Download - Ouderbetrokkenheid thuis: sleutel voor schoolsucces

5 1

OUDERBETROKKENHEID THUIS: SLEUTEL VOOR SCHOOLSUCCESOuderbetrokkenheid thuis: sleutel voor schoolsucces

Over de invloed van ouders op het schoolsucces van hun kind en de rol van (voor)schoolse voorzieningen

Centrum Maatschappelijke Ontwikkeling Gelderland

Ouderbetrokkenheid thuis: sleutel voor schoolsucces

Over de invloed van ouders op het schoolsucces van hun kind en de rol van (voor)schoolse voorzieningen

Velp, maart 2007Alexandra BordewijkHenk DriesMarieke HarkinkEelco Visser

Inhoudsopgave

3 Ten geleide

5 1 Ouderbetrokkenheid thuis 1.1 Ouderbeleid, ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis1.2 Investeren in ouderbetrokkenheid thuis 1.3 Kind, gezin en omgeving1.4 Kenmerken opvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag1.5 Verschillen tussen groepen ouders1.5.1 Laagopgeleide ouders1.5.2 Allochtone ouders1.5.3 Eenoudergezinnen 1.6 Verwachtingen van leidsters/leerkrachten1.7 Beleid Ministerie van OCW

13 2 Voorwaarden2.1 Open cultuur en partnerschap2.2 Verwachtingen van ouders in beeld2.3 Helder geformuleerd ouderbeleid2.4 Bereidheid tot investeren

21 3 De praktijk

37 Literatuur • Ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis• Communicatie leidster/leerkracht - ouders

41 BijlageQuickscan ‘Ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis’

2

OUDERBETROKKENHEID THUIS: SLEUTEL VOOR SCHOOLSUCCES

Ten geleide

“Gaat het goed met de ouders, dan gaat het goed met de kinde-ren en dan gaat het ook goed op school”, stelde een directeurvan een Apeldoornse basisschool tijdens een panelgesprek overde vragen en behoeften van ouders.Ouders zijn de belangrijkste opvoeders van kinderen: het leverteen essentiële bijdrage aan de ontwikkelingsmogelijkheden enhet schoolsucces van kinderen. Onderzoek toont aan dat hetgedrag van ouders naar kinderen in de thuissituatie meerinvloed heeft op de schoolprestaties dan de participatie vanouders op school. Dat ouders meehelpen op de groep of lid zijnvan de ouderraad kan een stimulerende invloed hebben op deontwikkeling van het kind. Maar ‘good parenting at home’heeft een beduidend grotere invloed op het schoolsucces vankinderen. In deze brochure gaan we nader in op deze rol vanouders bij de ontwikkeling van hun kinderen en de wijze waar-op voorschoolse en schoolse voorzieningen het opvoedings- enonderwijsondersteunend gedrag van ouders kunnen stimule-ren. Kort gezegd: ouderbetrokkenheid thuis.

In hoofdstuk 1 worden de begrippen ouderbeleid, ouderpartici-patie en ouderbetrokkenheid thuis verhelderd. Besprokenwordt waarom ouderbetrokkenheid thuis van groot belang isen welke factoren daarop van invloed zijn. In hoofdstuk 2 volgteen beschrijving van voorwaarden om ouderbetrokkenheidthuis te doen slagen. Hoe (voor)schoolse voorzieningen hetopvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag van ouderskunnen stimuleren, komt aan bod in hoofdstuk 3. Daarin staateen scala aan inspirerende methodieken en ideeën uitgewerkt.Tot slot vindt u achter in de brochure de quickscan‘Ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid’ en een literatuur-lijst.

Deze brochure is geschreven voor kindercentra, peuterspeel-zalen en basisscholen. In de tekst worden deze organisatiesaangeduid als (voor)schoolse voorzieningen. Brede scholen eneducatieve centra vallen hier eveneens onder. Ook voor organi-saties die ouders (op andere wijze) ondersteunen bij de opvoe-ding en het onderwijs van hun kinderen biedt deze uitgavehandvatten voor de praktijk.

Key Findings for Parent Involvement:

• Decades of research show that when parents andteachers work together, kids do better academicallyand socially.

• Family participation is twice as predictive of studentsuccess as family socioeconomic status.

• The definition of meaningful parent involvement ismuch broader than originally believed.

• The most critical parent involvement is whathappens in the home but parents need specific infor-mation on how to help and what to do.

Bron: The parent/teacher home visit project(www.pthvp.org)

3


4


Foto

: Cra

ig Je

uell

1. Ouderbetrokkenheid thuis

Leidsters/leerkrachten en ouders zijn partners in opvoeding enopleiding. Beide partijen willen dat het kind zich optimaalontwikkelt en zoveel mogelijk kansen krijgt, zowel wat betreftschoolsucces als later in de maatschappij. Ze richten zich ophet belang van het kind, ieder vanuit een andere positie, iedervanuit de eigen specifieke mogelijkheden, kennis en vaardig-heden.

Onderzoek wijst uit dat opvoedingsgedrag van ouders, omge-ving van het gezin en informele educatie door ouders bepalendzijn voor de ontwikkeling en het schoolsucces van kinderen.Niet alle ouders slagen er echter in om hun kind stabiliteit eneen stimulerende leeromgeving te bieden. Daarom is het vanbelang dat (voor)schoolse voorzieningen zich richten op hetactief ondersteunen en stimuleren van ouders in hun rol alsopvoeder.

In dit hoofdstuk gaan we allereerst in op de begrippen ouder-beleid, ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis.Vervolgens wordt het belang van het opvoedings- en onderwijs-ondersteunend gedrag van ouders besproken en de manierenwaarop dit gedrag tot uiting komt. Tevens komen kenmerkenvan ouders, kinderen en leidsters/leerkrachten aan bod die vaninvloed zijn op de ontwikkeling van kinderen.

1.1 Ouderbeleid, ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis

In welke mate een organisatie slaagt in het ondersteunen vanouders in hun opvoedersrol hangt nauw samen met de matewaarin en de wijze waarop organisaties het ouderbeleid invul-len en ouders bij de (voor)schoolse voorziening betrekken.Onder ouderbeleid wordt verstaan: de visie op de positie en derol van ouders in de peuterspeelzaal, kinderopvang of school,in wijk of buurt, in beleid en activiteiten. Ouderparticipatie isde vertaling van het ouderbeleid: hoe doe je dat. Daarbij komenouders op verschillende manieren in beeld:

• Als klant of consument:ouders worden geïnformeerd over zaken in het algemeen enover die van hun kind.

• Als belanghebbende: ouders denken en beslissen mee op organisatie- en beleidsniveau.

• Als vrijwilliger: ouders ondersteunen de voorziening op vrijwillige basis,passend bij hun interesses en deskundigheden.

• Als opvoeder: ouders worden aangesproken op hun rol als opvoeder: hetsteunen, sturen, stimuleren van hun kind bij diens ontwik-keling, educatie en schoolloopbaan.

In deze brochure ligt het accent op de invalshoek ‘ouder alsopvoeder’ en de wijze waarop (voor)schoolse voorzieningenhet opvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag vanouders kunnen stimuleren. Dit wordt kort gezegd ‘ouderbe-trokkenheid thuis’ genoemd. De invalshoeken ‘ouder als klant,belanghebbende en vrijwilliger’ blijven in deze uitgave groten-deels buiten beeld.

5


ouderbeleid

ouderparticipatie

ouders als klant ouders als opvoeder

ouders als belang-hebbende

ouders als vrijwilliger

Begripsverheldering: ouderbeleid, ouderparticipatie, ouderbetrokkenheid thuis

de visie op de positie enrol van ouders in de eigen voorziening

de vertaling van hetouderbeleid: hoe doe je dat

ouderbetrokkenheid thuis

1.2 Investeren in ouderbetrokkenheid thuis

Het betrekken van ouders bij onderwijs en opvoeding is vancruciaal belang voor het vergroten van de onderwijskansen vankinderen uit achterstandssituaties, zo stelt het Ministerie vanOnderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) in‘Onderwijskansen’ (2000). De betrokkenheid van ouders bij deontwikkeling en schoolloopbaan van hun kinderen staat alongeveer vijftig jaar sterk in de belangstelling en er is veelonderzoek naar verricht. Met name de Engelse onderzoekersDesforges en Abouchaar (2003) hebben in opdracht van hetEngelse Ministerie van Onderwijs tientallen onderzoekengedaan naar de effecten van ouderbetrokkenheid op de leerre-sultaten van kinderen. De onderzoekers concluderen dat nietzozeer de participatie op school, maar de betrokkenheid thuiseen grote bijdrage levert aan de ontwikkeling en het leersuccesvan kinderen. ‘Good parenting at home’ leidt doorgaans totmeer zelfvertrouwen, meer positieve attitudes naar school,betere prestaties in taal en rekenen, en een verdere ontwikke-ling van sociale competenties. Investeren in ouderbetrokken-heid thuis draagt dus voor een belangrijk deel bij aan hetvergroten van de ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen.Ook de Onderwijsraad onderschrijft dit: “Allereerst lijkt het vanwezenlijk belang om ouders te ondersteunen bij het vormgevenen verbeteren van hun opvoedingspraktijk” (2005).

Bij jonge kinderen gaat het om een ‘home learning environ-ment’: het thuis voorzien in een breed scala op leren gerelateer-de activiteiten, zoals voorlezen, vertellen, rijmen, bibliotheek-bezoek. Het SCO-Kohnstamm Instituut (Blok c.s., 2003) steltdat bij stimuleringsprogramma’s ouderlijke vaardighedencentraal dienen te staan. Daarom bevelen zij aan VVE (voor- envroegschoolse educatie) centre-based programma’s te combi-neren met home-based programma’s. Voorwaarden om effec-tief ouderlijke vaardigheden te vergroten zijn een intensiefprogramma van minimaal twee jaar van hoge kwaliteit metoefeningen en thuisopdrachten, uitgevoerd door goed getrain-de beroepskrachten. Het onderzoek van de Turkse wetenschap-per Kagitcibasi (2001) wijst uit dat een stimuleringsprogrammavoor moeders (gelijkend op de Stapprogramma’s) op de langetermijn zelfs meer effecten heeft op de schoolprestaties dan de‘educational preschool’.

1.3 Kind, gezin en omgeving

De essentie van opvoeden is dat ouders er ‘onvoorwaardelijkzijn’ voor hun kind. Het is een algemene overtuiging dat hetvoorbeeld – dat vaders en moeders zelf geven – de meestinvloedrijke factor is voor kinderen. Opvoeden is in essentie:‘voorbeeldig leven’. Studies naar opvoeding in de eerste jaren geven aan dat eenwarme, sensitieve, responsieve, contingente stijl van opvoedenleidt tot een veilige hechting. Deze houding van ouders geefthet kind zelfvertrouwen en vormt een stevige basis voor deverdere ontwikkeling.

“Kinderen die in zichzelf geloven, hebben hogereverwachtingen over toekomstige successen, gaan langerdoor met hun taak en tonen over het algemeen betereresultaten dan andere kinderen die even vaardig zijn,maar minder zelfvertrouwen hebben.” G. Weide, onderwijzer en psycholoog

Het is ook gemeengoed bij onderzoekers dat een autoritatieveopvoedingsstijl voor veel aspecten van de kindontwikkeling hetmeest gunstig is. Met deze wijze van opvoeden geven oudersliefde en genegenheid, stellen duidelijke regels en grenzen, enhouden rekening met de behoeften en leeftijd van het kind.

Het opvoedingsgedrag van ouders wordt met name beïnvloeddoor het welbevinden van de ouders (onder andere gezond-heid, sociale steun) en gezinsculturele en gezinsstructurelefactoren. Het welbevinden van de ouders is afhankelijk vanfactoren als armoede, werkloosheid, isolement. Zoals in hetschema op de volgende pagina is weergegeven kunnen diversemacro- en mesofactoren worden onderscheiden die vaninvloed zijn op de ontwikkelings- en opleidingskansen vankinderen.

Naast factoren in de opvoeding en omgeving van het gezin zijnook kenmerken van het kind zelf bepalend voor de schoolpres-taties. Kinderen verschillen in het aanvangsniveau en makenniet allemaal dezelfde ontwikkeling door. Dat erfelijk bepaaldemogelijkheden, intelligentie en capaciteiten daarbij een rolspelen, spreekt voor zich. Uit neurologisch onderzoek komtook naar voren dat de hersenen zich gedurende het leven blij-ven ontwikkelen. Cognitieve functies als taalbegrip, ordenen,abstraheren, generaliseren zijn zaken die een mens niet bij de

6


• stress

• armoede

• werkloosheid

• desintegratie

• eenoudergezin

• isolement

• cultuurparticipatie

• taalbeheersing

• leesgedrag

• hobby’s

• gezamenlijke

activiteiten

• welbevinden ouders

• opleiding

• ouderlijke cognities

• psychische gezondheid

• lichamelijke gezondheid

• sociale steun

• opvoedingscompetentie

• opvoedingsstijl

• opvoedingsgedrag

• ouder-kindrelatie

• ouder-kindinteractie

• zelfbeeld

• zelfvertrouwen

• motivatie

• cognitieve competentie

geboorte mee krijgt. Ze worden gevormd door opvoeding enonderwijs. Bij de geboorte heeft een kind de beschikking over‘basismateriaal’. Opvoeding, opleiding en ervaring bouwen dituit en verrijken telkens de potenties van een kind.

De laatste jaren is er in het onderwijs steeds meer aandachtvoor gekomen dat kinderen zichzelf actief ontwikkelen. Ditproces wordt in belangrijke mate van binnenuit gevoed. Zedoen dat echter niet geïsoleerd, maar in verbondenheid eninteractie met anderen – hun sociale omgeving – en hun fysiekeomgeving. Enerzijds moeten kinderen dus voldoende ruimtekrijgen voor de eigen ontwikkeling, anderzijds vraagt dit van deopvoeders dat ze de kinderen hierbij zowel steunen als uitda-gen. Dit maakt duidelijk hoe belangrijk het pedagogisch leer-klimaat op de (voor)schoolse voorziening is. En hoe belangrijkde opvoedingsstijl van de ouders en medeopvoeders is. ‘Leren’begint vanaf het prille begin van het jonge kind.

1.4 Kenmerken opvoedings- en onderwijs-ondersteunend gedrag

De belangrijkste kenmerken van opvoedings- en onderwijs-ondersteunend gedrag van ouders zijn:

• Steunen, sturen, stimulerenOuders tonen affectie, zijn warm, bieden emotionele steun enhebben respect voor de autonomie van het kind (ruimte voorhet kind en het ‘zelf doen’ zijn essentieel voor het zelfvertrou-wen en welbevinden). Ouders geven leiding aan hun kind,maken duidelijk wat ze verwachten, stellen grenzen, houdentoezicht en sturen bij wanneer het verkeerd gaat. Ze moedigenhun kind aan nieuwe dingen te leren, op ontdekking te gaan, tespelen, te praten, vrienden te maken en grote en kleine proble-men op te lossen (inspelend op de ‘zone van naaste ontwikke-ling’).

• Een verdiepende communicatie met hun kinderenKenmerken van verdiepende communicatie zijn: ingaan opervaringen en gevoelens, informatief, doorvragend, kritisch,gevarieerd, praktijkgericht en meer abstract.

