Download - Levensbeschouwing en Magie

Informatie voor het vak Levensbeschouwing Harry Potterdag januari ’06 blz. 1

Blz. 1 van 38


Blz. 2 van 38


Blz. 3 van 38

Enkele voorbeelden • Tijdschriften over magie en paranor-

male verschijnselen • Geneeskrachtige kruiden • Aromatherapie • Tv-series als ‘charmed’ • Gebedsgenezers (Jomanda) • Heksenkringen; Jongeren- en subcul-

turen met magische rituelen • Films over magie • Moderne muziek met trance aspecten

Inhoud Levensbeschouwing en Magie ................................................................................................... 3

Inleiding ............................................................................................................................. 3 Wat is magie? ..................................................................................................................... 4 De doelen van magie .......................................................................................................... 6 Hoe ga je om met argumenten tegen magie en Harry Potter?............................................ 7 Wat is magie voor tovenaars? ............................................................................................ 8 Wat is magie voor dreuzels? .............................................................................................. 9

Bijlage : .................................................................................................................................... 10 Lesopbouw ........................................................................................................................... 14 Werkvormen......................................................................................................................... 14 Spreuken en vloeken ............................................................................................................ 15 Een klein beetje hocus pocus ............................................................................................... 18

Vervloekingen .......................................................................................................................... 18 Vervloekvergunning............................................................................................................. 20

Verweerspreuken.............................................................................................................. 20 Runen schrijven en werpen .................................................................................................. 20 Runen werpen....................................................................................................................... 21

Kruidenkunde ........................................................................................................................... 22 Ontraadselen van theebladeren................................................................................................. 26

Korte handleiding ontraadselen van theebladeren ............................................................... 27 Paranormale Gaven .......................................................................................................... 27

Voorspellend Rekenen ............................................................................................................. 30 Analyseer je naam ............................................................................................................ 30

De betekenis van de getallen................................................................................................ 32 Enneagram............................................................................................................................ 33

Vervolg over enneagram???............................................................................................. 33 Enneagram............................................................................................................................ 34

Enneagram typen.............................................................................................................. 34 Bijlage : Webquest over magie ............................................................................................ 38

Levensbeschouwing en Magie Over het vak Levensbeschouwing als verweer tegen zwarte kunsten De collega’s van de sectie

levensbeschouwing, die lesgeven in de brugklassen – mijzelf incluis - hebben enthousiast gereageerd op de vraag of zij mee wilden werken aan de Harry Potter dag zoals die op 31 januari a.s. wordt gehouden. Al denkend over de invulling van die ene les kreeg ik toch het gevoel dat er in het geval van ons vak iets meer aan de hand is dan normaal gesproken bij lessen Engels, Biologie of tekenen. Voordat ik aan de uitwerking van lesdoelen en werkvormen toekwam wilde ik een goede theoretische achtergrond hebben voor de les(sen).

Inleiding Magie is momenteel mateloos populair, mede dankzij J.K. Rowling en haar held, Harry

Potter. Ook de zogenaamde ‘fantasy-literatuur’ waarin allerlei magische personen en taferelen


Blz. 4 van 38

een rol spelen dragen ertoe bij, de televisie als factor niet te vergeten. Inmiddels heeft dat zo’n vlucht genomen, dat magie opnieuw vanzelfsprekend lijkt te zijn geworden. De vraag: wat heeft Harry Potter (of wat heeft magie) te maken met het vak Levensbeschouwing? is echter veel minder vanzelfsprekend. Terwijl het voor docenten levensbeschouwing evident is, dat die relatie er wel ligt. Bezwaren uit streng protestantse hoek maken dat enerzijds wel dui-delijk, maar maken het anderzijds erg moeilijk om op nuchtere, redelijke wijze te spreken over het verschijnsel. Magie wordt in sommige kringen afgedaan als pseudo-religie, afvalpro-duct, schijnritueel e.d. Men neemt het verschijnsel niet erg serieus of men is erdoor in verle-genheid gebracht. Het wordt gegooid op de ‘onuitroeibare domheid’ van het grote publiek dat er steeds weer ‘intrapt’. Ik vind dat niet erg helpen bij een juiste analyse van magie en wil pleiten voor een ander ‘verklaringsmodel’.

Bovendien leeft magie erg in de belangstelling van veel kinderen. De echte lezers en fans van HP gaan ermee naar bed en staan ermee op, maar zelfs de niet-lezers kennen langs andere wegen (film, televisie) het nodige van de wereld van Harry of van andere magische werelden. Het is zelden onderwerp van een les, maar vele leerlingen experimenten met zoiets als ‘gees-ten oproepen’ en er zijn er zelfs die horoscopen zeer serieus nemen. Genoeg bekendheid in ieder geval om erover mee te denken en te praten. Er lijkt mij alle reden om de leerlingen te onderhouden over magie. Daar begint dus het probleem…. Het is niet zo moeilijk, lijkt mij om onderhoudend een les te vullen met ‘magische activiteiten’ maar waar leidt dat toe?? Le-ren ze daar wat van?? Ik weet het niet. Ik zocht in mijn literatuur en maakte daarvan de vol-gende samenvatting.

Wat is magie? In de magie treffen elkaar 2 elementen: de menselijke religie en het menselijke gevoels-

leven. Men gaat op een ‘gevaarlijke’ reis en neemt zijn voorzorgsmaatregelen. De regen blijft uit, men is ongerust en een magisch ritueel kan de gemoederen tot bedaren brengen. Die com-binatie van voorbehoeden en geruststellen treft men ook aan in het moderne verzekeringswe-zen. De ‘magische praktijken’ spelen zich tegenwoordig meer af in vergelijkingen tussen ren-tetarieven en slimme rekensommen voor een juiste levensloopregeling, het geruststellende gevoel dat je niets kan gebeuren omdat je tegen alles verzekerd bent.

Magie is in mijn optiek iets van alle tijden en van alle mensen, een ‘antropologische con-stante’, zoals volgens mij religie ook een kenmerk is van het wezen mens. Men maakt wel het onderscheid tussen witte en zwarte magie, maar ik vraag mij af of dat veel vruchtbare inzich-ten zal opleveren. Vaak is dat onderscheid meer het gevolg van ideologie en (anti) propagan-da.

In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht gaat het in magie veel minder om de ‘boven-natuurlijke’ zaken. De praktijk van de magie richt zich juist op de wereld en wat daar (niet) gebeurt. Waar de mythe en het ritueel eerder zoeken naar de bovennatuurlijke zaken is dat bij magie en ritueel het ‘immanente’ of binnen-wereldse. Anders gezegd: de mythe heeft meer het karakter van godsdienstige verering, de magie van geraffineerde beheersing. Magie moet dienen om onheil af te wenden, natuurkrachten te beïnvloeden, medemensen in haar ban te krijgen etc. Daarmee is niet gezegd, dat er geen verband is tussen magie en mythe, maar de ‘contacten’ die via de magie worden gelegd moeten dienstbaar zijn aan het manipuleren van mensen en natuurkrachten. Ten aanzien van magie is er dus minstens een dubbele waardering mogelijk. Wat in mythes gesteld wordt, kan tot overmoed leiden. Men kan trachten de zaak in eigen handen te nemen en een techniek (magie is een vorm van techniek) te ontwikkelen, die gebeurtenissen ‘afdwingt’. Deze aanmatiging is in alle tijden herkenbaar. In onze tijd is dat ‘verkleed’ als de factoren van productiekrachten, die moeten leiden tot ontplooiing van wel-vaart en levenskansen. Onze consumptiemaatschappij toont dergelijke aanmatigende houdin-gen ook wel: je moet afzetgebieden forceren, mensen manipuleren tot koop- en consumptie-gedrag, producten ontwikkelen en ‘opdringen’ etc.


Blz. 5 van 38

Je kunt magie dus beschrijven als een sacralisering van het alledaagse, het gewoon men-selijke, maar evenzeer als een profanisering van het sacrale. Ik bedoel dit als volgt: het gewo-ne kan door allerlei omstandigheden ontsnappen aan onze controle en op die manier de sug-gestie wekken, dat er toch verbindingen zijn met het hogere of sacrale. Het is dan zaak daarop weer controle te krijgen, zodat je die hogere orde als je bondgenoot kunt inzetten (zie bijvoor-beeld horoscopen). Maar je kunt ook van profanisering spreken, wanneer het goddelijke en verhevene dienstbaar wordt gemaakt aan de gewone menselijke zorgen. Allerlei riskante men-selijke activiteiten (oorlog bijvoorbeeld) kunnen zo met een ‘God wil het’ of ‘God met ons’ worden ingedamd. Niet ieder religieus systeem heeft – zoals het christendom – een uitgebreid idee ontwikkeld over de manier waarop God functioneert in het wereldse gebeuren (de chris-telijke genadeleer). Vaak zijn goden (bijvoorbeeld de Romeinse) niet veel meer dan functies van dat wereldse gebeuren. De vergoddelijking van keizer en farao kun je ook zien als een uitdrukking van de emotionele beleving van dat koningschap en dus een uitdrukkelijk aanknopingspunt voor magie. Die baatzuchtige omgang met het ‘heilige’ nam twee richtingen: naderbij halen voor hulp en afschermen tegen gevaarlijke werkingen. R. Otto beschrijft dat ook als enerzijds het tremendum (het heilige dat angst en vrees inboezemt) en anderzijds het fascinans (het veelbelovende, betoverende aspect van het heilige). Mis-schien dat je in dát spanningsveld nog wél kunt spreken over ‘zwarte’ en ‘witte’ magie.

Iedere cultuur is immers een uiting van algemene menselijke mogelijkheden. Zo is magie zelf óók een uiting van een menselijke mogelijkheid, in een religieus daglicht. En: in iedere cultuur bestaan twee strevingen, in een spanningsveld: het streven zich te voegen binnen een juiste en zinvolle verhouding van mens en machten én de poging zelf de macht te grijpen. Anders gezegd: een van de grondtrekken van ons menszijn is, dat wij behoefte hebben ons te verliezen in een harmonieuze versmelting met de werkelijkheid om ons heen (van sportclub tot volk en vaderland en God) of met elementen daaruit, zoals medemensen. Een tweede grondtrek is, dat wij behoefte hebben onze eigen identiteit te veroveren op (of te verzamelen uit) de omringen-de werkelijkheid. Heeft de eerste houding het overwicht, dan dreigt religie te verworden tot een abstracte theorie met een symboliek die slechts de volstrekt ingewijden nog iets zegt, wint de magische houding, dan verliezen mythische symbolen aan zeggingskracht en worden ‘din-getjes’ in een ritueel. Voorbeeld: in de Vedische periode in India won geleidelijk de offercul-tus aan belang, zozeer dat de goden op een zeker moment alleen nog maar dienst deden als aanleiding tot offerhandelingen. Het offer was een doel op zichzelf geworden. Dat werkt dan weer de macht van de priesters in de hand, zodat deze zich tot hoogste kaste ontwikkelde. In Afrikaanse stammen oefende de medicijnman een ware dictatuur uit over zijn stamgenoten en in de Vodun cultus (Voodoo) herkennen we soms vergelijkbare trekjes. Ook vertoont het ster-ke overeenkomsten met de bezwaren van protestantse christenen tegen het katholieke offer-cultus in de 16e eeuw. De immanentie komt voorop te staan: het beperkte bereik van de eigen handeling en de eigen macht (van de stam). De vraag naar bevrijding zal dan onvermijdelijk steeds duidelijker opkomen. Magie kan een gevangenis worden als je niet oplet…

Bovendien, religie zou beide menselijke grondtrekken moeten ondersteunen, zodat men-sen een evenwichtige relatie beleven tussen hun ik-besef en maatschappelijke waardigheid. Dit emotionele spanningsveld levert in iedere mens de bron voor magie op.

Figuur 1: Venus van Millendorf, waarvan men vermoedt, dat hiermee magi-sche rituelen werden uitge-voerd.


Blz. 6 van 38

In een dag vol aandacht voor Harry Potter en de zijnen past het misschien moeilijk om al deze bezwaren te laten horen. Willen we kinderen van 12 een heldere kijk geven op het verschijn-sel magie en alle aandacht die er naar uitgaat, dan zijn deze bedenkingen echter toch op zijn minst op hun plaats in een lesvoorbereiding. Het is dan aan de docent om er wel of geen mel-ding van te maken.

De doelen van magie Wie magie bedrijft wil controle, beheersing van dingen die niet zo eenvoudig te beheer-

sen zijn. Een bepaalde toestand is niet zoals we willen, of we zijn bang dat iets juist niets wordt zonder onze hulp, of we willen juist met alle macht iets tegenhouden dat dreigt te ge-beuren. We willen allemaal graag dat onze emotie ook effect heeft op de buitenwereld. Wie in magie gelooft, gelooft dan ook dat gevoelens, emoties een soort van energie hebben. Dat wordt mana genoemd. Hoe meer van die energie, hoe beter en effectiever. Een sterk mana heeft sociaal effect. Je kunt je invoelen in wat anderen meemaken en misschien met behulp van magie hun ervaringen ‘veranderen’ (manipuleren). Daar zit wel een groot risico aan: je gelóóft dat magie de wereld beïnvloedt. Misschien verlies je daardoor juist je gezonde kijk op hoe de wereld is.

Een bijbels voorbeeld: de opvolging van Saul als eerste koning van Israël verloopt niet soepel. Toch werd een opvolger nodig gevonden, omdat de opvatting heerste, dat Saul’s mana ‘op’ was (de bijbel gebruikt het woord ‘ruah’, zoals je in Gen 1,2 ook tegenkomt in de ‘ruah elohiem’, Gods geest die over de wateren zweefde). Beter nog, het mana van Saul had zich ‘naar binnen gekeerd’. Hij is steeds minder een (sociale) persoonlijkheid, maar identificeert zich teveel met zijn koningschap, terwijl David’s mana sterker werd. In HP komt dit idee ook naar voren, in de immer aanwezige dreiging van Heer Voldemort en het groter worden van Harry’s mana, dat hem in de opeenvolgende boeken nog steeds kan weerstaan. Dit leidt zelfs tot de nogal cryptische ‘profetie’, dat ‘And either must die at the hand of the other, for nei-ther can live while the other survives...’, iets dat de fervente HP aanhangers al tijden bezig-houdt, want hoe zal het in deel 7 aflopen tussen die twee??

In culturen waar vruchtbaarheid een grote rol speelt wordt mana vaak vertaald met ‘po-tentie’ waar het mannen aangaat en ‘vruchtbaarheid’ waar het mannen aangaat. Het gaat ten-slotte bij mana om ‘het vermogen iets tot stand te brengen’. Toch moet je wel opletten, dat daarmee magie niet teveel geseksualiseerd wordt, iets dat bijvoorbeeld in de tv-serie ‘char-med’ nogal eens gebeurt. Wordt erotiek veel uitgewerkt in een cultuur dan zie je dat mana vertaalbaar is met ‘charme’. Denk bijvoorbeeld aan de persoon van Circe. Zij had de macht om van mannen zwijnen te maken en alleen de held Odysseus kon haar weerstaan. Maar daarvoor moest hij wel eerst door de onderwereld (hel) heen. Deze femme fatale herkennen we ook in de bijbelse vrouwen Esther en Judith, al wordt van beide het handelen ingekaderd als een visie op het heilshandelen van God.


