4.november 1995.eindexamens

._---------~-----

ROUTINE ANDREA BASEDOW

. 'iY~~~ItiI~ItiI/[){]\Yl~

belangeloze vrijheid

D -t h Ze wisten niet wat toneel is.

Typisch UI se U I ~or t 'Z ' elS me ~ e s aaa

en een ec · s en me BZN, ac en ze.

~\Yl~~ Ik zou willf:n datlo~~e omgeving meer verDee Ding in zich draagt.

KWALITEIT: AANGEBLAZEN TALENT

\Yl~~ Is er @@[J1) ~O[J1)[J1)O©@[f @~~U@)~ mogelijk? ~[Q)[Q)~ Is er een oplossing voor het

----------------------, probleem van de overvloed?

~\Yl~ W@ITî) \§[fDD[}TI@Dcd]\\!7 D° ~ D° (C;\ UTI@J@j[f \!J 0 0

GRAFISCHE VORMGEVING

POST DESIGN

40

Het gaat snel in de wereld van de grafische vormgeving waarin men gelijke tred probeert te houden met de ontwikkelingen op het gebied van de media.

Er is nauwelijks nog een vormgever te vinden die niet op de computer ontwerpt. Allerlei specialismen die vroeger door aparte vakmensen werden uitgevoerd

vallen nu direct onder de verantwoordelijkheid van de grafisch ontwerper zelf: zetwerk, lithografie, technische montage enzovoort.

Max Bruinsma constateert dat het niet genoeg is om het oude handwerk te vertalen naar de technische mogelijkheden die de computer biedt. Het komt er

op aan met de nieuwe mogelijkheden nieuwe vormen en nieuwe inhouden te bedenken. Slaagt de Arnhemse student daarin? Max Bruinsma is designcriticus en essayist. Hij is onder meer redacteur van 'Items', tijdschrift voor vormgeving

en publiceert daarnaast in 'Mediamatic', 'Metropolis M.' en diverse buitenlandse design tijdschriften.

Door Max Bruinsma

r---------------------------------------------------------------

40 GEPLANT HATTE, DIE UTOPIE BLIEB, SICH GEWÜNSCHT HABEN MOCHTE.

FÜR LEDOUX HATTE DIE FABRIK NOCH EINE ÜBER DIE PRODUKTION

HINAUSGREIFENDE AUFGABE. GING MAN DURCH DIE KÜNSTLICHE

Verwend en blasé

Althans, zo was het nog niet zo lang geleden. De

wereld staat niet stil. Want hoewel niemand het

historische belang van ontwerpers als Zwart en

Schuitema zal betwisten , begint de voorhoede­

reputatie van het hedendaagse Nederlandse grafisch

ontwerpen behoorlijk te slijten , ook in Nederland zelf.

Er klinken de laatste tijd regelmatig wat denigrerende

opmerkingen over het ontwerpklimaat in Nederland. We zouden verwend zijn en blasé, in slaap

gedommeld door de sirenenzang van het Dutch Design. De sjeu zou er af zijn in Nederland, waar het

grafisch ontwerpen gezapig doorborduurt op de

internationale reputatie van een paar toppers die dat

tien jaar geleden ook al waren.

En dat terwij l het over de hele wereld borrelt en

bruist! Terwij l er een compleet nieuwe taal moet

worden ontwikkeld voor compleet nieuwe media!

Terwijl ontwerpers hun computers eindelijk niet meer gebruiken om ouderwets handwerk na te doen, maar

nieuwe vormen en inhouden bedenken. Die hedendaagse avant-garde komt uit Amerika , van

Cranbrook, UCLA, RISD, MIT, en uit Engeland . Je vraagt je af, waar de Nederlandse bijdrage aan die

voorhoede blijft. Waar zijn de Nederlandse David

Carson 's, Scott Makela 's en Designer's Republic 's?

In het Nederlands grafisch ontwerpen wordt niet zo

uitbundig met de computer gewerkt als door

/,' / (/

Het Nederlandse grafisch ontwerpen mag zich al

jaren verheugen in een grote belangstell ing vanuit

binnen- en buitenland. Vrijwel elk zichzelf

respecterend design- tijdschrift in Amerika, Engeland,

Japan, Zwitserland en laatstelijk Rusland heeft wel

eens een themanummer gewijd aan het Dutch

Design. Zoals Nederlanders vroeger, zodra in het

buitenland bekend werd waar ze vandaan kwamen ,

werden begroet met het op enthousiaste toon uitgesproken 'Ah , Holland: Croeiff!! ', roepen grafisch

ontwerpers, waar ook ter wereld, zodra ze een Nederlandse collega ontmoeten: 'Ah, Holland:

Sjoeitema!!' Nederlandse grafisch ontwerpers staan , kortom , internationaal in hoog aanzien vanwege de

belangrijke bijdrage die Nederland heeft geleverd aan

de ontwikkeling van het vak.

genoemde voorbeelden, en dat wordt gezien als een

achterblijven van ons land bij de internationale ·

voorhoede .

