijgen nu een eigenaar, worden nu gevoeld als
'van mij'. En zo begint het drama van het persoon zijn.
Gewaarzijn is tor geen enkele andere lokatie beperkt
dan 'overal'. Er bestaat alleen maar bevrijding. Maar daar
binnen kan her gevoel opkomen dat 'ik' niet bevrijd ben,
en dat gebeurt ook. Het manifesteert zich als het gevoel
van afgescheidenheid, van hier gelokaliseerd zijn en nier
daar, los van alle andere mensen en dingen. Dat gevoel
gaat gepaard met angst, verlangen en hoop, en is zeer ver
slavend. Het is niet in staat zichzelf te doorzien en kan
gewoon zeventig of tachtig jaar doorgaan, tot het eindigt
in de dood. Of het komt al eerder ten einde, waar dan
ook, wanneer dan ook.
Bevrijding is vrij zijn van de druk die gepaard gaat met het
zijn van een persoon die ogenschijnlijk keuzes moet ma
ken en beslissingen moet nemen; keuzes en beslissingen
die consequenties hebben. Wat een heerlijke opluchting
29
is het om tè zien dat er geen keus is, geen persoon, geen afgescheidenheid. Niets wat je ooit hebt gedaan heeft ooit ergens toe geleid, want je hebt nooit iets gedaan. Niemand heeft ooit iets gedaan, ook al lijken er dingen gedaan te zijn.
Is het niet heerlijk dat je nog nooit in je leven een keus hebt gemaakt? Je hoeft nergens spijt van te hebben, je hoeft je nergens schuldig over re voelen. Niets had ooit anders kunnen zijn, niets had ooit anders kunnen lopen. Is dat geen opluchting? Niets doet ertoe. Je kunt nergens heen. Er hoeft niets gedaan te worden. Er bestaat zingeving noch moraal. Er is geen hulp en geen hoop. Je kunt het allemaal loslaten, je kunt alle spanning ontladen. Je kunt gaan genieten van het wonder van de hopeloosheid en her geschenk van de zinloosheid. Je kunt gaan genieren van je volslagen hulpeloosheid.
Bij bevrijding wordt gezien dat niets betekenis heeft; het is simpelweg wat het is. Maar het verhaal houdt niet op. Het verhaal gaat door, maar nu wordt gezien dat het niet meer dan een verhaal is. Alle hamtochten in je ogenschijnlijke leven zijn niet meer dan dingen die gebeuren.
De conflicten, de liefdes, de strijd om controle en macht, de overwinningen en nederlagen zijn niet meer dan ver-
30
schijnselen die opkomen in eenheid en weer verdwijnen zonder enige zin te hebben gehad. Niets heeft meer zin dan iets anders, of zou ooit meer of minder zin kunnen hebben. De Trojaanse oorlog en een glas bier zijn gelijkwaardig.
Behalve naruurlijk voor her denken.
Je kunt bevrijding niet verdienen. Ik heb bevrijding niet verdiend. Niemand zal ooit bevrijding verdienen. Je kunt nier goed genoeg worden of hard genoeg werken of oprecht genoeg zijn om er recht op re hebben. Bevrijding is mij niet overkomen en zal jou niet overkomen. En toch is er sprake van bevrijding. Er is altijd alleen maar bevrijding. Volmaaktheid is al het geval. Wat je bent is al goddelijk.
Een zoektocht zal je nergens brengen, maar er is niets tegen een zoektocht. In dat ogenschijnlijke proces kan gehoord worden dat zoeken zinloos is, maar het zoeken kan niet opgegeven worden voordat het stopt. Dan is het over en wordt er gezien dat je datgene waarnaar je op zoek was altijd al hebt gehad. Sterker nog: het is altijd datgene geweest wat jij bent. Maar om nu te adviseren de zoektocht op te geven om het zo te vinden, heeft ook geen zin.
31
Het maakt niet uit of je dronken wordt, mediteert, de
krant leest, bij de goeroe zit of naar de paardenraces gaat.
Geen van die dingen zal de kans op bevrijding vergroten
of verkleinen. Zoeken of niet zoeken, mediteren of niet
mediteren, slaat de plank mis. Want er is niemand die kan
kiezen om die dingen re doen. Als meditatie plaatsvindt,
vindt het plaats en zal her blijven plaatsvinden tot dat nier
meer het geval is. Voor dronken worden gelde hetzelfde.
Je kunt ner zo goed meteen de overtuiging opgeven dat je
iets te kiezen hebt.
Alleen kun je dar ook niet doen.
Tor het gebeurt.
32
Bevrijding is wat er overblijft als het zelf verdwenen is.
Maar het zelf is gewoon bevrijding die verschijnt als het
zel(
Bevrijding is wat er gebeurt terwijl je op zoek bene naar
bevrijding.
Diep van binnen weet je dat al.
33
Wakker zijn is hetzelfde als
slapen - tenzij je slaapt
A ls bevrijding gezien wordt, is het duidelijk dar wakker
.l"\.zijn in bevrijding in niets verschUt van slapen. Beide
worden gewoon gezien als eenheid die zich manifesteert
als slaap of wakker zijn. Bij bevrijding wordt verlichting
van elke vorm van mystificatie ontdaan en komt de abso
lure alledaagsheid ervan aan de oppervlakte. Bergen wor
den gezien als niets anders dan dar: bergen.
Maar voor de zoeker die nog slaapt en in zijn slaap rusteloos op zoek is naar een einde van het gevoel van afgescheidenheid, lijkt er een kloof te bestaan tussen die toestand en bevrijding. Bevrijding lijkt dan een fantastische prijs die gewonnen kan worden en die gelukzalige gevoelens in
34
her vooruitzicht stelt en een vrij zijn van pijn en lijden,
het einde van alle problemen, misschien zelfs wel magische krachten en natuurlijk ook de jaloerse bewondering van je vrienden. Dat is de reden waarom de zoektocht naar bevrijding zo wanhopig kan zijn en de vraag: 'Krijg ik het re pakken?' zo dwingend.
Het enige dat her zien van bevrijding tegenhoudt is de
gedachte: 'Ik ben niet bevrijd'. Daarom zeggen sommigen dat wat je moet doen om bevrijding te kunnen zien, het loslaren van die gedachte is. Maar er is niemand die ervoor kan kiezen om dar re doen. De gedachte dat dit geen bevrijding is, wat op hetzelfde neerkomt als de gedachte: 'Ik ben een afzonderlijke persoon' of: 'Ik ben op zoek', blijft bestaan tot hij wegvalt. Het ogenschijnlijke zelf kan niets doen om erachter re komen dat her zelf een illusie is - iets wat er alleen maar schijnbaar is kan de werkelijkheid niet ontdekken.
Bevrijding wordt gezien terwijl het lichaam-geest-mechanisme nog functioneert, of her wordt gezien als dar
lichaam-geest-mechanisme sterft, en het maakt niet uit in welke van de twee gevallen her gebeurt, behalve in het verhaal. 'Bij het sterven blijft er alleen nog bevrijding over. Het is alleen chiquer om bevrijding te zien als je leeft.'
35
Bij bevrijding wordt gezien dat er nooit iets. te zoek�n vi.�l.
Wat je zoekt is altijd al bij je geweest, wat Je bent 1s alnJd
al dat geweest wat je bent. Als dat gezien wordt, stopt alle
zoeken.
36
Ik hoop dat je snel sterft
Ooit was ik heel druk met zoeken. Ik mediteerde serieus, was voorzichtig met mijn karma, ontving shak
tipat, liet mijn chakra's opengaan en gezuiverd worden en dacht dat ik ergens naar op weg was.
Toen sloeg het noodlot toe. Ik ontmoette Tony Parsons. En dat was het einde van wat ik dacht dat mijn leven was. Tony drukte me aan het eind van een van zijn bij
eenkomsten tegen zich aan en zei tegen me: 'Ik hoop dat je snel sterft.' Ik ben Tony ten diepste dankbaar, ook al is er niemand.
37
Er is geen passender manier om dit te beëindigen. Laat me de zegen die me gegeven werd maar gewoon doorgeven en tegen je zeggen: 'Ik hoop dat je snel sterft.'
38
Dingen die gebeuren
39
Taal
Een woord is niet het verschijnsel dat het benoemt.
Een beschrijving van de geur van gemaaid gras is
niet de geur van gemaaid gras. Woorden kunnen alleen maar verwijzen naar bevrijding, en zelfs dan nog slechts
op misleidende wijze. Een beschrijving van bevrijding,
iets wat hoe dan ook een onmogelijkheid is, kan nooit
de geur van bevrijding overbrengen.
Woorden kunnen alleen maar verschijnselen beschrijven.
Bevrijding is geen verschijnsel, noch een verzameling ver
schijnselen.
41
Maar als ergens over gesproken moet worden, ook al is
het over bevrijding, dan kan dat alleen met behulp van woorden.
Maar er is ook stilte. Nee zo goed als de zwarte druklet
ters hier alleen maar betekenis hebben omdat ze tegen een
witte achtergrond verschijnen.
Alle taal is verdacht. Maar in dit boek dienen de volgende
woorden met speciale argwaan bezien re worden en steeds
gelezen te worden alsof ze tussen aanhalingstekens staan,
want de aanname die ze stuk voor stuk bevatten is on
juist:
geest persoon
tijd plaats hier
verleden eoekomst nu dan
daar ik jij keuze vrijheid
Het woord 'ik' in de zin 'ik ben gelukkig' bezit precies
evenveel kracht als het woord 'het' in de zin 'het regent'.
Er is geen 'het'. Er is geen 'ik'. Regen valt gewoon naar
beneden. Geluk doet zich gewoon voor.
De meeste teksten die de pretentie hebben over non-dua
liteit te gaan, zijn absoluut dualistisch. Zodra een schrijver
beweert dat er iemand is die iets kan doen om bevrijding
42
teweeg te brengen, lees je onzin. Vaak gaar her dan om
zeer welbespraakte, vloeiende, complexe en overtuigende
onzin.
43
De geest
A Is bevrijding gezien wordt, wordt die gezien. Zo niet,
.l"l.dan niet. Zo is het gewoon.
In de Upanishaden wordt gezegd: 'Advaita is geen idee.
Het is! De bliksem flitst, het oog knippert ... En dan? Je hebt het begrepen, of je hebt het niet begrepen ... Als je het niet begrepen hebt: jammer dan!'
Moeilijk re verteren, nier?
Het lijkt zo oneerlijk voor de geest dat er niets gedaan kan
worden.
44
De geest kan verwarren en de geest kan verhelderen. De
meeste tijd is er sprake van verwarring. Men toe is er helderheid. Oe geest kletst onophoudelijk, en houdt steeds
maar vol dat zijn onzin betekenis heeft.
De geest is net een cassettebandje dat de hele dag door
slechts één boodschap afspeelt: 'Kijk, ik heb gelijk. Kijk,
ik heb gelijk.' Her is gekoppeld aan een apparaat dat alle tegenbewijs eruit ftlterr.
De geest houdt vol dat hij ons kan leiden naar persoon
lijke verlichting. Toch moet hij ook erkennen dat die verlichting nog steeds niet heeft plaatsgevonden. Oe geest
kan zijn belofte nooit nakomen, en dus zegt hij dat we niet genoeg gemediteerd hebben of nier genoeg mamra's
gechant hebben of niet genoeg devotie tot de goeroe heb
ben laten zien. Of we zijn niet serieus genoeg geweest of we hebben niet hard genoeg gewerkt aan her schoonma
ken van onze chakra's of niet genoeg zuiverende rituelen
uitgevoerd. Of we hebben niet hard genoeg gezocht om
het uiteindelijke geheim te kunnen vinden. Of we hebben naruurlijk te hard gezocht.
De geest gelooft in rechtvaardigheid, in eerlijkheid. De
geest gelooft dat deugdzaamheid en inspanning beloond
45
dienen te worden. Als ik maar harder mijn best zou doen
om een spiritueler persoon te worden, zou gelukzaligheid mijn deel zijn. De geest denkt dat bevrijding een toestand van permanente gelukzaligheid teweeg zal brengen, want
hij ziet bevrijding als een beloning voor al je harde wer
ken, het resultaat van genade die verdiend is.
En zo draait de tredmolen van overtuigingen en evoluti
onaire wegen maar door, en gedijen de goeroes als nooit
tevoren.
Als voor het eerst gezien wordt dat er niemand is, kan de
geest daar door verpletterd worden. Maar meestal neemt
hij al snel weer de controle over. De geest kan ontwaken
alleen maar als een persoonlijke ervaring zien. Er moet,
zegt de geest, zonder meer een manier zijn waarop ik die
prachtige ervaring opnieuw kan doen plaatsvinden, hem
langer kan vasthouden, hem tot het merg kan uinuigen
en er uiteindelijk voor altijd in kan leven.
Als het de geest niet lukt om dat allemaal te doen, kan hij
wanhopig worden.
Als er sprake is van een plotseling ontwaken, van de volle
dige verdwijning van de persoon, gedurende een ogenblik,
46
vallen alle zorgen die dat specifieke leven hebben geplaagd
onmiddellijk weg, want plotseling is er niemand meer om zich zorgen te maken. In één ogenblik wordt de geest
opgeblazen en komt alle energie die gebonden was aan
het 'verleden' en de 'toekomst' vrij. Er wordt gezien dat persoonlijk lijden een absolute onmogelijkheid is en dat
niets ertoe doet, want nu wordt er gezien dat de persoon
helemaal niet bestaat. Depressie? Nervositeit voor een sol
licitatie? Hoop dat Louise van me houdt? Angst voor de uitslag van mijn medisch onderzoek volgende week? Plot
seling is er een leegte waarin niemand die dingen bezit.
Maar een ogenblik later keert het zelf met al zijn zelfzor
gen waarschijnlijk weer terug.
Voor deze figuur is tijdens de periode van ontwaken de
absolute kwetsbaarheid van de verschijning helder. Stra
ten, mensen, gebouwen, velden, heuvels blijken substantie
noch duur te bezitten. Alles is niet meer dan een kleuren
spel, een film van licht die in het luchtledige hangt en nog
geen moment duurt. Een moment heeft tijdsduur met
een begin, een midden en een eind, en dat wat verschijnt
heeft dat allemaal niet. Alles verschijnt in twee dimensies, net als een ansichtkaart. Er is geen belichaming van waar
uit stemmen aan de telefoon tevoorschijn komen- het is
47
verontrustend om te beseffen dat de stemmen van mijn vrienden op geen enkele manier aan een lichaam vastzitten als ze me bellen.
48
Spirituele ervaringen
Spirituele ervaringen zijn niets anders dan vormen van persoonlijke, psychologische, emotionele en lichame
lijke ervaring. Zelfs in de meest verfijnde en transcendente ervaringen zit altijd nog iemand die de ervaring heeft. Maar dat kun je niet weten totdat gezien wordt, al is het maar in een flits, dat er niemand is.
Spirituele ervaringen kunnen teweeg gebracht worden door persoonlijke inspanning, zoals een muur geschilderd kan worden door persoonlijke inspanning. Maar ze kunnen niet lang aanhouden, wals geen enkele ervaring lang kan aanhouden.
49
De geest vindt het heerlijk om moeite te stoppen in het
opdoen van spirituele ervaringen, en hij geniet van de
beloningen die ze opleveren. Voor de geest lijkt het niet meer dan billijk. Ik stop er een zekere hoeveelheid moeite
in, en ik krijg er een zekere beloning voor terug.
Hetzelfde geldt voor het bakken van appeltaarten.
De geest zegt: als ik maar voldoende spirituele inspan
ningen heb gedaan, zal de verlichting mij toekomen, al
is het over tien levens. Maar als eenmaal gezien wordt
dat er niemand is, wordt tevens gezien dat ik nooit enige inspanning gedaan heb, nooit gewerkt heb en mij nooit
enige beloning gegeven is. Geen enkel deel van mijn leven
kan ook maar iets met mij te maken hebben.
In een flits van ontwaken kunnen alle vertroostingen van de spirituele weg verdwijnen. Van alle gedane inspannin
gen - de lol en drukte van her inpakken en wegwezen
naar India, de ashrams die met veel moeite worden bezocht, het zinvolle rondreizen in de spirituele bazaar, het
ontwaken van de koendalini en de shaktipars die ontvan
gen worden -kan gezien worden dat ze nergens roe geleid
en niets opgeleverd hebben.
50
Het zien daarvan kan lachsalvo's opleveren of een woestijn van wanhoop. Want als ik terugkom na mijn ontwaken,
kan het zijn dat ik de grap door heb, of kan ik me werke
lijk alleen en hopeloos voelen.
Dat kan leiden tot een periode van alleen maar zitten.
Terwijl je lacht of wanhopig bent.
51
Een persoon zijn
Het gevoel een persoon re zijn is heel sterk. Het heeft
me al mijn hele leven vergezeld en is de sterkste verslaving van allemaal. Het doet zich op zoveel manieren voor.
Ik heb verantwoordelijkheden. Ik ben vader van twee kinderen. Ik heb studenten. Ik ben voorzitter van dat o zo
belangrijke comité. Misschien kan ik in mijn vrije tijd de
wereld wel redden.
Ik heb angsten. Misschien heb ik wel kanker. Mijn huis
wordt misschien wel aangevreten door houtworm. Misschien eindig ik mijn dagen wel eenzaam in een kamertje
52
terwijl her kwijl langs mijn kin loopt. Misschien komt her vliegruig waarmee ik op weg ben naar mijn vakantiebestemming wel brandend uit de lucht gestort.
Ik heb hoop. Misschien ontmoet ik vandaag wel iemand in een koffiehuis en word ik daar verliefd op. Misschien
krijg ik promotie op mijn werk. Misschien win ik wel de loterij en kan ik ophouden met werken en eindelijk een Ferrari kopen.
Ik heb verlangens. Vele daarvan spreken zichzelf tegen.
Ik smacht ernaar om erbij re horen en alleen te zijn, om onafhankelijk te zijn en ver.wrgd re worden, om diep re
voelen en ondoordringbaar te zijn en nergens door geraakt te worden.
Ik leef in een toestand van verkramping. Ik zet me schrap regen bedreigingen en pijn. Ik word verpletrerd door het gevoel dat ik hier zit en alle andere dingen daar zijn en op me afkomen. Ik moet mezelf beschermen regen al die
druk die me de das om kan doen. Ik moet mezelf zelfs beschermen tegen degenen die me dierbaar zijn, misschien wel vooral regen hen die me op mijn kwetsbaarst hebben gezien. Ik kan alle kanten in getrokken worden door tegengestelde impulsen. Vanwege mijn hang naar eenheid
53
wil ik dicht bij iemand anders staan, intimiteit ervaren,
vastgehouden worden, getroost worden. Vanwege mijn angst onder de voet te worden gelopen, wil ik los van anderen staan, afstand houden, autonoom zijn. Geen enkele toestand kan me lang bevrediging schenken, want elke toestand waar ik naar verlang staat in tegenstelling tot een
toestand waar ik eveneens naar verlang. Als ik erbij hoor, hunker ik naar ahondering. Als ik er niet bij hoor, hunker ik er naar om ergens bij re horen.
Ik ben kwetsbaar, afgescheiden, angstig, makkelijk van mijn stuk gebracht, makkelijk op mijn plaats gezet. Ik reis op en neer tussen extase en wanhoop, ofik blijf gevangen zitten in een gepantserd nier-voelen. Bovenal heb ik herinneringen aan het verleden, en angsten en fantasieën ten aanzien van
de toekomst. Ik heb spijt van dingen, voel me schuldig, heb last van wensen, had-ik-maars, zelibewustzijn, schaamte. Ik ben charismatisch of verlegen. Ik speel mijn spelletjes, zet
mijn ego neer, weet dat ik gelijk heb, rechtvaardig mezelf, probeer anderen te overruigen van de dingen waar ik in geloof. Het 'ik'-gevoel wordt voortdurend geschapen en herschapen door alles wat zich voordoet, door elke gedachte,
elke gewaarwording en elk gevoel. Het is ondenkbaar dar het leven voort kan zonder dat
'ik' -gevoel, dat dit gewoon gezien kan worden zonder ie-
54
mand die het ziet. Her zien dat er niemand is kun je je onmogelijk voorstellen, want wie zou dat dan zien?
Sinds het eerste moment van afgescheidenbeid is de persoon alom aanwezig geweest. Dan valt het 'ik'-gevoel plotseling in een flits volledig weg. De persoon dooft niet geleidelijk uit en wordt niet overstegen, maar verdwijnt in één keer. En het ondenkbare is gebeurd: de totale afwe
zigheid van een zelf is gezien. De leegte is herkend. Alle concepten van tijd en ruimte verliezen hun betekenis. Er
is alleen maar alom aanwezigheid. Er wordt gezien dat er geen verschil is tussen hier en daar.