Blz. 7 van 38

Lees de bijlage voor een analyse over het moderne wetenschappelijke denken en magie. Nog enkele voorbeelden van mana

Mythe: In de Keltische mythe wordt verteld,

dat Cuchulain voor een muur stond die zó hoog was, dat hij er niet overheen kon. Hij werd ongelooflijk kwaad, nam een aanloop en sprong over de muur.

Wetenschap De sprintster Nelly Cooman had in de

jaren 80 veel succes en was op de 60 meter zelfs wereldkampioene. Haar voorberei-ding op elke race was heel speciaal. Ze hypnotiseerde zichzelf als het ware in een trance, een onverstoorbare concentratie. En dat werkte – soms.

• Mijn zoontje heeft zich een tijd lang ernstig beziggehouden met het kaartspel “Magic, the gathering”, waarbij mana en magische krachten, die inwerken op de natuur en de mensen een belangrijke rol spelen.

Het uiteindelijke doel van magie is religieus. De mens grijpt naar de magie wanneer hij zich emotioneel bezeert aan het onverdraaglijke en al-te-menselijke van het menselijk lot. Dat is vaak van snel voorbijgaande aard. Magie is dan ook vluchtig. (Er zijn ook meer constante pijnbronnen in het menselijk bestaan.) Exemplarisch voor de 2 grote doelen van magie is de werkwijze van de alchemisten (Nicolaas Flamel is niet enkel een figuur in de HP serie, maar zelfs de enige persoon die ook echt geleefd heeft), op zoek naar de ‘steen der wijzen’: het kunnen maken van goud uit stenen (dat wil zeggen het eeuwige probleem om het tekort te kunnen overstijgen van armoede, schaarste e.d.) en het vinden van de bron van de eeuwige jeugd (dat wil zeggen het probleem van de slijtage, het ouder worden en de sterfelijkheid overwinnen). De grote doelen van magie wijzen op de pijnlijke grenssituaties die een con-stante vormen van het menselijk bestaan, die steeds opnieuw de emoties aanspreken en mobi-liseren.

Hoe ga je om met argumenten tegen magie en Harry Potter? Wat kun je leerlingen nu vertellen over magie als religieuze activiteit, zonder in een

wetenschappelijke verhandeling te vervallen? In de ene levensbeschouwing wordt magie veel makkelijker geaccepteerd dan in de an-

dere. Je kunt misschien wel begrijpen, dat er juist vanuit levensbeschouwelijke kanten veel kritiek is gekomen op de Harry Potter boeken. Magie zou de kinderen een verkeerd geven van hoe de werkelijkheid was. Er zou wel eens iets ‘duivels’ achter kunnen zitten en als de duivel de kinderen eenmaal in bezit heeft hebben ze geen schijn van kans meer op redding… De be-zwaren kwamen onder anderen van een kleine groep protestantse christenen. Hun redenen kun je wel op een rijtje zetten, en ook van tegenargumenten voorzien. Het levert echter weinig nieuws op om erop in te gaan en het lesgebeuren kan in een welles - nietes spelletje verzan-den. Besteed er in je les dan ook alleen kort aandacht aan. Wees er - als docent - wel op ver-dacht, dat de ouders van de leerlingen wel degelijk dergelijke gedachten kunnen volgen. Vooral het vak Levensbeschouwing loopt het risico onder kritiek te komen staan als er uit-drukkelijke aandacht in de les is voor magie. Het is heel wat anders om in de les Engels aan het literaire fenomeen HP aandacht te schenken, of om in de tekenles uilen te hebben rond-vliegen dan om in levensbeschouwing magische formules te doen uitspreken. Daarom hieron-der enkele argumenten tegen (met de eventuele weerlegging). • Magie laat je leven met een schijnwerkelijkheid, voorkomt dat je redelijk leert denken

en houdt je afhankelijk van anderen (personen met mana, al of niet geïnstitutionali-seerd zoals in priesters, tovenaars, sjamanen etc.) Het verstoort een gezond werkelijk-heidsbesef. Maar … waarom zou God of een natuurwet wél objectief kunnen gelden en een demon of de een of andere toverspreuk niet??


Blz. 8 van 38

• Magie is een restant van een voorchristelijke en heidense periode, waarin nog beweerd werd, dat er meerdere krachten (behalve God) op de mens inwerkten. Met Christus is dus de magie afgeschaft. Ook dit is een argument, dat evenveel steek houdt als de stel-ling, dat dankzij Christus alle zonden van de wereld verlost zijn, oftewel dat is een ge-loofskwestie. Daar is op zich niks mis mee, maar het kan nooit het doel van een les le-vensbeschouwing zijn om je exclusief tot dat ene geloof te beperken. Levensbeschou-wing is geen verkondiging, het bureau van de docent geen kansel.

• Aandacht voor magie vertroebelt te kinderziel, die toch al kwetsbaar op weg is naar een dieper religieus geloof. Geen aandacht ervoor zou dan de kinderziel voor vertroe-beling vrijwaren?? Geenszins. In die zin mag je zelfs volgens mij juist het vak Le-vensbeschouwing beschouwen als verweer tegen zwarte kunsten. Op school leren leerlingen nadenken over alle verschijnselen rondom levensbeschouwing en dus ook over magie. Juist daarmee hebben zij de kans een evenwichtig standpunt aan te nemen ten aanzien van dit verschijnsel. Het is wel een vermaning om niet overenthousiast in een les levensbeschouwing allerlei vervloekingen en toverformules te gaan bezigen. Stel bijvoorbeeld dat je leerlingen een vloek laat opschrijven: over wie mag die dan gaan? Een klasgenoot?? Een docent??? Wees er dus heel voorzichtig mee!!! Je kan dat beter inkaderen in een veilige context. Bijvoorbeeld (als je met vloeken, spreuken etc wilt werken, een niet onlogische vraag gezien het kader van de dag)door leerlingen een bezwering tegen een vloek te laten uitspreken. Een voorbeeldje van hoe dat uit de hand kan lopen: Via http://www.kennisnet.nl/cpb/po/kids/thema/magie/) bijvoorbeeld ko-men kinderen op de mogelijkheid om magische spreuken in magische tekens om te zetten en die dan te e-mailen aan een klasgenootje o.i.d. Dat kan al te makkelijk niet wenselijke vormen aannemen als een nieuwe manier van pesten via internet.

• Magie is geen religie (of ook wel ‘valse religie’) omdat het immanent is en de trans-cendentie van God in gevaar brengt. Magie betekent dat je binnen de wereld invloed wil uitoefen op iets, dat eigenlijk ‘in Gods handen’ is (bovennatuurlijk). Dit was voor-al een manier om religie te vrijwaren van religiekritiek. Het is daarom eerder een kunstgreep. Binnen ons verklaringsmodel van magie als een religieuze uiting van een menselijke mogelijkheid (gevoel) behoort magie wel degelijk tot het terrein van de re-ligie en mag (moet) dus onderzocht worden.

• Magie is niet onbaatzuchtig zoals religie, maar een greep naar de macht. onbaatzuch-tigheid wordt dan een norm voor de zuiverheid en waar(dig)heid van een religie. Dat op zich is reeds een religieus probleem, dat binnen iedere religieuze traditie anders wordt opgelost. Het is ook een binnenchristelijk ‘issue’, belangrijk voor christenen die zich ten opzichte van andere religies zouden willen profileren. Maar … een moslim bekommert zich tenslotte evenzeer om de binnenwereldse consequenties van zijn ge-loof, waar het bijvoorbeeld gaat om de volstrekte overgave aan Allah. Het klopt bo-vendien wel enigszins, denk ik. Emoties zijn lang niet altijd onbaatzuchtig.

Wat is magie voor tovenaars? Voor tovenaars is magie een manier om dingen te volbrengen, die normaal gesproken

onmogelijk zijn door de wetten van de natuur. Wat voor dreuzels onmogelijk is wordt dus voor tovenaars best haalbaar…. als ze tenminste goed oefenen. Magie is dus wat magiërs doen. Een vorm van techniek, zoals eerder al werd gesteld. Bepaalde individuen konden zich in bepaalde culturen onderscheiden op dat gebied, omdat zij bleken over specifieke vaardig-heden te beschikken. Je kunt in je les aandacht besteden aan enkele voorbeelden, zoals:

• Tovenaars • Medicijnmannen • Sjamanen


Blz. 9 van 38

• Bonumannen en – vrouwen in Winti • Magiërs (afstammend van het Perzische stam der Magi – behorend bij het mazda-

isme, soms ook de godsdienst van Zarathoestra genoemd) • Druïden • Profeten • Priesters • Sangoma’s.

Naast deze officiële, geïnstitutionaliseerde vormen van magie bestaan er ook meer ‘huise-lijke’ vormen van magie, die iedereen wel ter beschikking kan hebben. (charme, bijvoorbeeld)

Van die magiërs werd gedacht, dat zij een speciale beheersing hadden van die natuurlijke krachten en dat zij, door hun training, op een bijzondere manier contact hadden met de ‘ande-re wereld’. Ze hadden meer ‘ziel’ (mana) dan de gewone mensen. En ze deden ook speciale dingen om greep te krijgen op die andere wereld en de werking van hun ‘ziel’ nóg intenser te maken:

• Ze leefden zich bijzonder in. • Ze speelden gebeurtenissen na (similia similibus) • Ze hadden een grote concentratie (vaak opgewekt door drugs of door be-

paalde dansen, of herhalingen – monotonie) • Ze raakten in extase (soms door speciale drugs, drankjes en rook etc.) • Ze kenden allerlei spreuken en bezweringen. Het Latijnse woord ‘carmen’

betekent oorspronkelijk toverspreuk en is later ‘lied’ gaan betekenen. In onze taal is het verbasterd tot het woord ‘charme’. Zo weten we, dat muziek nog steeds een bezwerend effect heeft, zelfs al gaat dat zonder psychedelische ef-fecten.

Zowel de functionarissen van deze magische techniek als de magische technieken zelf wijzer er dus op, dat er allesbehalve een scherpe scheiding kan worden gemaakt tussen religie enerzijds en magie anderzijds. Het wijst op de zeer eigen, namelijk emotionele functie van magie binnen de religie. Het is dan ook heel begrijpelijk, dat gewone mensen door alle eeu-wen heen op zoek gingen naar deze magiërs, wanneer zij teveel pijn en ellende, woede of ver-driet hadden. Als die gevoelens hen teveel tegenhielden kon de magiër ze misschien door een toverspreuk of bezwering over de grens trekken, zodat alles weer beter werd.

Wat is magie voor dreuzels? Voor leerlingen, die tenslotte net als de docent tot de wereld van dreuzels behoren, zou

een instructie tekst als hieronder – eventueel inclusief bordschema kunnen helpen: “Magie voor dreuzels hoort bij religie, bij levensbeschouwing. Om dat goed te snappen

moet je meer weten van iets, dat voor alle levensbeschouwingen belangrijk is. In elke religie komen deze zaken op de ene of de andere manier voor: de mythe; het ritueel en de magie. Hoe komt dat? Nou, simpelweg omdat religie en levensbeschouwing iets is van mensen. En wat mensen denken, doen en voelen wordt dan in een levensbeschouwing ‘vertaald’ tot mythe, ri-tueel en magie. In schema ziet het er zo uit:


Blz. 10 van 38

Zoals je ziet is magie maar één onderdeeltje. Mythe, ritueel en magie zijn met elkaar

verbonden. Het uiteindelijke doel van magie is religieus. Magie heeft het meeste met gevoel te maken. het hoort dus bij de menselijke emoties. Dat herken je in allerlei spreekwoorden en gezegden.

Laat leerlingen voorbeelden geven van die spreekwoorden en gezegden. Zoekwoorden of sleutelwoorden zijn bijvoorbeeld wens, vloek, bescherm etc..

• De wens is de vader van de gedachte. • Als bij toverslag verscheen hij • Wees voorzichtig met wat je wenst (het kan uitkomen) • Vloeken • Iemand bij de neus nemen (=foppen, bedriegen of bedotten of: met hem doen wat

men wil. In veel culturen bestaat het idee, dat de neus of hoorn van een dier spe-ciale wekring en kracht heeft. Zo werd de eenhoorn gebruikt – feitelijk de stoot-hoorn van een narwal – tegen allerlei soorten gif. Koningen dronken er graag uit, bang als ze waren voor vergiftiging. )

Bijlage : uit “Zen en de kunst van het Motoronderhoud” door Robert M. Pirsig, 1974 Na een poosje zegt hij:: `Geloof jij in spoken?' `Nee; zeg ik. `Waarom niet?' `Omdat ze on-we-ten-schap-pe-lijk zijn.' John moet glimlachen" om de manier waarop ik dit zeg. `Ze bezitten geen materie,' ga ik 5

verder, `en ze hebben geen energie en daarom bestaan ze, volgens de wetten der wetenschap, slechts in de gedachten van mensen.'

De whiskey, de vermoeidheid en de wind in de bomen beginnen in mijn hoofd door el-kaar te lopen. `Natuurlijk,' voeg ik eraan toe, `bevatten de wetten der wetenschap evenmin materie en bezitten ze evenmin energie en ze bestaan derhalve ook slechts in de gedachten 10 van mensen. Je kunt de hele zaak het best volkomen wetenschappelijk beschouwen en- weige-

Kenmerken van le-vensbeschouwing

Mensen denken Meningen, ideeën, fanta-

sieën, etc.

Mensen doen Gedrag, activiteiten, li-

chaamsuitdrukkingen, etc

Mensen voelen Emoties, driften, gevoe-

lens etc.

in een religie ontstaat hieruit een

MYTHE

In een religie ontstaat hieruit een RITUEEL

In een religie ontstaat hieruit de

MAGIE

Verklaren waar alles vandaan komt, waar alles voor is.

Inwijden; Herdenken etc.

(ver-)vloeken ; bezweren; Troosten smeken; beschermen


Blz. 11 van 38

ren om zowel in spoken als in de wetten der wetenschap te geloven. Op zo'n manier zit je vei-lig. Het laat je weinig over om in te geloven, maar ook dat is wetenschap.'

Ìk weet niet waarover je praat,' zegt Chris. 'Ik scherts een beetje.' 15 Chris wordt boos als ik zo praat, maar ik geloof niet dat het kwaad kan. Èen van de jongens van het YMCA-kamp zegt dat hij wel in spoken gelooft.' `Hij probeert je alleen op stang te jagen.' `Nee, niet. Hij zei dat als mensen niet behoorlijk begraven zijn, hun geesten terugkomen

om bij de mensen te spoken. Hij gelooft daar echt in.' 20 `Hij probeert je alleen op stang te jagen,' herhaal ik. `Hoe heet hij?' zegt Sylvia. `Tom Witte Beer.' John en ik wisselen een blik van verstandhouding wanneer we plotseling hetzelfde be-

grijpen. 25 Ò, een indiaan!' zegt hij. Ik lach. 'Ik geloof dat ik dat van zojuist een beetje terug moet nemen,' zeg ik. 'Ik dacht

aan Europese spoken.' `Wat is dan het verschil?' John buldert van het lachen. `Daar heeft hij je,' zegt hij. 30 Ik denk even na en zeg dan: Ìndianen hebben soms een andere manier om de dingen te

bekijken, maar ik zal niet beweren dat het helemaal fout is. Wetenschap hoort niet tot de indi-aanse traditie.'

