HOORCOLLEGE(1((Taal(en(interpretatie:(de(hermeneutiek((Een(kwestie(van(taal(

(Recap&Filosofie&1(Denk(aan(de(documentaire(‘Inside(Job’(;((Een(van(de(meest(opvallende(dingen:(de(taal(die(wordt(gebezigd(door(de(betrokken(partijen(iets(doet(met(datgene(wat(er(in(die(documentaire(gebeurt(VB.(Op(het(moment(dat(de(politie(spreekt(over(burgers(als(klanten(of(clienten(dan(schept(dat(een(bepaalde(verwachting(die(dat(woord(met(zich(meebrengt.(Wat(gebeurt(er(nu(als(ik(als(burger((klant)(ontevreden(ben(over(de(politie.(Je(kan(als(burger(niet(de(keuze(maken(naar(een(andere(aanbieder(te(gaan.(Dit(kan(niet.(Niet(een(normale(klantrelatie.(Maar(wanneer(je(die(relatie(zo(gaat(beschrijven(dan(gebeurt(er(iets(met(de(manier(waarop(je(naar(instituties(gaat(kijken.((!(dit(gebeurt(ook(in(die(documentaire.(Als(ik(de(bank(zie(als(een(pure(onderneming(die(gericht(is(op(winst(maken.(Als(ik(mensen(zie(als(self%interested+animals(die(hun(rationaliteit(gebruiken(om(hun(eigen(belang(zo(goed(mogelijk(te(dienen.(Dan(ga(ik(op(een(bepaalde(manier(kijken(naar(mijn(eigen(organisatie(en(klanten(en(zie(ik(dat(we(een(spel(aan(het(spelen(zijn.(Een(spel(waar(we(gaan(proberen(ieder(op(onze(eigen(manier(zoveel(mogelijk(daaruit(te(halen.((!(Een(manier(waarop(je(dus(kijkt(en(gaat(spreken(hangen(met(elkaar(samen.(De(manier(waarop(je(je(activiteit(begrijpt,(je(instituties(begrijpt.(De(manier(waarop(mensen(spreken(en(waarop(ze(zich(verhouden(tot(de(wereld.(Dit(merk(je(misschien(al(op(het(moment(in(het(dagelijks(leven(wanneer(je(mensen(spreekt(uit(een(bepaald(milieu((realityTtv(kijken(vinden(we(ook(leuk).(Je(merkt(dat(in(bepaalde(kringen(dus(op(een(bepaalde(wijze(wordt(gesproken(over(bepaalde(zaken((!&Dus;(belangrijk(is(dus(dat(die(taal(niet(alleen(een(beschrijving(is(van(de(werkelijkheid,(maar(die(taal(bepaalt(ook(hoe(je(jezelf(rechtvaardigt(en(hoe(je(je(activiteiten(rechtvaardigt.(Datgene(dat(je(aan(het(doen(bent(rechtvaardig(je(zelf(met(bepaalde(woorden/uitdrukkingen/frasen(die(je(gebruikt.(((De(nauwe(samenhang(tussen(de(manier(waarop(mensen(spreken((de(taal(die(zij(bezigen),(hoe(zij(zich(verhouden(tot(de(wereld(en(de(manier(waarop(instituties(werken(en(zichzelf(rechtvaardigen,(de(manier(waarop(de(werkelijkheid(wordt(gepresenteerd((Wetenschap(is(deel(van(het(probleem.(Belangrijk(in(dit(verhaal(dat(de(wetenschap(een(bepaald(onderdeel(is(van(dit(gebeuren.(Dit(zagen(we(ook(bij(Marx.(De+bovenbouw+is+een+ideologische+reflectie+van+de+onderbouw.(De(gedachte(dat(de(belangen(die(economisch(speelden(in(de(onderbouw((de(machtsverhoudingen,(eigendomsverdelingen)(dat(die(gereflecteerd(worden(in(de(ideologische(bovenbouw((in(de(moraal,(filosofie,(wetenschap).(In(die(wetenschap(wordt(dus(eigenlijk(een(ander(belang(gediend((in(dit(

Martin(Heidegger,+Zijn+en+tijd,+par+32.++Verstaan+en+uitleg.+(vertaling+van+Sein+und+Zeit+–+Mark+Wildschut)++Hans(Georg(Gadamer,+Wahrheit+und+Methode+(vert.+Truth+and+Method,+Elements+of+a+theory+of+hermeunetic+experience)(

geval(van(Inside(Job(dus(een(economisch(belang)(en(wordt(gerechtvaardigd.(Terwijl(we(het(idee(hebben(dat(het(een(objectieve(verklaring(is,(is(dit(in(feite(een(verholen(machtsmechanisme(wat(gaande(is.(((In(welke(zin(is(hier(dus(sprake(van(taal?((We(hebben(het(over(taal(zoals(die(ook(in(de(wetenschap(wordt(gebezigd,(die(niet(puur(neutraal(is,(maar(die(iets(doet.(Daarom(is(het(een(kwestie(van(taal.(Een(taal(dus(en(de(manier(waarop(we(beschrijven(die(bepalend(is(voor(het(beeld(op(de(wereld(en(de(manier(waarop(instituties(zichzelf(rechtvaardigen.(((Taal(als(interpretatie((een(manier(van(interpreteren,(een(manier(van(uitleggen)(en(als(een(machtig(‘spreek(act’(in(een(institutionele(context(om(dingen((met(elkaar)(te(communiceren,(organiseren,(verklaren(en(rechtvaardigen((in(zaken,(wetenschap(etc.)(Taal(zelf(is(al(een(interpretatie(handeling.(Tegelijkertijd(is(het(dus(een(machtig(wapen(waardoor(we(dingen(in(gang(kunnen(zetten,(mensen(in(beweging(kunnen(zetten.(Als(je(maar(vaak(genoeg(een(bepaalde(slogan(herhaalt(gaan(mensen(ook(op(die(manier(met(die(zaken(om.(Het(gaat(niet(alleen(om(communicatie,(maar(om(taal(als(iets(dat(speelt(in(de(manier(waarop(we(instituties(organiseren(en(de(manier(waarop(we(zaken(met(elkaar(afspreken.(De(manier(waarop(we(zaken(vastleggen((wetboek((ideologische(reflectie)).(In(taal(wordt(met(het(samenleven(van(mensen(ook(iets(bekrachtigt.(((Het(thema(zelf(is(heel(oud(in(de(filosofie(Dit(thema(van(taal(niet(simpelweg(als(communicatiemiddel(maar(als(machtig(wapen(is(al(heel(oud(in(de(filosofie.(((Logos(betekent(‘spraak’(en(‘rede’((T(relatie(tussen(de(manier(waarop(we(spreken,(de(manier(waarop(we(denken(en(hoe(dingen(zijn(Logos(=(spraak(/(de(rede((reason,(het(verstand)(!(de(overeenstemming(tussen(de(manieren(van(spreken,(en(de(manieren(van(denken.((Wil(je(weten(hoe(een(mens(over(iets(nadenkt,(moet(je(kijken(hoe(diegene(daar(over(spreekt.(((Plato(en(AristotelesT(dialectiek/logica/retorica((Spreken(komt(overeen(met(de(manier(van(denken.(En(de(manier(van(denken(komt(overeen(met(de(manier(hoe(dingen(zijn.(Althans,(wanneer(je(er(op(de(juiste(manier(over(spreekt(en(dus(op(de(juiste(manier(over(nadenkt.((Reflectie(op(taal(is(dus(heel(belangrijk,(waarin(het(gaat(om(de(waarheidsvraag.(Hoe(spreek(je(er(over?(Gebruik(je(de(juiste(woorden?((Hanteert(de(wetenschap(op(de(juiste(manier(de(logos?(De(logica(bij(de(Grieken(gaat(dus(verder;(gebruik(ik(de(juiste(begrippen(om(dat(de(beschrijven(wat(ik(wil(doorgronden?(((Verschillende(domeinen(van(onderzoek(Aristoteles,(retorica:(de(taal(zoals(die(gebezigd(wordt(door(een(politicus,(een(politicus(die(slogans(gebruikt(of(op(angst(inspeelt.(Dat(is(de(retorica((de(kracht(van(de(vergelijking,(waarin(je(op(iemands(gemoed(werkt).(Dan(zie(je(dat(iemands(gemoed/stemming(heel(belangrijk(is(waarop(hij(is(aangedaan.(!(Geldt(niet(alleen(in(de(politiek,(ook(in(het(bedrijfsleven.((((

HEIDEGGER(Een(van(de(meest(invloedrijke(filosofen(van(de(twintigste(eeuw(Wordt(geïnspireerd(door(Plato(en(Aristoteles(Hij(behandelt(dit(in(het(kader(van(de(‘zijnsTvraag’(((De(zijnsvraag((kijk(ook(naar(het(college(van(Govert(Buijs(–(‘wijzen(van(zijn’)(Aspectenleer(((Hermeneutiek,(existentiële(analyse,(fenomenologie(Hermeneutiek;((Hermes((Griekse(god)(–(een(hermes((Mercurius(in(Romeins)(wordt(gezien(als(de(boodschapper(der(goden,(degene(die(komt(met(de(boodschap(aan(de(mens(van(wat(er(in(die(goden(wereld(speelt.((Hermeneutiek(is(de(kunst(van(het(uitleggen,(op(zo’n(manier(dat(wat(verborgen(is(openbaar(wordt(gemaakt.(Dat(wat(besloten(ligt(in(iets(wat(kenbaar(wordt(gemaakt.(Die(boodschap(wordt(bekennen(gegeven.(((Heidegger(gaat(het(menselijk(zijn(interpreteren,(uitleggen(en(geeft(ons(een(boodschap.(De(mens(heeft(zichzelf(niet(op(de(juiste(manier(begrepen.(Waarom?(Omdat(de(mens(zichzelf(teveel(heeft(gezien(als(een(object(met(eigenschappen.(Een(ding(met(eigenschappen.(Terwijl(wat(wezenlijk(is(in(het(menselijk(bestaan,(is(dat(je(de(mens(dient(te(begrijpen(als(existentie.(((Existentiële&analyse;((Existentie(filosofie((de(existentialisten((geïnspireerd(door(Heidegger))(Existentie(=(eigenlijk(de(aanduiding(van(het(specifieke(menselijk(zijn.(Wat(is(dat(menselijke(zijn?(Dat(ik(mij(tot(mijzelf(verhoud((existentie,(een(zelfverhouding)(als(een(mogelijkheid.(Dus(het(is(een(verhouding(tot(jezelf(en(je(eigen(leven(als(mogelijk(zijn(/(als(kunnen(zijn.(Kunnen(zijn((mogelijkheid(om(bij(college(te(komen(en(niet(te(luisteren(kan(vanuit(de(existentie(worden(bezien)((student(hoeft(hier(niet(te(zitten(en(leraar(heeft(de(mogelijkheid(om(hem(hier(op(aan(te(spreken).((Dit(is(niet(iets(wat(een(kat(heeft,(hij(kan(die(vraag(zichzelf(niet(stellen.(Terwijl(wanneer(de(mens(s’ochtends(wakker(wordt(verhouden(we(ons(al(tot(onszelf,(ons(bestaan(als(een(mogelijkheid.(Iets(waarmee(we(iets(kunnen((zijn+kunnen).(((De(verveling;(Je(blijft(leeg(en(je(wordt(vastgehouden((In(het(tijdverdrijf(ben(je(je(aan(het(vervelen.(Het(kenmerk(van(de(verveling(is(het(niet(aangesproken(worden.(Je(moet(die(leegte(vullen.(Wat(er(gebeurt(is(een(zelfverhouding(waarin(je(je(zo(tot(jezelf(verhoudt,(dat(datgene(wat(in(je(zelf(speelt(eigenlijk(wordt(verhuld.(Je(wordt(bewogen(door(iets(wat(je(tegelijkertijd(voor(jezelf(verbergt.(Tegelijkertijd(bepaalt(dat(de(manier(waarop(ik(met(tot(de(wereld(verhoud.((VB.(Je(hebt(dat(geweldige(feest(en(de(tijd(vloog(voorbij.(Maar(misschien(heb(je(jezelf(verveeld,(omdat(je(in(de(kern(eigenlijk(leeg(gelaten(blijft.(((Het(gaat(dus(niet(meer(om(autonome(keuzes.(Heidegger(legt(de(verhouding(tot(de(mogelijkheid.(Niet(een(verhouding(waarin(je(als(een(vrij(individu(kiest.(Er(is(altijd(sprake(van(een(gestemd(zijn,(die(stemming(zijn(we(niet(de(baas.(Misschien(worden(bewogen(door(een(diepe(angst((Sein+und+Zeit)(of(een(diep(gevoel(van(leegte((Sartre,(de(Beauvais).(((

Zijn(existentiële(analyse(is(dat(hij(kijkt(naar(menselijke(existentie(en(dus(iets(uitlegt(en(daarmee(dus(een(boodschap(geeft(!(de(menselijke(existentie;(je(verhouden(tot(mogelijkheden,(mogelijk(zijn,(een(verhouding(tot(jezelf.(Waarin(je(zelf(kunt(zien,(onder(ogen(kunt(komen,(of(juist(op(de(vlucht(kunt(gaan.(((Fenomenologie(de(algemene(naam(voor(de(methode(die(door(Heidegger(wordt(gebruikt.((Feinestei/Feinomenon(=(dat(wat(zich(laat(zien,(wat(zich(toont,(wat(tevoorschijn(komt((Grieks)(,(dat(iets(zich(manifesteert,(wat?(De(zaak(zoals(die(is.((Op(zo’n(manier(spreken(dat(wat(ter(sprake(wordt(gebracht(zich(laat(zien(zoals(het(is.(Heidegger(probeert(op(zo’n(manier(te(spreken(dat(iemand(het(op(bepaalde(manier(kan(zien.(((Sein(und(Zeit(–(grote(doorbraak(Samenhang(tussen(Zijn(en(Tijd.((Dat(zijn(houdt(verband(met(het(menselijk(zijn.(To(be(or(not(to(be(!(de(mogelijkheid(hebben(om(te(zijn(of(niet(te(zijn.(That’s(the(question.(Dat(zijn(en(niet(zijn(heeft(te(maken(met(dat(zijn(wat(ik(zelf(ben.(Mijn(tijd.(Mijn(tijdelijk(bestaan(waarin(ik(op(bepaalde(ogenblikken(kan(zien(en(zeggen(wat(mij(te(doen(staat.((!&Zijn(en(Tijd(probeert(kortom(een(relatie(te(tonen(tussen(het(menselijk(zijn(en(de(tijd(van(leven.(((Paragraaf(32(–(verstaan(en(uitleg((interpretatie)(Dat(menselijk(zijn(wordt(gekenmerkt(door(verstaan(en(uitleg((kortom(interpretatie).(Taal(als(interpretatie.(((Van(groot(belang(voor(bijvoorbeeld(Gadamer((Wahrheit(und(Methode)((Verstaan&en&uitleg&(paragraaf(32(Sein(und(Zeit)(&Zijn(tot(mogelijkheden;(je(tot(mogelijkheden(verhouden(Het(menselijk(zijn(is(een(zijn(dat(zich(verhoudt(tot(mogelijkheden.(Je(kunt(uit(je(bed(komen(of(niet.(Je(kunt(aandachtig(aanwezig(zijn(of(niet.((“Steeds(het(eigen(mogelijk(zijn”((Je(kunt(allemaal(ergens(zitten,(maar(ieder(kan(er(op(verschillende(mogelijke(manieren(zitten.(Hoe(verhoud(jij(je(tot(je(eigen(mogelijkheid(verhoudt.(((Hoe(ik(iets(versta(opent(verschillende(mogelijkheden(om(er(mee(om(te(gaan(Verstaan;(zoals(je(je(vak(verstaat,(dat(iemand(er(op(zo’n(manier(over(spreekt(dat(daar(kennis(uit(blijkt.(Verstaan(en(verstand(hoort(hier(dus(bij(elkaar.((VB.(Je(verstaat(het(om(naar(college(te(gaan.(Je(weet(wat(hier(voor(nodig(is.(Een(mens(van(een(zekere(leeftijd(in(zekere(omstandigheden(kan(dit(verstaan.((Dit(verstaan(opent(verschillende(mogelijkheden(om(met(situaties(om(te(gaan.((tanden(poetsen,(boterham(smeren,(aankleden,(etc.)(Die(mogelijkheden(zijn(niet(een(abstract(logische(mogelijkheid,(maar(een(mogelijkheid(die(je(bent.(Je(kunt(het(doen.(Hier(speelt(ook(weer(die(stemming(mee.(Je(kan(zo(verdrietig/verliefd/depressief(zijn.(Het(is(een(mogelijkheid(die(gestemd(is.((Heidegger(noemt(die(‘verstehen’(–(verstaan.((((

Het(is(belangrijk(om(de(juiste(manier(te(vinden(met(iets(om(te(gaan(–(en(de(juiste(woorden(te(vinden!(Je(moet(iets(goed(verstaan(om(er(mee(om(te(gaan.(((Sleutelwoorden(–(wat(je(zegt(is(wat(je(krijgt(Bepaald(gebruik(van(woorden(wijzen(al(op(iets(verstaan.(Wanneer(je(spreekt(over(een(goede(organisatie/economie/student(wordt(dit(lastig.(Hoe(versta(jij(een(goede(organisatie?(Hoe(ga(jij(daar(mee(om?((Sleutelwoorden;(woorden(waarmee(je(de(richting(aan(geeft(Die(sleutelwoorden(zijn(datgene(wat(volgt(uit(de(manier(waarop(je(daarover(spreekt(en(dus(waarop(je(over(iets(nadenkt(en(ergens(naar(kijkt.(((Uitleg((interpretatie)(als(de(ontwikkeling(van(ons(verstaan((ook(in(praktische(zin(–(een(vak(verstaan:(in(staat(zijn(met(iets(om(te(gaan)((Belangrijk(voor(Heidegger;(interpretatie((auslegung/uitleg)(is(de(ontwikkeling(van(ons(verstaan.(De(ontvouwing/ontwikkeling(van(ons(verstaan(VB.(Wanneer(je(iemand(tegen(komt(en(je(denkt(dat(iemand(een(lafaard(is.(Vervolgens(ga(je(kijken(en(dan(zie(je;(als(dit(er(is(doet(hij(dit(etc.(Je(gaat(kijken(waarop(diegene(iets(doet(vanuit(dat(perspectief(en(in(dat(licht.(Die(eerste(ervaring(die(jij(hebt(ga(je(uitbouwen(en(krijg(je(er(een(heel(verhaal(omheen.(((!(Wanneer(je(kijkt(naar(een(economie(en(naar(een(mens(kijken.(Stel(je(verstaat(dit(mens(als(egoïstisch(wezen,(dat(zijn(eigen(belang(dient.(Je(kan(naar(de(hele(werkelijkheid(gaan(kijken(vanuit(dat(verstaan.(Die(winkelier(doet(misschien(wel(vriendelijk(want(hij(wil(zijn(klanten(niet(kwijt((eigenlijk(dient(hij(zijn(eigen(belang).(Je(kan(dus(op(die(manier,(vanuit(dat(verstaan(ergens(naar(kijken(en(een(heel(systeem(ontwikkelen.(Het(is(dus(een(uitleg(vanuit(dat(eerste(idee(dat(ik(heb.((!&selfTinterested(human(being(is(zo’n(sleutelwoord((Uitleg:(het(uitwerken(of(uitbouwen(van(mogelijkheden(‘ontworpen’(in(het(verstaan(VB.(Wanneer(je(dus(zegt(dat(een(mens(een(selfTinterested(human(being;(dan(is(dat(een(ontwerp(van(de(mens.(Een(ontwerp(waarmee(je(een(bepaalde(duiding(geeft(van(iets(dat(je(waarneemt,(een(bepaalde(interpretatie.(Door(het(zo(uit(te(leggen(bouw(je(dus(de(mogelijkheden(die(in(dat(idee(zitten(uit.((We(zijn(altijd(ontwerpend(!(bepaalde(interpretaties(die(we(op(voorhand(hebben(over(bepaalde(mensen.((Heidegger(zegt(je(ontwerpen(aan(bepaalde(mogelijkheden.(Naar(college(gaan(!(je(ontwerpt(je(zelf(aan(de(mogelijkheid(om(jezelf(vooruit(te(werpen.(De(collegezaal(is(de(mogelijkheid(om(het(college(bij(te(wonen.(Daarin(speelt(een(soort(zicht.(((Het(verstaan(van(de(alledaagse(wereld((Omzichtigheid(‘ontdekt’(het(terhandene((in(zijn(beloop,(het(verband),(iets(om(te,(geschikt(voor(Umsicht;(de(wereld(rondom((VB.(Stel(je(loopt(de(collegezaal(in(en(je(ziet(collegebanken.(Je(ontdekt(dit(als(iets(wat(in(het(gebruik(aanwezig(is(op(een(bepaalde(manier.(Iets(wat(terhande(is.(Net(zoals(de(pen(of(computer(die(je(hanteert.(Die(ontdek(je(handig.(De(handige(omgang.(Het(gaat(om(een(manier(van(omgaan,(waarin(je(datgene(wat(je(hanteert(op(een(bepaalde(manier(laat(zijn.(

De(betekenis(van(die(ruimte,(die(stoel,(die(pen,(hangt(samen(met(jou(existentie,(met(wat(jij(daar(aan(het(doen(bent,(met(de(stemming(waarin(je(verkeerd.(Die(omzichtigheid(ontdekt(iets(als(om(te,(iets(dat(geschikt(is(voor.(Maar(het(kan(dus(ook(zijn(dat(dit(plotseling(niet(geschikt(meer(is(voor(wat(je(ten(diepste(beweegt.((((IETS(ALS(IETS(VERSTAAN!!((T(uitleg(dit(is(interpretatie(iets(verstaan(in(een(bepaalde(zin(!(heeft(te(maken(met(de(context,(de(horizon(waaruit(je(iets(verstaat,(en(hoe(je(op(een(bepaalde(manier(hier(mee(om(gaat((vb.(de(pen).((Niet(alleen(de(omgang,(maar(ook(het(zien(van(iets(als(een(deur,(een(brug,(etc.(((Iets(wordt(‘gearticuleerd’(in(en(door(de(uitleg;(niet(alleen(wanneer(je(er(een(thematisch(uitspraak(over(doet(In(het(uitleggen(van(iets(zien(we(articulatie(plaats(vinden(Wanneer(je(dus(denkt(aan(de(mens(als(een(selfTinterested(animal,(ga(je(er(allerlei(dingen(bijhalen(en(zoeken,(vanuit(die(grondervaring.(Vanuit(dit(licht(bezien(ga(je(interpreteren(wat(hij(doet.(Zo(ontstaat(iets(als(iets.((((We(zien(dus(reeds(de(dingen(‘als’(,(dat(wil(zeggen(in(een(bepaalde(zin((De(selfTinterested(animal(is(dan(de(zin(waarin(je(dan(kijkt(naar(bijvoorbeeld(bepaalde(economische(activiteiten.(((Het(terhandene(kent(een(‘beloop’(dat(wordt(uiteengelegd(door(de(uitleg(In(welke(zin(zie(jij(de(stoel?(Je(ziet(hem(als(de(plaats(om(te(zitten(om(college(bij(te(lopen.(Je(laat(de(stoel((vb.)(is(wat(hij(is(in(de(omgang(er(mee,(je(laat(het(op(zijn(beloop.(Dat(is(de(mogelijkheid(die(jij(samen(met(die(stoel(hebt.(((!(Dit(soort(abstracte(gedachten(moet(je(zo(simpel(mogelijk(houden(Maar;(Ook(in(organisaties,(je(ziet(een(bepaald(probleem,(in(een(bepaalde(context,(dat(beschrijf(je(op(een(bepaalde(manier,(daar(ga(je(op(een(bepaalde(manier(mee(om.(Daar(gebeurt(dus(in(de(grond(hetzelfde(volgens(Heidegger.(((Zie(vooral(verhandeling(over(de(voorstructuur(Voordat(je(met(iets(om(gaat(is(er(al(iets.(Je(neemt(nooit(zomaar(neutraal(waar.((Denk(aan(het(paradigma(van(waaruit(je(kijkt.(Dit(is(een(nadere(invulling(van(wat(dat(nou(eigenlijk(is.((De(hermeneutiek(gaat(daar(nog(dieper(op(in.Dit(is(een(voorstructuur(die(aanwezig(is(bij(iedere(uitleg.(((VoorThebben,(voorTzicht,(voorTbegrip(De(voorstructuur(bestaat(uit(drie(elementen.((Voor@hebben;(wat(je(er(mee(van(plan(bent,(wat(je(er(mee(voor(hebt.((VB.(laf(persoon/self(interested(rational(animal.(Dan(is(dat(mijn(primaire(voorThebben.((Voor@zicht;(dat(wat(besloten(ligt(in(zo’n(voorhebben,(maar(wat(je(er(als(aspect(uit(haalt.((VB.(self(intersted(rational(animal.(Dan(ga(je(kijken;(wat(betekent(dat(nou(wanneer(die(in(een(organisatie(functioneert.(Dan(zeg(je;(een(mens(wil(natuurlijk(zoveel(mogelijk(verdienen.((

Voor@begrip;(wat(samenhangt,(de(manier(waarop(je(nu(iets(begrijpt(ligt(besloten(in(hoe(je(het(voor(je(hebt((termen;(selfTinterested(animal)(en(alle(termen(die(daar(bij(komen(kijken.(Die(zijn(al(in(het(geding(op(het(moment(dat(je(naar(iets(gaat(kijken.(Dit(is(de(voorstructuur.(((Ook(bij(het(interpreteren(van(teksten(of(gebeurtenissen(en(dergelijken((Voorstructuur(is(cruciaal(bij(het(verklaren(van(iets((De(manier(waarop(je(kijkt(naar(dingen,(de(‘zin’(waarin(ze(worden(opgevat((Zin(is(het(door(voorhebben,(voorTzicht(en(voorbegrip(gestructureerde(‘met(het(oog(waarop’((=het(ontwerp)(van(waaruit(iets(als(iets(verstaanbaar/begrijpelijk(wordt((!&Taal(is(een(uitdrukking(van(deze(uitleg,(die(zich(beweegt(in(een(bepaalde(zin!(Let(op(de(uitdrukking;(in(welke(zin(bedoel(je(dat?((Het(woord(versus(de(mentale(onder(structuur(die(te(maken(heeft(met(al(datgene(wat(je(ziet.(Die(spelen(op(elkaar(in.(De(woorden(die(roepen(zo(voorstructuur(op(maar(zijn(ook(weer(een(uitdrukking(van(die(voorstructuur.((Heidegger;(altijd(op(de(taal(te(letten(en(datgene(wat(bepaalt(hoe(je(iets(begrijpt.((VB.(Eruit(bij(voetbal((vanuit(een(corner)(en(bij(de(leraar(hebben(andere(betekenissen((De(cirkel(van(uitleg(–(het(probleem(van(empirisch(bewijs;(je(kunt(niet(verifiëren(wat(je(van(meet(af(aan(al(niet(ziet.((Heidegger;(interpretatie(is(altijd(je(bewegen(in(een(cirkel.(Je(hebt(een(voorstructuur(en(van(daaruit(ga(je(uitleggen(hoe(iets(is.((Hoe(kan(je(worden(opengebroken?(Doordat(je(geconfronteerd(wordt(met(andere(ervaringen.((&Voorbeeld((waar(de(zijnsvraag(mee(samenhangt):(Dit(ding(als(1)(Een(tafel(waaraan(je(zit(Deze(tafel(is(in(eerste(instantie(een(ding(in(de(leefwereld(waar(we(op(een(bepaalde(manier(mee(omgaan.(Dus(je(voorhebben(is(heel(duidelijk.(Dat(is(ook(de(zin(waarin(de(tafel(wordt(ontdekt.((Interessant(is(de(zin(waarin(je(de(tafel(de(tafel(laat(zijn.((2)(Een(lichaam(met(bepaalde(natuurlijke(eigenschappen(Natuurkundige(zou(zeggen(dat(de(tafel(eigenlijk(een(lichaam(is.(Een(lichaam(van(krachten.(Je(kan(de(krachten(uitrekenen((zwaarte,(massa,(etc.).((3)(Een(ruimtestructuur(Een(wiskundige(zou(er(een(mooie(functie(van(maken.(Die(ziet(af(van(de(lichamelijkheid(en(kijkt(er(weer(vanuit(een(ander(voorhebben(naar(de(tafel((lengte,(breedte,(etc.)((Welk(antwoord(is(goed?(Hangt(af(van(de(vraag(je(die(stelt!!(Op(het(moment(dat(je(het(de(natuurkundige(het(zou(laten(doen(ga(je(de(tafel(in(een(andere(‘zin’(beschrijven.(Je(hebt(een(andere(manier(van(voorhebben.(!(beschrijft(niet(de(tafel(Anderzijds(geldt(dit(voor(de(wiskundige,(die(van(fysisch(naar(ruimtelijk(gaat(in(zijn(voorhebben(van(een(tafel.(((

!!&!(waar(je(naar(moet(zoeken(in(een(wetenschap(zegt(Heidegger.(Is(de(zaak(zo(beschrijven(in(het(opzicht(/(voorstructuur(waarin(je(het(wil(leren(kennen((dat(is(fenemenologie).(Dus(wilt(je(weten(wat(de(tafel(is(moet(je(het(als(tafel(beschrijven(en(niet(als(natuurkundig(object.(Dus(je(moet(juist(naar(die(woorden,(die(taal(op(zoek.(Die(taal(bepaalt(mede(hoe(het(verschijnt.(((Het(is(cruciaal(dat(je(op(de(juiste(manier(in(de(cirkel(van(uitleg/verklaring/interpretatie(komt(De(vraag(die(je(moet(stellen(is;(((T(Welke(grondervaring(gebruik(je(T(Wat(zijn(de(ervaringen(die(voor(jou(leidend(zijn(T(Wat(is(de(taal(die(je(daar(bij(gebruikt((Probleem(daarbij(is(de(dominantie(van(‘het(discours’((Heidegger;(das(Gerede)((Probleem(is(dat(er(altijd(een(dominantie(is(van(hoe(‘men’(er(tegen(aan(kijkt,(hoe(‘men’(er(over(spreekt.(Die(taal(roept(eigenlijk(vanzelf(een(voorstructuur(op.((Je(komt(binnen(een(bepaald(milieu(of(een(bepaalde(wetenschap(en(‘men’(spreekt(daar(op(bepaalde(wijze(over(iets.(En(omdat(‘men’(daar(zo(over(spreekt(doe(jij(dat(ook,(en(jij(denkt(dat(je(het(hebt(over(de(dingen.(Zoals(de(dingen(zijn.(((!!&Maar(wat(je(vaak(niet(door(hebt(is(dat(je(de(taal(overneemt(en(de(blik(over(neemt,(en(daarmee(het(discours(overneemt(waarin(de(dingen(worden(gepresenteerd(zoals(men(ze(aan(de(orde(stelt.(!(paradigma(!(heet(ook(een(talige(kant.(((!!(de(heerschappij(van(een(discours;(Heidegger(zegt(dat(je(terug(moet(gaan(naar(de(ervaring(die(tegen(het(geklets((das(Gerede)(in(gaat.(De(eerste(plaats(ben(jij(dus(oneigenlijk(omdat(je(na(praat(wat(‘men’(zegt.(Naar(die(dingen(op(zoek(gaat,(een(leven(leidt(zoals(‘men’(dat(begrijpt.(((Belangrijk(vraagstuk(voor(economie,(zowel(op(macroT(als(mesoniveau((Wat(is(ons(basale(begrip((verstaan)(van(menselijke(activiteiten,(van(werk,(eigendom(etc.(((GADAMER&De(vraag(is(hoe(kan(je(dit(voorgaande(nou(eigenlijk(tegengaan.(In(dat(verband(is(Gadamer(ook(relevant,(in(zijn(idee(Waarheid(en(Methode((Wahrheit(und(Methode).(((Hans(Georg(Gadamer((1900T2002)((Beinvloed(door(Martin(Heidegger((De(dingen(worden((vb.(tafel)(op(een(bepaalde(manier(ontdekt.(De(natuurkundige(ontdekt(ook(allerlei(dingen((vb.(tafel(als(lichaam).(Dat(ontdekken(heeft(te(maken(met(de(waarheid.(Ontdekken(en(waarheid(hangen(samen(met(elkaar.(Gadamer(gaat(hierin(verder(op(wat(Heidegger(schrijft.(((Belang(van(de(voorTstructuur(Belangrijk(voor(wat(er(te(ontdekken(valt,(of(hoe(het(te(ondekken(valt,(of(juist(hoe(het(niet(te(ontdekken(valt,(hoe(het(wordt(verdekt/bedekt/onwaarheid.((

De(methode(is(belangrijk.(Want(het(gaat(om(de(mogelijkheid(van(waarheid.(Die(methode(hangt(samen(met(de(voorstructuur;(hoe(heb(je(het(voor(je,(wat(voor(ervaring,(onder(wat(voor(opzichten(beschouw(je(de(zaak.(((Historiciteit(van(verstaan/begrijpen((Uitwerken(van(de(voorstructuur(in(termen(van(‘de(zaken(zelf’(–(fenomenologie((Gadamer;(belangrijk(is(zoals(de(zaken(zichzelf(laten(zien.(((Vooral(met(betrekking(tot(teksten(Wat(betekent(het(wanneer(je(teksten(gaat(interpreteren?(Het(gaat(hier(om(interpretatie,(met(name(in(het(menselijk(leven.((VB.(wanneer(je(Marx(of(Keynes(leest(ben(je(al(vooringenomen(met(een(bepaalde(voorstructuur.(Wat(je(feitelijk(leest(is(niets(anders(dan(je(eigen(vooroordeel.(Je(wordt(bevestigt(in(datgene(wat(je(ziet.(((VoorTbegrippen(worden(vervangen(door(meer(geschikte((Onderzoeken(van(de(legitimiteit(van(de(voorbetekenissen(die(in(je(leven((met(betrekking(tot(allerlei(zaken)((Wat&hij&bedoelt(Als(we(nou(weten(dat(er(altijd(zo’n(voorstructuur(is.(Wat(vergt(het(nu(van(ons,(wanneer(we(dat(besef(hebben,(en(we(zijn(op(zoek(naar(waarheid?(Dan(kan(dat(betekenen(dat(we(bepaalde(voorbegrippen(moeten(vervangen(en(bijstellen.((Misschien(is(die(persoon(niet(selfTinterested(of(een(lafaard(of(hypocriet.((Hoe(kunnen(we(de(betovering(daarvan(doorbreken?(Wat(vergt(dit?(Je(moet(de(bereidheid(hebben(te(gaan(onderzoeken(hoe(allerlei(voorbetekenissen(zijn(ontstaan.(We(moeten(de(betovering(van(de(voorstructuur(proberen(te(doorbreken.((Openstaan(voor(de(bedoeling(van(de(andere(persoon/tekst!(Eerste(eis(dat(je(openheid(moet(tonen.(Openheid(voor(de(bepaalde(tekst(die(je(leest.(Omdat(er(misschien(iets(is,(een(ervaring(wordt(uitgedeeld,(die(we(wellicht(nog(niet(goed(kennen.(Toon(de(openheid(zodat(je(jezelf(kan(laten(corrigeren.(((Bewustzijn(van(de(eigen(voorbetekenissen(en(vooroordelen!!(Je(bewustzijn(van(je(voorbetekenissen(en(vooroordelen,(jezelf(realiseren(dat(dit(bij(jou(aan(de(hand(is.(Dat(dit(dus(soms(in(de(weg(staat(van(wat(nou(de(eigenlijke(betekenis(is(van(wat(in(die(tekst(staat(of(wat(een(ander(tegen(je(wil(zeggen.(((Uitsluiten(van(alles(wat(ons(in(de(weg(staat(om(de(tekst(te(begrijpen.(Het(openbreken(van(die(belemmeringen.(((Tirannie(van(verborgen(vooroordelen(We(leven(permanent(onder(tirannie,(we(worden(onderdrukt(door(verborgen(vooroordelen.(Een(echt(gesprek(kan(ons(eigenlijk(op(onze(eigen(vooroordelen(wijzen.(Een(tekst(die(we(serieus(gaan(lezen(kan(ons(dwingen(na(te(denken(over(waar(we(zelf(vanuit(gaan(en(waar(dit(mogelijk(vandaan(komt.((

(Verlichting(is(het(vooroordeel(tegen(het(vooroordeel(zelf,(die(traditie(haar(kracht(ontneemt(Gadamer(zegt(dus(eigenlijk(dat(een(traditie(ons(in(staat(stelt(om(andere(ervaringen(op(te(doen.(Dat(je(kan(zien(wat(ook(belangrijk(kan(zijn(en(mogelijk(weer(herkent.(Omdat(je(anders(gaat(leiden(aan(blikvernauwing,(je(eigen(waarheid.(((We(hebben(eigenlijk(het(idee(dat(de(verlichting,(en(onze(wetenschappelijke(traditie,(dat(die(de(opheffing(is(van(het(vooroordeel.(Immers,(de(verlichting(levert(de(kritiek(op(het(geloof,(de(autoriteiten,(het(gezag.(Hij(zegt(dat(je(dit(niet(zomaar(mag(aannemen.(De(verlichting,(en(ook(de(wetenschap((als(fundamenteel(door(die(verlichting(bepaalt(ook)(leeft(zo(zegt(Gadamer(heel(sterk(vanuit(de(gedachte(dat(zij(juist(geen(vooroordeel(heeft(en(objectiviteit(tot(stand(brengt.(De(wetenschap(geeft(de(wereld(hoe(die(is(en(alles(wat(daarbuiten(valt(is(vooroordeel.(En(vooroordelen(zijn(slecht,(want(die(zijn(niet(objectief,(dat(is(subjectief.(Dus(het(is(simpel,(alleen(maar(de(rationaliteit(van(de(verlichting(is(de(geldige.(Rationaliteit(vs.(Geloof((Glauben(und(Wissen).(((Hij(zegt(de(verlichting(is(eigenlijk(het(vooroordeel(tegen(het(voordeel,(namelijk(dat(ze(meent(dat(alles(in(die(traditie,(alles(wat(van(vroeger(was,(heeft(eigenlijk(nog(maar(subjectieve(betekenis.(De(echte(waarheid(wordt(door(de(wetenschap(geleverd.(((Idee(van(objectiviteit(–(rationaliteit((Niets(als(zeker(aanvaarden(dat(betwijfeld(kan(worden;(niet(aanvaarden(van(enig(vooroordeel(–(zelfconstructie+van+de+rede!(De(rede(die(enige(rationaliteit(volledig(in(zichzelf(opgesloten(raakt,(en(daarmee(juist(zich(afsluit(voor(ervaringen,(en(niet(ziet(hoezeer(ze(zelf(ook(werkt(met(een(voorstructuur.(((GadamerT(eerherstel(van(traditie,(legitimiteit(en(vooroordelen!(Gadamer(pleit(voor(een(geesteswetenschap,(eigenlijk(moeten(we(weer(de(bereidheid(hebben(om(ook(teksten((mythologie,(literatuur,(etc)(te(betrekken(bij(dat(wat(we(onderzoeken,(omdat(daar(ervaring(in(tot(uitdrukking(komen(die(iets(zeggen(over(hoe(men(in(het(verleden(die(fenomenen(heeft(ondergaan.((Terwijl(wij(wellicht(iets(van(onze(eigen(vooroordelen(moeten(loslaten.(((Hij(pleit(dus(voor(het(eerherstel(van(traditie,(dat(wat(aan(ervaringen(ligt(opgeslagen.(Daarvoor(komt(het(dus(aan(op(de(verwoording,(de(manier(waarop(iets(ter(sprake(wordt(gebracht,(de(ervaringen(die(te(kennen(geven(hoe(je(iets(elementair(ervaart(en(hoe(het(vervolgens(van(daaruit(wordt(uitgelegd.(((((((((

HOORCOLLEGE(2((Marktdiscipline(en(de(verborgen(macht(van(reclame((

+FOUCAULT((Michel(Foucault((1926(–(1984)(Informatie+van+internet+De+laatste+regel+van+‘de+woorden+en+de+dingen’+(1966)+luidt+dat+de+mens+zal+verdwijnen+als+een+gelaat+in+het+zand+aan+de+rand+van+de+zee.+Het+boek,+en+de+aankondiging+van+de+dood+van+de+mens,+maken+Foucault+eind+jaren+60+tot+een+beroemdheid.+Het+gaat+Foucault+niet+om+het+daadwerkelijk+uitsterven+van+de+mens.+Wat+hij+bedoelt+is+dat+een+bepaalde+manier+van+spreken+van+de+mens+over+zichzelf+verdwijnt.+Namelijk,+het+verhaal+van+de+mens+als+rationeel+wezen,+het+centrum+van+de+wereld.+De+mens+die+vooruitgang+boekt+op+zowel+het+gebied+van+de+rede+als+van+de+moraal.+Dit+mensbeeld+is+volgens+Foucault+een+eindig+verschijnsel.+Foucault+meent+dat+de+mens+geen+authentieke+kern+bezit,+maar+dat+de+mens+is+opgebouwd+als+een+ui.+Als+je+de+lagen+een+voor+een+verwijdert+op+zoek+naar+de+kern,+dan+zie+je+dat+de+kern+leeg+is.+De+ui+bestaat+uit+die+schillen.+Op+vergelijkbare+manier+wordt+de+mens+wie+hij+is+door+de+structuren+waaraan+hij+deelneemt+en+waarvan+hij+onderdeel+uitmaakt:+taal,+geschiedenis,+maatschappij.++Foucault+analyseert+hoe+door+de+eeuwen+heen+over+en+door+de+mens+is+gesproken.+Hij+doet+dit+op+verschillende+terreinen.+Zoals+de+seksualiteit,+psychiatrie,+en+gevangeniswezen.+Hij+concludeert+dat+elk+tijdvak+zijn+eigen+discours+kent.+Niet+iedereen+mag+en+kan+zomaar+alles+zeggen+en+het+is+de+taal+die+ons+zelfbewustzijn+bepaalt.+Foucault+laat+zien+dat+de+geschiedenis+niet+een+perfectionering+is+van+wat+wij+weten,+ze+is+verbrokkeld;+steeds+weer+komen+andere+waarheden+en+verhalen+bovendrijven.+We+denken+dat+moderne+gevangenissen+beter+zijn+dan+de+vroegere+lijfstraffen.+Maar+volgens+Foucault+staat+onze+tijd+in+het+teken+van+verregaande+controle+over+de+mens+en+zijn+lichaam.+Zo+is+het+hedendaagse+model+van+de+gevangenis,+het+panopticum+of+koepelgevangenis+de+totale+zichtbaarheid+van+de+gevangenen.+Waarheid+en+rationaliteit+zijn+voor+Foucault+niet+de+belofte+van+de+vooruitgang+maar+machtsmiddelen.+Manieren+om+de+mens+en+zijn+lichaam+te+disciplineren.+Het+denken+over+het+goede+leven+wordt+volgens+Foucault+bepaald+door+rechten+en+plichten,+commercialisering,+medicalisering,+en+andere+vormen+van+disciplinering.+De+laatste+jaren+van+zijn+leven+onderzoekt+hij+de+mogelijkheden+van+een+tegenmacht+die+hij+zelfzorg+noemt.+Hoe+kunnen+we+vormgeven+aan+het+eigen+bestaan.+Waarom+zou+niet+iedereen+van+zijn+leven+een+kunstwerk+maken,+maar+dan+in+een+levende+vorm,+van+scheppen+en+herscheppen.+Altijd+openstaan+voor+verandering+en+vernieuwing+biedt+weerstand+aan+een+disciplinerende+macht.++(Invloedrijke(filosoof(in(academie(en(media(Hoe(denken(mensen(altijd(al(na(over(de(wereld(waarin(ze(leven(voordat(ze(erover(na(zijn(gaan(denken(dat(ze(er(over(een(bepaalde(manier(over(denken.(Dus;(wat(zijn(de(rasters(van(waaruit(we(denken.(Wat(is(ons(paradigma.((

Michel(Foucault,+Discipline,+Toezicht+en+Straf.+De+geboorte+van+de+gevangenis.+pp.+270%313++Noam(Chomsky,+What+makes+mainstream+media+mainstream?+In:+Z+Magazine+Oktober+1997(

Deze(filosofen(zijn(allemaal(met(hetzelfde(thema(bezig.(Namelijk,(ze(proberen(zelf(te(bevragen(wat(kijken(naar(de(wereld(is(en(hoe(je(dat(kan(doen.(En(ze(leggen(daarbinnen(verschillende(accenten.(Het(komt(altijd(op(hetzelfde(neer.(Namelijk,(we(willen(jullie(wijzen(op(het(gegeven(dat(je(altijd(al(vanuit(een(bepaald(perspectief(naar(de(dingen(kijkt.(En(dat(perspectief(proberen(we(scherp(te(krijgen.(((Homoseksueel(–(en(hij(heeft(daar(ook(een(ware(‘emancipatiestrijd’(voor(gevoerd(Hij(wil(doorbreken(dat(we(in(bepaalde(clichés(nadenken.(Hij(probeert(eigenlijk(de(rijkgekleurdheid(die(het(leven(kent(te(verwoorden(en(het(zwart/wit(denken(te(doorbreken.(Hij(doet(dit(juist(op(dingen(waar(we(iets(voelen.(Hij(vindt(dat(we(bepaalde(vooroordelen(hebben(aangeleerd,(en(daardoor(ben(jij(zelf(ook(in(bepaalde(kleur/tinten(gaan(kijken.(Daarin(zit(een(bepaalde(machtsverhouding(vaak.(De(macht(om(te(proberen(te(begrijpen(wat(er(gaande(is(in(je(leven.(Foucault(denkt(na(over(die(vooroordelen(die(we(hebben,(maar(eigenlijk(op(het(vlak(waar(wetenschap(zich(minder(mee(bezig(houden.(((Typische(levensthema’s(als(seks,(ziekenhuizen,(gevangenissen,(etc.((VB.(Pijn,(wat(jij(voelt(dat(van(jou(is,(is(misschien(wel(niet(van(jou.(Hierin(is(hij(sterk(beïnvloedt(door(Heidegger(en(Gadamer.(((Een(sterk(historische(interesse(met(grondige(filosofische(inslag((Afgestudeerd(in(de(filosofie(en(psychologie.(Proefschrift(‘geschiedenis(van(de(waanzin’((In(verschillende(tijden,(op(verschillende(manieren(wordt(nagedacht(over(wat(we(gek(noemen.((VB.(Een(psycholoog(en(socioloog(kijken(al(op(een(andere(manier(naar(hetzelfde.(Wanneer(je(de(geschiedenis(hier(ook(nog(bij(betrekt(wordt(dit(verschil(nog(groter((middeleeuwen(zou(god(meer(worden(betrokken(dan(nu).(((Dus(het(zijn(wel(altijd(onderwerpen(waarbij(het(ook(wel(duidelijk(is(dat(ze(geïnterpreteerd(worden(afhankelijk(van(de(context(waarin(ze(geïnterpreteerd(worden.(((Doorgebroken(met(‘woorden(en(de(dingen:(een(archeologie(van(de(menswetenschappen’((Hij(beschouwt(zichzelf(als(iemand(die(in(de(geschiedenis(graaft(zoals(een(archeoloog(dit(in(de(grond(doet.(Hij(zoekt(verschillende(betekenislagen.(We(hebben(het(nu(bijvoorbeeld(over(neoTliberalen;(waar(komt(dit(woord(vandaan?(Etc.(Etc.(Iets(wat(we(ook(van(Hans(Achterhuis(kennen.(((Prestigieuze(leerstoel(aan(College(de(France(((Discourse;(de(manier(waarop(we(over(dingen(spreken.(Dit(is(direct(de(link(naar(Heidegger(!(als(je(wilt(begrijpen(hoe(mensen(denken(en(hun(vooroordelen(onder(ogen(wilt(komen,(moet(je(kijken(naar(hoe(mensen(spreken.(Welke(woorden(ze(gebruiken.(((Inspiratiebronnen&van&Foucault((1.(Martin(Heidegger(–(de(‘(voorwetenschappelijke(uitleg’(van(de(wereld(Heidegger(die(zegt(dat(als(je(spreekt(over(iets;(bijv.(Ik(heb(vanmiddag(zin(om(leuke(dingen(te(doen,(of(ik(ben(econoom(en(wil(efficiency(maatregelen(nemen(om(de(verschillende(economische(bronnen(die(we(hebben(efficiënter(te(alloceren.(Als(je(dat(

zegt(en(iemand(luistert(goed(en(kent(jou(niet(maar(wel(de(wereld(waarin(je(opereert(zal(die(direct(herkennen,(oh(oké(die(zal(wel(bedrijfskunde/economie(studeren.(Terwijl(een(filosoof(zal(dit(minder(snel(begrijpen.(((Heidegger(zegt;(Je(hebt(de(wereld(al(op(een(bepaalde(manier,(voorhebben.(Altijd,(ook(als(je(iets(uitspreekt.((VB.(Ik(heb(zin(om(een(biertje(te(drinken(!(dan(heb(je(de(wereld(al(op(een(bepaalde(manier.(In(je(spreken(blijkt(al(wat(je(met(die(wereld(wilt(gaan(doen.(In(de(manier(waarop(je(de(wereld(hebt,(daarin(zit(een(beeld,(daarin(zit(een(paradigma((Kuhn(zou(dat(zeggen)(VB.(Ik(ga(een(boek(lezen(!(stel(ik(lees(het(boek(en(lig(op(het(strand,(dan(HEB(ik(het(boek(op(een(andere(manier(dan(wanneer(ik(het(boek(lees(in(de(bibliotheek.(Want(het(zicht(waarvan(uit(ik(het(lees(in(de(bibliotheek(is(dat(je(je(studie(wil(halen,(dat(je(wilt(leren(etc.(Dus(de(manier(waarop(je(het(boek(leest(op(het(strand(vanuit(een(gevoel(van(ontspanning.(((( Voor%hebben;(betekent(letterlijk;(hoe(heb(je(het(vast?((ik(heb(het(boek)Hoe(je(het((( ( ( vast(hebt(getuigt(van(een(bepaald(zicht(!(((( Voor%zicht(;(Dit(getuigt(van(een(bepaald(zicht((ik(kijk(al(naar(het(boek(vanuit(((( ( ( m’n(studie)((( Voor%begrip;(de(manier(om(uit(te(leggen(wat(je(aan(het(doen(bent((je(spreekt(over((( ( ( het(boek(hoe(je(het(aan(het(lezen(bent)(Die(drie(momenten(lopen(volgens(Heidegger(altijd(door(elkaar(heen.(Er(zit(altijd(al(een(bepaald(perspectief(in,(en(een(bepaalde(taal(in.(Die(drie(momenten(vormen(een(soort(van(beweging(als(je(de(wereld(interpreteert.(Deze(momenten(zijn(één,(maar(je(kan(ze(tóch(onderscheiden(!(bijvoorbeeld(als(je(het(vanuit(de(wetenschap(gaat(bekijken((vb.(met(de(tafel(van(Ad(Verbrugge(in(college(1)((Je(ziet(de(werkelijkheid(nooit(zomaar,(maar(altijd(in(die(drie(momenten(wat(je(er(zelf(in(legt.((VB.(jongen(meisje(zijn(verliefd.(Je(denkt(natuurlijk(wat(een(geweldig(mooi(meisje.(Maar(een(vriend(zegt(dat(ze(erg(op(je(lijkt,(op(je(moeder(lijkt,(dat(hij(goed(begrijpt(dat(je(op(haar(valt(!(je(vriend(wijst(jou(impliciet(op(wat(je(in(je(opvoeding(hebt(meegekregen,(je(ziet(dan(dat(je(verliefd(wordt(op(het(beeld(wat(je(zelf(in(die(ander(legt.(((Die(beweging(van(circulariteit(zit(niet(alleen(in(verliefdheid(maar(ook(in(bedrijven.(Als(je(een(bedrijf(bijvoorbeeld(net(zo(gaat(organiseren(als(een(universiteit(of(een(ziekenhuis(en(daarbij(ook(dezelfde(terminologie(gaat(bezigen,(dus(bijvoorbeeld(efficiency,(prestatie(indexen,(etc.((Dan(ga(je(op(een(bepaalde(manier(kijken(naar(iets(in(een(wereld(dat(op(zichzelf(pluriform(is,(namelijk(verschillende(instituties,(en(die(ga(je(dan(toch(vanuit(één(homogeen(denkkader(bekijken,(en(dan(ga(je(dus(dat(homogeen(denkkader(onvermijdelijk(projecteren(op(de(werkelijkheid.(En(vervolgens(krijg(je(terug(van(de(werkelijkheid(wat(je(er(eigenlijk(zelf(in(leest.(((En(dat(is(ook(zo(als(je(Foucault(leest.(Erg(ingewikkeld(geschreven.(Je(moet(werken(om(zijn(omcirkelende(manier(van(argumenteren(te(tackelen(om(erachter(te(komen(wat(hij(nou(precies(wil(zeggen.(((Structuur&van&de&hermeneutische&cirkel&Heidegger;(Er(is(een(structuur(van(interpreteren.(Niet(alleen(van(teksten(en(muziek,(maar(ook(van(