Hierna is het heel moeilijk om je vorige leven nog serieus te nemen.
55
De grote mantra
Er is geen methode, maar als die er wel zou zijn, dan
zou die kunnen bestaan uit het herhalen van de mantra 'hopeloos, hulpeloos en zinloos'. Tijdens die herha
ling zou het goed zijn om je er van bewust te zijn dat er
niemand is die het doet. Maar er is eveneens niemand om zich daar bewust van te zijn.
De persoon gelooft dar er hoop is en gaar op zoek naar
de vervulling van die hoop. De wortel van die zoektocht is de gedachte: 'Dit is her nier, maar als ik het genoeg
kan veranderen zou dit het kunnen worden'. Maar uit
eindelijk wordt hoop nooit vervuld als ingezien wordt dat deze geliefde het ook nier is, noch deze auto, deze villa
56
in Toscane en deze goeroe. Hoop leidt tot teleurstelling, en vervolgens tot wanhoop of een andere vergeefse hoop.
Hoop kan je nooit van 'Dit is het niet' naar 'Dit is het wel' leiden, want al die tijd dat je denkt 'Dit is het niet', is
het het in werkelijkheid wel. Je kunt niet van waar je bent naar 'het' komen, want je bent er al.
Was het maar mogelijk om de hoop op te geven. Maar
hoop kan wel wegvallen, en dat kan een grote zegen
ZIJn.
De persoon gelooft dat er hulp is. Maar niemand kan je
helpen om te worden wat je al bent. Het is alsof je in een
lekkere stoel zit en zegt: 'Vertel me nu eens alsjeblieft hoe ik in die stoel moet komen. Die stoel daarginds, die zover
van me vandaan staat. Hij ziet er zo mooi uit. Ik weet dat
mijn leven een succes wordt zodra ik in die stoel kan zitten.' War kun je daar op zeggen? 'Maar je zit er al in, waar
wil je naar toe?' Je kunt dat niet horen als je gelooft dar je ergens anders bent. Wat kan er dus nog gezegd worden als
je vraagt: 'Help me om tot bevrijding te komen?' Er is al
uitsluitend bevrijding. Niemand kan je helpen bereiken
wat al her geval is. Daarom wordt er in zen soms gezegd:
'Ik zou je graag iets geven dat je helpt, maar we hebben niets in de aanbieding.'
57
Je staat alleen in je volslagen hulpeloosheid. Er is niets wat
je kunt doen of kunt vermijden. Als je dat zou weten, zou je niet langer ergens naar streven, en in die omspanning
zou bevrijding gezien kunnen worden. Maar dat begint
alweer als een methode te klinken, en er is geen methode, want er is niemand die het streven kan opgeven.
De persoon gelooft dat dingen zin hebben, maar zien dat
alles zinloos is, is een onschatbaar geschenk. Alles wat zich
ogenschijnlijk voordoet zijn gewoon dingen die gebeuren. Ze hebben geen gevolgen en leiden nergens toe. Als gezien
wordt dat niets zin heeft, kan dat een enorme opluchting
zijn. Elke vorm van gespannenheid in je ogenschijnlijke leven kan dan wegvallen. Maar de geest heeft daar een he
kel aan. De geest roept 'En de Holocaust dan? Verlossing
door het bloed van het lam? De verlichting van Boeddha
onder de bodhi-boom? De voorspelling van de sjamaan
dat ik mijn soulmate zal vinden? De geest van mijn over
leden tante Maud die zegt: 'De sleutel van de achterdeur
die je kwijt bent ligt in de theekan'? Zulke dingen moeten toch wel betekenis hebben?'
Maar al die dingen leiden nergens toe. Niets leidt ergens toe. De Holocaust en verlossing door het geloof, Boed
dha en voorspellingen van een sjamaan, en tante Maud
58
die overleden is zijn gewoon gedachten die zich voordoen
en je afleiden zodat je dit niet ziet. Eenheid leidt zich
zelf af zodat hij niet ziet dat hij geen twee is. Dat is het
spel. Elke gedachte gebaseerd op afgescheidenheid, elke
gedachte die niet beseft dat er alleen onvoorwaardelijke liefde bestaat, houdt het spel gewoon gaande.
Als het ook maar enige zin had om je te vertellen dat je de
hoop moet opgeven en niet meer naar de zin van de dingen moet zoeken en je volslagen hopeloosheid onder ogen
moet zien, dan zou ik het doen. Maar er is niemand om je
dat te vertellen, en niemand om er naar te luisteren.
Je kunt noch zoeken, noch het zoeken opgeven. Zoeken
gebeurt uit zichzelf, tot het stopt. Als je het zoeken pro
beert op te geven, ga je op zoek naar een methode om het
zoeken op te geven.
59
Het onberispelijke gedrag der verlichten
Er is alleen maar bevrijding. Deze woorden typen is
bevrijding. Ze lezen is bevrijding. Thee drinken is bevrijding. Het zelf is bevrijding die zich manifesteert als
het zelf. Maar zolang het zelf, de ogenschijnlijke persoon, er is, verhindert hij dat bevrijding gezien wordt. Hij kan bevrijding niet kennen omdat hij er naar op zoek is. Zo
lang geloofd wordt dat dit het niet is, is er sprake van spanning en afgescheidenheid. Het gevoel is aanwezig dat het zelf niet goed genoeg is, dat het altijd méér moet doen om klaar te zijn voor bevrijding. Ik weet tenslotte dat ik
me niet onberispelijk gedraag. En ik heb echt ergens gelezen dat verlichte wezens altijd onberispelijk zijn. Dus kan
ik nooit lid worden van de verlichringsclub.
60
Deze manier van denken houdt me gevangen in dualiteit. Want nu hebben we twee dingen: eenheid en niet-onberispelijk gedrag dat daarbuiten valt.
We staan erop dat eenheid zich aanpast aan onze regels,
om ons het gevoel te geven dat het om echte eenheid gaat.
Eenheid, denken we, kan niet versch.ijnen als wreedheid of oneerlijkheid, of honger in Afrika. Het denken zegt dat
allerlei dingen buiten de eenheid vallen - alle dingen die
we niet toestaan eenheid te zijn. Het denken beweert dus dat er sprake is van tweeheid.
Het denken verlangt naar rechtvaardigheid, en kan daarom nooit tevreden zijn met dit.
Dat is de reden waarom er in spirituele kringen vaak ge
zegd wordt dat we het denken moeten zien te overstijgen. Men ziet dat het denken ons in de val laat lopen, maar
men ziet niet dat er niemand is die in de val zou kunnen lopen.
Er is niemand die het denken kan overstijgen. Als er geen persoon en geen geest is, wordt gezien dat in de val lopen ook bevrijding is.
61
Het zelf, met al zijn miskleunen en kleine zonden, is ook
bevrijding, die verschijnt als het zelf Als dat gezien wordt, is het ook duidelijk dat vragen met betrekking tot eerlijk
heid, correct gedrag, moraliteit en rechtvaardigheid irrele
vant zijn. Al die concepten verliezen hun betekenis als gezien wordt dar er niemand is die een keus maakt. Moed en lafheid, eerlijkheid en oneerlijkheid, waarheid en leugens,
rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid, verantwoordelijkheid en onverantwoordelijkheid zijn gewoon een lichtspel, eenheid die verschijnt als alles wat zich manifesteert.
Maar voor het denken is het idee dat honger in Afrika, en leugens en onrechtvaardigheid ook eenheid zijn, een gruwel.
Dit boek is nier bedoeld voor mensen die verlangen naar edelmoedigheid en rechtvaardigheid.
Er is alleen maar bevrijding. Zoeken naar bevrijding is ook bevrijding. Anders zou er sprake zijn van dualiteit. Dan zou er sprake zijn van eenheid, en buiten eenheid zou zich het zoeken naar eenheid bevinden.
De zoektocht naar bevrijding is gewoon bevrijding die doet alsof hij niet zichzelf is en naar zichzelf op zoek is.
62
Die maskerade moet heel effectief zijn, wil zoiets lukken.
Anders zou eenheid zichzelf onmiddellijk vinden en zou
het spel uit zijn voordar het goed en wel begonnen was. En de maskerade is ook heel effectief, want alles is welis
waar dit, maar de geest ziet alles als dat.
Eigenlijk denkt de geest vaak dar hij een glimp van be
vrijding heeft opgevangen, maar hij denkt altijd dat hij het daarginds heeft gezien - misschien wel in de persoon van die heilige figuur met die sandalen en dat oogverblindende aura en de pauwenveren, omgeven door zijn gebiologeerde volgelingen.
Natuurlijk is dit allemaal metaforisch bedoeld. Er is geen spel. Er is niets dat naar iets op zoek is. Probeer die laatste zin op beide mogelijke manieren te lezen.
Dit is een droom, maar ik heb de droom niet. Ik ben een gedroomd personage binnen de droom. Daarom ben ik het niet die ontwaakt.
Eenheid kent zichzelf al en hoeft zichzelf niet meer te vinden, want eenheid is zichzelf nooit kwijtgeraakt. Maar omdat bevrijding niet persoonlijk is, kan de geest, die wel persoonlijk is, daar nooit bij.
63
Als je een levendige geest hebt, zoals bij vele zoekers her geval is, vraagt dit om herhaling. De geest kan hier nooit bij. Denken dat ik dar begrepen heb, heeft niets te maken met bevrijding.
De zoeker kan er niets aan doen dat hij bevrijding zier als iets magisch en zich er allerlei fantastische dingen bij
voorstelt. We hunkeren naar de geschenken die bevrijding ons naar ons idee zal brengen. Dat maakt ons rot een prooi voor elke goeroe, spirituele leraar en mantraverkoper die voorbij komt.
Maar bij bevrijding wordt gezien dat bevrijding iets heel gewoons, maar ook iets wonderlijks is. Dat is een paradox. Het zien van bevrijding is gewoon her alledaagse le
ven, de eekhoorn op de boomtak, zonder de versluiering van het zoeken. De achtbaanrit van de neurotische geest wordt een zachte verwondering.
Maar het kan zijn dat de geest baalt van her verlies van
zijn neurose.
Gedachten creëren de illusie dat er sprake is van een persoon die een geest heeft. Voor de zelfbewuste zoeker kunnen die gedachten gaan over her uitvinden wie 'ik'
64
werkelijk ben. Maar de ogenschijnlijke persoon die die
gedachten lijkt te hebben bestaat niet, en het denken zelf is nier in staar re ontdekken wat zijn eigen aard is. Her heeft geen aard die ontdekt zou kunnen worden.
Bij bevrijding wordt gezien dat gedachten opkomen uit leegte, uit niets. Ze komen nergens vandaan. Ze komen
gewoon op en vallen weer weg. Gedachten gaan nergens heen en ze leiden nergens roe. Ze hebben geen betekenis.
Afhankelijk van de patronen die het lichaam-geest-mechanisme heeft ontwikkeld kunnen meningen, neigingen, vooroordelen en overruigingen nog steeds opkomen als bevrijding gezien wordt.
Maar het is onwaarschijnlijk dar ze nog serieus genomen
zullen worden.
65
Ontwaken is de leegte van her niets zien.
Bevrijding is de volheid van het niets zien.
66
Verkramping en plaatselijkheid
Met de explosie die het zien van bevrijding is, houdt
de verkramping op. Dat wil niet zeggen dat de er
varing van een verkrampte persoon niet kan terugkeren,
want alles is mogelijk bij bevrijding. Maar de verkramping
heeft sterk de neiging niet meer op te treden als bevrijding
eenmaal gezien is.
Plaatselijkheid daarentegen, het gevoel dat er sprake is van
een lichaam-geest-mechanisme op een bepaalde plaats, is
iets anders dan psychologische en emotionele verkramping. Toen bevrijding gezien werd, kwam het gevoel van
plaatselijkheid voor dit lichaam-geest-mechanisme een
tijdlang nier meer terug. Er werd gezien dar gewaarzijn
67
overal aanwezig is. De kamer waarin staan plaatsvond, de
straat waarin gelopen werd, de lichamen en lantarenpalen
en bankjes en ruimte die verschenen, voelden nier anders
aan dan deze arm, dit denkproces, dit zien, deze voeten
die over het trottoir liepen. Het gevoel dar er iemand er
gens langs liep of een ruimte doorkruiste was afwezig.
Maar er werd wel beseft dar her lichaam in staar was zich
door ogenschijnlijke plaats en tijd heen te bewegen zon
der regen muren of de roekomst te botsen.
Een tijdje later keerde het gevoel van plaatselijkheid weer
terug, en er werd weer gevoeld dar er een lichaam was dat
een tijd-ruimte-dimensie innam. Maar her gevoel van ver
kramping dat voorrdurend deel had uitgemaakt van dit
leven, zelfs na het ontwaken, was verdwenen.
Bevrijding gaat gepaard met zien dar er alleen onvoor
waardelijke liefde is die verschijnt als alles wat er is. Daar
is geen verklaring voor, ook al gaar het denken daar naar
op zoek. Her is eenvoudigweg w.
Als 'ik' gezien wordt als alles, kan in dat zien geen enkele
andere mogelijkheid aanwezig zijn dan her besef dat alles
liefde is.
68
Dood en religie
Vraag: Hoe ben je erachter gekomen war er gebeurt
na de dood?
Antwoord: Dat vraag je aan iemand die gestorven is.
Afgelopen nacht droomde ik dar ik met een oude
vriend in een restaurant zat te eten. We vroegen om
de rekening, maar voordar die kwam werd ik wakker.
Moest mijn vriend roen mijn deel van de rekening ook
betalen?
De vraag over mijn droom is duidelijk absurd. Voor de
vraag: 'Wat gebeurt er met me na mijn dood?' geldt her-
69
zelfde. De vraag lost op als gezien wordt dat ik een gedroomd personage ben. Dan wordt gezien dat er geen 'ik' is die sterft, geen 'na', want tijd ontstaat alleen in de gedroomde geest, en geen 'dood', want de dood is niets anders dan ontwaken uit de droom.
Als er iemand zou zijn die kon kiezen om zich geen zorgen te maken, dan zou ik zeggen: 'Maak je geen zorgen. Het komt goed.'
Maar de geest kan zich zijn eigen vernietiging nier voorstellen. Als de geest in de droom geconfronteerd wordt met de dood, verzint hij verhalen over zijn eigen voortbestaan na de dood. Al die verhalen zijn te vergelijken met antwoorden op de vraag: 'Wie betaalt de restaurantrekening van de dromer die wakker wordt voordat de rekening gebracht wordt?' We kennen allemaal zoveel van die verhalen. De meeste stellen verschillende vormen van beloning in her vooruitzicht voor een leven dat geleefd is zoals het geleefd hoort te worden, war men zich daar verder ook bij voorstelt, en suaf voor een zondig leven. Ze
zijn zowel verleidelijk als intimiderend. Het ene verhaal belooft ons spirituele rijkdom, het andere dreigt ons met vreselijke kwellingen.
70
Er zijn miljarden van die verhalen in omloop, want elk ervan hoort bij het specifieke droompersonage die er in gelooft. Mijn versie van verlossing door het bloed van het lam zal anders zijn dan de jouwe. Jouw versie van wedergeboren worden als god, mens, dier, hongerige geest of duivel zal anders zijn dan die van de boeddhist die naast je zit te mediteren.
De meeste verhalen die de geest spint rond de dood bevatten een aanral gemeenschappelijke thema's. Er moet aan regels gehoorzaamd worden. Er moeten inspanningen verricht worden. Slechte daden dienen vermeden, en goede daden dienen verricht te worden. Er kunnen beloningen verdiend worden door de instructies van de pastoor, priester, lama, goeroe, yogi of swami op te volgen. Er kan een beroep gedaan worden op Boeddha of Jezus of Krishna om die regels te rechtvaardigen. Er wordt gedreigd met toekomstige straffen, vaak in de vorm van extreme martelingen, om ervoor te zorgen dat je op her rechte pad blijft. In sommige versies van die verhalen, waaronder de wreedste, die het chrisrendom in huis heeft, komt er nooit een eind aan die straffen. In andere versies met iets meer mededogen, zoals sommige binnen her boeddhisme, duren ze slechts een onmetelijk lange tijd. In sommige van die verhalen hoef je geen klooster vol nonnen re vermoorden
71
of deel te nemen aan een van drugs doordrenkte orgie
om je kansen op een gelukkig leven na de dood om zeep
te helpen. Voor sommige mensen is een dansje wagen op
zondag al voldoende.
De geestessrrucruur van sommige mensen kan zelfs mon
sters, spoken, geestverschijningen en dergelijke tevoor
schijn toveren. Dat sterkt de geest in zijn overruiging dar
hij zal voordeven na de dood.
Voor veel zoekers is her verhaal van karma en wederge
boorte het meest verleidelijke verhaal over de dood. Her
spreekt vooral de geest met een hang naar rechtvaardig
heid aan, want dar verhaal doet alles gegrond lijken, waar
door persoonlijk lijden draaglijker lijkt te worden.
Het karmaverhaal is het verhaal dar al mijn handelingen en gedachten gevolgen hebben die precies passen bij de
aard ervan. Dat is duidelijk nier van roepassing op dit le
ven, want de 'slechteriken' leven vaak in voorspoed en de
'heiligen' lijden. Daarom is in het karmaverhaal gewoon
lijk ook her verhaal van de wedergeboorte opgenomen. Elke ogenschijnlijke onrechtvaardigheid wordt door dat
verhaal verklaard en weggevaagd, van geboortemisvor
mingen tot de miljarden die vergaard worden door des-
72
poten, tot her gebroken been dar iemand oploopt die on
verwacht struikelt en van de trap valt. De geest ontleent enorm veel bevrediging aan dar verhaal. Als degene die
mij mishandelt voorspoed kent in dit leven, zal hij lij
den in een volgend leven en herboren worden als kikker.
Als mijn zelfopofferende goedheid en ascese nier beloond
wordt tijdens dit leven, zal ik op zijn minst een gunstige
wedergeboorte verdienen. Misschien heb ik dan wel een
enorm gouden aura dat volgelingen aamrekt die ik kan
leren hoe ze de verlichting kunnen bereiken.
Het idee van karma en wedergeboorte ontstaat uit de over
ruiging van de persoon dar handelingen wilsbepaald zijn.
Wilsbepaalde handeling is de keuze om iets re doen, om
vrije wil uit te oefenen. Als gezien wordt dat er niemand
is, wordt tevens gezien dar wilsbepaalde handelingen onmogelijk kunnen bestaan. Er is niemand die welke keus
dan ook maakt. Oorzaak en gevolg vallen weg als gezien
wordt dar alle ogenschijnlijke handelingen zich gewoon
uit het niets voordoen zonder wilsuitoefening.
Maar als we een verklaring voor persoonlijk lijden zoeken
waar de geest zich in kan vinden, dan is er een enorm pak
huis aan religieuze overtuigingen waaruit we kunnen kie
zen. Het aantal religies is voldoende om aan ieders smaak
73
tegemoet re kunnen komen, van de meest ascetische tot de meest weelderige. We kunnen onszelf kleden in harige
hemden en geselen met ransels, of scharlaken gewaden aantrekken en onze ogen verlustigen aan gouden beelden.
We kunnen met eerbied opzien tegen celibataire mannen die ons leren hoe ons seksleven gestalte dient te krijgen,
of uitkijken naar een paradijs waar we vrolijk kunnen roe
zien hoe onze vijanden branden in de hel.
Er zijn zelfs seculiere religies, wals Red De Planeet of het
Socialisme. Of we combineren her seculiere en her spiri
tuele en bedenken onze eigen religie, wals de Transeen
demale Politiek of het Psychotherapeutisch Boeddhisme of de Tantrische Groene Milieubeweging.
Elke religie is in principe in staar om tegemoet re komen aan ons verlangen naar betekenis en zingeving en een ver
klaring te geven voor persoonlijk lijden. Niets van dar alles heeft ook maar iets re maken met bevrijding.
Wat er gebeurt als de dood zijn intrede doet, kan niet begrepen worden totdar er niemand meer is om het re
begrijpen.
74
Een leven in puin
In bepaalde opzichten kan bevrijding beschouwd wor
den als een enorme ramp die je leven in puin gooit. Al
les war voorheen als belangrijk beschouwd werd kan met
het vuilnis mee, vooral als her leven dar voordien geleefd werd het leven van een spirituele zoeker was.
De spirituele roekrocht komt tegemoet aan zoveel behoef
ten. Hij kan mijn leven betekenis en zin geven, en hoop,
hulp, vriendschap, steun en structuur bieden terwijl ik
hard werk om mijn volgende retraite re kunnen betalen. In een flits van ontwaken kan dar allemaal verdwijnen.