• Hoge (reële) verwachtingen hebben van het leren van hun kinderenHoge, maar reële verwachtingen ten aanzien van het school-succes zijn belangrijk voor de affectieve en cognitieve ontwik-

7


Invloed sociaal-economisch beleid, gezinsbeleid en opvoeden opgroeisteun op ontwikkelings- en opleidingskansen kind (naar Feinstein, 2004)

sociaal-economisch gezinsbeleid opvoeden opgroeisteun

beleid

gezinsstructurele gezinsculturele moeders en vaders opvoeden ontwikkeling en

kenmerken kenmerken opleiding kind

keling van het kind. Ouders volgen hoe het met hun kind gaat,verwachten dat het zijn best doet en bieden ondersteuning. Ditvanuit een warme ouder-kindrelatie en rekening houdend metde mogelijkheden van het kind.

• Een rijke leef- en leeromgeving voor ‘informeel leren’Ouders bieden een rijke leeromgeving aan in de dingen vanalledag: praten en genieten van dagelijkse dingen, zingen envoorlezen, delen van gevoelens. Bij de dingen van alle dag gaathet vooral om de kwaliteit en niet primair om de hoeveelheid.Elke dag voorlezen kan alle ouders worden aangeraden. Nogbelangrijker is hóe ouders voorlezen en communiceren.

“Kinderen leren waarschijnlijk in gezinsverband even-veel of meer van ouderlijke activiteiten die niet uitdruk-kelijk als pedagogisch bedoeld zijn, dan van activiteitenwaarachter deze intentie wel schuil gaat. Uit onderzoekblijkt namelijk dat veel van het niet-intentionele pedago-gische gedrag van ouders van invloed is op het schoolseleren.”W. Meijnen, emeritus hoogleraar onderwijskunde

1.5 Verschillen tussen groepen ouders

Kinderen groeien op in verschillende milieus. Het gezin en degezinscultuur versterken de eigenheid van het kind en verrijkenzijn mogelijkheden. Er zijn gezinnen waarin de omstandighe-den ongunstiger zijn om zich optimaal te ontplooien of omaansluiting te vinden op school. Dit heeft tot gevolg dat eengroep met een achterstand aan het basisonderwijs begint. Hetniet beheersen van het Nederlands is een duidelijk voorbeeld.Over het algemeen leren kinderen de taal snel wanneer ze veelomgaan met Nederlandssprekende kinderen. Nederlands spre-ken en een rijke taalbeheersing zijn echter twee dingen.Daarom is het van nog groter belang aandacht te besteden aande groep kinderen van wie de taalbeheersing en woordenschatbeperkt is. Over het algemeen genomen blijken kinderen vanlaagopgeleide (allochtone én autochtone) ouders een behoor-lijke achterstand – soms van meer dan een jaar - te kunnenhebben in relatie tot wat de school verwacht.

De verschillen in ontwikkeling kunnen deels worden verklaarddoor (risico)factoren in de omgeving van het gezin, de opvoe-ding van ouders en de informele educatie door ouders. Vaakworden ook de termen ‘economisch, cultureel en sociaal kapi-

taal’ van onderwijssocioloog Bordieu gebruikt om een beeld tegeven van achterstanden bij kinderen. De term economischkapitaal verwijst naar het financieel en materieel bezit. Tedenken valt aan geld voor bijlessen of een spaarrekening omlater een studie te kunnen bekostigen. Cultureel kapitaal staatvoor kennis, competenties en voorkeuren. Voorbeelden hiervanzijn het bezitten van boeken, diploma’s en de taal die thuiswordt gesproken. Het sociaal kapitaal verwijst naar formele eninformele contacten, ofwel het sociale netwerk. De mate waar-in ouders deze kapitalen bezitten en in hoeverre deze overeen-stemmen met het middenklassekarakter van instellingen, isbepalend voor de schoolprestaties van veel kinderen. Zijn dekapitalen onvoldoende aanwezig in een gezin, dan is de kansgroter dat de school- en maatschappelijke carrière van kinde-ren er minder rooskleurig uitziet.

In de volgende paragrafen worden de gezinssituaties vanverschillende groepen ouders besproken, namelijk die vanlaagopgeleide ouders, allochtone ouders en alleenstaandeouders. Deze groepen hebben gemeen dat zij in verhoudingvaker te maken hebben met problemen op meerdere levenster-reinen, bijvoorbeeld ten aanzien van opvoedingsklimaat, finan-ciële situatie en sociaal netwerk. De kinderen van deze groepenouders zijn bovengemiddeld kwetsbaar.

1.5.1 Laagopgeleide ouders

Een lage opleiding kan indicaties inhouden voor risico’s op hetgebied van werkgelegenheid, sociaal-economische positie,politieke participatie, kindermishandeling, delinquentie, etc.Met name ouders die financieel, sociaal en cultureel het nodigekapitaal in huis hebben, weten de mogelijkheden van hetonderwijs optimaal te benutten. Gezinnen die over minderreserves beschikken, komen daardoor op achterstand te staan,wat een pleidooi inhoudt voor investeren in ouders met eenlage opleiding.

Onderzoek leert dat laagopgeleide ouders over het algemeenminder opvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag naarhun kind vertonen dan hoogopgeleide ouders. Laagopgeleideouders besteden gemiddeld minder tijd aan voorlezen en spre-ken minder standaard Nederlands met hun kind dan hoogop-geleide ouders. Hoogopgeleide ouders daarentegen geven hunkind van huis uit al meer bagage mee doordat zij meer kritischevragen stellen, het taalgebruik beter afstemmen op het ontwik-kelingsniveau van hun kind en hogere verwachtingen hebbenten aanzien van het schoolsucces. Kinderen van hoogopgeleide

8


ouders hebben hierdoor aan het begin van het onderwijs al eenvoorsprong op die van laag opgeleide ouders.

Engels onderzoek leert ons dat: ‘Wat ouders doen is belangrij-ker dan wie ze zijn’. Het behaalde diploma of de positie vanouders is niet het meest bepalende. Het gaat vooral om deeffecten die het opleidingsniveau heeft op de opvoeding vankinderen. Het onderzoek toont daarmee het belang aan van hetopvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag van ouders.

1.5.2 Allochtone ouders

Het eerst in het oog springende knelpunt bij allochtone oudersis het onvoldoende beheersen van de Nederlandse taal. Ditbemoeilijkt het overbrengen en uitwisselen van informatie overde (onderwijs)organisatie, de ontwikkeling van het kind enwederzijdse verwachtingen. Bij allochtonen kan er verder sprake zijn van etnisch/culturelefactoren die van invloed kunnen zijn op de opleidingskansenvan kinderen. Voorbeelden hiervan zijn: het (al of niet) geïnte-greerd zijn in de Nederlandse samenleving, sociaal-economi-sche achterstand, gezinsisolement, man/vrouw verhoudingen,verschillen in verwachtingen van het onderwijs en de opleidingen vorming van de ouders.

Uit onderzoek blijkt dat door het veelal lage opleidingsniveauvan allochtonen er – gemiddeld genomen – verschillen zijn inopvoedingsgedrag tussen autochtone en allochtone ouders.Laagopgeleide allochtone ouders gebruiken minder ‘zelfred-zaamheid stimulerende’ activiteiten, praten minder met hunkinderen over schoolgerelateerde onderwerpen en helpenminder vaak bij huiswerk dan autochtone ouders. Ook leggenallochtone ouders meer accent op controle en autoriteit dan opondersteuning van hun kinderen. Dit kan nogal eens proble-men geven in de schoolsituatie, omdat scholen en de samenle-ving als geheel steeds meer de nadruk leggen op de zelfverant-woordelijkheid en zelfsturing van kinderen.

1.5.3 Alleenstaande ouders

Hoewel het behoren tot een eenoudergezin een minder belang-rijke voorspeller is van schoolsucces dan het opleidingsniveauvan de ouder, blijken kinderen uit eenoudergezinnen vakerproblemen te hebben dan kinderen uit tweeoudergezinnen.Onderzoek toont aan dat kinderen van alleenstaande oudersgemiddeld genomen meer gedrags- en emotionele problemenvertonen, lager presteren op school en meer gezondheidspro-blemen hebben.

Naast risicofactoren in de opvoeding lijken ook tekorten in definanciële situatie en leefomstandigheden van ouders een rol tespelen. Het inkomen bijvoorbeeld bepaalt mede wat oudershun kinderen kunnen meegeven aan ervaringen, ontspanningen culturele activiteiten. Een laag inkomen kan hierdoor eennegatief effect hebben op de prestaties van kinderen. Verderzou een verkleining van het sociale netwerk en het ontstaan vanpsychische problemen bij alleenstaande ouders een risicofactorkunnen zijn voor de ontwikkeling en kansen op schoolsucces.

1.6 Verwachtingen van leidsters/leerkrachten

Naast kind-, gezins- en omgevingsfactoren zijn er ook factorenbinnen de (voor)schoolse voorziening die een rol spelen bij hetschoolsucces van kinderen. Zo zijn er aanwijzingen datverwachtingen van leerkrachten over de prestaties van kindereneen risico kunnen zijn voor de ambities en geleverde school-prestaties van kinderen.

“Op scholen die hoge verwachtingen hebben van demogelijkheden van hun leerlingen behalen de kinderenbetere leerresultaten en is er minder probleemgedrag.”K. Vernooy, CPS

Al in het prille begin van de ‘schoolloopbaan’ hebben leid-sters/leerkrachten verwachtingen van kinderen. Voor alloch-tone kinderen valt deze vaak lager uit dan voor autochtonekinderen. Deze beeldvorming lijkt vooral samen te hangen methet sociale milieu van kinderen en niet zozeer met de etnischeafkomst. Leerkrachten die het sociale milieu van kinderen laaginschatten, hebben een lager oordeel over de ouderlijke betrok-kenheid. Kinderen kunnen hier nadeel van ondervinden.Onderzoek van Stoep, Bakker en Verhoeven (in Aalsvoort &Ruijssenaars, 2002) laat bijvoorbeeld zien dat wanneer leer-krachten een negatief oordeel hebben over de ouderlijkebetrokkenheid, de leerprestaties van de kleuters lager zijn. Endit ongeacht de daadwerkelijke betrokkenheid van ouders.

“Hoger opgeleide ouders tonen hun betrokkenheiddoor mee te helpen op school; allochtone ouders tonenhun betrokkenheid door hun kinderen vooral thuis tehelpen. Leerkrachten overschatten de inzet van hogeropgeleide ouders en onderschatten de bijdrage vanallochtone ouders.”J. Stoep & J. Bakker

9


Onderzoek, beleid en praktijk van ouderbetrokkenheid in Epe

Ouders van jonge kinderen zijn betrokken bij het wel enwee van hun eigen kind, maar veel minder bij het gebeu-ren rondom de peuterspeelzaal of de school dan leer-krachten en leidsters verwachten. Dit concluderen N. Orie en J. Wissink, studenten van de HogeschoolWindesheim, in een onderzoek in de gemeente Epe naarouderbetrokkenheid.Leerkrachten en peuterspeelzaalleidsters willen het kindsamen met de ouders opvoeden. Ze verwachten datouders ook geïnteresseerd zijn in lesmethoden enbetrokken zijn bij de school of speelzaal als instelling.Voor ouders gaat de betrokkenheid niet zo ver. Ze vindendat ze betrokken zijn bij hun kind door de nieuwsbriefte lezen, de ouderavond te bezoeken en af en toe tehelpen op school of in de peuterspeelzaal. De meestgehoorde reden om niet actief te zijn op speelzaal ofschool is tijdgebrek, geen oppas voor de andere kinde-ren in het gezin en geen interesse. Met name allochtoneouders vinden zichzelf niet geschikt. Daarbij speelt ookde taalbarrière een rol. Hoogopgeleiden tonen hun betrokkenheid vooral doormee te helpen bij kerst- en sinterklaasvieringen.

Deze ouders informeren ook meer naar het reilen enzeilen van de school, bijvoorbeeld tijdens ouderavon-den. Laagopgeleiden en/of allochtonen zijn zeker bereidzich in te zetten, vooral op het praktische vlak, wanneerze hiervoor nadrukkelijk worden uitgenodigd. De belangrijkste aanbeveling van Orie en Wissink luidtdan ook dat ouders beter geïnformeerd moeten wordenover de manieren waarop ze zich kunnen inzetten,bijvoorbeeld door ze regelmatig een ‘ouder-doelijst’ meete geven. Ook het halen en brengen van de kinderen isbij uitstek een moment om ouderbetrokkenheid testimuleren. Leerkrachten en leidsters moeten daarin eenveel actievere rol spelen. Voor allochtone ouders beplei-ten Orie en Wissink speciale bijeenkomsten om dedrempel tot participatie te verlagen.Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van dewelzijnsorganisatie Koppel (Epe) in het kader van voor-en vroegschoolse educatie (VVE).

InformatieN. Orie en J. Wissink (2004), Onderzoek ouderbetrok-kenheid. Scriptie. Zwolle: Hogeschool Windesheim.Voor informatie: C. Bouw, Koppel, Postbus 312, 8160 AH Epe, tel. (0578) 67 67 67, e-mail [email protected].

1 0


1.7 Beleid Ministerie van OCW

“Ouders spelen een uiterst belangrijke rol in het voorkomen enbestrijden van onderwijsachterstanden”, schrijft (voormalig)minister van der Hoeven aan de Tweede Kamer naar aanleidingvan moties over het onderwijsachterstandenbeleid (september2006). “Er wordt daarom op verschillende manieren ingezet ophet vergroten van de betrokkenheid van ouders. (…) Binnenenkele VVE-programma’s is een speciale module ‘Ouderbe-trokkenheid’ ontwikkeld. Daarnaast worden ouders op anderemanieren betrokken bij de ontwikkelingsstimulering van hunkind(eren). Eind vorig jaar is de ‘Intentieverklaring school-ouderbetrokkenheid’ naar de Tweede Kamer gestuurd.” DezeIntentieverklaring (2005) opent met: “Goede contacten tussenschool, ouders en leerlingen werken door in de kwaliteit vaneen school en komen de leerprestaties én de maatschappelijkeontwikkeling van de leerling ten goede.”

In de ‘Intentieverklaring school-ouderbetrokkenheid’uit 2005 hebben de organisaties van ouders, leerlingen,personeel, schoolleiders en werkgevers in het primairen voortgezet onderwijs, en de minister een aantalafspraken gemaakt over het bevorderen van ouderbe-trokkenheid:• Er komt een databank met good practices, methodie-

ken, cursussen en voorlichtingsmateriaal.• Forum werkt in samenwerking met anderen aan de

oprichting van (lokale) platforms allochtone ouders.• Een werkgroep brengt in kaart wat de behoeften van

individuele ouders zijn.• Ouders worden betrokken bij de cyclus van kwali-

teitszorg in het onderwijs.• OCW brengt het scholingsaanbod gericht op de

communicatie en omgang met ouders in kaart.• Bestuurlijke betrokkenheid van ouders wordt

vergroot.

1 1


1 2


2 Voorwaarden

Om kinderen te kunnen begeleiden en ondersteunen in hunontwikkeling is het belangrijk dat ouders en leidsters/leer-krachten samenwerken. Door samenwerking en overlegkunnen ouders, die een extra steuntje in de rug nodig hebben,worden gestimuleerd in het tonen van opvoedings- en onder-wijsondersteunend gedrag. Wil een organisatie hier meer opinzetten om zo het schoolsucces van kinderen mede te bevor-deren, dan is het van belang dat aan een aantal voorwaardenwordt voldaan. We onderscheiden de volgende:• open cultuur en partnerschap met ouders;• verwachtingen van ouders in beeld;• helder geformuleerd ouderbeleid waar vanuit leidsters/

leerkrachten werken;• Bereidheid tot investeren in ouderbetrokkenheid thuis.

