Download - Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

Transcript
Page 1: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

1Research4U Medicijnen in het milieuResearch4U Ex

act w

at je zoekt!

Lessenserie voor het v

wo

In deze module…

De module Medicijnen in het milieu sluit aan

bij termen uit de (sub)domeinen ‘Chemisch

rekenen’ en ‘Milieueffectrapportage’. Leer

samen met je leerlingen meer over medicijn-

afbraak en medicijnen in het milieu. Vervol-

gens gaan de leerlingen zelf aan het rekenen.

Hoeveel medicijn komt er in het milieu? En

wordt het voldoende afgebroken? Op deze

creatieve manier komen leerlingen in aanra-

king met bestaand interessant onderzoek.

Inhoud

Voor de leerling… 2

Opdracht… 4

Voor de docent… 6

Werkblad… 8

www.exactwatjezoekt.nl

Medicijnenin het milieu

#7

Page 2: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

2Research4U Medicijnen in het milieu

Medicijnen uit de kraan – daar zitten de meeste mensen niet op te wachten. Maar wie een slok kraanwater drinkt, kan toch ongemerkt kleine hoeveelheden medicijnen binnenkrijgen. Het gaat om lage concentraties die voor gezonde volwassen waarschijnlijk niet schadelijk zijn. Het is echter de vraag of de vergrijzing en het toenemende medicijngebruik de komende jaren, niet voor zwaarder verontreinigd drinkwater zullen gaan zorgen.

De gemeten concentraties zijn in Nederland nu echt heel laag:

tot 125 ng per liter. Zelfs als je je hele leven elke dag 2 liter

Nederlands kraanwater drinkt, dan is de totale hoeveelheid

die je hebt binnengekregen van bijvoorbeeld het anti-epilep-

siemiddel carbamazepine – een van de middelen die in 2007

in een RIVM-onderzoek het vaakst werd aangetroffen – nog

steeds geen 5% van de dagelijkse dosis die een patiënt slikt.

De blootstelling aan dat soort lage concentraties vindt echter

wel over een langere periode plaats en het is nog niet geheel

duidelijk of dat misschien andere gevolgen heeft dan het voor

kortere tijd slikken van een grotere hoeveelheid medicijn.

In andere Europese landen werken afvalwaterzuiverings-

installaties soms minder goed als het om het verwijderen van

medicijnresten gaat. Daarom werkt Rik Oldenkamp aan de

Radboud Universiteit Nijmegen aan een computermodel dat

voorspelt waar in Europa welke medicijnen het meeste risico

opleveren voor mens en milieu. “Beleidsmakers en politici wil-

len weten wat er aan de hand is, zodat ze naar een oplossing

kunnen zoeken.”

Rik kijkt vooral naar cytostatica, medicijnen die artsen gebrui-

ken voor chemotherapie bij kankerpatiënten. “Daarvan komt

een deel in het riool terecht, omdat artsen en kankerpatiënten

steeds vaker voor een thuisbehandeling kiezen,” licht hij toe.

Ziekenhuizen zamelen de urine van kankerpatiënten apart in en

verwerken het apart, maar thuis gebeurt dat niet. Verder is het

aantal voorschriften van cytostatica alleen al in Nederland de

afgelopen vijf jaar ongeveer verdubbeld. Mensen worden steeds

ouder en krijgen vervolgens ook vaker kanker. Als tweede

medicijnengroep kijkt Rik naar de verspreiding van antibiotica,

medicijnen waar artsen bacteriële infecties mee bestrijden.

De huidige afvalwaterzuiveringsinstallaties zijn niet in staat

om deze cytostatica en antibiotica voor de volle 100% uit

Voor de leerling

Ongewenste inname

Rik Oldenkamp Leeftijd: 28 jaar

Universiteit: Radboud

Universiteit Nijmegen

“Ik kom net terug van een congres in Berlijn. Daar heb ik

allerlei mensen ontmoet, zowel andere wetenschappers

als beleidsmakers, die nadenken over geneesmiddelen

in afvalwater. Dat onderwerp staat nu duidelijk op de

politieke agenda. De vraag is in welke concentraties

geneesmiddelen uit urine van patiënten in het milieu en

het drinkwater terechtkomen. En of er plekken in Europa

zijn waar die concentraties relatief hoog zijn. In Berlijn

was vanuit verschillende hoeken van de wereld veel

interesse voor mijn presentatie hierover.