`Tom Witte Beer zei dat zijn moeder en vader hem hadden gezegd dat hij het allemaal niet moest geloven. Maar hij zei dat zijn grootmoeder fluisterde dat het toch waar was, dus 35 gelooft hij erin.'

Hij kijkt mij smekend aan. Hij wil soms echt iets weten. Het is niet goed voor een vader om te schertsen. `Natuurlijk,' zeg ik, rechtsomkeert makend, 'ik geloof ook in spoken.'

Nu kijken John en Sylvia me vreemd aan. Ik zie dat ik hier niet zo makkelijk uitkom en bereid me voor op een lange uitleg. 40

`Het is volkomen natuurlijk,' zeg ik, 'om Europeanen of indianen die in spoken geloofden als dom en onwetend te beschouwen. Het wetenschappelijk standpunt heeft iedere andere vi-sie zo van de kaart geveegd dat het allemaal erg primitief lijkt, en wanneer tegenwoordig nog iemand rept over spoken, wordt hij voor een domoor of zelfs voor gek versleten. Het is alleen bijna absoluut onmogelijk om je een wereld voor te stellen waarin spoken werkelijk kunnen 45 bestaan.'

John knikt bevestigend en ik ga door. `Naar mijn mening is het intellect van de moderne mens helemaal niet zo superieur. IQ's

verschillen niet zozeer. De indianen en middeleeuwers waren precies zo intelligent als wij, maar het kader waarin zij dachten verschilde volkomen. Binnen dat denkkader zijn spoken en 50 geesten even werkelijk als atomen, deeltjes, fotonen en quanten dat zijn voor de moderne mens. Op die manier geloof ik in spoken. De moderne mens heeft immers ook zijn spoken en geesten.'

'Hè?' 'O, de natuurkundewetten en de logica... het numeriek systeem ... het beginsel van de al-55

gebraïsche substitutie. Dat zijn spoken. We geloven er alleen zo diep in dat ze werkelijk schijnen te zijn.'

`Mij schijnen ze heel werkelijk toe,' zegt John. 'Ik snap het niet,' zegt Chris.


Blz. 12 van 38

Dus ga ik verder. 'Het is bijvoorbeeld iets volkomen normaals om aan te nemen dat de 60 zwaartekracht en de wet van de zwaartekracht reeds bestonden voor Isaac Newton. Het zou erg dwaas klinken als je dacht dat er tot de zeventiende eeuw geen zwaartekracht bestaand.'

`Natuurlijk.' 'Wanneer is die wet dan begonnen? Heeft hij altijd al bestaan?' John fronst en vraagt zich

af waar ik naartoe wil. 65 'Waar ik op aanstuur,' zeg ik, 'is het besef dat voor het begin van de aarde, voor de zon en

de sterren werden gevormd, voor er ook maar iets in oerstadium tot stand kwam, de wet van de zwaartekracht bestond.'

'Zeker.' 'En daar, zonder eigen massa, zonder eigen energie, niet in iemands geest, want er was 70

niemand, niet in de ruimte, want er was evenmin ruimte, nergens - zou de wet van de zwaar-tekracht reeds bestaan hebben?'

Nu schijnt John niet meer zo zeker. 'Als die zwaartekrachtwet bestond,' zeg ik, 'weet ik eerlijk niet wat iets moet doen om

niet te bestaan. Het komt mij voor dat de wet van zwaartekracht werkelijk iedere mogelijke 75 niet-bestaanstest die er is heeft doorstaan. Je kunt geen enkele hoedanigheid van niet-bestaan bedenken die de wet van de zwaartekracht niet bezat. Of ook maar een enkele, weten schappe-lijke hoedanigheid van bestaan die hij wel bezat. En toch behoort het nog altijd tot het "ge-zonde verstand" om te geloven dat hij bestond.'

John zegt: 'Ik geloof dat ik daarover zou moeten nadenken.' 80 'Dan kan ik je wel voorspellen dat je, als je er lang genoeg over blijft denken, zult mer-

ken hoe je om en om en om en om gaat, tot je tenslotte de enige mogelijke rationele, intelli-gente conclusie trekt. De wet van de zwaartekracht en de zwaartekracht zelf bestonden niet vóór Isaac Newton. Geen enkele andere conclusie is zinnig.'

'En wat dat wil zeggen,' zeg ik voor hij me in de rede kan vallen, `wat dat wil zeggen is 85 dat de wet van de zwaartekracht nergens bestaat behalve in het hoofd van de mensen! Het is een spook! Wij allemaal zijn bijzonder arrogant en verwaand als we andermans spoken van de kaart willen vegen, maar even onwetend en barbaars en bijgelovig als het die van onszelf be-treft.'

`Waarom gelooft dan iedereen in de wet van de zwaartekracht?' 90 'Massahypnose. In een uiterst orthodoxe vorm, die wij kennen onder de naam "onder-

wijs'.' 'Je wilt zeggen dat de docent zijn leerlingen hypnotiseert om ze in de wet van de zwaar-

tekracht te laten geloven?' 'Zeker.? 95 `Dat is absurd.' 'Je hebt toch wel eens gehoord hoe belangrijk het ogencontact is in een klaslokaal? Iede-

re onderwijsdeskundige legt er de nadruk op. Niet één onderwijsdeskundige heeft er een ver-klaring voor.'

John schudt zijn hoofd en schenkt me nog een borrel in. Hij houdt zijn hand aan zijn 100 mond en in een speels terzijde fluistert hij tegen Sylvia: 'Weet je, de meest tijd lijkt hij zo'n normale vent!'

Ik ga erop in: 'Dit was het eerste normale wat ik in weken heb gezegd. De rest van de tijd simuleer ik twintigste-eeuwse krankzinnigheid, net als jullie. Maar dat om geen aandacht te trekken.' 105

'Maar ik zal het nog een keer voor je herhalen,' zeg ik. 'We geloven dat de onstoffelijke woorden van Sir Isaac Newton ergens middenin onzegbare miljarden jaren aanwezig waren voor hij werd geboren en dat, hij op magische wijze deze woorden heeft ontdekt. Ze waren er altijd al, maar ze werden nergens op toegepast. Langzamerhand begon de wereld te bestaan en


Blz. 13 van 38

werden ze daarop toegepast. Eigenlijk waren die woorden dat wat de wereld vormde. En dat, 110 John, is belachelijk.

`Het probleem, de contradictie waar wetenschappers op vastlopen is dat van de geest. Geest heeft geen materie, maar zij kunnen niet uit onder zijn overheersing van alles, zoals ze wel steeds doen. Logica bestaat alleen in de geest. Getallen bestaan alleen in de geest. Ik raak niet over mijn toeren wanneer wetenschappers beweren dat spoken alleen in de geest bestaan. 115 Het is dat 'alleen’ waar ik over val. Wetenschap bestaat ook alleen in je geest, maar daardoor wordt het nog niet slecht. En spoken evenmin.'

Ze zitten me maar aan te kijken, daarom vervolg ik: `Natuurwetten zijn menselijke be-denksels, net als spoken. Logicawetten, mathematische wetten, het zijn allemaal menselijke bedenksels, net als spoken. Het hele verdomde gedoe is een menselijk bedenksel, en daarbij 120 hoort ook het idee dat het geen menselijk bedenksel is. De wereld heeft hoe dan ook geen en-kel bestaan buiten de menselijke verbeelding. Het is allemaal spook en in de oude tijd erkende men ook dat het een spook was, de hele verdomde wereld waar we in leven. Hij wordt be-stierd door spoken. We zien wat we zien, omdat deze spoken het ons laten zien, spoken van Mozes en Christus en de Boeddha, en Plato en Descartes en Rousseau en Jefferson en Lin-125 coln, enzovoort enzovoort. Isaac Newton is een heel goed spook. Een van de beste. Jullie ge-zond verstand is niets meer dan de stemmen van duizenden en 'duizenden van zulke spoken uit het verleden. Spoken en nog eens spoken. Spoken die hun plaats tussen de levenden probe-ren te vinden.'

John ziet er te veel in gedachten verzonken uit om iets te zeggen. Maar Sylvia is opge-130 wonden. `Hoe kom je aan al die ideeën?' vraagt ze.

Ik sta op het punt haar te antwoorden,. maar doe het toch niet. Ik heb het gevoel dat ik al tot het' uiterste ben gegaan, misschien zelfs al te ver, en' het is tijd om het onderwerp te laten rusten.

Na een poosje zegt John: `Het zal goed zijn om de bergen weer te zien? 135 `Ja, beslist,' stem ik in. 'Daar drink ik een laatste borrel op!' We drinken onze glazen leeg en gaan naar de kamers. Ik let er op dat Chris zijn tanden poetst en laat hem verder met rust als hij belooft de vol-

gende ochtend een douche te nemen.. Ik sta op mijn leeftijd en neem het bed bij het raam. Nadat de lichten uit zijn, zegt hij 'Nu moet jij me een spookverhaal vertellen.' 140


Blz. 14 van 38

ZOET ZAKJE Voor zoete slaap

Neem 3 rozenblaadjes en bewaar ze goed in een ge-sloten glazen pot. Neem dan muntpoeder (verse munt 2 blaadjes)en kruidnagelpoe-der en voeg die bij. Doe dit allemaal in een zakje (ge-kleurde stoflapjes) en sluit dat af met een mooi strikje. Neem dat zakje mee naar bed en je zal heerlijk slapen en er ook op andere momen-ten graag aan ruiken.

De eigenlijke les levensbeschouwing // verweer tegen zwarte kunsten

Doelstellingen • Leerlingen kennen enkele begrippen rondom het verschijnsel magie • Leerlingen herkennen toverspreuken en bezweringen • Leerlingen kunnen magie op eenvoudige wijze beoordelen (aantrekking en afstoting;

verleiding en risico’s, bezwaren) • Leerlingen hebben gezien dat magie en magiërs in deze tijd bestaan; • Leerlingen kunnen uitleggen waarom mensen overtuigd zijn van de krachten van de

magiërs;

Lesopbouw Hoe je het ook wendt of keert: je moet volgens mij duidelijk maken, dat het vak Levensbe-schouwing wel degelijk en écht gezien kan worden als verweer tegen zwarte kunsten al is dan de insteek wat anders dan in de boeken van J.K. Rowling, maar verder ….

Juist omdat je zoveel kanten op kunt met levensbeschouwing en magie moet je goed we-ten hoe je je les opbouwt. Welke activiteiten wil je de leerlingen laten doen en wat wil je ze ‘leren’ (in dat ene uurtje…). Welke activiteiten vind je eigenlijk verantwoord om te doen??

Zorg eerder voor een les waarin de leerlingen actief bezig zijn (bijvoorbeeld in koppels) in plaats van een al te theoretisch lesje. Ik veronderstel dat de voorafgaande theorie enkel tot je bagage als docent behoort, waaruit je dan misschien zoiets als het schema kunt putten om de leerlingen toch enig theoretisch houvast te geven. Volgens mij kun je voor het overige een eigen een mix van activiteiten aanbieden.

Werkvormen Enkele ideeën wil ik te berde brengen:

• Er is een webquest te doen rondom sjamanen, kant en klaar op het internet te vinden. Deze bestaat concreet uit een zoektocht langs diverse types levende tovenaars, zoals sjamanen, sangoma’s, Winti- bonumannen, Jomanda. Doe dat alleen als je ook plant om er meerdere lessen voor uit te trekken, ofwel er later op terug te komen. Het eindproduct is een magische ‘pop’, door de leerlingen zelf gemaakt.

• Je kunt leerlingen een eenvoudig recept aanleren om een ‘kruidenzakje’ dat helpt bij slapeloosheid. Een betrekkelijk onschuldige activiteit lijkt me, maar lesvullend zal dat niet zijn. Het recept staat hier rechts.

• Als afwisseling kun je de leerlingen een kruidensandwich voorbereiden, die ze tussendoor kunnen oppeuzelen. Het recept: meng minstens 1 bos peterselie met een bos bieslook, wat marjolein, eventueel pimpernel en dragon, samen met 2 muntblaadjes en een blaadje salie. Dat kun je fijnsnijden of in de keukenmachine pureren. In het eerste geval heb je als basis op de boterham een smeerkaas, waarover je dan de verse kruiden strooit. Als je pureert meng dan deze met een gelijke


Blz. 15 van 38

hoeveelheid boter, zodat je een kruidenboter krijgt. Smeer die op de boterhammen en beleg deze met plak kaas.

• Typisch levensbeschouwelijk zou ik vinden een overzicht van de ontwikkeling van magie en gesprek / discussie met de klas over de vraag of dat achterhaald is of niet. eventueel kun je uit de inleidende theorie voorbeelden putten van hedendaagse (we-tenschappelijke) ‘magie’.

• Je kunt opdrachten maken voor leerlingen die symbolische dieren moeten bestuderen en daarvan de levensbeschouwelijke achtergrond aantonen.

• Je kunt ze magische personen uit heden en verleden laten bestuderen, gecombineerd met opdrachten over hoe levensbeschouwingen daarop reageerden.

• Je kunt eens uitzoeken – ik gaf al enkele voorbeelden – waar en hoe in de bijbel magie voorkomt en magiërs optreden.

• Een leuke aanpak lijkt me een aanpak met koppels, die kunnen kiezen uit diverse acti-viteiten. Deze zijn uitgewerkt tot ‘opdrachtkaarten’ die passen op één a4-tje en die groepjes leerlingen ongeveer 20 minuten tot een half uurtje werk kost.

o Handlezen (hoe werkt dat?) o Planeten lezen (over de zodiak) o Hoe herken je een demon? (teken een

demon) o Kruidenkunde bestuderen? (maak dat

kruidenbaaltje voor een goede slaap) o Ontraadselen van theebladeren (oefe-

nen in uitlegkunde)

o Runen schrijven o Spreuken maken en schrijven (vind ik

dus gevaarlijk…) o Voorspellend rekenen (een kleine ka-

rakterkunde) o Een kruidenmengsel maken tegen sla-

peloosheid

• Wat het voorspellend rekenen betreft: dat kan heel verschilende reacties opleveren, van ‘Hé, het klopt!’ tot “Hè, er klopt niks van.” In beide gevallen denk ik dat je even met de leerlingen moet doorpraten over wat het betekent voor ze. Bij deze opdrachten bestaat het zelfde gevaar als bij de vele enneagram studies die je overal vindt: je wordt al te makkelijk vastgebakken aan deze indeling in 9 menstypen. Ik zet daarom groot op het bord: “Zelfkennis is het beste verweer tegen zwarte kunsten” en besteed aandacht aan de beperkte bruikbaarheid van deze informatie.

