1

L33N: Liminaliteit en ondernemerschapseducatie: een ontdekkingsreis

Ondernemerschapskookboek voor, in en door Educatie Project agreement number: 2015-1-BEO2-KA2O1-O12334 Auteurs: Zoe Radulescu, Paula Araujo, Albertina Marques, Abilio Ribeiro, Ilknur Kulali, Judit Kertesz, Kati Orav, Dora Belme, Jani Turku, Colin Gilf illan, Ondrej Duda, Alena Juvova, Guido Cajot, Patricia Huion Lay-out: Kati Orav

Uitgever: Patricia Huion

© European Union, [2017]

De inhoud van deze publicatie geeft niet de officiële mening van de Europese Unie weer. De verantwoordelijkheid voor de informatie en gezichtspunten uitgedrukt in het L33N-kookboek liggen volledig bij de auteurs.

ISBN 978-9949-88-086-7

2

inhoudstafel

Inhoudstafel 2

Het Ondernemerskookboek voor, in en door Educatie 3

Inleiding 4

Het Alfabet van Leren en Onderwijzen van Ondernemerschap 8

Audacity (moed) 9

Bridges (bruggen) 11

Creative Ability (creatief vermogen) 13

Design Thinking (designdenken) 14

Ecology (ecologie) 15

Flipped Class 16

Grid (raster) 17

Help (hulp) 19

Intuitive learning (intuïtief leren) 20

Just-do-it (doe het gewoon) 21

Kindness (vriendelijkheid) 22

Liminality (liminaliteit) 23

Mindset 24

Navigators 25

Open Badges 26

Pull learning 27

Questions (vragen) 28

Recruit (recruteer) 29

Story exchange (uitwisseling van verhalen) 30

Teacher-Entrepreneur (leerkracht-ondernemer) 31

Unfair competitive advantage (oneerlijk competitievoordeel) 33

Value-creation (waarde-creatie) 35

Well-being (welzijn) 36

X (aka the unknown) (of het ongekende) 37

Yes (ja) 39

Zenith (zenit) 41

Het Ondernemersatheneum) 42

Ondernemersecologie 44

3

Het Ondernemerschapskookboek

voor,

in en door Educatie

Het vermogen van leerders om te reageren als ondernemers

• Het alfabet van het leren en onderwijzen van ondernemerschap

• Goede praktijkvoorbeelden

• Ondernemersclubs

• Leerraster

Leerkrachten die ondernemerschapscompetenties in hun

lespraktijk inbedden

• Liminal Labs

• Ondernemersatheneum

• Ondernemersecologie

• L33N-documentaire

4

Inleiding Vijf scholen en vijf ondernemers, verspreid over Europa, trekken eropuit om twee vragen te stellen:

“Hoe vergroot je het vermogen van een leerder om te denken en te reageren als een ondernemer doorheen het

leerplan?”

“Welke vragen stelt een leerkracht (stagiair) zich wanneer hij/zij zich voorstelt hoe/zij

ondernemerschapscompetenties in zijn/haar lespraktijk moet inbedden?”

Deze vijf scholen zijn :

• Tomaz Pelayo (Portugal)

• Ion Ghica (Roemenië)

• MEB (Turkije)

• Palacky University (Tsjechië)

• UC Limburg (België)

Samen met de volgende ondernemers trekken zij eropuit om het

onderwijzen en leren als ondernemers te verkennen :

• Kating Noored (Estland)

• NETRA (Hongarije)

• Shared Enterprise CIC (Verenigd Koninkrijk)

• Dans.Art.Com (Nederland)

• Impro (Finland)

5

Wij zijn gestart vanuit de competenties zoals die gedefinieerd zijn

in het EntreComp framework en vanuit zijn definitie van

ondernemerschap:

• “Het vermogen van een individu om ideeën in actie om te zetten. Het omvat

creativiteit, innovatie, het nemen van initiatief en risico’s, evenals de bekwaamheid om projecten te plannen en te beheren om doelen te bereiken” (1).

• “Ondernemerschap heb je wanneer je reageert op kansen en ideeën, en ze in een waarde voor anderen transformeert. Dat kan gaan om een financiële, culturele of sociale waarde” (1).

Om van ondernemerschap naar educatie over te stappen, lieten

wij ons inspireren door the Danish Foundation for

Entrepreneurship-Young Enterprise :

• “Ondernemerschapseducatie heeft betrekking op inhoud, methodes en activiteiten die de creatie en ontwikkeling van kennis ondersteunen, competenties en ervaringen die het aantrekkelijk en doenbaar maken voor studenten om te beginnen met en deel te nemen aan processen die ondernemerschapswaarden creëren” (2).