Toen ik milieukunde ging studeren, zocht ik bewust een

opleiding die exact en uitdagend was, en waarmee ik te-

gelijkertijd midden in de maatschappij zou staan. Tijdens

mijn stage in Bolivia kon ik mijn scheikunde- en biologie-

kennis nuttig gebruiken. In een mijnwerkersdorp keek ik

naar de effecten van chronische blootstelling aan zware

metalen uit de mijnbouw. En die zijn heftig. De levens-

verwachting ligt daar gemiddeld tien jaar lager dan in de

rest van Bolivia, mede door een hoge kindersterfte. Bijna

13% van de kinderen sterft in het eerste levensjaar. Verder

zorgt vooral loodinname voor veel ontwikkelingsproble-

men bij kinderen. Een van mijn adviezen was om kinderen

minder lokaal geteelde gewassen te eten te geven. Dat

voedsel bleek namelijk veel restmetalen van de mijnbouw

te bevatten, vaak ook nog eens de meest toxische.

Na mijn studie heb ik voor promotieonderzoek gekozen,

omdat ik het gevoel had dat ik nog niet ben uitgeleerd.

Ik duik graag diep in een onderwerp. Ik doe heel veel

computerwerk, geef les aan studenten en bedenk op-

drachten voor hen. Dat maakt mijn baan als onderzoeker

afwisselend.”

Page 3: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

3Research4U Medicijnen in het milieu

het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-

ties – een modderig goedje dat boeren in sommige Europese

landen als mest over landbouwgrond uitrijden – is de tweede

route waarop medicijnen in het milieu en mogelijk ook in ons

voedsel terechtkomen.

“Een kankermedicijn is vaak hele smerige troep,” vertelt Rik.

Heel waardevol voor mensen bij wie ze een tumor bestrij-

den, maar voor andere mensen kunnen diezelfde medicijnen

juist kankerverwekkend zijn, omdat ze ook de celdeling van

gezonde cellen ontregelen. Dat is bijvoorbeeld de oorzaak

van haaruitval bij kankerpatiënten. “Het is eigenlijk nog niet

bekend in hoeverre ze in het milieu terechtkomen en wat de

risico’s zijn voor mensen, fl ora en fauna.”

Voor de leerling

De concentratie medicijnen waaraan we worden blootgesteld,

wordt vergeleken met de ADI-waarde van dat medicijn. ADI

staat voor aanvaardbare dagelijkse inname en is de hoeveel-

heid stof die, voor zover bekend, levenslang per kilogram

lichaamsgewicht dagelijks kan worden ingenomen zonder dat

er risico’s optreden voor de gezondheid.

Als Rik niet alle gegevens heeft voor zijn berekeningen,

kiest hij voor het worst case-scenario. “Als er geen informatie

is over de afbraak in het milieu, ga ik er bijvoorbeeld vanuit

dat er helemaal geen afbraak plaatsvindt. Medicijnen waar-

voor data ontbreekt, komen hierdoor vaak als risicovoller uit

mijn berekeningen dan medicijnen waar alle data van bekend

zijn.”

Page 4: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

4Research4U Medicijnen in het milieu

De Europese Unie doet onderzoek naar twee cytostatica (medicijnen tegen kanker) en vraagt zich af hoe groot het risico is van thuisbehandeling. Als de concentraties in het milieu te hoog worden, kan het gevaarlijk worden voor de volksgezondheid.

Rik heeft gegevens ontvangen voor deze twee verschillende

cytostatica ( capecitabine en ceftriaxone) uit drie gebieden in

Europa. Hieronder zie je hoe Europa is opgedeeld in zoge-

naamde grids van 100 bij 100 km. Voor drie grids ga jij bereke-

nen wat het risico is van thuisbehandeling. Het eerste grid ligt

in Nederland, het tweede in Frankrijk en het derde in Spanje.

In het stroomschema hiernaast zie je de route die elk medicijn

afl egt van patiënt tot blootstelling van de bevolking. Bekijk

deze goed en bereken met behulp van de gegevens uit tabel

1, 2 en 3 de risico’s van thuisbehandeling. Als je de moge-

lijkheid hebt, is het handig om de berekeningen in Excel te

maken; vraag dit aan je docent.

De berekeningen kunnen in drie stappen verdeeld worden

en wordt hierna uitgelegd.