In dit hoofdstuk worden bovenstaande voorwaarden nadertoegelicht.

2.1 Open cultuur en partnerschap

Een belangrijke voorwaarde is een open cultuur binnen deorganisatie waarin leidsters/leerkrachten blijk geven van zorgvoor ieder kind, belangstelling tonen voor de thuissituatie enwaarin ouders worden beschouwd als serieuze en gelijkwaardi-ge partners. Een open cultuur werkt drempelverlagend, zodatouders die niet snel durven te praten over zorgen rond deontwikkeling van hun kind, gemakkelijker vragen durven testellen. Of zoals hoogleraar opvoedkunde Hermanns zegt:“Opvoedingsondersteuning is ondersteunend meelopen.”Leidsters/leerkrachten die in het besef leven dat ouders vanbelang zijn voor de kindontwikkeling, handelen hier ook naar.Ze zoeken bewust contact en mengen zich onder de ouders. Inde (voor)schoolse voorziening hangt een sfeer waarin ouderszich welkom voelen.

“Partnerschap is geen doel op zich. Ouders en schoolhebben een gemeenschappelijk belang: optimale voor-waarden scheppen voor de ontwikkeling en het lerenvan kinderen, thuis en op school. Samen kunnen ze opdat vlak meer dan elke partner op zich.”Cees de Wit, KPC groep

Voor het verbeteren van scholingskansen van kinderen zijnouders en leidsters/leerkrachten op elkaar aangewezen. Delaatste jaren krijgt het begrip partnerschap steeds meer erken-ning. Dit begrip gaat verder dan alleen contact en overlegtussen ouders en de (voor)schoolse voorziening. In de kerndraait het er om dat men samenwerkt en elkaar (onder)steuntbij de inhoud en vormgeving van onderwijs, opvoeding enzorg. Het begrip partnerschap wordt door De Wit (2002)omschreven als “een gedeelde verantwoordelijkheid die insamenwerking wordt waargemaakt. Het is als het ware eenproces waarin de partners erop uit zijn elkaars activiteiten teversterken en wederzijds te ondersteunen in het belang van eenoptimale ontwikkeling van de kinderen.” Hij noemt alsuitgangspunten van partnerschap:• Afstemming en samenwerking zijn geen doel op zich; ze

staan in functie van het scheppen van zo gunstig mogelijkevoorwaarden voor de ontwikkeling van het kind.

• Hoe jonger de kinderen zijn, des te belangrijker is afstem-ming en samenwerking.

• Partnerschap betekent geen gelijkschakeling; de inrichtingvan het programma op de (voor)schoolse voorzieningbehoort tot de verantwoordelijkheid van de professionals.

• De (voor)schoolse voorziening heeft een pedagogischeopdracht; opvoeden is niet het exclusieve domein vanouders.

• De eindverantwoordelijkheid voor de opvoeding berust bijde ouders; door het kind toe te vertrouwen aan een anderpedagogisch milieu, delegeren ouders een deel van dieverantwoordelijkheid.

In de praktijk komt het partnerschap niet altijd goed uit de verf.Leidsters en leerkrachten zijn regelmatig teleurgesteld dat hetcontact met specifieke groepen ouders soms moeizaamverloopt; dat ze geen overeenstemming met de ouders kunnenbereiken over wat zij menen dat het beste is voor een kind; dathet steeds dezelfde ouders zijn die bij klusjes helpen of ouder-avonden bezoeken. Toch blijft het een taak van deleidsters/leerkrachten om contact te onderhouden met álleouders. “Van een school mag verwacht worden dat ze haar bestdoet om alle ouders te bereiken, dus ook bijzondere groepenouders, zoals allochtone en moeilijk aanspreekbare ouders”,aldus het Ministerie van OCW.

1 3


Zó zijn onze manieren; ouders en leerkrachten in gesprek over waarden

Buro Spring en Stichting Viatore ontwikkelden in 2005in opdracht van het Ministerie van OCW een aanpak omde ouderbetrokkenheid in scholen te vergroten. De methodiek brengt ouders, leerkrachten en leerlingenmet elkaar in gesprek over de waarden die zij belangrijkvinden in samenwerken en opvoeden. De gekozen waar-den worden vervolgens in concrete acties uitgewerkt,‘manieren van doen’ genoemd in het project. Met dieacties gaan school, leerlingen en ouders aan de slag. Op deze manier werken leerkrachten en ouders aan hunpartnerschap in de opvoeding. Scholen kunnen zo ookhun geformuleerde missie en visie presenteren. Buro Spring begeleidt scholen bij de uitvoering van ‘Zózijn onze manieren’.

InformatieBuro Spring, tel. (030) 281 99 30, www.burospring.nl.Informatie en materialen van het project, o.a. een draaiboek, kunt u vinden op www.projectzozijnonzemanieren.nl.

2.2 Verwachtingen van ouders in beeld

Om de ouderbetrokkenheid thuis te vergroten is het van belangom de verwachtingen en behoeften van ouders in beeld tehebben, bijvoorbeeld via enquêtes, panels of interviews.Centrale vraag: wat verwachten ouders van de opvang/hetonderwijs in het algemeen en het contact met de (voor)school-se voorziening? Wanneer een organisatie hier zicht op heeft,zal het makkelijker zijn om interventies af te stemmen op debehoeften van ouders en om keuzes voor de toekomst temaken.

Uit onderzoek van Van Erp en Veen (in Van Es, 2002) naar deverwachtingen van ouders ten aanzien van het contact metschool en naar het bereik en de behoefte aan opvoedingsonder-steuning van specifieke groepen ouders (JSO, 2005), blijkt hetvolgende:

• Ouders vinden het belangrijk dat de school de ontwikkelingvan de kinderen volgt en hen daarover informeert; vaaknemen scholen pas contact met ouders op als zichprobleemsituaties voordoen.

• Ouders verwachten dat de school hen respecteert. De schoolstaat niet tegenover, maar naast de ouders.

• Ouders verwachten dat leidsters/leerkrachten de tijd voorhen nemen en belangstelling tonen.

• Ouders vinden het prettig als ze opvoedingsondersteuningkrijgen van iemand met een zelfde culturele achtergrond.

• Ouders willen vooral praktische adviezen: wat wordt er vanme verwacht en hoe kan ik dat het beste doen?

In de praktijk blijkt dat er vaak onvoldoende zicht is op deverwachtingen van ouders. Ook aan ouderzijde bestaat ondui-delijkheid over wat de voorziening van hen verwacht. Het overen weer uitspreken van verwachtingen, opvattingen, rolverde-lingen met betrekking tot onderwijs en opvoeding is daaromvan groot belang. Wanneer de gemeente in het kader van algemeen jeugdbeleidonderzoek doet naar de vragen en behoeften van ouders, danzijn deze bevindingen ook van belang voor het contact van de(voor)schoolse voorziening met de ouders.

1 4


Behoefte ouders Oost-Veluwe onderzocht

Uit de ‘Jeugdmonitor Oost-Veluwe, 2006’ blijkt datouders het belang van participatie op school breedonderschrijven (de kinderen trouwens ook), en dat zedat ook in praktijk brengen. Vrijwel alle ouders gevenaan betrokken te zijn bij de school door het bezoekenvan ouderavonden en rapportbesprekingen. Driekwartvan de ouders zegt te helpen bij het huiswerk. Bij hethelpen met lezen is een relatief grote groep oudersbereid te helpen, terwijl die dat nu nog niet doet.Scholen zouden hun verwachting hierover duidelijkerkunnen uitspreken, en ouders hiervoor kunnen uitnodigen. Verder komt uit de Jeugdmonitor naar vorendat het gebruik van opvoedingsondersteuning achter-blijft bij de behoefte, met name bij ondersteuning op hetgebied van gedrag van het kind. Voor een deel wordt ditverschil verklaard doordat niet alle ouders weten waar

ze aan moeten kloppen om ondersteuning te krijgen.Maar mogelijk zijn er ook andere belemmeringen voorhet vragen van ondersteuning zoals financiële of fysiekebereikbaarheid. Wat ondersteuning betreft zeggen ouders het vaakstbehoefte te hebben aan ondersteuning op het gebied vande gezondheid van hun kind. 23 procent van de ouderszegt behoefte te hebben aan steun gericht op het gedragvan het kind.

InformatieR. Esselink en J. Severijn, Regionale JeugdmonitorOost-Veluwe 2006 over jeugd van 0-12 jaar in Apeldoorn,Brummen, Epe, Heerde en Voorst. Enschede: I&OResearch.

Van peiling tot ‘pedagogisch bondgenootschap’

In Apeldoorn is onderzoek gedaan onder ouders vanpubers naar de behoefte aan opvoedingsondersteuning.Het blijkt dat deze behoefte latent aanwezig is. Ouderswillen graag (met elkaar) spreken over hun (pre)puber.Daarnaast is bij leerkrachten behoefte om te kunnencommuniceren met ouders over de gezamenlijke peda-gogische taak. Naar aanleiding van deze resultaten iseen pilot ‘pedagogisch bondgenootschap’ uitgevoerd.

DoelstellingEen structurele dialoog tussen ouders en leerkrachtenop gang brengen en invulling geven aan het pedago-gisch bondgenootschap.

ResultaatDe pilot is op twee basisscholen in het kader van deBrede School uitgevoerd. De ervaringen tot nu toe zijn

positief. Het initiatief leidde op beide scholen tot devolgende acties: • werkgroep met enkele ouders en leerkrachten uit de

groepen 7 en 8;• inventarisatie onder ouders over verwachtingen,

knelpunten en belangrijke thema’s;• opstellen van een stappenplan;• organiseren van ouderavonden. Thema’s waren

bijvoorbeeld de ontwikkeling van het kind in de(pre)pubertijd en de rol van ouders, vrienden envriendinnen; aanpak van pestproblematiek en deovergang van basisschool naar voortgezet onderwijs.

Informatie Ineke Bisschops, Wisselwerk Apeldoorn, tel. (055) 521 96 44, e-mail [email protected].

1 5


2.3 Helder geformuleerd ouderbeleid

Investeren in ouders leidt alleen dan tot resultaten wanneersprake is van een breed gedragen visie op de positie en rol vanouders door bestuur, directie, team, medezeggenschapsraaden ouderraad. (Voor)schoolse voorzieningen laten met eenouderbeleid aan betrokkenen zien waar zij voor staan, watbelangrijk wordt gevonden en wat men kinderen én ouders tebieden heeft. Verondersteld mag worden dat het voor organisa-ties met een open en oudervriendelijk beleid makkelijker is omde ouderbetrokkenheid thuis vorm te geven.

We kunnen vijf stappen onderscheiden die van belang zijn voorhet ontwikkelen van een positief samenwerkingsverbandtussen ouders en (voor)schoolse voorziening in het algemeenen voor het versterken van de ouderbetrokkenheid thuis in hetbijzonder (ontleend aan Epstein (2001) en Stichting de Meeuw (z.j.)):1. Creëer een actieteam van leidsters/leerkrachten, ouders en

een lid van de leiding.2. Omschrijf en beoordeel de huidige situatie: wat is de rol van

ouders binnen de (voor)schoolse voorziening, hoe verlooptde samenwerking nu, op welke wijze wordt opvoedings- enonderwijsondersteunend gedrag gestimuleerd, welkeouders bereiken we daarmee, welke niet, etcetera; watvinden we van de huidige situatie.

3. Omschrijf de gewenste situatie: stel vast wat goed is enbehouden kan blijven en bepaal wat er veranderd moetworden (toekomstscenario). Het is belangrijk om diversegeledingen bij stap 2 en 3 te betrekken (ouders, directie,leidsters/leerkrachten, ondersteunend personeel).Bijvoorbeeld via een enquête, interviews en/of panelge-sprekken. Ook de quickscan in bijlage 1 is hierbij als hulp-middel in te zetten.

4. Stel een meerjarenplan en jaarplan op, inclusief concretedoelen, tijdpad, evaluatiecriteria en -momenten.

5. Verwerf draagvlak (een plan moet leven in een organisatie),voldoende financiële middelen en menskracht.

Ouderbeleid peuterspeelzaal

In Helmond heeft Stichting Welzijn Helmond (SWH) hetouderbeleid van de VVE-peuterspeelzalen op papiergezet. SWH vindt ouderbetrokkenheid, ouderpartici-patie en ouderondersteuning van groot belang, want:• ouders zijn de belangrijkste opvoeders van hun

kinderen;• ouders hebben recht op respect voor hun wijze van

opvoeden;• de peuterspeelzaal is voor ouders van waarde, omdat

ouders daar andere ouders en de leidsters kunnenontmoeten;

• ouders die het ontwikkelingsproces van hun kindvolgen, dragen bij aan het leersucces.

Het aanbod met en voor ouders is geordend in vijf stappen:1. Het aanbod voor alle ouders als basis; haal- en breng-

contacten, huisbezoek, koffie- en spelinloop, 10-minutengesprekken, speciale activiteiten.

2. Bijeenkomsten voor groepen ouders; met de ouderswordt gesproken over de activiteiten met de kinde-ren, over de programma’s.

3. Op ouderbijeenkomsten wordt aan ouders – i.s.m.het opvoedsteunpunt – sociale steun geboden;ouders wisselen ervaringen uit, krijgen op themabij-eenkomsten informatie en advies.

4. Groepen ouders die behoefte hebben aan steun,worden uitgenodigd aan cursussen deel te nemen;opvoedingsvaardigheden van ouders wordenvergroot.

5. Ouders die dit nodig hebben, krijgen opvoedsteun op maat.

Ouderbeleid is maatwerk. Niet iedere ouder heeftbehoefte/belangstelling voor het gebodene. Soms is erwel belangstelling, maar geen tijd. Waar iedere ouderwel behoefte aan heeft, is een goed contact met de leid-ster van zijn kind.

InformatieStichting Welzijn Helmond, tel. (0492) 54 02 15,www.swhhelmond.nl.

1 6


2.4 Bereidheid tot investeren

Ouderbetrokkenheid thuis heeft geen kans van slagen als erqua aanbod, deskundigheid en financiën niet extra in wordtgeïnvesteerd. Bereidheid tot investeren geldt des te meer alsmen op de eigen voorziening te maken heeft met relatief veelouders die in moeilijke omstandigheden verkeren, ouders voorwie het Nederlandse onderwijssysteem niet bekend envertrouwd is en/of ouders die (waardoor dan ook) geen interes-se hebben in de (voor)schoolse voorziening of zelfs in deontwikkeling van hun kind. Allereerst is het van belang te investeren in een breed activitei-tenaanbod, dat bereikbaar en aantrekkelijk is voor verschillen-de (groepen) ouders. Ten tweede is (bij)geschoold personeelnodig om ouders daadwerkelijk te bereiken en te versterken inhun opvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag. En tenderde: soms is ook de inzet van extra mensen nodig om eenbrugfunctie tussen ouders en voorziening te vervullen en/oflaagdrempelige opvoedsteun te bieden. Denk hierbij aanschoolcontactpersonen, ouderconsulenten, schoolmaatschap-pelijk werkers en/of opvoedondersteuners.