Om, ten slotte, het verlangen te stimuleren om aan

de slag te gaan met ondernemerschapsprocessen, hebben wij

gekozen voor congruent onderwijs:

● “een benadering die zeer gebruikelijk is in de cursussen lerarenopleiding, waar wat

aangeleerd wordt, weerspiegeld wordt in de manier waarop het onderwezen wordt. Zo ga je studenten groepswerk aanleren via ... groepswerk. Een ander voorbeeld: je kan lesgeven over coöperatief leren door de studenten dat effectief te laten doen. De term wordt soms gebruikt vanuit de algemene verwachting dat leerkrachten in de lerarenopleiding voor hun studenten model moeten staan voor een goede praktijk” (3).

Daarom hebben we een ondernemerschapskookboek ontworpen

met, in en door educatie:

• met: leerders/lesgevers in het secundair onderwijs, leerkrachten in de

lerarenopleiding en stagiairs, ondernemers, belanghebbenden in de lokale gemeenschap en Europese peers

• in: het kookboek is niet inhoud-specifiek en kan gebruikt worden in interdisciplinaire leeromgevingen waarin het leerders van verschillende leeftijden en met verschillende talenten bijeenbrengt.

6

• door: het kookboek nodigt je uit om vertrouwd te geraken met ondernemerschap op een ‘ondernemende manier’: door te ervaren en uit te proberen, door te spelen met een ondernemershouding, door het ontmoeten en observeren van ondernemers en hen te beluisteren.

Het kookboek behandelt de vragen die we in het

begin stelden, als volgt :

Hoe vergroot je het vermogen van een leerder om, doorheen het leerplan, te denken en te reageren als een ondernemer?

• Het alfabet van het leren en onderwijzen van ondernemerschap: het L33N-kookboek, opgesteld in 26 letters die kenmerken van het leren en onderwijzen van ondernemerschap linken aan het EntreComp framework en conversaties in de opleiding.

• Goede praktijkvoorbeelden: de bestaande onderwijs-en leerpraktijken linken aan de ondernemerschapscompetenties

• Ondernemersclubs: ruimte creëren om kennis te maken met activiteiten die het ondernemerschap aanleren

• Leerraster: een speels en associatief verhaal waarin je concepten ontdekt van het leren en onderwijzen van ondernemerschap.

Welke vragen stelt een leerkracht (stagiair) zich wanneer hij/zij zich voorstelt hoe/zij ondernemerschapscompetenties in zijn/haar lespraktijk moet inbedden?

• Liminal Labs: de klassieke leeromgeving inruilen voor een omgeving die

focust op ondernemerschapsleren, door oude gewoontes te laten varen en

momenten te creëren waarop gekeken wordt naar alternatieven die kunnen aangewend worden.

• Ondernemersatheneum: van ondernemers leren over ondernemerschap

• Ondernemersecologie: het ontdekken van je ondernemerschap/intrapreneurschap in een onderwijsomgeving

• L33N-blog: verhalen voor ondernemers-lesgevers

7

• L33N-documentaire: een uitnodiging tot peer-to-peer leren om te komen

tot een educatieve ondernemerschapsomgeving

Wij hopen van harte dat het L33N-kookboek je kan inspireren om aan de slag te gaan met het leren en onderwijzen van ondernemerschap. Wij hopen dat wij kunnen blijven bijdragen aan deze gemeenschap van belanghebbende personen in het ondernemerschap, die klaslokalen, volledige scholen en leerplannen omvormen tot ondernemerschapsomgevingen met een ‘oneerlijk competitief voordeel’ op de arbeidsmarkt, die leerders erop voorbereidt “geen jobs te vinden maar kansen te grijpen voor elk aspect van hun leven”. Patricia Huion Patricia.Huion@ucll.be project manager L33N

Inspiratie

1. Bacigalupo, M., Kampylis, P., Punie, Y., Van den Brande, G. (2016). EntreComp: The

Entrepreneurship Competence Framework. Luxembourg: Publication Office of the European Union; EUR 27939 EN; doi:10.2791/593884

2. Lackéus, M. (2015). Entrepreneurship in Education. What, why, when, how. Retrieved from https://www.oecd.org/cfe/leed/BGP_Entrepreneurship-in-Education.pdf

3. http://www.dictionaryofeducation.co.uk

8

Het Alfabet van Leren en

Onderwijzen van Ondernemerschap

door Patricia Huion

Suggesties voor gebruik

Wij hopen heel hard dat je deze reis graag wilt verderzetten!