Stap 1 Wanneer een patiënt medicijnen gebruikt, wordt een deel

daarvan opgenomen in het lichaam. Maar een deel van de

medicijnen wordt niet opgenomen; het verlaat het lichaam

via de urine en komt zo in het riool terecht. In afvalwater-

zuiveringsinstallatie bevinden zich bacteriën die deze stoffen

kunnen afbreken, maar toch belandt een deel ervan in het

oppervlaktewater en slib. Dit slib wordt vaak gebruikt om

landbouwgrond mee te bemesten. In het eerste deel gaan we

de uitstoot (emissie) van medicijnen naar landbouwgrond en

oppervlaktewater berekenen. Gebruik hiervoor de gegevens

uit Tabel 1 op het werkblad. Bereken de emissie in kg/jaar.

Emissie van medicijnen naar landbouwgrondgebied 1 2 3

capecitabine

(kg/jaar)

ceftriaxone

(kg/jaar)

Emissie van medicijnen naar oppervlaktewatergebied 1 2 3

capecitabine

(kg/jaar)

ceftriaxone

(kg/jaar)

Medicijnroute

Opdracht

Risico in de regio

30°

30°

20°

20°

10°

10°

-10°

-10°

-20°

-20°

70°

70°

60°

60°

50°

50°

40°

40°

:

12

3

medicijn

patiënt*

slib

emissie naar

landbouwgrond

concentratie in

landbouwgrond*

groenten

* hier vindt afbraak van het medicijn plaats

emissie naar

oppervlaktewater

concentratie in

oppervlaktewater*

drinkwater

water

riool

waterzuivering*

Page 5: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

5Research4U Medicijnen in het milieu

Opdracht

Stap 2

Hoeveel van een medicijn wordt opgenomen door land-

bouwproducten en drinkwater hangt af van de concentratie

in de landbouwgrond en het oppervlaktewater. Je hebt net

de uitstoot in kg/jaar berekend. In de landbouwgrond en het

oppervlaktewater worden de medicijnen met een constante

snelheid afgebroken. Er is gebleken dat over langere tijd een

evenwicht ontstaat: de concentratie verandert niet meer

zolang de uitstoot gelijk blijft. We kunnen met de berekende

emissie (E) die constante waarde van de concentratie (C)

bepalen door gebruik te maken van onderstaande formule;

hierin is k een afbraaksnelheidsconstante per jaar en V het

betreffende volume:

E

C = ___

k.V

- Bereken voor het oppervlaktewater de concentratie in

µg/L water.

- Bereken voor de landbouwgrond de concentratie in mg/kg

grond. Aangezien de emissie en afbraak per gebied ver-

schillen, moeten de berekeningen voor elk gebied worden

uitgevoerd.

Groenten en drinkwater nemen de medicijnen op en worden

vervolgens door de bevolking genuttigd. De hoeveelheid

medicijn die elk persoon binnenkrijgt, is de blootstelling.

- Bereken met behulp van de gegevens uit Tabel 2 op het

werkblad de blootstelling in mg/dag/persoon.

Totale blootstelling door groenten en drinkwater per medicijngebied 1 2 3

capecitabine

(mg/dag/persoon)

ceftriaxone

(mg/dag/persoon)

Stap 3

Of deze blootstelling risicovol is, hangt af van het effect van

het medicijn. De ADI-waarden geven de maximale blootstel-

ling aan.

- Reken de blootstelling om in mg/dag/kg lichaamsgewicht

en vergelijk met de ADI-waarden uit Tabel 3 op het werkblad

door de ratio (blootstelling/ADI) te berekenen.

Ratio blootstelling/ADIgebied 1 2 3

capecitabine

ceftriaxone

Welk medicijn in welk gebied vormt het hoogste risico?

Hoe zou je de blootstelling in dit gebied kunnen verlagen?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hoeveel waarde kun je hechten aan de uitkomst? Bedenk

welke aannames er zijn gedaan tijdens de berekening.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1 kg = 1000 g = 1000000 mg = 1000000000 µg

of in wetenschappelijke notatie:

1 kg = 1 • 103 g = 1 • 106 mg = 1 • 109 µg

1 µg = 0,001 mg = 0,000001 g = 0,000000001 kg

of in wetenschappelijke notatie:

1 µg = 1 • 10-3 mg = 1 • 10-6 g = 1 • 10-9 kg

x 1000

: 1000

x 1000

: 1000

x 1000

: 1000

Page 6: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

6Research4U Medicijnen in het milieu

Risicoanalyse

Voor de docent

“Mijn onderzoek verkeert nu in een spannende fase. Ik verzamel zoveel mogelijk meetgegevens van medicijn­concentraties in het milieu, om uit te vinden of de voor­spellingen van mijn computermodel kloppen,” vertelt de Nijmeegse promovendus Rik Oldenkamp. “Partners in het Europese project waar ik aan meewerk, gaan eveneens op pad om er speciaal metingen voor te doen.”