De kennis, houding en vaardigheden die op dit gebied nodigzijn, zijn niet vanzelfsprekend aanwezig. Zo blijken de commu-nicatieve vaardigheden van leidsters/leerkrachten in hetomgaan met ouders sterk te verschillen. Uit onderzoek komtherhaaldelijk de moeizame communicatie tussen leidsters/leerkrachten en ouders met niet-Nederlandse culturele achter-gronden naar voren. Men weet niet altijd even goed hoe om tegaan met de diversiteit aan culturele achtergronden van oudersen het is geen vanzelfsprekendheid dat ouders als serieuze envolwaardige partners worden beschouwd. Dit kan er toe leidendat (specifieke groepen) ouders minder betrokken zijn bij deontwikkeling en het onderwijs van hun kinderen.

Voor leidsters/leerkrachten is het ook niet altijd eenvoudig omin contact te komen met ‘moeilijk bereikbare ouders’, oftewelouders die men niet bereikt via de gebruikelijke wegen. Omdeze groep beter te bereiken zijn meer specifieke vaardighedennodig op het gebied van omgaan met weerstanden, motiverenen toeleiden.

“De communicatie tussen ouders en school is door-gaans gericht op de ‘gemiddelde ouder’. Schoolteamszouden in de communicatie met ouders nadrukkelijkereen onderscheid kunnen maken tussen de verschillendegroepen ouders.”F. Smit, ITS Nijmegen

Mede gezien het voorgaande zou de inhoud van nascholings-trajecten zich onder andere moeten richten op: • kennis en inzicht van ouderbetrokkenheid in het algemeen

en ouderbetrokkenheid thuis in het bijzonder;• vaardigheden in het communiceren met ouders in een

multiculturele en meertalige omgeving;• vaardigheden om weerstanden bij ouders te verminderen en

motivatie te vergroten;• versterking van de samenwerking tussen leidsters/leer-

krachten onderling om zo de aanpak beter op elkaar af testemmen.

Verder is het van belang dat leidsters/leerkrachten voldoendemogelijkheden hebben om het contact met ouders te onder-houden en te versterken. Denk aan afleggen van huisbezoeken,optimaal benutten van haal- en brengmomenten van kinderenen betrekken van ouders in de groep. De voorbeelden in hoofd-stuk 3 bieden hiertoe concrete handvatten.

Een samenvatting van de kenmerken en voorwaarden rondouderbetrokkenheid thuis, geschetst in hoofdstuk 1 en 2, vindtu terug in het schema op pagina 18.

1 7


1 8


Mogelijkheden en capaciteit van ouders

PartnerschapOuders & Voorziening

Geïnformeerde oudersGezamenlijke doelen

Ouder-kind interactieLeerkracht/Leidster-Kind interactie

Opvoedings- en onderwijs-ondersteunend gedrag ouders

Zelfbeeld, motivatie, leervermogen Kind

SchoolsuccesKind

Ouders betrekken bij voorziening

Model Partnerschap ouders - (voor)schoolse voorziening(bron: H. Dries)

Betrokken als:• klant• belanghebbende• vrijwilliger• opvoeder

• steunen, sturen, stimuleren• verdiepende communicatie• hoge reële verwachtingen• rijke leeromgeving

• steunen, sturen, stimuleren• verdiepende communicatie• hoge reële verwachtingen • rijke leefomgeving

• open cultuur en partnerschap• verwachtingen van ouders in beeld• helder geformuleerd ouderbeleid• bereidheid tot investeren in

ouderbetrokkenheid thuis

Ouders (Voor)schoolse voorziening

1 9


2 0


3 De praktijk

Internationaal onderzoek van de laatste decennia wijst uit dathet stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen relatiefveel effect sorteert. Vooral bij jonge kinderen, die voor deontwikkeling van hun kennis en vaardigheden meer van hunouders afhankelijk zijn dan oudere kinderen, blijkt de onder-steuning van ouders van groot belang. In Nederland bestaat nog geen goed overzicht van ontwikke-lingsstimulerende programma’s en ouderprogramma’s voorontwikkelingsstimulering. Dat komt ook omdat hier nogonvoldoende gedegen onderzoek is verricht. De huidige standvan zaken is te bekijken op de databank effectieve jeugdinter-venties: www.jeugdinterventies.nl.

Aanbevolen (stimulerings)programma’svoor ouders van jonge kinderen

• Moeders informeren moeders• Home-Start• Jij bent belangrijk• Boekenpret• Instapje• Speel Mee/Samenspel• Spel-aan-Huis• Opstap• Ouders actief• Bij de hand• Rugzak

Informatiewww.ontwikkelingsstimulering.nlwww.opvoedingsondersteuning.infowww.nji.nl (Opstap-projecten)www.de-meeuw.nl (Bij de hand, Rugzak)www.daaladvies.nl (Samenspel-projecten)

Uit internationaal onderzoek is wel bekend waar ouderpro-gramma’s zich specifiek op moeten richten, namelijk op hetvergroten van:• kennis van ouders over ontwikkeling, opvoeding en

onderwijs;• zelfvertrouwen van ouders en het gevoel van competentie bij

het opvoeden;

• opvoedingsvaardigheden; • kwaliteit van de communicatie tussen ouder en kind

(verdiepende communicatie); • onderwijsondersteunende vaardigheden in de interactie met

kinderen, zoals voorlezen en hulp bij huiswerk;• vaardigheden van ouders voor hun contacten met

(voor)schoolse voorziening;• sociaal netwerk van ouders;• participatie van ouders aan activiteiten en voorzieningen in

de buurt.

In Nederland zijn inmiddels diverse programma’s en inspire-rende werkwijzen ontwikkeld en ingevoerd. Deze richten zich op: • stimuleren van het opvoedings- en onderwijsondersteunend

gedrag van ouders in de thuissituatie; • versterken van het contact en de betrokkenheid ouders –

(voor)schoolse voorziening;• toeleiden naar diensten en activiteiten die het opvoedings-

en onderwijsondersteunend gedrag van ouders stimuleren.

Peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen vormenvoor ouders geaccepteerde ingangen voor informatie en uitwis-seling over de opvoeding en andere activiteiten ter ondersteu-ning van het gezin. Daarom is het zo belangrijk dat juist dezevoorzieningen ouderprogramma’s in hun aanbod integrerenen ouders actief betrekken. Bovendien liggen er volop moge-lijkheden en kansen om vanuit de (voor)schoolse voorzieningouderactiviteiten uit te voeren die door derden wordenverzorgd. Denk hierbij aan het sociaal cultureel werk, de jeugd-gezondheidszorg, regionale opleidingscentra (NT2, dualetrajecten), (school)maatschappelijk werk en opvoedbureaus. De voorbeelden in dit hoofdstuk bieden concrete handvattenom een impuls te geven aan het eigen aanbod én aan gezamen-lijk aanbod met lokale partners op het gebied van opvoeding enonderwijs.

Er is naar gestreefd een gevarieerd palet van programma’s enwerkwijzen te beschrijven, gericht op ouders van peuters, kleu-ters en oudere basisschoolkinderen. Ook zijn vooral dieprogramma’s geselecteerd die positieve onderzoeksresultatenvermelden of minimaal goed beschreven en dus overdraagbaarzijn. Voor diverse andere initiatieven op het gebied van ouder-betrokkenheid thuis verwijzen we u naar websites alswww.ontwikkelingsstimulering.nl en www.opvoedingsonder-steuning.info.

2 1


Welke doelen ieder programma/werkwijze nastreven, geven we aan met de volgende symbolen:

(▲) stimulering opvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag

(◆) versterking contact/betrokkenheid ouders - (voor)schoolse voorziening

(■) toeleiding naar diensten/activiteiten t.b.v. stimulering opvoedings- en onderwijsondersteunend gedrag

De volgende programma’s en werkwijzen worden beknopt toegelicht: • Opstapje 23• Opstap 24• Ouders Actief 25• Oudercomponent VVE-programma’s 26• Oudercursus Veel plezier op school 27• Oudercursus ontwikkelingsstimulering 28• De toekomst van uw kind/Kansrijk kiezen 28• Leren doe je samen 29• Duaal traject opvoedingsondersteuning 29• Lekker lezen 30• Hecht 30• Verteltas/Taal-speel-tas 31• Gezinsportfolio 32• Huisbezoek 33• Ouderkamer 34• Paraprofessionals oudercontact 34• Ouderpunt 35• Stap In 35

De vermelde praktische gegevens (o.a. internetsites en contactpersonen) bieden de mogelijkheid om nadere informatie en documentatie op te vragen.

2 2


Opstapje (▲)

Opstapje is een tweejarig gezinsprogramma voor kinde-ren van 2 tot 4 jaar met laagopgeleide ouders. De kinde-ren oriënteren zich spelenderwijs op groep 1 van debasisschool, waarbij tegelijkertijd de interactie tussenmoeder en kind wordt bevorderd.De moeder wordt thuis bezocht door een 'contactmede-werkster', die dezelfde taal spreekt als het gezin en eenspeciale Opstapje-training heeft gevolgd. Zij begeleidt demoeder bij het uitvoeren van de speelse activiteiten methaar kind. Daarbij gebruikt ze werkmaterialen dieaansluiten bij de kennis en vaardigheden die kinderennodig hebben voor een goede start in groep 1.Naast huisbezoeken maken ook ouderbijeenkomsten enpeuterspeelzaalbezoek deel uit van Opstapje. Terwijl demoeders groepsbijeenkomsten bezoeken, gaan dekinderen naar de peuterspeelzaal. Zo raken ouders enkinderen vertrouwd met die voorziening en wordt hetNederlands van de kinderen bevorderd.

DoelstellingenAlgemeen: kinderen uit achterstandssituaties een betereaansluiting op de basisschool bieden, door:• Het bevorderen van de interactie tussen moeder en

kind. Opstapje werkt dit uit in een aantal boodschap-pen aan de moeder: kijk en luister naar je kind, praatmet je kind, moedig je kind aan, geef en neem beur-ten, ga in op initiatieven van je kind.Ook leert de moeder dagelijkse situaties in de eigenomgeving te gebruiken om de interactie met haarkind te bevorderen. Daarnaast geeft Opstapjemoeders informatie over de ontwikkeling van kinde-ren en mogelijkheden om die ontwikkeling bij hunkind te stimuleren.

• Het vergroten van op het Nederlandse basisonderwijsaansluitende kennis en vaardigheden, door zowel despeel- als leerervaringen van het kind uit te breiden.

Er wordt gewerkt aan:- probleemoplossingsvaardigheden, zoals taak-

oriëntatie, kunnen reflecteren, plannen, creativiteitin het vinden van oplossingen, doorzettingsvermo-gen, maken van keuzes en nemen van initiatieven;

- uitbreiding van het moedertaalgebruik, zoalswoordenschat, hoedanigheidsbegrippen, relatio-nele en ruimtelijke begrippen, verbale expressie,taalbegrip;

- ervaring met en kennis van spelen lesmaterialen.

ResultaatOnderzoekers van de universiteiten van Leiden enGroningen vonden positieve effecten bij zowel demoeders als de peuters: betere moedertaalontwikkelingvan de kinderen; betere omgang van kinderen met spelen omgevingsmateriaal; grotere sociale redzaamheidvan de kinderen in een schoolse situatie; meer vertrou-wen van moeders dat zij hun jonge kind iets kunnenleren; meer bewuste aandacht van moeders voor hunkind; vaker en bewuster lenen of kopen van speelgoed enboekjes.

InformatieNji (voorheen NIZW), Hilde Kalthoff, tel. (030) 230 63 82, e-mail [email protected],www.stapprogramma.nl.

2 3


Opstap ( ▲ )

Opstap is een tweejarig gezinsgericht stimuleringspro-gramma voor kinderen van 4 tot 6 jaar met laagopgelei-de moeders. Met een groot aantal werkmaterialen enleesboekjes oriënteren kinderen zich spelenderwijs ophet lezen, schrijven en rekenen in groep 3. Opstapstimuleert de ontwikkeling, bevordert een actieve leer-houding en ondersteunt de kwaliteit van de omgang(interactie) in het gezin.Dagelijks verricht een ouder, meestal de moeder, tweeactiviteiten van Opstap met het kind. Een speciaalgetrainde begeleidster ondersteunt haar daarbij. Deze'contactmedewerkster Opstap' gaat wekelijks op huis-bezoek en laat zien hoe moeder en kind de activiteitenkunnen uitvoeren. De activiteiten sluiten aan bij dekennis en vaardigheden die nodig zijn in het basison-derwijs. Daarnaast komen de deelnemende moeders regelmatigbij elkaar onder leiding van een Opstap-coördinator.Tijdens deze groepsbijeenkomsten worden thema's ophet gebied van ontwikkeling en opvoeding behandeld.De moeders leren – onder meer in een videocursus – hunkind te stimuleren en te ondersteunen bij het leren thuisen op school. Centraal staan het op een positieve manieringaan op signalen van het kind en het bevorderen vanleerplezier en een actieve leerhouding.

In Opstap wordt veel aandacht besteed aan het optimali-seren van interactie tussen moeder en kind, onder meermet een videocursus. De kwaliteit van de interactietussen moeder en kind is uitgewerkt in vier onderdelen:• Ondersteunende aanwezigheid: het is belangrijk dat

de moeder een veilige atmosfeer creëert door hetkind te laten merken dat zij vertrouwen heeft in zijnkunnen, door het kind te prijzen, aan te moedigen enin te gaan op zijn emoties.

• Respect voor de autonomie: de moeder herkentinitiatieven van het kind en gaat daar op een adequatemanier op in.

• Kwaliteit van de informatie: om het leren te bevorde-ren dient de moeder uitleg te geven die het kindbegrijpt. Bovendien is samen praten erg belangrijkvoor de ontwikkeling.

• Structureren en grenzen stellen: de moeder dientsituaties te creëren waarin een kind kan leren. Ookhet leren van regels en het stellen van grenzen isnoodzakelijk.

Doelstellingen• stimuleren van de ontwikkeling van kinderen;• bevorderen van een actieve leerhouding;• bevorderen van de moeder-kindinteractie.

ResultaatOnderzoek door de Universiteit Utrecht toont aan datkinderen die Opstap gevolgd hebben, minder vaak blij-ven zitten op de basisschool. Ook zijn er aanwijzingendat een deel van de Turkse Opstap-kinderen een hogerschooladvies krijgen. Eerder was al door observatieon-derzoek aangetoond dat moeders die Opstap hebbengedaan, hun kinderen meer gaan ondersteunen enstimuleren. Dit heeft weer een positief effect op toetsre-sultaten.


2 4


Ouders Actief (▲)

Ouders Actief is een groepsgericht programma voorlaagopgeleide ouders dat tot doel heeft de ontwikkelingvan hun kinderen tussen 0 en 6 jaar te verbeteren.Ouders actief is gebaseerd op de achtergrond van deStapprogramma’s en kan gezien worden als een minderintensieve variant. In wekelijkse/tweewekelijkse bijeenkomsten verwervenouders kennis over de ontwikkeling van hun kind.Daarnaast bevordert Ouders Actief de interactie tussenouder en kind; ouders leren hoe ze hun kinderen beterkunnen stimuleren en ondersteunen. Dit komt deontwikkeling van deze kinderen ten goede en draagtdaardoor bij aan het vergroten van hun onderwijskan-sen. In de cursus wordt – appelerend op de houdings-aspecten – ingegaan op het gedrag van de ouder:• positief reageren (vanuit een affectief relationele

houding);• achter je kind staan (respect voor autonomie/

steunend ‘er-zijn’);• tijd nemen voor je kind (verbondenheid/kwaliteit

(van informatie));• structuur bieden (regie voeren/structureren);• grenzen stellen (leiding geven/gedragsregulering).