vrienden(en(van(liefde.(En(in(die(structuur(zit(een(soort(terugkerende(beweging(die(je(eigenlijk(metaforisch(kan(vergelijken(met(een(spiegel.(Je(spiegelt(iets(naar(mensen(en(die(mensen(gaan(dat(ook(terug(spiegelen.(((Je(leest(in(een(tekst(wat(je(zelf(kan(bedenken.(Die(tekst(van(Foucault(is(net(zo(dom(als(ons,(of(wij(zijn(net(zo(dom(als(die(tekst.(!(Je(leest(iets(niet(zo(maar,(je(leest(iets(als(iets((idee(van(hermeneutische(cirkel).(((2.(Sigmund(Freud(–(nadruk(op(driftleven,(kritiek(op(cultuur(onderdrukking(daarvan(Het(idee(van(het(onderbewustzijn.(Het(idee(is(van(Freud,(niet(per(se(waar(maar(het(is(een(hypothese.(Het(hoofd((de(psyche)(van(mensen(is(opgedeeld(in(twee(delen.((1.(Uber+ich;(Het(bovenzelf,(het(superego.((Dat(zijn(je(gedachten,(dat(is(je(geweten.(Dat(is(je(antwoord(op(de(sollicitatievraag;(vertel(eens(wat(over(jezelf?(Je(gaat(dan(je(masker(presenteren,(je(gaat(vertellen(over(hoe(je(denkt(dat(de(buitenwereld(dat(wil(horen.((2.(Es;(je(driftleven.(Dat(borrelt(van(beneden(naar(boven.(((Tussen(deze(twee(delen(zit(een(golfje,(dat(ben(jij.(Dat(is(het(streepje(dat(golft(tussen(wat(jij(denkt(dat(anderen(van(jouzelf(verwachten,(en(aan(de(andere(kant(je(driftleven.(Dus(je(bent(niks(anders(dan(een(soort(oscilleren(tussen(je(driftleven(en(wat(je(denkt(dat(de(buitenwereld(van(je(verwacht,(volgens(Freud.(((Freud(zegt;(de(voorstructuur(heeft(twee(kanten.(Een(bewuste((manier(van(op(de(wereld(reageren)(en(een(onbewuste(kant.(En(die(onbewuste(kant(heeft(twee(drijfveren;(Seks(&(de(Doodsdrift((denk(aan(bungeejumpen,(legertje(spelen,(concurrentieverhoudingen(opzoeken,(presteren,(etc).(((Foucault(is(door(dit(schema(geïnspireerd((beweert(Jelle(van(Baardewijk(!(zijn(these).(Wanneer(Foucault(spreekt(over(een(discours,(dan(weet(je(dus(al(dat(dit(niet(alleen(te(maken(heeft(met(wat(men(zegt,(het(heeft(ook(te(maken(met(dat(je(altijd(al(iets(op(een(bepaalde(manier(uitlegt(waarin(een(persoonlijke(component(zit(en(die(heeft(weer(een(bewustzijn(en(een(onderbewustzijn.(((VoorThebben(zit(ook(in(jou(hoofd(en(raakt(ook(een(onbewuste(kant.((3.(Karl(Marx(–(stelt(dat(wetenschap(in(het(belang(is(van(een(bepaalde(klasse(Derde(stroming,(synthetiseert(voorgaande(weer.((VB.(Of(er(in(2014(meer(homo’s,(we(rijker(zijn(dan(in(2001.(Dan(zit(daar(al(iets(in(wat(eigenlijk(onwetenschappelijk(is((zou(Marx(zeggen)(en(dat(heeft(te(maken(met(belangen/machtsverhoudingen.((Dus(wanneer(wij(wetenschappelijk(onderzoek(doen(moet(je(uitkijken(of(er(geen(gewoontes(worden(goedgepraat.(Wetenschap(is(dus(niet(zo(maar(neutraal,(maar(heeft(een(voortschrijdende(werking.(Het(heeft(een(legitimerende(werking.(En(die(legitimiteit(ligt(bij(de(elite/bourgeoisie.(Kun(je(als(je(met(heel(veel(hetzelfde(bezig(bent(nog(wel(de(realiteit(inzien.(((Marx,(door(de(ogen(van(Foucault((en(geïnspireerd(door(Heidegger(en(Freud),(zou(zeggen(dat(je(door(een(bepaalde(manier(bent(geconfigureerd(tijdens(je(studie,(op(een(manier(die(een(dominantie(heeft(die(andere(vormen(van(de(wereld(domineren(onderdrukt(en(die(die(zich(uitrolt(over(de(wereld,(en(die(andere(mensen(recht(tot(spreken(mogelijk(zelfs(

berooft.(((VB.(discussie(in(Amerika;(Google(wel(of(geen(belasting(betalen.(Je(kunt(je(voorstellen(dat(universiteiten(voor(het(slim(omgaan(zijn(met(het(mismatchen(van(de(belastingregimes.(Studenten(fiscaal(recht(leren(hier(allerlei(modellen(etc.(voor(toe(te(passen.(Bij(Marx(en(Foucault(moet(je(je(afvragen(welk(type(mens(je(krijgt(en(wie(de(macht(krijgt(als(je(dit(studeert,(en(wat(betekent(dat(voor(de(taal(die(andere(mensen(spreken,(en(het(voorTzicht(dat(zij(hebben.(((Foucault(zegt(ook(dat(het(instituut(zelf,(waarin(nagedacht(wordt,(ook(een(onderdrukkende(rol(heeft.(Hij(bedoelt(niet(alleen(het(instituut(universiteit,(maar(ook(het(huwelijk,(Europa,(of(nazistaat.((VB.(Een(integraal(Europa;(Marx(zou(zeggen,(dat(het(culturele(argumenten,(die(identificeren(ons(met(elkaar,(maar(wie(wordt(er(nou(economisch(gezien(rijker(van(een(integraal(Europa,(zouden(dat(misschien(de(Duitsers(en(de(Nederlanders(zijn?(Hij(zoekt(dus(een(machtsverschil,(en(de(bekrachtiging(van(machtsverschillen(in(instituties(en(ideeën(waar(we(het(over(hebben.(((Kritiek&op&de&moderniteit((Gadamer(zegt(dat(we(sinds(de(Verlichting((18e(eeuw)(niet(meer(in(vooroordelen(wensen(na(te(denken(over(ons(leven((religieus(of(traditioneel)(Bijv.(Ik(doe(m’n(best(omdat(m’n(vader(zegt(dat(ik(m’n(best(doe,(ik(val(op(een(vrouw(omdat(m’n(vader(en(opa(dit(ook(deden,(ik(ben(moslim(omdat,(etc.((Je(zou(de(sixties(kunnen(zien(als(een(soort(typisch(moderne(tijd,(waarin(alles(wat(traditioneel(was(onder(kritiek(komt(te(staan.(Foucault(is(dus(een(verlicht(denker,(die(zegt(dat(je(zelf(moet(nadenken;(over(autorijden,(seksualiteit,(etc.(((De(moderniteit(als(probleem(Foucault(is(dus(modern,(hij(is(verlicht.((Hij(heeft(een(dubbele(verhouding(tot(die(verlichting.(Aan(de(ene(kant(is(hij(er(een(exponent(van((kritisch(denken),(maar(hij(is(er(ook(weer(kritisch(over.(Zijn(grondstelling(is,(de(moderniteit(heeft(de(mens(bevrijd((politiek(gezien,(qua(kritisch(denken,(seksueel(gezien,(rond(het(huwelijk),(maar(tegelijkertijd(is(er(in(die(bevrijding(iets(verloren(gegaan.(We(voelen(ons(tegelijkertijd(vervreemd.(Dus(de(moderniteit(werpt(ook(een(schaduw(over(zichzelf(heen.(Met(name(waar(het(gaat(om(uitzonderingsposities((bijvoorbeeld;(homo’s(en(biseksuelen).(De(mensen(die(onderdrukt(zijn,(die(in(hun(normale(taal(niet(kunnen(zeggen(wat(ze(zijn(zonder(dat(in(die(normale(taal(al(blijkt(dat(het(bijzonder(is,(daarvoor(breekt(hij(nu(een(lans.(((Hij(zegt(dus(dat(het(goed(is(dat(de(tradities(in(de(moderniteit(zijn(bekritiseert(maar(vindt(dat(er(daarvoor(in(de(plaats(bepaalde(logica’s(zijn(gekomen(die(homogeniserend(werken,(die(een(hegemonie((beheersing(systeem)(leggen(over(hoe(we(over(het(leven/(dingen(denken.(Denk(aan(het(rijtjeshuis,(‘one+size+fits+all’,(etc.(Een(dimensionaliteit(die(optreedt.(((Wat(is(moderniteit?(Een(materiele(en(immateriële(kant.(((Materieel;(sinds(de(18e(eeuw(!(techniek,(globalisering,((((

Immaterieel;(het(raster(van(denken(wat(daar(zelf(weer(achter(schuil(gaat,(dat(vermomt(zich(als(kritisch(denken((zelf(denken),(maar(feitelijk(zit(daar(een(soort(cliché(achter(die(sporen(achter(laten(en(die(veel(minder(origineel(zijn(dan(we(zelf(denken.((VB.(verschillende(jaarverslagen(bedrijven;(hebben(het(allemaal(over(efficiency,(schaalvoordelen,(etc.(Als(je(ze(zou(omdraaien(zou(niemand(dat(merken.(((Groei(wereldbevolking((Groei(kritisch(denken(en(opkomst(literatuur(daarover((De(industriële(revolutie((Emancipatie(van(de(burger,(uiteindelijk(van(iedereen((Langzame(opkomst(van(de(democratie((Het(panopticum((althans,(volgens(Foucault)(minder(interessant(gevonden(dan(de(uitvinding(van(de(stoommachine(of(de(staathuishoudkunde.(Is(dat(terecht?(((Nee,(in(het(panopticum(openbaart(zich(iets(fundamenteels:(de(werking(van(macht(in(de(moderne(samenleving.((Panopticum(Gevangenis(is(een(ontwerp(van(een(Jeremy(Bentham((utilitarist),(Achterhuis(vindt(dit(een(soort(voorvader(van(het(neoliberalisme.(Foucault(gebruikt(dit(als(een(symbool(om(de(macht(te(simuleren.((Het(punt(is(dat(Bentham(meent(dat(de(moderniteit(typisch(omgaat(met(mensen(die(randfiguren(zijn(op(een(toch(hygiënische(en(menselijke(manier.((Gevangenissen(waren(vroeger(een(soort(grote(grotten,(een(hele(gore(plek(aan(de(rand(van(de(samenleving.(Dit(is(gehumaniseerd(in(de(loop(van(de(tijd.(Die(oude(gevangenissen(worden(vervangen(in(het(moderne(kritisch(denken(in(hoe(mensen(denken(dat(het(humaner(kan(worden.((Het(idee(van(Bentham(is(dat(de(bewaker(in(het(midden(zit(en(vanuit(zijn(panoptische(perspectief(alle(gevangenen(ziet.(Alle(gevangenen(zitten(om(de(bewaker(heen,(geïsoleerd(in(hun(eentje,(terwijl(zij(weten(dat(de(bewaker(hun(zou(kunnen(zien(als(hij(zou(willen.((!(Het(gevolg(hiervan(is(dat(de(mensen(die(bewaakt(worden(zich(gaan(gedragen(alsof(ze(de(hele(tijd(bekeken(worden,(mensen(internaliseren(de(norm,(mensen(gedragen(zich(zoals(ze(denken(dat(de(bewaker(wil(dat(ze(zich(gedragen(om(te(krijgen(wat(ze(willen,(namelijk(vrijgelaten(worden.((Je(krijgt(dus(een(soort(observatieTgevangenis,(waarbij(mensen(niet(alleen(gevangen(worden(gehouden(maar(ook(omgebogen(worden(tot(een(beter(mens.(De(term(die(Foucault(hiervoor(gebruikt(is(internalisering.(((Foucault(interpreteert(de(gevangenis(als(een(metafoor(wat(breder(is(dan(een(gevangenis,(hij(interpreteer(dit(breder.((VB.(Ook(een(collegezaal(heeft(een(bepaalde(structuur,(namelijk(schuin(en(ingesteld(op(luisteren(naar(de(professor,(dus(deze(architectuur(heeft(een(soort(voor%hebben,(is(vanuit(een(voor%hebben(gemaakt(die(studenten(op(een(bepaalde(manier(in(hun(aandacht(richt(op(de(professor(zijn(verhaal(!(er(zit(een(disciplinering(in(het(gebouw(zelf.((VB.(flexwerken;(elke(dag(op(een(andere(plek(gaan(zitten,(men(denkt(dat(dit(efficiënt(is(

m.b.t.(schoonmaken(en(ruimte.(Maar(wat(opvalt(is(dat(die(flexTplekken(ook(een(soort(discipline(leggen(op(de(werkvloer.(((Je(krijgt(hierdoor(een(vertekend(beeld(en(uitzonderingen(komen(hierin(niet(meer(ter(sprake.((!(Dit(is(niet(allemaal(erg(zegt(Foucault.((We(hebben(een(moderne(disciplinaire(samenleving,(en(dit(zit(ook(al(in(de(gevangenissen.(Maar(dat(is(niet(erg.(Dat(doet(wel(pijn((bijv.(Volkert(van(der(G.(die(vrij(komt)(Dus(er(zit(in(dat(disciplineren(van(mensen(een(kant(die(niet(alleen(maar(onderdrukt(en(repressief(is(maar(mensen(ook(mogelijkheden(biedt.(Het(heeft(een(productieve(kant(dat(je(je(onderwerpt(aan(een(regime.((VB.(Luisteren(in(een(collegezaal(is(misschien(vervelend,(maar(dus(ook(productief,(omdat(je(kennis(vergaart,(en(carrière(kan(maken,(etc.(Het(heeft(dus(een(productieve(kant(als(je(je(onderwerpt(aan(een(disciplinair(regime,(ook(als(gevangene.(((!&Dit(neemt(niet(weg(dat(Foucault(wijst(op(de(immateriële(kant(van(de(moderniteit(die(bevrijd,(en(dus(de(productieve(kant(van(de(discipline.(En(de(schade(die(dat(werpt,(namelijk(dat(het(dus(verschil(niet(meer(goed(zichtbaar(kan(maken.(((VB.(dat(ene(bedrijf(dat(niet(voldoet(aan(de(7(kenmerken(van(excellentie((‘in(search(of(excellence’),(in(zo’n(boek(wat(denkt(compleet(perspectief(denkt(te(bieden,(en(dus(ook(de(mensen(consulteert((McKinsey).(De(allergrootste(knallers(nu(op(de(beurs(hebben(ze(echter(niet(voorspelt((Facebook,(Apple,(Google,(etc.),(terwijl(de(‘rasters’(de(illusie(wekken(dit(wel(te(doen.(((Waarom&straffen?&(het&vroegere&straffen)(TPreventieve(werking(TBeschermende(werking(THeropvoeden(/(resocialisatie((T(Vergelding((Foucault(zegt;(van(een(klassiek(straffende(naar(een(moderne(disciplinerende(werking(van(het(gevang((en(andere(vormen(van(boete(doen).((((1)&Van&zuiveren&naar&disciplineren(Vroeger(zuiveren:(Opsluiten,(afzonderen,(straffen,(genezen(van(een(specifieke(perifere(groep(mensen.(Een(eiland(met(zieken,(gevangenis,(ziekenhuis,(school(voor(zwakzinnigen.(((Nu(disciplineren;(Disciplineren(van(alle(mensen;(leerplicht(voor(iedereen,(standaardisatie(curricula(op(universiteiten,(leger(dat(leden(traint,(niet(tegen(desertie(of(ongehoorzaamheid,(maar(voor(een(algemene(mentaliteit.(((Doel(wordt(productie(van(bepaalde(soorten(mensen,(nuttige(en(voorspelbare(mensen.(((Terug(naar(die(gevangenisstructuur.(Foucault(zegt(dus(dat(het(niet(alleen(gaat(om(bedrijven(en(ziekenhuizen,(maar(ook(om(gevangenissen,(en(die(tekst(is(daar(om(heen(gecentreerd(omdat(het(meest(illustratief(is(voor(wat(hij(zegt,(namelijk(we(gaan(in(de(

moderniteit(van(een(situatie(van(het(beheersen(van(uitzonderingen(naar(een(situatie(van(het(normaliseren(van(uitzonderingen,(en(het(normaliseren(van(iedereen.(((Isoleren(was(wat(we(vroeger(deden((vroeger;(arme(mensen(verplichten(onderwijs(te(volgen,(omdat(ze(het(niet(zelf(kunnen(regelen)((vroeger;(verschillende(manieren(van(disciplineren(in(het(leger,(onderwijs,(etc.)((Foucault(neemt(een(soort(verschuiving(waar(van(voorheen(van(specifieke(groep(mensen,(naar(het(disciplineren(van(alle(mensen.(Voorheen(werd(dus(uitgegaan(van(bijzonderheid,(en(dit(is(genormaliseerd.(((De&zichzelf&controlerende&mens(‘Degene(die(onderworpen(is(aan(de(zichtbaarheid(en(zich(hiervan(bewust(is,(je(bent(gevangen,(je(weet(dat(de(bewaker(naar(je(kijkt,(je(realiseert(je(ook(dat(je(wordt(bekeken)(neemt(als(spontaan(de(dwang(van(de(macht(over(en(past(deze(op(zichzelf(toe;(hij(verinnerlijkt(de(machtsbetrekking(door(tegelijkertijd(beide(rollen(te(spelen,(en(wordt(zo(het(principe(van(zijn(eigen(onderwerping.(Hierdoor(kan(de(externe(macht(zich(ontdoen(van(haar(fysieke(gewicht((..).’(p.280((je(gaat(op(een(manier(denken,(die(je(internaliseert,(die(van(buiten(komt,(maar(die(jou(toch(op(een(bepaalde(manier(disciplineert(!(in(die(onderwerping(gebeurt(iets(geks,(namelijk(de(bewaker(die(wordt(in(je(hoofd(gezet,(je(krijgt(een(soort(innerlijke(autoriteit((überich,(bovenbouw(bewustzijn).(Dus(je(bent(zelf(gevangene(en(bewaker.(((Het(gaat(bij(Foucault(bij(verhoudingen(die(niet(alleen(in(ons(denken(zijn,(maar(ook(in(de(architectuur,(economie,(dat(er(machtsstructuren(zijn(die(gehomogeniseerd(zijn,(die(overal(hetzelfde(zijn,(die(overal(gelden;(gelijke(nummerborden,(gelijke(boeken.(En(die(gelijkschakeling(zit(ook(in(ons(hoofd,(want(we(hebben(het(geïnternaliseerd.(((Panopticum(klopt(dus(eigenlijk(niet,(want(we(bewaken(elkaar.((VB.(Facebook;(je(bent(elkaar(aan(het(laten(zien(dat(het(goed(gaat,(dat(je(leuke(dingen(doet,(maar(waarom(doe(je(dit(eigenlijk,(je(laat(elkaar(zien(wat(je(aan(het(doen(bent,(je(laat(elkaar(aan.(De(bewaker(staat(dus(tussenhaakjes.((VB.(Mark(Rutte(of(de(Marokkanen(hebben(geen(schuldigheid(aan(crisis,(er(is(geen(structurerende(instantie(die(ons(disciplineert,(en(dat(als(we(daar(de(angel(uittrekken(dat(het(dan(opgelost(is.(We(zijn(elkaar(dingen(aan(het(voorspiegelen,(gewoontes((dat(discours)(dat(rondzingt(in(de(samenleving,(en(die(ideologieën(in(stand(brengt.(!(de(marketeer(speelt(hier(dus(op(in,(die(probeert(het(internalisatieproces(te(voltrekken.(((Panopticum&als&laboratorium&van&de&macht(‘Het(panopticum(vormt(een(uitgelezen(plaats(voor(het(experimenteren(met(mensen,(en(voor(het(nauwkeurig(analyseren(van(de(transformaties(die(men(bij(hen(teweeg(brengt((..).’(p.280(((TControle(TExperiment(TCorrectie(TWetenschap(TVoyeurisme((

‘De(discipline,(die(gedurende(de(klassieke(periode(op(specifieke(en(min(of(meer(gesloten(plaatsen((kazernes,(colleges(en(manufacturen)(werd(ontwikkeld(en(die(algemeen(in(werking(trad(op(de(beperkte(en(tijdelijke(schaal(van(een(door(de(pest(bezochte(stad,(deze(discipline(nu(wilde(Bentham(onderbrengen(in(een(netwerk(van(voorzieniningen(die(overal(en(altijd(waken,(en(die(zonder(lancunes(of(onderbreking(de(samenleving(doorbreken’((p.288)((Citaten(die(laten(zien(dat(discipline(dus(eigenlijk(vroeger(eerder(onderdrukkende(en(uitsluitend(was(en(dat(het(genormaliseerd(is.(((((1)&Functionele&omkering&van&de&discipline(Van(straffen(naar(productie(van(bepaalde(type(mens(((2)&Vergroting&van&het&disciplinair&systeem(De(oorspronkelijke(taken(van(bijvoorbeeld(scholen(of(ziekenhuizen(worden(groter,(breder,(controlerender(Micromechanismen(die(allemaal(door(elkaar(heen(zijn(gaan(lopen((disciplinair(regime).(Vroeger(dus(uitzonderingen,(nu(het(hele(systeem.(En(alles(gaat(door(elkaar(lopen.(Verschillende(disciplinaire(regimes(lopen(door(elkaar(en(zijn(met(elkaar(vervlochten.(Het(wordt(hierdoor(gelijk(geschaald.(Hierdoor(krijg(je(mainstream(mensen.((VB.(verschil(Amerika(en(EU(tussen(mode(en(eten.((Die(homogeniserende(trend(werkt(vernauwend(en(verstikkend.((the(circle(–(dave(eggers(boek)(((3)&Nationaliseren&/&verstatelijken&van&disciplinair&systeem&Foucault(refereert(hier(aan(een(politiestaat(–(denk(aan(de(Stazi’s(in(Duitsland.(Er(is(een(politiek(systeem(waarin(het(individu(in(beeld(wordt(gebracht(om(in(het(gareel(te(houden.(&VB.(De(politiek(zelf(legt(ook(de(mogelijke(oplossingen(in(kosten(van(de(zorg(uit(in(iPhone,(zij(zijn(ook(zo(gaan(denken.(((CHOMSKY&staat(in(de(Foucault(traditie,(maar(minder(nodig(om(zijn(punt(te(maken.(‘Wat(maakt(gewone(media(gewoon’(!(wat(maakt(de(norm(de(norm.((Het(gaat(over(universiteiten.(Dat(media(en(onderwijsinstituten(zelf(al(weer(samenhangen,(niet(totaal(verschillende(dingen(zijn.((&Wetenschap&als&panoptisch&systeem(T(Wetenschap(als(disciplinair(systeem,(als(classificatiesysteem(Wetenschap(is(zelf(een(disciplinair(systeem,(een(soort(classificatiesysteem,(waardoor(dingen(op(een(bepaalde(manier(verschijnen(en(dingen(niet(perse(verklaart(worden,(maar(dingen(wel(helder(in(het(systeem(gebracht(worden.(Onderdeel(worden(van(de(manier(waarop(we(onze(leefwereld(inrichten.((T(Wetenschap(vindt(geen(waarheid(volgens(Foucault,(maar(produceert(waarheid(Soort(classificatie(schema’s(produceren,(waardoor(mensen(bezig(blijven(en(elkaar(kunnen(blijven(begrijpen,(en(met(elkaar(kunnen(praten.(Wat(ook(wel(weer(wat(oplevert,(maar(in(de(grond(komt(het(dus(niet(neer(op(de(werkelijkheid(opschrijven(zoals(die(zelf(is(!(nee,(de(werkelijkheid(opschrijven(zoals(die(in(ons(discours(aan(ons(verschijnt.(Het(gaat(niet(om(waarheidsvinding,(maar(om(waarheidsproductie((lijkt(op(Kuhn)(T(Wetenschap(houdt(controle(over(de(wereld(via(het(kennissysteem(

Wetenschap(lijkt(een(soort(claim(te(hebben;(‘dat(doen(wij’.((Wetenschap(is(het(meest(geraffineerde(classificatiesysteem.((T(Niet(alles(kan(worden(gezegd(in(de(taal(der(wetenschap(–(er(blijft(iets(verborgen,(iets(onderdrukt(Je(krijgt(bepaalde(type(mensen,(die(onderzoek(doen,(maar(bepaalde(ervaringen(blijven(onarticuleerbaar.(Dan(komt(het(thema(liefde,(seksualiteit,(etc.(naar(voren.(Hier(kan(je(dingen(over(ophelderen,(maar(niet(alles.((Chomsky(en(Foucault(proberen(meer(intuïtief(en(via(beelden(naar(wat(voor(type(mens(er(ontstaat(als(er(bepaalde(patronen(zijn(in(de(samenleving.(Het(zijn(inschattingen.(Fenomenologie(!(dingen(proberen(te(bespreken(zoals(ze(zich(tonen(en(zijn,(met(een(soort(openheid,(waardoor(die(rasters(afketsen.((T(Foucault(probeert(de(onvrijheid(in(het(systeem(van(wetenschap(te(articuleren.(Ruimte(te(maken(voor(creativiteit.(((Slotopmerking&college(hun(argumentatie(is(steeds(ExTnegativo,(ze(doorbreken(de(manier(waarop(wij(panoptisch(denken(door(steeds(excessen(te(laten(zien(VB.(verschil(Harvard(en(vu(studenten,(volgens(panopticum(zijn(ze(intelligenter,(trotser,(en(narcistischer(omdat(het(de(creme(de(la(creme(is.((!Chomsky(probeert(dat(te(beschrijven(op(een(manier(die(steeds(dat(verwoordt(wat(in(de(normale(omschrijving(niet(naar(boven(komt,(hier(schemert(iets(door(dat(er(iets(mis(mee(is.(((ExTnegativo;(dat(je(een(soort(vraagtekens(krijgt(bij(een(bepaalde(situatie,(waardoor(je(er(op(een(andere(manier(over(na(gaat(denken.((Het(is(meer(die(fenomenologische(traditie(waar(zij(dan(constructief(voor(pleiten.(Ze(zijn(niet(per(definitie(tegen(die(panopticum(gevangenis(is,(maar(laat(zien(dat(er(een(soort(negatieve(kant(aan(zit.((((HOORCOLLEGE(3((Het(mensbeeld(van(de(economie(

(Thinking&through&markets(((RECAP(Heidegger+en+Foucault(We(interpreteren(de(wereld(altijd(op(een(bepaalde(manier,(we(zien(de(wereld(bijvoorbeeld(zoals(de(taal(ons(de(mogelijkheid(geeft(om(de(wereld(te(zien.(Waarin(je(eigenlijk(dus(ook(een(beetje(opgesloten(zit,(je(vat(op(een(bepaalde(manier(dingen(op.((Foucault;(ons(discours(kan(veranderen((moderne(/(premoderne(samenleving(zijn(anders),(maar(je(wordt(wel(op(een(bepaalde(manier(gevormd(door(dat(discours(en(daar(kan(je(niet(zo(makkelijk(uitspringen.((

Althusius(–(The+politics+of+Johannes+Althusius((Pico(Mirandola(–(Oration+on+the+dignity+of+man(((Jensen(en(Meckling(–(On+the+nature+of+man((

Overview&1.(A(short(history(of(NeoTliberalism(2.(Central(theme:(the(‘homo(economicus’((3.(The(western(‘discovery’(of(the(individual((Pico)(over(de(waardigheid(van(de(mens(4.(The(neoTliberal(individual((Jensen(&(Meckling)(5.(Criticisms(and(alternatives&&Homo@economicus&iemand(die(voortdurend,(werken(in(gedachten/modellen,(bezig(is(om(kosten/baten(tegen(elkaar(af(te(wegen(en(zijn(eigen(preferentie(te(maximaliseren.((Voortdurend(aan(het(afwegen((T(Voordelen;(duidelijk(concept/beeld(van(de(mens;(wat(je(in(model(kan(stoppen,(in(je(bedrijf(mee(kan(werken,(bonussen(gebruiken(om(te(stimuleren(!(omdat(mensen(toch(voortdurend(bezig(zijn(kosten/baten(af(te(wegen.(((Relevance&of&the&topic&(homo@economicus)(Macro(policy(VB.(Als(wij(nu(een(trade%off(doen;(de(maatregel(dat(zonder(vergunning(in(Nederland(zijn(als(overtreding(te(zien,(PvdA(zegt(dat(dit(geen(misdaad(kan(zijn(omdat(het(toch(mensen(blijven,(laten(we(het(niet(illegaal(maken.(VVD(zegt(dat(ze(het(eigenlijk(liever(dat(hoge(inkomens(wat(meer(te(makken(hebben,(voor(een(kleine(stimulans(!(men(maakt(een(tradeToff(tussen(beide(onderwerpen.(((Business(strategy((within(the(company;(outside(client/customer(relations)(hierin(kan(je(ook(voortdurend(werken(vanuit(model(waarin(je(mensen(ziet(en(beoordeelt(op(basis(van(kosten/baten(d((‘SelfTfulfilling(prophecies’((Thomas(Merton)(Als(we(zo(heel(sterk(de(nadruk(leggen(op(de(homoTeconomicus,(en(zo(over(elkaar(spreken(in(de(samenleving((de(calculerende(burger;(jaren(’70T’90),(is(dat(niet(een(selfTfulfilling(prophecy?(Is(dat(een(weerspiegeling(of(soort(van(vormgeven(van(de(werkelijkheid?(((SelfTfulfilling(prophecy:((( a(prediction(of(a(future(state(of(affairs(that(without(the(prediction(itself(never(would((have)(become(true(Een(toekomstige(toestand(die(zonder(dat(je(de(voorspelling(doet(nooit(zo(gebeurd(zou(zijn,(je(maakt(dus(de(toekomst(die(je(voorspelt((!(the(SFFP(creates(the(state(of(affairs(that(it(predicts(!(‘homoTeconomicus’(:(SFFP?(De(vraag(is(dus;(is(de(homoTeconomicus,(en(de(manier(waarop(we(daar(nu(eigenlijk(ook(over(spreken,(dan(is(dat(eigenlijk(ook(een(SFFP(!(dan(gaan(mensen(ook(op(die(manier(in(het(leven(staan.(((Looking(back(at(last(year’s(course:(‘Greed(is(good’((T(relation(economics(( T(morality(de(vraag(die(belangrijk(was;(heeft(economie(nou(een(bepaald(verband(met(moraal,(of(eigenlijk(niet?(Die(afwegingen(die(mensen(maken,(is(dit(puur(kosten/baten,(of(heeft(dit(

ook(te(maken(met(moraal?((VB.(Smith(!(ook(moraal(in(zijn(tweede(boek(T(relation(science(( ( T(reality(Maak(je(niet(met(bepaalde(concepten(ook(een(bepaalde(werkelijkheid?((1.&A&short&history&of&neo@liberalism&Very(different(uses(of(the(term!(Vanwege(de(vaagheid(van(de(term,(en(de(gemakkelijkheid(waarmee(het(gebruikt(wordt(moet(je(er(eigenlijk(heel(voorzichtig(mee(zijn.(((Liberalisme(politiek;(( politieke(vrijheden,(rechtstaat(economie;(( idee(van(economische(vrijheid,(de(vrije(markt(((( ( men(beroept(zich(hierbij(vaak(op(Smith(((19e(eeuw(( ( Liberalisering((radicaal;(vrije(markt(denken)(20e(eeuw( ( Enerzijds(Marxistische(staten((( ( ( Anderzijds(Gemengde(economieën((sociaal(vangnet,(wetgeving)((( ( ( !(staat(gaat(rol(spelen((((( ( ( uiteindelijk(krijgen(we(dan(via(Keynes(mee,(dat(de(overheid((( ( ( duidelijk(moet(sturen((anticyclisch(beleid)(((( ( ( In(duitsland(wordt(voor(het(eerst(de(term(neoTliberalisme(gebruikt((( ( ( die(term(is(dan(eventjes(populair((jaren(’40T’50)(en(verdwijnt(weer((( ( ( komt(dan(uiteindelijk(weer(op(in(de(Oostenrijkse(school((Hayek)(&((( ( ( via(Thatcher(en(Raegan((Thatchenomics)(((( ( ( ((( ( ( en(dan(via(Friedman(spreken(we(opnieuw(van(neoliberalisme((( ( (( !(dan(gaat(het(eigenlijk(weer(heel(erg(betekenen(wat(het(ook(in(de(((( ( ( 19e(eeuw(betekende((radicaal,(vrije(markt(denken)(((In(recent(decades;(reference(to(the(Austrian((Hayek)(and(ChicagoTschool((Friedman)(Oostenrijkse+school;((Let(eigenlijk(niet(meer(op(de(macroTeconomische(vraagstellingen((politieke(economie;(hoe(functioneert(de(economie(als(geheel),(maar(hele(sterke(focus(op(het(individu;(hoe(kiest(het(individu?((VB.(marginale(nut;(tweede(of(derde(product(van(hetzelfde(levert(minder(op(dan(het(eerste(product(!(waarom(niet(liever(een(fiets/boot(dan(een(tweede(auto((Chicago+school;(Friedman((geestelijke(zoon(Hayek)(!(the(social(responsibility(of(a(corporation(is(to(increase(its(profits,(de(onderneming(is(er(voor(zichzelf((aandeelhouders)(nieuw(discours((in(termen(van(Foucault),(nieuw(manier(van(vormgeven(van(taal(Wat(is(de(mens(nu(eigenlijk?(En(hoe(benaderen(we(die?((the+nature+of+men)(((Key(emphasis;(individuals(making(free(choices(fort(heir(own(selfTinterest(neoTliberalisme(is(meestal(het(scheldwoord(dat(gebruikt(wordt(door(tegenstanders,(ze(gebruiken(zelf(monetaristische(economen(

(A&short&history&of&western&individualism(De(vraag(die(erachter(ligt;(wat(is(de(mens?(En(de(nadruk(die(gelegd(wordt(op(het(individu((komt(voort(uit(Oostenrijkse(school).(Die(vraag(past(heel(erg(in(de(westerse(cultuur.(Want(in(de(westerse(cultuur,(anders(dan(andere(culturen,(zijn(wij(heel(sterk(de(nadruk(gaan(leggen(op(dat(individu(!We(zijn(bezig(onszelf(te(ontplooien,(eigen(keuzes(te(maken.(((Hegel:(from(Eastern(emperor/king(via(Greek(polis(to(European(citizenship(T(De(meeste(rijken(werden(bestuurd(door(een(persoon((Egypte,(Perzische(rijk,(etc.)((Er(was(hier(dus(maar(een(persoon(‘vrij’,(dit(is(dus(geen(individualisme(maar(collectief,(iedereen(moest(luisteren(naar(de(leider.((T(In(Griekenland;(de(polis,(waren(een(aantal(mensen(vrij((meer(een(soort(standenmaatschappij;(vrouwen,(slaven,(gastarbeiders,(en(dan(10%(waren(vrije(burgers)((T(In(het(moderne(Europa(wordt(iedereen(in(principe(vrij.(((Een(van(de(schakelpunten(in(de(ontwikkeling(van(die(individualiteit(is(het(Christendom.(((Christianity(T(universal(human(value(ieder(mens(is(geschapen(door(god,(en(in(principe(dus(gelijk(geschapen(kijk(naar(jezus,(geboren(in(een(stal((‘god(zit(laag(in(de(hierarchie’)(T(the(selfTreflecting(person(between(good(and(evil((amor+Dei+et+proximi(versus(amor+sui((Augustine)()(Augustinus;(een(van(de(grote(kerkvaders(in(de(christelijke(traditie(goed/kwaad;(wie(je(wel(of(niet(wilt(zijn(!(dit(is(je(eigen(verantwoordelijkheid((Augustinus(zegt;(Alle(mensen(zijn(liefhebbers,(die(houden(van(iets.(Je(kan(of(je(liefde(richten(tot(god(en(je(naasten(versus(de(liefde(voor(jezelf,(maar(je(moet(dus(wel(een(keuze(maken.(Individu(zijn(is(niet(kosteloos,(je(moet(een(keuze(maken.(((PICO&della&MIRANDOLA(Renaissance:(the(creativity(individual((Pico)(Hierin(wordt(het(idee(van(het(individu(met(een(kracht(naar(voren(komt.((Hier(speelt(Pico(della(Mirandola((filosoof,(intellectueel,(theoloog,(etc.)(een(grote(rol;(wat(betekent(het(nou(eigenlijk(dat(we(over(mensen(spreken,(over(de(waardigheid(van(de(mens?(De(mens(heeft(zijn(eigen(waardigheid,(en(waar(ligt(die(nou(eigenlijk(in?((No(fixed(‘nature’((VB.(Een(hond/koe(kan(alleen(maar(hond/koe(zijn(en(kan(niet(nadenken(over(hoe(hij(zijn(leven(verder(kan(vormgeven.(De(mens(daarentegen(weet(niet(wat(hij(gaat(‘worden’,(hij(heeft(geen(vastgestelde(natuur.(De(mens(is(een(vraagteken,(een(open(mogelijkheid.(((((Deciding(what(you(are(going(to(be;(either/or(Mirandola(beeldt(zich(in(wat(god(tegen(Adam(moet(hebben(gezegd;((‘Ik+heb+je+gegeven+Adam,+geen+eigen+plaats+en+eigen+gebied,+want+alles+wat+jij+wilt+gaan+bezitten+of+wilt+gaan+worden+is+afhankelijk+van+je+eigen+beslissing+en+oordeel.+De+natuur+van+alle+andere+schepselen+is+vastgesteld,+en+is+beperkt+binnen+de+wetten+die+ik+daarvoor+

heb+vastgesteld.+Maar+jij+daarentegen+wordt+niet+door+restricties+gehinderd,+ik+geef+je+over+aan+je+eigen+vrije+wil.+Ik+heb+je+geplaatst+in+het+centrum+van+de+wereld,+zodat+vanuit+dat+gezichtspunt+je+overal+kunt+kijken+wat+de+wereld+voor+jou+bevat.+Ik+heb+jou+een+schepsel+gemaakt,+niet+van+de+hemel+(engel+van+god),+niet+van+de+aarde+(dier/plant),+eigenlijk+ben+je+sterfelijk+noch+onsterfelijk+zodat+jij+als+de+vrije+en+trotse+schepper+van+jou+zijn+jezelf+kunt+vormen+in+de+vorm+waar+je+de+voorkeur+aan+geeft.+En+het+zal+in+jou+kracht+zijn,+in+je+eigen+macht+liggen,+om+af+te+dalen+naar+het+lagere+(de+dierlijke+vormen+van+het+leven)+of+je+eigen+beslissing+om+op+te+stijgen+naar+de+hogere+ordes+van+het+leven,+die+goddelijk+zijn.+‘+!(je(hebt(geen(vastgestelde(natuur,(maar(je(kunt(een(dier(worden(die(de(hele(dag(volgens(zijn(eigen(genetisch(programma(afdraait,(maar(je(kunt(ook(opstijgen(naar(hogere(ordes(van(het(leven((die(ook(goddelijk(zijn).(((Dit(doet(een(probleem(rijzen.(We(hebben(allemaal(individuen(die(allemaal(keuzes(over(hun(eigen(leven(maken,(en(hun(eigen(leven(leiden.(((Relation(individual(–(community?(Een(van(de(centrale(vragen(die(in(de(westerse(cultuur(opkomt;(hoe(gaan(die(vrije(individuen(zich(met(elkaar(verhouden?((Dit(wordt(een(verhouding(van(individu(–(gemeenschap.(((Individual&–&community&:&four&paradigms((Hier(worden(heel(verschillende(antwoorden(op(gegeven.((

1. Thomas(Hobbes:(homo(homini(lupus(!(Leviathan(Engels(filosoof,(17e(eeuw.((zegt;(die(individuen(met(elkaar,(dat(wordt(hem(niet(De(ene(mens(is(eigenlijk(voor(de(ander(een(wolf((homo(homini(lupus)(Iedereen(wordt(gedreven(door(het(eigen(belang;(je(wilt(dan(overleven,(en(dit(gaat(ten(koste(van(anderen(!(eten(of(gegeten(worden(in(feite.(((Je(kan(hier(aan(ontkomen(door(een(soort(machtige(staat(in(het(leven(te(roepen(die(dit(allemaal(moet(controleren,(die(ons(allemaal(in(het(gareel(moet(houden.(((

2. John(Locke:(‘life,(liberty,(property’((zegt;(als(iedereen(maar(een(beetje(de(ruimte(krijgt(gaat(het(wel(goed,(als(mensen(kunnen(streven(naar(leven,(vrijheid(en(eigendom,(en(deze(zijn(goed(afgeschermd,(dan(leeft(de(een(in(goede(harmonie(naast(de(ander.(!(via(een(heldere(rechtsorde((Locke(is(hierdoor(de(vader(van(het(Amerikaans(vrijheid(denken(geworden.(Dit(komt(ook((gewijzigd)(terug(in(de(Amerikaanse(onafhankelijkheidsverklaring.((namelijk;(Life,(liberty,(en(the(pursuit(of(hapiness.(((

3. Rousseau:(‘volonte(generate’((Frans(denker((inspiratiebron(voor(Marx)(Al(die(individuen(is(een(riskante(aangelegenheid,(eigenlijk(moeten(die(mensen(eens(goed(met(elkaar(in(gesprek(gaan,(gezamenlijk(nadenken,(en(een(algemene(wil(vormen.(Dit(gaat(misschien(tegen(je(eigen(wil(in,(maar(je(bent(dan(weer(onderdeel(van(een(gemeenschap.((Marx(zegt(ook,(eigenlijk(horen(we(het(onderscheid(tussen(individu(en(collectief(

op(te(heffen,(het(onderdeel(van(de(soort(te(worden.(Dat(individu(moeten(we(inperken,(opheffen(in(de(gemeenschap.((

4. ALTHUSIUS;(symbiosis(/(‘homo(cooperans’((Vergeten(filosoof(Duits,(behalve(filosoof(ook(bestuurder((De(kern(van(dat(individu(moeten(we(eigenlijk(zien,(hoewel(je(moet(spreken(over(individuele(vrijheid.(Zodra(je(over(mensen(spreekt,(spreek(je(ook(over(onderlinge(afhankelijkheid.(Mensen(zijn(samenwerkers,(samenlevers.(Zij(moeten(en(kunnen(niet(anders(dan(met(anderen(samen(te(werken.(Een(mens(maakt(zichzelf(niet,(een(mens(wordt(geboren(uit(een(ander(mens.(VB.(een(dier((kalf/veulen)(wordt(geboren,(en(kan(vrij(snel(lopen.(Als(je(dit(vergelijkt(met(een(mens,(dit(duurt(een(jaar/anderhalf(jaar(om(te(kruipen/lopen.(Zo’n(dier(ligt(mijlenver(voor(op(de(mens.(Vervolgens(zit(er(weinig(ontwikkeling(in.(Een(baby((mens)(moet(geholpen(worden.(Duurt(20(jaar(voordat(je(echt(bent(‘afgerond’.(((‘Als(een(mens(geboren(wordt,(lijkt(het(op(een(drenkeling(van(een(schipbreuk((alles(is(hij(kwijt),(en(dan(moet(hij(op(het(‘onbewoonde(eiland’(er(iets(van(maken’(((‘homo(cooperans’(!(mens(moet(samenwerken,(je(bent(interTrelationeel((

(JENSEN(&(MECKLING(hedendaagse(tekst((’94),(zij(zijn(sterke(vertegenwoordiger(van(neoliberalisme(‘Lockiaans’(verhaal(volgens(Govert(Buijs((Beeld(van(de(mens(waarmee(je(werkt(is(heel(bepalend((Nature+of+man(!(natuur(van(de(mens(=(meteen(al(een(verschil(met(wat(mirandola+zegt;(de(mens(heeft(geen(natuur(maar(wat(zij(over(de(natuur(van(de(mens(zeggen(komt(wel(dicht(in(de(buurt(over(wat(mirandola(zegt.(((‘upgraded’(defense(of(‘homo(economicus’,(the(REMM(Jensen(&(Meckling(geven(een(upgraded/bijgewerkte(versie(van(het(homo(economicus(model,(het(homo(economicus(model(zoals(dat(in(de(19e(eeuw(sterk(geadopteerd(werd;(de(mens(die(voortdurend(bezig(is(kosten/baten(analyses(te(maken,(waarin(alles(uitwisselbaar(is,(de(een(kan(in(de(plaats(komen(van(het(ander.(((REMM(Resourceful(evaluative(maximizing(model(((‘resourceful,(evaluative,(maximizing’((Resourceful;(mensen(hebben(veel(mogelijkheden/resources.(Dingen(die(ze(interessant(vinden,(waar(ze(iets(om(geven.(Allerlei(dingen(kunnen(de(mens(ter(harte(gaan,(daar(hebben(ze(iets(voor(over.((Evaluative;(mensen(zijn(bezig(deze(resources(af(te(wegen,(zij(kiezen(voortdurend((VB.(ik(heb(vanavond(meer(zin(in(nasi(dan(in(boerenkool)((Maximizing;(in(die(afweging(probeer(je(tot(een(maximum(te(komen.(‘Each(individual(is(a(maximizer’.(Tot(een(zo(goed(mogelijke(deal(komen.((

Daar(heb(je(een(paar(korte(kenmerken(van(mensen(te(pakken,(waarmee(je(gedrag(kunt(begrijpen,(waarmee(je(kunt(werken.((Meer(heb(je(niet(nodig(om(tot(een(theorie((VB.(macro/micro(economische(theorie)(te(komen.((!&Mensen(zijn(voortdurend(keuzes(aan(het(maken,(hierin(is(alles(af(te(wegen(tegen(elkaar,(alles(is(uit(te(wisselen(tegen(elkaar((VB.(een(maaltijd(tegen(een(film,(etc.)(((In(dit(model(zoeken(zij(de(confrontatie(met(het(sociologische,(psychologische(en(het(politieke(model.(Ze(zeggen(niks(te(maken(te(hebben(met(het(economische(model((wat(ze(wel(wordt(verweten).((Ze(zijn(niet(ongenuanceerd(over(alle(modellen,(maar(in(de(kern(zitten(er(dingen(in(die(ze(afwijzen.(((Five&rival&images&of&man&5&paradigma’s&((2.(Economic(Jensen(&(Meckling:(not(worth(looking(at((why(not?)((3.(Sociological((Man(as(victim(of(the(circumstances((Kern(van(het(sociologisch(model;(er(is(iets(als(een(samenleving,(een(cultuur(waarin(je(staat,(waarin(je(gevormd(wordt.(Je(wordt(bepaald(door(je(cultuur.((VB.(Foucault;(samenleving(is(bezig(mensen(te(disciplineren.(Het(panopticum;(overal(wordt(je(in(de(gaten(gehouden.(Er(zit(veel(dwang(in(de(samenleving.(De(mens(zit(in(allerlei(structuren.(De(westerse(cultuur(waarin(je(zogenaamd(vrij(‘moet’(zijn.(((J&M;(wat(sociologen(niet(kunnen(verklaren(is(dat(culturen(veranderen.(Een(cultuur(kan(je(wel(begrijpen,(zolang(je(dat(begrijpt(als(geaccumuleerde(ervaring(rondom(wat(optimaal(is.(‘Oh(dat(hebben(we(handig(gedaan’(/(‘dat(doen(we(wel(slim’.(De(verhouding(waarin(mensen(tot(een(cultuur(staan(is(ook(een(verhouding(die(ze(continu(aan(het(evalueren(zijn.(((J&M:(Maar,(op(het(moment(dat(mensen(er(niet(tevreden(over(zijn,(ontstaat(er(een(sociaal(conflict.((VB.(verzorgingsstaat;(we(hebben(dat(tot(nu(toe(op(die(manier(gedaan,(neemt(eigenlijk(wel(heel(veel(zorg(van(mensen(af,(we(moeten(dit(afbouwen,(mensen(moeten(voor(elkaar(zorgen(!(dus;(we(evalueren(en(vinden(dat(het(anders(moet.((VB.(Guus(Hiddink(in(Noord(Korea;(hiërarchisch(denken;(oudere(mensen(hebben(meer(aanzien(omdat(ze(meer(kennis(hebben,(dit(is(ook(aan(het(veranderen.((Voorgaande(voorbeelden(kunnen(sociologen(niet(verklaren.(Want(kern(van(het(sociologisch(denken(is(dat(mensen(slachtoffer(zijn,(victim.(Mensen(worden(hierin(dus(niet(gezien(als(evaluative(maximizers,(maar(als(slachtoffers.(((J&M(!(wat(is(nou(eigenlijk(de(status(waarom(zij(zeggen(dat(het(hun(niet(aanspreekt,(is(het(omdat(het(niet(klopt(of(omdat(ze(het(niet(willen?(Zij(beogen(een(theorie(te(geven(van(mensen(waarmee(ze(mee(kunnen(werken((modellen(maken,(beleid(op(voeren,(mee(

werken).(Een(poging(om(tot(een(empirische(theorie(te(komen.((&Kritiek:(Maar(tegelijkertijd(zit(er(ook(een(morele(agenda(in,(zij(willen(ook(dat(mensen(zelf(denken,(zelf(kiezen,(zelf(verantwoording(nemen(voor(eigen(keuzes.(((KERN(van(kritiek(J&M(over(Sociologisch(model(Ze(wijzen(sociologisch(model(dus(radicaal(af;(mensen(worden(in(bepaalde(omstandigheden(geboren,(in(bepaalde(cultuur,(maar(zijn(daar(nooit(aan(gebonden.(Ze(kunnen(daarmee(tot(in(kritische(verhouding(/(in(conflict(komen,(en(tot(vernieuwing(komen,(sociaal(conflict(doet(zich(aan,(nieuwe(vormen(van(de(samenleving(nemen(zich(aan.(En(als(je(dat(niet(wil(laat(je(jezelf(teveel(als(slachtoffer(zien.(((4.(Psychological(‘hierarchy(of(needs’((Maslow)((Maslow;(mensen(hebben(fundamenteel(behoeftes((needs)(en(hierin(zit(een(bepaalde(hiërarchie.(((T(Psyiological((fysiologisch)(;(( eten,(slapen,(etc.(T(Safety;(T(Love/Belonging;(( ( ( vriendschap,(ergens(bij(horen(T(Esteem;(( ( ( ( achting(en(erkenning((vb.(beroepseer)(T(SelfTactualization;(( ( ( moraliteit,(creativiteit,(spontaniteit,(etc.(((( ( ( ( ( ‘a+person’s+motivation+to+reach+his+or+her+full+++ + + + + potential’…..‘basic+needs+must+be+met+before+self%+++ + + + + actualization+can+be+achieved’(((J&M(wijzen(dit(af(op(twee(punten;(1.(Needs((behoeftes);(hebben(mensen(behoeftes?(Dit(vinden(ze(heel(objectief(klinken?(Je(kan(een(mens(beschrijven(en(heeft(hij(dan(speciale(behoeftes(waar(aan(voldaan(moet(worden?(Je(kan(ook(zeggen(je(hebt(ook(recht(op(voedsel,(je(hebt(recht(op(slaap(!(je(kan(dit(niet(over(mensen(zeggen,(voor(mensen(bepalen(!(je(moet(uitgaan(van(mensen(die(zelf(keuzes(maken,(die(zelf(evalueren(en(maximaliseren(!(dan(kunnen(mensen(rare(keuzes(maken(die(niet(in(die(piramide(passen((vb.(hongerstaking)(!(je(moet(wel(spreken(over(desires((verlangen)(van(mensen(maar(niet(over(needs((behoeftes)((2.(Alles(is(uitwisselbaar.(Je(bent(de(meest(heterogene(dingen(tegen(elkaar(aan(het(afwegen.(Maslow(zegt(dat(er(een(hiërarchie(is,(deze(benadering(wijzen(zij(af.(((5.(Political(Bureaucrats(lusting(for(power(RECAP(!(filmpje(filosofie(1,(‘greed+is+good’(met(Friedman.(Voortdurend(heeft(hij(het(dan(over,(in(negatieve(zin,(bureaucraten,(‘government(bureaucrats’.(((De(staat(is(de(centrale(vijand(in(het(neoliberale(denken(VB.(Obamacare,(dat(zijn(‘government(bureaucrats’(((Hobbes;(‘leviathan((=boek)’(‘the(strong(state(as(solution’((Hobbes;(de(mens(is(een(wolf,(we(hebben(een(strenge(staat(nodig(die(regels(stelt.(Een(soort(goddelijke(macht(boven(ons.((