Spreuken en vloeken Dit lijtk mij het meest ‘linke’ onderdeel van alles wat je tijdens deze les zou kunnen

doen. Ik vraag me zelfs af of het wel verstandig is óm te doen. Wat gebeurt er met een spreuk die leerlingen maken? Jij kunt de inwerking ervan op de leerling niet inschatten, tenminste zeker niet buiten of na de les.

Je kunt best wel vragen om voorbeeld van spreuken, zoals bijvoorbeeld de in deel 4 ge-noemde ‘onvergeeflijke spreuken’, die je een enkeltje naar Azkaban bezorgen. Praat met de leerlingen waarom die 3 spreuken zo onvergeeflijk zijn. Put voor verdere informatie, die je leerlingen wilt geven uit het onderstaande.

Een tovenaar heeft woorden nodig om te kunnen toveren. Woorden zijn de draad waarmee een toverformule wordt geweven en die toverspreuken en vervloekingen op hun plaats houdt. Verhalen van over de hele wereld bewijzen dat er voor elke gelegenheid een spreuk bestaat: om een kasteel te betoveren, op een tapijt te vliegen, onzichtbaar te worden of een bezem over te halen het avondeten te koken en daarna alles op te ruimen. Natuur-lijk zijn niet alle woorden even geschikt. Het moeten de juiste woorden voor een bepaalde gelegenheid zijn en, zoals de wijze professor Banning zijn eerstejaarsleerlingen ook aanraadt in de Toverspreukles, ze moeten heel nauwkeurig worden uitgesproken. Zeg je alles goed, dan is het net zo eenvoudig als het indrukken van een lichtknop. Zeg je het fout, dan zou je er wel eens drie hoofden aan kunnen overhouden.


Blz. 16 van 38

Veel van de Latijns klinkende termen die op Zweinstein worden gebruikt, betekenen precies wat ze lijken te zeggen. Petrificus totalus veroorzaakt volledige petrificatie of Ver-stening bij het slachtoffer en ridiculus zorgt ervoor dat een voorheen zo angstaanjagende Boeman er, tja, ridicuul uitziet. Spreuken hoeven echter niet per se ook letterlijk iets te be-tekenen. Een middeleeuws boek over toverformules leert ons dat je met de onzinwoorden saritap pernisox ottarim bijvoorbeeld, elk slot kunt openkrijgen, terwijl onaim peranties raso-nastos je naar verborgen schatten moet leiden en de woorden agidem margidem sturgidem je van je kiespijn afhelpen, als je ze tenminste zeven keer opzegt op een dinsdag of donderdag. Waar deze woorden vandaan komen en waarom men geloofde dat ze werkten, is niet te ach-terhalen. Sommige zijn ongetwijfeld verzonnen door praktiserende magiërs om indruk te maken op hun cliënten. Andere spreuken lijken echter duizenden jaren geleden te zijn ontstaan als de namen van goden en bovennatuurlijke wezens, die door de tijd heen zijn ver-haspeld en misvormd, en uiteindelijk onherkenbaar zijn geworden. Ook zonder een duide-lijk herkenbare betekenis hadden woorden een enorme kracht en konden

ze de wensen van de magiër werkelijkheid laten worden. Het geloof dat woorden de in-strumenten van macht zijn, is in feite waarschijnlijk net zo oud als de taal zelf en een van de oudste van alle overtuigingen is dat iets gebeurt of werkelijkheid wordt wanneer je het hardop zegt.

Een reeks spreuken, vooral wanneer deze op een rituele manier worden uitgespro-ken, wordt een `bezwering' of magische formule genoemd, en wordt vaak gebruikt om een toverformule of toverspreuk uit te spreken. In veel traditionele stamculturen werden be-zweringen geïntoneerd of gezongen en begeleid door gedans en tromgeroffel (woorden als intoneren, betoveren, toverspreuk en bezwering hebben dezelfde Latijnse stam gemeen die `zang' of `zingen' betekende). In het oude Griekenland en Rome spraken toverkunstenaars hun toverformules vaak jammerend of jankend uit, net als een hond die naar de maan jankt. In bepaalde hindoeïstische en boeddhistische tradities werden buitengewone krachten vaak geassocieerd met de voortdurende herhaling van speciale woorden of zin-nen, die mantra's worden genoemd, uiterst geheim waren en alleen van een speciale leraar of goeroe konden worden geleerd. Een mantra moest de zanger die hem 200.000 keer herhaalde macht geven over de natuur en zou hem onmiddellijk naar elke gewenste plek in het heelal vervoeren als hij hem een miljoen keer had opgedreund.

Abracadabra, de bekendste van alle spreuken uit de geschiedenis, werd eeuwenlang als bijzonder krachtig beschouwd. Het woord wordt voor het eerst gebruikt in het boek Res Re-conditae (Geheime zaken) van Serenus Sammonicus, een Romeinse arts die in de derde eeuw leefde. Serenus raadt het gebruik van abracadabra aan als geneesmiddel voor de derdedaag-se koorts, een verschrikkelijke, op griep lijkendè ziekte waarvan de symptomen om de dag opnieuw opdoken. Het woord kan hardop worden uitgesproken, maar volgens Serenus was de behandeling het effectiefst wanneer men abracadabra op een stuk perkament schreef in de vorm van een omgekeerde driehoek en als amulet om de nek droeg.

AbracadabraAbracadabr Abracadab Abracada Abracad Abraca Abrac AbraAb A


Blz. 17 van 38

Door op elke regel telkens één letter van het woord af te halen, wordt het woord korter en zou ook de ziekte van de patiënt afnemen. Na tien dagen kon de amulet worden afgedaan en achterwaarts in een in oostelijke richting stromende rivier worden geworpen, waarna de behandeling was beëindigd.

Abracadabra bleef tot ver in de zeventiende eeuw als magische spreuk in gebruik. In 1772 schreef de Engelse schrijver Daniel Defoe in zijn journal of the Plague Year (Dagboek over het jaar van de pest) dat veel Londenaren in 1665 probeerden zichzelf te beschermen tegen de builenpestepidemie door het gebruik van `bepaalde woorden of figuren, met name het woord "abracadabra" in de vorm van een driehoek of piramide'.

Sommige van de sterkste spreuken in de Middeleeuwen namen de vorm van een palin-droom aan: woorden of zinnen die hetzelfde woord geven wanneer je ze achterstevoren leest. Woorden die in een zogenaamd `magisch vierkant' konden worden gezet, waarbij je van bo-ven naar beneden, van beneden naar boven, van links naar rechts en van rechts naar links dezelfde woorden kon lezen, hadden bijzonder veel aantrekkingskracht. De bekendste hier-van stamt uit de achtste eeuw en vormt een vierkant met de palindroom sator arepo tenet opera rotas.

s a t o r

a r e p o

t e n e t

o p e r a

r o t a s

Ook hier was de betekenis van de woorden onbekend, maar volgens de meeste boeken over toverformules bezat dit vierkant minstens drie bijzondere eigenschappen: het was een betrouwbare heksendetector (iedere heks die zich in dezelfde kamer bevond als dit vierkant, was gedwongen te vluchten); het diende als bescherming tegen toverkunstenarij en ziekte; en wanneer de woorden op een houten bord werden geschreven en in de buurt werden ge-houden, zouden ze eveneens als brandblusser werken wanneer ze in een brandend gebouw werden geworpen! Andere magische vierkanten, bijvoorbeeld die uit het boek over tover-formules De geheime magie van Abremalin de Magiër, bevatten palindrooms als odac dara arad cado, die de gebruiker in staat moest stellen te vliegen àls een aasgier' (er bestond ook een andere palindroom voor degenen die er de voorkeur aan gaven te vliegen àls een kraai') en milon irago lamal nolim, die op perkament moest worden geschreven en boven het hoofd gehouden, waarna hij kennis zou verschaffen over verleden, heden en toekomst, die door een demon in het oor zou worden gefluisterd.

Om het gewenste resultaat te behalen, was het opschrijven van de woorden alleen niet altijd genoeg. De vierkanten moesten op het juiste materiaal worden geschreven, onder de as-trologische invloed van de juiste sterren en planeten, en op het juiste tijdstip. Zelfs dan vormden ze geen garantie voor succes. Weigerde een magisch vierkant of spreuk te werken, dan lag de fout echter vaak bij de beoefenaar, die het woord misschien niet goed had uitge-sproken, niet de juiste houding had aangenomen of een belangrijke stap in het proces had overgeslagen. Daar stond dan tegenover dat het woord had bewezen bijzonder effectief te zijn wanneer een patiënt herstelde van zijn ziekte of demonen op een veilige afstand bleven.

Geloof in de macht van spreuken is gedurende de eeuwen niet echt verminderd. Het idee dat woorden als àlsjeblieft' en `dankjewel' magische gevolgen kunnen hebben, wordt


Blz. 18 van 38

nog steeds aan kinderen doorgegeven (door sommige ouders tenminste) en werkt nog steeds. Studenten en reclamejongens weten dat de juiste woorden (kernwoorden of leuzen) goede cijfers en spectaculaire verkopen tot gevolg kunnen hebben. En grote bedrijven beta-len tekstschrijvers tienduizenden euro's om met die ene `magische' naam of dat ene `magi-sche' woord te komen dat hun en hun product eeuwige roem zal verschaffen, en een fortuin natuurlijk.

Een klein beetje hocus pocus Bij goochelaars werken spreuken blijkbaar altijd. Wonderenverrichters in de zeventiende

eeuw waren bijzonder gesteld op hocus-pocus, een woord dat oorspronkelijk deel uitmaakte van de langere bezwering hocus pocus, toutous talontus, vale celerity jubes. Net als alle andere semi-Latijnse bezweringen betekenden deze woorden niets, maar ze klonken wel mysterieus en werden door talloze artiesten gebruikt.

Hocus-pocus was oorspronkelijk een door artiesten gebruikte zin. Anders dan abracada-bra kwam hij nooit voor op amuletten of in boeken over toverformules, en over zijn oor-sprong is totaal niets bekend. Sommige experts op het gebied van goochelen vermoeden dat hij afstamt van Ochus Bochus, de naam van een legendarische Italiaanse tovenaar. Andere the-orieën verwijzen naar het Welshe hocea pwca, wat `streek of truc van de kobold' betekent. Ook is al gesuggereerd dat hocus-pocus verwant is aan het Latijnse hoc est corpus ureum ('dit is mijn lichaam'), uit de rooms-katholieke mis. Veel geleerden vinden dit echter hoogst on-waarschijnlijk, omdat volksvermakers toch niet het risico zouden willen lopen de Kerk (wiens vijandigheid ten opzichte van elke vorm van magie overal bekend was) te beledigen door `spreuken' uit een heilige dienst te lenen. Het enige wat we kunnen zeggen, is dat hocus-pocus aan het begin van de zeventiende eeuw wijd en zijd gebruikt werd. De Engelse toneelschrijver Ben Johnson maakte in 1625 melding van een showmagiër die zichzelf Hokus Pokus noemde en het woord komt ook voor in het eerste doe-het-zelfboek over magie: Hocus-Pocus Junior, dat in 1634 werd gepubliceerd. Tegenwoordig maken de meeste goochelaars nauwelijks nog gebruik van spreuken en betekent hocus-pocus over het algemeen bedriegerij of misleiding. Het woord heeft wellicht wel aan de basis gestaan van het Engelse woord hoax, voor grap of mop.

Vervloekingen Wanneer onze ouders zeiden dat we niet mochten vloeken, beschouwden we dit niet als

een zaak van leven of dood. Wat het natuurlijk ook niet was. De moderne betekenis van `vloeken' houdt over het algemeen in dat je iets grofs of schandelijks zegt. Hoewel men-sen er aanstoot aan kunnen nemen en het zeker getuigt van slechte manieren, heeft het zelden dodelijke gevolgen. In vroegere eeuwen was een vervloeking echter veel meer dan alleen maar een scheldwoord; het werd beschouwd als een van de krachtigste en gevaarlijkste vor-men van magie en was bedoeld om pijn, lijden, ziekte of zelfs de dood te veroorzaken bij een vijand. Dat is ongetwijfeld de reden waarom het Ministerie van Toverkunst aanbeveelt om vervloekingen pas in het zesde jaar van de opleiding tot tovenaar in de leerstof op te nemen. Een jeugdig heethoofd dat vervloekingen uitspreekt over een klasgenootje met betere cij-fers kun je als leraar maar beter niet in je klaslokaal hebben.

Het vervloeken van de vijand komt al duizenden jaren lang in allerlei culturen over de hele wereld voor. Een vervloeking kan worden uitgesproken of opgeschreven. Een typische vorm van mondelinge vervloeking bevatte een oproep aan een bovennatuurlijk wezen zoals een demon of een god, en een uitvoerige beschrijving van elk gruwelijk detail van het lot dat het slachtoffer moest treffen, zoals de volgende wraakgierige vervloeking uit de vierde eeuw duidelijk maakt: `Ik roep u aan, kwade geest, die op de begraafplaats huist en de mens genezing onthoudt. Leg een knoop in het hoofd van [naam van het slachtoffer], in zijn ogen,


Blz. 19 van 38

De vloek van de mummie

Een van de bekendste vervloe-kingen aller tijden is de vloek van de mummie op de graftombe van de Egyp-tische farao Toetanchamon en deze vloek is waarschijnlijk niet meer dan een mythe. De legende wil dat toen de Engelse archeoloog Howard Carter de graftombe van Toetanchamon in 1922 opende, hij de inscriptie op de buiten-kant in de wind sloeg: `De dood komt op snelle vleugels voor de indringer van Toetanchamons graf.'

Slechts enkele maanden later overleed Carters geldschieter, lord Car-narvon, onverwacht aan een door een muggenbeet veroorzaakte ontsteking. (Over de dood tnet snelle vleugels ge-sproken!) In de twaalf daaropvolgende jaren overleden nog eens vijf mensen die bij de opening van de tombe aanwezig waren geweest.

Er is echter weinig bewijs voor dat er over deze tombe ooit een vervloe-king was uitgeroepen. Hoewel vele volksverhalen melding maken van el-lenlange vervloekingen die een snelle, verschrikkelijke dood beloofden aan ie-dereen die het graf van een mummie verstoort, hebben archeologen in slechts twee gevallen daadwerkelijk de aanwe-zigheid van een beschermende vervloe-king aangetroffen bij Egyptische graven en deze twee waarschuwden slechts dat grafschenners door de goden zwaar zouden worden gestraft. De vervloeking die op de tombe van Toetanchamon staat geschreven, als we tenminste aan-nemen dat deze daadwerkelijk heeft bestaan, is op mysterieuze wijze ver-dwenen. Howard Carter heeft na het verstoren van Toetanchamons laatste rustplaats zelf nog; zeventien jaar ge-leefd en is uiteindelijk een van 's we-relds bekendste en meest gerenommeer-de egyptologen geworden.

in zijn mond, in zijn tong, in zijn keel; giet giftig water in zijn maag. Als u geen water in zijn maag giet, zal ik vele kwade engelen op u afsturen. Amen.' Dergelijke vervloekingen werden geacht goed te werken, of ze nu in iemands oor werden gekrijst of op honderden kilometers afstand werden gefluisterd. Geschreven vervloekingen werden echter over het algemeen als krachtiger beschouwd dan de gesproken vorm, omdat deze lang na het moment waarop ze werden gecreëerd, konden doorwerken.