Sommige mensen zijn na het ontwaken in staat om ge
woon hun ding te blijven doen, om aan vollemaansme-
75
ditaties of bijeenkomsten aan de voeten van de goeroe te blijven deelnemen voor de lol, de vriendschap en het
gemeenschapsgevoel. Maar dar kan riskam zijn. Als de
andere volgelingen merken dat je de zoektocht niet meer serieus neemt en de goeroe, de mantra, het ritueel of het
geloof niet meer vanuit een gevoel van devotie beleeft, dan wordt je misschien wel het eerstvolgende menselijke
offer dat aan een paal gespietst wordt in de brandende zon. Of je wordt op zijn minst uit de groep gestoten of
zo vervelend behandeld dat je je gedwongen voelt om re vertrekken.
En toch is het bevrijding waar we naar verlangen. We willen alles kwijtraken, geledigd worden, in de leegte vallen. Dat is waar we op hopen, ook al kunnen we ons nier voor
srellen wat het is. We verlangen ernaar om te verdwijnen.
Bevrijding is prachtig, maar het is niet prachtig voor iemand. De verdwijning van het zelf levert dus niemand iets op.
De verdwijning van de persoon is een dood. Zoveel van war de geest beschouwt als onherroepelijk behorend rot de persoon valt weg- hoop, herinneringen, zelfs de neu
rosen waar we een hekel aan hebben maar die toch zo
76
lekker vertrouwd voelen. Relatie en betekenis houden op te bestaan, en plotseling wordt gezien dat dit leven zinloos is. Al mijn overtuigingen, al mijn zelfimporrantie, mijn
hele gevoel ergens naar op weg te zijn, het verdwijnt allemaal onmiddellijk. Mijn hoop op persoonlijk geluk en zelfverbetering verdwijnt als sneeuw voor de zon.
Oir wordt enorm gevreesd, maar er wordt ook ten diepste
naar verlangd. Ik kan me weliswaar niet voorstellen hoe her leven eruit zou zien als ik er niet meer ben, of zelfs dat
er een leven zou kunnen zijn als ik er niet meer ben, maar
iets zegt me dat het de enig mogelijke verlossing en red
ding is. Ik moet sterven, wil er ooit een eind komen aan
de pijn van het afgescheiden zijn.
Daarom is het de moeite waard om de grootse zegen re herhalen die me gegeven werd. Ik hoop dar je snel sterft.
77
Natuurlijke en neurotische
gevoelens
Het zien van bevrijding levert geen perrnaneme staar
van gelukzaligheid op, noch maakt her een eind
aan het lijden- het maakt alleen een eind aan persoonlijk
lijden.
In bevrijding kan alles nog opkomen, maar neurotische
gevoelens hebben de neiging om te verminderen of af re
sterven, terwijl namurlijke gevoelens blijven opkomen.
Natuurlijke gevoelens zijn onder meer boosheid, verdriet,
angst en vreugde. Bij bevrijding komen die gewoon op
en vallen dan weer weg, en er wordt gezien wat ze zijn.
Ze kunnen zelfs krachtiger worden omdat ze nier langer
verdund worden door her zelf en zijn neurosen.
78
Neurotische gevoelens als schuld, schaamte, bezorgdheid
of irritatie hebben bij bevrijding de neiging om te ver
dwijnen omdat ze niet langer in stand gehouden worden
door een geloof in een persoon of in betekenis of in de
mogelijkheid van persoonlijk succes of falen.
Hoop en wanhoop doen zich naruurlijk ook nier meer
voor.
In bevrijding kan alles nog opkomen, maar het is niet
waarschijnlijk dar er nog verveling opkomt. Verveling
is een ervaring van de persoonlijke geest. Bij bevrijding
wordt alles fascinerend- de vorm van een hand, de smaak
van koffie, her geluid van autobanden op een nat weg-
dek. ···
Verveling wordt hier op dit momenr niet ervaren.
War overblijft na bevrijding, die in feite de dood van de
persoon berekent, is een lichaam-geest-mechanisme dar
nog steeds functioneert en een karakter en gedragspatro
nen bezit. Er zal nog steeds sprake zijn van voorkeuren en
interesses, karaktertrekken, en wellicht ook eigenaardig
heden en zwakke punten. De figuur rijdt misschien nog
steeds liever in een Honda dan in een Ford, viert liever
79
vakantie in Frankrijk dan in Schodand, en eer zijn eieren
liever gekookt dan gepocheerd.
Het idee van her spirituele wezen dat leeft in volmaakte
balans en kalme afstandelijkheid, dat geen voorkeur of af
keur kenr en iedereen gelijkmoedig benadert, is niet meer
dan een constructie van de geest. Het is een spiritueel
sprookje dat geweven is uit de behoefte om verlichting te
zien als iets speciaals en anders, als iets wat ver af staat van
wat ik op dit moment ben.
Het is voor een bepaald type mens met een gediscipli
neerd en ascetisch karakter niet moeilijk om een afstan
delijkheid te cultiveren die vele zoekers aantrekt. Die af
standelijke ascese trekt mensen aan die het gevoel hebben
dat heiligheid en ongemak dichterbij goddelijkheid staan
dan uitgelatenheid en zijden lakens. Maar het heeft niets
te maken met bevrijding.
Na bevrijding kan de figuur nog steeds vermaard zijn om
zijn slechte humeur of zijn grandioze luiheid, of per se
drie uur te vroeg op het vliegveld willen zijn om er zeker
van te zijn dat hij het vliegruig niet mist.
80
Therapie en meditatie
Sommige mensen gaan tijdens hun zoektocht naar een
therapeut. Het is heel goed mogelijk dat therapie de
persoon gelukkiger maakt, in elk geval een tijdje.
R.D. Laing beschouwde therapie als een manier om uit de
gevangenis te komen. Therapieën die ons helpen om ge
woon op te staan en weg te lopen, hadden zijn voorkeur.
De poort van de gevangenis staat sowieso altijd open, zei
hij. Hij had kritiek op therapieën die ons aanmoedigen
om te gaan zitten analyseren waarom we gevangen zit
ten. Hij vond het zinloos dat iemand in een gevangenis
zit met de poort wagenwijd open en zegt: 'Ik weiger te
vertrekken tot ik in detail begrijp waarom ik hier zit.' Hij
81
verwees hier naar therapieën die uitgaan van een langdu
rig onderzoek naar het verleden, of liever gezegd naar 'het
verleden' zoals de cliënt en de therapeut het gezamenlijk
construeren.
In werkelijkheid zal therapie ons nooit bevrijden uit de
gevangenis waar we in vast lijken te zitten. De gevangenis
is ons gevoel van afgescheidenheid, en alleen bevrijding
kan zichtbaar maken dat er hoe dan ook nooit een gevan
genis is geweest. Maar therapie kan de onechte gevangenis
wel comfortabeler maken. En voor de persoon is zijn tijd
vullen met het comfortabeler maken van de gevangenis
een zinvolle bezigheid.
Maar therapie gebeurt of gebeurt niet. En er kan gezien
worden dat er niemand is die daar iets aan kan doen.
Meditatie is een andere manier waarop de ogenschijnlijke
gevangenis comfortabeler gemaakt kan worden. Medita
tie kan heerlijk ontspannend zijn en de neurosen van de
persoon geleidelijk aan verminderen. Maar het leidt ner
gens toe en er is niemand die mediteert. Er is niemand
die er door gezuiverd of dichter bij de verlichting gebracht
wordt.
Ik heb mensen jarenlang leren mediteren en ik weet dat
het zeer verfijnde persoonlijke ervaringen teweeg kan
brengen. Die worden in veel gevallen door de zoeker geïn
terpreteerd als spiritueel, als aanwijzingen dat er zuivering
plaatsvindt en dat de verlichting naderbij komt. Als dat
het is waarnaar gezocht wordt, dan is dat ook wat gevon
den kan worden.
Zulke ervaringen zijn weliswaar niet waardevoller dan
het eten van een geroosterde boterham, maar ze zijn ze
ker ook niet minder waardevol. En er kan gezien worden
dat er niemand is die mediteert of geroosterde boter
hammen eet.
83
Het paradijs is nu
Tor het moment waarop we ons leven verliezen, bren
gen we her in zijn geheel door met zoeken naar her
paradijs. Soms gaar her weken naar her paradijs gepaard
met her doden van een hoop mensen door ze aan her
zwaard re rijgen, op de brandstapel te gooien of op re bla
zen. Soms gaat het weken naar her paradijs gepaard met
lange periodes van knielen, onszelf met gesels ranselen en heel veel gortepap eren. Soms gaar her zoeken naar her
paradijs gepaard met het verzorgen van zieken, her adop
teren van Roemeense weeskinderen of onze versie van
God in de hoofden van heidense volkeren rammen. Vaak
gaat her zoeken naar her paradijs gepaard met heel hard
werken terwijl we er niet veel plezier aan beleven, zodat
84
we een Mercedes kunnen kopen, een huisje aan zee of een
Rolex horloge. Vaak gedragen wc ons dan nobel, vaak ook
zijn we gemeen. Maar her is altijd goddelijk.
Vaak wordt er verwacht dat het paradijs pas gevonden zal
worden als we sterven. De geest creëert prachtige verha
len over hoe dar zal zijn. Hij kan eindeloze variaties op
die verhalen bedenken. In sommige wordt gesproken over
meerdere maagden en schalen met dadels. In sommige
gaat het over harpen die bespeeld worden en eindeloze
aanbidding van God. Vaak gaar her over prachtige land
schappen. Een paar jaar geleden hoorde ik in een radio
programma een lieve oude man uit Tasmanië praten over
een bijna-dood-ervaring die hij had roen hij veertien was.
Zijn verhaal ging over een weelderig groen landschap
langs een rivier en ontmoetingen met overleden familiele
den. Aan iemand die hij verder niet kende vroeg hij nuchter: 'Als dit de hemel is, waar is Jezus dan?'. '0', werd er
gezegd, 'die is gewoon hier. Hij staat bij de rivier te praten
met een paar mensen.'
Maar een bijna-dood-ervaring is geen doodservaring. En
niemand verrelt daar ooit uit de eerste hand iets over op
de radio.
Altijd wordt er verwacht dat het paradijs pas ergens in de
toekomst gevonden zal worden. Zelden wordt er opge
merkt dat de toekomst per definitie nooit komt.
De geest kan er niets aan doen dat hij het paradijs zoekt.
Dat is zijn functie. De geest is een apparaat dat het feit
verhult dat het paradijs nu is, door het eindeloos uit te
stellen met behulp van het fenomeen van de ontevreden
heid. Daar is niets mis mee. Her is gewoon wat hij moet
doen zolang er nog sprake is van een persoon.
Bij bevrijding wordt gezien dat dit al het paradijs is. Het
tikken van een klok is het paradijs. De smaak van druiven
is het paradijs. Het ruisen van bladeren is het paradijs. De
warmte van afwaswater vol schuim is het paradijs. Het
gevoel van voeten die over tapijt schuiven is het paradijs.
Wat de geest saai vindt, wordt gezien als prachtig.
Dit is een wonder dat altijd verandert, en nooit veran
dert.
86
De avatar van de
zuivere moutwhiskey
Hij was klein, gezet en charismatisch en had donkere
zachte ogen. Hij droeg elegante Indiase kleding en
een sjaal met gouden borduursel. Zijn naam betekende
De Leraar Die De Koning Is Van De Gelukzaligheid.
Voor zijn volgelingen was hij niet zomaar een goeroe. Hij
was de avatar van zijn rijd. Hij was Krishna, Boeddha en
Jezus geweest. Op dat moment beweerden minstens vier
andere leraren de enige echte avatar te zijn, maar zijn vol
gelingen staken de draak met hen. Ze wisten dat hun goe
roe de echte was.
Toen kwam het gedonder in de glazen.
87
De goeroe, zo bleek, had drie verschillende vrouwen die
allemaal hoog in de hiërarchie van zijn organisatie ston
den verleid door ieder van hen re vertellen: 'Ik ben de we
dergeboren Jezus en jij bent de wedergeboren Maria Mag
dalena. Tweeduizend jaar geleden waren we geliefden. Nu
is her tijd dar we dat opnieuw worden.' Als praatje om
goedgelovigen mee re verleiden is dit bijna nier re verbete
ren. Elke van die vrouwen had hem op haar beurt geloofd
en was hem naar zijn bed gevolgd.
Op een dag ontdekren de Maria Magdalena's alle drie dat
ze niet uniek waren. De boor was aan. Ze voelden zich
verleid, belasterd en veracht. Buiten zinnen van woede
besloten ze alles naar buiten te brengen. Met spoed werd
er een bijeenkomst belegd. Er werden telefoontjes ge
pleegd waarin de volgelingen werden opgeroepen te ko
men.
Oe drie Maria's hadden nog veel meer zonden van de
goeroe onder de tafel gehouden. Ze hadden ze verborgen
voor zijn publick en lege whiskeyflessen onder het tapijt
geveegd. Nu was het jachtseizoen geopend en alle skelet
ren vielen uit de kast met een geratel dat zelfs de minst
snuggere discipel nog wakker zou hebben gemaakt.
88
De goeroe was zich re buiren gegaan aan kolossale drink
gelagen. Soms dronk hij een hele fles whiskey leeg voordar
hij her podium opklom om zijn volgelingen toe re spreken.
Later op de avond werd er vaak nog een fles naar binnen
geslagen. De volgelingen die her meest intiem met hem wa
ren hadden zijn voorraad op peil gehouden, de bewijzen
verborgen gehouden en de lege flessen het retraitecentrum
uit gesmokkeld. Bij minstens één gelegenheid moest hij het
podium en zijn roodfluwelen troon opgeholpen worden met behulp van volgelingen aan elke zijde die hem over
eind hielden om zijn wankele tred verborgen te houden.
Misschien was zijn opmerkelijke vermogen om voor de
vuist weg een samenhangend tapijt van spirituele ideeën
te weven onder de invloed van teveel whiskey een bewijs
van zijn goddelijke status. De avatar van de zuivere mour
whiskey. De alcoholische godheid.
Oe goeroe had bij gelegenheid spirituele namen roege
kend, maar uitsluitend aan volgelingen die heel speciaal
waren. Hij was, zei hij, in de diepste meditatie rot die
namen gekomen, op her moment dat hij was afgestemd
op de meest verfijnde spirituele essentie van de persoon.
De naam die bovenkwam sloot war betreft vibratie precies
aan bij hun unieke dharma. Toen merkte iemand op dat
89
het de namen waren van de huizen in een Indiase wijk van Kaapstad waar de goeroe elke dag onderweg van zijn huis naar zijn kantoor langs kwam.
Hij had enorm met geld lopen smijten en her uitbundig aan zichzelf uitgegeven.
Er werd zelfs beweerd dat men hem zijn vrouw en haar
dochter had zien slaan.
Waarom hadden zijn volgelingen dat allemaal voor zichzelf gehouden? Tegen de tijd dar ze beseften hoezeer ze
zichzelf in de nesten hadden gewerkt, hadden ze teveel
vuil aan hun handen gekregen om ze er nog vanaf te kunnen trekken. Ze hadden hun carrière, geliefde en huis
opgegeven om deze man re kunnen volgen. Ze hadden zeeën van energie gegeven aan het goddelijke plan waarin ze geloofden.
Zo gaf de goeroe zijn devote volgelingen in ieder geval nog iets terug door ze voor altijd immuun re maken voor
goeroes.
Charismatische charlatans hebben hun eigen functie. Ze kunnen ons er aan herinneren dat je dit niet serieus moet
90
nemen. In het verhaal kan meer geleerd worden van een charlatan dan van een heilige.
91
Een geredigeerde transcriptie van een interview met Richard
afgenomen in juli 2005
fk wil graag beginnen met een vraag die gaat over iets wat 1 je geschreven hebt. je hebt gezegd dat taal alfeen dualiteit kan beschrijven. Wáarom probeer je dan over non-dualiteit te praten?
Je hebt alleen de mogelijkheid om taal re gebruiken of er her zwijgen roe re doen. Er is geen bijzondere reden voor om er nier het zwijgen roe te doen, maar soms kan her on
derhoudend zijn om re praten. Non-dualiteit kan onmogelijk in woorden beschreven worden omdat woorden hardnekkig dualistisch zijn. Woorden delen dingen op in dit en
dat, hier en daar, nu en toen. Aan de andere kant hebben we alleen woorden ter beschikking om hierover te commu-
93
niceren. Misschien kunnen ze in de richting van non-duali
teit wijzen en ons helpen om misvattingen te ommantelen.
Misschien kunnen ze beschrijven wat non-dualiteit nier is,
en mogelijkerwijs kan dat iets interessants opleveren.
Misschien had ik moeten beginnen met vragen naar de be
kende weg. \%t is non-duaLiteit?
Non-dualiteit is gewoon een woord dat de werkelijkheid
probeert te beschrijven dat er alleen maar eenheid is die
verschijm als alles, en dat er geen afgescheidenheid bestaat.
In de droom van de dualiteit lijken dingen en mensen al
tijd los van elkaar te bestaan, maar dat is schijn. Non-dua
liteit doorziet die schijn. Misschien moet ik nu alvast even
in het midden brengen dat een persoon onherroepelijk in
dualiteit leeft, maar dat dat, wat die dualiteit ziet, gewoon
eenheid is. Dat wat dit ziet is niet de persoon.
Dit heLe verhaaL Lijkt heel moeilijk behapbaar.
Nee. Het is onmogelijk. Je kunt het onmogelijk behappen!
Het zou onze lezers kunnen helpen als je iets zou zeggen over
wat er met je gebeurde op Charing Cross Station. \%ar ging dat over?
94
(Lacht} Ach ja, Charing Cross Station. Je moet begrijpen
dat her heel belangrijk is dat het op perron 5 gebeurde.
Is dat het perron waar we allemaaL naartoe moeten?
Ja. Dar is her perron met de gedenkplaat en de rombe en de eeuwige vlam.
En Vestaalse maagden?
Nou, het spoorwegpersoneel verzorgt de rombe heel liefde
voL Ik heb om een paar Vesraalse maagden gevraagd, maar ze zeggen dat ze niet over genoeg middelen beschikken om
die maagden ook nog aan te kunnen schaffen (lacht).
Wat daar gebeurde was iets heel eenvoudigs, maar het
is heel moeilijk te beschrijven. En het is onmogelijk te
begrijpen, tenzij het gezien is. War er plaatsvond was de volledige en ogenblikkelijke verdwijning van de persoon.
Ik zeg 'wat er plaatsvond', maar eigenlijk was her nier iets
war plaatsvond. Het is zo moeilijk om hierover te praten
omdat in de wereld der verschijnselen de dingen in de tijd plaatsvinden. Als de persoon verdwijnt, is dat geen
gebeurtenis die in de tijd plaatsvindt. Er wordt gezien dat
dit buiren de rijd gebeurt en dat alles tijdloos is.
95
In het verhaal komt de persoon die verdwenen is heel snel weer terug. Dat is tenminste war hier gebeurde, en wat ik uit gesprekken met andere mensen en uit hun boeken
kan opmaken is dat dat vaak voorkomt. Er kan dus een ogenblikkelijke en rotale verdwijning van de persoon plaatsvinden, en dan komt een seconde later de persoon weer terug, hoogstwaarschijnlijk in geschokte toestand, en zegt: 'Waar ging dat in godsnaam over?' Maar hoewel de persoon terugkeert, is er roch iets onherroepelijks gebeurd. Er heeft een onherroepelijke verandering plaatsgevonden in het ogenschijnlijke individu. En dat kan voor iedereen verschillend zijn, dus wat ik eigenlijk alleen maar kan doen is praten over hoe het voor deze figuur was. Als
je wilt kan ik praten over welke veranderingen deze figuur daarna onderging. Veel meer kan er over de gebeurtenis zelf niet gezegd worden. Ik heb het proberen te beschrijven in bepaalde teksten, maar het is heel moeilijk. Het enige dat ik kan zeggen is eigenlijk dat het onvoorstelbaar is. Ik kan je uitnodigen om het je voor te stellen, maar het is onmogelijk.
Ik nodig je uit om je voor te stellen dat je hier bent, zoals nu, en dat plotseling gedurende één ogenblik alles absoluut hetzelfde blijft als op dit moment, behalve dat jij er niet bij bent. Toch blijft er volledig bewustzijn aanwezig.