Riks computermodel is zelf niet gebaseerd op gemeten

concentraties in het veld. Het model gebruikt uiteenlopende

gegevens, van lokale medicijnconsumptie en het niveau van

de afvalverwerkingsinstallaties tot stofeigenschappen als de

gevoeligheid voor degradatie onder invloed van licht (foto-

degradatie). Op basis daarvan berekent het model waar in

Europa het risico het grootst is op problemen met te hoge

medicijnconcentraties in bijvoorbeeld het oppervlaktewater.

Het is immers onmogelijk in heel Europa het oppervlakte-

water te monitoren. Uit Riks model komen geen exacte

concentraties gerold, maar wel een soort ranking van stof-

locatiecombinaties. “Resultaten laten bijvoorbeeld zien dat

risico’s in gebied A door stof x twee keer zo groot zijn als de

risico’s in gebied B door stof y,” licht Rik toe. Op die manier

wil de EU eerst de risicogebieden in kaart brengen en daar in

het verdere onderzoek extra aandacht aan schenken.

Rik gebruikt voor zijn model ook geografische gegevens. Je

moet dan denken aan de hoeveelheid landbouwgrond, de

omvang van het wateroppervlak, de diepte van dat water en

de gemiddelde weersomstandigheden, zoals de gemiddelde

hoeveelheid regen en temperatuur. Voor zogenoemde grids

van 100 bij 100 km zijn deze gegevens bekend. Stofeigen-

schappen als oplosbaarheid en dampdruk bepalen hoe een

stof zich verdeelt over de verschillende compartimenten,

zoals oppervlaktewater, bodem en lucht. Qua stofeigenschap-

pen is het verder van belang in hoeverre een stof wordt ver-

wijderd uit het milieu (via biodegradatie, fotodegradatie en

hydrolyse) en tijdens afval- en drinkwaterzuivering.

De lading van de medicijnresten bepaalt voor een flink deel

of een mens de betreffende stof vooral via voeding of vooral

via drinkwater binnenkrijgt. De werkzame stof in een genees-

middel is namelijk vaak een zuur of een base, en afhankelijk

van hun pKa-waarde en de omgevings-pH worden er meer of

minder kat- of anionen gevormd. Kationen hechten sterker

aan slib. Als boeren dat slib vervolgens op landbouwgronden

uitrijden, kan het ook in voedselgewassen terechtkomen.

Planten nemen bovendien kationen weer makkelijker op dan

anionen. Blootstelling aan anionische stoffen loopt vooral via

het drinkwater.

Bij ontbrekende data kiest Rik in zijn model voor het worst-

casescenario. “Bij gebrek aan informatie over afbraak in het

milieu, ga ik er bijvoorbeeld vanuit dat er helemaal geen

afbraak plaatsvindt. Medicijnen waarvoor data ontbreken,

komen daardoor vaak als risicovoller uit mijn model dan me-

dicijnen waar alle data van bekend zijn.”

Op deze manier laat Rik zien welke hiaten in onze kennis de

meeste prioriteit moeten krijgen. Voor de einduitkomst maakt

het namelijk bij de ene stof weinig uit of die wel of niet wordt

afgebroken in het aquatische milieu en voor een andere juist

veel. Dan is het handig om verder onderzoek naar de afbreek-

baarheid eerst op die laatste stof te richten.

Overschrijding van ADI-waardes door geneesmiddelen in het

milieu gebeurt in de praktijk nooit. Maar door een vergelijking

te maken met de ADI-waardes worden risicogebieden zicht-

baar en kunnen er maatregelen worden getroffen. Dat kunnen

ook preventieve maatregelen zijn, bijvoorbeeld mensen ervan

bewust maken om geen overgebleven medicijnen door de

wc te spoelen, of fabrikanten stimuleren beter afbreekbare

geneesmiddelen te ontwikkelen.