Centraal(gezag;(geen(verschil(tussen(kerk(en(staat,(dat(zijn(twee(machten,(je(moet(een(macht(hebben.(Dat(is(die(‘Leviathan’.(Die(staat(vormen(wij(zelf,(en(dat(moeten(wij(doen,(om(ons(tegen(onszelf(te(beschermen.(((Die(almachtige(staat(is(wel(de(vrees(van(het(liberaal(denken.(((Cf.(Ronald(Reagan;(‘government(never(is(the(solution,(government(is(the(problem’((Deze(gedachte(is(voortdurend(in(het(liberale(denken(terug(te(vinden.(Een(positieve(betekenis(van(de(staat(speelt(nauwelijks(een(rol(in(deze(gedachte.(((Als(we(het(beeld(van(de(mens(hebben,(moet(je(niet(de(mens(als(politiek(wezen(zien,(die(in(een(soort(van(machtsstructuur(gaat(functioneren,(maar(je(moet(kiezen(voor(de(mens(in(zijn(individualiteit.(Vrijheid.(((Criticisms&&&alternatives&Discuss(briefly:(‘what(criticisms(of(REMM(could(you(come(up(with?’((Vanuit(college((medestudenten);(T(je(zit(altijd(al(in(een(bepaald(denkkader,(paradigma;(het(is(te(makkelijk(om(te(zeggen(dat(je(vrij(bent(om(je(eigen(keuzes(te(maken.((T(je(wisselt,(soms(doe(je(het(wel,(maar(soms(laat(je(je(ook(heel(erg(sterk(bepalen(door(sociale(druk(en(politieke(correctheid.(((Kritiek&1.&Criticism&of&Amartya&Sen(Nobelprize(economics(1998((For(Sen;(the(‘homo(economicus’(=(a(theoretical(construct!(1.(Preferences(2.(Choice(3.(Rational,(calculating;(minimal(costs(4.(Pursuit(of(selfTinterest;(maximum(uitility((Article(by(Sen;(‘Rational&Fools’&(1978)(The(homo(economicus(paradigm(may(be(wrong,(but…(You(can(work(so(beautifully(well(with(‘preferences’(in(a(model!((p.322)(However;(a(lot(of(thins(we(don’t(choose(And;(a(lot(of(choices(are(a(compromise((!(kritiek(op;(alles(is(uitwisselbaar,(alles(tegen(elkaar(afwegen.(Dat(is(iets(wat(empirisch(niet(klopt((Sen’s(central(points(of(criticism;(T(‘unsympathic(isolation’((T(human(beings(are(not(isolated(egoists(but(have;((pp.(326(T329):((( A.(Sympathy((( B.(Commitment;(a(sacrafice,(giving(up(‘anticipated(welfare’,(counterpreferential((( ((((choice((p.328)(!(wedge(between(personal(choice(and(personal(welfare((

!(Mensen(hebben(iets(als(sympathie;(ze(kunnen(echt(met(mensen(betrokken(zijn.(Dat(kan(zelfs(zo(ver(gaan(dat(ze(tegen(eigen(preferenties(ingaan.(Dat(nauw(heeft(te(maken(met(het(feit(dat(mensen(in(staat(zijn(tot(wat(hij(noemt,(commitment.(Een(soort(van(keuze(die(je(maakt(die(aan(allerlei(andere(keuzes(vooraf(gaat(en(dan(eigenlijk(niet(meer(elastisch(is,(niet(meer(intransitief(is,(die(niet(meer(overgedragen(kan(worden.((VB.(Mandela,(apartheid,(op(robbeneiland(gezet,(25(miljoen(dollar(als(je(stopt(met(je(vrijheidsstaking(!(dat(kan(niet,(je(hebt(een(commitment.(Counterpreferential(choice;(een(keuze(die(tegen(je(prefernties(in(gaat.(Er(zijn(dingen(die(onopgeefbaar(zijn.(((According&to&Sen:(In(human(choices(there(are(more(dimensions(which(should(be(distinguished.((But:(only(opposing(ethical(vs.(nonTethical(preferences(is(too(superficial(as(well((p.(336,(337)(((For(Sen:(It(is(much(more(promising(to(think(in(terms(of(‘sets(of(rankings’(Er(zijn(sommige(dingen(die(eerst(komen,(hoe(dan(ook,(pas(daarna(kan(je(aan(andere(dingen(denken.((VB.(als(apartheid(opgeheven(wordt,(kan(je(aan(andere(dingen(denken.(((2nd&type&of&criticism(Man(as(coTworker,(homo(cooperans(Of(je(zo(sterk(moet(zeggen(dat(economische(theorie(vorming(heel(sterk(moet(zetten(op(de(individuele(keuzes(die(mensen(maken,(of(dat(je(met(Altrusius(ook(zou(kunnen(zeggen(dat(economie(ook(de(wetenschap(is(van(het(samen(werken(van(mensen.(Hoe(stemmen(ze(zich(op(elkaar(af,(niet(alleen(op(zichzelf.((VB.(Kan(je(een(bedrijf(vanuit(individuele(keuzes(doen?(Of(door(hoe(wij(onze(handelingen(coördineren(en(gezamenlijk(tot(iets(komen(Is(economics(the(science(of(rational(choice(or(the(science(of(good(cooperation?(((3rd&type&of&criticism(Humans(can(‘lose(their(soul’((Orwell(1984;(Winston(&(Julia(vergelijkbaar(met(VB.(van(Mandela(mensen(kunnen(soms(hun(ziel(verliezen,(geïllustreerd(aan(roman(van(George(Orwell.(Roman(gaat(over(hoe(het(is(te(leven(in(een(totalitaire(samenleving,(waarin(het(systeem(probeert(in(jou(te(komen(en(jou(denken(te(bepalen.(Hoofdfiguur(Winston(wordt(voortdurend(onder(druk(gezet,(echter(een(ding(wat(hij(niet(opgeeft(is(zijn(liefde(Julia.(Dan(wordt(hij(onderdruk(gezet(door(systeem,(en(dan(geeft(hij(zichzelf(totaal(op(door(dit(Julia(toe(te(wensen.(Hij(is(vanaf(dat(moment(onderdeel(van(het(geheel(en(houdt(van(het(systeem.(Dan(ontmoet(hij(later(Julia.(Ze(weten(dat(ze(beide(kapot(zijn(gegaan,(elkaar(hebben(verraden,(ze(bestaan(niet(meer.(Je(bent(jezelf(dan(kwijt.(Je(kan(dit(niet(meer(oplossen.(‘humans+can+lose+their+soul’(((HOORCOLLEGE(4( Het(systeem(van(financiële(markten(Keynes,(General+Theory+of+Employment,+Money+and+Interest,(1936,(chapter(12,(‘The(State(of(Long(Term(Expectation’.((

Taleb,(Very+short+introduction+to+the+Black+Swan.+(

Minsky,(The+financial+instability+hypothesis:+an+interpretation+of+Keynes+and+an+alternative+to+‘standard’+theory.+pp.20T27(((

We(gaan(nader(in(op(het(gedrag(van(financiële(markten.(((Language&and&Behaviour(Lecture(about(the(power(of(language.(A(kind(of(framework(of(this(course.((Taal(als(een(machtsinstrument((Foucault).(Taal(waarmee(je(iets(presenteert,(in(een(bepaald(opzicht(naar(voren(bedenkt((Heidegger);(die(interpretatie(waarin(iets(als(iets(onder(woorden(wordt(gebracht.(Waarin(een(bepaald(soort(voorstructuur(aanwezig(is.(((What(did(we(discuss(in(the(language(lecture?((Language(as(1.)(Interpretation(and(2.)(as(a(powerful(‘speechTact’(in(an(institutional(context(to(communicate,(arrange,(explain(and(justify(the(things(we(do((in(business,(science(etc.)(Heidegger;(interpretatie,(het(gepraat/Gerede((discours).((Foucault;(discours.(Als(je(de(juiste(woorden(gebruikt(doe(je(mee,(en(deze(brengen(je(in(een(bepaalde(positie.(((In(what(way(they(were(related(to(the(documentary?(Indirect(of(course;(we(discussed(the(idea(of(framework(and(‘framing’(itself!(De(manier(van(spreken,(en(de(machtsverhoudingen(die(daar(mee(gepaard(gaan.(En(ook(de(wetenschap(die(zich(als(onderdeel(van(een(legitimering(macht/installatie(opstelt.(((Heidegger:(The(foreTstructure(of(interpretation,(the(circle;(The(way(we(have,(look(and(conceptualize(the(world(we(are(in(–(in(‘acting,(talking(and(thinking(about(it’(Voor%hebben+Voor%zicht+Voor%begrip+(A(lot(of(the(people(in(the(documentary(–(not(aware(of(their(own(interpretationThorizon.(They(simply(seem(to(think(‘this(is(the(way(things(are’,(how(organizations(function,(people(act,(etc.((Hoe(mensen(gewend(zijn(op(een(bepaalde(manier(te(spreken,(en(van(daaruit(ook(een(bepaalde(omgang(normaal(gaan(vinden.(((The(domination(of(‘the(one’((men)(–(that(means(‘nobody’(to(justify(one’s(behavior(–(no(responsibility.((Hierin(domineert(wat(‘men’(nou(eenmaal(doet.(Dan(is(ook(je(gedrag(gerechtvaardigd((soort(beschermende(functie).((A(certain(anthropology(and(morality(–(think(about(the(lecture(of(G.(Buijs.(((Foucault;(the(order(of(discourse.(The((hidden)(power(structures(involved(in(the(way(we(speak,(think,(act(and(justify(what(we(do.(Machtsstructuur.(((Science(as(a(product(of(‘the(will(to(truth’(–(rationalization(as(a(power(strategy.(Wetenschap(hoort(bij(de(wil(tot(waarheid,(daarbij(is(rationalisering(een(manier(waarop(je(macht(uitoefent.(Je(kan(met(je(rationaliteit(ook(de(ander(het(zwijgen(opleggen.((Gadamer;(betrekking(tot(verlichting.(De(verlichting(heeft(eigenlijk(de(neiging(om(andere(posities(als(vooroordelen(uit(te(schakelen.(Dat(is(voor(Foucault(typisch(een(uiting(van(

een(machtsgreep(die(in(de(rationalisering(zelf(zit;(‘wij(hebben(er(voor(gestudeerd,(dus(jij(moet(je(mond(houden’.(((Controlling(and(delimiting(discourse;(exclusion(and(internal(procedures,(principles(of(classification,(ordering,(distribution.((Important:(‘disciplines’(–(to(discipline(people((the(internalization(of(normality)(–(power(structures(we(live(in.(Inside(Job:(the(way(a(bonus(culture(works,(the(role(of(science,(incentives(to(discipline(in(institutions,(etc.(Belang(van(disciplinering,(de(procedures(die(je(volgt.(En(het(internaliseren(van(zo’n(norm,(en(de(normaliteit(waardoor(je(in(die(positie(komt((inside+job;(bonuscultuur,(je(disciplineert(mensen(door(ze(bepaalde(dingen(te(doen).(((Chomsky:(an(example(of(this(production(in(the(media.((The&subject&of&today:&Financial&Markets&A(different(perspective:(think(about(Heidegger(and(Foucault!((What(is(the(way(financial(markets(‘have,(look(and(conceptualize’(the(world.(In(what(language(do(people(and(institutions(think(and(speak(about(their(reality.((Wat(is(de(voorstructuur(die(je(binnen(zo(iets(als(financiele(markten(eigenlijk(tegen(komt?(Het(gaat(hierom(de(interpretatiehorizon,(maar(ook(de(machtshorizon((Foucault)(die(aan(de(orde(is.(((What(is(the(role(of(science(in(the(‘production(of(truth’(and(on(what(grounds?(Op(wat(voor(manier(functioneert(wetenschap(binnen(die(financiele(markten?((What(is(the(main(‘discipline’(–(and(what(is(exclude?((Wat(wordt(de(manier(van(disciplineren,(wat(is(de(discipline(die(we(hier(zien.(En(wat(wordt(daar(uitgesloten?(Wat(gebeurt(er(nou(eignelijk(binnen(zo’n(financiele(markt,(hoe(kijk(je(naar(de(wereld?(Hoe(spreek(je(hierover?(Wat(doet(de(wetenschap?(En(wat(gebeurt(er(nou(in(de(manier(waarop(we(daar(mee(omgaan?(((Short&remarks&on&the&crisis(DebtTcrisis,(moneyTcrisis,(currencyTcrisis(–(behavior(of(financial(markets((The(creation(of(financial(bubbles((Did(really(no(one(saw(it(coming?(Because(of(the(way(they(looked(at(the(economic(reality(and(organized(it.(And(of(course(what(they(‘expected’(looking(at(it(from(this(perspective!(Dit(lag(vooral(aan(de(voorstructuur,(de(manier(waarop(men(keek.(Hoe(komt(dit?(Misschien(omdat(je(op(de(verkeerde(manier(kijkt.(Wat(voor(perspectief(neem(ik(eigenlijk(in?(Misschien(is(het(noodzakelijk(een(ander(perspectief(in(te(nemen?(((Last(year;(Krugman(–(markets(and(the(role(of(mathematics(Wiskunde(heeft(een(bepaalde(rol(gespeeld(in(de(ontwikkeling(van(de(crisis.(De(schoonheid(van(het(wiskundige(model(heeft(ons(beleid.(Wiskunde(behoort(tot(die(voorstructuur.(De(taal(van(wiskunde(is(kenmerkend(voor(de(manier(waarop(we(denken(van(te(voren(menen(iets(te(moeten(beschrijven.((

VB.(Meten(is(weten.(Je(laat(een(berekening(zien,(en(kan(anderen(het(zwijgen(opleggen((denk(aan(voorgaande).((We(gonna(talk(about(markets,(expectations(and(mathematics(and(as(a(language(of(power.((Wiskunde(als(een(taal(waarin(we(menen(dat(we(macht(hebben(over(de(werkelijkheid,(dat(we(denken(iets(te(kunnen(beheersen.(En(anderen(onder(druk(zetten(en(overtuigen.(((Wiskunde(Some(remarks(on(the(rise(of(mathematics(in(modern(science(as(such((16th(and(17th(century;(astronomy(and(physiscs!(Keppler,(Copernicus,(Galilei,(Descartes,(Leibniz,(Newton(–(The(mechanisation(of(mathematization(of(our(world(view.(Binnen(de(astronomie(en(fysica(via(wiskunde(in(toenemende(mate(mogelijk(om(voorspellingen(te(doen.(Men(spreekt(dan(wel(van(de(mechanisering(en(mathematizering(van(onze(wereldbeschouwing.(Er(gaat(een(andere(opvatting(ontstaan(over(wat(de(werkelijkheid(is(en(hoe(we(die(kunnen(begrijpen.((Galilei;(het(meten(van(de(val(beweging.((Descartes;(ik(denk(dus(ik(besta.((Leibniz;(filosofie(van(de(natuur((gebaseerd(op(uitgangspunt(van(de(wiskunde)((Heidegger;(a(change(the(foreTstructure;(something(as(something(Je(zou(kunnen(zeggen(dat(dit(een(omslag(is(in(de(voorstructuur.((VB.(de(tafel;(als(ik(het(als(een(lichaam(beschrijf(is(het(geen(object(meer(om(aan(te(zitten/schrijven.(((In(physics;(a(thing(becomes(a(countable(and(calculable(quantity(Een(natuurding(wordt(gemathematiseerd.(Het(wordt(een(telbare,(berekenbare(eenheid.(Een(kwantiteit.((Je(gaat(rekenen(en(berekenen.(((‘What(is(movement(as(such?’((aristotle)(becomes(‘What(causes(motion(and(how(can(we(calculate(and(predict(the(‘velocity’(of(something’((Newton)((Aristoteles;(wat(is(beweging?(Een(van(de(kernvragen(voor(Aristoteles(in(zijn(fysica/natuurkunde.(Beweging(is(eigenlijk(de(werkelijkheid(van(de(mogelijkheid(als(mogelijkheid.((VB.(bouwen(van(een(huis,(is(een(beweging,(beweging(is(zolang(de(stenen(die(mogelijk(een(huis(kunnen(zijn,(waaruit(je(een(huis(kan(maken,(wanneer(die(dat(wat(in(mogelijkheid(een(voleindigd(huis.(In(het(werkelijk(zijn(van(die(mogelijkheid(als(mogelijkheid(is(iets(aan(het(bewegen.(Dingen(bewegen(naar(een(voleinding(toen((teleologisch(wereldbeeld,(dingen(moeten(volgroeien).(((Men(vraagt(zich(niet(meer(af(wat(beweging(nou(is,(maar(men(gaat(zich(richten(op(de(snelheid(en(wat(we(kunnen(meten(aan(die(beweging.(Wat(we(zichtbaar(kunnen(waarnemen(als(de(oorzaak(van(de(snelheid(die(ontstaat.(De(bekende(bewegingswetten(van(Newton.(Je(gaat(over(van(beweging(naar(snelheid.(Hoe(snel(iets(beweegt(en(waardoor(die(snelheid/versnelling(wordt(veroorzaakt.(Op(wat(voor(manier(je(dat(kunt(meten,(en(daar(meetbare(relaties(in(kunt(uitdrukken.(Dat(is(een(een(notendop(de(verandering(die(hier(optreedt.(((

Als(je(het(kunt(berekenen,(wordt(iets(ook(voorspelbaar.((VB.(Als(ik(deze(steen(laat(vallen,(weet(ik(hoe(lang(het(gaat(duren(voordat(ie(de(grond(raakt,(nadat(ik(hem(vanaf(10(meter(naar(beneden(gooi.((Voorspellingen(doen(is(inmiddels(een(criterium(geworden(in(de(wetenschap,(voorspellingen(kunnen(toetsen.(((Belangrijk(is(dat(je(dus(ook(een(bepaalde(macht(krijgt,(omdat(je(weet(dat(iets(op(bepaalde(manier(gaat(optreden,(ben(je(ook(in(staat(om(daar(op(in(te(spelen(of(om(daar(rekening(mee(te(houden.(((The(development(physics(becomes(‘paradigmatic’(for(science(as(such!(Tot(op(de(dag(van(vandaag(zie(je(dat(heel(veel(natuurkundigen(geschiedenis(of(economie(maar(een(‘nepwetenschap’(is.(De(vraag(is(alleen;(laat(je(object(zich(wel(zo(exact(berekenen.(Vanuit(Heidegger(is(de(principiële(vraag;(is(de(aard(van(je(object(van(die(aard(dat(het(zich(exact(laat(berekenen,(of(ga(je(daar(juist(iets(uit(het(oog(verliezen.(Hoort(het(kortom(wel(bij(een(echte(voorstructuur(waarin(je(werkelijk(iets(kent?(((!(Ultieme(kwestie(is(bijvoorbeeld,(als(een(mens(helemaal(berekenbaar(zou(zijn,(is(de(mens(ook(niet(vrij!((To(know(starts(to(mean(to(measure,(to(count,(to(calculate,(to(formulate,(to(predict(Je(ziet(dat(in(elke(wetenschap(de(wiskunde(in(toenemende(mate(oprukt(als(‘de(methode’;(als(je(dat(doet(heb(je(pas(echt(de(kennis.((Why(mathematics?(Descartes;(‘it(is(the(science(in(which(thinking(itself(discovers(a(truth(that(is(certain.(The(only(real(truth(is(certain(truth’.((Als(je(kijkt(naar(Descartes,(een(van(de(grondleggers(van(de(filosfie(en(wetenschap;(Wiskunde(is(eigenlijk(de(wetenschap(waarin(het(denken(zelf(een(waarheid(ontdekt(die(zeker(is,(ze(is(zeker(omdat(het(denken(niks(buiten(zichzelf(haalt(!(wiskunde(is(geen(empirische(wetenschap,(het(is(een(gedachte(constructie,(vanuit(het(denken(zelf.(Dat(denken(is(voor(descartes(de(hoogste(methode(die(je(kant(hanteren,(vandaar(dat(hij(ook(een(rationalist(wordt(genoemd.(((Descartes(claimt(dat(de(nieuwe(methode,(de(methode(is(waarin(een(dergelijke(zekerheid(wordt(verkregen.(((The(development(of(modern(economics((neoclassical)(is(closely(related(to(the(equilibiumtheory(of(markets,(calculated(and(predicted(on(the(basis(of(modern(mathematics.((Als(je(kijkt(naar(de(moderne(economie(zie(je(dat(men(ook(tot(formules(wil(komen(waarin(je(voorspellingen(kunt(doen,(met(dus(de(claim(dat(ze(kunnen(begrijpen(en(voorspellen(wat(gaat(optreden((tot(op(zekere(hoogte).(Dit(is(ook(waar(Krugman(op(wees.(((What(does(that(mean?(The(tendency(of(interpreting(everything(in(terms(of(quantative(and(calculabe(unities.(Everything(has(a(calculable(moneyTvalue(–(a(price;(companies,(people,(events,(nations,(etc.((Als(je(heel(erg(sterk(die(nadruk(ligt(op(de(wiskunde,(denk(aan(de(voorstructuur,(dan(betekent(dat(je(op(een(gegeven(moment(ook(niks(anders(ziet(dan(die(kwantiteiten.(Je(

gaat(dan(relaties(trekken,(als(je(maar(genoeg(gegevens(invult,(die(heel(empirisch(lijkt(maar(dit(niet(hoeft(te(zijn.(Deze(voorspellingen(worden(dan(gekoppeld(aan(geld.(((VB.(onweerbui(beprijzen,(uitspraak(van(Poetin(beprijzen.(((Nassim&Taleb&&Some(problems;(Nassim(Taleb,(A(brief(introduction(to(the(Black(Swan.((Een(van(de(grootste(critici(van(de(overschatting(van(die(wiskunde.((Theorie(over(‘the(Black(Swan’;(komt(voort(uit(oudTfilosofisch(thema,(ook(geformuleerd(ten(tijde(van(de(opkomst(van(die(nieuwe(wetenschap.(((De(grote(criticaster(van(die(methode,(die(de(natuurkunde(zo(aanhing,(en(de(pretenties(die(die(methode(had(was(David+Hume,(behoorde(toe(tot(de(Sceptici.(((Taleb(grijpt(terug(op(Hume’s(probleem(van(inductie((Inductie(=(de(bekende(generalisering,(komen(tot(algemene(wetmatigheden(op(basis(van(geobserveerde(feiten.(Veralgemenisering(van(je(ervaringskennis.(((Waarom(de(titel(‘the(Black(Swan’?((Title;(Hume’s(problem(of(Induction(–(deriving(general(rules(from(observed(facts.(How(many(white(swans(do(we(have(to(see?(Hoeveel(data(moet(jij(onderzoeken,(om(er(zeker(van(te(zijn(dat(dit(het(koopgedrag(is(van(de(consument?(Wat(is(groot(genoeg?(En(welke(mate(van(zekerheid(heb(je(dan?(!(Dan(zou(je(eigenlijk(de(hele(populatie(moeten(kunnen(overzien.(Maar(dit(heb(je(niet,(daarom(ga(je(dus(induceren.(Dat(maakt(het(probleem(dus(eigenlijk(dat(je(ook(niet(kan(zeggen(wat(je(foutmarge(is,(want(je(overziet(de(populatie(niet.((Je(overziet(niet(alle(factoren(die(meespelen.(We(zijn(eigenlijk(niet(in(staat(onze(foutmarge(te(berekenen.(((Waarom(niet?(Our(lack(of(ability(to(estimate(our(error(rate!(In(the(end(everthing(that(happens(is(‘unique’,(has(a(unpredictable(element.(Causative(properties(are(never(completely(known.((Uiteindelijk,(als(het(er(op(aankomt,(is(alles(uniek.(Is(er(niet(iets(als(zo’n(absolute(algemene(wetmatigheid.(En(is(inderdaad((de(onweersbui(en(Poetin’s(handelen((VB)(uniek.((Er(blijft(dus(altijd(een(onvoorspelbaar(element(zitten(in(alle(kennis(die(je(opdoet.(Omdat(dat(wat(ten(grondslag(ligt(aan(het(geen(je(waarneemt(of(zult(waarnemen,(de(veroorzakende(feiten,(de(oorzaken(daarvan,(die(zijn(nooit(compleet(te(overzien.(Scepticisme.(Vandaar(dat(alles(uniek(is.(((Alles(is(aan(een(twijfel(onderheven,(we(kunnen(het(niet(allemaal(overzien.(((What(is(a(Black(Swan?((1.)(Large(impact(2.)(Incomputable(probabilities(3.)(Surprise(effect(We(cannot(infer(the(likelihood(of(a(Black(Swan(from(statisticalTinductive(methods(De(waarschijnlijkheid(van(zo’n(Black(Swan(kunnen(we(dus(niet(berekenen(op(basis(van(

een(statistische(inductieve(methode.(Je(kunt(niet(berekenen(hoe(waarschijnlijk(het(is.(Een(Black(Swan(onttrekt(zich(dus(aan(dat(wat(normaal(is,(dus(ook(aan(de(normale(verdeling.((We(kunnen(die(waarschijnlijkheid(van(een(zwarte(zwaan(dus(niet(op(statistiek(of(inductie(vaststellen.(((Economic(example’s;(The(internet,(the(growth(of(Google,(Apple(and(Facebook(–(or(even(a(hitsingle,(the(Beatles,(Nirvana.((Internet;(geen(mens(had(verwacht(dat(het(zo’n(effect(zou(hebben(op(het(economisch(verkeer.((The(crisis??(Was(it(a(Black(Swan?(Dat(wat(het(meeste(effect(heeft,(dat(wat(het(diepste(ingrijpt(is(niet(te(voorspellen.(((Important(feature(in(relation(to(security;(absence(of(long(term(in(the(evaluation(of(performance.((long(term(prediction(of(housing(market)(Je(bent(niet(in(staat(om(te(zien(wat(de(prestatie(op(lange(termijn(is((denk(hierbij(aan(de(mondiale(vastgoedproblematiek)((Risk,(measurement,(uncertainty(–(chances(and(statistics.(A(knightian(risk(=(measurable,(like(rolling(the(dice.(A(Knightian(uncertainty(is(not(measurable;(lack(of(oinformation.((academy(not(amused!)(Knightian+risk;(vergelijk(het(met(een(dobbelsteen(gooien;(wat(is(de(kans(/(wat(is(het(risico(dat(hij(op(1(valt(!(dat(is(een(meetbaar(risico(Knightian+uncertainty;(kenmerk(is(dat(het(niet(meetbaar(is.(((Dus(je(moet(een(risico(niet(gaan(verwarren(met(de(onzekerheid.(Wat(meetbaar(is(en(wat(niet(meetbaar(is,(is(fundamenteel,(is(een(belangrijk(verschil.((VB.(Black(Swan;(typisch(voorbeeld(van(een(Knightian(uncertainty,(je(kan(het(dus(niet(als(risico(inzetten.(((The(law(of(large(numbers(–(we(do(know(how(many!((Outliers(–(offTmodel(risks!!(Heidegger;(modeling(means(taking(something(as(something!(Maybe(it(can’t(be(modeled(that(way!(Modelleren,(betekent(al(volgens(Heidegger,(iets(als(iets(opvatten((denk(aan(de(voorTstructuur)((Gaussian(curves;(normality.(In(social(science(wild(uncertainty!(–(properties(do(not(reveal(themselves(from(past(data.(Gaussian(curve;(hierin(stellen(we(de(normaalverdeling(vast,(hij(zegt(dit(is(niet(mogelijk,(met(name(niet(binnen(de(sociale(wetenschappen.(Het(is(namelijk(wat(anders(dan(het(gooien(van(een(dobbelsteen.(We(hebben(teveel(onzekerheid((wilde+onzekerheid),(omdat(niet(duidelijk(is(wat(nou(precies(de(causale(oorzaken(zijn.(Dit(betekent(dus(ook(dat(je(niet(vanuit(het(verleden(voorspellingen(kunt(doen(over(de(toekomst.((Bulk(of(economic(growth(–(outliers.(No(scientist(would(be(rewarde(for(nog(showing(quantitative(properties.(

Outliers;(risico’s(die(te(maken(hebben(met(die(onzekerheid,(die(buiten(het(model(liggen.(Off(model(risks.((VB.(wanneer(men(sprak(over(de(kredietcrisis(als(een(systeemcrisis,(was(het(dus(ook(een(risico(die(niet(in(het(model(verdisconteert(was,(waar(geen(rekening(mee(gehouden(werd,(had(dus(te(maken(met(outliers.(((De(bulk(of(economic(growth(heeft(dus(te(maken(met(outliers,(is(een(groot(risico,(maar(bied(ook(een(enorme(kans(als(je(er(op(tijd(bij(bent((groei(van(FB,(Google,(etc.)(Er(is(dus(geen(kwantitatieve(benadering(mogelijk(die(zekerheid(biedt(over(wat(er(in(de(toekomst(gaat(plaatsvinden.(((Conclusion;(this(means(problem(of(‘securitisation(/(CAPM(etc.(We(don’t(see(the(uncertain(real(risk;(we(can’t(calculate!(We(overzien(niet(het(reële(risico,(omdat(het(niet(calculeer(baar(is.(We(hebben(wel(de(wens,(maar(het(is(in(termen(van(Taleb(niet(mogelijk.(((Keynes&Keynes;(the(state(of(longTterm(expectation((Some(of(the(factors(which(determine(the(prospective(yield(of(an(asset.(((Facts(we(can(assume(to(be(known(more(or(less(for(certain/future(events(–(forecasted(with(more(or(less(confidence.((Het(gaat(om(het(verwachte(rendement(van(een(asset.(Wat(keynes(benadrukt;(dat(bepaalde(feiten(kunnen(worden(aangenomen,(bijvoorbeeld(dat(de(meeste(mensen(volgende(week(ook(nog(brood(kunnen(eten,(oftewel(je(mag/kan(bepaalde(aannames(doen.(((Je(neemt(bepaalde(zaken(aan.(En(sommige(die(zijn(meer(of(minder(zeker.(Wanneer(het(nu(gaat(om(voorspellingen,(over(hoe(het(zal(zijn,(kunnen(we(dus(op(basis(van(die(verschijnselen(die(we(kennen,(de(feiten,(een(bepaald(soort(voorspelling(maken.((Several(factors;(stock(of(capital(assets(/(consumer(demands(for(goods(which(require(captial,(etc.((Hier(spelen(meerdere(factoren(een(rol(bij.(Sommige(zullen(we(vanuit(gaan,(met(name(van(de(dingen(waar(we(vrijwel(zeker(van(zijn.(Dit(zijn(niet(de(enige((om(in(Taleb(te(spreken)(VB.(Je(doet(de(aanname(dat(mensen(nog(wel(muziek(zullen(blijven(luisteren,(dan(zou(je(kunnen(zeggen(dat(je(wel(goed(zit(als(platenmaatschappij,(echter(kunnen(ze(dit(ook(via(andere(media(tot(zich(nemen.(Dit(geeft(al(aan(dat(je(een(factor(over(het(hoofd(hebt(gezien.(((Het(aanbod(en(de(vraag(zijn(dus(belangrijk.(Met(name(de(manier(waarop(het(aanbod(tot(stand(komt.((Future;(state(of(long(term(expectation.(((In(forming(our(expectations,(foolish(to(attach(great(weight(to(matters(that(are(very(uncertain.(Guided(by(the(facts(about(which(we(feel(confident(–(disproportionate(

dominance(of(the(present(situation!!(Wanneer(we(dan(onze(verwachtingen(maken,(is(het(zoals(gezegd(verstandig(om(je(vooral(te(richten(op(de(zaken(die(we(zo’n(beetje(kunnen(overzien.(Zaken(die(we(totaal(niet(kunnen(overzien(daar(ga(je(niet(vanuit((vb.(dat(de(zon(explodeert,(geen(muziek(meer(luisteren).(((We(worden(geleid(in(onze(verwachting(door(de(feiten(waar(we(zo’n(beetje(vertrouwen(in(hebben,(waar(we(zeker(van(zijn.(((Dit(betekent(dat(er(een(disproportionele(invloed(uit(gaat(van(het(heden.(Feiten(zoals(ze(nu(zijn,(ontwikkelingen(die(je(nu(waarneemt,(en(daar(baseer(je(dan(je(verwachting(op.(((Not(simply(the(most(probable(forecast,(but(it(also(depends(on(the(confidence(with(which(we(make(it.((Nu(gaat(hij(nog(een(stap(verder.(Het(is(niet(eens(zo(dat(het(gaat(om(de(meest(waarschijnlijke(voorspelling.(Maar(het(is(ook(afhankelijk(van(de(mate(waarin(we(er(eigenlijk(vertrouwen(in(hebben.(Als(iedereen(er(vertrouwen(in(heeft,(dan(denken(we(dat(het(wel(goed(zit.((VB.(Griekenland(gaat(nu(weer(met(obligaties(de(markt(op,(waar(is(die(6%(op(gebaseerd?(!(State&of&confidence.(((Importance(of(this(‘state(of(confidence’((Dat(vertrouwen(dat(er(is.((We(extrapoleren((van(gegevens(verwachtingen(uitspreken(over(iets(waar(je(geen(gegevens(van(hebt)(vanuit(het(heden,(maar(dat(betekent(nog(niet(dat(het(simpelweg(gaat(om(het(meest(waarschijnlijke(wat(we(nu(uitrekenen.(Dus(die(state(of(confidence(is(niet(het(gevolg(van(dat(wat(het(meest(waarschijnlijk(is.(((Prospective(yield;(our(knowledge(of(the(factors(involved(is(very(sligh(and(often(negligible((yield(of(a(building,(machine(etc.(Ten(years(from(now)(Dit(gaat(Keynes(toelichten.(Wat(is(het(verwachte(rendement?(Wat(is(die(verwachte(opbrengst?(Onze(kennis(van(de(factoren(die(er(allemaal(bij(komen(kijken((termijn(van(Griekenland,(5(jaar(voor(die(obligatie)(is(eigenlijk(maar(heel(mager((overzien(wij(de(toestand(van(Griekenland(over(5(jaar?(Dat(je(dat(op(basis(van(die(6%(kan(toelichten?)((Keynes(zegt(dat(die(kennis(bijna(verwaarloosbaar(is.(Neem(nou(onze(vastgoedmarkt,(of(die(cdTpersmachine,(Facebook(toen(het(begon.(Onze(kennis(is(te(beperkt,(denk(aan(de(Knightian(uncertainty.(((Business(in(the(old(days;(mixed(game(of(skill(and(chance,(partly(a(lottery(–(but(personal(or(communal(attachment.((We(hebben(te(maken(met(een(typische(structuur(van(ondernemen,(van(zaken(doen.(Als(je(kijkt(naar(het(verleden,(voor(het(kapitalisme.(Dan(was(het(een(soort(spel(warin(je(zowel(een(zekere(vaardigheid(diende(te(hebben,(en(waar(een(kans(bij(speelde.((VB.(Vikingen,(soms(kon(je(boot(vergaan,(je(hele(handel(vergaan.(Het(was(een(loterij(om(zaken(te(doen.(Als(je(pech(had,(had(je(pech.(((Dat(is(niet(hoe(we(nu(naar(business(moeten(kijken.(Zaken(doen(is(tegenwoordig(anders.((In(het(kapitalisme(ligt(de(zaak(anders.(

With(the(modern(separation(of(ownership(and(management(a(new(factor(has(entered(in,(which(facilitates(investment(but(sometimes(adds(greatly(to(the(instability(of(the(system.((Met(de(scheiding(van(eigenaarschap(en(management(komt(er(een(nieuwe(factor(binnen.(Waarin(je(zit(dat(het(eigenaarschap(en(management(onderscheiden(worden.(Die(nieuwe(factor(verandert(de(aart(van(de(investering,(en(leidt(ook(mede(tot(de(instabiliteit(van(het(systeem.(Bij(Minsky(wordt(dat(een(apart(thema.(((Daily(revolutions(of(the(Stock(Exchange(–(strong(influence(on(certain(investments?(We(zien(dagelijks(waarvan(de(schattingen(en(risico’s(plaatsvinden(op(de(markt.((How(do(these(revaluations(take(place?(In(practice;(a(convention!!(De(vraag(is,(wat(betekent(dat(voor(de(weerslag,(de(invloed(op(ons(investeren?(De(evaluaties(die(we(zien,(wat(voor(effect(hebben(die(op(investeringen?(Denk(aan(de(state(of(confidence.(Je(ziet(dus(dat(er(dagelijks(evaluaties(plaatsvinden(op(een(beurs.(Wat(doet(dat(met(investeren?((Hij(zegt(dat(het(in(de(praktijk(eigenlijk(gewoon(conventie(is.(Een(groep(denkt(er(op(een(bepaalde(manier(over.((hoe(het(er(over(5(jaar(uitziet(met(griekenland,(dat(is(een(conventie)(((It(can’t(be(calculated!(That(also(means(that(the(uncertainty(can’t(be(measured.((Dit(soort(dingen(kunnen(niet(berekend(worden.(Dat(is(per(definitie(onzekerheid.(Een(groep(zit(er(wel(in,(een(groep(zit(er(niet(in.(((We(are(assuming(that(the(market(valuation(is(uniquely(correct(in(relation(to(our(existing(knowledge((We(nemen(aan(dat(de(waardering(van(die(marktsituatie,(de(prijs,(dat(die(correct(is(in(relatie(tot(onze(bestaande(kennis.(Feitelijk(wat(er(aan(de(hand(is,(dat(deze(conventie(de(prijs(bepaalt.(((The(only(risk;(change(in(the(news(over(the(near(year(–(save(for(a(short(period;(no(breakdown(in(the(convention(En(het(eigenlijke(risico(is(dat(die(conventie(verandert,(dat(er(iets(in(het(nieuws(komt(waardoor(er(plotseling(een(andere(opvatting(gaat(ontstaan.((Problem&of&convention(1.)(no(real(knowledge(Probleem(is(dat(het(helemaal(geen(echte(kennis(is,(het(is(wat(men(vindt.((VB.(Bitcoin,(waarom(waren(we(er(zeker(van(dat(dit(het(zou(worden?(Ditzelfde(geldt(ook(voor(eind(jaren(’90(over(de(.com(bubble,(en(de(chinese(vastgoed(crisis.((2.)(day(to(day(investments/excessive(influence(on(the(market(die(dagelijkse(fluctuatie,(alsof(het(plotseling(morgen(heel(anders(kan(zijn(is(onzinnig.((3.)(sudden(fluctuations(of(opinion(due(to(factors(not(related(to(the(prospective(yield(wat(we(zien(veranderen(zijn(de(meningen,(dat(komt(voort(uit(het(nieuws,(en(het(nieuws(is(het(grootste(risico.((Er(zijn(dus(fluctuaties(in(die(meningen(veroorzaakt(door(factoren(die(eigenlijk(niet(echt(betrekking(hebben(op(het(werkelijke(verwachte(rendement.(Eigenlijk(is(die(prijs(niet(gerelateerd(aan(de(verwachte(opbrengst.((4.)(professionals(–(not(focused(on(probable(yield,(but(busy(foreseeing(changes(in(the(

conventional(basis(of(valuating(a(short(time(ahead(of(the(general(public(–(outwit(the(crowd!!!(Dan(gaat(hij(nog(een(stap(verder.(Zelfs(professionals(zijn(niet(gericht(op(die(verwachte(opbrengst,(maar(ze(zijn(eigenlijk(vooral(gericht(op(de(conventie(en(hoe(de(mening(zich(gaat(wijzigen(met(betrekking(tot(de(verwachte(opbrengst.(Dit(is(de(state(of(confidence,(je(hebt(er(vertrouwen(in(dat(mensen(er(morgen(anders(over(denken(als(gevolg(van(een(dergelijk(bericht.(((Je(moet(dus(inschatten,(inspelen(op(de(conventies,(hier(op(vooruit(loopt(!(Out+with+the+crowd,(net(iets(voor(de(massa(je(conclusie(hebben(getrokken.(5.)(state(of(confidence(of(leading(istitutions!((Dit(geldt(zelfs(voor(de(instituties.(Het(ene(land(kijkt(naar(het(andere(land.(((Even(among(themselves!((The(principle(of(selfreferentiality!!(The(beauty(contest(and(the(anticipation(itself!(Speculation(predominates(over(enterprise!(Keynes’(proposal;(transfer(tax?((Hij(legt(het(beginsel(van(de(zelfreferentialiteit(toe(aan(de(hand(van(een(schoonheidswedstrijd.((De(krant(organiseert(een(schoonheidswedstrijd,(de(krant(geeft(aan(dat(je(die(gene(moet(kiezen(waarvan(je(denkt(dat(die(gaat(winnen.(Je(kiest(dus(niet(je(eigen(type(maar(degene(waarvan(je(denkt(dat(de(massa(het(mooiste(vindt.((Dit(is(de(kern(van(de(dynamiek(op(financiële(markten.(Jij(moet(gaan(voorspellen(wat(de(conventie(gaat(worden.(((De(speculatie(wint(het(van(de(echte(onderneming.((Misschien(moet(er(wel(een(transfer(tax(geïntroduceerd(worden.(Hij(vindt(de(financiële(markten(en(de(manier(waarop(ze(georganiseerd(zijn(een(gevaar.(((The(bubble;(the(belief(in(a(rise(of(values(produces(this(rise(value!(Bubble(growth(of(housing(prices,(economies(as(a(whole(–(risk(–(calculation/securitisation(based(on(‘normal’(certainty,(missing(the(real(world(–(bubble.((Bubbels(zijn(niet(gebaseerd(op(een(reëel(economisch(beeld.(En(iedereen(doet(mee(want(je(ziet(dat(de(waarde(ook(toeneemt.(((Calculaties(maken(op(basis(van(referenties(naar(bewegingen(die(los(staan(van(de(realiteit.((VB.(de(prijs(zal(wel(stijgen,(omdat(hij(al(heel(lang(stijgt.(((Necessity(of(‘taking(into(account’(–(economy(as(‘the(order(of(the(house’:(real(economy;(productionpower(and(quality,(prospective(yield,(debtTrate,(etc.((Dat(wijst(de(noodzaak(om(op(een(andere(manier(te(gaan(kijken.((Minsky(Financial&instability&hypothesis((Economist(Hyman(Philip(Minsky((1919T1996)((

Influenced(by(Keynes(/(based(on(central(ideas(of(Keynes((Interpretation(of(the(General(Theory((GT)(in(line(with(Keynes(rebuttal(of(professor(Viner.(((Financial(instability(hypothesis(De(principiële(instabiliteit(van(die(financiële(markten.(Dat(komt(precies(door(dat(denken(van(Keynes,(en(die(rol(die(de(conventie(die(speelt,(en(het(loszingen(van(de(financiële(realiteit(van(de(reële(economie.(Dat(is(principieel(de(eigenschap(van(het(kapitalisme.(Die(principiële(instabiliteit(is(veel(beter(dan(de(traditionele(neoklassieke(benadering(van(de(markt(waarin(altijd(de(juiste(prijs(wordt(benadert.((Bij(Minsky(ontstaat(de(prijs(door(conventies.(Dit(is(zo(principieel(dat(je(voortdurend(golven(ziet(door(de(economie,(die(instabiliteit(laten(zien((cyclische(golven)((Better(suited(than(the(dominant(neoclassical(synthesis((GT(–(instability(in(the(face(of(uncertainty(((Central(role(of(financial(markets!(De(schuld(ligt(bij(de(financiele(markten.(((Necessary(to(abondon(village(fair(paradigm(of(markets(–(money(as(an(expediter(of(transactions(Eerste(wat(we(moeten(doen.(We(moeten(af(van(het(beeld(van(een(markt(in(het(dorp(waar(je(inkopen(gaat(doen.(Waar(je(naar(de(groenteboer(gaat(en(een(prijs(ziet(voor(je(druiven,(en(elders(weer(een(prijs(ziet(voor(je(druiven.(Dit(is(niet(de(markt(zegt(Minsky.((Wall(Street(paradigm!(Als(je(wil(begrijpen(wat(de(markt(is(dan(moet(je(denken(aan(de(bestuurskamer(op(Wall(Street,(dat(is(de(markt.((Daar(wordt(de(markt(gemaakt.(((Money(–(special(type(of(bond(Daarbij(speelt(geld(een(centrale(rol.(Het(gaat(om(dat(je(ziet(dat(geld(een(speciale(bond(is.(((‘Veil(of(money’(–(between(the(real(asset(and(the(wealth(owner(Hij(spreekt(hier(over(de(sluier(van(het(geld.(Geld(is(een(sluier(tussen(de(werkelijke(zaak(en(degene(die(in(het(bezit(is(van(de(rijkdom.((VB.(denk(aan(de(rijken(der(aarde,(die(in(bezit(zijn(van(geld,(die(aandelen(hebben,(wat(wordt(uitgedrukt(in(geld(en(een(real(asset.(De(vraag(is;(hoe(verhouden(die(twee(zich(tot(elkaar.(((Dus(je(hebt(die(waarde(op(de(beurs(uitgedrukt(in(geld,(en(de(reëel(zaak.(((Time(and(uncertainty!(Changing(views(of(the(future(–(unstable(behavior(–(Daarin(spelen(twee(factoren(een(rol,(tijd(en(onzekerheid.(We(zien(hoe(miljarden(kunnen(verdampen(op(de(beurs.((Dat(betekent(niet(dat(al(die(gebouwen(verdampen.((Dat(betekent(dat(er(iets(geks(is(met(dat(geld.((

Geld(is(die(sluier(tussen(de(real(asset(en(de(owner/owners.((Daarin(speelt,(belangrijke(rol,(een(onzekere(toekomst.(We(weten(niet(wat(de(dag(van(morgen(brengt.(Dit(leidt(tot(een(onvoorspelbaar,(onstandvastig(gedrag.((VB.(de(ene(markt/aandeel/streek(komt(op,(we(zien(conventies((denk(aan(Keynes).((Dat(is(dus(de(dynamiek(van(het(geld.((Money(enters(into(the(economic(scheme(in(an(essential(and(peculiar(manner!(Geld,(en(de(zelfstandigheid(van(dat(geld,(binnen(het(economisch(leven(gaat(een(essentiele(rol(spele.(Maar(die(is(ook(eigenaardig.((Alternative(to(neoclassical(theory(Alternatief(dat(Minsky(geeft.((Geld(moet(voortdurend(geinvesteerd(worden(om(te(renderen,(heeft(te(maken(met(die(verwachte(opbrengst((denk(aan(Keynes).(Het(rendement(dat(je(verwacht(dat(je(uit(je(geld(haalt,(en(degene(die(in(bezit(zijn(van(rijkdom,(die(investeren(dat,(zetten(het(weg,(en(hopen(dat(ze(daar(vermogen(mee(uitbreiden(/(zeker(stellen.(((Behaviour(of(our(economy(depends(on(the(pace(of(investment!!(De(winst(is(afhankelijk(van(je(investering.(Dat(betekent(dus(een(schuld(die(gefinancierd(wordt.(En(dan(zie(je(dus,(dit(wordt(de(kern(gedachte,(schuldfinanciering(wordt(kenmerkend(voor(de(dynamiek(van(de(economie.(Je(gaat(er(vanuit(dat(je(nu(een(investering(doet(en(dat(in(de(toekomst(voldoende(wordt(om(die(daar(mee(terug(te(betalen.(((Gross(profits(determined(by(investment(–(ability(to(debt(finance/future(investments(will(be(high(enough/future(cash(flows(will(be(large(enough((Cyclical(economy(–(related(to(debt(finance!(Die(cyclische(economie(is(gerelateerd(aan(de(manier(waarop(wij(schuld(dus(financieren.((Starting(point;(economy(now(doing(well(–(inherited(debt((Het(startpunt(in(die(cyclus.(Daar(begint(de(gedachtegang.((Economie(waar(het(redelijk(goed(mee(gaat,(maar(er(is(wel(het(een(en(ander(fout(gegaan(in(de(toekomst,(dus(er(is(een(schuld(die(men(heeft(overgeërfd(vanuit(het(verleden.(((1.)(structures(with(little(risk;(expected(cash(flows,(even(in(periods(when(the(economy(is(not(doing(well,(will(cover(contractual(debt(payments.((Dat(betekent(dat(er(binnen(die(samenleving(allerlei(structuren(zijn(waarbij(we(niet(teveel(risico(willen(lopen.(De(financiële(instellingen(en(banken(worden(aan(banden(gelegd.(Niet(teveel(risico.(Moet(aan(eisen(voldoen.((Dat(betekent(dat(degene(die(investeren(in(staat(zijn(om(risico’s(aan(te(gaan(die(ze(kunnen(overzien.(Bedrijven(zijn(in(staat(zijn(om(te(lenen,(en(om(schulden/rente(te(voldoen(waarin(het(zelfs(iets(minder(gaat.((VB.(denk(aan(wat(we(nu(doen,(geen(hypotheekverstrekking(als(het(risico(te(hoog(is.(((What(becomes(clear(in(boardrooms;(existing(debt(easily(validated(and(units(that(were(heavily(in(debt(prosper!(

Wat(duidelijk(wordt(naar(verloop(van(tijd,(er(zijn(bepaalde(dingen(waar(je(net(wat(meer(risico(hebt(genomen,(en(waar(dat(is(beprijst,(maar(daar(haal(je(dus(ook(meer(op.(Degene(die(ietsje(meer(risico(hebben(genomen(halen(ook(meer(op.((We(zijn(eigenlijk(te(streng,(die(jongens(doen(het(goed,(we(gaan(het(ietsje(losser(doen.(((Margins(of(safety(too(great(–(SO(2(We(gaan(het(wat(oprekken,(want(dan(verdienen(we(ook(meer(is(de(consensus(in(die(boardrooms.(We(waren(iets(te(voorzichtig.(((Increase(in(the(weight(of(debt(financing,(raises(market(price(of(capital(assets(and(increases(investment(–(boom(economy.((Dan(zie(je(dat(er(een(toenamen(komt(van(schuldfinanciering.(Dit(is(wat(er(dus(gaat(gebeuren.((VB.(ontwikkeling(huizenmarkt.(De(prijzen(van(de(capital(assets(gaan(toenemen.(Plotseling(zien(we(prijsstijgingen,(en(grotere(rendementen(worden(behaald.((Dat(is(een(boom(economy,(de(spooksteden(in(china,(maakt(niet(uit(dat(bouwen,(de(prijzen(stijgen(toch(wel.(((Instability(upward!(Innovations(in(financial(practices(Er(ontstaat(steeds(grotere(instabiliteit(naar(boven(toe,(innovatievere(financiële(producten(ontstaan((3.)(Speculative(investment(boom(De(volgende(stap(is(eigenlijk(de(speculatieve(investering(boom.(Je(ziet(eigenlijk(een(verdere(toename(van(investeringen,(allerlei(manieren(om(af(te(lossen((met(nieuwe(schuld(je(schuld(afbetalen),(speculatieve(financiering.(((Increased(availability(of(finance(bids(up(the(prices(of(assets(–(increases(of(investment((for(example(real(estate!!)((Growth(of(speculative(financing(–(obligations(fulfilled(by(raising(new(debts(Het(is(geen(reeele(waarde(creatie,(maar(een(toename(van(schuld.(((Possibility(of(a(sudden(and(quick(fall!(4.)(CRASH(De(bekende(crash.((1.)(must(meet(the(market(as(they(refinance(their(debt(Plotseling(krijg(je(je(schuld(niet(meer(geherfinancierd.(Het(onderpand(voldoet(niet(meer(aan(de(schuld(die(je(hebt(uitstaan.((2.)(greater(fall(market(value(of(assets(than(of(their(liabilities(de(marktprijs(daalt(zo(dat(men(niet(meer(in(staat(is(om(aan(schuld(te(voldoen.((3.)(market(value(of(assets(smaller(than(the(value(of(debts!(Onderpand(voldoet(niet(meer.(De(marktprijs(daalt(zo(dat(men(niet(meer(in(staat(is(om(aan(schulden(te(voldoen,(het(gaat(zelfs(onder(de(waarde(van(een(schuld(dalen.(((Ponzi(–(financing((Dit(noemt(hij(ponzi(–(financing!((Endogeneous(instability(Dit(is(volgens(hem(wat(er(structureel(gebeurt.(Iedere(keer(die(cyclische(beweging.(Er(is(

sprake(van(endogene(instabiliteit.(Het(gaat(helemaal(niet(over(nieuwe(uitvindingen(bij(hem,(het(gaat(puur(over(hoe(schuld(wordt(gefinancierd,(en(wat(het(beleid(is(van(die(boardrooms.(((Necessary(regulation(of(the(financial(world(by(the(government!(Wat(noodzakelijk(is(volgens(Minsky,(een(vrij(strikte(regulering(plaatsvindt(van(die(financiële(wereld.(((HOORCOLLEGE(5( Economische(en(historische(cycli(