Soms wordt dat 'bewustzijn van de leegte' genoemd omdat het zelf gezien wordt als volkomen leeg. In zekere zin vind ik dat wel een redelijk accurate beschrijving, maar
het probleem met zo'n beschrijving is dat je je er onmogelijk iets bij voor kunt stellen. Er is weliswaar dertig of veertig of vijftig jaar lang constam sprake geweest van een
persoon, maar het houdt geen enkel verband met enige ervaring die die persoon ooit in zijn ogenschijnlijke le
ven heeft gehad. Als het denken een beschrijving hoort van zo'n verdwijning, probeert het een verband te leggen
met een ervaring die de persoon heeft gehad. Het denken probeert het te begrijpen door het te koppelen aan een persoonlijke ervaring. Maar het was geen persoonlijke
ervaring, want er was geen persoon bij aanwezig. Deze gebeurtenis valt onmogelijk te begrijpen in relatie tot iets wat eerder gebeurd is.
Het gebeurde niet met een persoon? Het gebeurde niet met jou? Dat valt heel moeilijk te snappen.
Het is onmogelijk. Zolang er altijd een persoon is geweest die dingen meemaakte, kan er geen voorstelling van gemaakt worden. Nou ja, je kunt er over nadenken, maar hoe het is als de persoon afwezig is, kun je niet weten.
97
Het heeft iets problematisch orn te proberen hier überhaupt over te praten.
Absoluut. Het is volkomen problematisch.
Zou het helpen orn de gebeurtenis te vergelijken met wat er in de kledingwinkel gebeurde?
Wc moeten taal gebruiken, dus laten we zeggen dat wat er in die eerste gebeurtenis plaatsvond oorwaken was. Dat
betckem dat er plotseling gezien werd dat er niemand is, dat plotseling dit gezien werd, dat dit alles is wat er is,
zonder dat het zelf er bij was. En er was het besef dat alles wat daarvoor ervaren was namens het zelf ervaren was, of zo je wilt, namens het subjectieve zelf. Op Charing Cross Station werd de volledige afwezigheid van het zelf in één flits gezien. Het wordt soms beschreven als het zien dat ik niets ben. Nisargadatta heeft gezegd dat zien dat ik niets ben wijsheid is. En zoals ik al zei brengt het onherroepe
lijke veranderingen teweeg. Althans, voor dit wezen was dat het geval.
In het persoonlijke verhaal, en zo'n verhaal heeft totaal geen betekenis, vond de rweede gebeurtenis ongeveer een jaar later plaats. In feite gebeurde her buiten de tijd en in
98
de eeuwigheid. Het is heel moeilijk om dit te beschrijven. Laten we zeggen dat er binnen de tijd, zodat het als verhaal nog begrijpelijk blijft, een gebeurtenis plaatsvond die
veel langer duurde. Nogmaals, dit was geen ervaring, want er was geen persoon aanwezig om de ervaring te hebben. Er was een veel rustigere totale verdwijning van de per
soon, maar wat deze keer gezien werd was dat gewaarzijn
'overal' was. Ik gebruik dat woord wel, maar ik weet dat het misleidend is, want 'overal' impliceert ruimte, en het zien dat er geen ruimte bestaat maakt nu juist deel uit van
dat gewaarzijn. Gewaarzijn is dus alles en overal en elk geen-ding en nergens. Daar een verhaal over vercellen is net zoiets als een beeld proberen op te roepen dat niet op te roepen valt.
Ik stond toen toevallig in een kledingwinkel om een
pak voor mijn zoon te kopen, en wat gezien werd was dat gewaarzijn, of het 'ik'-gcvoel zo je wilt, in geen enkel opzicht iets te maken heeft met de persoon. Wat gezien
werd was gewaarzijn dat verscheen als alles, waardoor dat gewaarzijn overal 'in' de ruimte zat, in de muren, de vloer,
het plafond, het tapijt, de straat buiten, de geluiden die
langskwamen en de klanten en het winkelpersoneel, maar
ook 'in' de ruimte tussen die ogenschijnlijke dingen. Dat bedoel ik als ik zeg dat gewaarzijn overal is. Het gewaar-
99
zijn bevond zich dus in gelijke mare hier, waar het fysieke
lichaam lijkt te zijn, en daar, waar de muur lijkt te zijn, en ook tussen die twee in. Wam er werd gezien dat er geen
hier of daar of tussenin is. De muur en de ruimte zijn
evenzeer gewaarzijn als de persoon of de klam. In een persoonlijk verhaal nam die gebeurtenis een
tijd in beslag, en ik kan onmogelijk uitleggen wat ik
hierna ga zeggen. Het is gewoon een mysterie, maar tij
dens die gebeurtenis werd ook gezien dat alles onvoor
waardelijke liefde is. Dit is niets dat gewoon verschijm
als onvoorwaardelijke liefde. De muur en de persoon en de ruimte daarrussen is onvoorwaardelijke liefde. En ik
heb het gevoel dat ik verder niers te zeggen heb om die twee dingen met elkaar te verbinden. Ik kan niet eens
suggereren dat er sprake is van een oorzakelijk verband.
Het enige wat ik kan doen is aangeven dat zien 'dar ik al
les ben' tevens 'Alles is onvoorwaardelijke liefde' bevatte.
En om terug te komen op Nisargadatta: die zei dat zien
dat ik niets ben wijsheid is, en dat zien dat ik alles ben
liefde is. En dat is dus wat in mijn teksten beschreven
wordt als bevrijding.
War dat teweeg bracht, om maar eens termen te gebruiken die te maken hebben met rijd en het verhaal, was het
volkomen ophouden van de zoektocht; het gevoel van af-
100
gescheidenheid dat geleid had tot een zoektocht naar iets
om her gemakkelijker te maken, was weg. En toen werd
gezien, en dar wordt sindsdien steeds weer gezien, dat dit
het is. Je kunt nergens heen, er valt niets te zoeken, alles
is volmaakt in dit.
je hebt het gehad over het gevoel van a/gescheidenheid- dat
alles gevoed wordt door het gevoel van a/gescheidenheid Kun
je zeggen wat daarmee bedoeld wordt?
War daarmee bedoeld wordt is het gevoel van een zelf dat
zichzelf los voelt staan van alles, en zich daardoor kwets
baar en bedreigd voelt. Alles wat de persoon ogenschijnlijk
doet, wordt in de kern gemotiveerd door het vcrlangen
om een eind te maken aan dat gevoel van afgescheiden
heid.
Voor de meeste mensen zal dat het grootste deel van de
tijd nier bewust gebeuren. Oe meeste mensen vertalen
hun gevoel van verlies, hun gevoel van kwetsbaarheid, hun
gevoel dat dit het niet is, in het idee dat ze bevrediging
zouden vinden als ze een nieuwe auto zouden hebben, of promotie op hun werk zouden krijgen, of als hun geliefde
aardiger voor hen zou zijn of als ze een nieuwe geliefde zouden krijgen of een groter huis op het platteland.
lOl
Er wordt slechts af en roe beseft dar het om een existen
tiëler gevoel van verlies gaat. Hoe dan ook, alles war het
individu tracht te doen, heel zijn motivatie om een betere
geliefde of een groter huis te krijgen, wordt in de kern
gevoed door het gevoel dat dit het nier is.
Her gevoel dat er altijd iets ontbreekt en de angst voor
kwetsbaarheid en dat ik op de een of andere manier iets
kan doen om dat weer goed te krijgen- dat bedoel ik met
het gevoel van afgescheidenheid. Alles wordt gevoed door
her gevoel van afgescheidenheid.
Laten we het hebben over je opmerking dat het verleden tweedimensionaal is geworden. W'lzt bedoel je daarmee?
Ik kan proberen om aan te geven war ik bedoel. Ik kan
proberen her in woorden te beschrijven, hoe onbeholpen
ook. Dit is iets waar ik naar verwijs als ik schrijf over de
flits van ont\'Vaken. De persoon kwam weliswaar terug,
zoals ik al zei naar aanleiding van een eerdere vraag, maar
er vonden wel onherroepelijke veranderingen plaats. Een
van die onherroepelijke veranderingen was dar her verle
den zijn gewicht verloren was. Voordar her gebeurde had
deze persoon behoorlijk intensief in her verleden geleefd,
zoals bij veel mensen het geval is. Met andere woorden,
102
nostalgie was een behoorlijk grote drijfveer, spijt was een
grote drijfveer voor deze persoon. De spijt ging soms ge
paard met een schuldgevoel. Het denken ging soms, zoals
bij veel mensen her geval is, her verleden opnieuw afspe
len. Scènes uit het verleden werden herkauwd. Ik had
spijt dat dingen gelopen waren zoals ze gelopen waren. Ik
wilde dat her anders was gegaan. Het denken zat re wroe
ten in wat deze ogenschijnlijke persoon had gedaan. Het
verleden was iets heel reëels. Herinneringen eraan waren
heel werkelijk in de verbeelding.
War na die flits van onnvaken duidelijk werd, was gewoon
dat daar een eind aan gekomen was. Het enige wat ik kan
doen is hier verslag van doen. Ik kan zelfs geen oorzakelijk
verband leggen. Na het ont\'Vaken kwam de persoon terug
en was hij in vele opzichten nog steeds ongelukkig, maar
de werkelijkheid van het verleden werd doorzien. Het was
niet meer mogelijk om de werkelijkheid van het verle
den in al zijn levendigheid te reconstrueren, en de neiging
om er naartoe re gaan was vrijwel verdwenen. Ik schrijf
ergens dat het hier nier om Alzheimer gaar (lacht}. Dit
is geen geheugenverlies. Her was bijvoorbeeld nog steeds
heel makkelijk om iets wat ogenschijnlijk op de eerste
schooldag gebeurd was te herinneren, maar er was geen
drijfveer meer om terug re denken aan zo'n gebeurtenis.
103
En als her denken om een of andere reden daar toch even naar terugsprong, had dar geen energie. Er zat geen leven meer in zo'n scène, hij had niets pakkencis meer, en met
her verdwijnen van levendige beelden van her verleden verdwenen ook spijt en schuld. Her verleden werd nier
meer als iets werkelijks gezien, en dus was er niets meer om spijt of schuld over re voelen.
Dat heeft iets heel aantrekkelijks!
Als bevrijding gezien wordt en de zoektocht ren einde komt, is dat prachtig.
Voor deze persoon kwam alles bij het ontwaken ten
einde, er was niemand. Persoonlijk lijden, persoonlijke
pijn, zulke dingen waren onmogelijk geworden. Toen
de persoon terugkwam, was zijn reactie hierop: 'Wow!
Goeie genade!' Maar omdat de persoon terug was, was de werkelijkheid van de persoon ook terug. De periode
daarna, die een jaar duurde, was daarom best moeilijk. Allerlei neurotische gevoelens waren er nog steeds. Er
was nog steeds verveling, irritatie, een zekere hoeveel
heid wanhoop. Er was zeker ook nog sprake van een
zoektocht en een heel sterk gevoel van afgescheidenheid,
en op een bepaalde manier was ik er slechter aan roe dan
104
daarvoor. Want her gevoel van afgescheidenheid was nog steeds aanwezig, maar nu was er bovendien ook nog een weren dar geen enkele zoektocht ook maar enige beteke
nis had. Ik had er een zoektocht van dertig jaar opzitten
aan de hand van spirituele en psychotherapeutische me
thoden, en ik had absoluut een waslijst aan technieken
ontwikkeld waarmee ik onaangename gevoelens en on
aangename gedachten re lijf ging. Die werkten een tijdje goed, maar ze waren alrijd slechts tijdelijk. Ze drukren
her gevoel van afgescheidenheid nooit echt de kop in.
Maar ze maakren de gevangenis zonder meer comfortabeler.
Nu vielen die technieken in zeker opzicht weg. War over
bleef was wanhoop zonder hoop. Daarom wordt er vaak
gezegd dat de periode tussen ontwaken en bevrijding er
varen kan worden als een woestijn, een periode van hul
peloosheid en zinloosheid. Er wordt gezien dat niets zin
heeft, dat niets hulp kan bieden en dar er geen hoop is
omdat er niemand is die iets aan deze hachelijke situatie
kan doen. Maar de hachelijke situatie blijft wel bestaan, en dar kan heel pijnlijk zijn.
Het klinkt steeds minder aantrekkelijk.
105
(Lacht} Simpel gezegd, in een paar zinnen in plaats van
vele alinea's, komt het er op neer dar bij deze ogenschijn
lijke figuur her weken wel degelijk terugkwam na her
onrwaken en de terugkomst van de persoon. Het was heel
erg sterk. Toen vond bevrijding plaats en stopte her ge
woon. Er werd nier meer gezocht. In zekere zin zou ik
het zien van bevrijding simpelweg kunnen definiëren als
het eindigen van de zoektocht, maar dat doe ik liever nier
omdat dat zo beperkend is. Als bevrijding eenmaal gezien
wordt, is er niets meer nodig, dus waar zou dan nog naar
gezocht kunnen worden? Er wordt gezien dar afgeschei
denheid niet bestaat, en zo komt de zoektocht ten einde.
Dit klinkt ongrijpbaar maar niet onbegrijpelijk.
Het is allemaal even ongrijpbaar, vrees ik.
Mensen die dit Lezen zullen er moeite mee hebben. Het is heel
paradoxaal en onverwacht. Ktm je iets meer zeggen over wat er bedoeld wordt met 'Er is geen persoon'?
Bij bevrijding wordt er dus gezien dar er geen persoon is
en dat verschijnselen - gevoelens en gedachten, visuele
stimuli, tactiele stimuli, auditieve stimuli - zich gewoon
voordoen. Dar bedoel ik met 'dit'. Er is her zien van dit,
106
het zien van alle verschijnselen die langskomen. Bij be
vrijding wordt gezien dat die verschijnselen gewoon op
komen in gewaarzijn, zonder russenpersoon.
Het is duidelijk dat jij en ik hier deze dialoog voeren. Mensen zullen vragen: 'Hoe kun je in godsnaam ontkennen dat
ik hier in deze kamer zit, dat jij hier bent?' Lezers krijgen misschien wel het gevoel dat je een Loopje met ze neemt.
(Lacht) Oir kan dus niet gezien worden tot het gezien
wordt. War hier is (wijst naar zichzelf) is gewaarzijn,
en in dat gewaarzijn verschijm alles. En een deel van
wat hier, misschien, verschijnt is het gevoel een figuur
te zijn. Terwijl wat daar is (wijst naar de interviewer}, ik
weet niet, misschien her gevoel een persoon re zijn? Veel
mensen zullen zulke uitspraken als provocerend ervaren.
Voor anderen zijn ze eerder raadselachtig of intrigerend.
En bij veel mensen zullen ze ronduit verveling oproe
pen. Die zullen zo snel mogelijk iets interessanrers gaan
weken. Maar war de reactie van de persoon ook is, of hij
zich nu geprovoceerd voelt of geïnrrigeerd, of hij nu ver
veeld of gefascineerd is, dat zal her geval blijven totdat
her niet meer zo is. Ik bedoel dat op rwee manieren. TIer
zal doorgaan rotdar er zich iets anders voordoet, en dar
zal waarschijnlijk ergens russen de drie seconden en drie
107
minuren gebeuren, bijvoorbeeld thee zetten. Maar in de
andere betekenis kan de persoon steeds dezelfde reactie
blijven geven- her kan bijvoorbeeld zijn dar jij je gepro
voceerd blijft voelen door die uitspraken, tot dar stopt. En her zal absoluut stoppen als de persoon verdwijnt, en
dan is dit nier meer re ontkennen. Dan kan her onmo
gelijk nog ontkend worden.
En dan nog iets - ik weet dat je mijn reksten gelezen
hebt- nog iets war je zult merken is dar ik er erg sterk
de nadruk op leg dar dit absoluut niets re maken heeft
met spirituele ervaringen. Als iemand die gemediteerd
heeft en allerlei transpersoonlijke technieken heeft roe
gepast, zijn er hier veel spirituele ervaringen geweest.
Ik was iemand die mediteerde en dar altijd associeerde
met het steeds dichter naderen van de bevrijding. Tot
dat moment op Charing Cross Station. Toen werd ge
zien, ook toen de persoon terugkwam, dar de dingen
die deze figuur of persoon ooit gedaan had onmogelijk
iets met bevrijding te maken zou kunnen hebben. Of iemand nu dertig jaar lang gemediteerd heeft of dertig
jaar lang alcoholist geweest is doet er niets roe, want
bevrijding heeft niets re maken met de persoon. Als
dat voor jou provocerend is, dan is dar zo tot her niet
meer zo is.
108
Dit klinkt revolutionair als het gaat om spirituele zaken.
Maar dar is her niet. Deze boodschap, deze communi
catie zo je wilt, is er altijd al geweest. Hij is alleen nier
heel vaak gehoord omdat hij zoveel minder fascinerend
is dan het verhaal van de spirituele evolutie. Oe bood
schap dat ik op de een of andere manier een persoon ben
die iets mist maar die wel iets kan doen om dat gemis
re compenseren, zoals met de benen gekruist in een grot
zitten of wierookstokjes branden en zingen, is veel boeiender. Dar is de boodschap die je meestal hoort. Maar
deze boodschap is er altijd al geweest. Er zijn alleen niet
zoveel mensen in geïnteresseerd. Vergeleken met tantrische seks of je schedel doorboren met een elektrische
boor zodat je engelen of goden re zien krijgt, klinkt dit
behoorlijk saai.
Ik weer niet hoe lang ik hier nu met je over gesproken
heb, maar ik zou honderd keer langer over spirituele zaken kunnen praten als ik daar moeite voor zou willen doen.
Jammer genoeg is er hier niemand meer die de moeite
neemt om over spirituele zaken te praten.
Richard, kun je iets vertellen over je opmerking 'Ik hoop dat je snel sterft? Dat is bepaald geen traditionele begroeting!
109
(Lacht) Eén ding dat ik misschien duidelijk kan maken is
dat her een zegen was die mij geschonken werd. Ik geef hem alleen maar door.
Een tijd lang, voordat bevrijding gezien werd, had ik deel
genomen aan lezingen en dialogen met Tony Parsons, en
ik denk dat ik aan het eind van een ervan een zekere mate
van vertwijfeling ten toon spreidde (lacht). Ik had Tony al
redelijk vaak opgebeld en hij had mijn wanhoop aan de telefoon gehoord. Aan her eind van een van die bijeen
komsten liep ik naar hem toe om her nog eens over mijn
wanhoop te hebben. Hij omhelsde me stevig en zei: 'Ik
hoop dar je snel sterft.' Ik vind dat een schitterende zegen en die geef ik door.
Bij sommige ogenschijnlijke mensen, en daar was ik er duidelijk ook een van {lacht), komt er een soort wanhopig
verlangen op om er eindelijk eens mee klaar re zijn, een
vermoeid zijn van al dat zoeken, een besef dat alle verwor
ven verdiensren en aangeleerde technieken uiteindelijk al
leen maar een tijdelijke oplossing bieden.
Misschien werd er contact gemaakt met datgene wat her
zoektn in de kern voedt, dar gevoel van afgescheidenheid.
En wellicht werd er op een bepaald niveau begrepen dat
110 '
niets anders een eind aan dat gevoel van afgescheiden
heid zou kunnen maken. De enige verlossing is her zien
van bevrijding. Maar de persoon kan dat op geen enkele
manier teweegbrengen.
Tony pikte mijn wanhoop duidelijk op, en dat was zijn
geschenk aan mij, als je het zo wilt zien. Ik ga niet zeggen
dat her me hielp, want niets helpt (lacht). Wat hij bedoel
de was dar wat hij hoopte dar er bij mij zou gebeuren het
einde van her persoonlijke zelf zou zijn, de dood van het persoonlijke zelf, want dat biedt de enige mogelijkheid
om bevrijding te zien.
War soms gezegd wordt, is dat her zelf moet sterven als
dit gezien wil worden. Hier levert de taal problemen op, want 'moet' suggereert een bepaalde noodzaak of raak.
Maar alles war er mee bedoeld wordt is dat dit al bevrijding is, maar dat het niet gekend kan worden, niet gezien
kan worden, tot het zelf verdwijnt, tot het zelf sterft. Als
bevrijding zien datgene is wat je wilt, dan hoop ik dat jij
ook snel sterft.
111
Een geredigeerde transcriptie
van een lezing
opgenomen in november 2005
De kern van waar we het hier over hebben is dat er
niemand is, dat er geen persoon is. Oe indruk dat er wel een persoon is ontstaat op basis van een soort rruc.