Sommige vervloekingen hebben de eeuwen doorstaan en de oudst bekende stamde uit de vijfde eeuw v.Chr.., hoewel de slachtoffers waartegen ze waren gericht waarschijnlijk allang dood zijn. Ze werden op 'vervloekingstabletten' geschreven: vellen lood, gebakken klei of was met daarop de naam van het slachtoffer, de gewenste gevolgen van de vervloeking, verschillende spreuken en de namen van de demonen die moesten helpen met het uitvoeren van de vervloeking. Een eenvoudig 'vervloekingstablet' bevatte bijvoorbeeld de volgende tekst: `Wanneer dit stuk lood koud wordt, wordt John Smith het ook.' Het tablet kon dan in de aarde worden begraven en zodra het de killere temperatuur van de aarde aannam, zou John Smith zijn lichaamstemperatuur ook moeten voelen dalen totdat hij eraan zou overlijden. De krachtigste plaatsen om 'vervloekingstabletten' te begraven, waren volgens overlevering de plaatsen van de dood: verse graven, het slagveld en plaatsen waar executies werden gehouden. Men kon ze ook in een put laten vallen omdat die werden beschouwd als de toegang tot de onderwereld. Om er extra kracht aan te verlenen, werd er vaak een spijker door de naam van het slachtoffer gehamerd of werd het tablet strak omwikkeld met ijzerdraad.

Vervloekingstabletten werden in het oude Grie-kenland en Rome regelmatig gebruikt. Archeologen hebben verschillende soorten tabletten gevonden, waarvan sommige om de pijnlijke dood van een vij-and vroegen, terwijl andere slechts bedoeld waren om politieke tegenstanders of de tegenpartij in een juri-disch gevecht in verwarring te brengen en wartaal te laten uitspreken. Eén tablet moest zelfs de uitslag van een strijdwagenwedstrijd beïnvloeden door de paar-den en bestuurders van het andere team te vervloe-ken! Hoewel het gebruik van vervloekingen voor pri-vé-zaken officieel werd afgekeurd, was het wel ac-ceptabel wanneer het door hoge gemeenteambtenaren


Blz. 20 van 38

werd aangewend tegen misdadigers, staatsvijanden en militaire tegenstanders. In de Middeleeuwen nam het gebruik van vervloekingen van overheidswege af, maar een

vervloeking die werd afgeleverd door de armen of onderdrukten werd geacht heel krachtig te zijn, vooral wanneer de woede die eraan ten grondslag lag rechtvaardig was. De zogenaamde 'bedelaarsvloek', die werd geuit tegen degenen die weigerden een arme ziel een aalmoes te geven, werd eeuwenlang overal gevreesd.

In de zestiende en zeventiende eeuw was vervloeken in het openbaar in Engeland heel gebruikelijk. Het kon bijvoorbeeld gebeuren dat iemand op het marktplein op zijn knieën viel en God smeekte om de huizen van zijn vijanden te verbranden, hun oogst te verwoes-ten, hun kinderen te laten sterven, hun bezittingen te verwoesten en `alle plagen van Egypte' op hun hoofd te doen neerdalen. Hoewel zulke tirades vaak onschuldig leken, was het als vervloeker verstandig om enige voorzichtigheid te betrachten. Als het slachtoffer van de vloek inderdaad ziek werd en de vervloeker de reputatie kreeg dat zijn vloeken succes had-den, kon hij of zij heel gemakkelijk in de gevangenis belanden op beschuldiging van hekse-rij.

Vervloekvergunning Al eeuwenlang roepen mensen die een vijand kwaad willen doen de hulp in van een expert: de

dorpstovenaar of -heks met een reputatie voor het creëren en verschaffen van effectieve vervloekingen. Wanneer mensen wisten dat er een vloek over hen was uitgesproken, voelden ze vaak lichamelijke symp-tomen, waarschijnlijk omdat hun angst en bezorgdheid die door het idee van de vervloeking waren op-geroepen voldoende waren om misselijkheid, braakneigingen, hoofdpijn, slapeloosheid en andere kwa-len te veroorzaken. Wanneer het slachtoffer niet al te ziek was, kon hij een andere tovenaar opzoe-ken om de vervloeking ongedaan te maken en een tegenvervloeking uit te spreken. In dorpen waar slechts één tovenaar was, zou deze door beide partijen worden ingeroepen en er aardig aan verdienen.

Verweerspreuken Ontkom je niet aan de charme (!!) van dit geheel van spreuken en vervloekingen, dan is

de volgende aanpak een geschikte: leerlingen die een sterk negatief gevoel hebben, een kwade gedachte, die hen pijnigt en waar zij last van hebben willen misschien een nieuwe start ma-ken. Ze hebben dan de echte wens om van hun negatief gevoel af te komen. Laat deze leerlin-gen in code hun gedachte opschrijven op een briefje, laat ze dan dat briefje onleesbaar voor anderen opvouwen en laat ze dat ‘naar voren brengen’. Samen met een spreuk als “Ik wil van deze gedachte af!!” kun je ze helpen dit briefje ceremonieel te verbranden. Nogmaals: Alleen onder die voorwaarden zou je ze moeten toestaan dit ook echt te doen!!!

Runen schrijven en werpen Als je geïnteresseerd bent in magie, zou je je misschien moeten inschrijven voor de les-

sen over oude runen die op Zweinstein worden aangeboden. Runen zijn tekens en symbolen afkomstig uit het oudst bekende, Duitse alfabet en worden van oudsher altijd geassocieerd met magie en mysterie. Het woord `rune' of roun betekent in het Deens `mysterie' of `geheim'.

Volgens een oeroude Duitse legende werden de eerste runen ontdekt door de Noorse god Odin, die dapper een pijnlijk ritueel van zelfopoffering onderging in zijn jacht naar kennis. Nadat hij zijn zij met een speer had doorboord, hing Odin negen dagen aan de takken van de Scandinavische boom des levens. Toen zijn lichaam in de wind bewoog, raakten er een paar twijgjes los, die in een bepaald patroon op de grond vielen en zo het runenalfabet vormden.

Uiteraard schetst het historische bewijsmateriaal een iets ander verhaal, namelijk dat ru-nen rond het jaar 200 door sterfelijke bewoners van Denemarken of Zweden werden bedacht. De oudste Germaanse runen (bekend als de futhark-runen) waren bijzonder primitief en be-


Blz. 21 van 38

stonden vaak slechts uit een reeks rechte lijnen die in verschillende combinaties werden gear-rangeerd. Ze werden voor uiteenlopende niet-magische doeleinden gebruikt, zoals het schrij-ven van brieven, het opstellen van instructies en het aanduiden van de eigenaar van bepaalde bezittingen. Een van de bekendste runeninscripties in de Sigurd-runensteen in Zweden herin-nert aan de bouw van een brug.

Vanaf het begin kende men aan runen echter ook een magische betekenis toe. De vikin-gen en andere Germaanse volken gebruikten runen voor waarzeggerij, krasten runen in hun zwaarden om zichzelf onoverwinnelijk te maken in de strijd, kerfden runen in stenen amuletten om ziekte en toverkunstenarij af te weren en beitelden ze in grafzerken om dieven te ontmoedigen het graf leeg te roven. Vanaf ongeveer 450 werden runen ook populair in Engeland, waar Angelsaksische magiërs ze gebruikten om amuletten te maken en de toekomst te voor-spellen. Tot op heden zijn er in Zweden, Noorwegen, Denemarken en Engeland meer dan vierduizend runeninscripties gevonden, waarvan de meeste dateren uit de hoogtijdagen van de vikingen, zo rond het jaar 800. Runen worden niet alleen aangetroffen op wapens, amuletten en grafstenen, maar ook op munten, sieraden en mysterieuze stukken hout. Er staan zelfs enkele runen op de rand van professor Perkamentus' magische Hersenpan.

Helaas zorgde het populaire Latijnse alfabet ervoor dat het gebruik van het runenschrift gedurende het afgelopen millennium drastisch is afgenomen. Ondanks de vlijtige inspannin-gen van instituten als Zweinstein kan tegenwoordig slechts een handjevol tovenaars en Dreu-zels deze mysterieuze tekens, die Odin zoveel pijn en inspanningen hebben gekost, nog ontcij-feren.

Runen werpen De oude kunst om met runen de toekomst te voorspellen, ook wel bekend als runen wer-

pen, heeft in de afgelopen eeuw een opmerkelijke opleving in populariteit gekend. Wanneer vikingen en Angelsaksen runen gebruikten voor waarzeggerij, begonnen ze met het snijden van runensymbolen in dunne repen hout die van de takken van in bloei staande bomen werden gehakt. Deze repen werden willekeurig op een schone witte doek gegooid of `geworpen', waarna de ziener of runenmeester er drie uitkoos, terwijl hij naar de hemel staarde in de hoop op goddelijke inspiratie, en hun betekenis interpreteerde. Tegenwoordig kan een aanstaande waarzegger een kant-en-klare set kopen die uit zestien tot drieëndertig `runenstenen' bestaat: ronde of rechthoekige steentjes gemaakt van steen of klei waarop runentekens staan gegra-veerd. In een eenvoudig, modern runensysteem worden de steentjes in een zak geschud en daarna op een vlakke ondergrond geworpen. Sommige runenwerpers `lezen' alle stenen die met het teken naar boven vallen. Anderen kiezen met gesloten ogen drie stenen uit, die heden,


Blz. 22 van 38

verleden en toekomst vertegenwoordigen. Hoewel sommige runenwerpers hun lezing alleen baseren op wat wetenschappers hebben ontdekt over de oeroude betekenissen van de tekens, hebben de meeste hun eigen vorm van interpreteren bedacht.

Kruidenkunde Het kan heel handig zijn voor een tovenaar om groene vingers te hebben. Veel ingrediën-

ten voor magische toverdranken kunnen worden aangetroffen in een goed voorziene tuin, net als middeltjes tegen allerlei natuurlijke en bovennatuurlijke aandoeningen, van acne en slangenbeten tot en met verstening. Bepaalde kruiden kunnen je zelfs beschermen tegen de magische verrichtingen van je vijanden. Het geheim is dat je moet weten welke plant wat doet en hoe je ze het beste kunt telen en oogsten. Daar gaat kruidenkunde over.

Kruiden worden al duizenden jaren gebruikt in de magie en geneeskunde. De systema-tische bestudering van kruiden kan worden teruggevoerd tot de oude Sumeriërs, die de ge-neeskrachtige werking beschreven van karwij, tijm, laurier en vele andere planten die ook te-genwoordig zo in elke achtertuin kunnen worden gekweekt. Het oudst bekende Chinese kruidenboek werd geschreven rond 2800 v.Chr. en beschrijft het geneeskundige gebruik van 366 planten. De oude Grieken en Romeinen gebruikten planten voor geneeskunde, als smaakmakers, voor cosmetica, geurtjes en verf. De bijgelovigen onder hen gebruikten krui-den ook als amulet in een stoffen zakje dat ze om hun hals droegen om kwade geesten, ziek-ten of vervloekingen van een boze buurman af te weren. In de Odyssee van Homerus krijgt de held een kruid aangereikt dat moly heet om hem te beschermen tegen de toverformules van de toverkunstenares Circe. Elders in de mythologie worden magische kruiden in verband gebracht met heksen als Hecate en Medea, die ze gebruikten om toverdranken te brouwen die grote gaven schonken aan hun lievelingen en helse pijnen aan degenen die ze wilden ver-nietigen.

In de Middeleeuwen kende iedereen wel een plaatselijke wijze man of vrouw die met hun kruiden verwondingen en aandoeningen behandelde, en oplossingen had voor werkelijk elk persoonlijk probleem, of het nu ging om een opgedroogde put of een bazige schoonmoe-der. Deze middeltjes waren gebaseerd op het volksgeloof in de geneeskundige en magi-sche eigenschappen van planten die van generatie op generatie werden doorgegeven. Veel ge-neesmiddelen waren gebaseerd op het idee dat elke plant van God een duidelijk herkenbaar uiterlijk had gekregen dat aangaf welke rol de plant in de geneeskunde speelde, zodat je door eenvoudigweg goed naar een plant te kijken al kon zien waar je hem voor moest gebruiken. De kleur van de bloemen of het fruit, de vorm van een wortel of blad, de structuur van een bloemblaadje of steel: ze konden stuk voor stuk een aanwijzing zijn voor de medicinale eigen-schappen van de plant. Planten met gele bloemen bijvoorbeeld, zoals de guldenroede, zouden een door geelzucht veroorzaakt geel uiterlijk tegengaan; planten met rode bladeren of wortels werden gebruikt om bloedziekten of open wonden te behandelen, en de paarse blaadjes van de iris werden verwerkt in kompressen tegen blauwe plekken. Leek een plant veel op een menselijk orgaan, dat moest deze bij uitstek geschikt zijn om dat orgaan te be-handelen. Longkruid, dat zo werd genoemd omdat het longvormige vlekken op zijn bla-deren had, werd gebruikt om longkwalen te genezen, terwijl het drielobbige blad van de he-patica (of levermos) op een menselijke lever leek en derhalve bij leverkwalen werd gebruikt. Trillende espenblaadjes werden gebruikt tegen het beven als gevolg van de ziekte van Park-inson en op vlinders lijkende bloemen werden aanbevolen bij de behandeling van insectenbe-ten. Men meende dat veel kwalen werden veroorzaakt door bovennatuurlijke krachten, maar ook daar waren kruiden voor. De plaatselijke wijze vrouw of herborist zou kunnen aanra-den om een krans van bramen op te hangen om kwade geesten te verjagen, het sleutelgat vol te stoppen met venkelzaadjes om spoken buiten de deur te houden of het sap van vingerhoeds-kruid op de vloer te druppelen om jezelf te beschermen tegen feeën. Kruiden moesten met hun


Blz. 23 van 38

magie ook een gevarieerde hoeveelheid dagelijkse problemen oplossen. Een reiziger die vreesde met de teugels in de hand in slaap te vallen, moest bijvoorbeeld bijvoet meenemen, dat de reputatie had dat het door zijn aanwezigheid alleen al alle slaap verdreef. Een schat-zoeker kreeg wellicht cichorei om gesloten deuren en kasten mee open te krijgen. Een vrouw die graag kinderen wilde, kreeg misschien het advies om peterselie rond haar huis te planten en een jongeman die hoopte het hart van zijn geliefde te veroveren moest wellicht duizend-blad gaan plukken terwijl hij een liefdestoverspreuk prevelde.