Hier zou alleen een historische avant-garde zijn ,

terwij l de hedendaagse Nederlandse ontwerper

braaf jes voldoet aan wat zijn opdrachtgevers willen

zien : de Blokker-variant van het Dutch Design.

M a a ris d,a t zo? Zij n d e jon ge

Nederlandse ontwerpers door het succes van hun voorgangers lui geworden en voorspelbaar?

Of zijn ze moe geworden van al dat getrompetter over

een Nederlandse 'stij l '? Op het eerste gezicht zou je denken dat dat zo is . Op de Nederlandse academies

is weliswaar een hoog gemiddelde te zien als het

gaat om technische en beeldende vaardigheid , maar

echt vernieuwend is het niet vaak. Er is in het

algemeen een grote aandacht voor de ontwikkeling

van ook de wi ldste projecten tot een verzorgd en

goed afgewerkt 'ding' . Die dingen versch illen

---------------------------------------------------------------,

SALZGROTTE VOR DEM EINGANG HINDURCH, DIE SYMBOL SEIN SOLL TE 41

FÜR DIE BODENSCHÄTZE, GELANGTE MAN ÜBER DIE WERKSTÄTTEN ZUM

HAUSE DES DIREKTORS, IN DESSEN OBERSTEN STOCKWERK SICH EINE

intussen weer sterk: degelijke boeken en ingenieuze

vouwvellen , eenmalige typografische kunstwerken en

floppydisks , exposities , reisimpressies , huisstijlen ,

beweg wijzeringen, etcetera.

Maar in vrijwel alles is er die

aandacht voor de maakbaarheid

en, vooruit, het moet gezegd, de

goede smaak.

De canon van de Goede Vormgeving is zo langzamer­

hand wel geformuleerd en wordt klaarblijkelijk met succes verspreid op de verschillende opleidingen:

beeldende fantasie in combinatie met een verzorgde typografie; informatie en 'ruis ' in een overzichtelijke

hiërarchie ; experiment, ingebed in en ondersteund

door de degelijkheid van wat intussen een traditie

mag heten: Dutch Design.

Aan de ene kant is die

kwalitatieve continuïteit

hoopgevend, maar aan de andere

kant is het merkwaardig hoe

weinig er op de academies wordt geëxperimenteerd met de eerder

genoemde uitdagingen in het vak, de vormgeving voor en met nieuwè

media. Dat is deels een kwestie van hardware: om op enig

niveau te kunnen werken aan de vormgeving voor

nieuwe media is een zeer aanzienlijke investering in

apparatuur en docenten nodig. Maar anderzijds hoeft

het feit dat er OP. weinig academies een rij state-of-

the-art computers staat niet te

verhinderen dat er enige aandacht

groeit voor de beeldtaal van de

nieuwe media. Vooral dat laatste is namelijk van belang: in de grafische

communicatie is een verandering van

denken aan de gang die met recht fundamenteel mag heten. Zelden zijn

grafisch ontwerpers zozeer aangesproken

op hun redactionele kwaliteiten als bij deze 41 ontwikkeling. En zelden is er zozeer

behoefte geweest aan nieuwe beeldtalen ,

nieuwe visuele metaforen als nu.

Experimenten

De school is bij uitstek een plek om die

beeldtalen te onderzoeken, ermee te experimenteren en

-wie weet- een paar wilde voorstellen te doen voor

hoe het verder moet. Daar zijn scholen voor. En al is

het niet meteen toepasbaar of bedacht op een Mac

van een jaar of wat geleden (=voorhistorisch) , of

gewoon geknipt en geplakt - dergelijke experimenten

kunnen van groot belang zijn voor het begrip van de

veranderde taken van de grafisch ontwerper. Want

hoe hype veel van de aandacht voor CD-ROMs en

World Wide Web ook mag zijn, het staat wat mij

betreft buiten kijf dat de ontwikkelingen in die media

vergaande gevolgen zullen hebben, ook voor de manier waarop traditioneel drukwerk wordtontworpen.