Daarom hebben wij dit alfabet ontwikkeld voor jou als leerkracht die nieuwe leermogelijkheden ontwikkelt.

Je kan dit alfabet gebruiken als Checklist: hoe congruent onderwijs ik? Hoeveel letters kan je afvinken? Uitdaging: her-ontwikkel je leeractiviteit die op een letter volgt Spel: blader door de papieren versie en stop ergens willekeurig. Begin te creëren vanuit deze letter.

Opdracht: maak papieren letters, leg ze op een tafel, draai ze om zodat je de letters niet kan zien, en nodig je stagiair-leerkrachten of collega’s uit om 5 letters te kiezen en een mogelijkheid tot ondernemerschapsleren te creëren, gebaseerd op die 5 letters. Een selfie over het leren of onderwijzen van ondernemerschap: plaats jezelf in het

alfabet. Maak een creatieve foto of een creatief verhaal waarin je het alfabet gebruikt om jezelf te beschrijven.

Een leerdagboek: gebruik het alfabet om te reflecteren over je competenties en bepaal je volgende stap (= letter). Een conversatie: als intrapreneur kan je het alfabet gebruiken om een conversatie over

ondernemerschapsleren of -onderwijzen op te starten op je school, op het leerkrachtendepartement of in de gemeenschap.

9

Audacity (moed)

Motivatie en doorzettingsvermogen Blijf gefocust en geef niet op

• Wees vastbesloten om ideeën in actie om te zetten en bevredig je behoefte om resultaten te boeken.

• Wees voorbereid om geduld te oefenen en blijf proberen de langetermijndoelen van jezelf of de groep te bereiken.

• Wees veerkrachtig onder druk, in tegenspoed en bij voorlopige mislukkingen.

Leerkrachten en ondernemers lijken geen natuurlijke

bondgenoten te zijn :

• “Docenten uit de lerarenopleiding moeten soms negatieve connotaties van het ‘ondernemerschap’ overwinnen wanneer ze ‘ondernemend’ willen worden. Het concept van sociaal ondernemerschap implementeren - eerder ‘winst-maken’ dan ‘winst-nemen’ - past echter goed bij de gebruikelijke idealen van het lesgeven en kan vooroordelen helpen overwinnen” (1).

Nochtans voeren leerkrachten al heel wat ondernemerschapsactiviteiten uit zonder dat ze die noodzakelijk als dusdanig definiëren.

• “Leerkrachtbegeleiders zijn leerkrachten die initiatief en verantwoordelijkheid nemen voor vernieuwingen in interactie met de omgeving van hun organisatie: het schoolbestuur, externe agentschappen en, last but not least, peers. Dit soort zakelijk ondernemerschap is essentieel voor een verdere ontwikkeling van leerkrachtenprofessionalisme en vraagt naar een gedeeld leiderschap in scholen tussen bestuur en leerkrachten. Een professionele en niet een bureaucratische cultuur zou het onderwijs in de 21ste eeuw moeten domineren. In een professionele cultuur is het nemen van risico’s welkom en professionele leergemeenschappen worden aangemoedigd” (2).

Bij het ontwerpen van het L33N-kookboek hebben we ontdekt dat beide partijen een groot aantal benaderingswijzen gemeen hebben, maar die anders benoemen. Misschien nog belangrijker: we kunnen van elkaar leren.

Van een ondernemer die lesgeeft, vergt het moed om zowel

leerkrachten als ondernemers wegwijs te maken in deze

leeromgeving waarin peers van elkaar leren. Het zou zelfs nog

meer moed vergen om leerkrachten uit te dagen en te benoemen

als ondernemers, zoals L33N in dit kookboek heeft gedaan,

vermits

• “Leerkrachten kunnen je niet leren hoe je ondernemer wordt als ze zelf geen

ondernemers zijn” (1).

10

Inspiratie

1. Entrepreneurship Education: A Guide for Educators. Retrieved from http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/7465

2. Glaser, L. (2013). Managing the paradox of corporate entrepreneurship. Amsterdam: Free University [Academic Dissertation].

11

Bridges (bruggen)

Werken met Anderen Vorm een team, werk samen en netwerk

• Werk samen met anderen om ideeën te ontwikkelen en ze in actie om te zetten.