Weten welke planten geschikt zijn voor welk doel is nog niet genoeg. Het was eveneens van groot belang dat je wist wat de juiste tijd en manier van plukken was voor elke plant. Veel herboristen geloofden dat de eigenschappen van een plant net als die van mensen direct werden beïnvloed door de stand van de sterren en planeten. Een fervent aanhanger van astrologische botanie hield vol dat `als een plant niet kon worden geoogst volgens de regels van de astrologie, deze weinig of geen waarde had'. Daarom moesten planten die geassoci-eerd werden met Saturnus, bijvoorbeeld dollekervel of wolfskers, worden geoogst wanneer Saturnus zich op de juiste positie aan het firmament bevond, enzovoort. Een nog eenvoudi-ger vuistregel was dat je kruiden het beste 's nachts kon plukken, bij voorkeur bij volle maan, omdat de planten dan op hun krachtigst waren. Dat is ongetwijfeld ook de reden waarom Hermelien de instructies voor het verzamelen van wolfsmelk voor de Wisseldrank zo nauwgezet moest opvolgen.

Veel planten hadden echter zo hun eigen regels. Wanneer je cichorei wilde gebruiken om bijvoorbeeld sloten open te maken, moest je het precies om twaalf uur 's nachts of 's middags op 25 juli met een mes met een gouden lemmet afsnijden. Liet je ook maar één woord vallen tij-dens dit proces, dan zou je, zo werd gezegd, ter plekke dood neervallen. Als je hoopte met pioe-nen je vee en gewassen te beschermen tegen stormachtig weer, dan moest je er wel goed voor zorgen dat er geen spechten in de buurt waren wanneer je ze plukte. Volgens de legende zou je blind worden wanneer je door een van deze vogels werd betrapt. Met al deze regels en zoveel bij-behorende gevaren is het ook geen wonder dat leerlingen van Zweinstein zoveel jaar het vak Kruidenkunde krijgen.


Blz. 24 van 38

Kruid Werkingen Knoflook • Bescherming tegen vampiers (een halsketting van knoflookteen-

tjes) • Wratten : wegtoveren door 3x met een teentje een kruisteken op de

plaats van de wrat maken • Tegen geelzucht: draag 13 dagen een ketting van 13 tenen om je

nek. Ga op de 13de dag midden in de nacht naar een vertakking van 2 straten, doe het kettinkje uit, gooi het over je hoofd en loop terug naar huis zonder om te kijken.

• Betere spijsvertering: meng een fijngehakt teentje knoflook met een koffielepel geraspte appel. Eet dit traag op vóór je naar bed gaat.

• Pijn aan je tanden: vul een gaatje in je tand met pulp van knoflook om de pijn te verzachten tot je naar de tandarts gaat.

• Kinkhoest?: leg in beide schoenen een teentje knoflook. • Week mos in looksap om te gebruiken als verband, dat ontsteking

van de wond kan voorkomen (in W.O. 1 daadwerkelijk gebruikt) • Kater? : Maak een stevige pan knoflooksoep…

Dragon

• Kiespijn: kauw op dragonwortels • Leg een paar takjes dragon in je schoenen tegen oververmoeid-

heid, vooral als je lang hebt moeten rechtstaan. Munt 25 feb.

• Kweek munt in je tuin en er komt geld in je beurs • Heb je de hik?: drink sap van 4 granaatappels met 2 tot 3 takjes

munt erin fijngehakt. • Vermoeide voeten?: Meng 1 eetlepel verse muntblaadjes met 2 li-

ter kokend water, laat dat 15 minuten staan en week je voeten dan 20 minuten in dit voetbad.

• Last van je maag?: Neem 2 liter licht alcoholisch bier, 2 handen vol rode munt, rode salie en een snuifje kaneel. Kook alles samen tot de helft in. Voeg suiker naar smaak toe en drink dit elke och-tend en avond.

• Maak een zoet zakje voor een zoete slaap: 3 rozenblaadjes goed in een afgesloten jampot bewaren, zodat ze blijven geuren. Neem dan muntpoeder en kruidnagelpoeder en voeg dat bij de rozenblaadjes. Doe ze daarna allemaal in een zakje en neem dat mee naar bed. Je zult er heerlijk door slapen en graag vaker aan ruiken.

• Moe?: draag een krans van munt Venkel 5 dec.

• Stop venkelzaadjes in de sleutelgaten om boze krachten op afstand te houden.

• Drink venkelzaadjes in wijn om je liefdesleven op te peppen. • Verbeter het zicht van pasgeboren baby’s door hun ogen in ven-

kelwater te baden. • Honger? Knabbel wat op venkel. Armen deden dit om hun honger

minder te voelen knagen. • Reukzout?: draag wat venkelzaadjes bij je in een luchtdicht doos-

je. • Vlooien?: sprenkel venkel --- zaadjes en blaadjes.

Dille • Windolie = olie met (oa) dille, goed om baby’s met krampjes te


Blz. 25 van 38

Kruid Werkingen helpen

• Kinderkalmeermiddel: laat ½ koffielepel dille 5 minuten trekken in een kop kokend water. Giet het door een zeef, laat afkoelen en laat het kind kleine slokjes drinken met een koffielepel.

• Gezonde spijsvertering en frisse adem krijg je door dillezaden te kauwen.

• Bescherming tegen kwade invloeden: neem gelijke hoeveelheden dille, klaverblad, sintjans kruid en verbena samen koken. Zet dit mengsel bij de voordeur.

• Moet je zoutarm of zoutvrij eten?: gebruik gemalen dille. • Week je vingernagels 10 minuten in een infusie van dillezaden om

ze sterker te maken. Rozemarijn 17 jan.

• Wil je dromen van liefde?: neem 1 koffielepel (van ieder) wijn, rum, azijn, water en een takje rozemarijn. Meng alles in een glazen fles. Doop het takje rozemarijn in de fles en speld het vast op je borst op de avond van Sint Magdalena (21 juli). Dat geeft je een profetische droom over je toekomstige minnaar.

• Eenvoudiger : zet op midzomeravond (23 juni) een kom bloem onder een rozemarijnstruik. In de morgen zul je dan de initialen zien van een toekomstige echtgenoot.

• Heb je een huwelijk?: beschilder takjes rozemarijn met een laagje bladgoud en bind ze samen met een gouden lint. Geef dat als ge-schenk aan de gasten op de bruiloft.

• Hoofdpijn?: neem 6 druppels etherische olie van rozemarijn en 600 ml koud water. Roer de olie door het water en laat een zachte doek enkele minuten weken in de kom met het mengsel. Wring de doek uit en gebruik deze als een koud compres op je voorhoofd. Druk zachtjes aan met je vingertoppen, ga liggen en ontspan je een minuut en neem daarna de doek weg. Ontspan nog een minuut, terwijl je het compres nogmaals onderdompelt en herhaal dat pro-ces verschillende keren.

• Parfumeer je boek: breng takjes rozemarijn aan tussen de bladzij-den.

• Slaap beter: leg de bladeren van rozemarijn onder je bed. Je zult gespaard blijven van boze dromen.

Peterselie 30 okt.

• Verhoog je vruchtbaarheid en viriliteit: eet dagelijks peterselie-zaadjes

• Eer een dode: verwerk in een dodenkrans takjes peterselie. • Wek je eetlust op: gebruik peterselie voor de maaltijd. • Verhoog de kracht van peterselie door het tijdens een onweersbui

te plukken. • Ben je naïef en lichtgelovig, dan ben je geboren in een peterselie-

bed. Basilicum 12 juli

• Zweer in de rechtbank op basilicum om de waarheid te spreken • Verwacht je bezoek van je minnaar?: zet een pot basilicum op de

vensterbank. • Wil je een constante stroom van aabidders?: kweek een gezonde

basilicumstruik


Blz. 26 van 38

Kruid Werkingen • Zeeziek of wagenziek?: maak een koude infusie van basilicum-

blaadjes en drink die met kleine teugjes. • Last van muggen?: plet een blaadje basilicum, wrijf het sap over je

huid en ze blijven weg. • Ga in bad en doe enkele druppels etherische olie van basilicum in

je badwater om een verfrissend en opwekkend effect te krijgen. • Verkoudheid bestrijden?: drink vlak voor het slapen gaan een hete

infusie van basilicumblaadjes.

Ontraadselen van theebladeren Waar Ron een ongevaarlijke bolhoed meent te zien, ontwaart professor Zwamdrift

een gevaarlijke knots. Waar hij een schaap herkent, ziet zij een verschrikkelijke zwarte hond die de Grim wordt genoemd. Ze turen beiden naar de bodem van Harry's theekop-je en oefenen een populaire vorm van waarzeggerij uit die tasseomantie of het ontraad-selen van theebladeren wordt genoemd.

De gewoonte om de toekomst te voorspellen door het bestuderen van theeblaadjes is waarschijnlijk in de zesde eeuw in China ontstaan. Thee was in het Westen onbekend tot 1609, toen Nederlandse handelskooplui de bladeren voor het eerst uit het Oosten im-porteerden. Hoewel de nieuwe drank aanvankelijk met de nodige achterdocht werd ontvangen, werd rond 1636 overal in Frankrijk thee gedronken en bereikte hij in 1650 de winkels in Engeland, waar hij uiteindelijk een zeer geliefd onderdeel werd van het dagelijks leven. Halverwege de zeventiende eeuw was het gebruik van thee wijd verspreid en werden vrijwel overal in Europa door waarzeggers theeblaadjes ontraadseld.

De achterliggende gedachte bij het ontraadselen van theebladeren was niet helemaal nieuw voor de Europeanen, want de oude Romeinen hadden de toekomst al voorspeld door middel van oinomantie (de interpretatie van de neerslag op de bodem van een wijn-glas) en middeleeuwse waarzeggers hadden de patronen bestudeerd die ontstonden door gesmolten was, vloeibaar lood en andere substanties. Deze nieuwe kunst vereiste de juiste kennis voor de voorbereiding van een theekopje voor een lezing en bovendien de kennis over de betekenis van tientallen, zo niet honderden beelden die in een kopje konden opduiken. In de achttiende en negentiende eeuw waren overal boekjes te koop die nieuwsgierigen informatie verschaften over alle aspecten van tasseomantie (van het Arabische tass, dat `kop' betekent, en het Griekse mancy, dat `voorspelling' betekent). Als gevolg daarvan vond deze vorm van waarzeggerij niet alleen plaats in de achterafkamertjes van toekomstvoorspellers, maar ook in de woonkamers van de welgestelden.

Er bestaan diverse methodes voor het ontraadselen van theebladeren, die op kleine punten van elkaar verschillen, maar in grove lijnen allemaal de procedure volgen die we hier beschrijven. Thee (bij voorkeur een donkergekleurde Chinese of Indiase soort) wordt van losse blaadjes gebrouwen en zonder een zeefje in een lichtgekleurd kopje ge-schonken. De persoon wiens toekomst gelezen moet worden, drinkt de thee op en laat een klein beetje vocht en alle blaadjes op de bodem van het kopje achter. Nadat hij (of zij) de restjes drie keer over de bodem heeft gespoeld, draait hij het kopje ondersteboven op een schoteltje en tikt hij drie keer op de onderkant van het kopje zodat de meeste blaadjes loslaten en op het schoteltje vallen. De lezer pakt het kopje op en bestudeert het patroon dat wordt gevormd door de over gebleven blaadjes op de bodem en aan de bin-nenkant van het kopje.

Wat kan er in de overblijfselen van een kopje thee worden gezien? Mensen die theebla-deren ontraadselen beweren dat ze de vormen kunnen zien van dingen die komen gaan. Het patroon van lijnen, stippen of geometrische vormen en daarnaast vormen die doen


Blz. 27 van 38

denken aan planten, dieren en bepaalde voorwerpen: alles kan een speciale betekenis hebben. Een enkele rechte lijn duidt bijvoorbeeld op een voorzichtige planning en innerlijke vrede; twee parallelle lijnen geven aan dat er een reis gemaakt gaat worden. Een rondje met daarbovenop een kruis is gewoonlijk een slecht teken en wijst op gedwongen opslui-ting, bijvoorbeeld in een gevangenis of ziekenhuis, terwijl een boom op succes duidt en een eikel goede gezondheid voorspelt. Hoe dichter het beeld bij de rand van het kopje staat, hoe eerder het zal plaatsvinden. Een gebeurtenis die door een beeld op de bodem van het kopje wordt voorspeld, ligt in de verre toekomst.

Korte handleiding ontraadselen van theebladeren • Bereid de lezing van een theekopje voor • Brouw thee (bij voorkeur een donkergekleurde Chinese of Indiase soort) van losse

blaadjes en schenk het zonder een zeefje in een lichtgekleurd kopje. • De persoon wiens toekomst gelezen moet worden, drinkt de thee op en laat een

klein beetje vocht en alle blaadjes op de bodem van het kopje achter. • Nadat hij (of zij) de restjes drie keer over de bodem heeft gespoeld, draait hij het

kopje ondersteboven op een schoteltje en tikt hij drie keer op de onderkant van het kopje zodat de meeste blaadjes loslaten en op het schoteltje vallen.

• De lezer pakt het kopje op en bestudeert het patroon dat wordt gevormd door de over gebleven blaadjes op de bodem en aan de binnenkant van het kopje.

• Het patroon van lijnen, stippen of geometrische vormen moet je goed bestuderen en daarbij denken aan planten, dieren en bepaalde voorwerpen: alles kan een spe-ciale betekenis hebben.

o Een enkele rechte lijn wijst bijvoorbeeld op een voorzichtige planning en in-nerlijke vrede;

o twee parallelle lijnen geven aan dat er een reis gemaakt gaat worden. o Een rondje met daarbovenop een kruis is gewoonlijk een slecht teken en

wijst op gedwongen opsluiting, bijvoorbeeld in een gevangenis of ziekenhuis, o terwijl een boom op succes duidt en o een eikel goede gezondheid voorspelt.

• Hoe dichter het beeld bij de rand van het kopje staat, hoe eerder het zal plaats-vinden. Een gebeurtenis die door een beeld op de bodem van het kopje wordt voor-speld, ligt in de verre toekomst.

• Net als professor Zwamdrift houden veel waarzeggers vol dat alleen iemand met goedgetrainde paranormale gaven theebladeren kan ontraadselen. Volgens deze theorie stimuleren theebladeren de intuïtieve krachten van de lezer, die in staat zal zijn om de toekomst te voorspellen en waarheden te ontdekken die anders verborgen zouden blijven.