Deze module sluit aan bij verschillende termen uit de

syllabus. Zo komen leerlingen meer te weten over:

chemisch rekenen (C2), o.a. berekeningen maken over

een proces;

milieueffectrapportage (G2), o.a. grenswaarden.

De module laat deze termen aansluiten bij een onderzoek

over een voor jongeren bekend verschijnsel, namelijk

medicijnen. Een onderwerp dat zich goed leent om leerlin-

gen te laten oefenen met berekeningen.

Aansluiting bij de syllabus

Page 7: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

7Research4U Medicijnen in het milieu

Voor de docent

Antwoorden

Dit is een vrij pittige en lange (huiswerk)opgave. Wanneer

de leerlingen gebruik kunnen maken van Excel, wordt dit

zeker aangeraden. Een andere mogelijkheid is om in groepjes

te werken en elk groepje een gebied en/of medicijn toe te

delen.

Op www.exactwatjezoekt.nl/docent is de uitgewerkte

opdracht in Excel te vinden. Hieronder geven wij alleen de

eindantwoorden.

Stap 1 In deze eerste stap moeten de leerlingen tijdens het bere-

kenen van de emissies twee waarden kiezen om verder te

komen. Bij beide wordt uitgegaan van het ergste geval.

Bij de afbraak van capecitabine in het lichaam is gekozen

voor 60% en bij de afbraak in de afvalwaterzuivering in

gebied 3 is gekozen voor 0%.

Emissie van medicijnen naar landbouwgrondgebied 1 2 3

capecitabine 0 0,38016 1,224

(kg/jaar)

ceftriaxone 0 5,59845 0,9945

(kg/jaar)

Emissie van medicijnen naar oppervlaktewatergebied 1 2 3

capecitabine 28,56 215,424 8,16

(kg/jaar)

ceftriaxone 450,45 5038,605 10,53

(kg/jaar)

Stap 2

Eerst moet met behulp van de formule de concentratie in

landbouwgrond en oppervlaktewater worden berekend.

Concentratie in landbouwgrondgebied 1 2 3

capecitabine 0 0,08 2,25

(mg/kg)

ceftriaxone 0 0,65 1,44

(mg/kg)

Concentratie in oppervlaktewatergebied 1 2 3

capecitabine 0,13 0,09 4,22

(µg/L)

ceftriaxone 2,10 0,69 2,54

(µg/L)

Vervolgens wordt de blootstelling via groenten en drinkwater

berekend. Deze waarden vormen opgeteld de totale bloot-

stelling.

Totale blootstelling door groenten en drinkwater per medicijngebied 1 2 3

capecitabine 1,45E-04 5,09E-03 1,82E-01

(mg/dag/persoon)

ceftriaxone 2,19E-03 4,36E-02 1,24E-01

(mg/dag/persoon)

Stap 3

Als laatste stap wordt de ratio blootsteling/ADI berekend.

Ratio blootstelling/ADIgebied 1 2 3

capecitabine 8,63E-04 3,18E-02 1,17

(mg/dag/persoon)

ceftriaxone 3,25E-03 6,81E-02 1,99E-01

(mg/dag/persoon)

In gebied 3 (capecitabine) komt de ratio boven 1 en hebben

we te maken met een risico voor de volksgezondheid. Een

mogelijke oplossing zou zijn om thuisbehandeling niet meer

toe te staan. Als je kijkt naar de gegevens uit Tabel 1 blijkt dat

er in dit gebied veel slib naar landbouwgrond gaat. Wanneer

dit naar 0% gebracht wordt, komt de ratio weer onder 1 en is

er geen risico meer voor de volksgezondheid. Andere oplos-

singen zijn ook mogelijk.

Over het algemeen zijn de aangedragen waarden gemiddel-

den en kunnen plaatselijk verschillen, waardoor een waarde te

dicht bij 1 eigenlijk al een risicogebied is.

