Download - Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Transcript
Page 1: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Keynote:

Waarom is transitie nodig?

Dr. Ir. Peter Tom Jones (IOF Onderzoeksmanager KU Leuven, SIM² & Voorzitter i-Cleantech

Vlaanderen vzw)

7 Oktober 2014

Page 2: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Overzicht

• Welkom in het

Antropoceen:

o Een socio-ecologische

status quaestionis

o Redenen voor

wanhoop

• Transitie

o Redenen voor

optimisme

Jones - Transitie - 7-10-2014 2

Page 3: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)

Jones - Transitie - 7-10-2014 3

Page 4: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)

Van “ecologie” en

“kllimaatopwarming” als biofysische

gegevens naar een nieuwe

kadering als “sociale problemen”,

niet in het minst voor de armste

bevolkingen ter wereld

Jones - Transitie - 7-10-2014 4

Page 5: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie (cf. UNEP, 2010)

Jones - Transitie - 7-10-2014 5

Page 6: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie: slinkende grondstofvoorraden

Jones - Transitie - 7-10-2014 6

Page 7: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Grondstoffen als “sources”

• Abiotische (niet-hernieuwbare) grondstoffen:

o Energetische grondstoffen: olie, steenkool,

aardgas, uranium (cf. Thema 1: Naar een

rechtvaardige energietransitie)

o “Niet-energetische grondstoffen”: metalen en

industriële mineralen

Jones - Transitie - 7-10-2014 7

Page 8: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Materialenafhankelijkheid in Europa

Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007

Jones - Transitie - 7-10-2014 8

Page 9: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Kritieke metalen en mineralen voor de EU

Jones - Transitie - 7-10-2014 9

Page 10: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Kritieke metalen en mineralen voor de EU

cruciale bouwstenen voor energietransitie

Wind energy, electric cars,

energy saving lamps

Catalysts

PV energy

Batteries

Jones - Transitie - 7-10-2014 10

Page 11: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Grondstoffen als “sources”

• Abiotische (niet-hernieuwbare) grondstoffen:

o Energetische grondstoffen: olie, steenkool,

aardgas, uranium (cf. Thema 1: Naar een

rechtvaardige energietransitie)

o “Niet-energetische grondstoffen”: metalen en

industriële mineralen

• Biotische grondstoffen: biomassa voor

voedsel, brandstoffen, kledij etc.

hernieuwbaar (cf. Thema 2: Agro-ecologische

landbouw als toekomstbeeld)

• Water en Land

Jones - Transitie - 7-10-2014 11

Page 12: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Waterschaarste

Jones - Transitie - 7-10-2014 12

Page 13: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Voedsel-, water- en energietekorten

Jones - Transitie - 7-10-2014 13

Page 14: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Beslag op hernieuwbare grondstoffen en

diensten vereist 1,5 planeet Aarde

Jones - Transitie - 7-10-2014 14

Page 15: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

.. De positie van België

Jones - Transitie - 7-10-2014 15

Page 16: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

.. De positie van België

• Nr. 5 in het klassement!

Jones - Transitie - 7-10-2014 16

Page 17: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

De ongelijke verdeling ervan…

Jones - Transitie - 7-10-2014 17

Page 18: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

…En de gevolgen

Jones - Transitie - 7-10-2014 18

Page 19: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Toenemende emissies en achteruitgang

milieudiensten

Jones - Transitie - 7-10-2014 19

Page 20: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Van graduele naar abrupte, onomkeerbare

verandering

Bron: Global Biodiversity Outlook 3, 2011

Jones - Transitie - 7-10-2014 20

Page 21: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Het Rockströmdiagram en global change

Bron: J. Rockström et al., Nature,

461, 2009

Jones - Transitie - 7-10-2014 21

Page 22: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Planetaire

grenzen

worden

doorboord

Verdwijnen van habitat

Invasieve soorten

Opwarming aarde

Jones - Transitie - 7-10-2014 22

Bron: WWF bewerking van J.