Paranormale Gaven Net als professor Zwamdrift houden veel waarzeggers vol dat alleen iemand met goed-

getrainde paranormale gaven theebladeren kan ontraadselen. Volgens deze theorie stimu-leren theebladeren de intuïtieve krachten van de lezer, die in staat zal zijn om de toekomst te voorspellen en waarheden te ontdekken die anders verborgen zouden blijven. Dit weer-houdt duizenden niet-paranormaal begaafden er echter niet van om eens voor de grap zelf tasseomantie te beoefenen. Mocht je het eens willen proberen en heb je geen exemplaar van Ontwasem de Toekomst bij de hand, dan heb je misschien iets aan de volgende verkla-ringen:


Blz. 28 van 38

VORM BETEKENIS Anker Reis Ballon Het einde van je problemen Banaan Een zakenreisje Berg Reis of hindernis Bij Ontmoeting met vrienden Blaadje Geluk Bloemen Liefde, eer, hoogachtig Boek Bewustzijn, leren Boom Succes Boot Bezoek van een goede vriend Champignon Verwacht vertragingen Cirkel Liefde Diamant Een duur cadeau Distel Hoge ambities Dolk Gevaar dreigt van vijanden Draak Veranderingen Driehoek Onverwachte gebeurtenis Druiven Plezier, met vrienden Duif Voorspoed en geluk Eekhoorn Toekomstige rijkdom Ei Vruchtbaarheid, toename Eikel Goede gezondheid Envelop Nieuws Ezel Geduld is een schone zaak Gans Een uitnodiging Geit Pech Gezicht Nieuwe vrienden Giraffe Een misverstand Gitaar Romantiek aan de horizon Hagedis Verborgen vijanden Hamer Tegenslag overwonnen, zwaar werk Hand Vriendschap Handschoen Geluk en eer Hoed Een nieuwe situatie op het werk Hoefijzer Geluk Hond Trouwe vrienden Hoorn Overvloed Huis Stabiliteit Kangoeroe Onverwachte reis Kant Breekbare zaken Kat Verraad Ketel Een fijn huis Kerkklokken Goed nieuws Kikker Verbetering in de zaken Klok Herstel na ziekte Konijn Succes Kopje Enorme successen


Blz. 29 van 38

VORM BETEKENIS Kreeft Een vijand is dichtbij Kruis Er komen problemen aan Ladder Vooruitgang, beweging, succes Lamp Geldelijk gewin Leeuw Behulpzame vrienden Maan Liefde Man Een onverwachte bezoeker Meermin Verleiding Muis Financiële onzekerheid Munt Betaling van schuld Muziekinstrumenten Prettig gezelschap Naald Respect van anderen Nest Schuilplaats Oog Wees voorzichtig Os Ruzie met partners/collega's Papegaai Onderbreking Paraplu Ergernissen Pijl Een brief met slecht nieuws Pistool Gevaar, ruzie, rampspoed Raam Hulp van een vriend Rat Gevaar, verloren bezittingen Regenboog Geluk Ring Huwelijk Roeiriem Tijdelijk probleem Scepter Meer verantwoordelijkheden Schaap Geluk Schaar Boze woorden, misverstanden in de Schildpad Familie Kritiek Schoen Verandering in je carrière Schop Geluk door hard werken Schorpioen Plannen van de vijand Skelet Ziekte Slang Bedrog, verleiding Sleutel Een mysterie onthuld Sleutelgat Ongewenst nieuws Slinger Besluiteloosheid Spin Geluk, geld Ster Geluk Stoel Onverwachte gast Strop Gevaar in aantocht Tafel Een fijne bijeenkomst Tak Nieuwe vriendschap Trap Verbetering is onderweg Trommel Roddels Uil Schandaal, slechte gezondheid Vaas Een vriend heeft hulp nodig Veer Vereist meer inspanning


Blz. 30 van 38

VORM BETEKENIS Viool Eenzaamheid Vis Nieuws uit het buitenland Vlag Gevaar Vleermuis Teleurstelling Vleugels Nieuws Vlinder Gelukkig Vogel Geluk Vork je wordt van je doel afgebracht Vraagteken Onzekerheid, verandering Wandelstok Behoefte aan steun Waterval Overvloed, weelde Web Intriges, complicaties Weegschaal Recht, succes in de rechten Wijnglas Nieuwe kennissen Wolken Twijfel Zaag Problemen met een vreemdeling Zeis Goede oogst of een doodsaankondiging Zon Blijvend geluk Zwaard Ruzie met een goede vriend

Voorspellend Rekenen Het vak Voorspellend Rekenen is een eeuwenoude vorm van waarzeggerij, die is ge-

baseerd op vaste regels en wiskundige berekeningen. Voorspellend rekenen wordt al meer dan tweeduizend jaar door magiërs en tovenaars gebruikt om mensen te helpen met het analyseren en ontwikkelen van hun sterke kanten en talenten, het te boven ko-men van tegenslagen en het uitstippelen van hun toekomst. Voorspellend rekenen, ook wel numerologie genoemd, is gebaseerd op twee heel oude ideeën.

1. Nomen est omen: je naam is een teken: Iemands naam bevat belangrijke aanwijzingen over zijn karakter en lotsbestemming.

2. Getallen hebben hun betekenis: Dit idee werd door de Griekse wijsgeer Pythagoras ontwikkeld. Elk van de getallen tussen 1 en 9 heeft volgens dat idee een unieke betekenis, die kan bijdragen aan het inzicht in allerlei dingen.

Numerologen hebben in de daaropvolgende eeuwen veel systemen bedacht waarmee namen in getallen kunnen worden omgezet en de resultaten daarvan geanalyseerd. Een van de meest gebruikte systemen bepaalt aan de hand van iemands naam drie belangrijke getal-len: het karaktergetal, het hartgetal en het lichaamsgetal,

Deze getallen moeten nog in betekenissen worden uitgelegd. Vermoedelijk is dat het sys-teem is, dat op Zweinstein wordt onderwezen. Het enige wat je nodig hebt, is potlood en papier, maar je moet wel goed kunnen optellen en aftrekken.

Analyseer je naam Om een naam te kunnen analyseren, moet je hem eerst in getallen omzetten.

Elke letter van het alfabet krijgt een numerieke waarde toegewezen tussen 1 en 9, vol-gens het onderstaande systeem:


Blz. 31 van 38

1 2 3 4 5 6 7 8 9a b c d e f g h ij k l m n o p q rs t u v w x y z

Schrijf de naam die je wilt analyseren op en zet onder elke letter de bijbehorende numerie-ke waarde :

N i c h o l a s F l a m e l 5 9 3 8 6 3 1 1 6 3 1 4 5 3

• Tel alle getallen bij elkaar op. In dit geval is het totaal 58. • Alle getallen, die in totaal meer dan 9 zijn moeten in Voorspellend Rekenen

tot één getal worden teruggebracht: tel dus de verschillende getallen weer bij elkaar op, net zolang tot er één getal overblijft. 58 wordt 13 (5 + 8 =13) en 13 wordt 4 (1 + 3 = 4). Het uiteindelijke resultaat, het kleinst moge-lijke totaalgetal van alle numerieke waarden van een naam, wordt het ka-raktergetal genoemd. Dit getal geeft een algemene beschrijving van ie-mands persoonlijkheid, volgens een reeks vastgelegde betekenissen, die je op een tweede papier vindt.

Hartgetal Het volgende getal dat kan worden vastgesteld, is het hartgetal, dat verwijst

naar iemands innerlijke leven en de verlangens en angsten die voor anderen ver-borgen blijven, aan het licht moet brengen. Het hartgetal is het totaal van alle klinkers in een naam, opnieuw teruggebracht tot één getal.

N i c h o l a s F l a m e l 9 6 1 1 5

Deze getallen vormen samen 22 en dat wordt op zijn beurt 4 (2 + 2 = 4). In dit voorbeeld zijn het karaktergetal en het hartgetal hetzelfde, maar dat is lang niet altijd het geval.

Het lichaamsgetal

Het derde getal dat wordt vastgesteld, is het lichaamsgetal, dat naar de uiterlijke kenmerken van iemands persoonlijkheid verwijst, het gezicht dat iemand aan de bui-tenwereld toont. Het lichaamsgetal wordt bepaald door de waarde van alle medeklin-kers bij elkaar op te tellen.

N i c h o l a s F l a m e l 5 3 8 3 1 6 3 4 3

In dit geval is dat 36, wat 9 wordt (3 + 6 = 9).

Karakterbeeld Nu het karakter-, hart- en lichaamsgetal bekend zijn (4, 4 en 9), kan een beeld

worden geschetst van de betreffende persoon, waarbij gebruik wordt gemaakt van een aantal positieve en negatieve karaktereigenschappen die volgens de traditie bij elk getal horen. Deze eigenschappen zijn voor een deel gebaseerd op de ideeën van Pythagoras, maar zijn ook door vele anderen beïnvloed.


Blz. 32 van 38

De betekenis van de getallen Een: dit is het getal van het individu. Enen zijn onafhankelijk, geconcentreerd, doelbe-

wust en vastberaden. Ze hebben een doel voor ogen en blijven daaraan vasthouden. Het zijn leiders en uitvinders. Enen vinden het moeilijk om met anderen samen te werken en nemen niet graag opdrachten van anderen aan. Ze kunnen zelfzuchtig, egoïstisch en bazig zijn. Vaak zijn ze eenzelvig.

Twee: de twee staat voor interactie, tweerichtingscommunicatie, samenwerking en evenwicht. Tweeën zijn fantasierijk, creatief en vriendelijk. Vrede, harmonie, toewijding, trouw en eerlijkheid kenmerken de twee. De twee staat echter ook voor ruzie, tegenoverge-stelde krachten en de contrasterende zijde van dingen: dag en nacht, goed en kwaad. Tweeën kunnen teruggetrokken, humeurig, verlegen en besluiteloos zijn.

Drie: de drie vertegenwoordigt het concept van compleetheid of eenheid, zoals in de trio's verleden-heden-toekomst en geest-lichaam-ziel. De aanhangers van Pythagoras be-schouwden de drie als eerste complete getal, omdat het net als drie kiezelstenen naast elkaar een begin, een midden en een eind heeft. De drie is iemand met talent, energie, een artistieke inslag, gevoel voor humor en is gemakkelijk in de omgang. Drieën hebben veel geluk, zijn vaak zorgeloos, rijk en zeer succesvol, maar kunnen ook ongeconcentreerd, snel beledigd en oppervlakkig zijn.

Vier: net als een tafel die stevig op vier poten staat, wijst de vier op stabiliteit en dege-lijkheid. De vier vindt het prettig om hard te werken en is een praktisch, betrouwbaar en nuch-ter persoon, dat de voorkeur geeft aan logica en rede boven de fantasierijke verbeelding. De vier kan goed organiseren en krijgt dingen voor elkaar. Vieren zijn net zo voorspelbaar als de cyclus van de vier seizoenen. Ze kunnen koppig zijn, achterdochtig, te praktisch en hebben nogal eens een boze bui. De conflicten die bij de twee aanwezig zijn, worden in de vier twee keer zo erg.

Vijf: vijf is het getal van instabiliteit en onevenwichtigheid, en duidt op verandering en onzekerheid. Vijven willen veel dingen tegelijkertijd doen, maar laten zich nergens op vast-pinnen. Ze zijn avontuurlijk, energiek en bereid om risico's te nemen. Ze houden van reizen en ontmoeten graag nieuwe mensen, maar zullen niet lang op een plek blijven. Vijven kunnen verwaand, onverantwoordelijk, opvliegend en ongeduldig zijn.

Zes: de zes vertegenwoordigt harmonie, vriendschap en het gezinsleven. De zes is trouw, betrouwbaar en liefhebbend. Zessen passen zich gemakkelijk aan. Ze zijn goed in les-geven en kunstzinnig, maar hebben in zaken vaak weinig succes. Soms zijn ze geneigd te rod-delen en zijn ze te zelfgenoegzaam. De aanhangers van Pythagoras beschouwden de zes als een perfect getal, omdat deze zowel door twee als door drie kon worden gedeeld en het ant-woord was op zowel de som als de vermenigvuldiging van de eerste drie getallen (1 + 2 + 3 = 6, 1 x 2 x 3 = 6).

Zeven: de zeven is opmerkzaam, begripvol en intelligent, en houdt van moeilijk werk en uitdagingen. Zevens zijn vaak serieus, leergierig en geïnteresseerd in mysterieuze zaken. Originaliteit en fantasie zijn belangrijker dan geld en materiële bezittingen. Zevens kunnen ook pessimistisch, sarcastisch en onzeker zijn. De zeven wordt wel beschouwd als een mystiek of magisch getal vanwege de associatie met de zeven dagen van de schepping uit de bijbel en de zeven hemellichamen uit de eeuwenoude astronomie (zon, maan, Mercurius, Venus, Mars, Saturnus en Jupiter).


Blz. 33 van 38

Acht: de acht wijst op mogelijk succes in zaken, financiën of politiek. Achten zijn praktisch ingesteld, ambitieus, toegewijd en ze werken hard. Ze kunnen ook jaloers, hebzuch-tig, dominant en op macht belust zijn. De acht wordt wel beschouwd als de meest onvoorspel-bare van de getallen en zou op grootse successen of vreselijke mislukkingen kunnen duiden; de acht heeft deze twee mogelijkheden vanaf het begin in zich.

Negen: de negen staat voor afronding en succes, omdat het getal driemaal het comple-te getal drie bevat (3 x 3 = 9). Negens stellen zichzelf in dienst van anderen, vaak als leraar, wetenschapper en humanist. Ze zijn vastberaden, onvermoeibare werkers en vormen een inspi-ratie voor anderen. Ze kunnen echter ook arrogant en verwaand zijn, wanneer het niet loopt zoals zij willen.

Aan de hand van deze uitleg kunnen we nu bepalen dat Nicolaas Flamel (4, 4, 9) een

hardwerkende, praktische man is. Hij zoekt praktische oplossingen voor problemen. Hij is in emotioneel opzicht evenwichtig, maar kent wellicht een innerlijke woede en achterdocht; het gezicht dat hij de wereld toont, is echter dat van een vriendelijke en gulle humanist. Ten slotte kunnen we nog een paar details aan zijn portret toevoegen door te kijken naar de oorspronkelijke reeks getallen om te zien of bepaalde getallen vaker voorkomen dan andere. In zijn geval komen de drie en de één het meest voor, wat er verder op wijst dat Flamel een perfectionist is, gemakkelijk geld verdient en zich in dingen vastbijt. Het is wonderbaarlijk hoeveel van deze beschrijving daadwerkelijk overeenkomt met de beroemde alchemist (zie Ni-colaas Flamel voor details over zijn leven en karakter). Net als met de meeste vormen van waarzeggerij is het ook hierbij echter zo: hoe meer je van tevoren over het onderwerp weet, hoe gemakkelijker het is om de betekenis te kiezen die het beste past. De grootste uitdaging is om een beeld te schetsen van iemand zonder van tevoren iets over hem te weten.

Net als astrologie zou voorspellend rekenen een systeem zijn waarmee geluks- en ongeluksda-gen kunnen worden voorspeld. Over het algemeen zijn goede dagen de dagen die overeenkomen met het karaktergetal van een persoon. Een acht zou bijvoorbeeld belangrijke gebeurtenissen als het opzetten van een bedrijf of een huwelijk zo moeten plannen dat ze plaatsvinden op de 8e, 17e of 26e van de maand (elk van deze data vormt uiteindelijk een acht). Omdat elke naam of elk woord tot een getal kan worden teruggebracht, wordt voorspellend rekenen ook gebruikt om `verborgen ver-banden' tussen mensen, plaatsen en dingen te onthullen; de achterliggende gedachte is dat woorden en namen die dezelfde numerieke waarde kennen, aan elkaar gerelateerd zijn en van nature bij el-kaar horen. Een zes is het beste af met een auto die kan worden teruggebracht tot een zes, zoals een Honda of een Toyota, terwijl een zeven zich prettiger zou voelen in een Ford. Een twee past in roman-tisch opzicht het beste bij een andere twee. Een vijf zou moeten overwegen in een stad te gaan wonen die kan worden teruggebracht tot een vijf (Tokyo, Pittsburgh), enzovoort. Hoewel we het niet zouden aanbevelen, kun je vrijwel alle beslissingen die je in je leven moet nemen, op basis van de getallen laten verlopen: van de keuze van vrienden met wie je omgaat tot de etenswaren op de ontbijttafel (ei = 5, toast = 3, cornflakes = 4).