Nadenken&over&geschiedenis(&Wat&is&geschiedenis?((Geschiedenis(heeft(altijd(te(maken(met,(wat(Heidegger(noemt,(de(hermeneutische(situatie(waarin(je(de(historische(feiten(uitlegt(en(waarbinnen(historische(feiten(ook(feiten(worden.((VB.(de(heldengeschiedenis;(dat(impliceert(al(een(perspectief(op(de(geschiedenis((Dus(als(je(geschiedenis(studeert,(waar(ligt(dan(je(focus?(Hoe+beschrijf+je+geschiedenis?+En+wat+is+de+rol+van+techniek+en+economie+(geld,+inkomen,+productiviteit)+daar+in?((Wat(is(dan(economie,(en(heeft(economie(dan(een(bepalende(rol(voor(een(land(en(de(plaats(van(het(land(op(het(wereldtoneel;(en(wat(voor(economie(is(dat(dan?((VB.(gas/olie(belangrijk,(situatie(Oekraïne(en(Rusland,(vooral(relatie/afhankelijkheid(Europa.(Dit(blijkt(belangrijker(dan(de(emerging+economies(als(Turkije(en(Polen((terwijl(dit(als(grotere(economieën(worden(gezien,(t.o.v.(Rusland;(redelijk(boertige(economie)((Geschiedenis(gaat(ook(om(idealen(die(je(verbindt(aan(die(macht.((VB.(Waarom(vallen(we(wel(of(niet(Syrië(binnen?(Heeft(te(maken(met(humanistische(waarden,(gaat(niet(alleen(maar(om(olie.(Namelijk;(individuele(vrijheid,(democratie,(verzorgingsstaat,(etc.((Humanitaire(interventie;(je(valt(mensen(aan(omdat(je(andere(mensen(wilt(bevrijden,(eigenlijk(ook(oorlog.((VB.(Rusland(vs.(Oekraïne.((&FUKUYAMA(‘the+end+of+history+and+the+last+man’((1992)(man(die(n.a.v.(val(van(de(muur(een(artikel(heeft(geschreven((later(omgezet(in(boek)((Fukuyama(schrijft(over;(wat(is(geschiedenis?(Wat(is(de(rol(van(economie(en(techniek(daarbinnen?(Hij(heeft(het(over(geschiedenis(met(een(grote(G((moraal(en(idealen(spelen(ook(een(rol).(((

Fukuyama,(The+End+of+History+and+the+Last+Man,(Free(Press(1992,+‘Introduction’.(((Perez,(Unleashing+a+Golden+Age+after+the+financial+collapse:+drawing+lessons+from+history.+In:(environmental(innovation(and(societal(transitions.(pp.9T23(((

Boek(geeft(mogelijk(antwoord(op(de(vraag(waarom(iedereen(in(de(jaren(’80(toch(zo(dat(neoliberalisme(omarmt.(Waarom(er(zo’n(energie(komt(in(de(economie(en(reflectie(op(economie.(Management(studies/boeken(worden(heel(interessant.(Dit(heeft(te(maken(met(de(val(van(de(muur(volgens(Fukuyama.(Je(was(hiervoor(of(communistisch(of(kapitalistisch.(Het(idee(van(twee(werelden(verdween,(en(de(economie(werd(daardoor(definitief(op(een(schild(gehesen.(((Terwijl(het(daarvoor(vooral(politiek(was;(Marx;(tegen(privébezit.(Het(communistisch(manifest(is(de(blauwdruk(geweest(van(het(communistisch(regime.(Dat(kolossale(regime(van(het(Communisme(is(toen(geïmplodeerd((zowel(vanuit(buiten/binnen(aangevallen).(Geschiedenis(vanuit(Marx(gerelateerd(moet(je(altijd(materialistisch(zien.(Het(gaat(altijd(om(wie(geld/bezittingen(heeft(en(daardoor(in(staat(is(zaken(te(sturen.(Politiek(is(secundair(aan(geld.(Machtsverhoudingen(uitgedrukt(in(bezit.(((Communisten((in(grote(lijn)(aan(de(macht(geweest(tot(1989.(Na(de(val(van(de(muur(verandert(dit.(Het(implodeerde,(het(was(niet(meer(fit(meer,(niet(vitaal.(Dan(treedt(de(populariteit(van(de(economie(op,(en(gaan(mensen(ook(massaal(zich(bezighouden(met(dingen(als;(wie(is(de(consument?(Wat(is(marketing?(Etc.(((En(die(ideologie(die(dan(opkomt,(het(grote(ideaal,(van(het(einde(van(het(geschiedenis,(‘The(end(of(history’(,(we(hebben(nu(geen(geschiedenis(meer.(Dat(ideaal(wordt(voor(een(deel(van(de(mensen(op(een(neoliberale(manier(geframed.(((_____________________________________________________________________________________________________(Herneming&thema’s&eerdere&colleges&BELANGRIJK&STUK&&Jensen&&&Meckling(zijn(eigenlijk(de(meest(radicale(bedrijfskundigen(die(dat(ideaal(oppikken(in(hun(mensbeeld.((Drie(eigenschappen;(R+E+M+M(=(een(mensbeeld,(net(als(Freud(een(mensbeeld(heeft,(maar(meer(een(complexe(invulling(van(de(homo(economicus.(De(homo(economicus(die(altijd(uit(is(op(het(verdienen(van(geld.(Zo(simpel(is(het(niet,(zit(iets(geraffineerder(in(elkaar(T(De(mens(is(resourcefull;(de(mens(is(innovatief/creatief,(kan(zelf(bronnen(aanboren(T(De(mens(is(evaluative;(mensen(wegen(dingen(tegen(elkaar(af,(ze(zijn(al(hun(behoeftes(voor(andere(behoeftes(in(te(wisselen.(‘Voor(geld(is(alles(te(koop’.((T(De(mens(is(een(maximizer;(de(mens(heeft(nooit(genoeg(aan(zijn(behoeften,(de(mens(wil(altijd(meer((Dit(is(als(het(waren(het(mensbeeld(dat(nodig(is(om(een(standaardboek(als(financiering(of(microTeconomie(een(grondslag(te(geven.(De(antropologie(achter(standaard(financieringstheorie.((De(geschiedenis(zelf(speelt(hierin(geen(rol(meer,(dat(de(mens(historisch(is,(tradities(vertegenwoordigt.((Ook(de(overheid(is(weg.(Het(gaat(alleen(maar(om(de(mens.(Is(innovatief,(weegt(dingen(af,(en(wil(dingen(maximaliseren.(De(overheid(wordt(ook(niet(voor(niks(‘the(bureaucrats’(genoemd.(((

!Dat(neoliberale(perspectief(zelf(is(dus(een(voorstructuur,(het(is(niet(zo(dat(je(zomaar(kan(spreken(van(de(mens,(je(legt(de(mens(al(op(een(bepaalde(manier(uit.(Namelijk,(vanuit(die(boeken(financiering(en(microeconomie,(die(eigenlijk(een(grondslag(nodig(hebben.(Je(schrijft(een(antropologie(die(zelf(als(een(soort(geloofsartikel(werkt.(Dit(is(dus(een(heel(belangrijke(tekst,(omdat(het(als(het(ware(principes(formuleert(waar(de(rest(uit(volgt.(((Heidegger(en(Foucault:(interpretatie(en(macht(Voorstructuur.((VB.(Lezen(van(een(boek(op(strand.(Is(heel(anders(dan(voor(een(tentamen.((VoorThebben;(( je(hebt(het(boek(op(het(strand,(met(een(biertje(en(sigaar,(etc.(((( ( ( =(anders(dan(studie,(recht(op(zitten.(((( ( ( de+hele+houding+is+anders.++VoorTzicht;(( ( je(wilt(ontspannen,(de(inspanning(is(er(een(die(een(taal(vraagt(van((( ( ( gaaf(boek,(ontspannend,(etc.(=(anders(dan(studie.(((( ( ( het+perspectief+is+anders.((VoorTbegrip;((( wat(een(gaaf(boek(=(anders(dan(studie,(wat(interessant.(((( ( ( de+taal+is+anders.((VoorTstructuur(heeft(soort(van(spiegelwerking.(Als(wij(de(werkelijkheid(beschrijven,(bijvoorbeeld(Jensen(&(Meckling,(dan(zie(je(altijd(dingen(die(wellicht(jou(stelling(volgens(iemand(anders(voorstructuur(weerleggen.((Maar(als(je(eenmaal(via(bepaalde(voorstructuur(kijkt,(wordt(alle(informatie(die(binnenkomt(al(via(dat(licht(van(dat(perspectief(bevestigd.(Dus(je(zou(bijvoorbeeld(kunnen(zeggen(dat(al(hun(voorbeelden(over(de(staat,(over(de(overheid,(over(bureaucratie,(over(de(gemeenschap(en(cultuur(een(weerlegging(zijn(van(een(bijna(anarchistisch((=afschaffen(van(de(staat)(individualistische(perspectief,(maar(in(tegenstelling(van(wat(je(zou(denken(gebruiken(ze(het(juist(om(hun(argument(te(versterken.((Dus;(je(ziet(de(wereld(nooit(neutraal,(alles(wat(je(ziet(zie(je(in(je(eigen(perspectief.(En(daarmee(doe(je(de(werkelijkheid(misschien(geen(recht.(Maar(dat(is(dus(het(idee(van(die(hermeneutische(cirkel;(als(je(iemand(ziet,(dan(zie(je(altijd(al(wat(je(er(zelf(in(projecteert.(((VB.(van(de(liefde,(je(wordt(verliefd(op(iemand(die(eigenschappen(heeft(die(je(al(kan(waarnemen.(Je(wordt(verliefd(op(je(eigen(projectie.(Er(zijn(altijd(spiegelingen(in(die(ander.((Echter,(probleem(is(dat(op(een(gegeven(moment(valt(dat(masker(van(iemand(af.(Dit(is(in(de(wetenschap(ook(zo.(Je(denkt(als(econoom(dat(je(met(de(feiten(hebt(te(maken,(de(feiten(wanneer(mensen(beslissingen(maken.(We(zitten(niet(in(de(natuurkunde,(we(hebben(het(niet(over(zwaartekracht.(((PUNT+IS((college(Verbrugge)(Ook(in(de(economie,(wanneer(we(dingen(uitleggen,(en(we(denken(we(zetten(de(zaakjes(op(een(rijtje,(zit(je(al(in(een(bepaalde(voorstructuur.(((Jensen(&(Meckling(presenteren(een(theorie(on(‘the(nature(of(man’,(over(de(natuur(van(de(mens.(Maar(hoezo(de(natuur(van(de(mens?(Je(kan(niet(zomaar(de(natuur(van(de(mens(beschrijven,(de(mens(praat(terug,(de(mens(is(geen(steen(die(je(zomaar(kan(beschrijven,(de(mens(heeft(ook(zelfbegrip.(Het(is(een(te(complexe(verhouding,(er(zit(een(soort(spiegel(in,(die(hermeneutische(situatie(zit(er(in.((

Dus(als(je(over(de(mens(praat,(de(mens(praat(terug,(en(de(mens(praat(terug(wat(de(mens(denkt(wat(jij(wilt(horen.((VB.(marketingonderzoek,(je(stelt(bepaalde(vragen.(De(mensen(anticiperen(en(vertellen(je(dan(wat(ze(denken(dat(je(wilt(horen.(Daarom(is(empirisch(onderzoek(op(marketing(of(HRM(altijd(lastig.(Dat(is(precies(die(hermeneutische(situatie.(Je(straat(altijd(al(uit(wat(je(wilt(weten((overdreven(gezegd)((Foucault(verfijnt(deze(analyse.(Die(voorstructuur(is(ook(nog(niet(eens(neutraal,(daar(zitten(allemaal(machtsrelaties(in.(Die(macht(is(door(de(tijd(heen(verandert.(Vroeger(was(het(vrij(duidelijk(wie(wat(bepaalde((koning,(aristocratie,(moskee,(etc.).(En(nu(is(dat(veranderd,(er(is(niet(een(centrale(macht.((–(Panopticum(T(Als(je(jezelf(voorstelt(als(een(soort(grote(gevangenis,(is(er(niet(duidelijk(wie(de(bewaker(is,(we(zijn(elkaar(aan(het(bewaken.(Dus(vroeger(was(gecentreerd,(nu(is(de(macht(gedistribueerd.(De(macht(zit(overal.(In(mij.(In(jullie.((Het(is(zelfs(zo(erg,(dat(de(macht(niet(een(is(van(machthebber(bourgeoisie)(en(onderdrukte((proletariaat).(Dat(is(helemaal(gemixt(geraakt.((VB.(Panopticum.(Je(bent(als(burger(in(een(bepaalde(voorstructuur(opgenomen(waarbij(je(altijd(tegelijkertijd(bewaker(en(gevangene(bent.(Dus(mensen(zijn(elkaar(als(het(ware(aan(het(dresseren,(types(aan(het(maken.((VB.(zo(werkt(Facebook,(mode;(mensen(reflecteren(elkaars(behoeften.(((RECAP((waar(zijn(we(nu(in(deze(uitleg)(Als(je(bedenkt(dat(Heidegger(zegt(dat(mensen(altijd(al(in(een(bepaalde(voorstructuur(leven.(Persoonlijk;(als(je(een(boek(leest(of(als(je(verliefd(bent.(Maar(dat(dit(ook(in(studies,(en(tradities(binnen(studies((bijv.(Neoliberalisme,(Keynesiaans,(Fukuyama),(ook(dan(is(er(een(voorstructuur.(Dan(moet(je(in(die(voorstructuur(weer(een(soort(verfijning(aanbrengen,(namelijk(altijd(dat(in(termen(van(disciplinering(blijven(denken.((Het(is(dus(niet(dat(iemand(zegt;(‘je(moet(nu(neoliberaal(worden’.(Dit(gaat(vanzelf(in(je(zitten.(Je(verinnerlijkt(de(norm(die(rondzweeft.(((Volgens,(Chomsky,(die(dat(artikel(heeft(geschreven(in(de(lijn(van(Foucault,(is(een(studiegang((VB.(filosofie,(bedrijfskunde)(niet(zomaar(het(verkrijgen(van(informatie(en(kennis((knowledge+&+skills).(Je(verandert(ook(als(mens.(Je(wordt(een(bepaald(type(mens.(Het(resultaat(van(een(studie(is(dus(niet(dat(alleen(dat(je(meer(weet,(maar(dat(je(ook(een(ander(mens(bent(geworden.(Het(grijpt(in(op(wie(je(bent.((Het(is(ook(moeilijk(om(een(kritische(verhouding(in(te(nemen(tot(een(voorstructuur(die(je(maatschappelijk(gezien(leeft,(in(jou(en(je(universiteit,(om(daar(een(soort(kritische(houding(tegen(in(te(nemen.(Je(kan(niet(zomaar(‘out(of(the(box’(/(‘uit(je(voorstructuur(stappen’.(Dat(is(het(hele(punt.(((Neoliberale(economie:(kritieken(van(Keynes,(Minsky(en(Taleb(Keynes(pakt(dit(dan(weer(verder(op.((Je(wordt(gerationaliseerd.(We(denken;(Als(je(maar(goed(nadenkt(over(motieven,(en(goede(kosten(baten(analyses(maken(over(de(toekomst,(dan(zal(je(wel(transparantie(verkrijgen(en(weten(waar(het(bedrijf(staat.(Als(je(het(maar(goed(uitrekent.(Als(de(grafiekjes(allemaal(maar(goed(kloppen.(4(jaar(studie(en(we(denken(in(boeken.(((punt(van(Taleb;(De(wereld(gaat(natuurlijk(niet(om(boeken.(Die(spreekt(van(‘Black+Swans’.(Heel(veel(grote(events(in(het(leven((VB.(dat(je(je(vriendin(ontmoet(/(opeens(een(

crisis(/(opeens(een(Higgs(deeltje)(zijn(niet(voorspelbaar.(Er(zijn(veel(dingen(berekenbaar.(Achteraf(gezien(kan(je(altijd(patronen(en(dingen(zien,(maar(dat(naar(de(toekomst(doen(is(onmogelijk.(((Onvoorspelbare(veranderingen,(daar(gaat(het(om(volgens(Taleb,(een(verdere(doordenking(van(Keynes,(die(weer(zegt(dat(er(in(rationele(economieën(toch(momenten(van(irrationaliteit(zijn.(Dus(Taleb(is(weer(te(zien(in(de(traditie(van(Keynes(op(die(manier.(Omdat(irrationaliteit(in(het(leven(een(rol(speelt,(dus(aanvoelen(dat(je(denkt(dat(het(ergens(heen(zal(gaan,(en(er(op(in(te(zetten.((denk(aan(schoonheidswedstrijd(van(Keynes,(de(consensus).(((Die(irrationaliteit,(dat(dus(niet(via(statistische(methodes(en(normaal(verdelingen(voorspellingen(te(kunnen(doen,(heeft(dus(alles(te(maken(met(die(voorstructuur.(Dus(heb(je(een(voorstructuur(waar(die(‘Black(Swans’(voorbij(kunnen(vliegen?(Of(sluit(je(dat(gewoon(uit?((Dat(is(de(kritiek(van(Taleb(op(ons(financiële(systeem.(We(hebben(alles(doorverzekerd,(die(derivaten(structuur.((VB.(optie,(recht(om(in(de(toekomst(aandeel(te(kopen(of(verkopen,(dat(koop(je(dan(samen(met(je(aandeel,(daardoor(verzeker(eigenlijk(je(aankoop(in(dat(bedrijf.(Dus(via(derivate(producten(kan(je(heel(veel(van(je(portefeuille(door(verzekeren,(en(weer(opknippen(in(pakketjes((securitiseren,(wat(weer(van(security((verzekering)(komt).(Dus(de(hele(financiële(wereld(heeft(te(maken(met(zekerheid,(verzekeren,(en(dus(denken(voor(zover(de(toekomst(niet(voorspelbaar(is(ben(ik(wel(verzekerd.(!(soort(anti+‘black+swan’(denken.(Je(moet(dus(op(een(gegeven(moment(wel(zien(waar(je(risico(zit.(Niet(denken(dat(je(je(tegen(alles(kan(indekken.(((Wiskunde(Mensen(zijn(in(modellen(gaan(denken.(Waar(de(hele(reële(waarde(van(dingen(ook(tussen(haakjes(komt(te(staan.((VB.(huizenmarkt.(Die(‘black(swans’(hebben(te(maken(dat(je(in(je(modellen(misschien(wel(de(huizenprijzen(met(elkaar(kunt(vergelijken((huis(in(west(niet(zo(duur,(kijk(maar(in(oost(ongeveer(even(duur),(maar(dan(hou(je(dus(geen(rekening(met(andere(parameters((dat(de(huizenprijzen(in(de(afgelopen(20(jaar(zijn(verdubbeld),(want(je(hebt(geen(historisch(perspectief.(Je(weet(ook(niet(wat(er(gaat(veranderen((rusland(draait(de(gaskraan(dicht).(((!(Wat(nou(als(je(hier(geen(rekening(mee(hebt(gehouden(in(je(modellen?(Hier(moet(je(in(je(beloftes(naar(burgers((punt(van(Taleb)(toch(rekening(mee(houden.(In(je(voorstructuur(moet(je(dus(toch(een(soort(flexibiliteit(zien(te(vinden.(((Gadamer,(in(de(lijn(van(Heidegger,(een(boek(lezen(is(ook(weer(zo’n(hermeneutische(cirkel.(Een(boek(is(net(zo(dom(als(jij(bent.(Wat(je(eruit(haalt(is(ook(wat(je(er(in(legt.(Je(moet(een(open(houding(creëren(in(je(omgang(met(een(tekst.(Die(ruimte(moet(je(jezelf(gunnen.(Zodat(je(wat(er(in(zit(er(ook(uit(krijgt.((VB.(Het(opbouwen(van(klassieke(muziek(leren(luisteren.((In(je(voorstructuur(moet(je(dus(op(een(of(andere(manier(die(‘black(swans’(gaan(zien,(dat(dat(bestaat,(dat(niet(alles(oncontroleerbaar(is,(dat(als(je(niet(alles(op(een(rijtje(hebt(iets(toch(nog(stuurbaar(wordt.(((

In(die(economie(zit(een(soort(vitale(orde(die(niet(economisch(is(maar(die(economie(wel(informeert.(Misschien(is(dat(wel(de(verklaring(waarom(NL(en(DUI(het(economisch(goed(doen.(In(de(economie(zit(iets(niet(economisch(wat(de(economie(zelf(bepaalt.((Dat+is+dus+de+voorstructuur+van+dit+college….((Keynes,&Minsky,&Taleb(dat(zijn(dus(alle(drie(gasten(die(niet(serieus(werden(genomen(in(het(discours(van(de(economie,(in(de(voorstructuur(van(het(onderwijs.((Foucault(zou(zeggen(dat(dit(dus(de(disciplinering(is(in(de(voorstructuur.(Zo’n(‘black(swan’(,(zo’n(ander(soort(perspectief,(wordt(er(buiten(gehouden.(Het(wordt(een(gewoonte((om(dat(niet(meer(te(doen.((VB.(mode,(filterkoffie(drinken(is(nu(in,(dat(vergaat(weer,(er(is(niet(1(iemand(die(dat(bedenkt,(dit(doet(de(massa.((Sinds(2008(worden(deze(drie(gasten(juist(weer(gelezen.(Dit(zijn(echte(postTcrisis(economen,(omdat(zij(zelf(een(verklaring(hebben(van(de(crisis.(((((Minsky(zegt,(tegenover(het(economiemodel(van(de(neoliberalen,(want(ze(hebben(ook(een(mensbeeld,(dat(is(net(besproken.(((Economiebeeld(neoliberalen;(je(zou(kunnen(zeggen(een(maatschappij(beeld.(Maar(ze(hebben(geen(maatschappij,(denk(aan(Margaret(Thatcher((‘there(is(no(such(thing(as(society’)(–(stupid(–(samenleving(bestaat(niet.(Alle(verhoudingen(zijn(economisch.((Dit(beeld(is(dus;((T(dat(mensen(rationele(actoren(zijn((T(dat(mensen(spontaan(hun(eigen(belang(nastreven(T(wanneer(iedereen(dit(doet(komt(het(op(macro(sfeer(goed(komt,(er(komt(dan(een(soort(onzichtbare(hand,(die(dan(alle(goederen(en(diensten(distribueert,(waardoor(als(iedereen(z’n(eigen(belang(nastreeft(het(gehele(belang(toch(vanuit(zichzelf(georganiseerd(wordt.(De(sociale(orde(van(de(economie.(((Nu(zegt(Minsky(dat(dit(systeem(niet(stabiel(is.(Dat(systeem(werkt(vanuit(zichzelf(naar(momenten(van(instabiliteit(toe,(dit(komt(door(de(concurrentie.(En(die(concurrentie(gaat(namelijk(goedkoper(produceren(en(drukt(de(andere(aanbieders(van(de(markt(af.(Op(een(goed(moment(vallen(de(concurrenten(dan(af.(Degene(die(het(overleefd(hebben(kunnen(eigenlijk(geen(winst(meer(maken(en(gaan(dan(geld(lenen,(moeten(dan(weer(rente(afdragen(over(die(schulden.((In(de(economie(die(zogenaamd(stabiel(zou(zijn(volgens(de(neoliberalen,(ontstaat(op(een(goed(moment(schuld,(wordt(schuld(gedreven,(de(concurrentie(raakt(verdraaid(in(schuldenmakerij.(!(het(systeem(ontspoort,(mensen(kunnen(schulden(niet(betalen,(en(bedrijven/mensen(vallen(dan(af.(((Het(is(een(probleem(van(eigen(vermogen((denk(aan(AQR/stresstest(banken(EU)((Punt(is(volgens(Minsky,(de(economie(lijkt(stabiel,(maar(schuld(ontstaat(uit(concurrentieverhoudingen(en(verzwakt(partijen(waardoor(dan(uiteindelijk(een(soort(draaikolk(ontstaat(en(het(systeem(kan(imploderen(!(moment(van(implosie(is(een(Minsky(moment.((

Je(kan(op(twee(manieren(reageren;((T(kwijtschelden(T(doorgaan(en(extra(geld(lenen(aan(zwakke(partijen((in(de(logica(van(het(schulden(maken(proberen(schuld(gedreven(problemen(op(te(lossen)(((Hoe(kon(het(neoliberalisme(zo(populair(worden(in(de(jaren(’80(en(’90?(Waar(kwam(de(legitimiteit(vandaan?((_____________________________________________________________________________________________________((Heeft&de&geschiedenis&een&richting?&Fukuyama;&Jazeker(The+End+of+History+and+the+last+man+–(artikel(1989;(boek(1992(Fukuyama;(De(geschiedenis(heeft(een(richting,(en(wel(richting(de(liberale(democratie.(((Wij(denken(dat(we(toch(voorlopen(op(landen(als(Rusland(of(Turkije,(niet(alleen(maar(omdat(we(rijker(zijn,(maar(wij(denken(dat(we(een(moderne(mentaliteit(hebben.(Dat(ons(panoptisch(systeem((Foucault)(verder(verfijnd(is(en(meer(slagkracht(heeft,(ook(in(culturele(zin,(dan(dat(van(de(andere(landen.(Sterker(nog,(wij(denken(dat(het(een(soort(denderende(trein(is,(en(dat(andere(landen(dan(kunnen(instappen,(op(het(spoor(van(de(moderniteit.(((Die(moderniteit(moet(je(zien(vanuit(een(geestelijke(en(materiele(kant.((Materiële&kant(((ook(in(Artikel(Perez)(heeft(te(maken(met(dat(we(kanalen(hebben(leren(graven,(dat(we(treinsporen(hebben(leren(maken,(staal(hebben(uitgevonden,(auto’s(ontwikkeld,(etc.((En(uiteindelijk(de(uitvinding(van(de(computerchip,(zonder(dat(zou(onze(iPhone(of(Enterprise(systemen,(software(systemen(niet(goed(denkbaar(zijn.((Materiele(kant(heeft(ook(te(maken(met(eten(en(de(manipulatie(van(eten.(We(beheersen(het(eten(en(drinken((watermanagement).(((T(de(materiele(kanten(relativeert(Fukuyama(het(is(niet(zo(dat(wij(competitief(zijn(omdat(we(veel(hebben,(of(omdat(onze(ouders(rijk(waren.(Dit(heeft(te(maken(met(de(mentaliteit(die(daar(onder(schuil(gaat.(Onder(die(rechten.(Hij(noemt(dit(tumos;(erkenning.(Mensen(willen(zich(erkend(voelen(door(anderen.((VB.(kindje(laat(een(tekening(zien;(ze(wil(dat(jij(het(laat(zien(dat(jij(het(een(goede(tekening(vindt.(Mensen(willen(leven(in(de(blik(van(anderen((onderdeel(van(de(voorTstructuur;(mensen(zijn(individuen,(maar(ook(interTindividuen).(((Immateriële&kant((De(geestelijke(kant,(is(er(een(van(discipline,(je(moet(wel(door(blijven(werken,(bedrijfskunde(is(hier(een(belangrijk(exponent(van;(hoe(kan(je(dingen(alloceren(dat(mensen(productiever(zijn.((Immateriële(kant(is(dat(je(in(bedrijven(denkt;(Het(hele(idee(dat(je(bedrijven(hebt(met(verschillende(divisies,(divisie(georganiseerd(denken(van(bedrijven,(immateriële(organisatie,(is(iets(typisch(moderns.((VB.(KLM,(Philips(die(immaterieel(samen(werkt,(in(divisies,((bestaan(ook(pas(ongeveer(sinds(100(jaar,(en(heeft(dus(iets(typisch(moderns.(((

T(immateriële(kant;(denken(in(termen(van(rechten,(volgens(Fukuyama((Centrale(stelling;(we(zijn(aan(het(einde(van(een(ideologische(strijd(gekomen;(de(geschiedenis(is(vervuld(met(de(kapitalistische(liberale(economie.((Fukuyama(na(de(val(van(de(muur;(we(leven(in(een(historisch(tijdperk(die(eigenlijk(posthistorisch(is,(dus(voorbij(de(grote(geschiedenis.(Er(hoeven(geen(grote(oorlogen(meer(gevoerd(worden.((In(’92(geschreven;(niet(wetende(syrie,(rusland,(etc.).(((Erkenning(vind(op(het(economische(terrein(plaats.((VB.(interesse(in(leger(is(er(nu(nauwelijks(meer((dienstplicht(is(ook(afgeschaft),(er(is(meer(aandacht(voor(economie.(((Het(is(ook(een(tijd(van(‘the(last(man’;(we(zijn(er(niet(per(se(gelukkiger(op(geworden(na(de(val(van(de(muur,(er(is(niets(meer(om(te(vechten.(Het(echte(heroïsche(leven(waarbij(je(erkenning(oogstte(door(veldslagen(te(winnen,(etc.(dat(is(voorbij.(Er(is(nu(sprake(van(een(tamelijke(burgerlijke(heroïek.(((Het(ging(vroeger(nog(om(echte(macht.(Je(had(iets(om(‘voor(te(sterven’.(((VB.(Poetin(zit(mogelijk(nog(wel(in(dit(schema,(zij(denken(niet(in(termen(van(meningsuiting(en(geld(maar(zij(denken(in(macht.(Terwijl(wij(economisch(denken,(wij(willen(geld(om(het(geld.(Wij(leven(in(een(posthistorische(tijd(waarin(landje(veroveren(niet(aan(de(orde(is.((Dit(geeft(dus(een(soort(van(energie(aan(wat(die(neoliberalen(denken,(namelijk(dat(alles(om(economie(zou(draaien.(Fukuyama(situeert(dat(nog(eens(een(keer;(wat(de(neoliberalen(onder(woorden(brengen(is(een(soort(posthistorische(tijd(is.(Fukuyama(vindt(het(dus(ook(logisch(dat(iedereen(zo(denkt.(Politiek(doet(er(niet(meer(toe.(Erkenning(nog(wel,(maar(die(manifesteert(zich(nu(op(je(werk,(in(je(beroeping.(((Als(je(nog(een(ander(land(verovert(doe(je(dat(misschien(om(het(geld,(of(om(die(rechtstaat(te(installeren.(En(dat(is(iets(wat(Fukuyama(heel(belangrijk(vindt.(((Er(gebeuren(wellicht(dingen,(maar(het(grote(verhaal(is(geschreven(en(we(hoeven(het(alleen(maar(in(de(realiteit(‘terug(te(lezen’(((Op(wat(voor(manier(staan(we(dan(aan(het(einde?((1.(Democratie(–(niet(aristocratie,(monarchie((2.(Rechtstaat(die(individuele(rechten(waarborgt((Rechtsstaat&Dit(is(dus(nodig(naast(die(economie.(Die(neoliberalen(zijn(al(hier(vrij(losjes(in,(dit(is(op(z’n(max(het(pakket.((Het(kleine(pakket(1.(Recht(op(eigendom;(recht(op(eigen(lijf(en(producten(daarvan(2.(Recht(op(associatie(en(geloof(3.(Recht(op(vrijheid(en(meningsuiting(

(Groter(pakket(4.(Recht(op(werk(5.(Recht(op(woning(6.(Recht(op(pensioen(7.(Recht(op(gezondheidszorg((Dit(is(als(het(ware(het(dikke(pakket(aan(rechten(dat(wij(hebben(verworven,(en(dat(onderdeel(is(van(dat(posthistorische(tijdperk(dat(Fukuyama(schetst.(Het(hele(boek(zou(je(kunnen(lezen(als(een(soort(verdediging(van(Nederland(en(Denemarken.(Fukuyama(is(dus(echt(een(soort(sociaalTeconoom.(Wat(is(het(sociale(pakket(/(juridische(pakket(dat(hoort(bij(burgers?(Dit(is(dus(iets(wat(Fukuyama(beschrijft(als(wezenlijk(voor(het(posthistorische(tijdperk.(((Thymotische+energie;(een(benaming(voor(de(menselijke(behoefte(aan(erkenning(of(trots((Het(boek(doet(een(appel(op(mensen,(en(brengt(mensen(in(een(soort(enthousiasme(over(bepaald(gedachtegoed,(waarin(zowel(economie(als(thymotische(energie(een(rol(speelt,(en(waarvan(je(zou(moeten(denken,(o(interessant,(daar(moeten(we(naar(toe,(moeten(een(soort(verlangen(inboezemen(!(het(is(een(politiek(boek,(het(is(sturende(literatuur,(geen(wetenschap.((((VB.(Pussy(Riot,(tegenstelling(hoe(we(in(het(westen(er(over(denken((wij(vinden(het(goed(dat(we(in(een(liedje(politieke(statements(maken)(en(hoe(hier(in(Rusland,(Turkije,(etc.(over(wordt(gedacht.(!(Wie(zegt(dat(het(perspectief,(de(voorstructuur(van(Erdogan/Poetin(niet(net(zo(goed(een(bestaansrecht(heeft?(Dat+is+het+punt.(Wij(denken(zo,(maar(wie(zegt(dat(dit(algemeen(wenselijk(is.(Dit(is(lokaal,(cultureel(bepaald.(Dat(is(het.(Je(kan(het(dan(mensenrechten(noemen,(maar(meer(niet.(Het(is(namelijk(een(sociale(afspraak(die(wij(hebben(gemaakt.(((!(Dit(zegt(dus(ook(iets(over(onze(voorstructuur,(dat(wij(denken(dat(het(bewezen(is.(((Waarom&is&de&ideologische&strijd&ten&einde?(Dus(we(hebben(het(mensbeeld(van(de(neoliberalen(besproken((REMM)((Nu(het(mensbeeld(van(Fukuyama;(T(de(mens(is(rationeel((het(hoofd)((( T(thymos+of+thumos;(het(kloppend(hart;(de(erkenning,(trots(T(de(mens(is(irrationeel(((‘de(romp’)(((1)&Antropologisch&argument((Naast(rationaliteit(en(behoeftes(is(er(een(derde(deel(in(de(‘menselijke(ziel’:(thymos;(de(eer,(de(erkenning.((VB.(Harvey(Specter(die(zijn(leerling(naar(zijn(evenbeeld(schept(en(leert,(gaat(om(de(thymos.(Het(gaat(niet(allemaal(om(rationaliteit((ik(denk(dat(het(goed(is),(of(irrationaliteit((ik(doe(het(gewoon),(nee(het(gaat(om(de(thymos((eer).((De(mens(is(meer(dan(een(machine(en(dier,(de(mens(heeft(een(eer(hoog(te(houden.((

De(mens(is(niet(alleen(een(machine((rationaliteit)(die(het(is(in(microTeconomie(boeken,(het(dier((irrationaliteit)(dat(hij(is(in(marketing(boeken,(maar(ook(het(eervolle((thymotische(energie)(wezen(dat(te(maken(heeft(met(vakmanschap,(of(iets(doen(volgens(bepaalde(normen(die(een(appel(op(jou(doen.(((Die(eer(kan(zelfs(tegen(biologischTdierlijke(behoeftes(ingaan.(Denk(aan(vasten,(oorlog.(((Dieren(streven(niet(–(of,(in(veel(mindere(mate(–(naar(immateriële(dingen(zoals(een(vlag(of(mooie(broek.((Dieren(hebben(niet(de(erkenningsdrift(om(voor(volk(en(vaderland(te(sterven,(ze(maken(ook(geen(vlaggen.((Fukuyama(zegt(dat(die(thymos(alleen(nog(maar(bestaat(op(het(economische(terrein.(((Dat(is(het(probleem(van(de(moderne(baan.(Het(moet(alles(hebben;(het(moet(rationeel(zijn,(het(moet(verdedigbaar(zijn.(Het(moet(ook(je(gevoel(aanspreken(en(je(passie(zijn.(En(je(moet(ook(nog(je(eer(er(aan(ontlenen.(Het(wordt(een(grote(spiegel(waarin(alles(gespiegeld(wordt.((VB.(vroeger(kon(je(veel(meer(kwijt(in(andere(domeinen((dienstplicht,(geloof).(Nu(is(alles(economie.(Tegenwoordig(wordt(alles(geëconomiseerd(wat(wij(leuk(vinden.(De(verschillende(motieven(van(de(mens(moeten(dus(allemaal(in(de(economie(terugkomen.(((De&strijd&om&erkenning&–&een&gedachtenexperiment(Is(te(lezen(in(de(inleiding(van(Fukuyama,(hij(zegt(aan(de(hand(van(Hegel((eind(verlichting);(Je(moet(een(gedachte(experiment(nemen,(iets(wat(niet(echt(gebeurt(is(maar(wat(zou(kunnen(gebeuren,(waarin(je(kan(bewijzen(hoe(autoriteit(werkt(en(hoe(erkenning(werkt.((1.(De(eerste(mens(wil(autonomie(–(hij(negeert,(consumeert(Die(mens(die(waant(zich(‘de(mens’((2.(Probleem;(behoeftes(produceren(alleen(nieuwe(behoeftes(hij(gaat(in(de(wereld(iets(zoeken(wat(zijn(innerlijke(leven(opvult.((VB.(eten.(Als(je(iets(eet(dan(verdwijnt(het.(Je(bent(niet(uitgegeten,(je(blijft(nieuwe(behoeftes(creëren.(Op(een(gegeven(moment(ook(luxere(behoeftes,(de(appel(moet(op(een(bepaalde(manier(bereid(zijn.((Hier(ontstaat(een(heel(systeem(van(behoeftebevrediging(uit.(Hoe(langer(de(mens(leeft,(hoe(complexer(de(behoeftes(worden.(((3.(Je(leeft(niet(alleen(in(de(wereld.(Anderen(willen(ook(die(autonomie.(In(een(archaïsche(situatie(wil(je(dat(de(ander(zich(onderwerpt.(Nou(is(het(zo(dat(volgens(dit(gedachteTexperiment(van(Fukuyama,(mensen(zijn(‘self%centered’.(Die(leven(in(die(wereld,(maar(willen(zichzelf(bevestigd(zien(in(die(wereld.(Ze(willen(de(macht(behouden.(Ze(willen(dus(niet(dat(iemand(anders(zegt;(je(moet(dit(of(dat(doen.(Dat(willen(ze(zelf(zeggen.(!(Hierdoor(raak(je(in(conflict.(Je(hebt(beiden(je(behoeftes(en(wilt(beide(het(zelfde.(((4.(De(strijd(op(leven(en(dood(!(je(bewijst(dat(je(boven(het(leven(staat,(boven(eigen(verlangens,(boven(de(rationaliteit.(

5.(Je(doodt(de(ander,(probleem(ontstaat(want(nu(is(er(geen(ander(om(jezelf(in(terug(te(zien.(((6.(Wellicht(capituleert(de(ander,(die(wordt(dan(knecht(voor(de(ander.(De(meester(begrijpt(de(ander,(als(een(instrument(voor(zijn(verlangens.(Maar(erkenning(verloopt(niet(via(hiërarchische(relaties.(Totdat(er(iemand(zegt(dat(hij(de(ander(zijn(behoeftes(prima(vindt,(dan(laat(ik(jou(zo(wie(je(bent,(mits(ik(dan(niet(dood(hoeft.((Dat(is(een(wezenlijk(punt(in(dit(gedachtenexperiment.(Mensen(zijn(bereid(om(boven(het(leven(te(staan(en(voor(idealen(te(sterven((VB.(terrorist).(Maar(het(begin(van(cultuur,(geschiedenis(met(een(grote(G(ontstaat(wanneer(mensen(bereid(zijn(om(dealtjes(te(sluiten.((VB.(soms(wil(ik(wel(wat(voor(je(doen,(als(ik(belasting(betaald,(dan(laat(jij(me(leven.(((7.(De(heer(moet(op(zoek(naar(een(andere(heerT(om(erkenning(te(krijgen(Die(heer(moet(iemand(anders(zoeken(die(wel(bereid(is(boven(zijn(eigen(leven(te(staan,(en(dus(voor(idealen(te(sterven.(En(dus(de(degens(te(kruisen.(Zodat(wanneer(die(ander(sterft(hij(die(erkenning(krijgt(dat(hij(belangrijk(is(en(iets(voor(stelt.(VB.(denk(aan(Rusland/VS;(die(in(elkaars(spiegeling(vechten.(Als(poetin(opgebeld(wordt(door(Obama(vind(hij(dat(hij(iets(voor(stelt.(((8.(De(slaaf(moet(aan(het(werk,(leert(een(vak,(leert(zich(te(concentreren.((Die(knecht(gaat(ondertussen(aan(het(werk,(hij(heeft(geen(zin(om(voor(leven(of(dood(in(gevecht(te(gaan.(Die(werkt(en(leert(een(vak(en(verwerkt(de(wereld(voor(een(heer.(De(knecht(zit(in(een(knecht(rol(VB.(China;(zij(maken(onze(iPhones,(terwijl(ze(betalen(en(lekker(in(de(bar(zitten.((Dat(is(de(verhouding,(sommige(mensen(werken(en(anderen(genieten.(Die(verhouding(is(hiërarchisch.((9.(De(verhouding(is(niet(houdbaar(want(de(knecht(/(slaaf(komt(in(opstand(Fukuyama(zegt(dat(de(slaaf(ofwel(in(opstand(komt(en(het(conflict(met(de(heer(aan(gaat,(of(hij(raakt(geëmancipeerd.(Dan(komt(hij(in(een(marxistisch(schema;(ik(stoot(die(heer(van(de(troon(en(we(gaan(in(een(samenleving(met(alleen(maar(knechten(leven.(Die(heer(probeert(dit(te(voorkomen,(ze(blijven(op(het(internationale(wereldtoneel(naar(boven(komen,(ze(blijven(onderdrukken.(((10.(Er(ontstaat(werkelijke(wederzijdse(erkenning(–(van(megalothymia(naar(isothymia.((Fukuyama(zegt(dat(het(onlogisch(is(om(op(deze(manier(/(in(deze(dynamiek(te(blijven(voortleven.(Waarin(mensen(blijven(vechten(om(leven(en(dood(en(geknecht(zijn(door(iemand(anders,(die(dan(het(eigenlijke(leven(zou(leiden,(thymotische(energie(zou(laten(stromen.((Het(gaat(er(om,(dat(als(we(nou(allemaal(knechten(zijn(en(iedereen(gaat(aan(het(werk,(dan(hebben(die(megalothymia(niet(meer(nodig.(Dat(melanchomane((gevoel(van(erkenning(willen(en(eisen(offer(je(op,(in(ruil(daarvoor(ga(je(economie(bedrijven.(Dat(pacificeert(de(verhoudingen,(je(hebt(niet(langer(last(van(anderen(meer,(wel(last(van(concurrentie.(Dat(is(een(prettigere,(meer(knechten(wereld.(((( Dan(krijg(je(dus(de(‘the+last+man’.(((Dat(boek(eindigt(du(in(de(grote(geschiedenis(waarbij(rechten(zijn,(een(belangrijke(economie,(en(belangrijke(technologische(vooruitgang,(daar(ontstaat(een(type(mens(die(in(

dit(gedachtenexperiment(de(knecht(is,(en(dus(het(conflict(tussen(leven(en(dood(niet(meer(doet.((Dit(wordt(uiteraard(in(andere(dingen(opgezocht((sport,(etc.).(De(eigenlijke(strijd,(het(eigenlijke(gevecht(is(verdwenen.(((Belangrijk(hieraan(is(dat(de(heer(dus(niet(iets(van(een(andere(heer(wil.(Het(gaat(hier(om(eer.(Over(het(middendeel(–(thymos.((Keynes(daarentegen(gaat(over(het(boven(en(onderdeel.((((1)&Materialistisch&argument(T(Wetenschappelijke(revolutie(T(Verlichting(T(Industriele(revolutie(T(Opkomst(kapitalisme(T(Homogenisatie(van(de(leefwereld((urbanisatie,(sociale(vormen,(centrale(staten,(consumer(culture,(globalisering)(T(Technologische(suprematie(T(Socialisme(kon(de(stap(naar(ICT(niet(maken.(((Democratie&als&natuurlijk&eindpunt?((Er(zijn(wel(degelijk(problemen(Als(je(denkt(dat(eer(een(belangrijk(thema(is(bij(mensen,(en(je(kunt(ze(niet(meer(tevreden(stellen,(dan(worden(mensen(verveeld(en(nihilistisch.((Nihilisme,(verveling((Thymotische(energie(zet(zich(mogelijk(door(in(werkethos(maar(kan(ook(nationalisme(zijn(Door(deze(verveling(komen(die(thymotische(energieën(weer(opborrelen.(Dit(kan(zich(uiten(in(nationalisme(en(politieke(gevoelens.(Fukuyama(zegt(dat(dit(niet(het(geval(is,(mensen(raken(verveeld(en(daarmee(moeten(we(het(doen.(De(‘boeien’(mentaliteit(hoort(volgens(hem(bij(de(tijd(na(de(val(van(de(muur.(Het(maakt(niet(meer(uit.(We(zijn(verveeld.((Dus(we(zitten(aan(het(eind(van(de(geschiedenis(met(de(grote(G,(maar(we(zijn(niet(gelukkig.(Die(eer(kan(er(niet(goed(uit.(((Erkenning(vooronderstelt(bijvoorbeeld(ook(concrete(prestatie((Prestaties(en(erkenning(verlopen(via(gewoontes(en(tradities((Democratie(en(individualisering(ondermijnen(juist(die(cultuur,(gewoontes(en(daarmee(de(mogelijkheid(van(erkenning((Er(lijkt(juist(een(noodzaak(van(aristocratie((De&drie&klassieke&beroepen(Die(eer(zou(je(toch(nog(kunnen(denken(in(termen(van(beroepen.(Oerstanden(binnen(economie;(

T(Productie(T(Verwerking(T(Handel(Enerzijds(mensen(die(productie(omzetten(naar(de(stad(toe,(en(de(handelindustrie.(((standen(moderne(economie;(T(Ingenieur(T(Ondernemer(T(Arbeider(De(moderne(variant(is(dat(de(productie(wordt(vervangen(door(innovators((TU)(en(de(ondernemers(die(dingen(in(praktijk(brengen,(en(daarbij(zijn(de(arbeiders.((Alle(drie(hebben(ze(hun(eigen(eer.(Ze(willen(hun(werk(goed(doen,(de(ondernemer(verstaat(hieronder(veel(meer(uren,(de(ingenieurs(meer(de(uitvinding.(((De(vraag(is(dan(volgens(Fukuyama;(wat(is(jullie(thymos/thumos?(((Deze(drie(typen(zijn(dus(niet(meer(belangrijk(sinds(’92.(We(hebben(geen(legers(meer,(wel(mensen(die(economisch(en(politiek(denken.(Zelfs(politiek(wordt(vervangen(door(economen/bedrijfskundigen.(Zie(privatiseringen.(((PEREZ((Perez(pikt(idee(van(Schumpeter(op)(Accent(ligt(niet(op(thymotische(energie,(maar(op(technologische(innovaties.(De(geschiedenis(met(grote(G(is(niet(een(lineaire(lijn(omhoog(is(die(naar(een(liberale(democratie(toewijst.(Maar(meer(een(golfbeweging(is,(die(ook(niet(zo(veel(met(thymos(te(maken(heeft.(Maar(er(zit(een(soort(ordening(in(de(manier(waarop(wij(technologische(innovaties(implementeren.((

(Super(grafiek(wat(zij(bedacht(heeft,(wat(momenteel(zeer(invloedrijk(is.((

Als(er(een(innovatie(is((VB.(uitvinding(van(de(trein,(computerchip,(kanalen(graven,(olie(wordt(verwerkt),(is(dit(een(soort(big(bang(van(een(nieuw(economische(cyclus.(Die(cyclus(veroorzaakt(zelf(weer(een(soort(nieuwe(sociale(ordening.((VB.(als(je(kan(bellen(en(facebooken,(kan(je(meer(vriendschappen(onderhouden.(Er(zijn(sociale(resultaten(van(technologie.(((Perez;(de+maatschappij+en+de+ontwikkeling+daarvan,+en+waar+mensen+hun+eer+aan+ontlenen,+is+voor+een+groot+deel+terug+te+voeren+van+hoe+we+onszelf+technologisch+begrijpen.((Dan(zijn(er(5(grote(cycli(vanaf(de(Franse(Revolutie.(Die(moet(je(kort(kunnen(noemen.(In(het(artikel(bekijken.(((Computerchip;(Financieel(kapitaal,(de(banken,(springen(op(die(innovatie(en(maken(het(groot.(StartTups(worden(gefinancierd(en(worden(groot.(Dat(financiële(kapitaal(bevrucht(dus(die(big(bang.(Die(big(bang(wordt(heel(groot.(Dan(zitten(we(in(2000/2001.(Dan(blijkt(er(over(geïnvesteerd.((ditzelfde(geldt(voor(kanalen/sporen,(zijn(in(die(tijd(doorgebouwd(terwijl(dit(onnodig(was).(((Zij(zegt(dat(van(2001/2008((’01;(.com(crisis(&(’08;kredietcrisis)(een(moment(is(van(een(soort(crash.(Het(crashmoment.(((Na(dit(moment(moet(het(financiële(kapitaal(zich(loszingen(van(die(innovaties,(het(moet(productief(worden;(ze(moeten(gaan(investeren(in(bijvoorbeeld(schone(energie((vergelijkbaar(met(‘the(new(deal’,(na(WOII(snelwegen(gemaakt).(((Het(idee(is(dus(dat(na(2008T2012(we(in(een(economische(‘up’(zitten,(althans(dat(is(de(hoop,(ze(noemt(dat(‘the(deployment(period’.(Hierin(verdedigt(ze(dat(we(inderdaad(in(een(crisis(zitten,(maar(met(een(radicale(ombuiging(van(dat(geld,(namelijk(dat(het(productief(wordt(gemaakt,(en(de(productieve(sector(wordt(geherwaardeerd,(dat(je(dan(de(crisis(kan(ombuigen(naar(een(economisch(succes.(((Ze(denkt(dus(dat(technologie(steeds(de(basis(is(geweest(van(de(wereld(waarin(wij(leven.(Economie(altijd(belangrijke(rol(heeft(gespeeld,(en(dat(politiek(altijd(een(soort(onderdeel(is(van(die(economische(innovatiecycli.(Die(cycli(zijn(technologisch(gedreven,(die(innovativiteit(is(belangrijk(bij(haar.(Technologische(innovatie(bepaalt(een(economische(cyclus,(en(binnen(economische(cycli(zit(zelf(een(soort(maatschappij.(((SAMENVATTEND(Fukuyama(ziet(geschiedenis(dus(vanuit(een(idee.(Namelijk(dicht(bij(dat(westerse(ideaal(komen,(wat(te(maken(heeft(met(rechten,(met(economie(en(technologie((materiele(en(immateriele(poot),(maar(die(immateriele(poot(draait(uiteindelijk(om(thymos/thumos.(((Bij(Perez;(Geschiedenis(met(een(grote(G(is(met(een(T(geschreven,(namelijk(technologie.(Het(is(geen(lineaire(beweging.(Een(modernistische(maar(toch(verfijnde(opvatting(van(wat(geschiedenis(is(en(waar(het(heen(gaat.(Positieve(insteek.(((De(voorstructuur(is(dus(nadenken(over(wat(geschiedenis(is.(Sommige(mensen(maken(geschiedenis(heel(groot.(Hoe(wij(geschiedenis(verstaan(is(zelf(geïnformeerd(door(

verhalen.(Die(verhalen(refereren(weer(aan(diepere(dingen((thymotische(energie),(die(nu(anders(vormgegeven(worden(dan(toen(je(in(1945(leefde,(en(dus(veel(meer(eer(haalde(uit(het(verdedigen(van(je(land.((!(Die(voorstructuur,(daar(zit(wel(wat(in,(maar(dat(moet(je(eigenlijk(vanuit(beroepsgroepen(doen.(Een(manager(ontleed(aan(iets(anders(zijn(eer,(dan(dat(een(ingenieur(dat(doet.(((Idee(is(dus(dat(er(iets(in(de(economie(zit,(soort(historische(ontwikkeling(en(antropologisch(gevoel,(wat(zelf(helemaal(niet(economisch(is(en(in(termen(te(begrijpen(is(van;(ik(heb(een(behoefte,(ik(denk(dat(het(goed(is(nu(deze(stap(te(maken(in(mijn(carrière((dat(het(rationeel(te(plannen(is).(Er(zit(iets(vitaliserend(in(de(mens(en(geschiedenis,(die(zelf(die(economie(informeren,(maar(niet(economisch(zijn.(Soort(vitaal(principe.(Ze(noemen(dat(onze(drijfveer(tot(erkenning.((zit(in(baby’s,(liefde,(en(dus(ook(economie)(Perez(zet(hier(haar(vraagtekens(bij.(Het(gaat(om(technologische(innovaties.(Maatschappelijke(veranderingen(zijn(zelf(weer(effecten(van(technologische(veranderingen(en(de(economische(cycli(die(daar(op(volgen.(((HOORCOLLEGE(6( Economie(&(religie(&(cultuur(