Een klein voorbeeld over wat nieuwe gebruiksroutines kunnen doen met oude: ik zat laatst met het ene oog

tv te kijken en met het andere een tijdschrift te lezen

(een vorm van multitasking die ik al bij meer mensen

ben tegengekomen). Een beetje afwezig keek ik naar

het beeldscherm als er wat te zien was dat

misschien interessant kon worden , werd snel

teleurgesteld en concentreerde me dan weer op het

artikel dat ik aan het lezen was. Toen ik de laatste

42

regel van de pagina in me opgenomen had, wees ik

onwillekeurig met de afstandsbediening naar het blad en zapte. De pagina deed niets. Gedurende een heel klein moment dacht ik dat er iets niet in orde was .. . Dit voorbeeld geeft aan dat, ook al lijkt een nieuwe technologie niets met de oude te maken te hebben, er toch in de ervaring overlappingen kunnen optreden. Het één wordt weliswaar meestal niet voor het andere aangezien , maar kan wel ervaren worden als ' iets dat er op lijkt' - en misschien zo zou kunnen

werken.

Op die manier verandert de omgang met nieuwe

media de ervaring van oude media. Nieuwe beeldtalen zullen hun invloed hebben op de

oude, waar ze meestal uit voortkomen. Oude beelden en visuele metaforen krijgen nieuwe ladingen, andere

betekenissen.

Junkmail

Het zou spijtig zIJn wanneer de ervaring van en het onder ­zoek naar die vernieuwing zich voornamelijk af zou spelen op de tweede-fase-opleidingen -en daar lijkt het nu een beetje op. Het is dan ook verheugend om in het eindexamen op de HKA een paar projecten tegen te komen die op een zeer open en doorwrochte wijze omgaan met de visuele metaforiek van het computertijd perk. De resultaten van de projecten van Thomas Castro en Jeroen Barendse zijn misschien niet direct als vormgeving toepasbaar, maar duidelijk is wel dat er een inzicht is verworven in de wijze waarop in nieuwe

Mick Pantelaras 'Ruimte voor ballingen '

media informatie gestructureerd en gevisualiseerd kan worden. Dat die visualisering voor een belangrijk

deel 'ouderwets ' op papier wordt gepresenteerd, maakt het des te interessanter!

In zekere zin geldt hetzelfde voor het 'Junkmail ' project van Martijn Oostra . Ook hier niet direct een afgerond produkt, maar meer een verzameling inspirerende beeldcitaten die laat zien hoezeer het

dagelijks leven is 'gecodeerd ', hoezeer een beeld dat in de ene context banaal is, in een andere context

een extra betekenis kan krijgen .

Een speelse omgang met 'banale ' codes leidt ook in

het 'tijdschrift zonder woorden ' van Margo

Vlamings tot een verrijking. Hier is het vooral de redactionele manipulatie van beelden, kleuren en typografische ingrepen , die een extra betekenislaag in het materiaal legt. De precisie waarmee dat gebeurt, voorkomt dat deze postmoderne stij loefening blijft steken op het niveau van de 'camp' .

Diepgang

Zonder alle eindexamenprojecten te willen

bespreken, kan volstaan worden met de mededeling dat wat mij betreft de diepgang en degelijkheid van

het meeste gepresenteerde werk van de HKA in 1995 een visitekaartje van de school is. Wat het grafisch ontwerpen betreft staat Arnhem op hoog niveau . Afgaand op deze lichting, kan het 'Dutch Design ' nog wel een tijdje mee. Want bij alle gekrakeel over nieuwe media is het van groot belang dat ook de 'traditionele' Nederlandse kwaliteit van typografisch vakmanschap en beeldende

eigenzinnigheid worden bewaard en gestimuleerd.

Uiteindelijk is het vooral die concentratie op de precieze vertaling van inhoud naar vorm, van associatie naar beeld , die redactionele en typografische vaardigheid om orde te scheppen in een dichtslibbend informatie netwerk, die van groot belang zal blijken bij het oplossen van de vragen die door de nieuwe media gesteld worden. Wat dat betreft vormt de grote traditie van het Dutch Design een zeer waardevolle achtergrond.

Het enige waar we voor moeten waken is dat de

voorgrond niet verbleekt.

42 KAPELLE BEFAND, DIE WIE EIN SEGMENT AUS DEM OBERSTEN TEIL

EINER PYRAMIDE GEBAUT WAR UNO EINEN ZENTRALEN LlCHTBRUNNEN

HINTER DEM ALTAR HATTE. MAN LEGTE ALSO EINEN WEG AUS DER