Enneagram Wat je nu in feite hebt gemaakt wordt ook wel een enneagram genoemd, een grafische weerga-

ve van de 9 typen. Presenteer het niet als een ‘magische cirkel’, want dat is niet de bedoeling. Het past wél bij misschien wel het voornaamste doel van een levensbeschouwing: het zoeken naar zelfin-zicht. Niet voor niets wordt o.a. in het hindoeïsme gesteld, dat zelfkennis gelijk staat aan kennis van God (Atman = Brahman). Door middel van een eenvoudig karaktertestje kunnen leerlingen langs een andere dan magische weg iets meer inzicht krijgen in hun karakter, al is het ook hiermee ‘oppassen geblazen’. (zulke constateringen gaan toch wel erg gemakkelijk een eigen leven leiden.)

Vervolg over enneagram??? Dit vervolg past ten eerste NIET binnen die ene les, ten tweede is de opdracht zelf nogal moei-

lijk en misschien alleen geschikt voor het VWO plus niveau. Het is zelfs wat erg vroeg om mee aan


Blz. 34 van 38

te komen. Je kunt er een theoretisch lesje aan wijden, eventueel. Als je de vragenlijst neemt, gebruik je die liever in een hoger leerjaar (dit als zo’n HP dag een vervolg zou krijgen, of wanneer levensbe-schouwing en magie vaker ter sprake komen).

Teken – of projecteer – daarvoor de volgende figuur op het bord, die de 9 typen weergeeft en ze in 3 gebieden indeelt: het lichamelijke (9 – 1- 8 : buikmensen, je denkt vooral aan wat je doet), het emotionele (3 -2-4: hartmensen) en het intellectuele centrum (6 – 5 – 7: hoofdmensen). Mensen die zich veelal typeren in het lichamelijk centrum worden vooral gekenmerkt door de emotie kwaadheid. Dat is géén waardeoordeel: het is woede die bij deze mensen tot actie aanzet, die de ‘motor’ van het handelen is. Bij mensen die zich vooral in het emotionele centrum plaatsen is het verdriet, dat werkt als motivator. Zij kunnen gemakkelijker hun verdriet tonen en verdriet (ofwel de emotie als geheel) stuurt bij hen de actie aan. Wie zich tenslotte voornamelijk plaatst in het intellectuele centrum wordt vooral gestimuleerd door angst. Ze komen dus door angst tot actie. Leerlingen schrijven deze 3 emo-ties op in volgorde van wat voor hen de belangrijkste emotie is (passen die bij karaktergetal, hartgetal en lichaamsgetal??). Laat dat ‘checken’ door ze een hypothetische oefening voor te leggen: “Stel, je moeder of iemand anders die jou heel dierbaar is zegt iets tegen je dat je erg raakt. Een pijnlijke, nare opmerking. Wat voel je dan (in volgorde), woede, verdriet of angst??”

De mentale processen die passen bij de 3 centra zijn zelfverdoving, verwarring en achterdocht. Ieder centrum heeft zijn eigen ‘obsessie’: hoofdmensen zijn bezig met de vraag ‘wat denk is?’ Hart-mensen vooral met ‘wat voel ik?’.

De vragenlijst over de 9 typen geeft een totaalscore, die ook weer accenten legt op één of meer typen.

Enneagram Wat je nu in feite hebt gemaakt wordt ook wel een enneagram

genoemd, een grafische weergave van de 9 typen. Presenteer het niet als een ‘magische cirkel’, want dat is niet de bedoeling. Het past wél bij misschien wel het voornaamste doel van een levensbeschouwing: het zoeken naar zelfinzicht. Niet voor niets wordt o.a. in het hindoeïsme gesteld, dat zelfkennis gelijk staat aan kennis van God (Atman = Brahman). Door middel van een eenvoudig karaktertestje kunnen leerlingen langs een andere dan magische weg iets meer inzicht krijgen in hun karakter, al is het ook hiermee ‘oppassen geblazen’. (zulke constateringen gaan toch wel erg gemakkelijk een eigen leven leiden.)

Enneagram typen Typeren is overdrijven en

vereenvoudigen, dat moet je wel weten. Je leest op internet allerlei psychologen en andere goeroe’s met hun verhalen over hoe ze je gezond kunnen maken met behulp van die typeringen. Teveel van het goede, dunkt mij. De een gunt de eer van de uitvinding aan de Soefi’s , de ander noemt het ‘oosterse wijsheid’ en er zijn nog wel andere varianten. Ieder type krijgt bij de enneagram benadering een eigen titel of


Blz. 35 van 38

‘naam’. Ook daarbij vallen varianten te constateren. Kortom het ligt niet vast en het is ‘gefundenes Fressen’ voor alle wazige medeburgers. Desalniettemin kan het best zo zijn – los van alle cynisme – dat zo’n enneagram bezigheid ‘eye openers’ geeft.

Teken – of projecteer – daarvoor de volgende figuur op het bord, die de 9 typen weergeeft en ze in 3 gebieden indeelt: het lichamelijke (9 – 1- 8 : buikmensen, je denkt vooral aan wat je doet), het emotionele (3 -2-4: hartmensen) en het intellectuele centrum (6 – 5 – 7: hoofdmensen). Mensen die zich veelal typeren in het lichamelijk centrum worden vooral gekenmerkt door de emotie kwaadheid. Dat is géén waardeoordeel: het is woede die bij deze mensen tot actie aanzet, die de ‘motor’ van het handelen is. Bij mensen die zich vooral in het emotionele centrum plaatsen is het verdriet, dat werkt als motivator. Zij kunnen gemakkelijker hun verdriet tonen en verdriet (ofwel de

emotie als geheel) stuurt bij hen de actie aan. Wie zich tenslotte voornamelijk plaatst in het intellectuele centrum wordt vooral gestimuleerd door angst. Ze komen dus door angst tot actie. Leerlingen schrijven deze 3 emoties op in volgorde van wat voor hen de belang-rijkste emotie is (passen die bij karaktergetal, hartgetal en lichaamsgetal??). Laat dat ‘checken’ door ze een hypothetische oefening voor te leggen: “Stel, je moeder of iemand anders die jou heel dierbaar is zegt iets tegen je dat je erg raakt. Een pijnlijke, nare opmerking. Wat voel je dan (in volgorde), woede, verdriet of angst??”

Je kunt deze figuur tekenen of projecteren, maar strikt noodzakelijk is het niet. Desgewenst een kopie op een apart vel karton 4 x 32 keer laten afdrukken, zodat je dat in de klas kunt gebruiken.


Blz. 36 van 38

De vragenlijst over de 9 typen geeft een totaalscore, die ook weer accenten legt op één of meer typen. ( zie leerlingen materiaal) Deze 90 stellingen kunnen leerlingen beantwoorden. Berekening is simpelweg tellen hoeveel een onderdeel scoort. De eerste 10 zijn van nr. 1, de 2e 10 van 2 enz.

nr stelling antw 1 Ik laat zien dat ik van anderen houd door hard te werken. Ja/Nee

2 Ik houd ervan als alles op z'n plaats ligt. Ja/Nee

3 Ik doe meer dan van me verwacht wordt. Ja/Nee

4 Ik vermijd kritiek en probeer alles zo goed mogelijk te doen. Ja/Nee

5 Ik ben moeilijk voor mezelf en ook voor anderen Ja/Nee

6 Ik probeer mezelf altijd te verbeteren. Ja/Nee

7 Ik vind het moeilijk om iemand te vergeven. Ja/Nee

8 Ik werk erg hard om mijn fouten te voorkomenof te herstellen. Ja/Nee

9 Ik besteed vaak teveel aandacht aan details. Ja/Nee

10 Ik neem het mezelf vaak kwalijk dat ik het toch niet beter heb gedaan. Ja/Nee

11 Ik houd ervan om waardering te krijgen voor wie ik ben. Ja/Nee

12 Ik vind het moeilijk om negatieve gevoelens tegen een ander te uiten. Ja/Nee

13 Ik kan me ondergeschikt maken aan een ander. Ja/Nee

14 Ik heb het gevoel dat ik altijd degene ben die klaar staat voor anderen. Ja/Nee

15 Ik laat anderen heel dicht bij me komen. Ja/Nee

16 Ik heb het gevoel dat ik niet altijd gewaardeerd wordt. Ja/Nee

17 Ik kan beter geven dan ontvangen. Ja/Nee

18 Ik kan best agressief worden als mensen zich tegen mij keren. Ja/Nee

19 Ik geef graag complimentjes aan anderen. Ja/Nee

20 Het kan best zijn dat anderen mij als emotioneel ervaren. Ja/Nee

21 Ik haal het beste uit mezelf en haal daar waardering uit. Ja/Nee

22 Ik heb vertrouwen in mijn capaciteiten. Ja/Nee

23 Alles wat ik doe, doe ik goed. Ja/Nee

24 Ik kan mezelf goed verkopen. Ja/Nee

25 Ik ben altijd bezig en heb moeite met niets doen. Ja/Nee

26 Ik praat niet graag over mijn gevoelens. Ja/Nee

27 Falen moet ten koste van veel vermeden worden. Ja/Nee

28 Ik heb er geen enkele moeite mee om beslissingen te nemen. Ja/Nee

29 Als ik me niet helemaal goed voel denk ik ook negatief over mezelf. Ja/Nee

30 Ik weet wat ik wil en doe er alles aan om dat te krijgen. Ja/Nee

31 Ik voel me vaak verkeerd begrepen. Ja/Nee

32 Ik verlang naar de perfecte partner. Ja/Nee

33 Ik voel de pijn van iemand anders. Ja/Nee

34 Ik voel me snel verdrietig. Ja/Nee

35 Ik heb soms medelijden met mezelf. Ja/Nee


Blz. 37 van 38

nr stelling antw 36 Ik verwerp alles wat gewoon en alledaags is. Ja/Nee

37 Mijn stemming gaat van hoog tot laag, daartussen in is het saai. Ja/Nee

38 Ik omgeef me graag met mooie dingen. Ja/Nee

39 Het leven is best zwaar maar ik lach mijn tranen weg. Ja/Nee

40 Het lijkt vaak of anderen gelukkiger zijn dan ik ben. Ja/Nee

41 Ik houd niet van emotionele mensen. Ja/Nee

42 Ik houd mijn problemen voor mezelf. Ja/Nee

43 Ik kan met heel weinig dingen toe. Ja/Nee

44 Ik voel me in aanwezigheid van anderen vaak niet op mijn gemak. Ja/Nee

45 Ik heb een hekel aan sociale verplichtingen. Ja/Nee

46 Ik kan er niet tegen wanneer anderen mijn leven proberen te controle-ren.

Ja/Nee

47 Ik heb het recht om boos te worden. Ja/Nee

48 Ik heb veel tijd voor mijzelf en mijn gedachten nodig. Ja/Nee

49 Diep van binnen ben ik bang dat ik niets voorstel Ja/Nee

50 Ik praat niet zoveel dus anderen moeten wel vragen stellen om mijn mening te weten te komen.

Ja/Nee

51 Ik ben een loyale vriend en partner. Ja/Nee

52 Ik ben intelligent. Ja/Nee

53 Ik kan in stressvolle situaties moeilijk een beslissingen nemen Ja/Nee

54 Ik reageer wel eens te snel. Ja/Nee

55 Ik geef de voorkeur aan datgene wat bewezen is. Ja/Nee

56 Ik verander nog wel eens van mening als dat toch beter lijkt. Ja/Nee

57 Ik kom wel over als een serieus iemand. Ja/Nee

58 Ik kom over als een verlegen iemand. Ja/Nee

59 Ik neem een standpunt in, maar wil wel weten waar anderen dan staan. Ja/Nee

60 Angst kan bij mij verlammend werken. Ja/Nee

61 Ik ben altijd optimistisch. Ja/Nee

62 Ik kan veel dingen tegelijkertijd doen. Ja/Nee

63 Ik zoek nieuwe, leuke en uitdagende ervaringen. Ja/Nee

64 Ik voel me soms verlegen, maar anderen denken dat ik veel zelfver-trouwen heb.

Ja/Nee

65 Ik voer niet alle plannen uit die ik maak. Ja/Nee

66 Ik help mensen graag om uit een depressie te komen. Ja/Nee

67 Ik houd er niet van als mensen mijn vrijheid beperken. Ja/Nee

68 Ik vind dagdromen heel plezierig. Ja/Nee

69 Ik ben erg goed in plannen maken. Ja/Nee

70 Ik hou niet van confrontaties en praat me er liever uit. Ja/Nee

71 Ik houd van opwinding en voel me aangetrokken tot mensen die intens leven.

Ja/Nee

72 Ik kan hard en veeleisend zijn ten opzichte van mezelf en anderen. Ja/Nee


Blz. 38 van 38

nr stelling antw 73 Ik heb vaak geen oog voor het standpunt van de ander. Ja/Nee

74 Ik vind onafhankelijkheid belangrijk. Ja/Nee

75 Ik eis eerlijkheid en gelijkheid. Ja/Nee

76 Ik heb liever dat mensen me respecteren dan dat ze me aardig vinden. Ja/Nee

77 Ik ben voor niemand bang, als ik aan moet vallen is dat geen probleem. Ja/Nee

78 Ik ben te ongeduldig om lang naar iemand te luisteren. Ja/Nee

79 In een groep weet ik direct wie de sterken zijn en wie niet. Ja/Nee

80 Als ik niet tevreden, ben laat ik dat direct weten Ja/Nee

81 Ik trek vrienden aan die zich bij mij op hun gemak voelen. Ja/Nee

82 Ik kan moeilijk beslissingen nemen. Ja/Nee

83 Ik twijfel vaak. Ja/Nee

84 Ik ben sneller depressief dan boos. Ja/Nee

85 Ik ben gehecht aan mijn gewoontes en routines. Ja/Nee

86 Ik ben gemakkelijk afgeleid. Ja/Nee

87 Ik vind lichamelijk contact belangrijk. Ja/Nee

88 Ik neem liever de gemakkelijkste weg. Ja/Nee

89 Over het algemeen slaap ik heel goed. Ja/Nee

90 Ik hou niet van verandering en ben dan moeilijk in beweging te krijgen. Ja/Nee

Bijlage : Webquest over magie Deze webkwestie, bereikbaar op http://web.kennisnet2.nl/po/wq_magie is bedoeld voor groepen

7 en 8 maar in brugklassen nog bruikbaar. Onder het motto ‘wat in het vat zit verzuurt niet’. Bij een eventuele herhaling van de HP dag kunnen docenten van het vak Levensbeschouwing wellicht wél inschrijven in een computerlokaal….