(Max&Weber:&Religie,&kapitalisme&&&de&‘onttovering’&van&de&economie&(Groot(figuur(in(het(denken(over(verhouding(economie(&(religie(&(cultuur(is(Max(Weber.(((1.(Terugblik(op(Fourcade(&(Healy’s(four(theses(4(verschillende(opvattingen(over(markt(&(moraal;(%+Liberal+dream+(1e+these)+Vrije(markt,(markt(reguleert(zichzelf,(geen(overheidsinmenging,(maximalisatie(van(de(winst,(marktevenwicht,(homo(economicus.(In(morele(zin;(dat(iedereen(een(beschaafd(mens(wordt((civilizing(market).(We(worden(beschaafde(mensen.(We(gaan(met(elkaar(handelen((du(commerce),(zolang(je(handelt(voer(je(geen(oorlog,(en(mensen(moeten(dan(ook(betrouwbaar(en(deugdzaam(van.(Vrije(mensen(die(over(ons(eigen(leven(kunnen(beschikken(en(moreel(goed(zijn.(Moraal(heeft(een(hele(positieve(betekenis(op(ons(ethos.((+%+Commodified+nightmare+(2e+these)(Alles(draait(alleen(maar(om(geld.(Alles(wordt(in(geld(uitgedrukt.((+%+Feeble+markets+(3e+these)+Die(markt(doet(niet(zo(veel,(is(geen(onafhankelijke(variabele,(maar(wordt(bepaald(door(de(cultuur(waarin(je(zit.(De(markt(zelf(is(zwak,(die(doet(niet(zo(veel.((Kijken(naar(de(cultuur(waarin(je(zit.(Cultuur(is(heel(bepalend,(zowel(hoe(de(markt(er(uit(ziet,(en(hoe(de(moraal(er(uit(ziet.(De(markt(heeft(geen(eigen(betekenis,(het(is(vooral(de(cultuur(die(het(doet.(+%+Moralized+markets+(4e+these)+Wat(de(moraal(en(de(markt,(hoe(zich(dat(in(morele(zin(organiseert,(dat(is(de(uitkomst(

Max(Weber,(The+protestant+ethic+and+the+spirit+of+capitalism+(selected(passages)((

van(een(moraliseringstraject.(Een(politieke(uitkomst((lobbyisten,(etc.).((VB.(Inside(Job;(nieuwe(moraal(over(hoe(financiële(markt(in(elkaar(moet(zitten((geschiedenis),(die(moet(vrij(zijn.(En(hier(wordt(dan(in(politiek(en(wetenschap(voor(gepleit.((+2.(Max(Weber(en(de(derde(these(–(Feeble(Markets(Weber(kan(worden(verbonden(aan(de(derde(these.((3.(Een(hedendaagse(illustratie;(Inglehart(&(Welzel((4.(Max(Weber(en(de(vierde(these(Weber(kan(worden(verbonden(aan(de(vierde(these((5.(Nieuwe(verbindingen(tussen(economie(en(moraal(((1.&Terugkijken&op&Fourcade&&&Healy’s&four&theses(4th(these;(connectie(met(Foucault,(de(rol(van(de(taal((Max(Weber;(connectie(met(alle(vier(theses,(maar(meest(met(3((vroege(werk)(en(met(4((latere(werk)((Max(Weber(en(de(3e(these(–(Protestantisme(&(Kapitalisme((Achtergrond:(waarom(kapitalisme(in(het(westen(en(niet(in(het(oosten?(((MAX&WEBER&(1864(–(1920)(Duits(socioloog/economischTsocioloog((Centrale(thema’s;(

a. oorsprong(moderne(economische(orde(!(kapitalisme(b. modernisering(c. waardeTvrije(wetenschap(

(Een(van(de(belangrijkste(sociologen,(vader(van(de(sociologie.((Een(van(de(dingen(die(hij(met(name(interessant(vond(is(hoe(een(samenleving(zich(economisch(vorm(geeft.(((De(centrale(vraag(die(hij(eigenlijk(voor(zichzelf(stelde(was(waarom(kapitalisme(met(name(in(noordwest(Europa(zat.((van(Engeland(–(naar(Nederland(–(naar(VS).(In(China(had(dit(namelijk(ook(gekund,(met(name(technologisch(gezien.((VB.(Schepenbouw(China(ten(opzichte(van(Europa((grootte)((Mogelijke(redenen;((T(in(China(had(je(een(heel(sterk(centraal(gezag,(mogelijk(angst(dat(er(rivaliteit(voor(keizer(zou(ontstaan(vanuit(generaal((die(met(schepen(uitvaren).(Die(schepen(mochten(toen(niet(meer(uitvaren.(De(staat(beslist.((T(Weber(legt(sterk(de(nadruk(op(de(cultuur((feeble+markets);(de(cultuur(is(heel(bepalend,(wat(gebeurt(er(in(cultuur.(Hofstede(–(‘software(of(the(mind’(T((ideeën(over(hoe(de(wereld(

in(elkaar(zit,(hoe(mensen(in(elkaar(zitten,(al(die(ideeën(kan(je(cultuur(noemen.(Cultuur(bij(Weber(is(dus(een(hele(belangrijke,(bepalende,(sturende(factor(in(de(samenleving.(((Daarbij(gaat(Weber(dus(in(tegen(Marx,(die(zegt;(cultuur((religie,(moraal,(filosofie,(ideeën(die(mensen(hebben(over(de(wereld)(is(allemaal(bovenbouw.(Dat(heeft(geen(betekenis,(dat(stuurt(niet(een(cultuur.(Want(de(cultuur(wordt(gevormd(door(de(onderbouw.(Namelijk(over(machtsverhoudingen.(Wie(beheert(nou(de(productiekrachten,(wie(is(de(baas(en(heeft(de(macht.(Marx(denkt(vanuit(de(onderkant(van(de(samenleving.((!(Weber(zegt(nee;(ideeën(zijn(heel(erg(vormend(voor(wat(er(gebeurt(in(een(cultuur.(Dus(moet(je(daar(naar(kijken,(naar(die(ideeën.(((Max&Weber&als&‘feeble%markets’&–&theoreticus(Essentiele(ingrediënten(van(het(kapitalisme(waren(aanwezig(in(andere(culturen,(maar(de(totale(combinatie(van(factoren(alleen(in(het(Westen.(((Essentiele(ingrediënten(kapitalisme;(a.(Scheiding(huishouden(T(bedrijven(b.(onafhankelijke(steden((HanzeTverbond)(c.(Romeins(recht;(een(gedeeld(rechtssysteem(d.(Ontwikkelende(natiestaten(e.(Rationele(‘doubleTentry’(boekhouding(f.(Massa(van(vrije(loonarbeiders(Dit(zijn(structuur%elementen++Max(Weber(als(‘feeble(markets’(–(theoreticus(Centrale(vooronderstelling(van(zijn(benadering;(Twee(niveaus(in(de(sociale(werkelijkheid;(@&structuur&@&cultuur((‘Geist(des(Kapitalismus’;(geld(verdienen(zonder(het(uit(te(geven,(geld(om(het(geld(Cultuur(is(voor(Weber(de(geest(/(spirit(van(het(kapitalisme;(belangrijk(dat(je(geld(verdient(zonder(het(uit(te(geven,(geld(om(het(geld.(((Waarom(geef(je(het(geld(niet(uit?(AchtergrondTcultuur;(protestantisme(Weber(ziet(dat(de(gebieden(waar(het(protestantisme(hoogtij(vierde,(opkwam,(daar(is(ook(het(kapitalisme(het(grootst(geworden.(T(Roeping((priesterschap(van(alle(gelovigen)(Dit(begint(bij(Luther(met(calvinisme((stroming(binnen(protestantisme);(die(afstand(doet(van(de(hiërarchie(in(de(kerk;(paus,(kerk,(en(het(volk((dat(eigenlijk(niet(zo(mee(telt).(Het(priesterschap(van(alle(gelovigen;(eigenlijk(is(elke(gelovige((putjesschepper(of(boer)(is(priester.(Iedereen(kan(zijn(eigen(leven(tot(een(heilig(leven(maken.((‘Roeping’(–(van(roeping(om(het(klooster(in(te(gaan,(naar(roeping(om(economie(te(studeren,(roeping(om(boer(te(worden(!(woord(beroep(komt(hier(vandaan.((T(ArbeidsTethiek(Je(moet(je(leven(niet(in(ledigheid(voorbij(laten(gaan,(je(gewone(leven(daar(moet(je(iets(van(maken.((

T(Geen(‘wereldse(genoegens’,(een(matig(leven(Wie(hard(werkt,(die(krijgt(geld,(je(creëert(een(surplus(situatie.(Dat(is(nou(het(curieuze(van(het(arbeidsethos(van(protestantisme(zegt(Weber;(die(arbeid(is(goed(op(zichzelf,(rijkdom(daarnaast(een(bijproduct(maar(niet(belangrijk.(Je(gaat(het(niet(spenderen(aan(iets.((‘Geist(des(kapitalismus’;(geld(verzamelen(zonder(het(uit(te(geven,(je(moet(wel(matig(leven.((VB.(NL;(heeft(bijna(geen(paleizen(zoals(in(katholieke(landen(als(Frankrijk(en(Italie.((T(!(‘binnenwereldlijke(ascese’((Ascese;(wat(een(monnik(doet,(ontzegt(zich(veel(genoegens,(die(doet(dat(buiten(de(wereld,(in(een(klooster.(!(eigenlijk(wordt(het(door(dat(protestantisme(binnenwereldlijk,(binnen(het(gewone(leven.(((Dan(heb(je(eigenlijk(de(ingrediënten(die(niets(te(maken(hebben(met(het(kapitalisme(als(zodanig.(Het(is(een(bepaalde(manier(waarop(je(het(leven(inricht((ethos).(Je(werkt(zorgvuldig(en(hard,(en(ik(wordt(toevallig(rijk,(maar(daar(ga(je(niet(heel(royaal(naar(leven.((Dan(ontstaat(er(iets(als(een(surplus(op(grote(schaal.(Je(gaat(het(niet(spenderen,(en(verbrassen,(je(gaat(het(rationeel(investeren.(Geld(wordt(iets(waarmee(je(gaat(kijken(wat(je(daar(weer(mee(kan(doen.(Geld(wordt(iets(waarmee(je(geld(gaat(creëren.(((Marx:(definitie(kapitalisme(volgens(Marx((normale(markteconomie;(Waar(( ( T(( Geld(( ( T( Waar((kapitalisme(volgens(Marx;(Geld( ( T( Waar( ( T( Geld(Je(gaat(rationeel(investeren,(je(wilt(er(meer(geld(mee(maken.(Je(gaat(het(dus(niet(verbrassen,(maar(je(gaat(er(goed(verantwoord(mee(om.(Dit(klopt(met(wat(Weber(zegt,(die(mensen(hadden(geld(en(gingen(hier(goed(verantwoord(mee(om.(((Er(vindt(wel(een(curieuze(omslag(plaats,(dat(zijn(de(teksten(voor(dit(college.(Weber(begint(bij(Benjamin(Franklin,(een(van(de(geestelijke(vaders(van(de(VS.(((Max(Weber(als(‘feeble(markets’(–(theoreticus(Baxter;(religieus,(goed(leven(voor(God(Franklin;(niet(religieus,(utilitarisme(Alles(moet(wel(nuttig(zijn,(je(gaat(je(tijd(niet(verdoen(en(werkt(hard.(Zonder(hier(religieuze(argumentatie(voor(te(hebben.(Zo(dacht(hij(over(het(leven(en(zo(was(hij(opgevoed.(Hij(was(een(utilitarist;(een(individuele(houding,(je(weegt(alles(af(of(het(nuttig(is.(Denken(in(termen(van(nut(en(onnut.((Weber;(dat(blijft(over,(en(is(de(geest(van(het(kapitalisme,(binnen(het(protestantisme.(Het(religieuze(verdwijnt,(maar(het(is(een(houding(waarmee(je(in(het(leven(staat.((((let(op;(utilitarisme(is(usually(defined(as(‘the(greatest(happiness(for(the(greatest(number’((Achterhuis,(hoofdstuk(over(Bentham;(Weber’s(definitie(is(wel(wat(anders!)((((

Max(Weber(als(‘feeble(markets’(–(theoreticus(Baxter(en(Wesley;(waarschuwden(voor(de(negatieve(effecten(van(rijkdom(Wesley;(was(een(opwekkingsprediker,(die(ontzettend(veel(invloed(gehad(heeft,(de(methodist,(de(levenshouding(van(grote(delen(van(UK(en(VS(geschapen(hebben.(Hier(zit(wel(het(idee(in(dat(je(hard(moet(werken,(maar(die(rijkdom(doet(je(afleiden.(((Wesley;(‘gain(all(you(can;(save(all(you(can;(give(all(you(can’((!(Achtergrond(van(veel(sociaal(werk(en(‘civil(society’(–(activiteiten.((Je(moet(zorgen(dat(je(het(verzamelt,(rijk(worden(is(goed,(spaar(dit(geld(ook,(en(geef(alles(wat(je(kan.(Je(moet(er(iets(goeds(mee(doen.(Je(kan(het(dus(investeren,(maar(je(moet(ook(zorgen(dat(je(medemensen(daar(van(profiteren.(Dat(is(het(idee(van(de(methodisten,(veel(achtergrond(van(sociaal(werk.(((Max(Weber(als(‘feeble(markets’(–(theoreticus(Kapitalisme(als(een(zichzelf(in(standhoudend(systeem(!(de(achtergrondTcultuur(is(niet(langer(nodig!(Weber(zegt;(er(gaat(een(systeem(ontstaan(met(accumulatie.(En(vervolgens,(die(accumulatie(wordt(ook(weer(rationeel(ingezet(tot(nog(grotere(accumulatie.(En(dan(krijg(je(het(vliegwiel(in(gang(tot(wat(je(kapitalisme(zou(kunnen(noemen.(Dus(het(protestantisme(is(een(soort(aanjager(hiervan.((VB.(Andre(Kuipers,(zo’n(man(wordt(gelanceerd(in(een(raket(en(komt(dan(in(een(baan(om(de(aarde.(Je(kunt(dit(beeld(gebruiken(voor(kapitalisme(volgens(Weber;(protestantisme(is(de(lanceerbasis,(daar(begint(het(en(wordt(een(idee(de(wereld(omhoog(geschoten,(dat(vervolgens(zijn(eigen(structuur(wordt,(systeem(wordt,(dat(cirkelt(in(zichzelf.(En(op(dat(moment(heeft(het(de(lanceerbasis(niet(meer(nodig.(Als(een(vaste(baan(om(de(aarde(zit(dat(kapitalisme(nu(om(ons(heen,(dat(systeem(daar(bevinden(wij(ons(nu(in.(((Dat(systeem(is(dus(iets(waar(de(protestanten(voor(hebben(gekozen,(en(wij(moeten(het,(het(is(nou(het(systeem(geworden,(wij(zitten(er(in(‘gevangen’.(((Max(Weber(als(‘feeble(markets’(–(theoreticus(Empirische(testen;(European(Value(Survey,(World(Value(Survey((Inglehart,(Welzer,(a.o.)(!(Cultuur(is(nog(steeds(belangrijk((pathTdependency)(maar(niet(de(enige(factor.((Rol(van(cultuur(op(hoe(een(samenleving(zich(vormt.(Hier(wordt(veel(studie(naar(gedaan,(met(zogenaamde(value(surveys.((Overal(in(de(hele(wereld(vinden(moderniseringsprocessen(plaats,(dat(wordt(wel(heel(erg(gestempeld(door(de(daaraan(voorafgaande(cultuur.(Oude(culturen,(mentale(structuren,(gedragspatronen(blijven(hierin(wel(bestaan.((Cultuur(is(niet(de(enige(factor,(maar(wel(een(hele(belangrijke(factor.(((The(InglehartTWelzel(cultural(map(of(the(world((Waarde(patronen(in(de(wereld((artikel(Inglehart(en(Welzer).(Je(hebt(traditionele(waarden((hoe(hebben(we(het(altijd(gedaan?)(versus(rationeel(denken((hoe(kan(het(zo(goed(mogelijk?).(En(survival(values((als(groep(bij(elkaar(blijven,(ouderlijk(gezag,(gedwongen(huwelijken)(versus(de(selfTexpression(values((individu(is(heel(belangrijk).((Als(je(die(dingen(tegen(elkaar(afzet,(kom(je(op(hele(interessante(waardepatronen/clusters(uit.((((

…..Laatste(deel(van(het(boek(over(de(protestantse(ethiek(en(de(geest(van(het(kapitalisme,(waarin(Weber(een(lezing(geeft(aan(het(einde(van(zijn(leven,(over(wetenschap(als(beroep.((Wat(heeft(dit(met(kapitalisme(en(economie(te(maken?(Hij(geeft(hierin(een(perspectief(van(de(wereld(waarin(wij(terecht(zijn(gekomen,(door(dat(kapitalisme.(Door(eerst(de(heiliging(van(het(leven(tot(het(systeem(waar(op(je(op(een(gegeven(moment(in(zit.(Met(als(tussenschakel(utilitarisme.(En(dan(is(dat(protestantisme(eigenlijk(afgedaan,(het(gaat(niet(meer(om(een(soort(religieuze(heiliging(van(het(leven.((‘give+all+you+can’(valt(weg(en(wordt(min(of(meer(‘invest+all+you+can’,(op(basis(van(opbrengst,(marginaal(nut,(nuts(denken(wordt(centraal(in(die(westerse(samenleving.(((Foucault(spreekt(hier(dus(over(disciplinering.(Panopticum.(Of(je(wel(doet(wat(jij(geacht(wordt(te(doen(binnen(het(systeem.(Weber(is(in(zijn(uitwerking(van(zijn(these,(komt(hij(hier(dicht(bij(in(de(buurt.(((Max&Weber&als&‘moralization%of%markets%theorists’(‘disciplineringsperspectief’;(we(moeten(doen(waar(eerdere(generaties(op(morele(gronden(voor(kozen(!’ijzeren(kooi’(((Er(wordt(op(een(marginale(manier(geconstrueerd(wat(we(moeten(doen.(‘We(zitten(in(een(ijzeren(kooi’(waarin(we(geen(keuze(meer(hebben(of(we(dat(willen,(maar(wij(moeten(in(termen(van(nut(en(opbrengst(en(efficiency(denken.(((Max(Weber(als(‘moralization(of(markets(theorist’(T(‘Onttovering(van(de(wereld’((Voorheen(had(het(nog(een(bepaalde(betrekking(op(god,(bracht(ook(een(soort(morele/gemeenschap(inkadering.(In(die(ijzeren(kooi(wordt(geld(als(het(ware(een(doel(op(zichzelf.(Weber(noemt(dat(in(‘wetenschap(als(beroep’(de(onttovering(van(de(wereld.(Er(is(geen(hogere(macht(meer(waarbinnen(je(nog(over(een(doel(kan(spreken,(of(over(de(zin(van(wat(je(doet(kan(spreken.((T(‘Verlies(van(vrijheid’((Eigenlijk(zijn(wij,(negatief/pessimistisch(beeld(van(de(wereld,(onze(vrijheid(kwijt.(De(keuze(die(men(voor(ons(maakt,(is(geen(eigen(keuze(meer,(wij(moeten(zo(in(dat(kader(zitten.(((T(‘Verlies(van(zin’((‘nature+of+man’;(de(mens(als(die(toch(steeds(rationele(keuzes/afwegingen(kan(maken.(Weber(zit(meer(op(de(lijn(van(Foucault;(we(zijn(onze(vrijheid(kwijt,(en(hebben(geen(idee(van(wat(de(zin(van(ons(leven(is.(We(verliezen(dus(onze(zin.((!(‘ijzeren(kooi’((Dit(bedoelt(hij(met(het(idee(van(een(‘ijzeren(kooi’((((Extra+info,+niet+nodig)(Vrijheid(wordt(ons(voorgespiegeld,(maar(eigenlijk(raken(we(dat(kwijt(en(hebben(we(dat(helemaal(niet.(Dialectiek(van(de(verlichting;(nadruk(leggen(op(vrijheid(van(de(persoon,(maar(als(je(die(vrijheid(gaat(uitoefenen,(op(een(gegeven(moment(ga(je(de(wereld(dan(beheersen,(maar(op(een(gegeven(moment(beheerst(de(wereld(jou.(Je(wordt(onderdeel(van(een(geheel(waarvan(je(dacht(het(zelf(geschapen(te(hebben.(((((

Max(Weber(as(‘moralization(of(markets(theorist’((‘Onttovering(van(de(wereld’((Die(ijzeren(kooi(is(een(soort(van(kader(waarin(we(worden(gezet.(Wat(is(dat(kader(nou(eigenlijk?(Dat(we(met(een(aantal(scheidingen(geconfronteerd(worden(waaraan(wij(moeten(voldoen.((Splitsing(tussen(Zo(ziet(ons(frame(in(de(moderniteit(er(uit.((((( T(feiten(–(waarden((Dat(je(dus,(in(een(universiteit((in(een(universiteit(zie(je(het(gebeuren),(gedrild(wordt(in(allerlei(vakken(met(feiten.((VB.(1(+(1(=(2,(en(allerlei(moeilijkere(varianten(hiervan.((Maar(over(waarden,(binnen(ons(hele(kennissysteem,(dat(is(een(heel(moeilijk(iets(om(over(te(spreken.(Waarom(doen(we(nou(dingen?(Is(het(wel(goed(wat(we(doen?(Is(het(ethisch(wel(verantwoord?(( T(rationaliteit(–(zinTervaring(( (T(middelen(–(doelen((We(hebben(het(wel(over(middelen,(maar(de(doelen((waarom(we(het(doen)(daar(hebben(we(het(niet(over.((( T(publiek(–(privaat/persoonlijk((( T(objectief(–(subjectief(((Max(Weber(as(‘moralization(of(markets(theorist’(Moreel(pluralisme(‘Jouw(god(kan(mijn(duivel(zijn(en(jouw(duivel(mijn(god’((!(Keuze,(beslissing!((Weber’s(decisionisme,(irrationele(keus)((Moreel(pluralisme;(iedereen(heeft(zijn(eigen(opvatting(over(wat(goed(en(fout(is.(Een(phrase(waarin(Weber(dat(heel(sterk(naar(voren(brengt;(In(de(moderne(samenleving(kan(‘jouw(god(mijn(duivel(zijn(en(jouw(duivel(mijn(god’.((VB.(de(een(vindt(geld(belangrijk,(de(ander(vindt(het(milieu(belangrijker.(((Hij(zegt(dat(je(zelf(moet(kiezen/beslissen(waar(je(voor(wilt(gaan(in(het(leven.(Maar(of(die(passie(intrinsieke(betekenis(heeft,(dat(weten(we(niet,(maar(dat(maakt(niet(uit,(je(moet(je(eigen(keuzes(maken.((Hele(sterke(nadruk(op;(‘jij(moet(kiezen’/’jou(subjectieve(keuze’((Vandaag;(hoe(om(te(gaan(met(moreel(pluralisme?(En(dat(is(in(Weber’s(analyse(het(framework(dat(ons(wordt(opgelegd.(En(interessant(is(dat(hier(ook(weer(allerlei(discussies(over(zijn.(Als(we(in(een(universiteit(mensen(opleiden(het(totaal(niet(over(ethiek(en(waarden(hebben.(Weber(zegt(dat(je(daar(in(een(universiteit(het(niet(over(moet(hebben,(dat(is(nou(eenmaal(voorbij.(Een(professor(is(geen(profeet.(Je(moet(waardevrije(wetenschap(nastreven.((Interessant(om(dit(naast(Inside(Job,(kredietcrisis(te(leggen.(Klopt(zo’n(frame(wat(Weber(analyseert(nou(wel;(((T(Relativisme((conspiracy(of(silence)(Er(zijn(geen(waarden.(Laten(we(het(er(vooral(niet(over(hebben.(De(feiten,(daar(kun(je(tenminste(niet(over(twisten.(((

Maar(je(bent(altijd(als(samenleving(bepaalde(waarden(aan(het(vormgeven.(Moet(je(daar(niet(wat(mee?(((T(Technocratisch(instrumentalisme(We(kiezen(efficiency/vooruitgang(als(onze(centrale(waarde,(en(wij(gaan(alles(in(dat(kader(vormgeven.(We(gaan(de(samenleving,(de(wereld(van(morgen,(trachten(te(beheersen(en(vormgeven(volgens(technocratische(principes.(Dat(wordt(dan(onze(centrale(waarde.(((T(Ethische(codes((e.g.(in(bedrijven)(Eigenlijk(moeten(we(toch(wel(degelijk(iets(zeggen(over(goed(en(kwaad,(en(we(hebben(dat(te(gemakkelijk(terzijde(geschoven,(waardoor(we(in(onze(samenleving(in(een(probleemsituatie(komen.(En(natuurlijk,(we(hebben(verschillende(opvattingen,(maar(tegelijkertijd(heeft(ons(werk(wat(we(doen,(of(hoe(we(als(bedrijf(staan(heeft(allerlei(morele(klanten.(Dit(kunnen(we(beter(maar(expliciet(maken.(We(kunnen(niet(zeggen(dat(we(automatisch(morele(vorming(krijgen(in(de(samenleving.(!(Laten(we(dit(dan(vastzetten(door(middel(van(ethische(codes((i.e.(Shell;(gericht(op(winst(maximalisatie,(maar(wel(ethische(codes(waar(mensen(op(kunnen(worden(aangesproken).(((Dat(is(een(hele(breuk(met(wat(Weber(voor(ogen(zag,(dat(we(in(de(context(van(ons(‘efficiency(systeem’(toch(aan(ethische(waarden(denken(en(elkaar(hier(op(aanspreken.(((T(Morele(dialogen/spiritualiteit((Dat(je(ook(echt(het(gesprek(op(gang(brengt.((VB.(TwijnstraTGudde,(hun(trainees(worden(echt(bij(elkaar(gezet,(ze(mogen(dan(hun(eigen(morele(ankerpunten(uitleggen.(Hoe(moet(je(jezelf(in(zetten(als(consultant?(((HOORCOLLEGE(7( Responsiecollege(

(Althusius((middeleeuwen;(1557(T(1638)(Mirandola((1463(–(1494)(Jensen(&(Meckling((1974)((De&hermeneutische&cirkel(TWEE(DINGEN;(1.(Je(hebt(hermeneutiek(in(de(traditie;(traditie(die(leeft(in(de(theologie.(Geesteswetenschappen.((VB.(theoloog(is(iemand(die(hermeneutiek(bedrijft;(uitlegkunde,(de(kunst(van(het(uitleggen.((Met(name(groot(geworden(in(het(tijdperk(van(het(protestantisme,(vanaf(de(reformatie.(Waarom?(Omdat(dan(in(het(protestantisme((bij(Weber(belangrijk,(protestantisme(heeft(bij(hem(nu(nog(effecten)(de(bijbel(zelf(centraal(komt(te(staan.(In(tegenstelling(tot(katholicisme(waarin(de(bijbel(een(minder(grote(rol(voor(iedere(gelovige(speelt((bijbel(werd(niet(in(volkstaal(geschreven,(moeilijk(voor(interpretatie(met(latijn(spreken).(In(het(tijdperk(van(protestantisme(komen(die(bijbels(de(wereld(in,(gaan(mensen(dit(zelf(lezen,(ook(al(waren(het(ongeletterde(mensen(die(niet(naar(de(universiteit(gingen.(Toch(gingen(

((

die(mensen(de(bijbel(lezen.(De(grote(hermeneutischie(zijn(theologen,(mensen(die(nadenken(over(hoe(je(de(bijbel(leest.((2.(Andere(belangrijke(traditie(is(in(de(kunst;(hoe(interpreteer(je(kunst(VB.(Rembrandt;(nachtwacht.(Hoe(moet(je(dit(uitleggen?(Dat(is(een(vraag(vanuit(de(hermeneutiek.(((GADAMER(Gadamer(heeft(nu(een(heel(specifieke(invulling(hiervan((‘waarheid(en(methoden’)(in(zijn(boek.(Hij(probeert(een(soort(derde(positie(weer(te(geven.(Hierin(zit(een(soort(plicht(volgens(hem;(hermeneutiek(gaat(er(om(dat(je(je(open(stelt(voor(een(tekst(en(dat(je(probeert(die(betekenis(van(de(tekst(tot(je(te(laten(komen.(Maar(op(een(manier(waarbij(je(niet(denkt(dat(je(de(oorspronkelijke(intentie(van(de(auteur(beter(zou(kunnen(vatten(dan(dat(de(schrijver(zichzelf(begreep(of(zijn(onderwerp.(Wellicht(is(dat(misschien(wel(het(geval,(zegt(hij,((in(de(natuurwetenschappen(en(economie((sociale(wetenschappen).(Maar(in(de(geesteswetenschappen(is(dit(niet(het(geval.((Je(zit(altijd(met(je(eigen(hermeneutische(situatie.(Je(moet(een(tekst(proberen(te(lezen(en(daarin(recht(te(doen(aan(de(tekst.(Dit(geldt(dus(ook(voor(het(interpreteren(van(muziek(of(mensen.((VB.(Bob(Dylan;(voor(iemand(die(klassieke(muziek(luistert(is(dit(niet(zo(hoogstaand,(maar(vanuit(Gadamer(moet(je(je(eerst(verdiepen(in(de(popmuziek(en(de(dieptes(ook(terug(zien.(((Je(moet(een(tekst(dus(proberen(te(beoordelen(vanuit(een(open(kader,(recht(moet(doen(aan(die(tekst,(maar(tegelijkertijd(realiseren(dat(de(tekst/muziek(nooit(meer(kan(zijn(dan(jij(zelf(bent.(Je(moet(jezelf(trainen.(Je(moet(open(horizon(hebben(om(die(tekst(te(lezen,(tegelijkertijd(realiseren(dat(je(die(niet(hebt.(Dit(is(dus(heel(gek.((VB.(We(kunnen(nooit(echt(de(nachtwacht(lezen(in(de(context(hoe(hij(staat,(omdat(je(toch(in(je(eigen(hermeneutische(horizon(zit.(((Deze(horizon(heeft(een(circulaire(structuur.(Je(kunt(eigenlijk(alleen(maar(zien(wat(je(zelf(al(weet.(Je(begrijpt(iets(wat(je(hiervoor(niet(begreep(altijd(via(wat(je(al(begreep.(Je(zit(in(een(soort(structuur(waarin(je(eigenlijk(zelf(vast(blijft(zitten,(en(toch(probeer(je(die(wereld(beter(te(begrijpen.((VB.(liefde;(je(zoekt(zelf(zulke(vrouwen(uit.(Dat(is(je(eigen(voorstructuur(die(je(meebrengt(in(de(relatie(en(waar(ook(op(gereageerd(wordt.(((Er(is(een(voorstructuur(en(die(neem(je(altijd(mee(in(dingen.(Dit(geldt(juist(bij(teksten(lezen(en(bij(kunstwerken,(maar(ook(bij(liefde(en(het(motiveren(van(iemand.(Je(zegt(dus(iets(tegen(iemand(wat(je(zelf(al(kan(zien.(Het(is(heel(moeilijk(om(te(zien(wat(je(niet(kan(zien.(((De(wereld(is(een(spiegeling(van(jou(spiegel.(Je(kan(niet(zomaar(objectief(spiegelen(wat(de(wereld(is,(maar(je(grijpt(al(in(in(die(spiegel.(Je(bent(geen(passieve(maar(actieve(spiegel.(Je(grijpt(al(in(in(die(wereld.(((Die(cirkel(is(dus(iets(persoonlijks,(maar(daarin(zit(iets(algemeens.(Je(voorstructuur(is(beïnvloedt(door(de(wereld(waarin(je(leeft.(Maar(bij(Gadamer(komt(het(toch(aan(op(de(persoonlijke(kant(er(van,(hoewel(je(dus(weet(dat(iets(algemeen(is.((VB.(Taal(die(je(spreekt(is(NL,(toch(heb(jou(je(eigen(omgang(met(je(taal((stopwoorden,(

subcultuur,(maar(toch(op(je(eigen(manier).(Er(zit(iets(persoonlijks(in(die(hermeneutische(cirkel,(en(je(moet(dat(activeren,(verfijnen.(Dat(is(de(opdracht(die(je(vanuit(Gadamer(zou(kunnen(lezen.(((KERN+Gadamer(Open(houding(inneemt(ten(opzichte(van(wat(je(interpreteert.(Dat(je(je(realiseert(dat(wat(je(interpreteert(altijd(al(iets(over(jou(zegt.(Dat(je(dit(dus(zo(open(mogelijk(houdt(zodat(dit(niet(stigmatiseert.(((FOUCAULT(hoe(zou(Foucault(dit(verder(invullen?((Hij(legt(andere(accenten,(via(andere(termen,(om(hetzelfde(idee(toe(te(lichten.(((Panopticum(als(metafoor(om(te(laten(zien(dat(dat(algemene(moment(van(een(voorstructuur((VB.(taal(die(we(allen(delen),(dat(hier(momenten(in(zitten(van(wat(hij(noemt(disciplinering,(dat(heeft(iets(van(onderdrukking((op(dezelfde(manier(gaan(kijken)(en(iets(van(bevrijding((als(je(op(dezelfde(manier(gaat(kijken(levert(dit(ook(wat(op).(VB.(jaarverslagen;(Heineken,(UWV,(Ajax,(die(drie(jaarverslagen(hebben(alle(drie(dezelfde(terminologie((efficiency,(waarborgen(traditie,(etc.)(Hier(zit(een(soort(management(jargon(in,(als(iedereen(dat(gaat(doen(is(die(terminologie(niet(veelzeggend(meer,(het(maakt(dingen(kapot,(iemand(zit(minder(goed(wat(het(onderscheidend(maken(van(de(ander.(Maar(heeft(ook(een(voordeel,(je(kijkt(er(snel(doorheen,(het(maakt(het(ook(toegankelijk(om(in(dezelfde(taal(te(spreken.((VB.(Universiteiten;(bij(bedrijfskunde(is(dit(ook(een(probleem.(Bedrijfskundigen(leren(op(eenzelfde(manier,(dat(disciplineert(ze(dan(en(creëert(een(tunnelvisie.(Positieve(kant(is(dat(we(als(we(gaan(werken(allemaal(al(weten(hoe(iets(moet(en(welke(taal(wordt(gebezigd.(((Er(zit(een(homogeniserende,(gelijkschalende(werking(in(onze(instituties,(taal,(de(manier(waarop(we(met(elkaar(om(gaan.(En(op(de(een(of(andere(manier(levert(dat(niet(altijd(wat(op,(heeft(dit(een(keerzijde.(Het(kan(best(zo(zijn(dat(onlangs(die(homogeniserende(werken(juist(heterogene(momenten(ontstaan(juist(omdat(we(het(homogeniseren.((VB.(Wat(is(een(allochtoon?(Een(categorie(die(ontstaan(is(in(de(manier(waarop(wij(spreken(over(ons(zelf.(Ook(doordat(bepaalde(mensen(zich(zijn(gaan(ergeren(aan(bepaalde(migratiegroepen.(Hierdoor(is(er(een(soort(praterij,(discours,(ontstaan(is(over(onze(samenleving(waarin(op(redelijk(verhullende(manier(wordt(gesproken(over(mensen(die(niet(goed(zijn(geïntegreerd.(Je(krijgt(dan(opeens(het(verschil(van(hij(–(zij,(die(zijn(er(natuurlijk(niet((net(zoals(er(geen(illegale(mensen(zijn).(Doordat(iedereen(in(NL(legaal(moet(zijn,(ontstaat(er(ook(zo(iets(als(de(illegale(mens.(((Thema’s(van(Foucault;((wat(zijn(de(categorieën(waarin(we(over(ons(zelf(nadenken?((In(een(historische(constellatie(veranderen(die(disciplinaire(meetlatten.((Het(hele(idee(dat(die(disciplinering(zou(homogeniseert(en(iedereen(gelijkschakelt(is(iets(wat(in(de(moderniteit(z’n(hoogtepunt(beleeft.(((TENTAMEN:(zelf(een(voorbeeld(bedenken(bij(deze(inzichten(is(een(vereiste(op(het(tentamen!!((

WEBER(Het(protestantisme(beïnvloedt(het(kapitalisme,(maar(niet(dat(het(kapitalisme(voortkomt(uit(het(protestantisme,(het(protestantisme(heeft(een(bepaalde(vorm(van(kapitalisme.((((Vanuit(college(Govert(Buijs,(vraag;(Hoe(kan(het(dat(er(verschillende(landen(kapitalistisch(zijn,(en(dat(toch(bepaalde(landen(succesvol(zijn?(!(Je(zou(kunnen(zeggen(dat(ZuidTEuropese(landen(eerder(katholiek(dan(protestants(zijn((als(je(een(economische(vergelijking(zou(maken)((Wat(zit(er(in(het(protestantisme(dat(het(kapitalisme(vitaliseert((leven(geeft)?((T(‘Wissenschaft+als+berufs’(/(‘Science(as(a(vocation’((T(‘Das+geist+des+kapitalismus’(/(‘the(spirit(of(capitalism’((Eerste(gedeelte(gaat(over(Benjamin(Franklin,(die(verteld(hoe(je(met(geld(om(gaat,(namelijk(je(moet(hard(werken(en(weinig(uitgeven,(je(moet(van(algemeen(nut(zijn,(zoveel(mogelijk(binnenhalen(en(zo(min(mogelijk(uitgeven.(((These(van(Weber(in(die(tekst(is(dat(religie(invloed(heeft(op(het(kapitalisme,(dat(het(protestantisme(invloed(heeft(op(het(kapitalisme,(en(meer(preciezer,(en(het(kapitalisme(dan(bij(uitstek(succesvol(maakt(in(die(synthese((tussen(religie(en(economie).(((KERN+Weber(Je(werkt(en(God(wil(dat(je(werkt,(en(dat(als(je(werkt(dan(de(vruchten(van(je(arbeid(een(bewijs(zijn(dat(jij(van(god(houdt(en(god(van(jou(houdt.(Succesvol(werken(is(niet(alleen(maar(succesvol(werken(maar(ook(een(religieus(goed(mens(zijn.(((ARTIKEL(–(selected(passages(‘Protestand(Ethic’((“On+the+side+of+the+production+of+private+wealth,+asceticism……..(!(Volgens(die(asceten,(de(monnik.(Volgens(een(bepaalde(opvatting(van(het(christendom(die(niet(binnenwereldlijk(maar(buiten(wereldlijk(is.(Dus,(ben(je(aan(het(bidden(richt(je(tot(iets(wat(helemaal(niet(in(deze(wereld(is.(Dat(is(in(het(protestantisme(niet(zo,(want(god(is(mens(geworden(in(de(vorm(van(jezus,(is(in(de(wereld.((!(zin(‘the+attainment’;(prestatie;(het(gaat(niet(alleen(om(het(werken(wat(pas(goed(is(wanneer(je(het(doet(vanuit(een(beroeping,(maar(dat(de(vruchten(van(je(arbeid(ook(gerelateerd(zijn(aan(je(eigen(prestatie.((!(‘spirit’(;(geest,(gedachte.(Er(is(iets(in(het(kapitalisme(wat(zelf(niet(per(se(kapitalistisch(is(maar(meer(te(maken(heeft(met(cultuur((taal,(instituties),(en(die(zijn(dan(weer(ingevuld(door(protestantisme.(((Islam(en(kapitalisme((*(Weber(zegt(eigenlijk(dat(het(kapitalisme(als(een(soort(van,(gebruik(maakt(van(een(soort(trampoline,(spaceshuttle,(als(een(soort(baan(die(rond(de(aarde(suist.(Het(idee(is(dus,(van(Weber,(we(op(een(goed(moment(die(roots(verliezen.(We(geven(geen(water(meer.(We(zijn(niet(meer(religieus,(maar(nog(wel(kapitalistisch.((Bedenk(dus;(die(rationalisering(die(er(voor(heeft(gezorgd(dat(wij(geloof(zijn(gaan(relativeren(en(denken(als(ik(een(geloof(heb(dan(is(het(wetenschap((simpel(gezegd,(de(echte(orthodoxe(wetenschappers(geloven(niet(meer,(wel(in(de(wetenschap).(Weber(zegt(

dat(dit((deze(rationalisering)(toch(voorkomt(uit(het(christendom((denk(aan(protestantse(traditie(van(bijbel(lezen,(je(moet(lezen(wat(er(in(de(bijbel(staat(en(tekst(is(dus(heel(belangrijk(geworden)(!(gevolg(is(dat(mensen(zijn(gaan(nadenken,(wat(is(de(echte(tekst?(Wat(is(waarheid?(Wat(is(de(ware(tekst?(Dat(is(zelf(een(wetenschappelijke(vraag.(Je(ziet(in(dat(protestantisme(wel(dat(er(rationalisering(zit,(er(worden(wel(wetenschappelijke(vragen(gesteld.((Punt(bij(Weber(is(dat(rationalisering(in(het(protestantisme(zit,(dat(het(kapitalisme(losraakt(van(de(christelijke(bron(en(op(zichzelf(gaat(staan,(en(dat(wetenschap(hier(een(onderdeel(van(wordt.((Daarom(wordt(er(in(de(traditie(van(nadenken(over(geloof,(over(het(atheïsme(in(christendom,(omdat(het(christendom(dus(zelf(mensen(atheïstisch(zou(maken,(ze(laten(mensen(nadenken(als(ze(economisch(worden,(etc….((Hij(verbindt(dit(met(het(thema(van(de(ijzeren&kooi;(T(dit(verhaal(met(dat(er(een(rationalisering(in(het(geloof(is,(en(dat(kapitalisme(onderdeel(van(het(geloof(is,(en(dat(het(toch(op(zichzelf(komt(te(staan.(T(als(het(helemaal(om(zichzelf(gaat(draaien,(en(die(vitaliserende(krachten(van(geloof(en(cultuur(er(uit(gaan,(en(het(systeem(naar(zichzelf(gaat(verwijzen.(((IJzeren(kooi(!(twee(elementen;(het(maakt(je(onvrij,(en(geeft(je(een(gevoel(van(zinloosheid,(ofwel(verliezen(van(vrijheid,(je(beantwoord(je(beroeping(niet(meer.(Je(zit(vast.(Je(moet(in(bureaucratie((iets(moeten(doen(volgens(de(regels)(verder;(je(moet(nou(eenmaal(dingen(doen(omdat(ze(moeten.(((1uur11(opgehouden;(dodelijk(saai((HOORCOLLEGE(8( Voorbij(kapitalisme(en(socialisme:(Spengler’s(‘Derde(Weg’(

(Door(Jelle(al(gezegd(in(voorgaande(college;((Ander(onderwerp(deze(colleges;(iets(persoonlijker(concept;(hoe(je(een(goed(mens(bent(en(hoe(andere(vroegere(auteurs(daar(over(na(hebben(gedacht.(Dit(college(is(een(soort(schakel(college,(de(teksten(zijn(een(soort(schakel.(Nog(een(keer(hebben(over(moderniteit,(kapitalisme,(en(de(grote(systeemvragen.(((Waar(gaat(Spengler(over;(Dat(er(tussen(kapitalisme(en(communisme,(een(soort(derde(economische(vorm(mogelijk(is;(het(Rijnlandse(kapitalisme((filosofie(1).(Dit(biedt(een(soort(perspectief(om(de(crisis(te(verklaren(en(een(nieuwere,(nog(modernere(economie(te(ontwikkelen.(Gedachte(is(steeds;(dat(er(toch(iets(nietTeconomisch(in(die(economie(zit.(Bij(Spengler(is(dat(cultuur((Bij(weber(religie).(Hij(culturaliseert(religie(ook,(hij(zet(God(tussen(haakjes.(Het(gaat(erom(dat(tradities(effect(hebben(in(onze(sociale(wereld.(Een(nieuwe(vorm(van(kapitalisme.(((

Oswald Spengler, The Hour of Decision 2002, (German: Jahre der Entscheidung 1933), chapter – to be announced on BlackBoard. -, Prussianism and Socialism 1919, (German: Preussentum und Sozialismus) chapter: IV Marx (

Spengler(–(the(culture(of(economies(de(culturele(dimensie(in(de(economie((The(cultural(dimension(of(economy(–((the(order(of(the(house)(Hij(betoogt(dat(er(sprake(is(van(een(culturele(dimensie(in(de(economie.(De(manier(waarop(we(ons(huis(ordenen,(dat(dit(niet(1(model(is(maar(per(cultuur(verschillend(is.(((Not(a(quantitative(analysis(Dit(gebeurt(niet(in(kwantitatieve(termen.(We(geven(een(soort(beschrijving(om(de(culturele(dimensie(een(plaats(te(geven((denk(aan(Heidegger;(voorThebben)((VoorThebben(van(economie(in(dit(geval;(de(economie(wordt(begrepen(als(iets(wat(een(culturele(dimensie(heeft.(De(vraag(is(hoe(je(dit(dan(begrijpt.(((Not(only(a(intepretation,(but(also(the(‘style’(or(‘soul’(of(a(country!(Een(eerste(aanduiding,(dat(er(sprake(is(van(een(soort(stijl(of(ziel(die(in(een(land(aanwezig(is.(En(die(zich(ook(in(de(economie(tot(uitdrukking(brengt.(((Think(about(difference(Anglosaksian(economies(/(German(TRijnland)(economies(Verschil(Duitsland((meer(productie)(–(Engeland((meer(handel).(Spengler(verbindt(hier(verdere(conclusies(aan.(((VB.(Azië,(verschil(China(–(Japan;(in(cultuur/geschiedenis(wordt(iets(zichtbaar(wat(zich(ook(doorwerkt(in(hun(modernisering.((Verschil(waar(je(dan(in(eerste(instantie(aan(denkt(zijn(de(Angelsaksische(en(Rijnlandse(economieën.(((Jobshonour(Thema(ook(al(besproken(met(beroepseer,(hoe(vat(je(een(organisatie(op;(dit(heeft(te(maken(met(de(orde(van(het(huis,(wat(zijn(de(beginselen(op(basis(waarvan(je(iets(ordent(en(in(orde(houdt.(((Thinking(beyond(Capitalism/Communism(–(not(an(economical,(but(a(cultural(perspective(Het(wordt(een(perspectief(waarin(je(niet(zozeer(zegt(het(wordt(Kapitalisme(of(Communisme,(maar(Spengler(probeert(op(een(heel(andere(manier(dat(fenomeen(van(economie(ter(sprake(te(brengen.(Niet(simpelweg(in(een(links/rechts(onderscheid.(((Wat(is(de(oorsprong(van(het(kapitalisme?(En(wat(is(de(oorsprong(van(het(communisme?(Hij(is(een(criticaster(van(beide,(omdat(hij(de(culturele(dimensie(benadert.(Hij(zegt(dat(dat(in(beide(systemen(onvoldoende(recht(is(gedaan,(terwijl(dit(in(zijn(ogen(de(eigenlijke(levendige(praktijk(van(een(economie(is.(((SPENGLER(Oswald(Spengler((1880T1936)((1)(Preussianism(and(Socialism((PreBentum(and(Sozialismus,(1920)(part(IV(en(V.(2)(The(hour(of(Decision((Jahre(der(Entscheidung,(1933),(pp.(53(–(56,(66T(76((Controversial(philosopher(on(culture(in(the(interbellum.(Critical(on(parliamentary(

democracy.((Hij(stelt(cultuur(centraal,(de(ontwikkeling(en(de(dynamiek(van(cultuur.(((His(most(famous(work;(‘Decline(of(the(West’((Untergang(des(Abendlandes)(–(very(influential(before(the(second(world(war(Werk(waarin(hij(schetst(dat(EU(en(VS(in(een(fase(zijn(gekomen(die(hij(als(civilisatie(aanmerkt,(waarin(wetenschap(en(economie(de(boventoon(voeren,(de(religieuze(drijfveer(zien(verdwijnen.(De(civilisatie(is(kenmerkend(voor,(wat(hij(noemt,(de(eindtijd(van(een(cultuur.(Betekent(niet(dat(ze(gaat(verdwijnen,(maar(dat(er(geen(wezenlijk(nieuwe(ontwikkeling(plaatsvindt.(Dat(het(een(soort(voortborduren(is(op(hetzelfde.(((Dat(heeft(hij(in(verschillende(fasen(bestudeerd((China,(de(antieke(wereld)(waarin(hij(laat(zien(dat(er(een(punt(komt(waar(er(geen(ontwikkeling(meer(plaats(vind.(Wat(doe(je(vanuit(die(situatie?(Hij(zegt(dat(we(dit(serieus(moeten(nemen,(dat(het(een(politieke(beslissing(vraagt,(die(ons(ook(positioneert(ten(opzichte(van(de(rest(van(de(wereld.(((In(‘the+hour+of+decision’(zegt(hij(al(dat(wanneer(we(zo(door(gaan(met(name(Azië(de(grote(macht(is(die(zal(opkomen(en(bedreiging(zal(vormen.(((Hij(is(kritisch(op(parlementaire(democratie,(omdat(dat(ook(een(regeervorm(waarin(het(eigen(belang(en(kapitaal(van(bepaalde(groepen(belangrijk(gaat(worden.(En(dus(niet(zozeer(de(lange(termijn.((Ook(omdat(hij(meent(dat(er(lieden(aan(de(macht(kunnen(komen(die(vrij(fatale(beslissingen(kunnen(nemen,(zoals(Hitler,(zijn(werk(was(ook(verboden(onder(Hitler.(((Wat(staat(centraal(in(het(boek?(Preussianism&and&Sozialism&Hoe(kijkt(hij(naar(het(verschijnsel(economie,(economische(orde.(Vanuit(een(uitgesproken(omvattende(blik,(maar(ook(vanuit(een(historische(blik.(Hoe(is(het(zo(gekomen?(Dat(je(uit(de(geschiedenis(bepaalde(motieven(kunt(halen,(die(tevoorschijn(komen(over(hoe(een(economie(zich(eigenlijk(gaat(ontwikkelen.(((an(interpretation(of(the(inner(struggle(within(Europe((western(world)(Innerlijke(strijd(in(EU.(Innerlijke(strijd(binnen(de(westerse(wereld.(Belangrijk(is(om(naar(de(tijd(te(kijken,(1920,(het(interbellum.(Hoe(interpreteert(hij(dit?(Wat(is(de(aard(van(die(strijd?((((An(attempt(to(show(that(true(socialism(is(realized(in(the(preussenian((welfareT)state,(in(which(everybody(is(a(servant(of(everybody((all),(including(the(head(of(the(state!(Het(ware(socialisme,(de(verzorginsstaat,(is(gerealiseerd(in(de(Pruisische(verzorgingsstaat.(Waarin(iedereen(een(dienaar(is(van(iedereen.(Inclusief(het(hoofd(van(de(staat.(Dat(is(zijn(these.((VB.(na(de(crisis;(dienstbaar(leiderschap(kwam(op.(Waar(komt(dit(woord(vandaan?((Hij(zegt(dat(de(ware(gedachte(achter(een(verzorgingsstaat(is(dat(ik(het(geheel(dien.(Ik(dien(met(mijn(activiteit(een(ieder.(Wat(ik(verdien,(een(deel(daarvan(wordt(aan(het(algemene(ter(beschikking(gesteld,(waarmee(zij(ook(weer(kunnen(deelnemen.(((This(line(of(thougth(implies(a(fierce(critique(of(the(leading(dominant(political(parties(of(his(time,(and(a(‘deTconstruction’(of(socialism(and(communism(