Het is slechts schijn. Het lijkt alsof gewaarzijn gestold is
tor een ruimte waarin zich het individu, dat los lijkt te
staan van elk ander individu, bevindt. Wat er bij onrwa
ken gebeurt, is dat er een plotseling zien is, vaak slechts in
een flits, dat gewaarzijn zich in feite overal bevindt. Dat
wordt door niemand gezien, wam in die flits is de persoon
er niet meer. Als de persoon aanwezig is, is het zien hier
van afwezig. Dan is de persoon er plotseling niet meer en
wordt dit gezien. Onmiddellijk daarna komt de persoon
terug, en mogelijkerwijs is hij ernstig geschokt.
lU
Als de persoon terug is, kan hij de neiging hebben om
een bizar verhaal rondom die gebeurtenis te bedenken en er aanspraak op te maken. Met name als de persoon een spiritueel pad volgde of rondhing bij goeroes voordat hij
verdween, kan hij na terugkomst een verhaal ophangen
waarin zijn eigen spirituele ontwikkeling een belangrijke rol speelt. Her is niet onwaarschijnlijk dar hij een ver
band legt met een of andere spirituele inspanning die hij
gedaan heeft en denkt 'Dar was iets war ik bereikt heb.'
Maar in die flits is gezien dat er niemand is die ooit een
inspanning zou kunnen hebben gedaan. Het idee dat een
denkbeeldige persoon zover kan komen dat hij ziet dat hij
niet echt is, is volkomen absurd. Ik hoop dar her absurd
klinkt. Dat is ook de bedoeling.
Oir is niet de enige manier waarop ik gehoord heb dat ontwaken plaatsvindt. Er zijn mensen waarbij die nogal
ingrijpende flits niet voorkomt. Die lijken gewoon in dat
zien re glijden en dar zelf nauwelijks in de garen te heb
ben.
Later kan er nog iets gebeuren waarna de persoon niet
meer terugkomt en her zien dar de persoon gewoon schijn
is aanwezig blijft. Je kunt er ook gewoon in glijden. Er
hoeft geen sprake re zijn van een gebeurtenis die heel
114
ingrijpend voelt. Nu wordt dus 'voorgoed' gezien dar er
geen persoon is. Ik gebruik het woord 'voorgoed' omdat de persoon nier meer terugkomt om aanspraak re maken
op die gebeurtenis, en nu is her duidelijk dat alles wat er
lijkt re gebeuren niets te maken heeft met war voordien ervaren werd als persoon.
Er wordt ook gezien dat er geen keuze is als er geen persoon is. Er zit niemand in deze kamer die een keuze zou kunnen maken. Wat in deze kamer gebeurt is heel een
voudig dar gewaarzijn naar zichzelf luistert terwijl her over zichzelf praat, want dar lijkt gewaarzijn af en toe te
boeien.
De meeste rijd lijkt gewaarzijn meer geboeid re worden
door dronken worden of het redden van de planeer of televisie kijken. Maar af en roe is gewaarzijn geboeid door
het kijken naar zichzelf hoe het luistert naar zichzelf terwijl her praat over zichzelf.
Leo Harrong gebruikt de uitdrukking 'ontwaken in de
droom' als titel voor zijn boek over non-dualiteit. Als be
vrijding gezien wordt, verandert er niets in de wereld der
verschijnselen. De auto moer nog steeds gekeurd worden,
de katten moeren nog steeds gevoerd worden, maar nu
11 s
wordt gezien dar her een droom is. Er is sprake van een
ontwaken, maar niemand is ontwaakt ttit de droom. Er is
sprake van een wakker worden voor de werkelijkheid dat
dit een droom is en de persoon een personage binnen die
droom is.
Als je 's nachts droomt ben je er van overruigd dar war
ervaren wordt echt is. Misschien ren je wel over een weg
achter een paard met vleugels aan dat de lucht in vliegt.
Terwijl dar bezig is re gebeuren is het overtuigend. Een
seconde later word je wakker en weer je dat het niet echt
was. Als je 's morgens wakker wordt is er een absoluut zien
dar de droom niet echt was, hoe overruigend hij ook leek roen je nog sliep.
Ontwaken en bevrijding gaan over wakker worden in de
droom die het gewone leven is. Zolang het gevoel een
afzonderlijk persoon re zijn aanwezig is, is ook de onbe
twistbare zekerheid aanwezig dar dit ecl1l is. Maar als be
vrijding wordt gezien en her duidelijk is dar er geen afzon
derlijke persoon bestaat, wordt dit gezien als een droom.
Net zoals het 's morgens duidelijk is dar her gevleugelde
paard niet echt was, wordt nu gezien dat het gevoel dat
hier een persoon zit die losstaat van alle andere mensen en
die rungen uit vrije wil doet, nier echt is.
116
Ik heb dromen waaruit ik met een schok wakker wordt om
dat ze zo echt lijken.
Hoe je ook wakker wordt, of dat nu mer een schok is
of rustig, je weet nog steeds zeker dat wat je voor echt
hield toen je sliep in feite niet echt is. We zouden helder dromen als metafoor voor bevrijding kunnen gebruiken,
want bij helder dromen weet de nachtelijke dromer dar
het een droom is.
Bevrijding verandert de verschijnselen niet die worden
ervaren. Als je spirituele wegen volgt en aan de voeren
van goeroes zit, kom je vaak hele prikkelende ideeën te
gen over het verschijnsel verlichting. Vcrlichting kan als
een heerlijke roestand klinken, maar bevrijding heeft daar niets mee te maken. Bij bevrijding blijven verschijnselen
hetzelfde. Er wordt simpelweg gezien dar er geen afge
scheidenheid bestaat.
Wakker zijn en slapen zijn dus hetzelfde, maar zo voelt
her nier als je slaapt. Als je slaapr en geïnteresseerd raakt in
het idee van ontwaken, lijkt het alsof er iets fascinerends
te oordekken valt. Spirituele wegen hebben de neiging
om zich naar dat denkbeeld te voegen. Her denken weeft
ingewikkelde verhalen over spirituele wegen die spelen
117
probleem. Therapie en meditatie zijn allebei prachtig om re doen en ze zullen je gevangenis waarschijnlijk comfor
tabeler maken. Maar ze krijgen je niet uit je gevangenis,
juist omdat de gevangenis uit het gevoel besraar dar er een afzonderlijke persoon is. Dat is her war ons verhindert om
dit als her paradijs re herkennen. Als de persoon wegvalt,
wordt gezien dat er nooit een gevangenis is geweest en dar
dit altijd her paradijs is geweest. We hebben het paradijs
nooit verlaten.
Je kunt nu ontspannen, want er kan niets gedaan worden. Je kunt her net zo goed opgeven. Je bent volkomen hulpe
loos. Elke keuze is een illusie. In de ontspanning van her
opgeven is her mogelijk dar bevrijding gezien wordt.
Ik heb een depressie doorgemaakt en ik kon heel duidelijk zien dat niets werkelijk was en dat niets er toe deed.
Her is allemaal zinloos. Her is Humphry Bagart en Ciau
de Rains die op het filmscherm de jungle in lopen aan het
eind van Càsablanca. Als de film afgelopen is, kun je zien
dar her nier meer is geweest dan een lichtspeL
Ik wist dat niets echt was, maar andere mensen vonden dat
ze me daar overheen moesten helpen.
120
Goedbedoelende mensen komen langs en zeggen: 'We moeren je hier uit halen, want je bent ziek.'
Het wm soms best beangstigend om te weten 'dat ik er niet
ben:
Ja. Er is niemand. En dertig jaar geleden kon her zijn, als
je hier over praatte, dar iemand zich zorgen ging maken en je naar de psychiater stuurde.
ja, dat was ook zo.
Als je in die rijd aangaf 'Ik ben geen persoon', en dat kan
nu nog steeds gebeuren, kon dar opgevat worden als een
afwijking van jouw kant. Suzanne Segal schrijft daarover
in Collision With The !nflnite. In haar geval vond er een
diepgaande verdwijning van de persoon plaats, maar ze
had geen raamwerk ter beschikking waar ze dar in kon passen. Ze was bang en in de war, en daarom ging ze on
geveer tien jaar lang naar allerlei psychotherapeuten. Die
hadden allemaal her gevoel dat er iets mis met haar was
dar om behandeling vroeg vanwege de angst die ze liet zien. Pas daarna ging ze praten met mensen die wisren van
eenheid en bevrijding. Toen begon de angst af te nemen
en begon het ok� re voelen.
121
In mijn geval dedm materiële dingen er met meer toe na die ervaring.
Her creëert meesral een volkomen ander perspectief als
gezien wordt dar niets zin heeft. Dar is nier iets om
depressief van re worden, her is gewoon zien dar alle
zin nier meer dan een verhaal van het persoonlijke
denken is. Er is een gedachtestroom die ogenschijnlijk
een persoon creëert. Voor die persoon lijken de dingen
vaak heel zinvol, of her nu om religie gaar of winkelen
of politiek. En dan kan dar allemaal gewoon doorzien
worden.
Wtt kan een psychiater nu dan zeggen tegen mense1z die verdwijnen?
Dat hangt van de psychiater af. Als je geluk hebt vind je
een psychiater die hier iets vanaf weet. Je hebt her grootst
mogelijke geluk als je een psychiater vindt die er niet is
(lacht), een psychiater zonder persoon. Dat is heel zeld
zaam. Her hangt deels af van wat hierover gecommuni
ceerd wordt als het gezien is, want voor sommige mensen
is het een grotere schok dan voor anderen. Er is een vrouw
in Amerika die rwee jaar maar wat heeft gelummeld toen
ze dit gezien had. Ze was helemaal niet ongelukkig, maar
122
het leek het enige dar ze kon doen. Na rwee jaar begon ze
er met mensen over te spreken.
Zegje dat de vrije wiluiet bestaat?
Ik zeg dat er geen persoon is. Hoe kan er dan sprake zijn
van vrije wil?
Maar ik heb een vrije wil. Ik kan vanavond op de gewone manier naar huis lopen, of ik kan een andere route kiezen. Ik heb het gevoel dat ik kan kiezen.
Ja, natuurlijk heb je het gevoel dat je kunt kiezen, want er
is een persoon aanwezig.
Dus als er geen persoon is, is er ook geen vrije wil?
Het lijkt alsof er een persoon is die een keuze maakt. Er
komt een gedachte op als je naar huis loopt: 'lk zou hier
linksaf kunnen gaan.' Dan komt er een andere gedachte
op: 'Ik zou hier rechtsaf kunnen gaan.' Er komt een derde
gedachte op: 'Ik kies voor linksaf.' Het lijkt alsof er iets te
kiezen valt. Maar het zijn gewoon gedachten die opko-
123
in feite nu ook al het geval. Op dit moment denk je dat je iets doet om de hypotheek te kunnen betalen, maar dat is niet zo. Werk gebeurt, salarissen verschijnen op de bankrekening, hypotheken worden betaald. Er is niemand die dat doet. Bij bevrijding wordt gezien dat dat het geval is, terwijl daarvóór het idee bestaat dat er hier een per
soon is die iets doet, en als je lui wordt, de hypotheek niet meer betaald wordt. Maar je kunt niet lui worden. Aan de andere kant, luiheid kan plaatsvinden. En het kan zijn
dat de hypotheek niet meer betaald wordt. Maar ik geef ter overweging dat als er sprake is van een figuur die erg op zijn comfort gesteld is, zoals er hier een figuur is die erg op zijn comfort gesteld is {lacht}, dat de hypotheek waarschijnlijk wel betaald wordt. De hypotheek wordt
hier meesral betaald omdat deze figuur liever in een huis woont dan in een greppel, vooral in Engeland. Ik vermoed dat dat voor jou ook geldt. Ik zou me er dus maar niet druk over maken. Niet dat er iemand is die daar iets aan kan doen.
Maar er zijn gedachten over wat de moeite waard is om na te streven, en ik vraag me af komt dat na het ontwaken helemaal tussen baakjes te staan?
Dat kan.
U2
je had nog steeds de behoefte om je boek te schrijven.
Boeken worden geschreven.
Ah, boeken worden geschreven, ja.
Mensen kunnen hier woedend om worden. Ze zeggen: 'Als niets er roe doet, berekent dar dat ik naar buiren kan
gaan en een bank kan gaan beroven!' Dat is een compleet misverstand. Er is niemand die er voor kan kiezen om naar buiren te gaan en een bank re beroven. Een bank beroven kan plaatsvinden, maar dar is heel onwaarschijnlijk, renzij de persoon her karakter van een bankrover heeft. Banken beroven vindt plaats of vindt niet plaats. Als ik zo om me heen kijk, zijn wij her soort volk waarbij dat niet zal plaatsvinden. Hoewel (wijst naar iemand), bij jou weet ik het zo net nog niet (lacht).
Mensen die ontwaakt zijn, zeggen die dat ze daardoor gelukkiger geworden zijn?
Niet per se. Een zenmonnik heeft ooit gezegd: 'Nu bevrijding gezien is, ben ik er net zo slecht aan roe als daarvoor.'
I. U
Dus zelfs daar kunnen we onze vinger niet op leggen?
Nee, zelfs daarop niet. Maar ik zou zeggen dat als dit ge
zien wordt, bij bevrijding, er meestal sprake is van een soort
ontspanning, een wegvallen van bepaalde dingen. Een van
de dingen die vaak wegvallen is neurose. Dar hoeft naruur
lijk niet re gebeuren. Alles kan gebeuren bij bevrijding, in
clusief neurose. Anders zou het geen bevrijding zijn. Dan
zou her beperking zijn. Maar neurosen lijken de neiging re
hebben om weg re vallen. Her kan dus zijn dar je een ogen
schijnlijke persoon overhoudt die minder neurotisch is en
meer tevreden. Ik heb ook het idee dar verveling de neiging
heeft om weg re vallen, wanr bij bevrijding zit er geen per
soon meer in de weg en wordt alles boeiend. Hou zou je je
in godsnaam kunnen vervelen bij her wonder van dit?
Verveling en neurose kunnen dus wegvallen, maar dat
hoeft nier. Je zou kunnen zeggen dar gevoelens als boos
heid, verdriet, angst en vreugde gewoon op natuurlijke
wijze opkomen, maar dat neurotische gevoelens meer ho
ren bij een persoon met persoonlijke ervaringen. Als die
persoon er nier meer is, hebben die neurotische gevoelens
en gedragingen de neiging om weg re vallen, terwijl na
tuurlijke gevoelens nog steeds blijven opkomen. Die kun
nen zelfs in sterkere mate gaan opkomen, want er is dan
U4
geen persoon meer die probeert ze nier re voelen en die
ze probeert re onderdrukken. Na bevrijding kan boosheid
bijvoorbeeld dieper ervaren worden dan daarvoor, want
vóór de bevrijding kan er een persoon zijn geweest die zijn
boosheid onderdrukte.
Vandaar depressie?
Vandaar depressie.
\.%arom moeten we slapen? Het lijkt zo'n tijdverspilling, maar ik vind het echt heerlijk.
0, het is ook heerlijk.
ja, heerlijk.
V ind ik ook.
Maar het lijkt niet veel nut te hebben.
0, maar dat heeft her wel, hoor. We zouden gek worden
zonder slaap. We moeten slapen. We gaan naar huis als we
U5
gaan !>lapen. We worden gedemonteerd als persoon. Als je
vierentwinng uur per dag een persoon zou moeren zijn, zou
je binnen een week gek worden. Een van de snelste ma
nieren om een psychose op te wekken is slaapdeprivatie.
Dan heb je ongeveer vijf dagen nodig. Het wordt gebruikt
als marrelmerhode. We moeren gedemonteerd worden. Wc
houden her nier vol om vierentwintig uur per dag een per
soon te zijn. We moeren minstens acht van de vierentwin
tig uur doorbrengen zonder een persoon re zijn.
Toch is het biz111:
Ja, het is bizar. De hele boel is volkomen bizar.
We zijn personages in em toneelstuk. 'U'lé hebben geen keus.
We hebben geen keus. 'Personages in een toneelstuk' is
een hele goede metafoor.
Ik speeL een personage, en dat doen aLle a12dere mensen ook.
Jij benr her niet die dar doet. Eenheid doet het. Er vcr
schijnt een personage in eenheid. Maar er vindt een trucje
plaats waardoor her lijkt alsof er een afzonderlijk persoon
is, dat er hier een individu is en dar alle andere dingen
zich daarginds bt:vindt:n. Bij ontwaken herkenr eenheid
zichzelf: '0. Daar heb je het gedroomde personage.' Ri
chard is gewoon een gedroomd personage, en Richard zal
dus nooit ontwaken.
Misschien krijgen de personages in deze ruimte kLeine aan
wijzingen over hun ware natuur.
Misschien.
Is dat zo?
Wat ik hier probeer re doen heeft niets re maken met de
waarheid. Er wordt gewoon een beschrijving gegeven.
Dar is alles. Oe waarheid is een heel lastig concept. Er zijn
vele versies van de waarheid. Over welke versie praten we
hier dan?
Als je zegt dar eenheid je hier naartoe heeft gebracht om
iers re leren over je ware natuur, moer je een beetje voor
zichtig zijn, wam je weeft een verhaal met een betekenis. 'Het leven heeft me hier gebracht zodat er iets gerealiseerd
kan worden, en dar is heel belangrijk.' Her heeft geen be-
1.�7
Dialogen
T JFaag: je hebt gezegd dat non-dualiteit zien een eind
V maakt aan zin m bedoelillg. 7-ou je zeggen dat duali
teit wel zin eu betekenis kent?
Antwoord: Het lijkt van wel. Want zolang het gevoel van
afgescheidenheid aanwezig is, wordt de wereld der duali
teit als heel echt gezien en waarschijnlijk ook heel zinvol
en betekenisvol. I Iet denken heeft sterk de neiging om op
zoek te gaan naar betekenis. Maar als gezien wordt dat er
nooit sprake was van een persoon, wordt dit gezien als een
droom zonder enige betekenis. Op dezelfde manier is het
duidelijk, als we uit een nachtelijke droom ontwaken, dat
die geen betekenis had, ook al is her voor het denken heel
141
verleidelijk om er naderhand hetekt•nJ� aan re verlenen door de droom re interpreteren.
Heeft het een betekmis dAt non-dualiteit zich manifosteert aLs dualiteit?
We doen alleen maar alsof we her paradijc; kwijt 1ijn vanwege de vreugde die we ervaren als we het weer terugvin
den. Als het paradijs hervonden is, wordt beseft dar het
nooit kwijt was.
Maar zolang we op zoek zijn naar her paradijc;, kan onmogelijk ge1ien worden dar dit het al is.
Hebben de dingen eeu dieprre betekenis?
l...odra we gaan praten over diepe en oppervlakkige betekenis, zijn we weer terug bij her verhaal van de dualiteit. Er is geen hoger of lager. Er is alleen maar dit.
Hebben wij mensen de zoektocht naar een diepae betekenis dan zelf bedacht?
Jij als mens bent een droompersonage. F,en droompersonage kan niets bedenken.
142
Als éeuhezd ophoudt met dromm over dualitrit, verdwijm de fYsieke wereld dan?
De droom eindigt bij de dood. De dood is de bevrijding
van de droom.
Ik denk dat de dood gewoon ook een droom is, een iLLusie.
Dat klopt. War de persoon zier als de dood, is een illusie.
Ik denk dat als de persoon denkt dat hij na de dood zal voortleven, dat dat dan ook zal gebeuren. En aLs hij dat niet
denkt, dan niet. ALs iemand in een leven na de dood gelooft, krijgt hij watlr hij in gelooft.
Dat is een schattig verhaal.
Het gevaar met deze theorie, die zegt dat mets zin heeft, is dat je daarmee zegt dat niets er toe doet, ook niet aLs we een oorlog begiunen ofeen kernbom gooien. Dat kan ik niet accepteren.
Ik beweer helemaal niets. Ik probeer alleen maar iets re beschrijven. En ik geef aan dar er niemand is die een oor
log kan beginnen of een kernbom kan gooien. Wat er in her drama gebeurt, gebeurt gewoon.
met her idee dar er iets geweldigs te ontdekken valt en dat
er bijzondere mensen rondlopen, waarschijnlijk in India,
die her gevonden hebben. Het kan zijn dar ik het op een dag ook vind, en dan zal ik over bijzondere krachren be
schikken en me de hele rijd heerlijk voelen en zullen mijn vrienden jaloers op me zijn. Dat is niet meer dan een ver
haal dar het denken weeft, maar het is niet waarschijnlijk
dat ik dat zal zien als ik nog slaap.
Er zijn veel mensen die over non-dualiteit communiceren. Een heleboel van die mensen noemt zichzelf'leraar',
en ik zou behoorlijk op mijn hoede zijn voor hen, want
hierover valt niets re ondervvijzen. Her enige dat wc kun
nen doen is proberen er een beschrijving van re geven,
terwijl we regelijkertijd erkennen dar non-dualiteit in feite onmogelijk re beschrijven is. Omdat een beschrijving
onmogelijk is, moeten we wel falen. Dus kunnen we nu ontspannen.