• Netwerk

• Los conflicten op en ga positief met competitie om waar nodig.

“ Kortweg: creëer een leerattitude waarin leren staat voor het optimaliseren van netwerken’ ” (1)

“Elasticiteit: Het vermogen om grenzen te verleggen en

functies te overstijgen, om te werken buiten je

specialiteit om, en te zorgen voor een afwisseling van

verschillende dingen die je doorheen de dag doet.” (2)

Voor een ondernemer die lesgeeft, is het van groot belang dat hij bruggen bouwt tussen ondernemers en lesgevers, om zin te geven aan het leren en onderwijzen van ondernemerschap. Verschillende perspectieven zijn nodig om ondernemerschap in de enge zin te linken aan ondernemerschap in de bredere betekenis van het woord, of om ondernemerschap aan het EntreComp Framework te linken.

Bruggen bouwen tussen bestaande leeractiviteiten en het

EntreComp Framework bevordert fel het opbouwen van de mindset

van een ondernemer.

Ondernemers in het klaslokaal uitnodigen, leeractiviteiten koppelen aan buitenschoolse activiteiten, het linken van verschillende onderwerpen, leerders met verschillende ervaringsniveaus samenbrengen, het mengen van activiteiten uit het leerplan met andere activiteiten, het linken van inside learning aan outside competitions, het organiseren van klassikale skypeconversaties tussen verschillende nationaliteiten … hebben allemaal bewezen dat ze het leren en onderwijzen van ondernemerschap op een hoger niveau brengen. Op een meer conceptueel niveau verbindt het L33N-kookboek het leren als ondernemer ook met het DigiComp Framework (3) en het leren voor de toekomst (4).

Inspiratie

1. Kapp, K.M. & O’Driscoll, T. (2010). Learning in 3D. Adding a New Dimension to

Enterprise Learning and Collaboration. San Francisco: John Wiley 2. Pink, H.D. (2013). To Sell Is Human. The Surprising Truth about Persuading,

Convincing, and Influencing Others. USA: Canongate 3. Vuorikari, R., Puni

12

4. e, Y., Carretero Gomez S., Van den Brande, G. (2016). DigComp 2.0: The Digital Competence Framework for Citizens. Update Phase 1: The Conceptual Reference Model. Luxembourg Publication Office of the European Union. EUR 27948 EN. doi:10.2791/11517 retrieved from http://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/bitstream/JRC101254/jrc101254_digcomp%202.0%20the%20digital%20competence%20framework%20for%20citizens.%20update%20phase%201.pdf

5. http://cms.bsu.edu/about/administrativeoffices/entrepreneurial-learning

13

Creative ability (creatief vermogen) Creativiteit Ontwikkel creatieve en doelbewuste ideeën

● Ontwikkel meerdere ideeën en mogelijkheden om waarde te creëren, met betere oplossingen voor bestaande en nieuwe uitdagingen

● Verken en experimenteer met vernieuwende benaderingen ● Combineer kennis en bronnen om tot waardevolle oplossingen te komen

“Creatief vermogen: het vermogen om te denken op nieuwe manieren en met verbeeldingskracht. Talrijke studies hebben aangetoond dat creatief vermogen van groot belang is voor ondernemers. Creativiteit wordt specifiek aangewend gedurende de verkenningsfase, om zakelijke mogelijkheden te identificeren en ontdekken.” (1).

“Wij kunnen ‘mogelijk maken’ Wij weten niet wat mogelijk is,

maar we kunnen de toekomst tegemoetgaan door mogelijkheden

te opperen” (2)

In het L33N-leerparcours, de ondernemersverenigingen en de liminal labs, moedigen wij de deelnemers aan met nieuwe ideeën op de proppen te komen, out of the box te denken, mogelijkheden te vinden om activiteiten op een nieuwe manier aan te pakken, en nieuwe contexten te vinden. (3). Wij linken dit creatief vermogen aan het vinden van zakelijke en levensmogelijkheden in de verkenningsfase. Het is niet even nuttig in de evaluatiefase (planning, financies) en de toepassingsfase (het beheer van werkmiddelen, ambiguïteit en teamwork). Anderzijds zorgen wij ervoor dat geen kritiek of pragmatisch denken het creatief vermogen dwarsboomt.

De mensen verwijzen er vaak naar als de toelating om te

doen en te denken op een gekke, onorthodoxe manier. Deze

mogelijkheidssfeer creëren is net wat de liminal labs doen.