Bij dit programma kunnen groepen worden samenge-steld naar leeftijdscategorie van de kinderen: 0-2 jaar, 2-4 jaar en 4-6 jaar. Dit sluit dan optimaal aanbij de daarmee samenhangende opvoedingsopgaven vanouders. Voor ouders met kinderen van 0-2 jaar zijn 17themabijeenkomsten beschikbaar en voor ouders metpeuters of kleuters 20 bijeenkomsten. Tijdens elkebijeenkomst staat een thema centraal. Ouders Actief kan aangeboden worden aan monocultu-rele groepen (bijvoorbeeld een groep Nederlandse of vanoorsprong Turkse ouders) of multiculturele groepen. Het programma kan:• worden uitgevoerd als zelfstandig aanbod; • worden gebruikt in de groepsbijeenkomsten van de

stimuleringsprogramma’s Opstapje en Opstap; • worden ingezet als oudercomponent bij centrumge-

richte VVE-programma’s, zoals Kaleidoscoop enPiramide.


2 5


Oudercomponent VVE-programma’s (▲)

Bij de centre-based VVE-programma’s is het belang vande rol van ouders bij ontwikkelingsstimulering pas vanrecente datum. “Opvallend is het ontbreken van eenoudercomponent bij de kwaliteitscriteria (van de eersteVVE-regeling, april 2000)”, schreef Sardes in ‘Voor- enVroegschoolse Zorg en Educatie: de toekomst verkend’(2005). Het is verheugend dat er inmiddels een ouder-component bij de bekende VVE-programma’s is uitge-werkt (vooral gericht op informatie), al richt deze zichnog onvoldoende op de kern van ouderbetrokkenheidthuis: een optimale ouder-kindinteractie.

Kaleidoscoop‘Actief leren’ vormt het hart van Kaleidoscoop (Nji, voor-heen NIZW); kinderen leren door actief betrokken tezijn bij mensen, ideeën, gebeurtenissen en dingen. In debeschreven oudercomponent is te lezen datKaleidoscoop ouders beschouwt als partners van leid-ster/leerkracht. Er is regelmatig overleg met de oudersover hun kind. Het programma biedt aan alle ouders eenintroductiecursus van vier bijeenkomsten. Daarnaastzijn er ouderbijeenkomsten ontwikkeld over thema’s alstaal, omgaan met elkaar, creatieve representatie, muzieken dans/beweging, voorbereidend rekenen, ruimte entijd. Verder is er voor ouders een ideeënboek beschikbaar.

PiramideBij Piramide (Cito) is de leerinhoud verwerkt in themati-sche projecten. Iedere twee tot drie weken staat er eenander thema centraal. Elk jaar komen de thema’s (zoals‘huis’ of ‘lente’) aan bod, steeds op een hoger niveau.(Voor)schoolse voorzieningen die starten met Piramideorganiseren een informatiebijeenkomst voor ouders. Degroepen starten met ‘spelinloop’: ouders spelen heteerste kwartier van een dag samen met hun kind. Er isdan ook gelegenheid met de leidster/leerkracht tepraten; en de ouders doen ervaring op met het materiaal.Voorafgaand aan elk nieuw project ontvangen oudersinformatie over het thema; vaak wordt een liedje/versjetoegevoegd. Een of twee keer per jaar is er een ouderweek.

Puk & Ko Thuis Puk & Ko Thuis vormt een onderdeel van het program-ma KO-totaal. Van een taalprogramma is het ontwikkeldtot een breed ontwikkelingsstimuleringsprogramma.

Voor de kleuters wordt Ik & Ko ingezet, voor peutersPuk & Ko; Puk & Ko Thuis sluit daarbij aan. Met ditouderprogramma kunnen ouders in hun thuistaal deontwikkeling van hun peuters ondersteunen. Bij negenthema’s van Puk & Ko zijn activiteiten ontwikkeld,waarmee ouders in hun eigen taal thuis aan de slagkunnen. De activiteiten zijn speels en sluiten aan op dedagelijkse huiselijke bezigheden. Er zijn daarnaastbijeenkomsten uitgewerkt, waarin ouders enthousiastgemaakt worden voor Puk & Ko, en waarin oudersinformatie krijgen en nadenken over onderwerpen zoalsinteractief voorlezen en de ontwikkeling van twee talennaast elkaar.

Stapprogramma’s bij centre-based VVE-programma’sMogelijkheden om (elementen van) Stapprogramma’ste combineren met centre-based programma’s:• In het onderwijsachterstandenbeleid in Eindhoven

vormt Opstap (een uitbreiding van) de oudercompo-nent van Kaleidoscoop, Piramide en Startblokken.Opstap wordt daar ingezet voor moeders met weinigopleiding.

• In Amsterdam worden in de ouderkamers van devoorscholen de themabijeenkomsten van Opstapjeen Opstap uitgevoerd. Met het inzetten van OudersActief, Overstap en Stap door kan een doorgaandelijn worden gerealiseerd.

• Niet alle kinderen van laagopgeleide ouders gaannaar een voorschoolse voorziening, gaan er vierdagdelen naar toe of nemen deel aan centre-basedVVE-programma’s. Het risico op onderwijsachter-stand is voor deze kinderen groot. Voor deze gezin-nen kunnen gemeenten Opstapje inzetten.

Informatie• Els Boon, 'Ouderbetrokkenheid én leerkrachtbetrok-

kenheid. Een onderzoek onder leerkrachten, leid-sters en coördinatoren naar de bevordering en stimu-lering van ouderbetrokkenheid op Kaleidoscoop-locaties'. Doctoraalscriptie Vrije UniversiteitAmsterdam, 2006.

• S. Verdonk, ‘Ouderbetrokkenheid in voor- en vroeg-schoolse educatie: een onderzoek naar de wijze waar-op de oudercomponenten binnen Piramide enKaleidoscoop het meest effectief kunnen wordeningevuld’. Masterthesis OnderwijskundeRijksuniversiteit Groningen.

2 6


Oudercursus ‘Veel plezier op school’ (▲)

‘Veel plezier op school!’ is een brede oriëntatiecursusvoor ouders (acht bijeenkomsten), die gegeven kanworden door allerlei (HBO)professionals die met ouderswerken. Stichting De Meeuw en Sonor (een organisatievoor opbouwwerk), die dit programma hebben ontwik-keld, horen van professionals dat er grote behoefte isaan bruikbaar materiaal om ouders meer bij de schoolvan hun kind te betrekken. Veel ouders met weinig erva-ring met het (Nederlandse) onderwijs zitten met vragen.Aan de hand van de cursusmap met dvd kunnen taaldo-centen NT2, opbouwwerkers, schoolmaatschappelijkwerkers en oudercoördinatoren ouders informeren overschool en over hun eigen rol als ouders. Door allerleiopdrachten (ook voor thuis) leren ouders op een actievemanier hoe zij hun kind kunnen steunen en wat zijsamen met hun kind kunnen doen.

In de twee pilotgroepen waar opbouwwerkers vanSONOR de cursus hebben gegeven (een groep moedersmet taalles op de basisschool en een NT2 basiseducatie-groep), is de cursus goed aangeslagen. De cursistenkregen inzicht in hun aandeel bij de ontwikkeling vanhun kind en deden (taal)vaardigheden en ideeën op.

Informatie‘Veel plezier op school!' is een uitgave van Stichting deMeeuw en SONOR. De cursusmap (inclusief dvd) bevatcursist- en begeleidersmateriaal voor acht bijeenkom-sten. De cursusmap is te koop voor professionals diewerken met groepen ouders. Aan het materiaal is eentrain-de-trainer scholing verbonden. Cursusmap voorde begeleider (inclusief dvd) en kopieerbare cursistma-terialen 4 100,-. Studiedag voor potentiële trainers 4 175,-. Scholing van drie dagdelen 4 300,-. De voor-waarden rondom verkoop van de map zijn als volgt: • Voor uitvoerende organisaties (dus die zelf de cursus

willen gaan geven) in het Rotterdamse wordt de mapin combinatie met scholing verkocht; scholing kanvariëren van een workshop/studiedag tot en met eentrain-de-trainer van enkele dagdelen (op maat).

• Voor uitvoerende organisaties buiten hetRotterdamse wordt scholing door De Meeuw wel vanharte aanbevolen (om te waarborgen dat de moge-lijkheden van het materiaal ten volle worden benut),doch dat zal niet altijd mogelijk zijn. Voor hen is demap los te koop.

• Met begeleidende organisaties (die de cursus in hunaanbod aan uitvoerende organisaties willen opne-men) worden licentie-afspraken gemaakt.

Stichting de Meeuw, Elke Louwers, e-mail [email protected] of Marian Veldhuis, e-mail [email protected], tel. (010) 486 30 22,www.de-meeuw.nl.SONOR, Angelina Adam, e-mail [email protected], tel. (010) 265 27 37, www.sonor.nl.

2 7


Oudercursus ontwikkelingsstimulering (▲)

In de gemeente Westerveld te Drenthe ontwikkelde dewerkgroep Wilhelminaoord, onder leiding van Stamm(CMO), een project om ouders van achterstandsleerlin-gen bewust te maken van hun invloed op de schoolcar-rière van hun kinderen. In 2007 worden nog meerderepilots uitgevoerd. Daarna worden draaiboeken uitge-bracht. Het project bestaat uit zes bijeenkomsten, waar-bij ouders relevante kennis krijgen aangereikt (aange-past aan leeftijd van kinderen) en gelegenheid krijgenom ervaringen uit te wisselen. De onderwerpen van dezes bijeenkomsten zijn: 1. verwachtingen: motivatie;2. sociale omstandigheden: bezinning op sociale status

en ontwikkelingsmogelijkheden;3. zelfbeeld: positief zelfbeeld vergroot ontwikkelings-

mogelijkheden;4. intelligentie; bij ontwikkelingsmogelijkheden zijn er

verschillende soorten intelligentie;5. taalontwikkeling: belang van taalvaardigheid voor de

(school)ontwikkeling; 6. ontwikkelingsfasen kind: reële verwachtingen bij

verschillende ontwikkelingsfasen.

DoelstellingDoel van het project is om de beeldvorming ‘Wie vooreen dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje’ bijouders te wijzigen in een houding, die ervan uit gaat dathet voor de ontwikkeling van hun kinderen van belang ishoe zij met hun kroost omgaan.

Resultaat Na afloop van de cursus zeiden deelnemers dat ze hunkinderen meer stimuleren, positiever benaderen en trot-ser op hun kinderen zijn geworden.

InformatieStamm, Carla Eefting, tel. (0592) 39 44 00, e-mail [email protected], www.stamm.nl.

2 8


De toekomst van uw kind/Kansrijk kiezen (▲)

Stichting De Meeuw en JSO ontwikkelden materiaalvoor groepsbijeenkomsten om ouders te informeren ente begeleiden bij de stap van hun kind van de basis-school naar het voortgezet onderwijs.

De toekomst van uw kindIn de map ‘De toekomst van uw kind’ worden 16 bijeen-komsten voor ouders met een kind in groep 7/8 beschre-ven over o.a. de schooltypen in het voortgezet onder-wijs, wat voor type is je kind, je kind steunen, deCITO-toets, open dagen bezoeken/de schoolkeuze en deoverstap naar het vo.

InformatieStichting De Meeuw, C. Safranti of E. Louwer, tel. (010) 486 30 22, www.de-meeuw.nl.

Kansrijk kiezenOok JSO (CMO Zuid-Holland) heeft een serie ouderbij-eenkomsten ontwikkeld, waarin ouders informatie krij-gen over de school nu en het onderwijs later. Oudersleren hun kind te steunen in de aanloop naar het voort-gezet onderwijs. De bijeenkomsten zijn bestemd vooralle ouders, maar richten zich vooral op ouders dieminder taalvaardig zijn en weinig kennis van of zichthebben op het hedendaagse onderwijssysteem.‘Kansrijk Kiezen’ start in groep 7 en loopt door tot enmet klas 1 in het voortgezet onderwijs. Het heleprogramma omvat vijf ouderbijeenkomsten van elktwee uur. In groep 7 worden twee bijeenkomstengehouden over: leerhouding en vaardigheden, verwach-tingen en mogelijkheden, beroepen. In groep 8 wordentwee bijeenkomsten gehouden over: voortgezet onder-wijs, CITO-toets en informatieavonden/open dagenvoortgezet onderwijs. In de eerste klas van het voortge-zet onderwijs wordt één bijeenkomst gehouden over:reflectie op de keuze, huiswerkbegeleiding, contact metschool. JSO verzorgt een training voor leerkrachten ommet het draaiboek te werken.

InformatieJSO, Marieke Dijkstra, tel. (0182) 54 78 88, e-mail [email protected], www.jso.nl.

Leren doe je samen (▲)

In Renkum zijn het Rijn IJssel College, waar vooral NT2wordt gegeven, en SKAR (Stichting KinderopvangArnhem en Regio) in hetzelfde gebouw gehuisvest. Opdeze locatie groeide een goede samenwerking tussen deleidsters van de crèche en de NT2 docenten. Wanneerouders hun kind met een gerust hart op de crèchekunnen achterlaten, staan zij ook open voor het lerenvan taalvaardigheden. De jonge allochtone kinderen volgen een eigen taaltra-ject en werken met ‘De Rode Draad van Taal’, waarin debasiswoorden die jonge kinderen (op een bepaalde leef-tijd) geacht worden te begrijpen en te gebruiken stapvoor stap en spelenderwijs aangeboden worden.De ouders leren in het Nederlands te praten over hunkinderen en over alles wat van belang is voor de ontwik-keling van hun kinderen. Het basisprincipe hierbij is datouders al heel veel weten over de ontwikkeling enopvoeding van hun kinderen, maar daar niet in hetNederlands over kunnen praten. Impliciet komt deNederlandse manier van opvoeden aan de orde, wordenopvoedingsproblemen besproken, wordt verteld overhet onderwijssysteem en de manier waarop inNederland gecommuniceerd wordt met de leerkrachtenop school. Het traject omvat een dagdeel per week gedu-rende een jaar. Tijdens de les besteden de oudersaandacht aan de volgende onderwerpen:• ontwikkeling van baby tot schoolkind;• taalontwikkeling van kinderen;• samen met je kind een boekje lezen;• het belang van spelen voor het kind en van samen-

spelen met andere kinderen of ouders;• problemen met eten, steeds uit bed komen of niet

luisteren;• een gesprek op het consultatiebureau, de crèche of

op school;• kiezen voor een basisschool;• wat een kind gaat leren op de basisschool.

InformatieRijn IJssel College, Groeneweg 14, Renkum, tel. (0317) 31 54 74, www.rijnijssel.nl.

2 9


Duaal traject opvoedingsondersteuning (▲)

In de gemeente Aalten en Oude IJsselstreek zijn dualetrajecten uitgevoerd voor allochtone ouders die in eenmaatschappelijke achterstandssituatie verkeren. In deduale trajecten wordt Nederlandse taalverwervinggekoppeld aan een persoonlijke doelstelling, wat indeze gemeenten leidde tot het traject ‘opvoedingsonder-steuning’. Thema’s die aan bod kwamen: hetNederlandse onderwijssysteem, gezondheid, spel enspeelgoed, sociale contacten. Per thema zijn excursiesgeweest naar bijvoorbeeld de speel-o-theek, biblio-theek, kinderopvang en school.