Deze(gedachte,(deze(kerngedachte(van(Spengler((‘iedereen(is(dienstbaar(aan(iedereen’)(impliceert(een(felle(kritiek(op(de(zittende(politieke(partijen.(((Chapter(IV(–(Marx(Wat(hij(zal(doen,(is(een(deconstructie,(een(‘afbouwen’(van(socialisme(en(communisme.((Dat(doet(hij(in(het(4e(hoofdstuk,(dat(handelt(over(Marx.(Spengler(probeert(het(gedachtegoed((zo(we(dat(nu(nog(tegenkomen)(van(de(socialisten(gaat(deconstrueren.(Dat(doet(hij(met(die(culturele(blik(van(hem.(((Labor(and(the(dominance(of(the(‘fourth(estate’(–(the(mob(/(the(formless(masses(–(homeless(and(frustrated.(Related(to(industry(/(technology((Zijn(these(is(dan,(dat(we(in(een(tijd(leven((hoort(bij(die(eerder(genoemde(civilisatie)(waarin(arbeid(een(centrale(grootheid(is(geworden,(een(centrale(waarde.(–(Dat(spreekt(natuurlijk(niet(voor(zich,(denk(aan(de(traditionele(Adel(of(Adam(Smith,(–(((In(die(civilisatie(zien(we(tegelijkertijd(de(opkomst(en(dominantie(van,(wat(hij(noemt,(de(4e(stand.(Wat(is(een(4e(stand?(Traditionele(standen(waren(Adel(en(Priesterdom,(tijdens(verlichting(heeft(de(3e(stand,(de(Burger,(zich(geëmancipeerd.(Spengler(zegt(dat(wat(we(in(de(20e(eeuw(gaan(zien,(dat(niet(zo(zeer(die(Burger(de(centrale(grootheid(wordt.(Maar(dat(we(zo(iets(op(zien(komen(als(de(arbeider,(een(4e(stand,(hij(noemt(deze(stand(het(gepeupel.(De(vormloze(massa.(Die(voor(hem,(in(dat(denken(van(Marx,(een(politieke(betekenis(gaat(krijgen.(Die(massa(wordt(hier(opgevat(als(ontworteld,(leven(in(de(grote(steden,(en(zijn(altijd(gefrustreerd.(Ze(hebben(altijd(tekort,(er(wordt(hun(altijd(onrecht(gedaan.(((Er(is(altijd(sprake(van(een(frustratie(in(het(volk,(er(wordt(hen(altijd(onrecht(gedaan.(De(mentaliteit(die(hoort(bij(de(4e(stand,(is(die(van(verontwaardiging.(Ze(tellen(niet(mee,(ze(worden(niet(gezien,(het(volk(waar(zullie(niet(naar(luisteren.(((Dit(hoort(voor(hem(bij(een(ontwikkeling(van(een(bepaalde(cultuur.((Dit(hebben(we(in(Rome(en(Griekenland(ook(gezien.(Een(massa(die(ontevreden(is.(((In(dit(geval(is(die(4e(stand(gerelateerd(aan(de(opkomst(van(industrie(en(de(groei(van(technologie.(Denk(aan(Marx,(proces(wat(hij(beschrijft(van(verstedelijking,(industrialisatie,(de(massa(hier(wordt(proletariaat(genoemd.(Spengler(duidt(dit(als(de(4e(stand.(((‘Class(struggle’(is(only(temporary(–(the(end(is(resignation(and(‘panem(et(circences’((Die(zogenaamde(klassenstrijd(waar(we(dan(over(spreken,(is(precies(om(die(reden((van(de(4e(stand),(slechts(tijdelijk(van(aard.(Het(is(een(soort(overgangsfase(waarin(je(ziet(dat(traditionele(standen(gaan(verdwijnen.(Dit(is(niet(alleen(bij(ons(gebeurt,(maar(is(ook(terug(te(zien(op(andere(momenten(in(de(geschiedenis.(((Wat(houd(je(dan(over?((((De(arbeider(is(zelfs(ook(een(politieke(categorie,(die(ook(in(die(klassenstrijd(hoort.((de(arbeider(vs(de(burger).(()(Wat(we(zullen(zien(is(de(massa((die(zich(terugtrekt.(Mensen(die(niet(meer(politiek(geëngageerd(zijn.((Die(ook(geen(vertrouwen(hebben(dat(het(beter(wordt.(((

‘Panem(et(circences’((brood(en(spelen)(Er(blijft(een(massa(over(die(gewoon(brood(wil(hebben,(en(vermaak.(Dat(is(zijn(voorspelling.((This(is(where(Marx(comes(in;(Marxism(itself(is(only(a(‘theory’(neglecting(the(dynamics(of(cultural(life(itself;(piece(of(literature!(Hier(introduceert(hij(Marx,(hij(zegt,(Marx(is(in(feite(alleen(een(theorie.(Marx(miskent(eigenlijk(de(dynamiek(van(zoiets(als(cultureel(leven.(Het(heeft(een(hoog(literair(gehalte(in(Spengler(zijn(beschrijving.(Wat(Marx(doet(is(een(utopisch(beeld(scheppen(over(een(arbeiderssamenleving.(Spengler(zegt(dat(die(arbeider(verdwijnt.(Die(arbeider(van(Marx(is(een(soort(theoretisch(/(romantisch(verzinsel.(Dat(wordt(niet(de(centrale(categorie(waarin(je(kunt(denken.(((In(plaats(daarvan,(we(moeten(zien(dat(Marx(gewoon(onderdeel(uitmaakt(van(dat(hele(proces.(En(op(een(bepaalde(manier(verschillende(motieven(of(elementen(van(de(Europese(cultuurgeschiedenis(bijna(als(romanticus(bij(elkaar(gooit,(en(daar(een(theorie(uit(construeert.(((Instinctual(dichotomy(between(the(two(Germanic(races((Vikings/Knights(–(conquering(and(exploiting(the(world/ordering(and(taking(care(of(it)(transformed(into(a(classTdichotomy!((En(die(gaat(terug(op(een(principiële(tweedeling,(dat(is(eigenlijk(de(diepe(innerlijke(strijd(in(Europa.(Gaat(terug(op(twee(Germaanse(rassen((niet(biologisch,(maar(zoals(ras(voetballer,(gaat(over(soort(geestelijke/culturele(identiteit).(((Onderscheid(tussen(Vikingen(en(Ridders;(een(VikingenTmentaliteit(versus(een(ridderTmentaliteit.(((Viking;(ging(uit(varen(en(ging(buit(maken,(een(onverschrokken(avonturier.(AngloTSaksian;(die(ook(mede(de(angelsaksische(mede(zullen(gaan(bepalen.(Engelsen(komen(voort,(dat(is(zijn(these,(uit(een(mentaliteit(die(je(bij(de(Vikingen(al(zag.((!(hun(economie(denkt(vanuit(de(VikingsTgeest,(markten(veroveren,(onderwerpen,(exploiteren,(buitmaken.(Dat(is(in(de(civilisatie(in(zeker(zin(de(vorm(die(die(Vikings(geest(heeft(aangenomen.((Dat(zet(hij(af(tegen(wat(hij(noemt(de(orde(Ridders.((Ridder;(Duitse(ridderorde,(ontstaan(in(gebied(rondom(Pruisen,(in(religieuze(context((kenmerk;(je(bent(lid(van(geheel,(duidelijk(moraal(waar(je(dat(geheel(gaat(dienen),(die(ridderorde(is(erg(gericht(op(een(soort(gemeenschapsideaal.((!(zorg(en(ordening.(((Die(twee(principes,(de(Vikingen(versus(de(Knights,(die(twee(onderscheidingen,(die(zijn(getransformeerd(in(een(klassenonderscheid,(in(de(Kapitalist((de(buitmakende(viking)(en(de(Communist((((Wat(Marx(doet;(Die(twee(principes(die(binnen(EU(zichtbaar(zijn,(en(die(staan(voor(een(bepaalde(wereld((Engelse(wereld;(kapitalist,(industrieel,(wantoestanden(die(we(daar(zien(optreden),(dat(schema(van(Engeland((de(Viking,(buit(maken,(exploiteren)(maakt(hij(tot(een(klassenonderscheid.(Dat(is(intern(binnen(een(land(een(tegenstelling.(Een(

klassenonderscheid(tussen(de(kapitalisten(en(degenen(die(geëxploiteerd(worden((het(proletariaat).(((Daar(vult(Spengler(dan(de(4e(stand(bij(in((4e(stand(die(geexploiteerd(wordt(door(degene(die(buit(maken(en(aan(zich(onderwerpen,(de(kapitalist).(((De(communist(is(juist(weer(uit(op(het,(als(arbeider(ordenen(en(het(zorgen(voor(elkaar.(((Spengler;(de(tegenstelling(tussen(de(kapitalist(versus(het(proletariaat.(Dat(is(een(vertaling(van(de(tegenstelling(binnen(Europa(die(je(tussen(landen(ziet.((*(Interessant(idee((Tot(op(de(dag(van(vandaag;(denk(aan(het(Angelsaksisch(model(en(Rijnlands,(er(zit(een(soort,(alsof(twee(zielen(tegen(elkaar(botsen.(((Marx(zou(in(zekere(zin,(in(de(these(van(Spengler,(zou(die(strijd(tot(een(klassenstrijd(hebben(gemaakt.(Terwijl(die(strijd(wijst(op(een(tweedeling(binnen(Europa,(die(ook(in(landen(zelf(zichtbaar(wordt.(((Fourth(estate(/(the(Prussian(idea(of(socialism(–(thirth(estate((bourgeois)(/(the(english(idea(of(capitalism!((De(4e(stand,(dat(is(wat(Marx(dan(verder(nog(doet,(zou(overeenkomen(met(het(Pruisische(idee(van(Socialisme.(Dat(is(wat(marx(doet.(De(proletariers(die(dan(voor(elkaar(gaan(zorgen.((En(de(3e(stand,(de(burger,(is(de(bourgeois.(Die(leeft(voor(het(kapitaal.(De(3e(stand(wordt(nu(de(vertegenwoordiger(van(dat(Engelse(idee.(Die(tweedeling(komt(dus(in(de(3e(en(4e(stand(tevoorschijn.((So(this(interpretation(of(class(conflict(stems(from(this(inner(European((Germanic)(conflict(Wat(zegt(hij(nu,(de(gedachte,(de(interpretatie(van(zo’n(klassenstrijd(ontspringt(eigenlijk(vanuit(een(inner(Europees(conflict.(Zo(bekritiseert(hij(Marx(‘s(model.(((Difference(between(estate((ethical(lifeT(T(customs/honour)(and(class((economic(life)(Probleem(is,(en(nu(komt(er(nog(een(stap(bij,(dat(er(een(fundamenteel(verschil(is(tussen,(wat(je(kunt(noemen,(een(stand(en(een(klasse.(((Verschil(stand(–(klasse.((Stand;(heeft(te(maken(met(het(leven(van(de(gewoonte,(van(een(bepaalde(eer,(standseer,(‘dit(is(mijn(stand(te(na’,(heeft(te(maken(met(de(eer(die(je(legt(in(bepaalde(zaken.((VB.(een(meisje(onder/boven(je(stand(trouwen,(in(een(bepaald(milieu(opgroeien(met(bepaalde(gewoonten,(‘way(of(life’(((Klasse;(verschil(dat(hoort(bij(economische(leven,(sterk(te(maken(met(inkomen.((Only(England((upper/middle/lower(class)(upper(class(–(rich(without(working.(Robbers(and(robbed,(Viking(like.((Spender;(in(Engeland(geldt((daar(wordt(class(gebruikt)(dat(de(upperclass(rijk(kan(zijn(zonder(te(hoeven(werken.(Kortom;(bij(hen(geldt(dat(klasse(vooral(in(termen(van(

economische(welstand(wordt(uitgedrukt.(Arm(in(Engeland(betekent(dat(je(niet(in(een(upperclass(kunt(zitten.(Dat(hoort(bij(de(robbers(en(de(robbed;(degene(die(buit(hebben(gemaakt.(De(lowerclass(behoort(tot(de(buit(gemaakten,(en(de(upperclass(zijn(degenen(die(buit(maakten.((Prussia(–(everybody(works;(difference(according(to(rank!(Wat(zien(we(in(de(Pruisische(omgeving,(in(Pruisen(geldt(dat(iedereen(werkt.(Werk(is(namelijk(een(deel(van(het(vervullen(van(je(dienst.(Daar(komt(dat(idee(van(dienst(al(op.(Ook(de(rijkTDuitse(edelman(heeft(zijn(arbeid,(z’n(werk.(De(verschillen(ontstaan(daar(op(basis(van(rang.(De(rang(die(je(inneemt(binnen(een(geheel.(Je(kan(niet(rijk(zijn(en(toch(een(hoge(rang(hebben,(en(daarmee(een(bepaald(aanzien,(omdat(je(een(bepaald(soort(werk(verricht.(VB.(Duitser(is(dol(op(titels,(anekdote(telefoongesprek(in(hotel.(Je(ontleent(een(deel(van(je(eigenwaarde(niet(aan(hoeveelheid(geld((zoals(Engeland)(maar(aan(je(rang.(((Marx(used(Prussian(idea(of(socialism((all(for(all,(organisation,(cooperation,(discipline)(and(handed(it(over(to(English(labourers(as(a(weapon;(expropriate(the(expropiators!!(Spengler;(Marx(gaat(aan(dit(soort(verschillen(helemaal(voorbij.(Marx(gebruikt(eigenlijk(dat(Pruisische(idee(van(socialisme,(de(dienst(van(allen,(orde,(allen(voor(allen,(organisatie(/(corporatie,(samenwerking,(discipline((deel(terug(te(vinden(in(Rijnlands(model),(Marx(gebruikt(dat(idee,(en(geeft(dat(in(handen(van(de(Engelse(arbeiders.(((Waarom?(Door(nu(te(gaan(samenwerken,(die(arbeiders,(wat(eigenlijk(uit(dat(Pruisische(staatsidee(komt((allen(voor(allen),(die(arbeiders(gaan(dat(als(een(wapen(gebruiken.(De(onteigening(van(de(eigenaren.(De(kapitalist(wordt(gedwongen,(dat(wat(hij(de(arbeider(onteigent(heeft,(ook(terug(te(geven((‘expropriate(the(expropriators!)((Nu(wordt(het(interessant,(want(wat(krijg(je(dan??((Marxist(morality(–(English!(Revolution(as(the(Last(Judgement,(cont(Dat(betekent(volgens(hem,(dat(in(de(praktijk,(in(de(Marxistische(moraliteit,(in(de(moraal(die(je(bij(de(socialisten(tegenkomt,(in(de(visie(van(Spengler,(dat(die(moraal(ten(diepste(een(Engelse(moraal(is.(((Wat+betekent+dat?(De(revolutie,(zegt(Spengler,(die(je(ook(in(de(religie(tegenkomt((denk(aan(Weber;(hoe(volgens(Weber(in(het(kapitalisme(iets(van(de(protestantse(geest(terugkomt),(dat(zie(je(ook(bij(Spengler,(maar(op(een(andere(manier.((In(het(Marxisme(kom(je(een(Engelse(moraal(tegen,(waarbij(de(revolutie(gepresenteerd(wordt(als(een(soort(quasi(religieuze(gebeurtenis,(een(soort(laatste(oordeel.(Het(einde(der(tijden,(denk(aan(de(Marxistische(heilstaat((het(laatste(oordeel(wordt(geveld(door(de(arbeider(over(al(de(slechten(der(aarden).(Het(is(een(religieus(motief.(((Waarbij(hij(zegt,(dat(het(onderscheid(dat(Marx(maakt(tussen(de(bourgeoisie(en(het(proletariaat,(reflecteert(de(Engelse(voorkeur(voor(handel(boven(ambachtelijk(handwerk.(Denk(weer(aan(die(Vikingen((buit(maken,(handel(als(een(vorm(van(geciviliseerd(buitmaken).(((

De(Engelsen(denken(meer(vanuit(handel.(Bij(de(Duitsers(zie(je(meer(de(nadruk(liggen(op(vakmanschap,(productiementaliteit.((((The(division(between(‘bourgeoisie’(and(‘proletariat’(reflects(the(typical(English(preference(for(business(rather(then(manual(hard(work.(Working(for(profit(and(succes!(Wat+betekent+dat?(Daarmee(interpreteert(Marx(werk(ook(op(een(andere(manier.(Spengler(zegt;(in(de(kern(zit(in(Marx(dat(werk(gericht(is(op(winst(en(op(succes.(((Dat(zit(zelfs(in(het(idee(wat(je(tegen(komt(bij(Weber,(een(idee(van(verschil(tussen(de(Duitse(protestantisme(en(Engels(protestantisme.(Met(name(bij(die(puriteinen(zie(je(het(idee,(het(werk(wanneer(je(dat(verricht,(en(je(verkrijgt(er(een(zekere(materiele(welstand(voor((profit),(dat(dat(een(getuigenis(zou(zijn(dat(je(uitverkoren(bent.((Waarom(werk(je(zo(hard(bij(de(Engelsen((dat(is(Weber’s(these),(omdat(de(opbrengst(van(jou(werk(een(soort(getuigenis/bewijs(is(dat(je(uitverkoren(bent.(De(drive(om(te(werken(vanuit(het(Engels(protestantisme(is(verbonden(aan(succes(en(profit.(((Prussian;(activity(for(its(own(sake,(service(in(the(name(of(totality(Bij(de(Duitse(protestanten(zien(we(dat(werk(een(activiteit(is(omwille(van(zichzelf.(Niet(om(wat(je(er(aan(winst(omleent,(of(succes(mee(bereikt.(Maar(omdat(je(graag(werkt.((VB.(‘Wir(leben(autos’,(het(werk(dat(je(omwille(van(zichzelf(doet.(Dit(is(jou(bestaan.((Dat(is(dus(een(dienst(in(de(naam(van(het(geheel.(((Work(for(Marx(a(commodity,(not(an(obligation.(Therefore;(battle(for(high(wages,(selling(one’s(labour!(Wat+gebeurt+er+nu+bij+Marx?+((en(dus(in(de(hele(socialistische(en(arbeidersbeweging)(Dankzij(Marx(raakt(eigenlijk(dat(idee,(dat(Duitse(idee(van(werk,(gecorrumpeerd(door(die(Engelse(mentaliteit.(Zo(bekritiseert(hij(dus(het,(wat(Marx(doet(met(het(communisme.(((Hoe?((Spengler(zegt;(Werk(wordt(voor(Marx(in(feite(een(waar,(een(commodity.(Dat(is(fundamenteel(want(Marx(zegt,(voor(de(kapitalist(wordt(arbeid(een(waar((waarom(gaan(we(naar(lage(loon(landen,(om(zoveel(mogelijk(winst(te(halen).((De(verhouding(wordt(omgedraaid(bij(Marx.(Niet(waar(–(geld(–(waar,(maar(Geld(–(waar(–(Geld.(((Marx(levert(die(arbeiders(een(wapen.(Maar(de(vraag(is;(waar(wordt(dan(de(strijd(over(gevoerd(en(wat(is(de(inzet(van(de(strijd?((De(arbeiders(gaan(zich(organiseren((denk(aan(labor),(ze(gaan(zich(mobiliseren,(dat(is(ook(wat(we(in(de(20e(eeuw(volop(hebben(gezien,(maar(wat(voor(wapen(gebruiken(ze?(Niet(alleen(die(organisatie((eendracht(maakt(macht)(maar(juist(door(hun(werk(als(een(commodity(te(gaan(zien.(Niet(meer(als(een(plicht,(als(een(obligatie,(want(dat(werd(ontmaskerd.(((Dus(wat(zie(je?((De(socialisten(die(door(Marx(worden(voorgebracht,(gaan(de(strijd(aan,(waarin(ze(vechten(voor(hogere(lonen(en(arbeidstijdverkorting.((

(War(between(workers/businessmen;(strike(etc.((Kortom,(er(gaat(een(oorlog(ontstaan(binnen(het(land(tussen(de(arbeiders(en(de(business(man.(Waarbij(het(middel(van(de(arbeiders(de(staking(wordt.(Wat(er(gebeurt(is;(je(staakt(voor(hogere(lonen,(om(je(arbeid(zo(duur(mogelijk(te(verkopen.(((Spengler;(dat(is(dus(moraliteit(waar(arbeid(dient(voor(profit(en(succes.(De(arbeid(wordt(niet(meer(als(een(plicht(gezien(waarin(je(zelfvervulling(ziet,(maar(als(iets(waarin(je(in(feite(zelf(ook(er(op(uit(bent(het(zo(duur(mogelijk(te(verkopen.(Dat(is(een(kapitalistische(verhouding(tot(arbeid.(((Dus(de(arbeider(heeft(niet(eens(meer(z’n(eigenlijke(trots(in(z’n(werk,(maar(is(een(kapitalist,(in(de(manier(waarop(hij(zich(verhoud(tot(z’n(arbeid.(((Je(krijgt(dus(een(interne(strijd(als(gevolg(daar(van.(((So(there(are(only(parties((a(society)(not(a(state!(Wat(zie(je?(Er(blijven(alleen(nog(maar(partijen(over.(Er(is(geen(gemeenschappelijk(goed(meer,(er(is(niet(meer(een(echte(staat.(Dit(is(een(weerspiegeling(van(een(Marxistische(mentaliteit.(Een(materialistische(blik(!(daar(zie(je(weer(het(voorThebben.(Marx(kijkt(eigenlijk(vanuit(een(bepaald(perspectief(kijkt(hij(naar(zoiets(als(die(sociale(kwestie,(die(sociale(strijd,(naar(politiek(en(politieke(partijen,(naar(groeperingen.(Marx(duidt(dat(en(geeft(daar(een(eigen(invulling(aan.(((Spengler;(hierdoor(verdwijnt(de(staatsgedachte.(We(zien(een(onderlinge(strijd(waar(het(alleen(nog(maar(gaat(om(geld.(Socialisten(willen(minder(werken(meer(geld,(Kapitalisten(willen(dat(ze(meer(werken(voor(minder(geld.(Dat(is(de(tegenstelling.(((Hoe(komt(dat?(((Marxist(mentality;(materialistc(view(of(society,(no(sense(of(its(cultural(dimension(–(traditionless(urban(people!(Dat(is(omdat(er(eigenlijk(alleen(nog(maar(een(platte(tegenstelling(is(overgebleven.(Waarin(er(geen(oog(meer(is(bij(Marx(voor(die(culturele(dimensie.(Spengler(zegt(dat(dit(hoort(bij(traditieloze,(stedelijke(mensen.(Die(hebben(geen(voeling(meer(met(waar(het(oorspronkelijk(in(arbeid(om(is(gegaan.(((Different(in(Germany.(That(means(the(first(world(war(was(not(simply(a(war(between(nations,(but(also(between(economic(ideas!((Spengler(zegt;(in(Duitsland(was(dat(lange(tijd(nog(anders.(Daar(was(lange(tijd(nog(een(ander(uitgangspunt.(De(eerste(wereldoorlog(was(niet(simpelweg(een(oorlog(tussen(naties,(maar(een(oorlog(tussen(twee(economische(ideeën.((Het(Duitse(idee((Pruisische(economie)(versus(het(Engelse(idee((kapitalistische(economie)((*(Het(is(natuurlijk(interessant(dat(dit(nog(steeds(speelt.(((Greatest(enemy(not(capitalism,(but(pseudosocialism!(

Spengler;(grootste(vijand(is(niet(zozeer(het(kapitalisme,(maar(het(pseudosocialisme(wat(we(zien(opkomen.(((A(true(internationalism(according(to(Spengler;(victory(of(the(idea(of(a(single(race(over(all(the(others!(Wat(is(dan(het(internationalisme(wat(je(bij(Marx(ziet?(Spengler;(dat(is(in(feite(de(overwinning(van(het(idee(van(een(enkel(ras(over(de(rest.((VB.(Zo(zou(je(ook(kunnen(interpreteren(dat(de(overwinning(van(VS(betekende,(de(overwinning(van(een(economisch(idee(over(de(rest((de(rasTAmerikaan(/(de(rasTAnglosaks).(((LET(OP:(het(gaat(over(een(soort(grootse(interpretatie(met(betrekking(tot(het(verschil(kapitalisme(en(socialisme.(Wat(Spengler(in(het(eerste(deel(laat(zien,(dat(ook(het(Marxisme(in(de(praktijk((hij(kijkt(wat(is(nou(de(geest(van(het(Marxisme,(hoe(werkt(hij(dat(in(de(praktijk(uit)(ook(een(soort(kapitalisme(voor(de(arbeider(is.(((Capital;(the(English(view(of(property(–(it(means(economic(energy.((Termen(van(kapitaal,(wordt(een(belangrijk(verschijnsel.(Daarin(deelt(Spengler(ook(kritiekpunten(met(Marx.((Spengler;(Kapitaal(is(eigenlijk(het(Engelse(begrip(van(eigendom.(((Waarom?(Kapitaal(betekent(in(feite,(ook(bij(Marx(gezien,(economische(energie.(Kapitaal(brengt(in(zich(economische(energie.(((The(rise(of(money(magnats;(the(property(of(the(average(citizen(is(dependent(on(him!!((Wat(zien(we(dan(gebeuren?(De(opkomst(van(geldmagnaten.(Als(een(soort(centrum(van(economische(energie((VB.(Warren(Buffet).(Die(worden(zo(groot,(deze(geldspelers,(dat(uiteindelijk(het(eigendom(van(de(gewone(burger(afhankelijk(wordt(van(wat(die(geldmagnaten(doen.((VB.(wat(we(bij(kredietcrisis(hebben(gezien)(((Opposed(to(Prussian(view!(All(for(all(Dat(is(geopponeerd,(in(tegenstelling(tot(de(Pruisische(stelling(van(eigendom.(Waarin(dat(allen(voor(allen(uitgangspunt(is.(((Danger(of(a(world(enslaved(by(big(business(In(de(opkomst(van(die(geldmagnaten,(ook(iets(wat(we(de(laatste(decennia(hebben(gezien((VB.(hoeveel(rijker(bovenste(1%(is(geworden)(dat(in(feite(daar(die(viking(–verhouding(tevoorschijn(komt.(Dus;(de(velen(die(onder(de(macht(vallen(door(enkele.((Three(ideals(of(property;(Dat(zijn(er(drie(idealen(van(eigendom,(drie(manieren(waarop(je(dat(kan(interpreteren((denk(aan(voorThebben(van(Heidegger)((1)(communist((equal(distribution)(2)(individualistic((to(create(business(trust)(3)(Socialistic(adminstering(it(in(the(name(of(the(totality(!(die(derde(weg(ziet(hij(voor(zich;(dat(socialistische(Pruisische(besturing(van(dat(geld,(dat(zie(je(in(continentaal(EU(ook(wat(sterker((VB.(denk(aan(discussie(topTsalarissen)((

Some(remarks(on(Russia!(Dan(komen(er(wat(opmerking(over(Rusland((is(niet(in(college(besproken,(zegt(dat(we(dat(moeten(lezen)(–(daar(hoort(bij(dat(Spengler(voorspelt(dat(het(niet(het(einde(van(de(20e(eeuw(zal(zien((iets(wat(dus(klopt,(val(van(de(muur(1989)((The&hour&of&decision((‘Jahre(der(Entscheidung’)(Hierin(gaat(hij(nader(in(op(dat(verschijnsel(property,(eigendom.(((Once(more(‘property’(((Old(and(permanent(possession,(inherited(or(acquired(over(long(years(of(hard(work(of(the(owner(Als(je(kijkt(naar(de(oorspronkelijke(betekenis(van(eigendom,(dan(is(het(iets(wat(in(de(familie(zat,(het(heeft(te(maken(met(oud(en(duurzaam(bezit.((VB.(een(boerderij(die(in(de(familie(zit.((Het(was(vaak(geeerfd,(of(verkregen(door(vele(jaren(van(hard(werk.((T(Jezelf(toe(eigenen,(eigen(maken.(((Phenomenon(of(culture(–(families,(gift(Het(is(verbonden(aan(cultuur.(Bij(dat(voorbeeld(van(de(boerderij,(het(zat(in(de(familie,(net(zoals(familiebezit((schilderijen(die(je(krijgt(van(huis(uit).(((not(how(much,(but(‘what’(property(and(‘how’(one(has(is(Dan(gaat(het(niet(zozeer(om(hoeveel,(maar(meer(om(wat(je(krijgt.(Het(erven(van(een(boerderij(is(niet(zoveel(als(10(miljoen(pond,(het(is(niet(bedoeld(om(te(verkopen.(Het(is(iets(wat(hoort(bij(de(familie.(Eigendom(heeft(een(andere(betekenis,(niet(om(hoeveel(het(is,(maar(om(wat(het(eigendom(is.(En(hoe(iemand(dat(eigendom(heeft,(hoe(die(het(beheert.((VB.(Jort(Kelder;(oudTgeld(en(nieuwTgeld,(oud(geld(is(typisch(dat(idee(van(eigendom.(((A(personal(worldT(the(stamp(of(a(personality(–(a(soul((of(a(house,(company,(…)((Eigendom(heeft(een(sterk(persoonlijk(karakter.(Heeft(het(stempel(van(een(persoonlijkheid.((VB.(je(komt(bij(iemand(thuis(op(z’n(kamer,(dan(zie(je(al(bijna(wat(voor(persoonlijkheid(het(is.(Dit(zie(je(ook(bij(familie,(wat(voor(boerderij(ze(hebben.(((Difference(between(money(and(property!((Er(is(dus(een(verschil(tussen(geld(en(eigendom.(Oud(geld(heeft(eigendom,(heeft(property,(in(die(oude(persoonlijke(zin(van(het(woord,(dat(zit(in(de(familie,(zie(bij(boeren(en(familiebedrijven.(((True(property(‘consists’(of(things(and(is(not(merely(invested!(A(close(tie,(immovable.((Het(ware(eigendom,(dat(bestaat(uit(dingen.(Het(is(de(boerderij(waarmee(je(verbonde(bent,(dat(is(die(close(tie,(je(kan(er(niet(los(van(komen,(je(kan(het(niet(verhandelen.(De(boerderij(is(geen(normaal(handelswaar.(((Money(is(an(abstraction,(mathematical(Terwijl(geld(is(een(abstractie.(Voordeel;(je(kunt(er(in(algemene(zin(natuurlijk(waarde(door(toekennen,(kwantificeren((vorige(college).(Maar(dit(eigendom(is(niet(goed(

kwantificeerbaar.(Geld(heeft(een(mathematische(karakter.(Je(kan(het(van(de(een(op(andere(dag(hebben.(((One(can(have(it(‘overnight’(VB.(winnen(van(een(loterij,(kan(niet(met(eigendom(Spengler;(je(kan(steenrijk(zijn,(maar(geen(eigendom(hebben.(((Resemblance(between(parvenus(and(proletarians.((Wealth(a(relative(concept!!(Bound(up(with(high(culture,(enjoying(arts,(etc.((Spengler;(rijkdom(is(een(relatief(concept.(Bij(oud(geld(zou(je(kunnen(zeggen(is(het(gerelateerd(aan(hoge(cultuur,(naar(de(juiste(concerten(gaan,(fijne(smaak(hebben,(etc.(Dat(is(dat(hoe,(hoe(je(eigen(dom(hebt.(((Both(capitalism((the(power(of(high(finance)(and(communism(are(economic(forms(in(which(true(property(is(destroyed!!(Expropriation(by(high(finance(or(by(the(communist(state!((Als(je(denkt(aan(dit(eigendomsconcept,(met(dat(persoonlijke(karakter,(dan(geld(dat(zowel(het(kapitalisme((denk(aan(Minsky,(de(markt(is(de(boardroom(op(Wall(Street),(ofwel(de(macht(van(high(finance,(als(het(communisme(zijn(beide(economische(waar(eigendom(wordt(vernietigd.(Eigendom(met(dat(persoonlijke(karakter.(((Het(is(onteigening,(ofwel(door(de(machten(van(de(financiële(wereld,(ofwel(door(de(communistische(staat.(Hij(stelt(het(eigenlijk(op(een(lijn.(((De(geldmagnaten(maken(dat(het(familiebedrijf(niets(meer(is(dan(een(abstracte(geldwaarde.(Ook(die(financiële(machten(onteigenen(en(richten(dus(eigendom,(in(die(persoonlijke(zin(van(het(woord,(ten(gronde.((In(die(zin(zijn(communisme(en(kapitalisme(ten(diepste(aan(elkaar(verwant,(dat(ze(beide(bewegingen(van(onteigening(zijn.(((Om(die(laatste(toe(te(lichten,(spreekt(hij(over(een(revolutie.((Where(does(the(revolution(from(within(come(from?(Journalism,(jurists,(intellectuals,(etc.(Since(the(enlightenment!(Revolting(the(workers(and(laboureres,(making(them(dissatisfied!(Een(revolutie(die(van(binnen(uit(komt.(Waarin(in(feite(dus(de(omwenteling,(niet(zozeer(van(buitenaf(geschiedt,(maar(binnen(het(stelsel(zelf(plaats(vindt.(Endogeen(zou(je(kunnen(zeggen.(((Waar+komt+dit+dan+vandaan?++Hij(schetst(hoe(sinds(de(verlichting(er(sprake(is(van(een(samenspel(tussen(intellectuelen,(juristen(en(journalisten((typische(conservatieve(agenda(van(Spengler).(T(De(zogenoemde(progressieve(journalistiek,(het(juridische(denken,(en(de(intellectuelen(hebben(in(toenemende(mate(eerst(de(burger(op(de(troon(gehesen,(en(op(die(manier(het(oude(eigendomsidee(ondermijnt((van(de(aristocratie).(Stap(voor(stap(zijn(ze(verder(progressief(geworden,(en(hebben(ze(uiteindelijk(ook(het(socialistisch(gedachtegoed(omarmt.(((

En(dat(zien(we(vanaf(de(verlichting,(uitmondend(in(een(beweging(waarin(dus(de(arbeiders(eigenlijk(ontevreden(werden(gemaakt((belangrijke(toevoeging).(Ze(gingen(als(het(waren(hun(eigen(positie(zien(in(termen(waarin(hen(onrecht(werd(aangedaan,(waarin(ze(werden(uitgebuit(en(tekort(gedaan.(Zo(ontstond(ook(het(idee(van(permanente(onvrede.(((Van(binnen(uit(wordt(die(opstand(teweeggebracht.(((Close(connection(to(religion!((The(rise(of(‘panem(et(circenses’!(Bread(and(games!(Daarin(wordt(in(toenemende(mate(de(behoefte(gereduceerd(tot(een(economische(behoefte(en(vermaak.(Je(wilt(brood(en(spelen.(((Stressing(the(material(right(of(workers!(Enorme(nadruk(op(de(materiele(rechten(van(de(arbeiders.((((Dit(noemt(hij(het(kapitalisme(van(de(socialist.(Dat(is(die(revolutie(van(binnen(uit,(waarin(we(ook(binnen(de(democratie(eigenlijk(het(denken(in(geld(een(zeer(belangrijk(principe(is(geworden.(De(ene(groep(wil(meer(geld,(en(de(andere(groep(wil(meer(geld.(((Geld(domineert(en(beïnvloedt(politiek,(sterke(nadruk(op(de(materiele(rechten(van(de(arbeider.(((P.75;(capitalism(is(‘a(way(of(looking(at(things’!(Dominance(of(the(English(merchant!(Kapitalisme(is(een(manier(om(het(voorThebben.(Een(manier(van(naar(dingen(kijken.(Waarin(sprake(is(van(dominantie(van(een(Engelse(handelaar.(((Spengler(ziet(dit(ook(als(een(vorm(van(onteigening.(Zowel(kapitalisme(als(communisme(zijn(economische(vormen(waarin(dus(eigendom(wordt(onteigend.((VB.(Tegenwoordig(interessant;(beroepseer/managementproblematiek,(gaat(heel(vaak(over(eigenaarschap,(dat(mensen(niet(het(gevoel(hebben(eigenaar(te(zijn(van(hun(eigen(werk.(((That’s(why(it(starts(form(the(viewpoint(of(prices(and(invisages(goods(and(markets(instead(of(economic(life(and(human(beings!(Kapitalisme(begint(dus,(zegt(Spengler,(met(de(blik((viewpoint)(van(prijzen,(en(kijkt(dus(naar(goederen(en(markten,(in(plaats(van(naar(het(econoimsche(leven(als(geheel(en(mensen.(Dat(is(die(onteigening.(Nadruk(op(markten,(prijzen(en(goederen(in(plaats(geheel(economisch(leven.(((Socialists(do(the(same;(labour(as(a(good(with(a(price((wages)!(Socialisme(doet(dit(in(zekere(zin(ook.(Werk(is(een(goed(geworden(dat(voor(een(bepaalde(prijs(kan(worden(aangeboden.(((Therefore;(division(between(‘producers’(and(‘purchasers’(as(‘capitalists’(and(‘proletarians’!(Zo(krijg(je(de(scheiding(tussen(‘producers(and(purchasers’(–(producers(en(afnemers.(Als(tegenstelling.((

Producers(become(the(visible(enemy,(while(the(real(enemy((high(finance)(remains(hidden!(Hier(zie(je(ook(weer(zo’n(gekke(verschuiving.(Als(je(zegt(producent(–(consument,(dan(zie(je(de(neiging(binnen(het(socialisme(dat(dit(het(zelfde(onderscheid(wordt(als(kapitalist(en(proletarier.(Waarbij(de(producenten(in(feite,(denk(aan(de(werkgevers,(de(zichtbare(vijand(worden.((VB.(de(ondernemer(die(zijn(arbeiders(uitbijt,(in(slechte(omstandigheden(laat(werken.(((Dat(de(kapitalist(en(de(ondernemer(op(een(lijn(worden(gesteld.(Je(gaat(staken(tegen(je(fabriek(en(fabrieksdirecteur.(De(producent(wordt(als(het(ware(de(zichtbare(vijand.(((Terwijl;(dat(is(de(boodschap(!(de(eigenlijke(vijand,(in(de(ogen(van(Spengler(high(finance,(verborgen(blijft.(((So;(capitalism/socialism(are(related!(Spring(from(the(same(suppositions;(labor(understood(in(terms(of(money,(profit(and(success!(Je(ziet(van(twee(kanten(een(aanval(Het(socialisme(valt(van(onderaf(die(arbeidssfeer(aan((dat(Pruisische),(van(bovenaf(zie(je(dat(het(kapitalisme(en(die(high(finance(dat(doen.(((Dat(is(in(Spengler(zijn(ogen(de(verwantschap(tussen(kapitalisme(en(socialisme.(Waarin(die(kwaliteit(van(werk,(en(werk(als(iets(van(wat(een(dienst(is,(verdwijnt.(En(ze(ontstaan(eigenlijk(vanuit(dezelfde(vooronderstelling,(namelijk(dat(arbeid(wordt(begrepen(in(termen(van(geld,(en(tijd(van(winst(en(succes.(Dat(is(een(tekortdoen(van(wat(ten(diepste,(in(de(ogen(van(Spengler,(arbeid(is,(en(wat(dus(leidt(tot(die(onteigening(die(Spengler(zowel(in(het(socialisme(als(kapitalisme(waarneemt.(((HOORCOLLEGE(9( Deugdethiek(

(Deugdethiek;(een(stroming(die(de(laatste(jaren(ook(binnen(bedrijfsleven(vrij(populair(is(geworden,(bij(‘business(ethics’.(((De(vraag(naar(de(deugd(is(een(oud(thema(in(de(filosofie(–(ook(in(combinatie(met(de(vraag(naar(de(goede(staat(en(goed(bestuur((Dus(als(je(kijkt(naar(de(herkomst(van(de(deugdethiek,(dan(hangt(dit(echt(samen(met(daadwerkelijke(problemen(die(ze(ondervinden(in(het(bestuur(van(de(staat(–(de(polis.((Een(polis(is(dat(wat(je(vanuit(het(hoogste(punt(in(het(landschap(nog(kunt(overzien(zegt(Aristoteles.(Het(is(duidelijk(geen(staat,(maar(een(stadstaat.((VB.(Athene,(Sparta,(Rome(worden(bestuurd(vanuit(de(stad.(Het(is(de(stad(die(haar(macht(heeft(uitgebreid.(((

Aristoteles, Ethica Nicomachea – Zie BB voor tekstselectie terug(naar(de(bron(van(deugdethiek Alasidiar MacIntyre – After Virtue, chapter 14 – ‘The nature of the virtues’, 1985. de toepassing van deugdethische denken in een moderne context (

Vooral(een(thema(bij(Socrates,(Plato(en(Aristoteles;(en(later(de(Stoa(De(vraag(naar(de(goede(stadstaat,(de(inrichting(hiervan(komt(in(de(Griekse(filosofie(met(name(bij(Socrates,(maar(ook(bij(Plato(en(Aristoteles(zult(aantreffen,(en(later(ook(de(Stoa((de(stoïcijn(hoort(typisch(bij(andere(context,(namelijk(van(romeinse(staat/rijk,(dit(in(vergelijking(met(Griekse(staat)((De(opkomst(van(de(deugdethiek(heeft(direct(ook(historische(en(praktische(reden(Bij(socrates,(plato(en(Aristoteles,(is(de(stadstaat(nog(klein(en(overzichtelijk,(maar(men(loopt(wel(tegen(allerlei(problemen(op.(Die(problemen(hangen(samen(met(de(geschiedenis,(de(groei(van(Athene.(((De(grote(veranderingen(in(Griekenland(in(de(6e(en(5e(eeuw((Opkomst(van;(1)(handel(en(economie((2)(democratie(–(en(de(ontaarding(daarvan((In(de(6e(eeuw(zijn(het(de(handel(en(geldeconomie(die(hun(keerzijde(blijken(te(laten(zien.(Schuldslavernij,(door(de(geldeconomie(zijn(mensen(gaan(lenen((adel(leende(geld(uit(onder(strenge(voorwaarden;(onderpand(als(huis),(er(ontstaan(schulden.(De(burgerij(wordt(uitgebuit.(((Hier(komt(een(vraag(naar(voren;(is(dit(de(manier(om(met(elkaar(om(te(gaan?(Een(adel(die(geld(uit(geeft(en(bevolking(die(heer(te(gretig(gebruik(van(maakt.(Adel(misbruikt(macht(om(bevolking(aan(zicht(te(onderwerpen.(Deugd(dit(wel?(Is(dit(besturen?((Dat(is(de(context(waarin(je(ziet(dat(ook(de(filosofie(gaat(opkomen.(Waarom?(Omdat(de(macht(niet(meer(vanzelf(gelegitimeerd(is(door(de(bestaande(traditie.(We(zien(ook(dat(de(edellieden,(de(aristocraten(zich(anders(gaan(gedragen(dan(hun(voorvaderen.(Het(is(in(die(context(dat(mensen(gaan(nadenken;(dit(is(niet(goed,(maar(wat(is(dan(wel(goed?((Die(problematiek(speelt(in(Athene((5e(eeuw)(dan(ook(volop.(Athene(heeft(de(perzen(verslagen((film(300;(in(samenwerking(met(Spartanen).(De(Atheners(zullen(zich(dan(opwerpen(als(imperiale(macht(in(die(5e(eeuw.(((Wanneer(de(democratie(dan(wordt(ingevoerd((geldt(voor(10%(van(de(bevolking),(andere(steden(worden(aan(de(stad(onderworpen((tweede(helft(5e(eeuw).(Rijkdom(wordt(een(groot(issue(onder(die(bevolking.(Het(is(een(handelsstad,(samen(met(de(militaire(macht(leidt(dit(tot(een(enorme(verrijking.(Een(verrijking(die(ten(koste(gaat(van(de(omringende(landen/plaatsen.(Athene(bepaalt(wat(er(gebeurt,(voert(een(bewind(waarin(mensen(gedreven(worden(door(geld(en(rijkdom.(We(zien(dus(hoe(de(democratie(begint(te(ontaarden.(Dit(leidt(tot(de(oorlogen(met(Sparta((soort(broederoorlog).(Waarin(de(Spartanen(en(Grieken(elkaar(afslachten.(((De(Atheense(filosofen(Socrates(en(Plato(worden(in(deze(periode(groter.(De(periode(waarin(Athene(enorm(rijk(wordt(en(dit(ten(koste(gaat(van(andere(bevolken.(Socrates(voelt(al(aan(dat(Athene(zich(op(een(pad(begeeft(dat(uiteindelijk(zal(leiden(tot(haar(ondergang.(Hij(voelt(aan(dat(de(manier(waarop(mensen(op(dit(moment(leven,(de(idealen(

die(de(bewoners(hebben,(dat(dit(ondoordacht(is(en(zal(leiden(tot(de(stad(haar(eigen(onheil.(((Socrates(introduceert(daar(de(methode(van(de(dialoog.(Ook(een(methode(die(door(zijn(leerling(Plato(wordt(overgenomen.(Dialoog(is(het(doorspreken(van(een(taak.(Argumenten(en(tegenargumenten(die(je(aanvoert.(En(zo(stelt(Socrates(regelmatig(de(legeraanvoerder((de(strategos)(wat(nu(eigenlijk(moet.(Hij(begint(de(antwoorden(onder(discussie(te(stellen.(Zo(stelt(hij(de(politicus(en(leraar(de(vragen(wat(de(goede(staat(is,(en(wat(goed(onderwijs(is?(((Dat(is(een(methode(die(ook(bij(Plato(en(Aristoteles(zal(terugkeren,(maar(in(andere(vormen.(((Denk(aan(kenmerk(van(filosofisch(vragen(in(hun(samenhang;(begrip,(geheel,(ideaal/werkelijkheid,(geschiedenis(en(de(juiste(verwoording.((Wat(we(daar(bij(zien(is(dat(die(vragen(echt(in(een(filosofische(samenhang(worden(ontwikkeld.(We(zien(dat(er(wordt(gevraagd(naar(het(begrip((wat(is(moed?(Wat(is(rechtvaardigheid?).(Die(vraag(is(niet(louter(academische(aangelegenheid,(maar(een(vraag(die(het(directe(lot(van(Athene(betreft.((Wanneer(Socrates(die(vragen(stelt((440(v(Chr.)(dan(zul(je(zien(dat(10(/(15(jaar(later(die(oorlog(met(de(Spartanen(begint.(Dit(wordt(zo(destructief(dat(Athene(definitief(haar(machtspositie(heeft(verloren(en(niet(meer(zal(herwinnen.(De(Romeinen(rollen(ze(op.((De(vraag(naar(die(deugd(moet(in(deze(context(begrepen(worden.(Hoe(krijgen(we(een(deugdelijke(staat?(Deugdelijke(instituties?(En(deugdelijke(mensen?((Deugd(=(excelleren(/(voortreffelijkheid(bij(de(Grieken.(((Gaat(over(het(begrip.(Het(geheel(waarin(je(dat(moet(begrijpen.(Met(het(verschil(tussen(ideaal(en(werkelijkheid,(maar(ook(geschiedenis.(En(de(juiste(verwoording.(Die(thema’s(zie(je(bij(deze(denkers(opkomen.(((Er(is(een(relatie(tussen(het(begrip(van(de(polis((stadstaat),(politikè((de(kunst(van(het(goede(bestuur)(en(aretè((virtue)(Aretè(=(voortreffelijkheid.((Er(is(de/een(relatie(tussen(de(polis((stadstaat)(aan(de(ene(kant;(want(wat(is(een(goede(staat?(Wat(is(een(goede(bank?(En(een(goede(recht?((En(politiek;(wat(is(goed(bestuur?(Wat(is(een(goede(bankier?(Een(goede(rechter?(Maar(ook,(wat(is(zo(iets(als(een(goede(deugd?;(wat(is(die(deugdelijke(bankier?(Wat(is(die(deugdelijke(rechter?(((De(kwaliteit(van(een(institutie(kan(niet(worden(gereduceerd(tot(haar(systematische(ordening(alleen(–(ook(de(houding(van(mensen!!!!(Belangrijk(om(te(beseffen(is;(en(dit(is(cruciaal(voor(de(deugdethiek;(de(kwaliteit(van(een(institutie(kan(niet(worden(gereduceerd(tot(haar(systematische(ordening(alleen!!.((!(je(kan(prima(ordening(hebben,(zeggen(we(hebben(allerlei(systemen(om(te(zorgen(dat(iets(goed(functioneert,(maar((!!!)(het(zijn(altijd(nog(mensen(die(het(systeem(moeten(laten(draaien,(functioneren.(En(op(het(moment(dat(die(mensen(niet(deugen,(deugd(dus(ook(het(systeem(niet.((Dus;(het(draait(om(de(samenhang(tussen(de(verhouding(waarin(je(staat((de(instituties)(en(menselijke(houdingen((attituden).((

(De(vraag(over(de(deugd(gaat(dus(om(die(menselijke(factor,(de(houding.((VB.(Tegenwoordig(moet(iedereen(een(eed(afleggen.(Omdat(je(beseft(dat(de(instituties(dan(deugdelijk(zijn,(op(het(moment(dat(de(mensen(zich(daar(binnen(goed(gedragen.(((Maar(de(vraag(is;(hoe(komt(dat(goede(gedrag(dan(eigenlijk(tot(stand?(Wat(is(daar(voor(nodig?(Dat(doe(je(niet(alleen(door(een(eed(af(te(leggen,(of(een(uniform(aan(te(trekken.(Die(vraag(staat(centraal(binnen(de(deugdethiek;(hoe+krijgen+we+die+juiste+houding?((ARISTOTELES(Aristoteles(T(Ethica(Nicomachea(Hierin(ontwikkelt(hij(zijn(bekende(methode(van(de(deugdethiek.((Waarom(Aristoteles?(Omdat(hij(op(een(systematische(manier(over(die(deugd(heeft(geschreven.(((De(Aristotelische(methode(gaat(verder(dan(alleen(ervaringskennis(over(het(goede(leven(van(de(mens(Aristoteles(zijn(methode(van(onderzoek(gaat(niet(alleen(om(ervaringskennis.(Ervaringskennis(is(wel(heel(belangrijk.(Hij(vertrekt(wel(uit(vanuit(de(ervaring((de(feiten).(Maar(hij(heeft(een(bepaalde(blik,(methode(waarmee(hij(die(ervaring(ordent.(Denk(aan(het(voorThebben.(Hoe(kijkt(Aristoteles(naar(zoiets(als(het(menselijk(leven?(Dat(is(vanuit(een(bepaalde(grondTervaring,(van(wat(überhaupt(‘zijn’(is?(((Al(wat(is(kent(een(wezen(en(moet(teleologisch(begrepen(worden(Aristoteles;(‘al(wat(is(kent(een(bepaalde(grondstructuur’.(!(Al(wat(is(kent(een(wezen.((VB.(koe(geeft(melk,(kind(gaat(te(zijner(tijd(praten;(als(dit(niet(zo(is(klopt(het(niet(Kortom(je(hebt(een(bepaald(idee(van(wat(iets(op(een(gegeven(moment(moet(zijn.(Dat(idee((normatief(idee)(begrijpt(Aristoteles(als(een(wezen.(De(gedachte(is(dat(alles(wat(is(een(wezen(kent.(((En(de(gedachte(is(ook(dat(dit(dan(teleologisch(begrepen(dient(te(worden.(((Wat(is(een(telos?(Het(doel(of(beter(de(voleinding(van(iets(–(het(ten(volle(zijn(ervan.((VB.(de(volgroeiende(beukenboom(Van(een(buikennoot(gaan(wij(uit(dat(dit(een(beukenboom(wordt.(De(volgroeide(boom(is(het(telos(van(de(beukennoot.(Wat(is(de(telos?(Het(doel,(of(beter,(de(voleinding(van(is.(Het(ten(volle(zijn(van(iets.(((Nussbaum;(capability(approach(put(hier(haar(gedachte(uit.(De(gedachte(dat(een(mens(bepaalde(capaciteiten(heeft(die(ook(tot(ontplooiing(moeten(worden(gebracht(omdat(hij(alleen(zo(ten(volle(mens(is.((VB.(het(idee(dat(we(een(kind(leren(praten,(leren(te(gedragen;(omdat(we(het(idee(hebben(dat(hij(nog(niet(is(wat(hij(kan(zijn.(En(wat(hij(kan(zijn(is(dat(wat(te(maken(heeft(met(zijn(wezen,(zijn(aard,(zijn(natuur.(((Dat(is(dus(een(belangrijk(uitgangspunt.(Aristoteles(vindt(dat(er(sprake(is(van(een(wezen(dat(moet(worden(gerealiseerd.(Als(dat(niet(zo(is,(is(het(zonde(/(slecht(((verspilling(van(wat(iets(is,(van(wie(je(bent()((