Het denken in mogelijkheden wordt ook aangemoedigd in het

ecologiespel en de verhalen van het ondernemersatheneum

leggen ook mogelijkheden bloot .

Inspiratie

1. Moberg K., Vestergaard L., Fayolle A., Redford D. Cooney T., Singer S., Sailer K., Filip D. (2014). How to assess and evaluate the influence of entrepreneurship education. A report of the ASTEE project, retrieved from http://ntsnet.dk/sites/default/files/ASTEE%20rapport%20juni%202014.pdf

2. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real Challenges We Face. London: Innovation Unit Press

3. https://www.schankacademy.com/demos/idea-workshop/index

14

Design Thinking (designdenken)

Het initiatief nemen Ga ervoor Zet processen in gang die waarde creëren `

● Neem uitdagingen aan ● Werk onafhankelijk aan het bereiken van je doelstellingen, blijf vasthouden aan de

voornemens, en voer geplande taken uit “Wanneer studenten zich engageren voor designdenken, leren zij systemen doorheen het hele proces te sturen. Zij werken samen, maar moeten ook initiatief nemen en zichzelf sturen. Zij beheren het proces van het project. Zij leren divergent te denken en creatieve risico’s te nemen, terwijl zij zich ook realiseren dat het herbekijken en het verwerpen deel van het leerproces zijn. (…). Het is nochtans waardevol te leren denken als een ondernemer, en designdenken is een van de beste manieren om die mindset te cultiveren. Het leert hen een andere manier van denken aan. Het is die ‘ondernemersmindset’ die hen op school ontnomen wordt. En als het goed werkt, zie je aan het einde van de rit een groep studenten die klaarstaat om de wereld aan te pakken” (1).

Designdenken is het vertrouwen dat iedereen een meer wensbare

toekomst kan helpen opbouwen, en een proces om tot actie over te

gaan wanneer je geconfronteerd wordt met een moeilijke

uitdaging. Dat soort

optimisme is noodzakelijk in het onderwijs. (2)

Voor het L33N-kookboek was designdenken de basis van ons creatief proces. Wij gingen uit van de ervaring van leerders (3) en ondernemersverenigingen (Nutellaclub, Argo, Ayvacik entrepreneurship club, Talents for the Future), van de noden van de gemeenschap die we leerden kennen door veldonderzoek tijdens de projectmeetings in Portugal, Roemenië en Turkije, van de ervaring van leerkrachten met goede praktijk, en van de verwachtingen van ondernemers, vanuit de ondernemersecologie en het ondernemersatheneum. De variëteit van perspectieven (verschillende nationaliteiten en mix van leerkrachten en ondernemers) maakte het gemakkelijk om te zien welke vragen opdoken en om prototypes te creëren voor de learning snacks, de liminal labs en het leerparcours. Deze prototypes werden getest in secundaire scholen (Ayvacik, Tomasz Pelayo, Ghico), in leraarsdepartementen (Palacky university en PHST Graz) en met leerkrachten en ondernemers tijdens het innovatiekamp in Boedapest.

Het is een avontuurlijke manier om leeractiviteiten te creëren, die

een zeer grote betrokkenheid met zich meebrengt.. En dat is de

reden waarom wij ook methodes van designdenken in het

leerparcours hebben ingebed (4).

Inspiratie 1. http://www.opeduca.eu/Entrepreneurial_Learning_Reads.html#Neil_Kane 2. https://medium.com/synapse/the-creative-mastery-cycle-a42e5f82def3 3. http://dux.typepad.com/digital_library/ 4. https://dschool.stanford.edu/resources/

15

Ecology (ecologie) Werken met anderen Vorm een team, werk samen en netwerk

● Werk samen met anderen om ideeën te ontwikkelen en ze in actie om te zetten

● Netwerk ● Los conflicten op en ga positief met competitie om waar nodig

“Vermits ondernemerschapsonderwijs interactie met de buitenwereld voorschrijft voor alle onderwijsniveaus, zouden er mogelijkheden moeten zijn om op basis- en secundair- onderwijsniveau te leren van meer geavanceerde ondersteuningsstructuren vanuit hogere onderwijsniveaus, gesteld dat de schoolomgevingen een zekere context meekrijgen (1).

“ECO-SystemApp is een multi-sectorieel project dat steun ontwikkelt voor ecosystemen van ondernemerschapsonderwijs. Zij betrekken leerkrachten, trainers en onderwijsdeskundigen uit alle onderwijsniveaus, bedrijven, de overheid, en burgerlijke instanties en verenigingen (verenigingen, fondsen, jongerenverenigingen). Het globale doel is de bevordering van een ondernemersomgeving die een boost geeft aan kennis van het ecosysteem, gebaseerd op het leren van ondernemerschap en ervaring ”(2).