Spirituele leraren praten over worden, de noodzaak om
een persoon re verbereren die niet voldoet. Een spirituele
weg wordt bewandeld door iemand die het gevoel heeft
dat hij een betere persoon van zichzelf moet maken, zodat
hij de vcrlichting kan verdienen. Maar de paradox is dar
we ons op een spirituele weg begeven om onszelf re ver-
I 18
beteren, terwijl er nooit iemand is geweest die verberering
behoeft. En her idee van keuzes maken wordt belachelijk en valt weg als gezien wordt dat er niemand is. Je bent de
goddelijke marionet. Je bent een personage dat beademd wordt door eenheid. Hoe zou je ooit verbeterd kunnen
worden?
je zou kunnen zeggen dat we allemaal sowieso l'olmaakt zijn,
dat we allemaal precies zijn zoals we horen te zijn.
Ja. Maar de figuur die precies is zoals hij hoort re zijn
heeft niet her gevoel dat dar zo is, dus die gaat misschien
wel mediteren of een spiritueel pad volgen. Een andere
manier om jezelf beter re gaan voelen die heel populair is, is in therapie gaan. Je kunt dat allemaal doen en op her eind heb je misschien een persoon die zich gelukkiger
voelt, maar er is dan nog steeds sprake van een persoon, en die zal zich dus ook nog steeds afgescheiden voelen.
Er zal nog een verlangen aanwezig zijn, een weten dat er
iets ontbreekt. Wat er ontbreekt is her primaire gevoel van
eenheid dat er was toen we geboren werden.
War we ook doen, we zullen her gevoel van afgescheidenbeid nooit kunnen wegnemen, want zolang er een
persoon is, is er een probleem. In feite is de persoon her
119
doen, is het heel lekker om tegen jezelf te kunnen zeggen
dat ze terug zullen komen als aardwormen.
De meeste ellende in mijn leven heeft te maken met gedach
ten die ik heb en die me heel bang maken. Ik kon daar met meer tegen, maar ik wist niet wat ik er aan moest doen. Ik
wilde stoppen met denken.
Wie gaat er stoppen met denken? Oenken komt op, of niet.
Meestal komt het op, behalve in de droomloze slaap, maar
er is niemand die het doet. Maar in het verhaal van spiritue
le wegen worden gedachten vaak gezien als een gebrek. Het
idee leeft dat bevrijding gaat over diep de stilte in duiken,
en dat het denken moer stoppen, wil dar gebeuren. Daarop
volgt het idee dat de persoon zijn gedachten op de een of
andere manier kan stoppen. Dar is volkomen absurd. Wat
bij bevrijding gezien wordt, is dar er niemand is die denkt,
dat er niemand is die gedachten zou kunnen stoppen. Ge
dachten zijn geen gebrek, en ze overvleugelen de stilte ook
nier. Er is altijd alleen maar stilte waaruit alles opkomt, in
clusief het denken. Her idee dat er een persoon is die op
basis van wilskracht zijn gedachten kan stoppen, brengt een
hoop spanningen en memale constipatie teweeg.
126
Ik de1lk dat het meer gaat over het toelaten van gedachten waar ik plezier aan beleef Ik wilde niet meer denken aan de vreselijke dingen wam· ik zo van overstuur raak, en daarom hield ik die gedachten weg door er controle op uit te oefenen.
Zo lijkt het te gaan. Maar in feite is er niemand die er con
trole over heeft. Gedachten kunnen niet beheerst worden.
Niets kan beheerst worden. Maar een andere keer kan ge
zien worden dat ze geen probleem vormen. Gedachten
stromen gewoon.
Bij mij worden de gedachten die er zijn nu veel meer met rust gelaten.
Zelfs als je dit begrijpt zonder het daadwerkelijk cc zien,
kan er een diepe ontspanning optreden. Dat kan gebeu
ren, maar her hoeft niet. Bij sommige mensen kan het
juisr intense frustratie oproepen.
tèn heleboel memen willen dit niet horen omdat het tegen
hun overtuigingen ingaat, ook al zeg je niet tegen memen 'Dit moet je van me aannemen� Je vertelt hen gewoon wat
je denkt.
127
men bij niemand. De ogen1.chijnlijke keuze die je maakt als je naar huis gaat om linksaf of rechtsaf re gaan i-'> toraal irreëel.
Interessant genoeg zijn er onlangs wetenschappelijke on
derweken geweest die suggereren dar de vrije wil een illusie is. Er is aangetoond dat ongeveer een derde seconde
voordat er een bewuste intentie opkomt om een hande
ling re verrichten, de delen van het brein die betrokken
zijn bij die handeling ?.elf al actief worden. Dus een derde
seconde voordat je de gedachte 'Ik ga hier linksaf' hebt,
komt je brein in actie om linksaf te gaan. Pas daarna heb
je de bewuste gedachte. Dar heeft verregaande consequenties, maar her wordt meestal genegeerd omdat het de
paradigma's weerspreekt over war het is om een persoon
re zijn.
We weten dat er intelligentie is, maar waar komt het van
daan?
Uiteindelijk kun je alleen maar zeggen dat het een prach
tig mysterie is. Gedachten komen uit het niets op. Maar het gevoel dat er een keus gemaakt kan worden zal erg
aanwezig zijn zolang er nog een persoon is. De meesten van ons hebben veel weerstand tegen het idee dar er
124
geen keus is. We worden vaak kwaad als dar gesuggereerd
wordt, omdat we her gevoel hebben dar zoveel dingen die re maken hebben met een persoon zijn, zonder her bestaan van keuze de vuilnisbak in kunnen.
Eén ding dat de vuilnisbak in kan, is karma. De filosofie
van het karma houdt vast aan het idee dat we keuzes maken die een gevolg hebben, en dat die gevolgen altijd hun
weerslag op ons hebben. Die fîlosofie is meesral gekop
peld aan her concept van de wedergeboorte, want karma
verliest zijn betekenis zonder wedergeboorte. Het is heel duidelijk voor ons dat mensen niet altijd krijgen wat ze
verdienen. Ze kunnen verschrikkelijke dingen doen en
toch voorspoed kennen in hun leven.
Maar het idee van karma heeft een persoon nodig die iets
wil en keuzes maakt. Dat heb je zelfs heel sterk in het boeddhisme. Veel boeddhistische leerstellingen houden
vast aan het karmaverhaal, ook al is het boeddhisme er in zijn kern heel duidelijk over dat er niemand is, dat de per
soon slechts een schijngestalte is. Karma is een prachtig verhaal waar het denken gek op is, want her lijkt alles re
rechtvaardigen. Her is als een uiterst precieze weegschaal die alles afweegt en rechtvaardigheid uitdeelt. Her is ook
best een sappig verhaal, want als mensen akelige dingen
12'i
In overweging geven dat er geen persoon is, is her ergste dar 1e regen velen van ons kunt 1.eggen. Her is erger dan opperen dat ome religie het bij het verkeerde eind heeft, want her IS fundamenteler om re zeggen dar er geen per�oon is. Sommigen onder ons raken daar heel erg van overstuur. Maar meestal zijn we gewoon niet geIIHercsseerd. Dar wordt heel duidelijk als je de srraar op gaar. Over her algemeen zijn wc vooral geïnteresseerd in andere dingen, zoals een nieuwe hoed kopen of de planeet redden.
Soms denk tk: 'Waarom kan ik niet méer zoals zij zijn?' Ze accepteren het levm beter.
Zo kan het eruit zien. Dar gevoel heb je, maar zolang er nog een persoon is, blijft er altijd sprake van een gemis.
Ik denk dat ik iets findas wil.
Ja, er is altijd een drijfveer.
Die is er. Een drijfoeer. ja.
tr i� altijd een drijfveer van ontevredenheid met wat er ook
maar het geval i�. en die ontevredenheid wordt mec�ral er-
l2H
varen als 'Ik ben ontevreden mer mijn auro of mijn baan of mijn partner', of als 'Ik kan alleen gelukkig worden als ik een groter huis krijg.' De kern van die ontevredenheid heeft naruurlijk niets re maken met mijn baan of mijn partner of mijn auto of her grotere huis. Her hart ervan wordt gevormd door her gevoel van afgescheidenheid.
Dus als ik tot ontwaken kom, zou dat in ieder geval kunnen betekenen dat ik al mijn drijfoeren verlies. Mensen zouden al hun drijfoeren om iets te bereiken kunnen kwijtraken, en dat zou best gevaarlijk kunnen zijn.
(Lacht} Nou, het is maar goed dat er niemand is die daar iets aan kan doen.
Ik zou er mee op kunnen hotuien om te proberen iets te bereiken.
Dat zou kunnen. Je zou lui kunnen worden. Nou en?
Ik heb een paar jaar lang een depressie gehfld, en daar maakte het gevoel dat niets er toe doet zeker ook deel van uit. Het gaf me veel troost. Het voelde alsofniets me nog zou kunnen raken, alles gebeurde gewoon. Maar dat kan er wel toe leiden dat je het opgeeft, dat je lui wordt.
129
Dar hangt van de figuur af. Dar zien dat niets er toe doet
kan leiden tot luiheid. Nou en? Maar als het om een fi
guur gaat die het heerlijk vindt om in een huis te wonen,
en daarvoor hypotheek moet betalen, dan zal de hypo
theek waarschijnlijk ook wel betaald worden.
Maar als mensen dat niet het allerbelangrijkste vinden, geven ze het misschien wel op.
We praten hier alsof iemand dat doet en dat er iets te
kiezen valt. Maar als je het keuze-idee loslaat, houd je al
leen een beschrijving over. Er kan bevrijding plaatsvinden
zonder dat er ook maar iets verandert. Wakker zijn en
slapen zijn hetzelfde.
Er zijn mensen die dit echt Letterlijk nemen, en als zich dan
bevrijding bij hen voordoet, laten ze gewoon alles los.
Maar er is niemand die daar voor kan kiezen. Dat kan ge
beuren of niet gebeuren, maar er is niemand die die keuze
kan maken. Het leven gaat gewoon door. De wereld der
verschijnselen gaat gewoon verder. Als je spannende din
gen wilt meemaken, neem dan LSD. Je kunt er sowieso al
helemaal niets aan doen dat bevrijding plaatsvindt of niet,
maar het is ook helemaal niet inreressam vergeleken met
IJO
hallucinogene drugs. Bij een LSD-trip verandert alles. Bij
bevrijding verandert er niets. Er wordt alleen maar gezien
dat er niemand is die het doet. De hypotheek wordt dus
betaald, of hij wordt niet betaald. Maar dat is in feite ook
wat er nu gebeurt. Er valt niets te kiezen, maar je denkt
dat jij het doet.
Maar als het echt zou gebeuren, als ik zou ontwaken en het zou mij gebeuren ...
Het gebeurt jou niet, weet je nog?
Oké. Er kan ontwaken plaatsvinden en dan kan het aanvankelijk heel schokkend zijn als de persoon weer terugkomt ...
Dat zou kunnen.
De persoon zou dan kunnen denken dat het iets heel nega
tiefs is.
Zou kunnen. De vrouw in Amerika waar ik het eerder
over had lummelde twee jaar lang maar wat rond zonder
veel te doen. Wat ik probeer te zeggen is dat je daar niet
voor kunt kiezen. Het zal gaan zoals het gaar. Maar dat is
131
rekenis. Her is hetzelfde als wakker worden uit je droom nadat je 's nachts geslapen hebt. Je zier dan dat de nachte
lijke droom, die zo echt leek en zo belangrijk roen je hem had, volkomen betekenisloos is.
Dit lijkt allemaal heel paradoxaal.
Alles hieraan is paradoxaal.
Als ik een personage in een droom ben ...
Nou, dat ben je niet. War je bent is gewaarzijn. We zou
den kunnen zeggen dat je zoveel minder bent dan wat je
denkt te zijn, maar ook zoveel meer. Je bent zoveel minder dan een persoon, maar je bent eveneens zoveel meer, want
je bent het gewaarzijn zelf. Je bent her licht waarin dit allemaal plaatsvindt. Maar dar kan niet gezien worden rot
het wordt gezien. War verhindert dat het gezien wordt, is her gevoel van de afz.ouderlijke persoon, want dat lijkt zo
echt. Tot het wegvalt.
Ik denk dat gewaarzijn als het Licht op het filmscherm een goede metafoor is. De figuren zijn er in werkelijkheid niet,
ofwel?
138
Nee, en toch lijken ze zo echt.
Ze zien er absoluut uit alsof ze echt bestaan.
Als je in een donkere bioscoop zit, moer je geloven in die figuren op her scherm, en toch is het niets anders dan een lichtspeL Verder is er niets. Het is een hele goede meta
foor. Misschien zouden we kunnen zeggen dat bevrijding
re vergelijken is met her moment dat her licht aangaat in de zaal.
U9
Ik ka11 met accepteren dat het er mets toe doet of 1k naar
buiteu ga m 1emand l'ermoord.
Ik zeg niet dat her er niers roe doet of je naar buiren gaar
en iemand vermoordt. Ik zeg dat er geen 'jij' is die ervoor kan kiezen om dat re doen. In het drama worden �om�
mensen vermoord, maar tenzij je het karakter van een moordenaar hebt, is het heel onwaarschijnlijk dar je naar
buiren zulr gaan en iemand gaar vermoorden.
War er gebeurt ie; simpelweg wat er gebeurt. Je hoeft je dus geen zorgen te maken dat de beer losgaar als je de srraat op gaat.
Er is geen sprake van willen, op welk niveau dan ook. Je kunt dw. niet de1e woorden horen en dan op basis daarvan kiezen om naar buiten re gaan en iemand te vermoor
den. Of een bank re beroven.
Maar dat klopt gewoo11 niet, want dat kan ik wel.
Zolang het gevoel een persoon te zijn nog aanwezig is,
zul je het gevoel hebben dat je kunt kic.:zen om iets wel of niet te doen. Dit is een schijnwereld dk wegvalt als gezien wordt dar er alleen maar Eenheid is. Dan wordt gezien
144
dar de persoon altijd de goddelijke marionet gewee�r is.
War daar 7it, ook al heeft het het gevoel dat het een per
�oon i!,, b h�t licht waarin alle:. ver:,chijnt.
Moraal bestaat niet?
Nee.
Dat betekeut anarchie en dttt ik iemand ka11 tJennoorden.
Dat is wat een persoon zcgr. 'Als moraal niet bestaat, kan ik doen war ik wil.' Maar dar is nier wat ik zeg. Ik zeg
dat er geen moraal besraat omdat er geen persoon is die kan kiezen om iet� re doen. Dus kun je ook niet doen
wat je wilt.
Ik zeg nier: 'Je kunt kit.-z.en, maar moraal bestaat niet, du� het maakt niet uit welke keuzes je maakt.' Ik 1.eg dat ver
-.chijnsden zich voordoen, en je kunt comtateren dat niemand ze veroorzaakt, dar niemand daar voor kiest.
Als ik je zo zie, zou ik zeggen dat her best onwaarschijnlijk
is dar het verschijnsel dat jij iemand vermoordt zich zal
voordoen.
}i; zou bet slaebtoffer kwmen Zljrl. /e beul heeL dit:htbzj. (ge
lach)
(/.acht) Ja, als iemand hier er voor in aanmerking komt,
ben ik dat wd, krijg ik de indruk. Maar wch, als ik naar
her lichaam - geest organi.'>me kijk dar daar 1.ir, denk ik
dat het hoog�t onwaarschijnlijk is dat je her karakter van
een moordenaar hebt. Maar ik kan me vcrgis�en.
Is gewaarzijn betzelfde als de geest?
Nee. De geest is gewoon een reeks gedachten die opkomt
in het gewaarzijn. De herinnering bijvoorbeeld dat ik
vandaag hier naartoe ben gereden is gewoon een gedachte
die opkomt in dit. Als je op zoek gaar naar degene die die
gedachten heeft, L.ul je hem nooit vinden.
Is er dan 11iets waar we onszelf aan vast kunnen houden?
Nee. Er is niets om je?df aan vast te houden. De hele zaak
is hopeloos. Als het om de gee�r gaar: daar blijft niet.'> van
over.
14(1
t:n de gedachte dan dat er niemand is?
Dar is ook maar een gedachte. Als de perwon wegvalt,
wordt gezien dar her zelf leeg is en dar er niers anders is
dan dit. Dat is geen gedachte.
Als gezien wordt dar het zelf leeg is, wordt paradoxaal ge
noeg ook gezien dat dit vol is. Dan is er niets meer over
om naar re zoeken.
Als keuze niet bestaat, wafll·om bestaat er dtlll weL een voor
keur 1100r brpaalde dingen ten opzichte van anden dingen?
Een voorkeur is gewoon een voorkeur. Een figuur heeft
meesral voorkeuren - voor thee in plaats van koffie, bij
voorbeeld. Als het gevoel een persoon re zijn aanwezig
is, kan die voorkeur zichzelf gaan hechten aan her gevoel
dar ik in dar opzicht een keuze maak. Maar z.o'n keuze
wordt hdemaal niet gemaakt, want er is niemand om die
te maken.
Als de per�oon een voorkeur had voor thee voordat bevrij
ding gezien werd, dan zal de figuur daarna waarschijnlijk
nog steeds een voorkeur hebben voor thee.
Maar voor l.ommige memen. vooral die met een asceli
Khe natuur, heeh her Jets heel aantrekkelijk::. om geen
voorkeuren te hebben. Het wordt ge.h�oLieerd met een
1deaal van onthechte heiligheid, en sommige spirituele
wegen houden er heel sterk her idee op na dat we iemand die verlicht i' deel� kunnen herkennen aan 1ijn gebrek
aan voorkeuren. Men denkt dar ze in een staat van ge
lukzaligheid leven waarin het niet uitmaak t of ze thee ot
koffie krijgen , of pijn of genot. Die staat van onthechting heeft geen relatie met bevrijding , maar kan heel aamrek
kelijk voor ons zijn als we spirituele zoekers 7jjn. Wat ook heel belangrijk is, is dar het ons eigen gevoel van ontoerei
kendheid kan bevestigen, wat we op peil moeten zien te houden als we door willen gaan met zoeken. Het kan ons heel veel uitmaken of we thee of koffie krijgen, vooral als
we in een oncomfortabele ashram halverwege de Himalaya zitten. Ons sterke verlangen naar ons ochtendbakkie
kan bevestigen dat wc zielige wormen 7ijn die nog steeds
ver<;erikt zitten in \amsara, vergeleken met onze geliefde goeroe die hoven al die wereld�c beslommeringen lijkt te
tijn uitge�rcgen.
Een zoeker die een spirituele leraar zoekt om te idealise
ren en te volgen, kan een leraar vinden die zichzelf ideali�eerr al�> �pi rituele mt:e�ter en i'.oeker!. t.oekr die hem willen
volgen. Her j., een hemels huwelijk. Her is een prachrige
�ymbiorische relatie. Mijn zondigheid kan weggewassen worden door jouw �piritude lkht. Jouw kijk op jezelfkan gesrur worden door mijn wens om jouw toegewijde volge
ling re worden.
Voor sommige mensen i� onthechting iets heel aantrek
kelijks, vooral voor mannen. Her kan zijn dat ik iemand met een bepaalde spirituele of ascetische instelling ben en
op zoek ga naar een goeroe die onthecht lijkt te zijn, die
celibatair is, die geen bie(�rukken eet, die nier gaar bowlen
en die geen whiskey drinkt. Dat idee is heel aantrekkelijk.
Onthechting wordt som� gezien als iets wat een spiritueel
ontwikkeld we7en in huis dienr re hebben.
Ab ik vijf jaar lang een goeroe volg die onthecht lijkt re
1ijn. en ik kom erachter dat hij !.eks heeft met een paar volgelingen, whi�key drinkt alsof her melk i� en drie keer per dag rauwe bid�ruk eet, dan ben ik waars<..hijnlijk heel
teleurgesteld. Maar her is haast onvermijdelijk dar bet te
gen om werkt als we iets in onst.elf ontkennen. We projecteren her op anderen, of het manifc�rcerr zichzelf op een verc;lavendc of andersz1ns ongezonde manier. Als een
149
goeroe zo mooi onthecht lijkt, maar ook omringd wordt
door prachtige blonde volgelingen, is her nier heel on
waarschijnlijk dar hij dke nacht via een geheime runnel
zijn weg naar de vrouwenslaapzaal weet re vinden.
Omdat hij mewelijk is?
Natuurlijk.
Is het aan ons om te bepalen hoeveel macht we de goeroe
geven?