!(iets(wat(volop(gebeurt(in(het(leven(en(wat(met(name(van(toepassing(is(op(de(massa,(zegt(Aristoteles.(Ze(begrijpen(niet(goed(wat(hun(volheid(is.(Ze(zijn(daardoor(permanent(ontevreden.(Die(ontevredenheid(drukt(eigenlijk(uit(dat(je(geen(vervulling(vindt(in(waar(je(bent.(((Telos(is(een(energeia;(de(werkelijkheid(–(het(aan(het(werk(zijn(als(zichzelf.((Energeia;(de(werkelijkheid,(aan(het(werk(of(in(werking(zijn.((Aristoteles(is(van(mening(dat(het(volgroeid(zijn(van(een(boom(of(koe,(dat(dit(de(werkelijkheid(is(in(de(zin(van;(dit(is(zijn(werkzaamheid,(het(is(een(activiteit.((Wat(is(het(energeia(van(het(oog?(Dat(is(het(zien,(in(het(zien(is(het(oog(ten(volle.((VB.(in(het(piano(spelen(is(de(pianist(ten(volle((in(energeia,(in(activiteit)(/(de(voetballer(is(ten(volle(in(het(voetballen.((Dat(is(de(werkelijkheid.(Dus(de(werkelijkheid(van(een(mens(is(niet(dat(die(materiën(heeft,(maar(is(de(werkzaamheid(van(zijn(lichaam(en(ziel.(De(bezieling.(((Ethica(Nicomachea(–(de(vraag(het(hoogste(doel(van(in(het(menselijk(leven;(de(voleinding(van(ons(leven(Dat(is(ook(van(politiek(belang(Wat(is(dat(hoogste(doel?(Hier(opent(de(tekst(mee.((Er(zijn(allerlei(dingen(in(ons(economisch(leven,(zegt(hij,(die(zich(verhouden(tot(elkaar.((VB.(De(teugelmaker(maakt(teugels(voor(de(paardrijders,(de(paardrijders(horen(bij(het(leger,(etc.((Allerlei(nutsverhoudingen.((Maar(dan(komt(de(vraag(op?(Er(moet(dan(vanzelfsprekend(een(laatste(doel(zijn(waarom(het(dan(draait?(Waar(gaat(het(om(in(je(leven?(En(op(collectief(niveau;(waar(gaat(het(ons(nu(om?((VB.(vakantie(om(met(je(‘luie(reet’(op(het(strand(te(leven;(hier(worden(de(vliegtuigen(voor(ontworpen,(hier(wordt(alles(voor(in(het(spel(gezet,(dit(is(het(hoogste(goed.(Hier(kiest(Aristoteles(dus(niet(voor.(((Antwoord(hierop(is(geluk,(geluk(is(het(hoogste(goed.((Geluk(is(het(hoogste(goed((Maar(wat(is(dan(geluk?((Maar(wat(is(geluk?(Zeer(actuele(vraag(–(zie(ook(Verlichting(en(de(Engelse(economen.(Dat(is(precies(waar(het(eerste(boek(van(Ethica(Nicomache(over(gaat.(Je(ziet(dat(hij(vraagt(naar(doelen,(die(doelen(verwijzen(door,(en(je(moet(uiteindelijk(zeggen(dat(iets(omwille(van(zichzelf(nagestreefd(wordt.(Wat(is(dat?(Aanduiding;(geluk.((VB.(‘als(je(maar(gelukkig(bent’(zeggen(wij(nu(ook.((((Vraag(is(dan,(wat(is(dan(geluk?(Niet(genot((hèdonè),(evenmin(aanzien((timè)(–(en(al(helemaal(niet(geld!(Dat(is(namelijk(geen(doel(of(voleinding(in(zichzelf!!(Geluk(kan(niet(het(genot(zijn.(Genieten(dat(doen(namelijk(dieren(ook.(We(moeten(geluk(begrijpen((teleologisch)(vanuit(het(wezen(van(de(mens.(Wat(een(mens(tot(mens(maakt.(Dat(kan(dus(niet(alleen(maar(genot(zijn.((VB.(porno(kijken(op(je(mobieltje,(die(laatste(prikkeling(is(iets(wat(de(mens(ook(met(het(dier(gemeen(heeft.((

(Evenmin(kan(het(aanzien(zijn.((was(in(de(Griekse(staat(heel(belangrijk).(Bij(aanzien(ben(je(afhankelijk(van(een(ander,(zegt(Aristoteles,(terwijl(we(bij(het(goede((dat(wat(we(omwille(van(zichzelf(nastreven)(het(gevoel(hebben,(zoals(hij(zegt,(dat(dit(iets(is(van(onszelf.(Dat(kan(niet(van(ons(worden(afgenomen.(Dan(deug(je(pas(echt.((Bovendien(zie(je(bij(mensen(die(aanzien(zoeken(zij(verlangen(dat(een(ander(zegt(dat(ze(goed(zijn,(dat(ze(deugen.(((Het(is(al(helemaal(niet(geld.(Geld(dient(altijd(iets(anders.((VB.(genot,(macht).((Geluk(is(gelegen(in(het(wezen(van(de(mens.(Wat(is(dat?(Afsluitende(gedachte;((De(mens(is(een(dier(dat(rede(heeft(–(Zooion(logon(echon(/(animal(rationale((spreken,(redeneren,(overleggen(–(en(dus(ook(nadenken)(Dat(betekent(dat(het(samenhangt(met(het(feit(dat(wij(rede(hebben;(dat(wij(spreken(en(nadenken;(animal(rationale.(We(zijn(rationeel;(we(spreken,(redeneren(en(overleggen.(We(kunnen(dus(nadenken.((Dit(wezen(heeft(te(maken(met(dit(nadenken.(((Geluk(heeft(dan(te(maken(met(de(werkelijkheid((energeia)(van(deze(redelijkheid(Geluk(heeft(dus(te(maken(met(de(werkelijkheid,(die(activiteit(waarin(dat(nadenken(een(rol(speelt.(((Daarom(ligt(het(geluk(in(het(menselijk(handelen,(dat(wil(zeggen(in(de(activiteit(zelf(Waarom?(Omdat(alleen(een(volwassen(mens,(die(verstand(heeft,(ook(kan(handelen.(Een(dier,(baby(en(demente(bejaarde(kan(niet(handelen.(Waarom?(Dan(heeft(die(zijn(rede(meer.(((Het(handelen(is(pas(goed(als(het(ontspringt(aan(een(volkomen(deugd(Dus(de(rede(komt(tot(uitdrukking(in(het(feit(dat(jij(kunt(handelen.(Waar(het(dus(om(gaat;(handelen(is(jou(werkelijkheid.(En(dan(geen(handel(drijven,(maar(action,(practice.(De(mens(is(ten(volle(wanneer(hij(goed(handelt.(((Dat(handelen(is(pas(werkelijk(goed(wanneer(het(ontspringt(aan(een(volkomen(deugd.(Je(moet(dus(over(een(deugd(beschikken,(en(als(je(die(ten(uitvoer(brengt,(dan(ligt(in(dat(handelen(zelf,(zegt(Aristoteles,(dat(geluk.(((Er(zijn(twee(type(deugden(die(samenhangen(met(een(tweedeling(in(de(ziel((Het(strevende(deel(van(de(ziel(–(ethische(deugden;(moed,(kalmte,(vriendelijkheid(e.d.(verkregen(door(oefening(en(gewoonte(Dit(kennen(we(allemaal;(soms(verlang(je(naar(dingen,(waarvan(je(rationeel(denkt(dat(deugt(niet.(Wil(je(in(harmonie(zijn(met(jezelf,(moet(dit(strevende(deel(deugen,(voortreffelijk(zijn.((Dat(zijn(de(zogenoemde(ethische+deugden,(die(te(maken(hebben(met(oefening(en(gewoonte((ethos!(griekse(woord(voor(gewoonte).(

Het(gaat(er(om(dat(jij(pas(gaat(deugen,(niet(door(een(eed,(maar(door(gewenning,(door(oefening.(Je(moet(jezelf(dwingen(iets(op(een(bepaalde(wijze(iets(te(doen.(Als(kind(wen(je(jezelf(ook(bepaalde(gewoonten(aan.(((Het(denkende(deel(van(de(ziel(–(prudentie(of(verstandigheid(/(bedachtzaamheid(Diaonetische(deugden;(een(deugd(van(het(denkende(deel(van(de(ziel.(Dit(noemt(Aristoteles(de(prudentie(of(de(verstandigheid.(((DUS!(er(zijn(ethische(deugden(en(diaonetische(deugden.((Ethische(deugden;(hoe(ik(streef,(hoe(ik(ben(aangedaan,(mijn(gevoelsleven.((VB.(iemand(die(inhalig/driftig/onbeheerst(is(die(handelt(verkeerd.(Door(de(manier(waarop(ie(is(aangedaan,(geraakt,(en(door(het(verlangen(dat(hij(daar(bij(heeft.(((!(Waar(het(om(gaat(is(dat(dit(strevende(deel(van(de(ziel(deugt,(dan(krijg(je(dus(deugden(als(moed,(kalmte,(vriendelijkheid(en(dergelijken.(Dit(zijn(als(het(ware(houdingen(die(je(jezelf(aanwent.(Maar(zo(wen(je(jezelf(aan(dat(je(laf(bent,(driftig(en(onvriendelijk.(((Het(gaat(om(het(samenspel(van(deze(deugden(in(de(volkomen(deugd(van(de(rechtvaardigheid.(Het(samenspel(leidt(tot(de(eerder(genoemde(volkomen+deugd.(Die(wordt(door(Aristoteles(de(rechtvaardigheid(genoemd,(waarmee(meteen(de(relatie(tot(de(ander(is(uitgedrukt.(((De(ethische(deugd(is(dan(steeds(het(‘midden’(tussen(ondeugden(van(overdrijven(en(tekortschieten.(Dat(kan(je(ook(bij(jezelf(nagaan,(zegt(Aristoteles.(Er(is(altijd(sprake(van(een(teveel(of(een(te(weinig.(VB.(moed(ligt(tussen(overmoed((driestheid)(en(lafheid.(Zo(kan(je(alle(deugden(door(gaan.(Kalmte(ligt(tussen(driftigheid(en(gevoelloosheid.(((Dat(is(de(terminologie(van(de(deugd.(Deugd(ligt(tussen(ondeugden.(((Heeft(betrekking(op(gevoel/streven(en(het(juiste(in(de(situatie(Hele(situationele(ethiek.(Hij(schrijft(geen(regels(voor.(Als(je(moedig(bent(en(kalm,(zal(je(in(de(situatie(doen(waar(de(situatie(om(vraagt,(wat(het(juiste(is(in(die(situatie.(Dat(is(het(verschil(tussen(meer(de(plichtsethiek,(met(vaste(regels,(en(de(deugd(ethiek.(Waar(het(meer(gaat(om(de(attitudes(die(je(hebt(en(het(vermogen(om(in(te(spelen(op(de(situatie.(((Het(vooronderstelt(wel(gedeelde(omgangsvormen(en(standaarden(van(voortreffelijk(gedrag.(Vgl(voetbal(Wanneer(we(geen(idee(meer(hebben(van(wat(moedig(is,(of(vriendelijk(is,(dan(wordt(het(heel(lastig(om(die(deugden(te(ontwikkelen.((Hoewel(we(in(sociaal(contact(al(heel(snel(zien(kwalificaties(kunnen(maken.(Dit(is(voor(hem(een(aanwijzing(dat(van(nature(in(de(sociale(ordening(deugden(een(rol(spelen.(En(dat(het(er(om(gaat(dat(je(die(juiste(omgangsvormen(ontwikkelt.((VB.(denk(aan(voetbal,(alleen(dan(krijg(je(het(idee;(dat(is(een(goede(/slechte(voetballer.(((Laatste(jaren;(hernieuwde(populariteit(van(deugdethiek!(Onze(moraal(van(individuele(vrijheid(schiet(tekort(in(praktisch(opzicht!(populariteit;(Juist(omdat(het(te(maken(heeft(met(die(karaktervorming.(We(hebben(de(

excessen(gezien(in(het(bedrijfsleven((persoonlijke(vrijheid,(het(systeem(lost(het(wel(op;(dit(bleek(niet(te(werken)(hierdoor(is(er(behoefte(aan(een(soort(maat(en(maatgeving.(De(deugdethiek(is(hier(een(alternatief(voor.((Dat(is(makkelijker(gezegd(dan(gedaan.(Je(moet(accepteren(dat(niet(alles(subjectief(is(en(dat(er(omgangsvormen(zijn(waar(je(je(aan(dient(te(bekwamen.(En(dat(er(een(organisatie(moet(zijn(die(dit(in(zich(draagt,(je(kunt(het(niet(louter(voor(je(zelf(organiseren.(((VRAAG(Hij(begrijpt(de(werkelijkheid(vanuit(de(dingen(die(zichzelf(realiseren(in(hun(wezen,(wat(betekent(dat(voor(de(dingen/mensen(die(dat(niet(doen?(Aristoteles(verbindt(hier(de(notie(goed(of(slecht(aan.(Dus,(wij(hebben(zeg(maar(in(de(christelijke(traditie,(dat(hangt(samen(met(de(joodse(en(islamitische(wereld,(een(idee(van(goed(en(slecht(als(twee(machten.(Dualiteit.(Ook(het(kwaad(als(een(eigen(macht.((Wat(bij(de(Grieken(en(de(Griekse(filosofie(voorop(staat(is(dat(zij(niet(op(die(manier(over(goed(en(kwaad(denken.(Religie(is(gebaseerd(op(de(veelheid(van(goden,(alle(goden(spelen(hun(eigen(rol(en(hebben(soms(ook(hun(eigen(mankementen.((Wat(voor(Aristoteles(nou(het(kwade(/(slechte(is,(is(de(afwezigheid(van(het(goede,(niet(vervuld(zijn,(niet(tot(vervulling(komen.(Het(is(er(wel(maar(het(is(onvolledig,(onvolkomen.(De(Grieken(hebben(een(voorliefde(voor(volkomenheid,(denk(aan(hun(beeldhouwkunst;(de(schoonheid(van(het(atletische(lichaam.(Enorme(nadruk(op(schoonheid(en(perfectie.(Dus(wat(is(het(slechte?(De(afwezigheid(van(dit(ideaal.(((KERN+Vasthouden(is(dus(een(werkelijkheidsbegrip(dat(te(maken(heeft(met(activiteit,(aan(het(werk(zijn,(ten(volle(zijn.(En(jou(geluk(ligt(in(die(activiteit.(Dan(heb(je(het(gevoel(van(volheid,(ten(volle(zijn,(en(dat(is(geen(beweging(meer.(Het(is(de(uitoefening(van(een(vermogen(dat(je(beheerst.(Dat(is(geluk.(Wat(is(dan(het(vermogen?(Dat(is(die(voortreffelijkheid.(Vandaar(dat(volwassenen(rond(de(40(jaar(gelukkig(kunnen(zijn,(eerder(is(het(niet(mogelijk(en(heb(je(die(deugd(nog(niet.(Dan(is(er(nog(teveel(in(beweging.(((Deze(context(zal(MacIntyre(loslaten.(In(de(christelijke(traditie,(dynamische(traditie.((iets(wat(we(bij(Spengler(al(naar(voren(hebben(zien(komen;(bedenk(dat(eigendomsconcept,(dat(idee(van(eigendom(dat(er(mee(verbonden(is,(hoort(ook(heel(erg(bij(zo’n(deugd(ethische(benadering.(Dan(gaat(het(echt(om(de(bestendigheid(van(een(omgeving(van(instituties(die(continueert,(waarin(trouw(een(rol(speelt,(een(bepaald(soort(moed(om(dat(in(stand(te(houden).(((MACINTYRE((MacIntyre(–(After(Virtue(((The(problem(of(the(Enlightnement/ethics(MacIntyre(bekritiseert(de(verlichting,(en(de(ethieken(van(de(verlichting.(Hij(zegt(als(je(daarbij(alleen(laat,(dan(krijg(je(een(ethiek(die(dermate(abstract(is(dat(ze(ons(niks(meer(leert(over(het(goede(leven.(Een(ethiek(die(alleen(nog(maar(vrijheid(als(een(moreel(principe(heeft,(en(niet(meer(de(rijkdom(van(het(goede(leven(aan(ons(duidelijk(maakt.(Dat(is(het(diepe(euvel(wat(in(de(ethieken(van(de(Verlichting(schuil(gaat.((Aristotle(–(teleological(concept(of(human(nature((

The(realization(of(one’s(essence(T(finality((Hapiness(lies(in(the(exercise(of(virtue(Bij(Aristoteles(zien(we(dan(een(teleologisch(concept(van(de(menselijke(natuur.(Een(mens(moet(zijn(wezen(ontplooien(en(daarin(is(zijn(geluk(gelegen.(Dat(is(de(finaliteit,(het(doel,(de(voleinding(van(het(menselijk(bestaan.(Geluk(ligt(dan(in(de(uitoefening(van(die(deugd.(De(moedige(vindt(zijn(geluk(in(het(moedig(zijn,(de(kalme(in(het(kalm(zijn.(In(dat(handelen(zelf(vindt(hij(zijn(geluk.(Dat(is(een(Aristocratische(levensopvatting.(Een(soort(tevredenheid(in(het(pure(feit(dat(ze(op(een(bepaalde(manier(kunnen(handelen,(kunnen(gedragen.(((MacIntyre(rejects(Aristotle’s(metaphysics,(but(accepts(important(elements(of(his(anthropology(and(ethics(MacIntyre(neemt(die(gedachte(over,(dat(van(een(uitoefening(van(een(bepaald(soort(deugd,(een(voleinding.(Maar(hij(verwerpt(het(idee(van(die(metafysica,(dat(alles(een(wezen(heeft.(Hier(gaat(hij(niet(in(mee.(Hij(neemt(bepaalde(elementen(van(die(antropologie,(zijn(mensbegrip,(zijn(ethiek(over.(En(zal(hij(als(het(ware(nieuw(leven(proberen(in(te(blazen.((Virtue;(Homer((social(role),(Aristotle((human(end),(Franklin((achieving(earthy(and(heavenly(succes).((Je(ziet(ook(een(geschiedenis(in(de(deugdethiek;(Homerus;(de(deugd(als(mijn(sociale(rol(waar(je(aan(dient(te(houden(Aristoteles;(menselijke(voleinding(Benjamin(Franklin;(het(aardse,(en(hemelse(succes(wat(je(gaat(bereiken.(((MacIntyre(zegt(dat(we(altijd(al(verschillende(tradities(hebben(gehad,(ik(ga(dat(toepassingsgebied(ruimer(maken.(Om(deugd(ook(in(het(moderne(leven(opnieuw(een(plaats(te(geven.(Niet(zoals(Aristoteles,(maar(in(de(lijn(van(Aristoteles.(((Broadening(the(scope;(interpretation(of(the(core(concept(of(‘virtue’(((Dat(doet(hij(door(een(zeer(invloedrijk(begrip(te(introduceren.((Introduction(of(the(concept(of(‘a(practice’((Wat(is(een(practice?(Wat(is(een(praktijk?(((“By(a(‘practice’(I(am(going(to(mean(any(coherent(and(complex(form(of(a(socially(established(cooperative(human(activity(through(which(goods(internal(tot(hat(form(of(activity(are(realized(in(the(course(of(trying(to(achieve(those(standards(of(excellence(which(are(appropriate(to,(and(partially(definitive(of,(that(form(of(activity,(with(the(result(that(human(powers(to(achieve(excellence,(and(human(conceptions(of(the(ends(and(goods(involved,(are(systematically(extended”((p.(187(AV)(De(praktijk(van(muziek(maken,(de(praktijk(van(het(universitair(doceren,(de(praktijk(van(het(militaire(leven,(de(praktijk(van(de(schilderkunst.(Dan(gaat(het(om(een(coherente(complexe(vorm(van(een(activiteit(die(bestaat(uit(samenwerken.((Belangrijk(!(Waardoor(goederen(die(intern(zijn,(die(intern(behoren(tot(die(activiteit,(worden(gerealiseerd,(wanneer(men(probeert(te(bereiken,(die(standaarden(van(excellentie,(wanneer(je(die(standaarden(probeert(te(realiseren(dan(ontstaan(er(interne(goods,(interne(dingen,(interne(goede(zaken.((

Dat(wil(zeggen;(die(dus(horen(bij(die(activiteit(die(je(bij(een(bepaalde(standaard(probeert(te(verrichten.((VB.(Wat(is(nou(de(interne(good(voor(een(voetballer?(Een(bepaald(soort(spel,(bepaald(soort(training,(die(hoort(bij(dat(realiseren(van(dat(goede(voetbal,(om(die(goede(voetballer(te(realiseren.((….Which(are;(dat(zijn(die(standaarden(van(voortreffelijkheid(die(horen(bij,(en(voor(een(deel(bepalend(voor,(die(activiteit((=(de(standaarden(van(excellence(definiëren(mede(de(aard(van(die(activiteit).((VB.(Een(vrije(trap(zal(je(op(een(bepaalde(manier(moeten(nemen.(Mag(niet(met(je(handen,(of(de(verkeerde(kant(op(schieten,(dan(begrijp(je(het(spel(voetbal(niet.((….(With(the(result;(met(het(resultaat(dat(de(menselijke(vermogens(om(voortreffelijkheid(te(bereiken,(en(menselijke(opvattingen(over(de(doelen(en(de(goederen(die(daarbij(betrokken(zijn(worden(op(een(systematische(manier(uitgebreid.((=(dus(ons(vermogen,(en(wat(er(allemaal(bij(komt(kijken,(wordt(verder(ontwikkeld)(VB.(Johan(Cruijff(heeft(het(voetbal(veranderd,(andere(standaarden(gecreëerd,(en(hierdoor(ga(je(anders(trainen.(–(Geldt(ook(voor(bankiers,(school,(etc.(((Dan(geeft(hij(voorbeelden(van(dergelijke(practices;(Examples(of(practices;(arts,(games,(sciences,(politics,(professions,(the(making(and(sustaining(of(family(life.((Bij(uitstek(zie(je(dit(in(de(kunst;(daar(kom(je(binnen,(of(op(de(toneelschool,(of(bij(de(dansers,(en(dan(zie(je(dat(er(een(bepaald(idee(is(voor(wat(een(voortreffelijk(toneelspeler(of(danser(is.(((En(de(Internal(good;(niet(alleen(prijs(willen(winnen,(maar(op(een(bepaalde(manier(te(werk(willen(gaan.(Omdat(de(kwaliteit(van(die(praktijk(daar(mede(in(gelegen(is.((geldt(bijv.(ook(voor(een(kunstenaar,(Rembrandt;(manier(waarop(je(met(je(materiaal(omgaat(behoort(tot(internal(good;(tot(wat(je(tot(een(goede(schilder(definieert)((Bankier(was(misschien(ook(lange(tijd(een(practice;(op(een(bepaalde(manier(je(werk(doen,(bepaalde(standaard(van(excellentie,(daardoor(internal(goods((hier(hou(ik(me(aan,(dit(is(waar(een(goede(bankier(uit(bestaat).((Ook(in(spelletjes,(wetenschappen,(politiek,(en(in(het(tot(stand(komen(en(voortbestaan(van(zoiets(als(een(familieleven;(hoe(ga(je(met(elkaar(om?(Wat(doe(je(wel(en(niet?(Wat(is(goed(gedrag?(Wat(laat(je(zien?(Niet(succes(te(boeken,(maar(je(laat(een(bepaalde(wijzen(van(leven(zien.(((Dit(is(een(Aristoteles(gedachte;(bepaalde(gewoonte(die(gevormd(worden(die(te(maken(hebben(met(wat(je(goed(acht(met(elkaar.(En(met(elkaar(realiseert(door(een(vorm(van(samenwerking.(((Belangrijk(onderscheid(door(MacIntyre;(external(en(internal(goods.((External(goods((Aristotle)(–(prestige,(status,(power,(money;(alternative(ways(to(get(these(goods.((Uitwendige(goederen.(T(De(deugd(is(voor(Aristoteles(een(inwendig(goed;(het(is(iets(dat(draait(om(zichzelf,(de(uitoefening(van(de(deugd(is(de(werkelijkheid(van(die(goede(zaak.((Aristoteles;(Moed(is(een(internal(good(van(geluk.(Moed(behoort(tot(het(goede(leven.(Kalmte(behoort(het(goede(leven.(Is(een(interne(goede(zaak.(Een(internal(good.(((

Aristoteles(en(external(goods;(Prestige(draait(niet(zozeer(om(wat(jij(aan(het(doen(bent,(maar(meer(om(dat(wat(buiten(je(ligt.(Macht(en(Geld.(Er(zijn(steeds(alternatieve(manieren(om(deze(externe(goederen(te(verkrijgen.(Je(kan(op(verschillende(manieren(prestige(winnen,(en(die(grote(auto((kan(ook(door(loterij).(((verbinding(met(Spengler;(oud(geld(en(nieuw(geld(!(oud(geld(is(internal(goods,(nieuw(geld(is(external(goods)(((Internal(goods(–((1)(have(to(defined(in(terms(of(the(activity((soccer,(chess,(science,(family(life,(etc.)(2)(they(can(only(be(identified(and(recognized(by(the(experience(of(participating(in(the(practice(in(question.((Interne(goederen(moeten(gedefinieerd(worden(in(termen(van(de(activiteit(zelf.(Bij(voetbal(kan(je(niet(anders(spreken(dan(over(de(goede(linksback(of(een(goede(pass,(dan(in(termen(van(dat(spel.(Standaarden(van(excellentie(gaan(nu(bij(ons(nog(verder;(kijk(naar(Ronaldo(of(Messi,(waarbij(ook(met(een(soort(schoonheid(wordt(gespeeld.(Waarbij(ook(dat(een(criterium(is(dat(je(niet(kan(los(zien(van(die(activiteit.(Dat(is(dus(wat(anders(dan(rijk(zijn,(een(dikke(auto(hebben,(of(machtig(zijn.(Daarom(is(een(goed(politicus(wat(anders(dan(een(machtig(politicus!(Belangrijk(om(te(zien!(((Wat(nou(precies(tot(die(internal(goods(behoort,(tot(die(interne(goede(zaken,(kan(eigenlijk(pas(worden(vastgesteld(door(een(herkend,(door(mensen(die(kennis(van(zaken(hebben,(en(ervaring(hebben(op(dat(bepaalde(gebied.(Mensen(die(deelnemen(aan(die(bepaalde(praktijk.((VB.(De(beroepsbeoefenaar(kan(eigenlijk(alleen(zijn(eigen(kwaliteit(goed(overzien.(Je(moet(weten(wat(de(praktijk(is.(Denk(aan(college(beroepseer.(Idee(van(kwaliteit(wordt(van(buitenaf(geïntroduceerd,(waarmee(beroepsbeoefenaren(die(een(bepaalde(praktijk(kennen(worden(geconfronteerd.(((Practice(has(a(history(–(a(tradition(Van(belang(is(dan(ook,(het(besef(dat(een(praktijk(een(bepaalde(geschiedenis(heeft.((VB.(schilderkunst(/(praktijk(van(computer(programmeren(/(voetbal.(((Betekent(niet(dat(er(niks(verandert.(Een(praktijk(is(een(levende(sociale(activiteit.(Zoals(de(schilderkunst(en(het(voetbal(zich(hebben(verandert.(Het(is(niet(zo(dat(de(zaken(steeds(hetzelfde(blijven.(Om(het(te(veranderen(moet(je(wel(weten(wat(goed(is(en(wat(beter(kan.(((External(goods(are(always(someone’s(individual(property(and(posession(Kenmerk(van(die(externe(goederen,(dat(die(steeds(in(het(bezit(komen(van(een(individu.(Het(individu(krijgt(geld(in(bezit.(Krijgt(macht(in(bezit.(Krijgt(status,(heeft(de(prestige.(Moet(hier(ook(soms(voor(wedijveren,(met(anderen.(((Therefore;(objects(of(competition(Het(wordt(dus(een(onderdeel(van(competitie,(van(een(wedstrijd.(((Als(we(denken(aan(Hayek((invloedrijk(econoom,(ontwikkeling(van(neoliberaal);(planning(for(competition,(centrale(taak(voor(overheid.((Competitie,(prima.(Maar(risico(is(dat(competitie(gaat(ontstaan(over(external(goods,(wedstrijd(idee(over(uitwendige(zaken(gaat((prestige,(geld(macht)((

Internal(goods;(their(achievement(is(a(good(for(a(whole(community(who(participate(in(the(practice!!(Het(bereiken(van(internal(goods(komt(iedereen(ten(goede,(dat(is(het(idee(hierachter.(VB.(wanneer(Cruijff(voetbal(revolutioneert,(is(dat(een(ontwikkeling(van(die(praktijk.(((Zo’n(internal(good((training,(jeugdopleiding)(wordt(doorgegeven,(is(een(traditie,(is(een(verandering(ten(opzichte(van(voorgaande((jaren(’50(voetbal).(Maar,(het(bereiken(daarvan,(wat(kenmerkend(is(voor(grote(individuen((zoals(Cruijff),(een(enorm(nieuw(veld(van(mogelijkheden(opent.(Het(komt(iedereen(ten(goede.(Is(min(of(meer(een(geschenk.(Je(geeft(iets(waar(anderen(wat(aan(hebben,(waar(ze(mee(voort(kunnen.(((MacIntyre(gaat(vanuit(dit(idee(opnieuw(de(deugd(definiëren;(A(virtue(is(an(acquired(human(quality(the(possession(and(exercise(of(which(tends(to(enable(us(to(achieve(those(goods(which(are(internal(to(practices(and(the(lack(of(which(effectively(prevents(us(from(achieving(any(such(goods.((Een(deugd(is(een(verkregen(menselijke(kwaliteit,(waarvan(het(bezit(en(de(uitoefening,(attendeert(om(ons(in(staat(te(stellen(die(goederen(te(verkrijgen(die(intern(zijn(aan(praktijken.(Dus(een(deugd(helpt(ons(eigenlijk(om(zo’n(praktijk(vitaal(te(houden.(Dat(is(wat(hij(nu(zegt.(En(die(dingen(te(bereiken(die(goed(zijn(aan(zo’n(praktijk.(En(terwijl(het(ontbreken(van(die(deugd(ons(in(feite(effectief(hindert,(om(dergelijke(goede(zaken(te(verkrijgen.(Hij(zegt,(waar(mensen(dus(niet(meer(deugen,(waar(corruptie(gaat(ontstaan,(waar(de(onwaarachtigheid(en(de(lafheid(de(kop(opsteken,(daar(gaan(uiteindelijk(ook(praktijken(verkommeren.(Daar(gaan(tradities(verloren,(en(daar(zie(je(dat(de(vitaliteit(van(dit(soort(praktijken(teloor(gaat.(((Wat(voor(deugden(zijn(er(dan(nodig(om(praktijken(te(laten(floreren?(At(least(three;(justice,(courage,(honesty!(Justice;(rechtvaardigheid((bij(Aristoteles(als(volkomen(deugd(tevoorschijn(gekomen)(Courage;(moed(Honesty;(eerlijkheid(((Justice(–(uniform(standards(dealing(with(other(people,(Ben(je(rechtvaardig?(Die(rechtvaardigheid(is(dat(je(in(de(omgang(met(anderen,(geen(vriendjes(politiek(beoefent,(maar(echte(kwaliteit(van(de(praktijk(voorop(hebt(staan.((Dus(hanteer(je(uniforme(standaarden(wanneer(je(met(andere(mensen(omgaat.(((Courage(–(the(capacity(to(risk(harm(and(danger(oneself,(connected(with(care(and(concern(Ben(je(moedig?((Ben(je(bereid(om(jezelf(in(gevaar(te(brengen.(Verbonden(met(zorg(en(bezorgdheid(die(je(voor(iets(hebt.(((Honesty(–(not(telling(lies,(necessary(for(the(pursuit(of(a(common(good(Ben(je(instaat(de(waarheid(te(spreken?(Ook(noodzakelijk(om(gemeenschappelijk(goed(na(te(jagen.(((Practices(do(not(flourish(in(institutions(in(which(these(virtues(are(not(valued(

Praktijken((denk(aan;(de(schilderschool,(verenigingen,(universiteiten)(floreren(niet(in(instituties(waarin(dergelijke(deugden(zoals(rechtvaardigheid,(moed(en(eerlijkheid(niet(worden(gewaardeerd.(Als(dit(niet(het(geval(is(ondermijnt(zo’n(institutie(zichzelf,(en(daarmee(de(praktijk(die(wordt(uitgeoefend(VB.(mensen(in(dienst(die(het(niet(goed(doen,(voetballers(die(niet(het(voetbal(dienen.(((‘Healthy’(institutions;(keeping(them(‘in(form’(Gezonde(instituties;(instituties(die(in(vorm(zijn.(((Cooperation,(recognition(of(authority(and(the(quality(of(the(achievements!(Hier(is(samenwerking(nodig,(en(de(erkenning(van(autoriteit.((voetbal(is(dit(nog(steeds(het(geval).(De(kwaliteit(van(datgene(dat(wordt(gerealiseerd.(Kijkt(men(naar(wat(iemand(bereikt,(of(gebeurt(dat(niet?((Taking(care(of(a(practice,(defending(it(against(corrupting(powers(–(courage(Mensen(dienen(te(zorgen(voor(zo’n(praktijk,(zegt(MacIntyre,(en(dat(ze(beschermt(worden(tegen(corrumperende(machten.(((Met(name(in(die(external(goods;(het(gaat(erom(dat(je(jezelf(en(anderen(op(de(juiste(manier(beoordeeld.((Rightly(judging(oneself(and(others(presupposes(–(fairness(and(truthfulness((dit(beoordelen(impliceert(ook(billigheid(en(waarachtigheid.(((Technical(skills(are(enriched(by(these(extensions(of(human(powers(–(with(their(own(internal(goods((Op(die(manier(worden(de(vaardigheden(verrijkt,(door(deze(menselijke(vermogens(die(instituties(helpen(te(floreren.(Dus(het(fluitspelen(is(gediend(met(een(dergelijke(context.(Valt(dit(weg(dan(worden(deze(vaardigheden(ondermijnt.(((Practice(is(not(an(institution(–(institutions(are(related(to(external(goods;(power,(money(and(status,(etc.((Wie(wordt(het(hoofd(van(de(school?(Wie(krijgt(de(status?(Wie(krijgt(het(geld?(((Tensions(between(cooperative(care(for(the(common(good(and(competiteveness(of(institutions(Dit(kan(allemaal(onderdeel(worden(van(comptetitie.(Zo(ontstaan(er(spanningen(tussen(die(samenwerking.(En(tegelijkertijd(de(wedijver(die(in(instituties(bestaat(om(aan(de(top(te(komen,(het(geld(te(verkrijgen.(((Virtues(essential(for(institutions(–(danger(of(their(corruptive(power!(Daarom(zijn(deugden(cruciaal(voor(instituties!(Daarom(moet(een(bankier(oppassen(dat(hij(niet(zozeer(gedreven(wordt(door(external(goods.(En(dat(de(wedijver(daar(om(gaat.(Wanneer(dit(ter(sprake(is,(weet(je(dat(de(external(goods(overheersen(en(worden(de(interne(goede(zaken(verwaarloosd.(((Without(virtues(only(external(goods(remain!(Vandaar(dat(die(deugden(noodzakelijk(zijn(voor(instituties,(juist(omdat(instituties(altijd(bloot(staan(aan(die(externe(goederen(en(de(dynamiek(daarvan.(Zonder(die(deugden(blijven(slechts(die(uitwendige(goederen(bestaan.((

(The(risk(of(management/bad(leadership;(no(recognition(of(the(practice,(alienation,(focus(on(external(goods!(Miskenning(van(zo’n(praktijk,(vervreemding,(en(een(focus(op(externe(goederen.(((HOORCOLLEGE(10( Moreel(leiderschap(

(Thema;(leiderschap(&(civil(society((1.(Inleiding((Inside(Job,(Enron)(2.(Narcistisch(leiderschap((Kets(de(Vries)(3.(Civil(society((MANFRED(KETS(DE(VRIES((Manfred(Kets(de(Vries(RECAP(college(9;(Ad(Verbrugge(heeft(gesproken(over(deugden,(praktijken,(aan(de(hand(van(MacIntyre(en(Aristoteles;(het(hele(idee(van(mens(zijn,(en(ook(leiderschap(hebben,(is(heel(nauw(verbonden(met(het(besef(hebben(van(een(praktijk((wat(doe(je(met(elkaar(binnen(een(bedrijf)(en(ook(hoe(je(jezelf(daar(in(opstelt((waar(je(jezelf(in(oefent,(deugden).(Deugden(zijn(eigenschappen(waarin(je(jezelf(oefent(om(een(goed(mens(te(zijn.((Narcistisch(Leiderschap(Nou(kan(dat(ook(verkeerd(gaan.(Het(goed(mens(zijn.(Met(name(als(je(in(leiderschapsposities(terecht(komt.(Wanneer(ontspoort(dat(leiderschap?(Daar(komt(Manfred(Kets(de(Vries(op(dat(narcistisch(leiderschap.(((Narcissus;(mythologisch(figuur(uit(Griekse(tijd,(was(opzoek(naar(zichzelf,(naar(wie(hij(was,(en(naar(iets(heel(moois,(hierin(werd(hij(begeleid(door(de(Godin(Echo((die(herhaalde(wat(hij(zelf(zei).(Hij(is(dus(op(zoek(naar(wie(hij(is.(Dan(komt(hij(bij(de(waterkant,(en(dan(ziet(hij(voor(het(eerst(zichzelf.(Hij(durfde(het(water(niet(aan(te(raken,(want(dan(werd(het(beeld(niet(mooi(meer.(Hangend(boven(het(water(stierf(Narcissus(van(de(dorst,(hij(wilde(er(niet(van(weg,(en(er(ook(niet(aan(zitten.(((Introductie(‘Inside(Job’(Wat(je(ziet(is(dat(er(soms,(vrij(vaak,(in(een(organisatie(een(cultuur(kan(ontstaan(waarin(leiders(het(zo(organiseren(dat(ze(alleen(maar(een(echo(van(zichzelf(horen.(Zonder(kritische(afstand.(Voortdurend(bevestiging(geven.((VB.(Noord(Korea;(Inside(Job;(sommige(van(die(Executives((Richard(Fuld;(eigen(lift(naar(

Kets de Vries; Narcistic Leadership Paul Dekker; Civil Society Milton Friedman; Social responsibility (Jelle(van(Baardewijk(was(ziek,(vandaar(dat(dit(college(11(is.(College(10(wordt(11)((

boven(toe.(Zodat(hij(geen(andere,(afwijkende(prikkels(zou(krijgen.(Hij(kon(z’n(eigen(wereld(opbouwen)(((Enron(Grote(energiemaatschappij(die(in(de(jaren(’90(een(stormachtige(opkomst(maken(in(VS,(en(in(2003(ineens(ten(onder(ging.(Waarom?(Er(heerste(een(soort(cultuur(dat(ze(dachten(dat(ze(alles(konden(maken(wat(ze(wilden.(De(onafhankelijke(externe(accountant(ging(mee(in(die(cultuur,(dit(is(het(einde(geweest(van(Enron(en(Anderson((accountants).((Dus(narcistisch(leiderschap(is(gevaarlijk,(maar(toch(laat(Kets(de(Vries(ook(de(nuances(zien.((Narcisme(volgens(Kets(de(Vries(T(Transitie(naar(leiderschap(is(moeilijk.(Ineens(je(bent(medewerker(van(een(organisatie,(en(je(valt(kennelijk(op(en(doet(je(werk(goed.(Ineens(wordt(je(geroepen(voor(leiderschap.(Je(gaat(binnen(een(team(van(mensen(waar(je(eerst(functioneerde,(ga(je(er(boven(staan(en(ga(je(mensen(aansturen.(Dat(is(een(transitie(die(je(doormaakt.(En(dat(is(psychologisch(ook(een(rare(transitie.(Je(bent(natuurlijk(onzeker,(zou(ik(dit(wel(kunnen(en(waarom(ik(eigenlijk?(Kan(ik(dit(wel?(Ben(ik(wel(geschikt?((Een(van(de(manieren(om(daar(mee(om(te(gaan;(wat(er(van(mij(verwacht(wordt(ga(ik(waarmaken,(ook(al(ben(ik(daar(onzeker(over,(maar(ik(ga(het(laten(zien.(Langzamerhand(ga(je(zien(dat(het(lukt,(en(ga(je(steeds(meer(in(jezelf(geloven.(Misschien(ben(ik(wel(zo(bijzonder(zoals(anderen(mij(zagen.((En(natuurlijk,(je(moet(ook(een(beetje(in(jezelf(geloven,(je(maakt(beslissingen(en(hebt(verantwoordelijkheid.((Maar!(Het(is(een(dunne(lijn(waarin(je(zo(in(jezelf(gaat(geloven(dat(je(geen(andere(perspectieven(kan(waarderen,(en(dan(kom(je(in(dat(narcistische(terecht.(((‘Insecure(overachievers’(Met(de(positie(van(leiderschap(is(onzekerheid(gegeven.(Die(psychologische(onzekerheid(van;(kan(ik(dit(nu(eigenlijk(wel?(En(wat(maakt(mij(zo(bijzonder.((En(dit(kun(je(gaan(overcompenseren.(((‘Living(in(a(hall(of(mirrors’(Je(gaat(dan(gemakkelijk,(ook(om(je(eigen(onzekerheid(niet(zoveel(toe(te(geven(kun(je(jezelf(dan(gaan(omringen,(met(mensen(die(je(alleen(maar(napraten(en(geen(kritiek(meer(gaan(geven.(((Hannah(Arendt;(‘banality(of(evel’(Filosofe,(de(banaliteit(van(het(kwaad.(Soms(is(het(niet(zo(dat(kwaad((zij(sprak(over(situatie(in(WO(II,(en(Adolf(Eichman).(Was(dat(nou(een(pervers(mens?((In(een(organisatorische(context(ga(je(dingen(doen(die(daar(wel(in(passen,(maar(waar(je(geen(kritische(afstand(meer(tot(jezelf(neemt,(je(doet(gewoon(wat(in(een(bepaalde(context(van(je(verwacht(wordt.(Je(doet(dat(misschien(dan(wel(extra(goed.((VB.(Eichman(deed(wat(van(hem(verwacht(werd,(hij(was(gevraagd(om(de(Joden(te(transporteren.((Dat(je(een(bepaalde(positie(inneemt,(zonder(nog(kritisch(te(zijn(op(jezelf.(Je(zit(dus(in(die(

bepaalde(context,(je(gaat(dingen(doen(die(je(normaal(misschien(niet(zou(doen.(Dat(is(die(banaliteit,(en(gedachteloosheid.(((Narcisme;(kenmerken(volgens(David(Owen((voormalig(Minister(Buitenlandse(zaken(UK)(Was(eigenlijk(psychiater(van(huis(uit.(Terwijl(hij(aan(het(onderhandelen(was(met(allerlei(leiders(in(de(wereld,(en(met(deze(leiders(sprak,(bleef(hij(altijd(een(beetje(kijken(als(medicus,(als(psychiater(naar(zijn(gesprekspartner.((Wat(er(nou(eigenlijk(gebeurt(bij(veel(leiders,(premiers,(presidenten(en(legerleiders;(die(vertonen(toch(dat(narcistische(patroon,(boeken(over(geschreven.(Ze(hebben(eigenlijk(een(soort(‘ziekte’.((( T(The(Hubris(Syndrome((2007)((( T(In(Sickness(and(In(Power;(Illness(in(Heads(of(Government(during(the(last(100((( years((2008)((Wat(zijn(nou(de(kenmerken(voor(hem(van(een(narcistisch(syndroom?(1)(Een(neiging(om(de(wereld(te(zien(als(een(strijdtoneel,(een(strijd(om(macht(en(eer.((Waarin(je(moet(zorgen(dat(je(boven(komt(te(liggen,(jij(moet(natuurlijk(zorgen(dat(je(wint.(Je(denkt(in(winnen(en(verliezen.(Daaraan(ontleen(je(eigenlijk(veel(van(je(persoonlijke(ontkenning,(jou(status(en(eer.(Dat(is(verbonden(aan(dat(succes(op(dat(strijdtoneel.((Het(gaat(dus(niet(zozeer(om(intrinsieke(motivatie((betrokken(zijn,(en(product(waarin(je(gelooft,(van(toegevoegde(waarde(zijn)(maar(je(wil(het(winnende(product.(Hoeft(op(zich(niet(verkeerd(te(zijn,(maar(dit(blijkt(voor(deze(mensen(de(diepste(motivatie(te(zijn,(zo(gaan(ze(de(wereld(zien.(((2)(Een(neiging(om(vooral(in(actie(te(komen(als(het(eigen(imago(in(het(geding(is.(Je(wil(macht(en(eer(hebben,(en(dan(is(jou(imago(heel(erg(belangrijk.(Als(dat(imago(aan(de(orde(is,(dan(kom(je(ook(in(actie.(((3)(Gebiologeerd(zijn(door(imago(en(uiterlijke(presentatie((4)(Op(messiaansTgedreven(wijze(spreken(over(de(eigen(activiteiten((5)(Een(totale(identificatie(met(de(eigen(zaak((land,(organisatie,(club,(de(eigen(activiteit)((6)(De(neiging(over(zichzelf(in(de(derde(persoon(te(spreken(of(in(majesteitsmeervoud(VB.(Caesar(die(zichzelf(beschrijft(in(eigen(boek(als(‘hij’,(‘Caesar(deed(toen(dit,(en(dat’((De(successen(in(de(organisatie(zijn(jou(successen,(weinig(‘credits’(aan(medewerkers.(((7)(Bovenmatig(vertrouwen(in(het(eigen(oordeelsvermogen(en(minachting(voor(advies(of(kritiek(van(anderen((8)(Een(soort(almacht(besef((9)(Een(geloof(dat(men(geen(verantwoording(hoeft(af(te(leggen(langs(de(gebruikelijke(kanalen((collega’s,(bestuur,(scheidsrechter,(publieke(opinie)(maar(voor(een(veel(hogere(instantie:(God(of(de(geschiedenis,(of(het(nageslacht.(Op(messiaansTgedreven(wijze(spreken(over(eigen(activiteiten.((Dat(jij(boven(die(kanalen(verheven(bent,(dat(dit(geen(invloed(meer(op(je(kan(uitoefenen.(Terwijl(dit(in(principe(is(om(machtsmisbruik(te(voorkomen.((

10)(het(geloof(dat(die(hogere(instantie(hen(geheel(in(het(gelijk(zal(stellen((11)(verlies(van(contact(met(de(werkelijkheid,(vaak(samengaand(met(toenemend(isolement((12)(rusteloosheid,(roekeloosheid,(impulsiviteit(Het(moet(altijd(anders.(VB.(aanjagen(van(fusies(en(overnames,(niet(zozeer(om(toegevoegde(waarde(op(te(leveren(voor(bedrijf,(maar(het(machtsdenken(van(‘we(moeten(groter(zijn’(en(‘we(zijn(wel(weer(eens(toe(aan(iets(nieuws’.(((13)(de(eigen(moreel(getoonzette(‘brede(visie’(maakt(het(overbodig(om(zich(bezig(te(houden(met(praktische(problemen(als(kosten(en(feitelijke(resultaten((14)(‘hubristische(incompetentie’(als(gevolg(van(zelfverblinding.(((Mensen(krijgen(dus(eigenlijk(een(tunnelvisie.(Je(gaat(een(visie(creëren(waarin(je(andere(aspecten(niet(meer(toelaten.(In(dat(kader(kun(je(terug(denken(aan(de(aspectenleer(van(Dooyeweerd.(((Aspects&of&reality&according&to&Dooyeweerd((Aspect++ + + + Characteristics+(meaning%nucleus)(What(is(it?(( ( ( ( What(is(it(about?(TTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTTT(1.(Arithmetic((( ( ( Number(2.(Spatial(( ( ( ( Extension(3.(Kinematic(( ( ( ( Movement(4.(Physical((energetic)(( ( Energy((5.(Biotic(( ( ( ( Life(6.(Physical(( ( ( ( Correct(distinctions(7.(Analytical(( ( ( ( Correct(distinctions(8.(Historical(modality( ( Free(formation(9.(Lingual( ( ( ( Symbolic(reference(10.(Social( ( ( ( Assocation(&(intercourse(11.(Economic(( ( ( ValueTweighing(12.(Aesthetic((( ( ( Nuancefulness,(playfulness(13.(Juridical(( ( ( ( Retribution((justice)(14.(Ethical( ( ( ( Love(15.(Pistic( ( ( ( Basic(trust((Waarom(dit(koppelen(aan(narcisme?(Dat(narcisme(kun(je(ook(zien(als(het(creëren(van(een(soort(eigen(wereld,(waarin(alles(wordt(ingezet(op(1(of(2(aspecten,(en(anderen(hou(ik(geen(rekening(mee.(Je(sluit(je(af(voor(delen(van(de(werkelijkheid,(de(werkelijkheidservaring.(VB.(Ik(heb(zo’n(grote(gedachte,(het(normale(recht,(en(wetgeving(telt(voor(mij(niet.(Daar(hoef(ik(mij(geen(rekenschap(van(te(geven.(((Juridical)(VB.(Mijn(visionaire(gedachte(is(zo(geweldig(dat(ik(geen(rekening(hoef(te(houden(met(andere(mensen,(en(dat(ik(me(dat(moet(realiseren((Social)(

Levenloze(dingen;(actief(in(de(eerste(vier(aspecten,(passief(in(de(overige((Levende(wezens;(actief(in(de(eerste(vijf(aspecten,(passief(in(de(andere((Dieren,(actief(in(de(eerste(zes,(passief(in(de(andere((De(mens;(T(Actief(in(alle(aspecten,(dus(is(in(alle(aspecten(‘subject’,(treedt(‘actief’(op(T(Heeft(dus(een(brede(verantwoordelijkheid(Je(moet(jezelf(niet(te(snel(toesluiten(in(1(aspect,(in(1(manier(van(kijken.(En(leiderschap(is(ook(de(manier(waarop(je(al(die(aspecten(op(een(creatieve(manier(in(evenwicht(brengt(in(je(organisatie.(((VRAAG,(KLEINE(SAMENVATTING(Dooyeweerd(wordt(er(naast(gezet(om(te(zeggen(om(te(kijken(wat(een(manier(is(om(te(voorkomen(dat(leiderschap(narcistisch(wordt.(Als(leiders(zich(bewust(worden(van(die(vele(aspecten(die(ze(in(balans(moeten(brengen.((De(vraag(bij(Kets(de(Vries(is(dat(narcisme(ook(wel(iets(positiefs(heeft,(hoe(ziet(Dooyeweerd(dat?(Hij(zegt(ook(dat(je(wel(een(beetje(in(jezelf(moet(geloven(als(leider,(je(moet(bepaalde(dingen(neerzetten(en(een(bepaalde(drive(hebben.(Iets(van(je(eigen(wereld(neerzetten(hoort(ook(bij(leiderschap.(Het(gaat(hem(vooral(om,(dat(als(het(ongezond(wordt,(geen(mogelijkheid(meer(voor(kritiek,(alleen(maar(mensen(die(jou(eigen(mening(als(‘Echo’(weergeven.(Dan(wordt(het(gevaarlijk.((Ook(bij(Dooyeweerd,(die(spreekt(wel(op(de(manier(dat(je(er(voor(moet(zorgen(dat(je(met(allerlei(dingen(rekening(houdt.(Het(is(niet(slecht(als(je(voor(1(of(2(dingen(gaat.(Maar(je(moet(wel(zorgen(dat(je(de(andere(dingen(in(balans(houdt.((((Multidimensionaal((nietTnarcistisch)(leidinggeven(volgens(Kets(de(Vries(1.(Zinvol,(betekenisvol(werk((vgl.(15e(aspect(Dooyeweerd)(Het(besef(voor(werknemers(dat(hun(werk(zinvol(is.(Dat(je(dat(beseft(hebt(als(bedrijf,(en(je(weet(dat(besef(te(delen.(Dan(heb(je(een(belangrijk(element(van(die(‘authentizotic’(organisatie.(Als(bedrijf(iets(doen(wat(inhoudelijk(betekenis(heeft.(((2.(Het(bedrijf(als(een(soort(familie((vgl.(Sociale(aspect(Dooyeweerd)(Wanneer(mensen(het(gevoel(hebben(dat(ze(de(activiteit(een(plaats(kunnen(geven,(is(het(bedrijf(een(soort(grote(familie.(Het(sociale(aspect(moet(op(orde(zijn.(Mensen(moeten(zich(ook(als(‘mens’(voelen(opgenomen.((VB.(zodra(er(in(een(bedrijf(meer(dan(100(mensen(zijn,(moet(je(splitsen((quote(Richard(Branson)((3.(Ruimte(voor(plezier(in(het(werk,(creativiteit,(eigen(ruimte(voor(de(mensen((vgl.(Het(esthetische(aspect(Dooyeweerd)((Ruimte(om(nieuwe(dingen(te(maken,(jezelf(te(ontplooien.(((( !(‘authentizotic’(companies(((Organisaties(die(authentiek(leven(mogelijk(maken.(Die(het(mogelijk(maken(dat(mensen(op(een(goede(manier(kunnen(zijn(wie(ze(zijn,(binnen(het(geheel(van(de(organisatie.(