Page 8: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

8Research4U Medicijnen in het milieu

Werkblad

Tabel 1: Emissies

gebied 1 2 3

gebruik (kg/jaar)

capecitabine 105 792 24

ceftriaxone 1400 14355 18

afbraak in het lichaam (%)

capecitabine 60 - 70 60 - 70 60 - 70

ceftriaxone 35 35 35

afbraak in afvalwaterzuivering (%)

capecitabine 20 20 ?

ceftriaxone 45 40 ?

binding aan slib (%)

capecitabine 15 15 15

ceftriaxone 10 10 10

slib gebruikt op landbouwgrond (%) 0 1 85

Tabel 2: Blootstelling

gebied 1 2 3

volume landbouwgrond (kg) 2,96*105 4,64*106 6,96*105

volume oppervlaktewater (L) 2,10*1011 3,46*1012 3,12*109

afbraaksnelheidsconstante kw (jaar-1) in water

capecitabine 1,05 0,73 0,62ceftriaxone 1,02 2,11 1,33

afbraaksnelheidsconstante kg (jaar-1) in grond

capecitabine 1 1,01 0,78ceftriaxone 0,97 1,86 0,99

opname in drinkwater vanuit oppervlaktewater (%)

capecitabine 70 70 70ceftriaxone 65 65 65

opname in groenten vanuit landbouwgrond (%)

capecitabine 41 41 41ceftriaxone 44 44 44

gemiddelde hoeveelheid drinkwater per dag per inwoner (L/dag/persoon) 1,6 1,7 2,1

gemiddelde hoeveelheid groenten per dag per inwoner (kg/dag/persoon) 0,15 0,15 0,19

Tabel 3: Risico volksgezondheid

gebied 1 2 3

gemiddeld gewicht per inwoner (kg/persoon) 84 80 78

ADI (mg/dag/kg lichaamsgewicht)

capecitabine 0,002 0,002 0,002

ceftriaxone 0,008 0,008 0,008

Van capecitabine weten we dat de af-

braak in het lichaam ergens tussen 60%

en 70% in ligt, maar de exacte waarde

weten we niet. Van gebied 3 zijn geen

gegevens bekend over de afbraak in de

waterzuiveringsinstallatie. Hoe ga je

hiermee om? Welke waardes kies je?

Page 9: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren

9Research4U Medicijnen in het milieu

Colofon

De module Medicijnen in het milieu is ontwikkeld door

Stichting C3 in samenwerking met Rik Oldenkamp,

Radboud Universiteit Nijmegen.

AuteursMartine Segers, Bo Blanckenburg

Interview Martine Segers

TekstredactieLOS!, Marijne Thomas

Vormgevingt4design, Liesbeth Thomas

DocentenpanelHarry Schreurs

Algehele en inhoudelijke projectcoördinatie en contact Stichting C3Remco Simonsz, Ilonka Mekes en Maryse Karsten

e: [email protected]

t: 070 337 87 88

Al het docenten- en leerlingenmateriaal zoals beschreven in

deze module is te downloaden via www.exactwatjezoekt.nl/

docent. De rechten van dit lesmateriaal (uiteraard niet van

de gebruikte bronnen) berusten bij Stichting C3 te Den Haag.

Het materiaal mag voor niet commerciële doeleinden vrij

worden gebruikt. Voor commercieel gebruik dient contact

opgenomen te worden met Stichting C3. Uiteraard is de

module met veel zorg tot stand gekomen. Stichting C3

aanvaardt echter geen aansprakelijkheid voor schade die

eventueel is ontstaan bij het uitvoeren van deze module.

© Stichting C3, Remco Simonsz, 2012

Opleidingen

1. Advanced technology

2. Biotechnologie

3. Farmaceutische wetenschappen

4. Levensmiddelentechnologie

5. Life science & technology

6. Milieuwetenschappen

7. Molecular science & technology

8. Moleculaire levenswetenschappen

9. Scheikunde

10. Scheikundige technologie

11. Science (natuurwetenschappen)

Universiteiten

Radboud Universiteit Nijmegen

Opleidingen: 8, 9, 11

Rijksuniversiteit Groningen

Opleidingen: 5, 9, 10

Technische Universiteit Delft

Opleidingen: 5, 7

Technische Universiteit Eindhoven

Opleidingen: 10

Universiteit van Amsterdam

Opleidingen: 9

Universiteit Leiden

Opleidingen: 5, 7

Universiteit Twente

Opleidingen: 1, 10

Universiteit Utrecht

Opleidingen: 9

Universiteit Wageningen

Opleidingen: 2, 4, 6, 8

Vrije Universiteit Amsterdam

Opleidingen: 3, 9

SubdomeinenC2: Chemisch rekenen

G2: Milieueffectrapportage

Page 10: Medicijnen in het milieu - c3.nl€¦ · Research4U 3 Medicijnen in het milieu het water te halen. Het slib van afvalwaterzuiveringsinstalla-ties – een modderig goedje dat boeren