Ja. Maar wie kan er weerstand bieden aan her geschenk van de speciale darshan, de darshan die de lagere chakra's
opent en zuivert? (Gelach).
je lijkt hier heel veel inzicht in te hebben.
Ik heb niets. Als hier sprake i� van inzicht, dan is dat niet
mijn inzicht. Het is gewoon wat zich voordoet. Inzicht
kan zich voordoen. Een kopje thee kan zich voordoen. Nou en?
l'iO
Sommige mensen horen dat · ou en?' als iets nihili�cisch
of wanhopigs of minachtends. Maar er kan paradoxaal
genoeg pas gezien worden dar dit al het paradijs is als dat 'Nou en?' zich voordoer. Als her zich voordoet, hoeft er
niet meer naar wonderen gezocht te worden, wam dan
wordt dit al als wonder gezien.
De beschrijving dat er alleen maar leegte is, kan ook als iets
nihilistisch gehoord worden. Mensen willen daar vaak op
filosofisch niveau over in discussie gaan. Als ze dar doen,
brengen ze over het algemeen twee tegenwerpingen naar
voren: dat her nihilistisch en solipsistisch is. Maar het is
geen van beide. En her is ook geen filosofisch standpunr, het is een beschrijving.
Mensen zeggen dar dit nihilistisch is omdat ze het horen
als: 'Er is geen ethiek, er zijn geen waarden, dus kunnen
we net zo goed de straat op gaan en mensen gaan vermoorden zoveel we willen.'
Ze vinden dit solipsistisch omdat solipsisme de filosofie
behelst dar alleen ik besta. Volgens her solipsisme ben jij
nier meer dan een verschijning in mijn bewustzijn. Ik
hoop dat het inmiddels wel duidelijk is geworden dat dit
nier solipsistisch is. Op de eeme plaats is het geen filo-
I 'i!
�ofic, en op dl' rwecdc plaat� wordt er niet beweerd dat
alleen ik be�ta. Her tegenovergesrelde wordt beweerd. Er
wordt beweerd dat ik niet besta.
Op conceptueel niveau wordt dit som� op deze twee manie
ren verkeerd begrepen. Maar jc.: moet jezelf wd in behoorltjk war bod1ten wnngen om 'Er IS niemand re horen ab
'Ik ben de enige die bc�raar.' Dat is een behoorlijke sprong, zoals her ook een behoorlijke sprong is om 'hr is niemand'
re horen als 'Ik kan naar buiren gaan en ongestraft mensen
vermoorden'. Maar 70 wordt her wel vaak gehoord.
Als dit alles is wat er is, tJerschijnt de straat dan als we naar huis gaan?
Ik wed van wel. (GewchJ
Wtt gebeurt er nis we gttan slttpm?
De pcr�oon wordt gedemonteerd. r"n dcm i� er dromen, of er is niet.!>. Maar dat niets is niet noodnkdijkerwij�> een
leeg niets.
\ Morgem wordt de persoon wakker en wordt hij weer in
dkaar geLet.
I 'i.:!
Ben ;e je bewust tijdens de diepe slllnp?
Nee. [r 1� bewustzijn.
De nachtelijke droom lijkt veel minder logisch en comequent dan de dagdroom.
Ja, daarom i� de dagdroom ook zo verslavend. Nachtelijke
dromen zijn heel onlogisch , dus daar kun je makkelijk
doorheen kijken, maar de dagdroom bezit zoveel logica
dat die heel moeilijk te doorzien valt.
Zijn mensen de enige soort met zelfbewustzijn?
Mensen zijn de enigen met zelfbewustzijn. Een kat kan
angst voelen, maar hij denkt nier: �Is ik in therapie zou
gaan en zou leren omgaan met de dingen waar ik bang voor ben , dan zou ik meer tevreden zijn met mijn leven.'
De mewelijke soort heeft een ingebouwde drijfi,eer om niet allem te ot,erleven, mtltlr ook zijn eigen lot te bepalen Denk
I 'ij
je dat het de moeite waard is om te proberen de omstandtgheden lltln de mens te verbeterm:'
Wie zou dat moeten doen? Een verbetering van de mense
lijke omstandigheden kan wel of niet plaatsvinden, maar
er is niemand die dat teweeg kan brengen. In het verhaal
is het duidelijk dat omstandigheden soms verhereren en
soms verslechteren.
Waarom heb je hier een boek over geschreven?
Ik heb geen boek geschreven. Boeken worden geschre
ven. Maar als je een biografisch antwoord wilt: deze fi
guur is altijd bezig geweest met dingen overbrengen. Ik
heb jaren gewerkt als universitair docent. Als dit door een ander soort figuur ge1.ien wordt, kan het zijn dat
die zich helemaal niet geroepen voelt om er iets over te
vertellen.
Is er een reden waarom we deze waarheid niet kunnen zien,
ookrtlzijn zl'e er naar op zoek?
Ah de figuur die daar zit 1ich geroepen voelt om naar de
waarheid re zoeken, zal hij dar waarschijnlijk ook doen.
Maar waar wc her hier over hebhen heeft wat mij betreft
niets re maken met de waarheid. Op de eerste plaa ts gaat
de waarheid over concepten, en op de tweede plaats is de
waarheid nier absoluut. De waarheid kent veel verschil
lende versies. War hier gepoogd wordt re doen is een be
schrijving geven van het onbeschrijflijke. Dat heeft niets
met de waarheid re maken. Het is net zo onzinnig om re
zeggen dar wat hier gezegd wordt de waarheid is, als re
zeggen dar een bloem waar is. Of na te denken over de ware gevoelens die de held van een film heeft. Hij heeft
helemaal geen gevoelens, want hij bestaar nier.
Jij en ik zijn fictieve figuren.
Oe reis die je denkt ondernomen re hebben om hier te
komen - de auto die je hesruurd hebt, de weg waaraan
je geparkeerd hebt - is niet werkdijker dan de reis die
Riek in Casablanca maakte om aan de invasie van Parijs
re ontsnappen.
Alles war er is, is dit. Daar kan de gedachte deel van uit
maken dar ik vandaag met de auto hierheen ben gereisd.
Dat is niet meer dan een gedachte.
l'i'i
Is er een 11erbrmd tussen hier in geûzteresseerd zijn. llflflr bij
emkomstm nls deze gflfln, en tot het punt l'flfl ontwakm kornen?
Er is geen keuze als her gaar om her wel of niet hebben
van inreresc;e hierin, dus het doet er niet toe.
Oorzaak en gevolg bestaan niet. Bevrijding is iets wat zich
spomaan voordoer en geen oorzaak heeft. Alles doet zich
spontaan voor en heeft geen oorzaak. Maar de geest denkt altijd in termen van oorzaak en gevolg. Dar ie; iets natuur
lijks voor de geest.
Ik kreeg laarst een e-mail van iemand die er de theorie op nahield dat her zien van bevrijding onvermijdelijk is
op het moment dat voorafgaat aan een plotseling nood
lottig ongeval. We zijn altijd op zoek naar oorzaak en
gevolg, naar ierc; war 'ik' kan doen. I lier lijkt te worden
gesuggereerd dat we misschien maar her beste van een hoog gebouw af kunnen springen, maar dar raad ik je
niet aan.
I Joe dan ook, er is geen verschil tussen slapen en wak
ker zijn, maar dit kan niet gezien worden zolang we nog slapen. Je zou ook kunnen zeggen dar niet gezien kan
1'16
worden dar bt.'Vrijding nH.:t besraat tordat er �prakc is van
bevrijding. Dar is naruurlijk een vreselijke paradox voor her denken.
Denkeu we dtzt we er iets bij krijgen flls bevrijding plnflts
vindt?
Ja, zo zou je her inderdaad kunnen zeggen. Dit is wat wc denken: 'Na bevrijding zal ik nog steeds mezelf zijn, maar dan met een nieuw superingrediënr: 'Verlichting'!'
Bij bevrijding verandert er niets, maar transformeert al
les. Alles blijft hetzelfde, maar er wordt herkend dar er
niemand is die dat zier.
Ik l10el me ongemttkkelijk bij de suggestie dttt deze mmzifèsta
tie geen bestflan heeft buiten ons; dflt wij haar voortbrenten
Dflt lijkt me nogal een klus.
Wees niet bang dat het allemaal in her niets oplost als je
je onrspam. Jij doet her niet. Dit is slechts een metafoor,
maar wc zouden kunnen zeggen dat Eenheid her aan de
hand van jou doet, dar jij de projector bent met behulp waarvan Eenheid de film afspeelt.
Maar als je genoeg drugs neemt, kan her naruurlijk toch
allemaal in het niets verdwijnen. (Gelach)
Ik maak me erg 11eel zorgen. Ik heb heel veel negatie11e ge
dachten die alLe ka11ten opgaan. Dat lijkt me met goed. Is het
slecht om zulke gedachten te hebben?
Het is natuurlijk niet prettig. Maar in welke zin is het
slecht? Moreel slecht? Moet je zweepslagen krijgen omdat
je onrustige gedachten hebr?
Nou, ik heb gelezen dat de mogelijkheid van bevrijding zich alleen ZJoordoet in het huidige moment.
Dat is omdat alleen her huidige moment bestaat. Er be
staat alleen maar aanwezigheid. Zeggen dat bevrijding
alleen op dit moment gezien kan worden is niet mysteri
euzer en gaat niet dieper dan zeggen dat her huidige mo
ment alles is wat er is. Er is niets anders waar bevrijding in
gezien kan worden. Hoe zou bevrijding in de toekomst of
het verleden gezien kunnen worden? Er is geen toekomst
of verleden.
I)H
Maar dar kan verkeerd opgevat worden als een nieuwe
aansporing: 'Wees Hier Nu!' War her werkelijk berekent
is: 'Ga nier terugdenken of vooruitdenken.· Voor een per
�oon berekent het: 'Denk nier aan het verleden of de roe
komst.' Soms is her mogelijk om een paar minuten achter
elkaar nier aan het verleden of de toekomst te denken,
maar daar raak je mentaal heel erg van versropr.
Maar als er voortdurend draaikolken van luidruchtige,
versplinterde, vervelende gedachten zijn, maakt dat de
gevangenis van her persoon-zijn naruurlijk wel oncom
fortabeler. Voor de persoon is het dus slim om te proberen
daar iets aan te doen, bijvoorbeeld door boeddhistische
mindfulness re leren. Dat kan een uitstekende manier zijn
om de kwaliteit van het persoon-zijn re verhogen.
Wodka drinken is ook een uitstekende manier, maar dar
heeft meer bijwerkingen dan her boeddhisme.
Weet je dat zeker? (Gelach)
Misschien ook wel niet. Het boeddhisme kan ook behoor
lijk sterke bijwerkingen hebben. Het kan soms een aardig
uitgedroogde persoonlijkheid veroorzaken. Terwijl wodka
juist een sappige, leuke persoonlijkheid kan veroorzaken.
159
I aren we her dan maar bij leverschade houden. Ik zeg dar her boeddhisme minder leverschade veroortaakt dan wodka. (Gel.tuh)
Waarom zijn er zoveeL l'erLirhtingsschofen met zozlffL technieken?
Een van de redenen is dat als er sprake is van ontwaken zonder dat gezien wordt dat het een gebeurtenis zonder oorzaak is, dat er dan vaak een vcrband gelegd wordt tussen ontwaken en war de persoon daarvóór deed. De persoon kan zich het ontwaken roe-eigenen en zeggen: 'Dar was iets war ik bereikt heb.' Dus als de persoon daarvóór jarenlang gemediteerd heeft, kan her zijn dat hij een School voor Vcrlichting door Meditatie gaar oprichten.
Gurdjieff leek ontwaken bijvoorbeeld te associëren met een schokkende gebeurtenis. I lij leek te denken dat hij mensen dusdanig aan her schrikken kon maken dar 1e ontwaakten. Dus zerre hij een systeem op waarbij hij zijn volgelingen confronteerde met onverwachte gebeurtenissen die hen schrik aanjoegen.
Na her ontwaken komt de perwon terug. Dan zijn er twee
mogelijkheden. Ze eigenen zich her ontwaken roe ai., iets
war 7c zelf bereikt hebben, of ze doen her nier. Degenen die her 7.ich roe-eigenen richten in veel gevallen allerlei �cholen op voor 'Verlichting door Meditatie' of 'Verlichting door Schokkende Ervaringen Midden in de Nacht.'
Kunnen we het n�ysterie t'erkl.tzren door te zeggen dat God het geschapen heeft?
God heeft het nier geschapen. Maar deze manifestatie lijkt zo echt dat het geen zin lijkr te hebben om hier re gaan 7.Ïtten en te zeggen: 'Dit is keg.' Maar in her verhaal van Je geschiedenis is dit in allerlei ver�chillcnde culturen telkens opnieuw gezien. Het heeft niet speciaal met advaira re maken. Er wordt soms over gesproken en her wordt
bijna altijd verkeerd begrepen.
Er was ooit een christelijke mystica, Marguerira Porete, die aan her eind van de dertiende eeuw leefde en die in her begin van de veertiende eeuw als kcm·r werd geëxecuteerd. Vreemd genoeg is een deel van haar geschriften bewaard gebleven. Ze schrijft over her zien van her Niets, over verzonken zijn in de Afgrond, over identificatie met her heilige in een niersheid die regelijkerrijd Alles is. 'Nu
161
is deze ziel uit de liefde in de niersheid gevallen, en wnder
die nietsheid kan ze niet Alle� zijn.'
Marguerira Porere behoorde weliswaar tot een religieuze orde, maar ze was niet zo voor deugdzaamheid. Ze he
schreef de deugdzamen al� '1ielige men1.en' die een zielig
leven leidden, en u geloofde dar deugdzaamheid tot een
steriel, dor leven leidde. Ze schreef dat her naleven van
deugdzaamheid nuttig kon zijn voor sommige mensen,
maar alleen maar omdat het hen een levenlo1e woe!.tijn
in zou kunnen sturen waar ze in wanhoop alles zouden
kunnen opgeven. Dan zou er een andere mogelijkheid
kunnen opdoemen.
Het lijkt erop dat er binuen het christendorn niet veel verwijzingen nnar bevrijding terug te z1indeu zijn.
Ecuwenlang is het in de westerse cultuur zo geweest dat
mensen die over her 7ien hiervan spraken her risico liepen
om geëxecuteerd re worden, en hun geschriften werden
verbrand. Her is opvallend dat er überhaupt een paar vcr
wijzingen naar dit bewaard zijn gebleven. 1-.r zijn waar
�chijnlijk meer men�>en gewee!.r die dit gezien hebben,
maar er niet over spraken. Als ik in de Middelecuwen in
her èuropa van de Inquisitie geleefd had, 7ou ik hier nier
162
over gcsproken hebben. Dan had ik ru�tig op mijn lapje
grond staan schoftden en liederen uit mijn gebedboek
c;raan zingen.
Laatst gaf ik ergens een lezing waarin iemand dit een
nieuwe boodschap noemde. Her is geen nieuwe bood
schap. Her is in verschillende tijdperken op verschillende
plaatsen door verschillende mensen gezien. We hebben
geen idee hoeveel mensen het gezien hebben. Gedurende
lange geschiedenisperioden was her heel gevaarlijk om het
erover re hebben. En ook vandaag de dag zijn er nog ral
van plaatsen waar het heel gevaarlijk is om het hier over te hebben.
Meester Eekhart zag het ook. Hij was de Inquisitie te slim
af Hij onrsnapte aan executie wegens ketterij door ge
woon te sterven voordar zijn proces beëindigd was. Hij
schrijft dat werkelijke armoede niets te maken heeft met
on1.zelf bezittingen onrzcggen of er afstand van doen. Ar
moede, zegt hij, is niets hebben omdat er niemand is.
Dit doet alle autoriteit teniet.
Dit is een boodschap die steeds terugkomt. Ze blijft ge
L.ien worden. Ze kan niet kapot gemaakt worden. Ze heeft
163
geen kerken nodig, geen tllo�ofische traktaten, geen geschriften, geen ge!>chtedenis. Als alles war ooic over non
du.tl!lcit gedacht, gl'lcgJ of gcl>dt1L'\l'n i., 111 één keer tou
vcrdwijm:n. zou her tuLh gewoon weer btncn wate1 ko
men. Her zou weer boven water komen omdat er niet�
geleerd hoeft re worden, niets be�tudeerd hodr re worden,
mets gedaan hoeft re worden; er hoeri: geen �pirirude zui
vering plaats te vinden en God hoeft nier gumtig gestemd
te worden om her 7ien van bevrijding re laten gebeuren. Het gebeurt spontaan. Her ene moment is er iemand, her
volgende moment nier meer. Her ene moment il> er ic
mand die een veld oversteekt, het volgende moment i� er
niets anders dan het over�teken van een veld.
Als ttl!es Kezieu wordt ttls oJwoorulftrtrdeli;kr lzejrle, rum·dt die
dmr binnen mi; gezim!
Nee. Er bestaat geen binnen mijzelf en buiren mijn�lC
wam er 1'> geen ik. Het wordt a lleen gczil:n J!� het t.df
er niet 1\. OnvoorwaarJelijke liefde wordt nooit door
een persoon gencn. Hij bevriJJing, al., de pcr!>oon er niet
meer is, wordt gezien dat het Niet� onvoorwaarJelijke
lidäc i11.
De uitdrukking 'onvoorwaardelijke lidde is geen Uitdrukking die troost biedt. Het b een meedogenloze uit
drukking. Voor een individu is het onmogelijk om zich
iets bij onvoorwaardelijke liefde voor te stellen, welke spi
rituele filosofie er ook omhelsd wordt. We kunnen het als
een �!echt begrepen concept hanteren, maar her kan niet door een individu ervaren worden.
Er beMaat een boeddhbtische tekst, vrijwel zeker een nier
authentieke tekst die vele eeuwen na de dood van Boed
dha is opge�chreven, die Boeddha laat zeggen dat als je
langzaam doodgemarteld wordt door je vijanden en je je
gedurende die urenlange kwelling één boze of rancuneuze
gedachte over je folteraars toe�1:aar, dat je dan geen ware
volgeling van hem bent.
Dar is een bedenksel van de geest - het idee dat een
individu in een dergelijke roesrand van onvoorwaar
delijke liefde kan verkeren, waarin �prake is van totale
vergevingsgezinJheid ten opzichte van onle folteraars
terwijl die langzaam, en met alle pijn van Jien, het vlees
van onze botten snijden. Dat is belachelijk. Bij een in
dividu komen gedachten op, en dar zullen niet allemaal
geJachten aan onvoorwaardelijke liefde zijn -of we lo
pen her risico om mentaal en emotioneel mtaal versropt
J(J')
te 1 aken. Maar ah Je per�oon wegvalt, doet niet'> van dit .tllc., er meer roe en il> er geen probleem meer. Dan wordt gc.:woon gc:z1en dat onvoorwaarddijkl lidJe.: het geval is. Je hoeft er dan geen moeite voor re doen om het te 1.ien, je hoeft ook her recht niet te verdienen om het
re mogen zien, )t: hoeft met net zo edelmoedig re 71jn ,dl> de gemarreldc boeddhist om h.cr te kunnen zien, je
hoeft nil:t dapper of toegewijd of l>pirituccl ontwikkeld re Lijn om het te 7ien, want her heeft helemaal niets met jou re maken. Als de persoon wegvalt is her gewoon heel duidelijk dar onvoorwaardelijke liefde de kern van her mysterie vormt.
�pirituele verhalen worden vaak steeds extremer omdat er
�ekten tijn die elkaar beconcurreren en die allemaal willen bewijzen dat te wivcrder tijn Jan de re�t. Er i� een andere boeddhistische reksr, ook weer een niet-authentieke van ver na Boeddha's dood, die beween dar her de ergste zonde is die we kunnen begaan als wc een vegerariër overhalen om vlees re eten. Dar is omdat wc hen hun kans
om vcrlicht te worden ontnemen al11 we hen ovcrhalen om vlee� te eten. Men denkt dat dar verhaal ook onr11raan is
uit de rivaliteit tussen boeddhistische sekten in dit geval tu1>11en een �ekte die vlees at en een vegerarbche l>ekte die wilde bewijzen dar t.e zuiverder wa�.
16b
b�n !.pirirucle tllo�uHe ontwikkelt 7ich. Al heel snd ko
men er �ekren, en voor je her weer ben je oorlog met clkaar aan het voeren. In onze onderlinge wedijver bedenken wc steeds extremere filosofieën om re laten zien dat onze sekte wiverder is dan die van jou, dat we deugdza
mer 7.ijn dan jij. En hoe onbeduidender her onderscheid
tussen ons is, hoc fanatieker we zullen strijden om her re verdedigen. heud noemde dar 'her narcisme van de kleine vcr<;chdlen.'