Rockström et al., Nature, 461, 2009

Page 23: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Climate change, the mother of all problems

Jones - Transitie - 7-10-2014 23

Page 24: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Climate change, the mother of all problems

Jones - Transitie - 7-10-2014 24

Page 25: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)

Jones - Transitie - 7-10-2014 25

Bron: IPCC, AR5, WGI

Page 26: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Gevolgen zijn nu reeds duidelijk.. Maar kloof tussen

wetenschappelijke en sociale consensus is groter dan ooit

Jones - Transitie - 7-10-2014 26

Page 27: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Temperatuursprojecties volgens verschillende

emissiescenario’s

Jones - Transitie - 7-10-2014 27

Bron: IPCC, AR5, WGI

Page 28: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met

3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100

Jones - Transitie - 7-10-2014 28

Grens voor “gevaarlijke

klimaatveranderingen”

Bron: IPCC, AR5, WGII

Page 29: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Groei broeikasgasemissies tussen 2000 en

2010 sneller dan in de drie decennia voordien

Jones - Transitie - 7-10-2014 29

Bron: IPCC, AR5, WGII

Page 30: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Overzicht

Image: carbonvisuals.com

Source: Mark Campanale & Jeremy

Leggett, 2012, Unburnable Carbon: Are

the world’s financial markets carrying a

carbon bubble?, Carbon Tracker Initiative

Jones - Transitie - 7-10-2014 30

Om de opwarming te

beperken tot maximum

2°C moet de hoofdmoot

van de fossiele

grondstofvoorraden

onaangeroerd blijven

Page 31: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Jones - Transitie - 7-10-2014 31

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Page 32: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Jones - Transitie - 7-10-2014 32

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Page 33: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Jones - Transitie - 7-10-2014 33

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool,

aardolie, gas) in de grond blijven

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Page 34: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Hoe langer actie uitgesteld wordt, hoe moeilijker en

hoe duurder klimaatbeleid zal worden

Jones - Transitie - 7-10-2014 34

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Page 35: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Samengevat: van het (stabiele) Holoceen

naar het (onstabiele?) Antropoceen

• Holoceen:

o Geologisch tijdvak sinds einde laatste ijstijd 12.000 jaar geleden

o Stabiele omgevingsvoorwaarden bloei menselijke samenlevingen

o Vooralsnog: enige systeemtoestand waarvan we zeker zijn dat die de

huidige complexe samenleving kan ondersteunen

• Antropoceen:

o Toename menselijke macht... maar ook kwetsbaarheid

o Menselijke wijzigingen: ‘Global Change’

• “Meervoudig, complex, interagerend en mondiaal”

• Systeemparameters buiten natuurlijke variabiliteitszone

Jones - Transitie - 7-10-2014 35

Page 36: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Overzicht

• Welkom in het

Antropoceen:

o Een socio-ecologische

status quaestionis

o Redenen voor

wanhoop

• Transitie

o Redenen voor

optimisme

Jones - Transitie - 7-10-2014 36

Page 37: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Transitie…

Jones - Transitie - 7-10-2014 37

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Page 38: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden

transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)

Figuur: VITO

Jones - Transitie - 7-10-2014 38

Page 39: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

De drie kerneigenschappen van de beoogde

transitie

1. Koolstofarm: drastische

reductie uitstoot van

broeikasgassen

2. Circulair: slim sluiten van

kringlopen – afval wordt

voedsel

3. En rechtvaardig! Cf.

transitienetwerk

middenveld

• Grote Maatschappellijke

Uitdagingen,

o Health & well being

o Food security & Bio-based

economy

o Clean energy

o Smart and green transport

o Resource efficiency and climate

o Inclusive, innovative and secure

societies

Jones - Transitie - 7-10-2014 39

Page 40: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Ecologische planetaire grenzen of sociaal-

ecologische voorwaarden?

Jones - Transitie - 7-10-2014 40

Page 41: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Transitie in een globale logica…

(cf. Thema 1: Naar een

rechtvaardige energietransitie)

(cf. Thema 2: Agro-ecologische

landbouw als toekomstbeeld)

(cf. Thema 3: Financiering

transitie

Jones - Transitie - 7-10-2014 41

Page 42: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

… met locale (secundaire) voordelen

• Resilience en ancillary benefits (cf. Pittel en Rubbelke,

Ecol. Econ., 2008)

o Nieuwe (groene en lokaal verankerde) jobs

o Daling energiefactuur

o Energie-, materialen- en voedselautonomie

o Leefbare steden – minder gezondheidskosten

Jones - Transitie - 7-10-2014 42

Page 43: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Het voorbeeld van Denemarken…

Jones - Transitie - 7-10-2014 43

Page 44: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

… met locale (secundaire) voordelen

• Resilience en ancillary benefits (cf. Pittel en Rubbelke,

Ecol. Econ., 2008)

o Nieuwe (groene en lokaal verankerde) jobs

o Daling energiefactuur

o Energie-, materialen- en voedselautonomie

o Leefbare steden – minder gezondheidskosten

• Hier en nu, geen vrijbuiters

• Katalysator voor koerswijziging op hogere

schaalniveaus

Jones - Transitie - 7-10-2014 44

Page 45: Lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent

Leuven Klimaatneutraal 2030

Jones - Transitie - 7-10-2014 45