Doelstellingen• Nederlandse taalverwerving; • vergroten van ouderparticipatie;• stimuleren van ouderbetrokkenheid thuis.

Resultaat De insteek om het traject te richten op opvoedingson-dersteuning bleek te lonen. Het motiveerde de deelne-mers extra, omdat werd aangesloten bij het wel en weevan hun eigen kind. Het traject zorgde ervoor datallochtone ouders zich meer bewust zijn geworden vanhun eigen mogelijkheden en verantwoordelijkheden inde ontwikkeling van hun kind. Sleutel tot succes is,naast de gebruikte methodiek, de intensieve samenwer-king tussen leerkrachten en trajectbegeleiders geweest.

InformatieVoor duale trajecten (taalbevordering & opvoeding) zijnmeerdere draaiboeken uitgebracht:• W. Kaminski, M. van Leeuwen en M. Lahnstein

(2002). ‘Wat is een basisschool. Cursus ouderbetrok-kenheid en taalvaardigheid’. Bussum: Coutinho.

• L. Alons, Y. Timman en W. Westenbrink e.a. (2005),‘Spraakmakers. Opvoeden in Nederland’.ThiemeMeulenhoff.

Lekker lezen (▲)

Het programma 'Lekker lezen on the ROC's' is eenmodule met werkbladen, boeken en achtergrondmateri-aal in een handzaam koffertje. Deze korte module vanvijf bijeenkomsten van 2,5 uur is afgestemd op laagop-geleide ouders/grootouders/oppasouders van kinderenin de leeftijd van 0-6 jaar. De cursus is destijds ontwik-keld voor ROC's die trajecten opvoedingsondersteuningen ouderparticipatie ontwikkelen.

‘Lekker lezen’ sluit aan bij het leesbevorderingsprojectBoekenpret van het NBLC en Stichting Lezen. Het mate-riaal kan ook worden toegepast bij andere VVE-programma's. De module is tevens bruikbaar voorouders die niet deelnemen aan Boekenpret, maar meeraan de weet willen komen over eigen leesplezier envoorleespret met kinderen. De koffer betreft een verzameling van achtergrondinfor-matie, werkvormen, werkmaterialen, tips en ideeën, dieop maat kunnen worden gebruikt voor de doelgroepenwaar men mee werkt. In de koffer zitten ook videoban-den, voorbeeldboeken en prentenboeken. Voor decursisten is een studiewijzer toegevoegd in de vorm vaneen boekenlegger. De ‘Lekker lezen’-koffer bevat even-eens achtergrondmateriaal voor de docent overBoekenpret en de verschillende wervingskanalen.

InformatieKoffer ‘Lekker lezen on the ROC’s’. ISBN 90 71740 74 9.Prijs 4 275,-. Te bestellen bij [email protected] bibliotheken is een speciale editie van de brochure‘Lekker lezen’ te bestellen, met daarin beschreven deachtergronden van de cursus, de rol van de bibliotheeken een beschrijving van cursusbijeenkomst 3: ‘Op naarde bibliotheek’. Brochure ‘Lekker lezen on the ROC’s’. ISBN 90 71740 75 7, Prijs 4 17,50. Te bestellen [email protected].

De Stiep Educatief, Oranjelaan 16, 3235 SV Rockanje,tel. (0181) 40 47 82, www.stiep-educatief.nl.

3 0


Hecht (◆) (▲)

‘Hecht’ is een activiteitenaanbod voor basisscholen omsamen met ouders te werken aan de ontwikkeling vankinderen. Met dit aanbod wordt niet alleen de interactietussen school en ouders, maar ook de interactie tussenouders en hun kind gestimuleerd. ‘Hecht’ brengt ouders en school dichter bij elkaar doorkinderen op school èn thuis actief bezig te laten zijn metdezelfde activiteiten rondom 15 verschillende, positiefgewaardeerde karaktereigenschappen zoals betrokken-heid, behulpzaamheid en respect.Er zijn drie boeken; voor de onderbouw, de midden-bouw en de bovenbouw van het basisonderwijs. In elkboek zijn 25 activiteiten uitgewerkt. Elke activiteit isgebaseerd op een thema en bestaat uit drie delen: eenintroductie op het thema in de klas, de activiteit die thuisuitgevoerd wordt door het kind met (één van) zijnouders en daarna een verwerkingsactiviteit voor in deklas. Het materiaal per les bevat een lesbeschrijving, eenouderbrief en een werkblad.

Informatie‘Hecht’ is verkrijgbaar bij RPZC, de onderwijsbegelei-dingsdienst in Zeeland. De boeken zijn zowel los als perserie verkrijgbaar. De prijs per deel is 4 22,- en voor drieboeken samen 4 58,-. Bij het programma hoort ook eenbegeleidingstraject ter ondersteuning van de implemen-tatie. Zie ook www.hco.nl/hecht.RPCZ, Postbus 351, 4380 AJ Vlissingen, tel. (0118) 48 08 00, www.rpcz.nl.

Verteltas/Taal-speel-tas (◆) (▲)

‘Boeken in huis brengen’ is een effectieve strategie voortaalstimulering, zo blijkt uit onderzoek naar het groot-schalige Engelse project ‘Bookstart’. In Nederland zijnvan oudsher de bibliotheken actief; kinderen zijn gratislid. Enkele decennia geleden floreerden Spel- enBoekenplan projecten; in onderwijsachterstandgebie-den leenden gezinnen elke week een boek en spelmate-riaal. Recentelijk ontstonden in Amsterdam het projectVerteltas en in Den Haag het project Taal-speel-tas.

VerteltasVerteltassen zijn kleurrijke tassen met daarin een pren-tenboek, een cd en allerlei spulletjes die bij het onder-werp passen. Ouders en leerkrachten bedenken dethema’s en maken samen de inhoud van de Verteltas.

Doelstellingen• stimuleren van de taalontwikkeling van kind en

ouder;• bevorderen van het lees- en voorleesplezier;• stimuleren van het samen leren en spelen van

ouder en kind; • zelfvertrouwen vergroten bij het spreken van de

Nederlandse taal;• betrokkenheid van ouders bij het onderwijs

vergroten.

Sardes en Stichting Verteltassen ontwikkelden ook deoudercursus ‘Taalstimulering en de Verteltas’. In vijfbijeenkomsten krijgen ouders informatie over interac-tief voorlezen, woordenschatontwikkeling, gesprekkenvoeren met kinderen en spelenderwijs leren. De cursusvergroot het zelfvertrouwen van ouders en geeft henhandvatten om met hun kinderen interactief bezig tezijn.

Resultaat Op De Regenboogschool in Amsterdam-Zuidoost wordtgebruik gemaakt van Verteltassen en heeft het al zicht-baar resultaten opgeleverd. De ouders die Verteltassenmee naar huis krijgen, tonen meer betrokkenheid bijwat er op school gebeurt. De ouders die meewerken methet maken van de tassen, worden aangesproken op hun

eigen capaciteiten en zijn medeverantwoordelijk vooreen stukje onderwijs. Ook wat de doelstelling van meer(voor)leesplezier betreft, zijn de resultaten duidelijk.Zowel kinderen als ouders zijn enthousiast. En de leer-krachten constateren vooruitgang in de taalontwikke-ling (waaronder woordenschat) bij kinderen die thuisregelmatig met de Verteltas werken. Het ‘Verteltasproject’ is winnaar van de TaalunieOnderwijsprijs 2006.

Informatie: Stichting Nederlands Kenniscentrum Verteltassen, e-mail [email protected], www.verteltassen.nl.

Taal-speel-tasTaal-speel-tas richt zich op gezinnen met kinderentussen de achttien maanden en 2,5 jaar; de gemeenteDen Haag wil de taalontwikkeling bij kinderen al opzeer jonge leeftijd stimuleren. Alle ouders van jonge kinderen ontvangen op hetconsultatiebureau de tas met attributen om kinderenwoordjes en liedjes te leren. Dit aantrekkelijke materiaalstimuleert ouders om met hun kinderen te praten en dewoordenschat uit te breiden.De tas bevat het prentenboek ‘Jop en Boeboe’, een hand-pop, een dvd, een bal en een kalender. De pop en de balkomen allebei in het boek voor. Op de dvd staan liedjes.‘Daarmee kunnen de ouders meteen aan de slag met detaal. Uit onderzoek blijkt dat kinderen de taal snellerleren als zij situaties meteen kunnen naspelen’, aldusAndrea Heyboer, van het Haags Centrum voorOnderwijsbegeleiding (HCO).

Informatie:HCO, Andrea Heyboer, tel. (070) 353 30 27, e-mail [email protected], www.hco.nl.

3 1


Gezinsportfolio (◆) (▲)

Het gezinsportfolio, ontwikkeld door de projectgroepOuderbetrokkenheid van de Taallijn VVE, is een ‘heen-en-weer plakboek’ tussen thuis en de peuterspeelzaal.Gedurende twee of drie weken wordt al het werk van depeuters bewaard in een bewaardoos. Na deze tweeweken selecteren en plakken de peuters zelf of metbehulp van de peuterleidster wat er in het persoonlijkplakboek me gaat naar huis. De ouders zien zo wat hunkind de afgelopen periode op de peuterspeelzaal heeftgedaan. Ook is er ruimte voor een kort verslag van deleidster. Na het weekend neemt de peuter het plakboekweer mee terug naar de peuterspeelzaal. De oudershebben samen met het kind iets in het plakboek geplakt,zoals een entreekaartje of een verwijzing naar een pren-tenboek dat voorgelezen is. Door de wederzijdse uitwis-seling wordt de onderlinge betrokkenheid bevorderd.

Doelstellingen• ouders aanspreken op de eigen kracht en verant-

woordelijkheid;• contact verbeteren tussen ouder en leidster;• taalontwikkeling van kind stimuleren.

Resultaat In 2004 is een voorstudie gedaan op vier peuterspeelza-len in de gemeente Zwolle. Leidsters merken dat kinde-ren naar aanleiding van het plakboek makkelijker vertellen. En niet alleen kinderen gaan praten, het gezins-portfolio levert ook gesprekken op tussen leidsters enouders over de ontwikkeling van het kind. Oudersvinden het prettig om informatie van de peuterspeelzaalte krijgen. Tevens krijgen ouders en leidsters meer zichtop de taalstimulering thuis en op de peuterspeelzaal.Met een plakboek wordt het makkelijker om de thuis-cultuur en de cultuur op de peuterspeelzaal met elkaar teverbinden.

InformatieExpertisecentrum Nederlands, tel. (024) 361 56 24, e-mail [email protected], www.ru.nl/en.Zie verder: Rambelje, M. de la, S. Peters en J. Stoep,‘Ouderbetrokkenheid in peutergroepen met behulp vaneen gezinsportfolio’. Nijmegen: ExpertisecentrumNederlands. Het gezinsportfolio is ook beschreven in: Stoep, J. en W. van Elsäcker (2005), ‘Peuters interactief met taal’.Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands en Sardes. Te bestellen via www.lcowijzer.nl.

3 2


Huisbezoek (◆)

“Huisbezoeken vormen een van de krachtigste instru-menten om iets te doen aan opvoedings- en gezinson-dersteuning”, zegt J. Hermans, hoogleraar UvA(Binnenlandsbestuur, 21 mei 2004, p. 24). Op www.qprimair.nl wordt huisbezoek ook beschrevenbij de verschillende instrumenten voor ouderbetrokken-heid. De leidster/leerkracht gaat op bezoek bij het gezinen nodigt op zijn of haar beurt de ouders uit om op de(voor)schoolse voorziening te komen. Huisbezoekwordt geïntroduceerd vanuit het idee dat het vanzelf-sprekend is dat opvoeders en medeopvoeders elkaarserieus nemen in hun ervaringen met het kind en metelkaar spreken over wat hen bindt: optimale voorwaar-den scheppen voor de ontwikkeling en het leren vankinderen. Het bezoek steekt in op het ontstaan vanwederzijds vertrouwen.Huisbezoeken zijn een zichtbare investering in commu-nicatie tussen voorziening en ouders. Ze geven inzichtin de leefomgeving van kind en gezin. Ze nodigenouders uit iets van hun leefwereld en gevoelens te latenzien. Kinderen groeien op in verschillende opvoed-milieus. Een zekere afstemming in het handelen binnendeze opvoedmilieus is gewenst. Voor die afstemmingzijn ouders en team gezamenlijk verantwoordelijk.Afstemming begint met enig zicht op elkaars opvoedmi-lieu. Een huisbezoek kan enerzijds het leidsters/leer-krachtenteam helpen een beter beeld te krijgen van deopvoeding van een kind in de thuissituatie. Anderzijdskan het door zijn laagdrempeligheid de dialoog verge-makkelijken en het voor ouders gemakkelijker makenook de organisatie te bevragen. Het gesprek vindt plaatsop een voor ouders bekend terrein.

Huisbezoeken zijn zinvol voor het verbeteren van decommunicatie tussen ouders en (voor)schoolse voorzie-ning; ze werken dan preventief. Daarom is het vanbelang dat de huisbezoeken in het begin van het school-jaar worden afgelegd. Voor het versterken van de bandtussen kind-(voor)schoolse voorziening-ouders is hetvan belang dat het kind aanwezig is. Dat betekent dat degespreksonderwerpen op deze situatie moeten zijn afge-stemd. Een belangrijk element is de aandacht voor hetkind (samen boeken of foto’s van het kind bekijken,diens kamer bewonderen, belangstelling tonen voorhobby’s of sport). Wanneer de leidster/leerkracht eendiepergaand gesprek met de ouders wil houden ofbepaalde knelpunten wil bespreken, is het beter deouders op de (voor)schoolse voorziening uit te nodigen.

Informatie• Q*Primair: www.qprimair.nl > kwalliteitsinstru-

menten; KPC Groep: www.kpcgroep.nl/oudersen-school.

• L. Specht, ‘School, ouder en kind. Een experimenteelonderzoek naar de invloed van ouderbetrokkenheidop de sociale competenties en schoolprestaties vanleerlingen’. Doctoraalscriptie Sociologie, ErasmusUniversiteit Rotterdam, 2004.

3 3


Ouderkamer (◆)

Het concept Ouderkamer, ontwikkeld in Rotterdam,betreft een (permanente) voorziening op een (brede)school of kindercentrum, waar informatie voor oudersbeschikbaar is. Ook worden er activiteiten voor oudersgeorganiseerd. Meestal organiseren de ouders dit zelf.In Rotterdam en Amsterdam bestaan op meerdere scho-len Ouderkamers. Stichting De Meeuw heeft werkmate-riaal uitgebracht. De ‘Werkmap Ouderkamer’ beschrijfthoe men in twee gestructureerde bijeenkomsten binnende eigen voorziening draagvlak kan creëren voor deoprichting van een Ouderkamer. Om bekendheid te geven aan het opzetten van zo’n voor-ziening op basisscholen heeft stadsdeel De Baarsjes inAmsterdam in 2001 een brochure over de Ouderkamerop basisschool Corantijn in Amsterdam laten uitbrengen. JSO bracht in 2006 ook een draaiboek uit met o.a. daarinde opzet en uitvoering van een Ouderkamer, mogelijkeactiviteiten, inrichting, financiën. Bijlagen bieden infor-matie over stappenplan, werving van gastouders en trai-ning van een Ouderkamer-team.

Informatie• ‘Projectbeschrijving Ouderkamer’, ‘Werkmap

Ouderkamer’, ‘Handleiding Ouderkamer’.Rotterdam: Stichting De Meeuw.