�t is de wrwrde van hf't absolute?
War daar de waarde van i�? Het heeft geen waarde. Her heeft: geen waarde nodig. War is de waarde van een eikenboom? Die heeft: geen waarde nodig, die i� er gewoon.
Somllll!(en zef,f(nt dat het absolute bestiltil als het tegmgesteldf' /ltlll het reltttielle.
Dar is een idee dat �ommige fllmofen in de Indiase tra
ditie eeuwenlang in zijn greep heeft gehouden. Het idce
is heel aanrrekkdijk. I iet zc:t je aan her denken zoals een haa� windhonden aan het rennen maakt. De geest heeft
een haa!> nodig om achteraan rr Jagen. anders gaat hij z1ch
vervelen. Hij hech een idee nodig dar hem over een evo
lutionaire or ontwikkelingsgeoriënreerde rau:baan dort
rennen. Her idee van her absolute en her relatieve en dar
ik die op de een of andere manier bij elkaar of in harmonie mer elkaar kan brengen, faKineerr ons en kan on
emdig wmplexe Hlosofische theorieën voortbrengen over
de vraag hoe we dat zouden kunnen doen. In zekere zin
komen daar alle yoga's uit voort.
War het denken nodig heeft om zijn zockrochr gaande re houden, is twee regengesrelde ideeën. Religie� en spiri
tuele wegen en filosofieën zijn meesral niet alleen dualistisch, maar gaan uit van binaire tegendelen. Ze gaan uit
van goed en slecht, ethisch en onethisch, dar wat om he
mels geluk zal brengen en dat war ons eeuwig nl kwellen.
Religies lopen meestal door de geschiedenis op de twee benen van de intimidatie en de verleiding. 'Al, je om nier gehoorzaamt zul je eeuwig branden in de hel, maar als je
ons wel gehoorzaamt zul je eeuwig gelukkig zijn. Uitein
delijk, als je al dood hem, wdat je geen proces regen om
kunt aanspannen.'
Als het denken eenmaal uitgaar van goed en kwaad, hemel
en hel, inrimidatie en verleiding, loopt Je boel. Oat 1ijn de
h,m:n d1e het denken de racebaan rond laar rennen. Alle<.
wat wc nu doen krijgr ?in en betekenis, ror aan de vraag of
we onLe gebeden moeren opzeggen voordar we naar bed gaan of een donatie in de collectebus moeten doen, en of
we een hoze of een liefdevolle gedachte aan onze huurman moeren wijden. (;od houdt ons op dit moment in de garen
en noreert precies war we allemaal zeggen, denken en doen
op de wimr-en verliesrekening van ons leven.
Als wc uitgaan van de regenstelling russen God en de dui
vel, hemel en hel, goed en kwaad, dan raakt alles door
drenkt van betekenis. In het uiterste geval kan de moge
lijkheid om op zondag uit dansen te gaan een geschenk
van de duivel zijn, om ons te verleiden de weg van de ascc
�e re verlau:n en on?e ondergang regemoer re gaan. 0111c
deugdzaamheid kan in gevaar gebracht worden door een
polka op de Dag des Heren.
Misschim haalt mtjn geest wel een streek uit als hij bet me
cbanisme achter de niet-persoon t(li/ begnJpen.
De gccsr haalr geen streken uir. Dingen willen begrijpen
is wat de geest doec. Dat is wat hij behoort te doen. Maar
als we maar naar genoeg spirituele leraren lui\teren, wordt
alles afgekeurd. Oe ene spiriwele leraar 1egr dar de gee\t
een handicap i.'>, een andere Legt dat her lichaam met 1ijn
verlangens �!en handicap is. De ene goeroe 1egr dar het
lichaam een ziekte is. Een andere 1egr dat het denken een �
1iekrt: is. Als we maar naar genoeg goeroes luisteren, ein-digen we als één grote verzameling ziekten.
De hindoe traditie, met zijn tierschillende fagen /lltll de nur11 en de subtiele lichnmen, en de babbelende geest m de ouderscheidende geest lijkt niet zo'n heef grote pfnnts in te neme11
in je beschrijving
Nee, die neemt helemaal geen plaat.'> in. Maar her is wel
een heel mooi verhaal dar heel overruigend kan zijn. Een van de krachtigste vermogens van de gee�r i.'> de verbeel
ding. De gce.'>t is geweldig krachrig als her gaar om het
scheppen van denkbeeldige werelden en vi ... ies, van 1owc:l
denkbeeldige conceptuele werelden als denkbeeldige zin
(Uiglijke werelden. Als wc 10'n verhaal eenmaal ingaan, dat
kan beginnen mcr umceprcn over de h.thbclcndc gec�t en
de onderscheidende geest en de verschillende lagen van de aura en de subtiele lichamen, dan kan het bijwndcr echt
worden. Op die manier kan, ab we her vcrhaal ingaan van
de paranormale psychisL.he kra<.,hten, ook onze overleden
tante Be.HI iL.(., heel echt worden. In Jie zin i� de geest heel
krachtig.
Als we eenmaal in een ingewikkeld verhaal zmcn, is her
heel moeilijk om er weer uit re komen. Dan wordt het een
alle�beheersende luchtbel. b wordt gezegd dar degenen
Jie hijvoorbeeld de Kabbala be11ruderen, her heel moeilijk
vinden om daar weer los van te komen.
Maar geen van die verhalen houdt enig vcrband mer be
vrijding. Dit snijdt overal doorheen, door elk verhaal heen.
Her maakt nier uit of zo'n verhaal over de verschrompelde vinger van de heilige in her relikwieënkastje van de �int
Picrer gaar of over yogische ko�ha's of subtiele lichamen.
Daarom kan dit be�r saai lijken. De verhalen die dit door
.'>nijdr zijn zoveel kleurrijkerm boeiender.
Als we vanmiddag bij elka.u wan.:n gekomen om het cha
kra�ysreem te he!>ruderen, hadden we heel wat meer re
hespreken gehad, alleen al over dar ene aspect van de spi
rituele psycho-filosotle. Wc zouden veel lol kunnen be
leven aan de chakra'11. We zouden hier onze chakrablok
kade� aan de hand van vi�uali�aties kunnen gaan 1itten
ophdten. Wc touJcn vcr�(.hdkndc kll\talkn ut dk van de chakra' kunm:n V1suali1>t:1en. vet\t..hllknde kk:un:n. versd11llendc wmholen, versd1tllcnde klanh:n, vu�Lhll knde k\.\alnem:n. \)Ç'c LOuden een blauw�.1Hicren piramidL kunnen vi-,uali eren en 'Aum' kunnen �.hanren in dt.. vt\huJdha Lhakra om w de kwalin:tt van de opredHhetd verder te omwikkelen. We wuden elkaar .IUrama�!-.age\ kunnen geven. Dat i' war de geöt doet. I lij vernnt zulke mooie verhalen.
(;a non-du.J.Iitelt un de weg, wam vergeleken met dt: t.hakr as en de kosha'� i� cJ i r �aai. Maar bedenk wel dat we niet geboeid kunnen 1ijn door dit z.olang we geboeid blijven door dl d1e verlukn . 'lerwijl we on!-. cono:ntreren op het ontwikkelen v,m mededogen in om hart door re m�:d iteren op de totenkwart� van lidde in de anahataLhakra, mi��en we het wonder van dir, het wond�:r van de kitmop die tegen Je muur lang� her ra.tm omhoog kruipt.
1 l.tldJtJ Dit t!> t.:en Vtl.''>di)ke bouJ�chap! /.c t\ gewoon ver'>chnkkelijk. h valt niet\ te doen. �piriruck wegen en religie'> ont�taan utt een gevoel van onroereikcndhetd. 'lk bt.:n nog nit..t heilig genoc.;� om wrliclu tt: kunnen worden
,,f Je lH md 111 rt.. kunnul of �dukzahghetd te ena1en.
Men\en den ken dat donr hun �evod van afg;escheiden
ht..·id \Xtl wt 1t:11 d,u we lt.'t\ tipt kwl)tgetaakt. Bovendie11, lf, v.e op�evm·d njn in et..n chriMclijke culrmu, i\ 011\
, oondur�..·nd 'oo1 �<.houden J.H hu ontl' �.·tgt.:n �chuld i\
d 11 wt.. hu 11)11 b\qtger.t;tkt. Al ... we \'ljt tiJn kan her liJn
�.l.u wt.. Ll'll ... dwol of l't..'ll ket k binnen lopen L'n geulll ·
homu:rd wordLn tnll het '>) mbot>l >.111 t·en man die .1.111
U.'ll knti\ "tllcl"l'IJ i\ } ll dan k.in het IÎJ.ll dat 011\ \'l'rteld
r- 1'>
w()Jdt· D.H "joll\'v ... chuld! Dar lwh jij gedaan! \X.'t tou
tkn d.tn kunnen ,lfll\A,<.H>Itkn: · 1.1.1r ik hut p.t., vijt j.t.tr
I od1 t'> her JOU\\ ft)ut • tegt men d.1n, '\ .tnwege de u f
tonde!' h ztjn IOVL'd dingen die regen om \t.:hreeuwen: k mol.'t et.. m iLt� aan Je7df doen. Het i� a.Hl jou om u
11. t" .l.lll te doen.'
Je ht'lll niet ontoereikend. Hoc tou je ontoclclkutd kun
11t.:n 11jn� Je hent l'cnhcid dit.. j.1n of t\.1arit.. nfTim Ï\. lint
tlHI Fenheid in ood ... n,um ontocreih·nd kunnen tiin' Jl r-
hl'llt .tl de: uitd1ukkn1� v,w hel !!,oddclijh
MJ.ll de gce\1 wil t..'1.'ll t,l.tk \\.'1 vulll'n. \lÇ',ll tou t't'n nohelu
t.t,tk kunnen tÏJn J.m omlllf tl· tUI\1.'1'1..'11, omtelf' gett..·�.d
H' nukl'n om lk h�:ml·l tn tl' 1 ijtl'n of vcrlidn tl.' worden?
/o kun Jl' je tl)d timul lk''>tl'dt:n. h�,·�,·l 1111\0I. D.u i\ to
Vl'd nolx·le1 d,m w1nkden ot .dcoholi�r worden. MJar l'l'
i' niemand dil' gclltiverd moer worden, er " mcmJnd d1e ge�..:htkrLr mner tic.:n re wordu1. Ik. hen dt· uitJ1ukkt11� van het goddelijke, en jtj ook, en ook dir rapijr. Verwijzingen
Pag. 2'1· "je kunt toch .1! nit·r heel lang in c;od� wereld
ver hl i jvt·n. IL hebhen daar geen rt'MJur .1nr' L'n wilenen " \1.111.\rl 1 <. .1pl.1n //,d/11'111 ''I' tl•t illo/11/flllll 1\.ind,, d "P"" \1.1g.ltllll (/Oilll'l 2000)
Pag._)): 'Hij hu 11rerven blijft er ,llll.'L'Il nug hevrqding ovt r
Het i'> .tlb:n rhttjlllT om b<.:v11jding te tll.'ll .ti'> je keft.' \1." lud.tud 111 ll'll fll'l\llurtll)k gl·,prlk
PJg _.'i· 't\J,JirJ Î'> �cr:n idu . . lft•J iî! De bl1k..,r:m Hit\t,
het oog knippr:n .. I· n dJn� jL hebt het bcgrepm, of jl
hl·bt het nil'r hegrLpm . . Al, jl' het n1er hr:grcpen hebt.
j.tmmer d.m!' \hhl\lukt.l!l.tlld 1
---------
-"�-----
l'.1g ';7: ''Ik 1nu je gra.lg 1�r' geHn dat )t helpt. m.t.lr WL
hebhen nier<; in de aanhiedmg." lkkyu gt.ul.:l'ld door ltnHHh\ I rd,t. in //•, \t:i.r/11111 "f i/.1 /,11 ,\fil•ft I• jolllnq Ldtuom Contact met Richard Sylvester
RicharJ Sylve1-.ter woont 111 F ngdand, op Je grem. van
West Kent en Ea\t 'luc;�ex
jL kunt contaLt opneml'n mcr Richard door re maden
naa1: richardsylve'>ter(!nhormail.w. uk
Webt>ite: www.ric.:han.h-ylvc\ter.Lom
E.:erdcr H:rst:henen bij uitgeverij Samsara
\d.tn". Robtil 'luh, '111 hu h.ut Jl',l I
hl.um, R .. lt, n 'lult< \Jll 11,1 h.u 1. d..:t:l -'
\d, ,t,h.lllll \Jy.t\h,\1111
I >.u "'nd, kq�r,
\\,u, lllllill,lll<
\dl.l'h.lllll llt:ttllldl \,111 )l \htdd
\d) ,t,h,llttl < ;, n.tdc
\Jk, owr Nt..:l\ tbo..:k 11111: lhd' HJJ,d,Jt Ranll'h Ir \\,1� um ..
B.111uol1 \nn' \Xo111J, 11 1.111 Hn,ddh.1
lkimu11.1. Rtt.l ln.111.1 }og.1tlllk p1Jkt1jk Buut<. Jou \lkdJ.l!:\'>t '••jlw•d
Huns'•'· 'l.tll} \lkd.l.l!:\'" ,,.,J.dllln!-
1\oog.•.ud. ll.lll \,,I \X,, \Xu \X,'l l,·v,n JoiHkl ll.lllut
Bo(l�,t.lld,ll.ut ,_J I l 11 \�.ll 1,
B1 Hom I hom.l' I f-t h.m 1.111 h, \1 11'111)11
I .1l'.t\� 11. \lotg.tn ll'll .\,11lg\.·n.tlll<' umgood1,·hn�
( ohu1 lhn1 u 11<1 to �duJ...k1h .tf, Lil\ hond
t ohut. \IJII \X 1)\h,·•d Uil ht·1 h.111 ( 111\\ Jl I ( 1 I 1'\ I ld d, n, J .111 ' .111 lldd,n.lm 1111 I l,Jd, n. ).111 , .111
I'" h \X dlt.tm
\ 111 luu 11.1.11 htll "'lltg \,111 1101111 \\l'ggt\\ll'\1
/dft..:.tl".ui,, '' ,Iu nu .dk,
\d, \\tgl11 ll1l t11ll1\
\utholl) d, :--kilo <l'l1 blouukllug
I 'q
• I· 11 I "
lo I )til I •• 1111111 ".-·' ,, lH ·I \ , , I .. i .... 1. '''''- I f l \I. I
I 1 til!� •11 \I Ijl t h.l 1 11 I ... I I lllll I I 1111
( ,J ,,,,.,,u, t.:. 11111 ... I"''
"' ,, ,
111,.1
I I ,,1.,11 '" I" J,, I·""� 111111111� 11,.11!''"
11 1111'1 tl 'h '"''
( lt '" ''"" , ,, "" '" 11 � �\..'4.11 llll\\lHIId
11"'""" 'I ' " ll.,�··lnkk•�,l..n>.l
11.11•1"'" -..,, ," I,,, np111l 1tlnt,, 11 """'f-· [ ll ( ).,, \\,1�'" •ll d, drnnno ll,,hntl, \111(111 )\, ltlll\lllll \111 "11'"'' llll'll l�ltlll
I I dI'!! lidlig
I hd• 111/h 111
hu· 1- \11 l1. h •1n� '''UI hl�Îillltr'
""'I' l't• ,, 1 ..... k tid
11111 1111 l1 1 Ik hro> ho 1 l.n 11 ,,)1
\11\!.,'-1' "11 (.lid Ilolil \1\. lll.t.\11 j .. n,lt,,,, ;, ., lt\cll tl'luHI
I· •111<1.1•11 '' ' pht t• I 1ro' l ( .ill,' 1,.111.1,11 1-.. " ' I· 111 "-"" Pu d11< q
l\cr 1\ \l(,>itll \ •IJ 111•
'''' 1..," 1'11"• 1. '. """' l'ntl I'J.•l• n " ' 1 b, ,, "'"'I" 1-.tfnh, \,1111 I• h) \ '' '"' 11 l•lllllh
,1", t ""·' 11,1 "", h.mi'm' 1 111 \l d lngtn
t!,\ \\I
•l'll" ' ,, 1. "'"pi'"'>. \X'cn•h llnn�hl'!.!l dd 111•11, 11' '"''"'"' 111 lool<llhll•� \Xtnd\ \X,rkhPtk ll,.npho[!l.ild
11'111
I I \ I h. .I ... ,
l ''I'"''"' lil '\ .. 1\ lil
I '" dJ, I·'"' I \I �, 11111 d \I �- 1<11,1 ,t
\1. "' 1111.1 d
'"' 1>:1 '''" :--.l ·�
'l"�"lllltk '' •il• hiiP�' \ l�<'l'l ho I
'>llllllllt:l'i lll(IIITI:lll \u hdlllll!-( \p11 uul'ic ( )orlo�''"' nn�
\), "''"'·1 j,d '\; .. !llÏl'\ \1,11" \"dulll) ,k -B,\\mllijn
\klln, 1\ll!hnll) tk ll, \\t'{-:"·111\lll!t \l."in.l�·' ..,,,J,.p V.tn ln·rling tor m.:.:\tl'f
'\,j,,!f�,ld.lll·' ,\l.eh.u.tl In woord <'ll bcdd "'''')Uh! ">l<H�n Ik w.t.uh.:id tl\<'l ,,rt,,hlln)!. 1 lt ,., , ).111 1.111 ,kn Ik \h'd llÏl'l '"' tk hu1 l'tl'\011' 11 111 1 /o.J), htl" l't""'" lo1l\ l'll'<ll1' lorn I'"''"" I"'"
-...;,, m.1nd hil'r
�i,·m.md d.t.tr
\11,, lil"'''' 1'.1�'<011\ l.,m ll<t optn �dwi111 lt1111'll,lJ,.l" \ liPdil \'nlJcd1g VIII
){ 1111 ltu \X'' /lltkl /,llllh'l vindtn R.1111 111.1 �l,th,t•''" In wuotd 1:11 huid hlgltl 1\ . . h /,11 "'" l<m\tllll Iu• 1 111 k lw111 111.:1 \\,ll i' d,· nf . .�
,,ho.tndtt\\otrd \inlPII h•ntllll\ll'll op ... 11�.1111' "•11)!.1'"' { )""f"''""'""'' t,,...,,
'Iu rUI\ I I\ I ( )11, [,lil '" " ,u ...
"" Ijltlil kl,ll IJ [ t:Lh\1111 \,(11 dl "nl•l \1,' md,, t\llll>tlldhud
"'"" \ll\.lltdtl < "''hutk 1 111 h11 \h ... ,lt,,, \r1111 J'ntl '\;ll I du.tflllll \CH•J IIJIIIll'll' "'"" I' rul \, de , hn ru ... IIIPI 1•11• 1111 """
11'11
,,, "' •· l'nd d
'\lc\111 1<1,ho11l (ol\11111 :_•llliO<Itl
I ol h.1�.11 1 I lo1 1.o11 I 1111
I 'ltt "'' (.,,,, \Ik '"'' ,·,l.-1\tt•.nd,c·loJ"'
lolhl,on (11.111 \Int"·'"'" 111 hl't Jlk•dJ.l�\l" l,olhhool, (t�.olo '\.o, l• •oio I 1• t llo 1 1 t h·ottdtll
\ lll!.,:cr\\lj/lllg 1\ \rr1l,., kilotil 11<11 JJ,ol ln/1,111
'Y.,tll' \!.111 \X .. rd ''·ll J< hem
\Xe1 \X11 \Xu ( 111\\clcld,,,,,\
\X h.:n,(q Hn\ I), ''"ldlllll \.trl 11111
llt�Jduhoudl. ( H ,\kc\tc'l h.kh11t Wl\11' nh "'·'
l'l.'
\"oot e<'ll uvel/ÏL}ll \ ,1!1 011/< titt:l\ (met td,,tftag.ml·nt<.n)
k111H 11 nok ktj\..en op nnto v .. ,.h,itt
www.samsarahoo k�.com
J),ltlr \'111llt ll tllflll rnatic OVl'f de hocken tn \"001"
hctl'Ïdmg. dt .1gl·nd.1 met mtornutk mcr ll'lingen v.111 ontc J l ttt·ur' <."11 kunt u zich opgeven vom onze
ni<.'ttv-.\bricfof een <..tralogm .tanvr.tgen
'-l.um.tr.t l 'itg<.·verij ln llucngracht 341
1 0 ( () A/ Atmtcrdam Iddoon: 020 ')))0.16(>
1-ax.: 020 ')..., '503XH m.til· mfo(tt)!t,lm\ar .tbook-. LOIII
Top Related