Zowel(dat(de(organisatie(kan(bloeien(omdat(mensen(daarin(bloeien.(En(wat(betekent(dat?(Hij(wijst(op(bovenstaande(drie(dingen.(((Als(je(dit(op(orde(hebt(zorg(je(dat(narcisme(ook(moeilijk(kan(ontstaan(en(tot(stand(komen.(((Covey&(bekende(leiderschapsgoeroe)(Je(kunt(het(vergelijken(met(de(‘7(habits(of(highly(effective(people’.(Hij(zet(enerzijds(in(op(‘jij(moet(dingen(beslissen’((kan(in(de(richting(van(narcisme(gaan)(maar(worden(gecorrigeerd(door(volgende(4(habits(

(((TT(We(gaan(verder(met(het(verbreden(van(de(horizon.(En(dan(kom(je(bij(thema’s(als(MVO.(Wie(is(verantwoordelijk(voor(een(betere(wereld?(TT((Wat(het(betekent?(Verder(kijken(dan(het(bedrijf;(een(perspectief(op(de(samenleving(Een(brede(visie,(op(wie(jezelf(bent,(op(wie(je(als(leider(in(de(organisatie(bent.(Maar(ook(wat(jou(maatschappelijke(rol(is.(Kijk(je(alleen(naar(je(eigen(organisatie,(eigen(bank,(die(moet(de(grootste(worden.(Of(wil(je(een(bepaalde(rol(spelen(in(de(wereld?((Wie(is(verantwoordelijk(voor(een((beetje)(betere(wereld?(Is(er(iets(van(toegevoegde(waarde?((Hier(heb(je(heel(verschillende(perspectieven(op;(T(Milton+Friedman;(nee,(een(bedrijf(heeft(maar(1(verantwoordelijkheid(en(dat(is(‘to(increase(its(proftis’((Maar(je(kunt(zeggen(dat(de(grote(beweging,(in(de(achterliggende(10T15(jaar,(in(de(richting(is(gegaan(van(het(feit(dat(bedrijven(toch(hun(verantwoordelijkheid(moeten(gaan(inzien.(Dit(brengt(ons(tot(het(thema(Civil(Society.(((PAUL(DEKKER((1.(Civil(Society;(wat(&(waarom?(T(Een(oud(fenomeen(T(Herontdekt(T(Snelle(groei(2.(Friedman;(no(social(responsibility(3.(Wat(het(bedrijfsleven(kan/moet(doen((VNOTNCW/MKB)(

Civil(Society(=(alles(wat(nonTprofit(is(en(nonTgouvernementeel.(NGO’s(zou(je(hier(tot(kunnen(beschouwen.(((Eigenlijk(zou(je(kunnen(zeggen(dat(MVO(betekent;(hoe(verhoud(je(jezelf(tot(de(samenleving(in(brede(zin.((Dat(brengt(ons(tot(dit(plaatje;(driehoek(van(Pestoff(

(Je(kunt(de(samenleving(zien(als(ingedeeld(in(verschillende(sferen.(((Je(hebt(de(markt;(je(ruilt(daar(en(als(je(het(hier(niet(mee(eens(bent(dan(ga(je(weg((exit),(dan(ga(je(naar(een(ander(toe.(Ruil(en(als(de(ruil(niet(plaats(vindt,(exit.(((Je(hebt(de(staat;(daar(wordt(wetgeving(gemaakt,(daar(moet(je(je(allemaal(aan(houden.(Dat(wordt(opgelegd,(dwang.(Daar(staat(wat(tegenover,(als(je(het(niet(eens(bent(kan(je(protesteren,(voice.(((Je(hebt(de(gemeenschappen;(gezinnen,(buurten,(waar(mensen(op(een(bepaalde(manier(toe(behoren(en(betrokken(zijn.(Liefde(en(loyaliteit(zijn(hele(belangrijke(organisatiekrachten(die(in(die(sfeer(plaatsvinden.(((Daartussenin(is(het(hele(domein(wat(je(‘civil(society’(zou(kunnen(noemen.(En(dat(kan(hele(verschillende(vormen(aannemen,(dat(zie(je(aan(die(kwadranten(a,(b,(c(en(d.((Vier(typen(civil(society(organisaties(A(=(Activisten(A.(Je(bent(geen(overheid,(maar(je(wilt(wel(invloed(of(overheid(uitoefenen.(Denk(aan(protestorganisaties((B=(lobbyers((diverse(belangen)(B.(Als(marktpartijen(overheid(willen(beïnvloeden,(lobbygroepen.(((C=(gemeenschappen(

C.(De(dienstverlenende(organisaties,(een(verzorgingshuis,(probeert(toch(een(soort(van(uitbreiding(/(vervanging(te(zijn(van(familie.(((D=(dienstverleners(D.(Vakbonden,(consumentenorganisaties,(bemiddelorganisaties,(die(interactie(hebben(met(consument(en(werknemers,(de(marktpartijen.((((Je(krijgt(dus(een(plaatje(van(de(samenleving(waarin(je(ziet(dat(er(meerdere(partijen(zijn(in(de(samenleving.(Maar(het(gekke(is(dat(het(in(veel(sociale(/(economische(theorievorming(weinig(aandacht(heeft(gekregen.((In(economie(opleidingen(gaat(het(over(business,(en(dat(er(andere(actoren(in(de(samenleving(zijn(wordt(weinig(aandacht(aangegeven.((1.(Civil(Society;(wat(&(waarom?(T(Een(oud(fenomeen((T(Herontdekt((1989)(De(herontdekking(van(de(nonTprofit(sfeer(is(eigenlijk(pas(na(de(val(van(de(muur(ontstaan.((waardoor(vielen(de(communistische(regimes;(die(vielen(omdat(er(allerlei(bewegingen(ontstonden(die(men(civil(society(kan(noemen.(De(mensenrechten(bewegingen(achter(het(ijzeren(gordijn,(de(kerk,(etc.).(Toen(men(over(nieuwe(sociale(bewegingen(sprak,(de(milieu(beweging(kwam(op((antiTkernwapen(beweging).(Men(ging(protesteren(omdat(men(een(idee(had(van(een(betere(wereld.(Er(moet(iets(veranderen.((En(daar(horen(ook(de(zorginstellingen,(onderwijsinstellingen(bij.(((T(Snelle(groei(Het(aantal(van(dit(soort(bewegingen(is(enorm(gegroeid.(‘Een(civil(society(revolutie’.(Wereldwijd(gaat(het(om(heel(veel(organisaties,(die(de(afgelopen(2(decennia(er(bij(zijn(gekomen,(en(ook(wereldspelers(zijn(geworden.(((1.Civil(Society(Veel(definities((zie(Dekker);(T(Descriptief(T(Normatief(heel(veel(beschrijvingen(en(omschrijvingen(hebben(impliciet(de(gedachte(dat(het(ook(goed(dat(ze(er(zijn,(dat(er(dus(nonTprofit(en(nonTgouvernementele(instituties(zijn((normatief(geladen(debat)((Wel(een(ruige(minimum(consensus(Die(driehoek(dekt(behoorlijk(het(debat,(‘zo(denkt(iedereen(er(wel(ongeveer(over’((Civil(Society((structuur):(‘Bottom(up’(denken((T(middeleeuwse(achtergrond((‘herrschaftlich(vs.(Gemeinschaftlich(–(von(Gierke)(traditie(opgekomen(in(de(middeleeuwen.(Mensen(sluiten(zich(aaneen(om(iets(goeds(te(realiseren(in(de(samenleving.(Zeer(sterk(in(WestTEuropa.(VB.(gehandicaptenzorg,(woningen((zijn(hieruit(voortgekomen)((

T(17e(eeuw;(Althusius;(Politics(Methodically(Analyzed(Je(kunt(de(Civil(Society(ook(verbinden(met(het(idee(van(Althusius;(mensen(zijn(ook(eigenlijk(in(de(aard(van(de(zaak(samenwerkers.(Dus(het(is(ook(begrijpelijk(dat(ze(zich(aaneensluiten(om(bepaalde(dingen(te(realiseren.(Ze(moeten(elkaar(ook(wel(opzoeken.(((T(De(Tocqueville;(democracy(in(america(Fransman(die(beschrijft(wat(er(plaats(vond(in(Amerika,(wat(eigenlijk(niet(in(Frankrijk(plaats(vond.(Frankrijk(was(veel(centralistischer(georganiseerd.(Amerika(is(meer(een(bottomTup(society.(((Als(dit(overal(zo(ontstaat(moet(je(als(bedrijf(hier(ook(rekening(mee(houden.((VB.(moet(je(als(Shell(aan(tafel(zitten(met(Greenpeace,(etc.(((Civil(Society(&(politieke(stromingen(Christelijk(sociaal(denken(T(soevereiniteit(in(eigen(kring((Protestant,(1891)(T(Subsidiariteit((Katholiek,(1891,(1931)(subsidiariteit;(dingen(zo(organiseren(dat(de(verantwoordelijkheid(ligt(bij(de(mensen,(dat(de(mensen(zoveel(mogelijk(zelf(kunnen(doen(en(beslissen.((Het(geven(van(ruimte(aan(mensen(voor(initiatieven((SocialistischTrevisionistisch;(decentralisatie(T(liberale(ambivalentie(VB.(discussie(zorg,(marktwerking(waar(liberalen(in(geloven,(daarnaast(is(er(natuurlijk(wel(de(vrijheid(om(dingen(te(organiseren.(((Veranderingen(in(Civil(Society(T(Neergang(van(oudere(typen((vakbonden,(partijen,(kerken)(Die(meer(grote(stabiele(organisaties,(ooit(stabiel(zou(je(kunnen(zeggen.(Vakbonden,(en(politieke(partijen(en(kerken;(lidmaatschap(is(dramatisch(gedaald.(((T(Groei(van(nieuwe(typen((sociale(bewegingen,(‘oneTissue’(bewegingen,(consumentenorganisaties,(corporaties,(etc.)(Je(vindt(een(nieuw(type(van(aaneensluiting.(Maar(tegelijkertijd(betekent(dat(wel(dat(dit(wel(degelijk(een(heel(omvattend(en(belangrijk(fenomeen(is.(((Civil(Society(‘Oplossing’;(civil(society(waarden(en(structuren(kunnen(deel(worden(van(andere(structuren,(met(name(bedrijven((CSR),(en(ook(overheid(Hoe(kunnen(bedrijven(zich(nou(opstellen(in(zo’n(situatie?((Dus(de(Shell(boycot(actie(in(Nigeria,(etc.((Wat(je(in(de(jaren(’70,(’80(en(’90(hebt(gehad(is(een(soort(‘clash’(tussen(de(civil(society(en(de(profit(organisaties,(het(bedrijfsleven.(Waarin(er(eigenlijk(vanuit(gegaan(werd(dat(bedrijven(intrinsiek(slecht(zijn.(Ze(zijn(bezig(het(eigen(belang(te(maximaliseren,(ze(stellen(de(winst(hierin(centraal,(en(daar(kunnen(protestTorganisaties(niet(akkoord(mee(gaan.(Er(was(over(en(weer(een(soort(van(patstelling.(((De(oplossing(is(dat(de(waarden(en(insteek(van(veel(protestorganisaties(hoe(langer(en(

meer(terecht(komen(in(bedrijven,(om(verschillende(redenen.((T(Bedrijven(krijgen(door(dat(de(protest(bewegingen(een(punt(hebben(T(Ook(de(volgende(generatie(jonge(CEO’s(heeft(misschien(zelf(geprotesteerd(Hierdoor(blijft(er(iets(van(die(waarden(overeind.(Dus(we(moeten,(behalve(alleen(aan(profit(te(denken,(ons(richten(op(PPP((people,(planet,(profit)((De(tunnel(visie(wordt(verbreed,(men(laat(andere(perspectieven(in.(De(‘civil(society’(lost(zich(als(het(ware(in(het(bedrijfsleven.(((Wie(is(verantwoordelijk(voor(een(betere(wereld?(Wij(zijn(ook(verantwoordelijk(voor(duurzaamheid,(ook(op(lange(termijn(deze(aarde(leefbaar(blijft.(((MILTON(FRIEDMAN(En(daarmee(komen(we(in(conflict(met(de(visie(van(Milton(Friedman((De(tegenstem(van(Milton(Friedman;(‘the(social(responsibility(of(business(is(to(increase(its(profits’(De(maatschappelijke(verantwoordelijkheid(van(een(onderneming(is(het(maken(van(winst,(en(niet(bezig(zijn(met(allerlei(ander(soortige(doelstellingen,(want(!(een(bedrijf((denk(in(termen(van(beursgenoteerde(bedrijven,(het(ligt(ietwat(anders(voor(familiebedrijven)(is(eigendom(van(de(aandeelhouder.(En(de(CEO(is(dus(een(agent.(((Agent+–+Principal+(Agent;(CEO,(iemand(die(optreedt(namens(en(in(dienst(van(de(aandeelhouders,(de(aandeelhouders(investeren(met(1(doel,(namelijk(dat(het(aandeel(rendeert.(En(dat(merk(je(ook,(als(het(aandeel(naar(beneden(gaat(zullen(ze(sneller(geneigd(zijn(het(aandeel(te(verkopen,(als(ze(elders(meer(winst(kunnen(behalen.(En(dus(als(bedrijf(is(jou(doel(de(maximalisering(van(aandeelhouders.(Natuurlijk(kun(je(als(CEO((neem(Gerrit(Zalm)(goede(dingen(doen,(maar(dit(mag(hij(niet(doen(als(voorzitter(van(de(raad(van(bestuur(van(ABN(AMRO.(Dat(is(de(visie(van(Friedman,(als(bedrijf(is(jouw(primaire(sociale(responsibility(to(increase(the(profits.(((Vgl.(Vorig(jaar;(Achterhuis(over(‘civil(society,(Ad(Verbrugge(over(‘deugden’((4(klassieke(deugden(T(moed(T(wijsheid(T(matigheid(T(rechtvaardigheid((Recente(Nederlandse(discussies;((document+op+blackboard;+manifest)((VNOT(NCW(&(MKB;(‘Our(common(future’((Onze(gemeenschappelijke(toekomst)((‘Dutch(Sustainable(Growth(Coalition’((Aangesloten(organisaties;(KLM,(Unilever,(Shell,(Philips,(Heineken,(Akzonobel,(FrieslandCampina,(DSM.((De(gedachte;(wel(degelijk(is(het(niet(onze(enige(verantwoordelijkheid(om(aandeelhouderswaarde(te(creëren,(wij(zijn(er(ook(voor(iets(als(maatschappelijke(waarde.(

En(dit(heeft(te(maken(met(duurzaamheid.(Je(merkt(dat(sommige(organisaties,(neem(Unilever,(waar(bewust(afstand(is(genomen(van(het(aandeelhoudersmodel(zoals(dat(in(de(afgelopen(jaren(gemanifesteerd(werd;(het(anoniem(op(de(markt(aandelen(kopen.(Wat(Unilever(heeft(gevraagd;(ik(zoek(aandeelhouders(die(met(mij(een(tijdje(mee(willen(gaan,(omdat(we(een(transitie(willen(maken(naar(duurzaamheid,(wat(kan(leiden(tot(de(korte(termijn(wat(minder(winst.(((HOORCOLLEGE(11( Samenvattend(college((

(Jelle(van(Baardewijk(adviseert(ons(voor(elk(thema(een(mindmap(te(maken;(paar(woorden(die(je(volgens(hem(scherp(moet(hebben;(dat(helpt(je(om(de(centrale(gedachtegang(van(die(auteurs(scherp(te(krijgen.((Het(gaat(dus(niet(om(de(feiten,(het(zijn(allemaal(verschillende(denkkaders(die(je(ook(op(verschillende(manieren(kan(interpreteren.(((Aristoteles(–(telos(/(polis((Fukuyama(–(geschiedenis(/(zogenaamde(einde(van(de(geschiedenis(((Dooyeweerd(–(aspecten(((ARISTOTELES(drie(dingen(besproken;((1.(context(waarin(Aristoteles(opkomt;(de(historische(situatie((2.(Aristoteles(zelf(3.(MacIntyre(die(iets(over(Aristoteles(zegt(((context(waarin(Aristoteles(opkomt;(de(historische(situatie(Aristoteles(komt(op(in(de(oud(Griekse(tijd((voor(Christus)(en(in(die(tijd(kun(je(een(onderscheid(maken(tussen(de(romantische(oude(‘goede’(tijd(en(de(moderne(tijd(van(toen,(namelijk(na(de(introductie(van(geld.((Geld(heeft(een(bevrijdend(en(onderdrukkend(aspect;(T(Het(bevrijdende(aspect(is(dat(niemand(meer(bij(z’n(vader(hoeft(te(blijven,(zelf(kan(gaan(werken,(en(muntstukken(kan(meenemen(in(z’n(zak,(en(dus(bekrachtigd(wordt(door(de(mogelijkheid(van(een(nieuwe(economie((niet(meer(van(ruil,(maar(van(geld;(geld(dat(tussen(de(mensen(en(wederzijdse(diensten(in(is(komen(te(staan).(Geld(is(een(soort(empowerment(van(mensen.(Eerst(was(je(afhankelijk(en(moest(je(doen(wat(je(vader(zei;(oikos((oikonomia).(Dat(geld(bevrijd(dan.(Mensen(gaan(ook(lenen.((T(Naast(het(bevrijdende(aspect(van(de(handelseconomie/geldeconomie(komt(er(toch(een(soort(vervreemding,(en(weer(een(soort(nieuwe(macht(op,(namelijk(de(mensen(die(het(geld(kunnen(uitlenen(en(meer(geld(hebben(dan(anderen.(Dan(krijg(je(slavernij.(Schuldslavernij.(Mensen(moeten(gaan(werken(tot(ze(hun(schuld(hebben(afgelost.(Dit(kan(dan(je(hele(leven(duren.((Dit(is(de(achtergrond(waar(tegen(Aristoteles(opgroeit,(hij(gaat(zich(afvragen;(wat(betekent(het(nou(eigenlijk(dat(mensen(voor(anderen(moeten(werken(als(een(soort(

Thema’s hernemen uit voorgaande reeks

slaven,(en(dat(dit(geld(überhaupt(zo’n(grote(rol(is(gaan(spelen.(Dan(gaat(hij(nadenken(over(wat(de(ideale(staat(is.(((Dit(doet(hij(samen(met(Plato,(dat(is(zijn(leermeester,(en(die(ideeën(worden(uitgewerkt.(Hoofdpersoon(in(die(boeken(is(Socrates((weten(ook(niet(of(Socrates(bestaan(heeft,(is(een(figuur(in(de(boeken(van(Plato).(((Aristoteles(zelf(Aristoteles(beschrijft(dus(wat(dan(de(ideale(polis(is(en(wat(dan(de(ideale(rol(van(geld(daarbinnen(is.((De(ideale(polis(is(dan,(net(zo(groot(als(die(van(imago(en(uiterlijke(zaken(zoals(macht,(klein.(Het(doeleinde(van(de(polis(is(niet(geld.(Het(is(het(goede(leven.(((Hij(reageert(dus(op(die(macht(van(het(geld.(Zijn(vraag(is(dus(geboren(in(de(problemen(waar(‘de(werkvloer’(mee(komt,(en(dat(moet(worden(‘opgelost’.(Dus(het(is(een(concreet(probleem(uit(die(tijd.(En(dat(is(een(lastig(iets;(want(in(die(boeken(van(Aristoteles(heeft(hij(tegelijkertijd(een(soort(ideaalbeeld(van(wat(de(rol(of(de(samenhang(tussen(economie(en(samenleving(zou(moeten(zijn.(((Die(samenhang(zou(vanuit(de(telos(van(de(gemeenschap(moeten(worden(gedacht.((Telos;(het(doeleinde(VB.(Telos(van(het(kind;(dat(hij(zijn(mens(zijn(tot(een(volwassen(zijn(brengt(VB.(Telos(van(een(beukennoot;(is(dat(van(een(beukenboom.((En(de(telos(van(de(polis,(is(het(goede(leven.(Het(goede(leven(in(de(betekenis(van(deugden,(het(deugdelijke(leven((heeft(ook(weer(met(college(Govert(Buijs(te(maken).(Dus(de(polis(moet(zo(georganiseerd(zijn(dat(het(deugdelijk(leven(stimuleert.(Dan(moet(je(dus(bepaalde(onderwijsinstituties(hebben,(een(kleine(markt,(de(bankiers(moeten(niet(te(centraal(worden,(het(geloof(en(de(onderwijsinstituties(moeten(wel(centraal(worden(gesteld.(((Het(deugdelijk(leven(is(het(midden(houden.((VB.(Geld;(Stel(dat(vrijgevigheid(het(midden(is,(het(midden(tussen(krenterigheid(en(verspilling.((VB.(Tussen(overmoed(en(lafheid(zit(gewoon(moed.((VB.(Tussen(narcisme(en(onzekerheid(zit(zelfbewustzijn.(((Dus(Aristoteles;(Hij(reageert(op(die(polis((stadsstaat;(denk(aan(Singapore(of(Hanzesteden),(dat(geld(perverteert(de(situatie,(hij(gaat(nadenken(over(de(ideale(polis,(dat(doet(hij(vanuit(een(idee(van(wat(de(ideale(polis(is,(en(dat(doet(hij(dan(vanuit(het(idee(van(een(telos.((Telos(is(een(soort(doeleinde,(en(blijkbaar(verwezenlijkt(die(polis(zich(daar(in.(In(de(polis(ligt(een(voleinding(die(heeft(te(maken(met(een(volwaardig,(volwassen(leven(volgens(de(weg(van(het(midden.(Het(gaat(om(verschillende(deugden(die(je(altijd(als(ballen(in(de(lucht(moet(houden.((VB.(als(je(ambitie(hebt(in(je(studie(gaat,(kan(je(niet(nog(een(bestuurTjaar(marketingassociatie(doen(en(daarnaast(nog(ergens(werken.(Aristoteles(zou(in(deze(zin(alles(simultaan(tot(een(volwaardig(einde(brengen.(Het(midden(bewaren.(((Nou(zijn(die(ballen(altijd(gericht(op(een(overkoepelende(deugd(waarin(ook(de(staat(een(

faciliterende(rol(in(speelt.(((Een(deugd(is(dus(het(midden(houden;(een(gewoonte;(een(‘habit’;(iets(wat(altijd(in(jou(zit((karakter(of(bepaalde(gewoontes)(!Bij(Aristoteles(gaat(het(er(om(dat(de(deugd(een(bepaalde(gewoonte(is,(een(morele(gewoonte(om(altijd(het(midden(te(bewandelen.(Het(is(niet(een(regel(volgen,(niet(een(systeemanalyse,(wetenschap,(nee(het(is(een(gewoonte.(–(Een(deugd(is(een(gewoonte(tussen(het(midden(houden(tussen(het(teveel(en(te(weinig,(en(heeft(duidelijk(een(morele(kant,(de(morele(kant(van(entertainment(of(geld,(met(het(einddoel(dat(je(dat(goede(leven(realiseert(–)((Dat(goede(leven(zou(je(dan(in(een(deugd(kunnen(samenvatten.(Die(deugd(is(dan;(rechtvaardigheid.(((Rechtvaardigheid(is(recht(doen(aan(de(verschillende(aspecten(van(de(situatie(die(zich(voordoen.((Dit(zie(je(ook(terug(bij(Dooyeweerd;(je(moet(in(je(analyse(van(dingen(verschillende(aspecten(begrijpen(en(niet(per(ongeluk(een(aspect(vergeten)((Rechtvaardigheid(in(een(staat(gaat(er(om(dat(je(alles(tot(z’n(recht(laat(komen((heel(abstract;(de(nazi’s(hadden(rechtvaardigheid(ook(hoog(in(het(vaandel,(het(is(inhoudsloos,(het(gaat(om(verdeling(in(jezelf(tussen(je(verschillende(behoeftes(en(pogingen(om(het(midden(te(houden).((Rechtvaardigheid(is(eigenlijk(als(iedereen(tot(z’n(recht(komt,(of(intern(in(jou(alles(tot(z’n(recht(komt.(!(Bij(Aristoteles(is(het(de(kardinale(deugd(van(alle(andere(kleine(deugden((zoals;(volharding)(En(die(deugden,(dat(pad(van(die(deugden,(als(je(dat(dus(behandelt((en(al(die(deugden(dus(recht(blijft(doen(vanuit(een(gewoonte),(dat(je(dat(verinnerlijkt(heb(en(dat(dit(in(je(zit(en(dat(dit(gebeurd(met(het(oog(op(dat(grootte,(namelijk(dat(je(dus(Rechtvaardigheid(belangrijk(vind.(((Het(gaat(bij(Aristoteles(dus(om(een(manier(van(begrijpen(van(de(staat,(vanuit(z’n(verwezenlijking,(dat(noemt(hij(telos,(dat(heeft(uiteindelijk(te(maken(met(rechtvaardigheid,(dat(heeft(te(maken(met(gewoontevorming.(Geld,(imago,(auto’s(speelt(daar(niet(zo’n(grote(rol(in(en(dat((is(dus(als(een(soort(reactie(op(de(situatie(waar(dat(wel(een(grote(rol(is(gaan(spelen.(((MacIntyre(die(iets(over(Aristoteles(zegt(Nou(is(die(situatie(verandert,(en(dat(heeft(te(maken(met(die(weg(van(het(midden.(Die(deugden(is(verbrokkelt(geraakt,(dat(er(onduidelijk(is(wat(de(weg(van(het(midden(is.(En(dat(is(wat(MacIntyre(ook(zegt.(((‘After(Virtue’(!(met(name(het(praktijkbegrip,(daar(ging(het(ook(over,(en(de(precieze(invulling(daarvan,(van(het(verschil(tussen(externe(en(interne(goederen.(Dat(is(een(soort(Aristoteleaanse(interpretatie(van(het(nu,(de(wereld(waarin(we(nu(leven,(en(wat(dan(nu(het(midden(zou(zijn.((Daaruit(blijkt(bij(MacIntyre(dat(het(in(bepaalde(beroepen(niet(altijd(makkelijk(is(om(die(weg(van(het(midden(te(bewandelen.(Omdat(het(gewoontes(verondersteld(die(in(die(beroepen(((bedrijfskundige,(marketeer,(bankier);(die(beroepen(hebben(niet(per(se(een(intrinsiek(telos.((((MOGELIJKE(TT(VRAAG;(reconstrueer(zijn(argument(en(weerleg(het,(denk(dan(na(over(wat(nou(precies(de(deugden(zijn(die(bij(een(HRM(manager(horen;(bij(personeelswerven(

kan(in(de(situatie(van(ontslag(zoiets(meespelen(!(wanneer(ontsla(je(iemand?(Als(er(alleen(financiële(redenen(zijn?(OVER(NADENKEN)((Terug(naar(het(idee(van(de(gewoontevorming(die(je(dus(hebt;(die(gewoontevorming(is(afhankelijk(van(de(polis(en(in(welke(mate(de(polis(jou(in(staat(stelt(om(je(gewoontes(te(cultiveren(en(misschien(weer(tot(een(hoger(niveau(te(brengen(zodat(jou(kinderen(weer(een(verfijndere(gewoontestructuur(hebben.(En(die(gewoontes(heeft(dus(te(maken(met(hoe(je(iemand(bejegent,(hoe(snel(je(antwoord(op(een(email,(hoe(je(grapjes(maakt,(etc.(Dat(zijn(vanzelfsprekende(dingen,(we(weten(ook(wat(dat(betekent.(Wanneer(je(met(iemand(een(klik(hebt(merk(je(dat(je(dezelfde(gewoontes(hebt,(hetzelfde(pad(van(het(midden((met(iemand(kunnen(schrijven)((Het(punt(van(MacIntyre((is(een(echte(realist,(ten(opzichte(van(Aristoteles(komt(hij(wel(onder(ogen(dat(het(pad(van(het(midden(verbroken(is,(Aristoteles(schetst(een(ideaalbeeld(en(wil(tot(op(zekere(hoogte(niet(onder(ogen(komen(dat(dit(een(ideaalbeeld(was)(((After+virtue;(titel(zegt(het(al;(na(de(deugd;(nadat(dat(pad(misschien(wel(verbrokkelt(is.((We(zitten(in(een(moment(van(verwarring((jaren(’80,(misschien(nog(steeds(wel)(over(wat(nou(goede(gewoontes(zijn(en(wat(een(polis(is.(((En(daarmee(desintegreert(de(humuslaag(die(nodig(is(om(die(deugdelijke(samenleving,(met(het(oog(op(rechtvaardigheid(wordt(belichaamt(door(haar(burgers.(Dus(er(is(een(laag(onder(de(deugden.(Onder(dat(pad(van(het(midden(ligt(de(grond.(En(die(grond(is(weg.(Die(humuslaag(waarop(we(kunnen(leven(is(geïndividualiseerd.(!(En(daarin(gaat(het(juist(om(die(externe(waarden.(En(in(bepaalde(beroepsgroepen(wordt(dat(versterkt,(en(in(andere(groepen(wordt(die(humuslaag(juist(in(tact(gebracht(/(gehouden.(Hij(maakt(hier(een(onderscheid(tussen(de(mensen(die(de(praktijk(vormgeven((onderwijzers,(verplegers,(juristen)(en(de(mensen(die(de(instituties(vormgeven(waarin(die(praktijken(zitten((dus(het(institutionele(aspect(van(een(universiteit;(heeft(een(winst/verlies(rekening;(er(moeten(verschillende(vakken(worden(gegeven,(etc.);(Dat(zijn(allemaal(elementen(die(vreemd(zijn(aan(het(onderwijs,(maar(wel(wezenlijk(aan(het(instituut.(En(dat(wordt(te(belangrijk((college(10(Govert(Buijs(hierbij(betrokken()(en(gaat(te(zwaar(leunen(op(die(humuslaag(waardoor(dat(goede(leven(buiten(beeld(raakt.((Dus;(MacIntyre(maakt(een(soort(onderscheid.(We(leven(niet(meer(in(de(tijd(van(een(deugd,(behalve(voor(bepaalde(beroepsgroepen(en(de(vraag(is;(zijn(jullie(en(beroepsgroep(en(houden(jullie(de(humuslaag(in(tact?(Of(zijn(jullie(degenen(die(dat(onder(druk(zet?(((MacIntyre(zegt(eigenlijk;(managers(zijn(helemaal(niet(per(se(in(staat(om(die(interne(goederen((wat(Aristoteles(de(telos((meervoud)(zou(noemen),(dus(wat(zijn(de(doeleinden(van(een(organisatie,(en(als(je(dat(scherp(hebt(weet(je(ook(welke(morele(weg(je(moet(bewandelen(en(wat(het(midden(is,(maar(als(dat(verdwijnt(en(het(gaat(alleen(nog(maar(om(externe(waarden,(dat(zet(geen(moreel(punt.(Daar(kun(je(je(niet(op(oriënteren(zegt(MacIntyre.(((SAMENVATTEND;(Aristoteles(komt(op(in(de(oude(Griekse(tijd(dat(de(economie(de(mensen(al(bevrijd(heeft((geld(bood(mogelijkheden),(dan(gaat(die(economie(ook(een(negatief(effect(krijgen,(er(

ontstaat(schuldslavernij,(Aristoteles(vraagt(zich(af(wat(de(juiste(rol(van(de(economie(is(in(de(samenleving.(Niet(zo’n(hele(grote(rol,(want(het(gaat(om(een(hoger(doel(einde.(Dat(betekent(dat(mensen(hun(gewoontes(daar(op(moeten(oriënteren,(dat(er(instituties(nodig(zijn(waar(je(dat(leert((moeder,(school,(uni,(religie).(Dat(zou(dan(ideaal(zijn,(en(dat(blijft(dan(ideaal.(((MacIntyre(zegt(dan;(misschien(was(het(bij(Aristoteles(geen(realiteit(maar(vooral(een(theorie,(het(is(in(de(20e(eeuw(in(ieder(geval(niet(meer(zo(dat(we(kunnen(zeggen(wat(het(doel(is(waarom(een(universiteit(op(aarde(is(of(waarom(Google(bestaat.((alhoewel(alle(bedrijven(natuurlijk(ook(een(missie/visie(hebben)(Desalniettemin;(MacIntyre(zegt(dat(dit(verdwijnt,(ook(bij(bedrijven.((Onderscheid(Goed/Kwaad;(Er(zijn(mensen(die(dit(versterken,(en(er(zijn(die(dit(proberen(te(koesteren((de(beroepsgroepen;(de(leraar(die(goed(onderwijs(geeft,(de(jurist(die(de(recht(respecteert,(beroep(van(de(kok,(etc.)(((TENTAMEN;(als(ik(mezelf(als(een(beroep(zou(zien,(en(ik(zou(het(via(Aristoteles(moeten(uitleggen,(wat(betekent(het(dan(dat(ik(rechtvaardig(ben(in(m’n(werk).(((Centraal(begrip(bij(Aristoteles(is(ook(praktijk;(de(praktijk(van(werk;(de(praktijk(rondom(het(beroep.(VB.(jurist(heeft(huis(van(justitie(als(praktijk,(de(rechtenopleiding(hoort(bij(de(praktijk(van(de(jurist(VB.(de(universiteit(hoort(bij(de(praktijk(van(wetenschap,(het(beroep(is(de(academicus(of(de(onderwijzer.(((MacIntyre(!(heeft(het(over(praktijken;(onderscheid(tussen(instituut(en(praktijk.(Die(twee(begrippen(lopen(door(elkaar(heen.(Het(instituut(universiteit((komen(er(voldoende(studenten,(etc.)(en(praktijk((bij(wat(wij(doen,(wordt(dan(voldoende(recht(gedaan(om(studenten(heel(goed(te(maken(en(voor(te(bereiden(op(hun(beroep)(universiteit(zijn(andere(dingen.((Praktijk(draait(om(wat(hij(noemt(interne(goederen((telos(volgens(Aristoteles)(Instituut(draait(om(uitwendige(goederen((Beide(hebben(zogezegd(hun(midden,(het(gaat(erom(dat(je(die(twee(sferen(in(elkaar(kunt(denken.(((TENTAMEN;(onderscheid(naar(je(eigen(beroep(maken(VB.(econometrist;(heeft(bepaalde(criteria(die(hij(vanuit(z’n(vak(meekrijgt(over(wat(hij(vindt(dat(er(voldoende(correlatie(is(tussen(twee(fenomenen.(Je(kunt(op(een(goed(moment(om(een(bepaald(onderzoek(gevraagd(worden;(bijvoorbeeld(een(analyse(over(de(volatiliteit(van(een(indexkoers(in(de(afgelopen(10(jaar,(om(tot(een(investeringsplan(te(komen(met(het(geld(van(mensen(die(niet(hoog(opgeleid(zijn(en(minimum(loon(verdienen.(En(die(Dirk(en(Rijkman(proberen(dan(op(basis(van(jou(sheet(die(mensen(te(overtuigen(om(te(investeren(in(het(fonds(Rijkman(en(Dirk.((!(Als(je(nu(vanuit(het(instituut(perspectief(bekijkt(is(het;(je(zit(op(het(geld(en(maakt(misbruik(van(je(kennis.((!(Vanuit(je(beroep(/(de(praktijk;(na(denken(over(consequenties(van(wat(je(doet,(en(de(degelijkheid(in(het(licht(van(wat(je(doet.(Dan(heb(je(dat(voleindingspunt.((lange(termijn)(Namelijk;(ik(had(niet(gedacht(dat(ik(een(zo(goed(mogelijke(weergave(moest(geven,(maar(die(van(de(afgelopen(10(jaar,(nu(ik(weet(dat(je(mensen(die(hard(voor(hun(geld(hebben(gewerkt(er(inluist(om(in(ons(fonds(te(investeren.(Ik(zou(eigenlijk(willen(dat(de(volatiliteit(

van(de(afgelopen(30(jaar(zou(worden(aangetoond.(Kortom;(het(beeld(wat(jullie(schetsen(is(te(eenzijdig.(((Praktijk;(interne(goederen;(deugden(en(gewoonte(van(deugdzaam(leven(Instituut;(externe(goederen;(snelle(geld(en(verkoopbaarheid(en(dingen(als(efficiency(VB.(Universiteit;(kan(heel(efficiënt(zijn,(maar(het(onderwijs(kan(slecht(zijn.(((EXTRA(INFO(Historische(context((Aristoteles)(Tekening;(Tempel(boven(op(berg,(en(politieke(platform.((((Belangrijk(om(onderscheid(te(maken(tussen(instituties(die(dragend(zijn(voor(het(culturele(element(van(die(maatschappij.((VB.(Je(kunt(zeggen;(De(krim(is(door(Russen(veroverd(omdat(het(een(strategische(plek(is,(daar(aan(de(zwarte(zee.(Dat(is(allemaal(waar,(dat(is(vaak(hoe(geredeneerd(wordt,(maar(daar(gaat(het(nu(niet(om.(De(berg(is(symbolisch.(De(berg(is(symbolisch(voor(de(instituten(die(een(maatschappij(in(evenwicht(houden.(((1.(Het(familieleven(2.(Rechtsstaat(zelf(3.(De(economie((Dit(zijn(sociale(constructen,(niet(zo(als(natuurwetten,(ze(zijn(er(wel,(maar(ze(zijn(niet(tastbaar.(Het(is(een(idee(wat(dragend(is(voor(de(cultuur.(Nu(is(het(zo(dat(dit(de(harde+kant(van(de(maatschappij(is.(Je(hebt(een(bureaucratie,(een(emailadres((van(de(rechter(en(advocaat(die(communiceren),(dat(is(allemaal(vrij(hard.(((Soft(side;(De(zachte(kant(zijn(de(gewoontes,(hoe(je(met(elkaar(omgaat,(hoe(je(elkaar(aanspreekt,(wat(voor(taal(je(spreekt.(Dat(is(impliciet,(de(geest(van(de(maatschappij,(de(psychologische(structuur(van(een(samenleving.((VB.(Het(zijn(de(habits;(trend(in(koffie(drinken,(trend(in(bepaalde(kleding,(etc.((De(soft(side;(de(gewoontes,(dat(is(de(humuslaag.(Wat(onder(de(oppervlakte(zit(van(dat(kaartje(waar(je(het(middelpunt(op(probeert(te(houden,(met(het(oriëntatiepunt(van(die(deugden.(((Er(is(nog(een(geest(die(dit(doortrekt.(((Fukuyama(heeft(het(hier(ook(over!(((Hardware(/(Software(verschilt(natuurlijk(per(tijd,(en(per(cultuur.(De(Grieken(hadden(een(heel(andere(indeling(dan(ons.(Maar(de(kern(is(dus(dat(dit(nog(als(iets(veronderstelt(is,(en(Ad(Verbrugge(noemde(hiervoor(de(term(Etos.(=(Een(ander(woord(voor(de(software(van(de(maatschappij.(((

VB.(Hardware;(je(kunt(trouwen,(een(ring(kopen,(en(je(hebt(rechten(en(plichten(VB.(Software;(dat(mensen(zin(hebben(om(te(trouwen((Als(je(dat(niet(hebt(dan(kan(je(ook(niet(zeggen(wat(het(midden(is.(Dus(die(morele(structuur(ligt(op(die(humuslaag((die(een(harde(en(zachte(kant(heeft).(Die(zachte(kant(is(heel(belangrijk,(als(die(desintegreert(is(er(wat(aan(de(hand.(((MacIntyre(zegt(dus(dat(beroepen(dit(kunnen(cultiveren(op(hun(manier.(Die(landkaart(is(niet(overal(hetzelfde,(iedereen(heeft(zijn(eigen(gewoontes.(Daarom(is(het(ook(zo(dat(je(in(een(bepaalde(vriendengroep(een(bepaald(TTshirt(aan(kan(doen(en(dit(zou(bij(een(andere(vriendengroep(niet(kunnen,(terwijl(je(toch(wel(allebei(Koningsdag(viert.(Dus(er(zit(een(diversiteit(in(die(lagen.(((Op(het(niveau(van(de(polis((van(Nederland(zou(je(dus(zeggen)(zijn(er(toch(overkoepelende(dingen,(dit(is(bij(Aristoteles(rechtvaardigheid.(En(rechtvaardigheid(wordt,(hoop(je,(wordt(door(iedereen(in(z’n(software(nagestreefd.(Maar(er(is(een(instituut(dat(hier(in(het(bijzonder(zich(zorgen(om(maakt;(de(rechter(en(rechtbank.((BIJV.(En(in(NL(wordt(het(recht(geschreven(door(de(overheid((die(wordt(gekozen(door(de(burger),(en(toegepast(en(behoed(door(de(rechter,(en(uitgevoerd(door(de(politie(!(trias(politica(NL.(((Waar(het(om(gaat(is(dat(die(rechtvaardigheid(door(een(instituut;(de(harde(kant(van(wat(verondersteld(is(in(die(morele(laag;(mogelijk(wordt(gemaakt.(((Want(je(kan(wel(allemaal(rechtvaardig(willen(halen.(Maar(als(je(niet(naar((BIJV)(een(scheidsrechter(toe(kan(gaan,(kan(er(ook(iemand(zeggen(die(groter(en(sterker(is;(wat(wil(je(nou,(rechtvaardigheid(is(mijn(wil.(Nee(dat(kan(dus(niet.(Want(daar(hebben(we(een(rechtbank(voor.(((Zachte(kant(zou(je(dus(software(kunnen(noemen;(ethos;(is(een(Grieks(woord(voor(verblijfplaats.(De(stadsstaat,(waar(je(dus(verblijft.(((KETS(DE(VRIES(Gaat(vooral(over(die(ene(deugd;(niet(narcistisch(zijn((FUKUYAMA(Jelle(zegt(dat(dit(niet(zo’n(zwaargewicht(is((SPENGLER(Zou(je(kunnen(verbinden(met(die(beroepsthematiek.(Hoe(doe(je(dat?(Die(uitleg(van(MacIntyre(dat(een(beroep((die(geestelijke,(ethos(kant)(die(software(van(de(maatschappij(kan(levend(houden,(dat(beroepsgroepen(daartoe(in(staat(zijn,(omdat(die(bepaalde(kwaliteitscriteria(hebben(die(ze(als(leidraad(nemen(in(hun(handelen.(((Spengler(zou(zeggen(dat(dit(typisch(Europees(is(om(zo(naar(een(beroep(te(kijken.(Wat(kraakt(hij(hier(mee(af?(Waar(zet(hij(zich(tegen(af?((Een(beroep(uitoefenen(heeft(te(maken(met(een(bepaald(stand(gevoel,(het(bestendigt(je(gewoontes,(geeft(je(stand(om(niet(in(de(verleiding(te(komen(van(teveel(of(te(weinig.(Stand(en(status.(Niet(de(status(van(z’n(mooie(auto,(maar(bepaalde(stand(van(het(beroep.(

Spengler(zet(zich(af(tegen(de(Amerikaans(Engelse(vorm,(AngloTAmerikaans,(dat(zet(hij(weg(als(een(te(kwantitatieve(opvatting(van(arbeid((dat(lijkt(gek(genoeg(dan(weer(heel(veel(op(wat(communisten(ook(doen).((Arbeid(moet(niet(als(kwantum(/(energie(gezien(worden,(maar(moet(je(juist(zien(als(iets(waar(je(je(ziel(en(zaligheid(in(legt,(en(iets(wat(je(doet(komt(voor(uit(bepaalde(kwaliteitseisen(waar(je(je(eer(aan(ontleent,(om(het(volgens(die(eisen(te(doen.(Het(is(dus(niet(op(telbaar.(Het(is(jou(stempel.(((Als(dat(dus(niet(het(geval(is,(kan(je(je(twee(dingen(afvragen.(Misschien(heb(je(een(bepaalde(bron(in(je(werk(nog(niet(aangeboord,(of(zit(je(dus(inderdaad(aan(die(kwantitatieve(kant,(en(heb(je(oog(voor(geld.(Want(die(beroepen(zijn(juist(op(een(bepaalde(stijl(gericht.((VB.(Apple;(typische(producten,(soort(roeping(om(die(producten(op(een(simpele(manier(te(doen.(Een(nieuw(product(moet(voldoen(aan(bepaalde(eisen(die(liggen(in(de(traditie(van(Apple(VB.(Bij(Hema;(gaat(nu(heel(slecht;(niet(zo(maar(meer(gaan(verkopen,(maar(nog(steeds(waarde(hechte(aan(die(‘interne(waarden’((Spengleriaanse(gedachte;((VB.(Arts;(je(bent(altijd(arts.(Ook(in(privé,(je(kan(niet(zomaar(onverantwoord(veel(alcohol(gaan(drinken(of(op(een(feest(pillen(slikken.(Je(hebt(hier(voor(getekend.(Dat(komt(omdat(je(beroep(iets(is(wat(je(kan(afleggen,(en(dat(je(klaar(bent(dat(het(dan(over(is.(Arts(zijn(is(een(keuze.(((DOOYEWEERD((komt(op(tentamen(–(artikel(lezen!)(Wat(is(goede(kennis(volgens(Dooyeweerd?(Je(wilt(iets(begrijpen;(dus(je(formuleert(bijvoorbeeld(de(wetmatigheden(volgens(welk(iets(loopt.(Wat(is(de(wetmatigheid(dat(het(huis(in(Duivendrecht(goedkoper(is(dan(in(AmsterdamTZuid,(dat(is(de(wet(van(vraag(en(aanbod.(Dit(heeft(de(status(van(kennis.(((Wat(zegt(Dooyeweerd;(belangrijk(criterium(wat(je(gebruikt(om(kennis(te(toetsen.(Kennis(die(rechtdoet(aan(de(variëteit(van(de(werkelijkheid.((Kennis(doet(recht(aan(de(veelheid(van(aspecten(die(in(die(werkelijkheid(als(een(soort(belangrijke(eigenschappen(werken.(Werkelijkheid(werkt(volgens(aspecten.((Wat(is(dat(dan(bijvoorbeeld?(Stel(je(bekijkt(een(organisatie(als(goed(leider,(dan(moet(je(dus(zien(dat(jou(organisatie(niet(alleen(het(aspect(heeft(dat(het(meetbaar(is,(leeft,(economisch(is,(maar(je(moet(ook(recht(doen(aan(dat(sommige(mensen(het(werk(sociaal(belangrijk(vinden((collega’s(zijn(vrienden),(dat(werk(ook(volgens(bepaalde(regels(moet(gebeuren.((VB.(En(als(je(dus(kennis(gaat(uitdragen(over(een(organisatie,(je(zegt(dat(een(bedrijf(er(is(om(winst(te(maken.(!(Dan(zou(je(vanuit(Dooyeweerd(kunnen(zeggen;(dit(is(onjuiste(kennis.(Want((er(zijn(bepaalde(aspecten(van(een(bedrijf(die(in(deze(definitie(niet(worden(meegenomen.(Je(krijgt(dus(een(eenzijdige(visie(op(je(organisatie.((VB.(student(die(extra(tentamen(wil(afleggen,(op(eerder(tijdstip,(zodat(hij(meer(kan(studeren.(Examencommissie(keurt(dit(af(vanwege(regels(!(dan(moet(er(iemand(zeggen(dat(dit(niet(volgens(alle(aspecten(is(besloten.(((

Dus(je(moet(de(moed(opbrengen(om(bepaalde(aspecten(in(te(brengen,(in(een(beslissing(bijvoorbeeld.(Om(de(tien(man(personeel(die(je(hebt(te(ontslaan,(wie(ga(je(ontslaan?(Wat(voor(redenen(ga(je(daar(voor(gebruiken?(Via(Dooyeweerd(zou(je(zeggen(dat(dit(denkkader(moet(worden(opgerekt,(hij(moet(meerdere(aspecten(meenemen.((Je(doet(dan(recht(aan(de(verschillende(aspecten(van(wat(het(betekent(om(werk(te(hebben(in(een(maatschappij,(met(het(oog(op(het(maatschappelijk(goede.(((PUENTE;(Goed(leiderschap(is(dus(de(complexiteit(van(zo’n(beslissing(doorzien((!(Hier(zit(ARISTOTELES(dus(ook(weer(in;((Het(gaat(bij(Dooyeweerd(niet(om(het(volgen(van(regels,(dat(is(een(aspect.(De(wereld(is(gekenmerkt(door(regels.((VB.(leerling(die(tentamen(eerder(wil(doen(omdat(hij(nog(meer(wil(studeren.(Antwoord(examencommissie;(wij(maken(helaas(geen(uitzonderingen,(dat(is(hier(de(regel.(((Dooyeweerd;(De(regels(zijn(er(om(iets(groters(te(realiseren.(((Kennis(over(de(wereld(van(organisaties(en(het(algemeen(moet(dus((die(verschillende(aspecten(simultaan(/(tegelijkertijd(realiseren.(Het(moet(allemaal(in(de(lucht(blijven.(((Waar(gaat(het(fout?(Als(je(het(een(in(termen(van(het(ander(gaat(uitleggen.((VB.(Je(vrienden(economiseren,(hem(willen(zien(omdat(netwerken(belangrijk(is.(((Maar(je(kan(best(zeggen;(religie(is(iets(sociaals.(Alleen(hoofddoek(en(AjaxTsjaal(zijn(niet(te(vergelijken.((VB.(Hoofddoek(is(ook(sociaal((gekocht(in(een(winkel)(en(economisch((geld(mee(verdient),(maar(het(is(niet(alleen(sociaal(en(economisch.(Het(is(ook(religie.(–(t.o.v.(Ajax(sjaal.(((Punt(is(nu,(dat(als(je(in(een(organisatie(gaat(werken(later,(dat(je(die(dingen(ook(ziet.(Die(gelaagdheid.(En(dat(je(niet(dingen(gaat(uitleggen(in(andere(termen.(Daarom(is(het(ook(lastig(om(innovatie(af(te(dwingen.(Dat(kan(je(niet(afdwingen.(Je(kan(creativiteit(niet(economiseren.(Het(is(ook(economisch,(alleen(het(is(niet(alleen(economisch.(((Dat(is(wat(Govert(bedoelt(wanneer(hij(zegt(dat(je(Dooyeweerd(kan(gebruiken(wanneer(je(goed(leiderschap(wil(uitleggen.(Die(verschillende(aspecten(in(een(organisatie(in(beeld(houden(in(je(handelen,(en(ieder(aspect(recht(toedoen.(((FOUCAULT(Zou(het(hier(niet(mee(eens(zijn.(Zijn(allemaal(categorieën/clichés(die(je(op(de(wereld(plakt,(en(je(doet(net(alsof(je(de(rijkdom(van(de(wereld(recht(doet,(maar(ondertussen(werk(je(met(allemaal(plakkertjes(en(ben(je(mensen(aan(het(systematiseren.(En(heb(je(niet(door(wat(voor(disciplinering(daar(vanuit(gaat.(((Er(zit(een(soort(disciplinering(in(de(clichés(waarin(we(college(krijgen,(zelfs(de(VU(is(een(cliché.(Het(zet(aan(tot(kennisoverdracht.((((