• J. Schonewille (2001). ‘Over de drempel. De ouderka-mer op basisschool Corantijn in Amsterdam’.Amsterdam: Dienst Welzijn.

• R. Zijlstra, en T. van der Gun (2006). ‘Draaiboekouderkamer’. Gouda: JSO.

3 4


Paraprofessionals oudercontact (◆) (■)

In Amsterdam informeren en motiveren ‘contactouders’(getrainde paraprofessionals) andere ouders met betrek-king tot het aanbod. In individuele gesprekken metandere ouders, thuis en op school, praten de contactou-ders over de onderwijsondersteunende rol van ouders.Ook vertellen ze over het aanbod voor de kinderen opschool en in de buurt. Op de koffieochtenden, spel- enboekenuitleen en groepsbijeenkomsten spelen ze,indien gewenst, een bemiddelende rol. Ze signaleren detevredenheid en knelpunten in de contacten tussenouders en school. Ook in andere plaatsen dan Amsterdam blijkt datgetrainde paraprofessionals contact leggen met de zoge-noemd ‘moeilijk bereikbare’ ouders, met ze in gesprekkomen en ze handreikingen geven voor ontwikkelings-stimulering.

Resultaat De aanwezigheid van contactouders heeft belangrijkeeffecten op de betrokkenheid van ouders bij de ontwik-keling van hun kind en de betrokkenheid van de oudersbij de school. Door hun intermediaire functie verbetertde communicatie van ouders met de leerkrachten en deouders komen vaker naar school. Door het ‘voorwerk’van de contactouders gaan er meer ouders naar deouderbijeenkomsten; het aanbod is ruimer en de onder-werpen sluiten beter aan bij de belangstelling.

Informatie• R. Hoogedoorn, ‘Handreiking Ouderbetrokkenheid

Voorschool’ (2005). Amsterdam: DienstMaatschappelijke Ontwikkeling, Secretariaat

• Projectteam Voorschool, tel. (020) 552 36 12,www.onderwijs.amsterdam.nl.

Ouderpunt (◆) (■)

Een Ouder Informatie Punt is een buitenschoolse orga-nisatie, die zich ten doel stelt de schoolloopbaan van dekinderen te bevorderen door ouders meer mogelijkhe-den te geven hun kinderen te ondersteunen.Uitgangspunt is dat (allochtone) ouders buiten deschool inzicht en vaardigheden verwerven om binnen deschool te kunnen participeren. Met het model van deOuder(informatie)punten wordt – in verschillende varia-ties – gewerkt in Amsterdam, Groningen en Overijssel. In het model wordt gewerkt met sleutelfiguren en para-professionals, die een voorbeeldfunctie vervullen voorandere ouders.

Informatie• ‘Ouders betrekken. De inzet van allochtone ouders

bij het onderwijs in Groningen’. Groningen:Provinciaal Ontwikkelingsinstituut Zorg en Welzijn(nu CMO Groningen).

• O. Harrevelt-Francisco, M. Nijenhuis-Gulnihar, I. Out-Schipper, ‘We doen mee! Lokale voorbeeldenvan ouderpunten’. Utrecht: Forum, 2001.

• M. van Eck, ‘Ouderpunten Overijssel, punten voorparticipatie. Almelo: Steunpunt MinderhedenOverijssel, 2000.

3 5


Stap In (■)

Stap In is een instrument dat ouders in staat stelt zelf eenkeuze te maken uit het voor- en vroegschoolse aanbod inde wijk. Een contactmoeder gaat op huisbezoek bijgezinnen met kinderen in de leeftijd van 0-7 jaar. Zijgeeft voorlichting over programma’s en voorzieningen,die in de wijk plaatsvinden en begeleidt zo nodig degezinnen om daaruit een keuze te maken. Kernpuntenvan het instrument zijn het vraaggericht werken en hettot stand brengen van een evenwichtig aanbod vanprogramma’s en voorzieningen in de wijk. Stap In is o.a.ingevoerd in verschillende Arnhemse aanpakwijken enbestaat uit de volgende stappen:• Er wordt een basispakket samengesteld van

programma’s en voorzieningen op het gebied vanopvoedingsondersteuning en ontwikkelingsstimule-ring. Voor ouders worden ook zeer laagdrempeligeactiviteiten zoals naailes, sport en bijeenkomstenvoor migrantenvrouwen opgenomen.

• De contactmoeders bezoeken per wijk de verschillen-de activiteiten, verzamelen hierover informatie enbeeldmateriaal. Per wijk ontstaat er een koffer metinformatiemateriaal van alle activiteiten.

• Na aanmelding van gezinnen, door instellingen alsconsultatiebureau en peuterspeelzalen, wordengezinnen bezocht door contactmoeders.

• De coördinator traint en begeleidt de contactmoe-ders, onderhoudt contact met de instellingen en zorgtvoor de samenstelling van het basispakket.

• Belronde. De contactmoeder belt na drie maanden hetgezin om te vragen of het programma of de voorzie-ning aan de verwachting voldoet. Ze kan dan ookinformeren waarom ze eventueel gestopt zijn.

Doelstelling• Vergroten van ontwikkelingskansen van kinderen; • Contact verbeteren tussen kinderen en ouders; • Verstevigen van de positie van laag opgeleide (alloch-

tone) vrouwen op de arbeidsmarkt;• Vergroten van opvoedingscapaciteiten van ouders.

InformatieStichting Rijnstad, Hillechien Spahr van der Hoek, tel. (026) 445 64 52, e-mail [email protected],www.rijnstad.nl.

Literatuur

Literatuur ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis

Aalsvoort, G.M., van der, en Ruijssenaars, A.J.J.M. (2002).Jonge risicokinderen bij de start van het onderwijs. Een succesvolleaanpak door integratie? Leuven: Acco.

Adelmund, K.Y.I.J. (2000).Onderwijskansen. Ruimte voor kwaliteit bij de aanpak vanonderwijsachterstanden. Den Haag: Ministerie OCW.

Blok, H. e.a. (2003).The relevance of delivery mode and other program characteristics forthe effectiveness of early childhood intervention with disadvantagedchildren. Amsterdam: SCO Kohnstamm Instituut.

Bruins, Y. (2003).Actieve ouders. Ouderparticipatie en welzijnswerk in de bredeschool. Velp: Spectrum.

Capabel (2003).Draaiboek ouderbetrokkenheid. Amsterdam: Stichting Capabel.

Daal, H., E Kromontono, e.a. (2002).Bevordering van ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie op basis-scholen. Een quickscan van behoeften en perspectieven voorde provincie Zuid-Holland en de provinciale steunfunctie-organisaties. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.

Desforges, C. & A. Abouchaar (2003).The impact of parental involvement, parental support and familyeducation on pupil achievement and adjustment. A literaturereview. Londen: Department for Education and skills.

D’hertefelt, G. en Ph. Callens (2004).Gezinsleren: een werkboek voor de centra voor basiseducatie.Mechelen: Vlaams Ondersteuningscentrum voor deBasiseducatie (VOCB), www.vocb.be.

Dieren, A. van en H. van Rijn.Zelfevaluatie-instrument Ouderbeleid. Gouda: DriestarEducatief. www.driestar-educatief.nl>projecten.

Driessen, G. e.a. (2003).De ontwikkeling van jonge kinderen. De invloed van het gezin enhet onderwijs op de ontwikkeling van jonge kinderen.Nijmegen: ITS.

Eck, M. van (2000).Ouderpunten Overijssel, punten voor participatie. Almelo:Steunpunt Minderheden Overijssel.

Epstein, J. (1992).School and family partnerships. In: Encyclopedia of educationalresearch (6th edn) (1139-1151). New York: MacMillan

Es, W. van, en L. van Tilborg (2002).Schakels tussen school en thuis. Het bestrijden en voorkomenvan onderwijsachterstand. Utrecht: Sardes

Feinstein L., K. Duckworth en R. Sabates (2004).A model of the inter-generational transmission of educational success.Londen: Department for Education and Skills.

Graaff, G. m.m.v. W. Doeleman (2006).Van botsingen kun je leren. Een methodiek om de contactentussen ouders en beroepskrachten in de kinderopvang teversterken. Amsterdam: SWP.

Harrevelt-Francisco, O, M. Nijenhuis-Gulnihar, I. Out-Schipper (2001).We doen mee! Lokale voorbeelden van ouderpunten. Utrecht:Forum.

Henderson e.a. (2002).A new wave of evidence. The impact of school, family and commu-nity connection on student achievement. Austin: SEDl.

Herweijer, L & R. Vogels (2004).Ouders over opvoeding en onderwijs. Den Haag: SCP.

Hoeven, M..J.A. van der (2005).Intentieverklaring school-ouderbetrokkenheid. Den Haag:Ministerie OCW.

Hoos, N.(z.j.).Het ontwikkelen van een ouderbeleid. Een stappenplan basisplanouders. Rotterdam: Stichting De Meeuw.

Jepma, IJ. (2005).Partners in onderwijs en opvoeding. Een onderzoek naar heteducatief en opvoedkundig partnerschap tussen scholen enouders in relatie tot de culturele diversiteit in hetAmsterdamsebasisonderwijs. Amsterdam: Eduquality /Schepers Van Seventer, Dienst Onderzoek en Statistiek, A&EConsultancy.

3 7


Jong, S. de (2003).Methodiek ouderbetrokkenheid en Brede School. Handleiding voorhet vergroten van ouderbetrokkenheid. Rotterdam: PJPartners.

Kagitcibasi, C. (2001).Long-term effects of early intervention. Turkish low-incomemothers and children. Applied Development Psychology,nr. 22, 333-361.

Kalthoff, H. (2004/2005).Samenhang tussen Opstap( je) en de centrumprogramma’s. In Toon:december 2004/januari 2005, p. 6-7.

Keulen, A. van (red.) (2006).Partnerschap tussen ouders en beroepskrachten. Handboek voorkinderopvang en onderwijs. Amsterdam: SWP.

Koppel, M. van de (2005).Het staat of valt met echte betrokkenheid. Inventarisatie van deouderbetrokkenheid in de Brede school Osdorp.Amsterdam: Projectbureau Brede School Osdorp.

Loggem, D. van en K. Autar (2002).Ouders tussen opvoeding en onderwijs. Amsterdam: SWP

Meeuw, De (z.j.).Projectbeschrijving Ouderkamer. Rotterdam: De Meeuw

Rambelje, M. de la, S. Peters en J. Stoep (2003).Ouderbetrokkenheid in peutergroepen met behulp van een gezinsport-folio. Nijmegen:Expertisecentrum Nederlands.

Rispens, J. en B. van der Meulen (red.) (1992).Gezinsgerichte stimulering van kinderen in achterstandssituaties.Lisse: Swets & Zeitlinger

Russell, K. en S.Granville (2005).Parent’s views on improving parental involvement in children’seducation. Edenburgh: Scottish Executive.

Smit, F., G. Driessen, G. Vrieze (2005).Onderwijs in thema’s. Opvoedings- en opvangactiviteiten vanscholen in het primair envoortgezet onderwijs. Den Haag:Onderwijsraad.

Smit, F., G. Driessen & J. Doesborgh, (2005).Tussen wens en realiteit. Een inventarisatie van de verwachtin-gen en wensen van ouders ten aanzien van de basisschooleneducatieve activiteiten in Rotterdam. Nijmegen: ITS.

Smit, F. (2001).Onderzoek naar het functioneren van de relatie ouders en basisschool.Nijmegen: ITS.

Spectrum (2006).Ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis. Velp: Spectrum.

Tuijl, C. van (2002).Effecten van ‘Opstap Opnieuw’ bij follow-up. Alkmaar: Extern.

Verhoeven, L. (2001).Ouders in de voor- en vroegschoolse eduatie. Voorbeelden vanlokale VVE-initiatieven met een expliciet op ouders gerichtaanbod. Amsterdam: Averroèsstichting.

Veen, A. en M van Erp (1995).Stappen op weg naar onderwijsondersteuning. Deel 1. Allochtoneouders in Rotterdam over de relatie tussen ouders en basis-school. Deel 2. Basisscholen in Rotterdam over de relatiemet de ouders. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut.

Verdonk, S. (2006).Ouderbetrokkenheid in voor- en vroegschoolse educatie. Een onder-zoek naar de wijze waarop de oudercomponenten binnenPiramide en Kaleidoscoop het meest effectief kunnenwor-den ingevuld. Masterthesis Onderwijskunde RUG.

Voets, J. , L. Michielsen, S. Hertens (2005).Hink-Stap-Sprong. Boek 1, Ontwikkeling; Boek 2, Ouderlijkevaardigheden. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.

Vogels, R. (2002).Ouders bij de les. Betrokkenheid van ouders bij de school vanhun kind. Den Haag: SCP.

Wennerhorn Juslin, P. en S. Bremberg (2005).Greater parental influence enhances educational achievement. Asystematic review. Stockholm: Swedish National Institute ofPublic Health (www.fhi.se).

Weerd, M. de en P. Krooneman (2002).Ouderbetrokkenheid in het primair onderwijs in Rotterdam.Amsterdam: Regioplan.

3 8


Weiss, H. e. a. (2005):Taking a Closer Look: A Guide to Online Resources on FamilyInvolvement. Cambridge, MA: Harvard Graduate School ofEducation, Harvard Family Research Project.

Wit, C. de (2005).Ouders als educatieve partner. Een handreiking voor scholen.Den Haag: Q*Primair.

Wit, C. de (2003).Ouders en school – School en ouders. Den Bosch: KPC Groep.

Wit, C. de (2002).Opvoeden doe je samen. Werken aan een inspirerend pedago-gisch klimaat. Utrecht/Den Haag: Makelaar VVE/PMPO.

Zijlstra, R., en T. van der Gun (2006).Draaiboek ouderkamer. Gouda: JSO.

3 9


Literatuur communicatie leidster/leerkracht - ouders

Autar, K., en E. Dumasy (2003).Trainingspakket ‘Voorbeelden van communicatie met alloch-tone ouders’. Utrecht: Echo.

Booijink, M. (2007, in druk).Terug naar de basis. Communicatie tussen leerkrachten enallochtone ouders in het primair onderwijs.

Booijink, M. (2007, in druk).Terug naar de basis. Mogelijkheden voor het verbeteren van decommunicatie tussen leerkrachten en allochtone ouders.

Bout, E. & L. Hobus (2000). Warm communiceren. Inspelen op communicatiebehoeftenvan allochtone ouders. Amsterdam: Stichting AgoraEuropa.

Dingarten, A., e.a. (2004).Communiceren met ouders. Utrecht: Echo.

Jansen, H. (2005).Als praten bij je werk hoort. Gespreksvaardigheden voor hulp-en dienstverleners. Amsterdam: Boom.

Graaff, F. de, m.m.v. W. Doeleman, (2006).Van botsingen kun je leren. Een methodiek om de contactentussen ouders en beroepskrachten in de kinderopvang teversterken. Amsterdam: SWP.

Loo, J. van (2004).Effectief communiceren met ouders. Alphen aan den Rijn: Kluwer(Praktijkserie Basisschool Management; 33).

Nieuwenbroek, A. (2003).Het tienminutengesprek met leraren. Een handreiking voorouders. Kampen: Kok.

Nieuwenbroek, A. (1993).Tussen school en thuis. Den Bosch: KPC.

Prott, R. en A. Hautumn (2006).Twaalf principes voor succesvolle samenwerking tussen ouders enprofessionals. Amsterdam: SWP.

Ryckaert, L. (2005).Omgaan met ouders. Praktische handleiding in gespreks- encommunicatietechnieken voor leerkrachten. Tielt: Lannoo.

SLO (2005).Deelnemen aan oudergesprekken; voor docenten NT2 en coördinato-ren van NT2-teams. Enschede: SLO.

Vries, P. de (2006).Zelfassessment ‘Adequaat communiceren met ouders’. Amersfoort:CPS. Te downloaden van www.onderwijsenouders.nl >mediatheek > ouders

Vries, P. de (2004). Mét ouders kom je verder. Amersfoort: CPS.

Wit, C. de (2005).Format Instrumenten voor partnerschap. Den Bosch/Den Haag:KPC groep/Q*Primair. Te downloaden vanwww.kpcgroep.nl > ouders en school, en www.qprimair.nl.

Wit, E. de (2002).Basisboek communicatie. Praten met kinderen en volwassenenen daarbuiten. Amsterdam/Alkmaar: interne uitgaveHogeschool IPABO.

4 0


BijlageQuickscan ‘Ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid thuis’

Leidsters/leerkrachten en ouders zijn belangrijke bondgeno-ten. Ze willen allemaal dat het kind zich optimaal ontwikkelt enzoveel mogelijk kansen krijgt; zowel wat betreft schoolsuccesals later in de maatschappij. Ze richten zich op het belang vanhet kind, ieder vanuit een andere positie, ieder vanuit de eigenspecifieke mogelijkheden, kennis en vaardigheden. In de rela-tie tussen de voorziening en ouders is er een wisselwerking,een partnerschap. Dat vraagt om een doordacht ouderbeleidvan de eigen organisatie, passend bij de groep die men wilbereiken.

In de praktijk komt dit partnerschap niet altijd goed uit de verf.Leidsters en leerkrachten zijn regelmatig teleurgesteld dat hunpogingen om met en voor ouders activiteiten te doen nietgeheel slagen. Ouders haken bijvoorbeeld af als ze ervaren datze weinig invloed hebben. Ook kan het zijn dat het aanbod nietaansluit bij hun wensen, mogelijkheden of ideeën over wat zijbelangrijk vinden. Ze laten het stimuleren van de kinderen danover aan de professionals. Met als gevolg dat er kansen voorkinderen blijven liggen. Want juist het opvoedingsgedrag vanouders, de gezinscultuur en de ouderbetrokkenheid thuis blij-ken de belangrijkste voorwaarden te vormen voor de ontwikke-ling en het schoolsucces van kinderen. Daarom is het effectie-ver als (voor)schoolse voorzieningen zich bezinnen op huninvulling van het partnerschap en ouders actief ondersteunen,met name in hun rol als opvoeder. Met behulp van deze quick-scan kunt u daar concreet mee (verder) aan de slag.

A. Ouderbeleid

Begripsomschrijving ouderbeleid: De visie op de positie en rol van ouders in de eigen voor-ziening/in brede schoolverband

1. Stand van zaken ouderbeleid algemeen:

■ Ons ouderbeleid is ontwikkeld en vastgelegd in eendocument (onderdeel pedagogisch plan, schoolont-wikkelingsplan e.d.); daarin staat de visie op de positieen rol van ouders binnen de voorziening/brede school;het beleid wordt tevens in praktijk gebracht (vertalingvisie en doelen in concrete activiteiten).

■ Ons ouderbeleid is ontwikkeld en vastgelegd in eendocument, maar nog niet (geheel) in praktijk gebracht(vertaling visie en doelen in concrete activiteiten).

■ Ons ouderbeleid is ontwikkeld, maar nog niet vastge-legd en in praktijk gebracht.

■ Ons ouderbeleid is nog onvoldoende ontwikkeld.■ Anders, namelijk:

B. Ouderparticipatie en -betrokkenheid thuis

Begripsomschrijving ouderparticipatie:Het betrekken van ouders bij de eigen voorziening:meeleven, meedoen, meedenken en meebeslissen. Het verlangt een actieve opstelling van ouders zelf en eenwervende en stimulerende rol van de eigen organisatie.Ouders kunnen benaderd worden in verschillenderollen: enerzijds als klant, belanghebbende en vrijwilli-ger (B1), anderzijds als opvoeder (B2).

B1. Ouders als klant, belanghebbende en vrijwilliger

• Ouders worden geïnformeerd over zaken in het algemeen en over die van hun kind (klant).

• Ouders denken en beslissen mee op organisatie- enbeleidsniveau (belanghebbende).

• Ouders ondersteunen de voorziening op vrijwilligebasis, passend bij hun interesses en deskundigheden(vrijwilliger).

4 1


2. Op welke wijze stimuleert u de participatie van ouders (alsklant, belanghebbende en vrijwilliger)? Meerdere antwoorden mogelijk.

Als klant: ■ Open dagen■ Intake/aanmeldingsgesprek■ Informatieboekje/schoolgids■ Nieuwsbrief/informatiebulletin■ Schoolkrant■ Website■ Informatiebijeenkomsten/klassenavonden over de

eigen werkwijze/methodiek■ Schriftelijke thema-informatie (bijv. over Piramide)■ Een ochtend/middag in de groep■ Verjaardag eigen kind■ Tentoonstelling n.a.v. projecten/thema’s■ Anders, namelijk:

Als belanghebbende:■ Oudercommissie, ouderraad, medezeggenschapsraad■ Enquêtes/behoeftepeilingen ter verbetering van de

kwaliteit en klantgerichtheid■ Anders, namelijk:

Als vrijwilliger:■ Vieringen/feesten■ Uitstapjes■ Projecten/thema’s■ Hulpouder in de groep■ Leesouder■ Documentatiecentrum■ Schoolkampen/werkweken■ Overblijfouders■ Anders, namelijk:

3. Hoe tevreden bent u over de kwaliteit van uw aanbod,genoemd in vraag 2?

■ Zeer tevreden■ Tevreden■ Matig tevreden■ Ontevreden■ Zeer ontevreden

4. Vindt u dat een hogere kwaliteit noodzakelijk/gewenst is?

■ Nee■■ Ja

Zo ja: Welke maatregelen en activiteiten zouden volgens u kunnenbijdragen aan een hogere kwaliteit? Zie suggesties achterindeze quickscan (pagina 46).

•

•

•

•

•

5. Hoe tevreden bent u over het algemeen over het bereikenvan ouders met uw aanbod, genoemd in vraag 2?


6. Welke (groepen) ouders bereikt u niet of onvoldoende metuw aanbod, genoemd in vraag 2?Meerdere antwoorden mogelijk.

■ Hoog opgeleide ouders■ Laag opgeleide autochtone ouders■ Laag opgeleide allochtone ouders■ Vaders■ Moeders■ Ouders met psychische problemen■ Ouders met verstandelijke beperkingen■ Ouders met meerdere problemen (multi-problem)■ N.v.t.■ Anders, namelijk:

4 2


7. Om welke redenen denkt u dat deze ouders niet of onvol-doende bereikt worden?Meerdere antwoorden mogelijk.

■ Het aanbod is onvoldoende bekend■ Het aanbod sluit niet/onvoldoende aan bij deze

(groep) ouders■ Tekort aan faciliteiten/personeel binnen de eigen

voorziening■ Communicatieproblemen (i.v.m. onvoldoende beheer-

sing van de Nederlandse taal en/of culturele verschil-len)

■ Onbekendheid van ouders met het (school)systeem■ Deze ouders hebben geen tijd■ Deze ouders zien het belang er niet van in■ N.v.t.■ Anders, namelijk:

8. Vindt u dat een hoger bereik noodzakelijk/gewenst is?

■ Nee■ Ja

Zo ja, welke maatregelen en activiteiten zouden volgens ukunnen bijdragen aan een hoger bereik van bepaalde (groepen)ouders? Zie suggesties achterin deze quickscan (pagina 46).

•

•

•

•

•

B2. Ouders als opvoeder

• Ouders worden aangesproken op hun rol als opvoe-der: het steunen, sturen, stimuleren van hun kind bijdiens ontwikkeling, educatie en schoolloopbaan.

9. Hoe onderhoudt uw voorziening contact met ouders overde ontwikkeling, educatie en schoolloopbaan van het kind?Meerdere antwoorden mogelijk.

■ Intake/aanmeldingsformulier■ Huisbezoek■ Informele contacten (bijv. bij brengen en halen)■ Gesprek met ouders n.a.v. observaties, toetsen, rapport■ Gesprek over handelingsplan■ Zorggesprek en eventueel verwijzing naar zorg-/hulp-

verlening■ Anders, namelijk:

10.Op welke wijze biedt uw voorziening opvoedingsonder-steuning aan ouders?

■ Via schoolmaatschappelijk werker/opvoedingsonder-steuner in de eigen voorziening

■ Nieuwsbrieven/folders■ Thema/koffiebijeenkomsten over opvoeding■ Opvoedcursus ■ Anders, namelijk:

11. Op welke wijze stimuleert uw voorziening onderwijson-dersteunend gedrag van ouders?Meerdere antwoorden mogelijk.

■ Instructiebijeenkomsten/ouderwerkgroepen■ Meedraaien in de groep/spelinloop■ Nieuwsbrieven/folders■ Thuisopdrachten ■ Anders, namelijk:

4 3


12.Hoe tevreden bent u over de kwaliteit van uw aanbod,genoemd in de vragen 9, 10 en 11?

Toelichting: Het aanbod is van hoge kwaliteit als mede hierdoorbereikt wordt dat ouders daadwerkelijk:• hun kinderen steunen, sturen en stimuleren;• verdiepende communicatie hebben met hun

kinderen;• hoge maar reële verwachtingen hebben ten aanzien

van het schoolsucces van hun kinderen;• een rijke leef- en leeromgeving bieden via

‘informeel leren’.


13.Vindt u dat een hogere kwaliteit noodzakelijk/gewenst is?

■ Nee■ Ja

Zo ja, welke maatregelen en activiteiten zouden volgens ukunnen bijdragen aan een hogere kwaliteit? Zie suggesties indeze brochure.

•

•

•

•

•

14.Hoe tevreden bent u over het algemeen over het bereikenvan ouders met uw aanbod, genoemd in de vragen9, 10 en 11?


15.Welke (groepen) ouders bereikt u niet of onvoldoende metuw aanbod, genoemd in de vragen 9, 10 en 11?Meerdere antwoorden mogelijk.

■ Hoog opgeleide ouders■ Laag opgeleide autochtone ouders■ Laag opgeleide allochtone ouders■ Vaders■ Moeders■ Ouders met psychische problemen■ Ouders met verstandelijke beperkingen■ Ouders met meerdere problemen (multi-problem)■ N.v.t.■ Anders, namelijk:

16.Om welke redenen denkt u dat deze ouders niet of onvol-doende bereikt worden?Meerdere antwoorden mogelijk.

■ Het aanbod is onvoldoende bekend■ Het aanbod sluit niet/onvoldoende aan bij deze (groep)

ouders■ Tekort aan faciliteiten/personeel van de eigen

organisatie■ Communicatieproblemen (i.v.m. onvoldoende

beheersing van de Nederlandse taal en/of cultureleverschillen)

■ Onbekendheid van ouders met het (school)systeem■ Deze ouders hebben geen tijd■ Deze ouders zien het belang er niet van in■ N.v.t.■ Anders, namelijk:

4 4


17.Vindt u dat een hoger bereik noodzakelijk/gewenst is?

■ Nee■ Ja

Zo ja, welke maatregelen en activiteiten zouden volgens ukunnen bijdragen aan een hoger bereik van bepaalde (groepen)ouders? Zie suggesties achterin deze quickscan (pagina 46) enin deze brochure.

•

•

•

•

•

C. Actieplan ouderparticipatie en -betrokkenheid thuis

18.Welke van de in deze quickscan genoemde verbeteractieszou u bij voorkeur en op korte termijn willen invoeren omde participatie en betrokkenheid van ouders te versterken?

1.

2.

3.

4.

5.

19.Welke stappen en randvoorwaarden zijn nodig om de(structurele) invoering van de hierboven genoemde maatregelen/activiteiten te doen slagen?

1.

2.

3.

4.

5.

4 5


Ideeën voor versterking van de kwaliteit van ouderparticipatie(ouders als klant, belanghebbende en vrijwilliger):• Behoeftepeiling onder ouders om wensen en verwachtingen

in beeld te brengen (via enquête, panel, ouders-interviewen-ouders).

• Meer aandacht besteden aan de sfeer binnen de voorzieningen de houding van beroepskrachten (open cultuur, positief,uitnodigend, blijken van zorg voor hun kind, gelijkwaardig-heid en respect, verdiepen in en belangstelling tonen voorde thuissituatie).

• Meer aandacht voor de toegankelijkheid van schriftelijkeinformatie, dat bestemd is voor ouders.

• Ontmoetingsplaats creëren voor ouders binnen de voorzie-ning (bijv. ouderkamer).

• Activiteiten organiseren waar ouders iets van hun cultureleachtergrond kunnen laten zien.

• Ouderpunt in de brede school/wijk (brugfunctie moeilijkbereikbare ouders – organisaties).

• Gezamenlijke ouderbijeenkomsten voorschoolse voorzie-ning – basisschool organiseren (t.b.v. doorgaande lijn).

• Schriftelijk contract organisatie – ouders invoeren ter bevor-dering van het nakomen van wederzijdse afspraken eninspanningen.

• Beter benutten van de brengen haalcontacten.• Ouders meer inschakelen op basis van hun deskundigheden

en hobby’s.• Brede schoolexcursie voor nieuwe ouders.

Ideeën voor vergroting van het bereik van ouders en hetcontact tussen ouders en voorziening:• Meer aandacht besteden aan de sfeer binnen de voorziening

en de houding van beroepskrachten (open cultuur, positief,uitnodigend, blijken van zorg voor hun kind, gelijkwaardig-heid en respect, verdiepen in en belangstelling tonen voorde thuissituatie).

• Ouders (met name de moeilijk bereikbare groep) meerdirect, persoonlijk benaderen/aanspreken.

• Huisbezoek invoeren/intensiveren.• Meer kiezen voor gerichte aparte activiteiten, die dichtbij de

belevingswereld van (‘moeilijk bereikbare’ ouders) staan.• Gerichter inschakelen van de andere brede schoolpartners

die al contact met bepaalde (groepen) ouders hebben of(makkelijker) contact kunnen leggen.

• Ouderpunt in de brede school/wijk (brugfunctie moeilijkbereikbare ouders – organisaties).

• Invoeren van Stap In, een instrument om de toeleiding vanouders met (doelgroep)kinderen naar voorzieningen enactiviteiten te verbeteren (goed te gebruiken in combinatiemet een ouderpunt/contactouders).

4 6


4 7


Colofon

Ouderbetrokkenheid thuis: sleutel voor schoolsucces

ISBN 978-90-5880-014-5

Een uitgave van Spectrum, Centrum MaatschappelijkeOntwikkeling GelderlandPostbus 8007, 6880 NB VelpTel. (026) 384 62 00E-mail: [email protected]: www.spectrum-gelderland.nl

Tekst: Alexandra Bordewijk, Henk Dries, Marieke Harkink, Eelco Visser.

Eindredactie: Paul van DijkVormgeving: Gerard Wagemans bno, VelpFotografie: Marijke Schellekens, tenzij anders vermeldDrukwerk: Advadi, Westervoort

4 8


Arnhemsestraatweg 19, VelpPostbus 8007, 6880 CA Velp

tel. (026) 384 62 00fax (026) 384 63 00

[email protected]