“Geen enkele verworven kennis in de klas kan wedijveren met

ervaringen als stages, gemeenschapsdienst, en door werkgevers

geleide projecten voor de ontwikkeling van vertrouwen en

weerbaarheid om zichzelf te behelpen in situaties die zich

voordoen “ (3).

De L33N-blog en documentaire tonen hoe je een ondernemerschapsomgeving kan creëren door te werken met ambassadeurs die spreken met belanghebbende personen binnen en buiten de onderwijsinstituten, met sponsors die je helpen met ideeën en expertise; met collega’s die al langer handelen als ondernemerschapsfacilitatoren. Haal leerkrachten en studenten binnen in ondernemerschapsverenigingen. Nodig ondernemers uit om in een ondernemerschapsatheneum te komen praten over hun ondernemerschap en over de keuzes die hen zover gebracht hebben. Speel het ondernemerschapsecologiespel dat de interactie tussen de verschillende participanten in het licht stelt, waarbij je de individuele deelnemers zelfvertrouwen geeft.

Inspiratie

1. Lackéus, M. (2015). Entrepreneurship in Education. What, why, when, how. Retrieved

from https://www.oecd.org/cfe/leed/BGP_Entrepreneurship-in-Education.pdf 2. www.ecosystemapp.net 3. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real

Challenges We Face. London: Innovation Unit Press

16

Flipped Class Werken met anderen Vorm een team, werk samen en netwerk

● Werk samen met anderen om ideeën te ontwikkelen en ze in actie om te zetten ● Netwerk ● Los conflicten op en ga positief met competitie om waar nodig

“Flipped Classroom in groepsverband: dit model voegt een nieuw element toe om studenten te helpen van elkaar te leren. De les begint op dezelfde manier als andere lessen, met instructieve video’s en andere hulpmiddelen die klassikaal behandeld worden. De verandering gebeurt wanneer de studenten naar de les komen en groepjes vormen om samen te werken aan de opdracht van die dag. Deze format moedigt studenten aan om van elkaar te leren en helpt ze om niet alleen te leren wat de correcte antwoorden zijn maar ook hoe ze eigenlijk aan een medestudent moeten uitleggen waarom die antwoorden juist zijn” (1). “Zij volgen een flexibel en aanpasbaar studieplan en verkiezen interdisciplinair, project-gebaseerd leren, waarbij zij oefenmateriaal gebruiken i.p.v. handboeken. Zij leggen de nadruk op groepsprocessen en interactie, en zien de klas soms als een ‘clash room’, waarin ruimte is voor diversiteit - een diversiteit van meningen, antwoorden en oplossingen; en reflectie over het leerproces” (2).

Conversaties zijn de manier waarop wij leren, waarop wij

reizen naar de mindset van de ondernemer. Het L33N-

kookboek biedt materiaal aan waar thuis mee gewerkt kan

worden, maar om het volledig te begrijpen, om al de

uitdagingen het hoofd te kunnen bieden, heb je een groep

nodig – peers, collega’s, zakelijke sponsors, leden van de

gemeenschap – om de dingen te bespreken.

Inspiratie

1. https://www.panopto.com/blog/7-unique-flipped-classroom-models-right/ 2. Entrepreneurship education – A Guide for Educators retrieved from

http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/7465

17

Grid (raster)

Planning en management Stel prioriteiten, organiseer en volg op

● Bepaal lange-, middellange- en kortetermijndoelstellingen ● Bepaal prioriteiten en actieplannen ● Pas je aan aan onvoorziene veranderingen

“Een tweedimensionaal leerraster. De deelnemers zoeken hun weg

doorheen het materiaal, en verkennen op die manier niet alleen

de inhoud van het raster, maar doen dit in een unieke volgorde.

Het naast elkaar plaatsen van activiteiten is waar diepte-leren

plaatsvindt: het vermogen om het verband te zien tussen wat

verschillende onderwerpen, topics of processen lijken te zijn” (1)

Op enkele generische kenmerken is door al de auteurs van de vier progressiemodellen de nadruk gelegd: de teamgeoriënteerde benadering, de focus op de creatie van waarde, het laten aansluiten van de studenten bij de buitenwereld, en de studenten laten drijven op hun kennis en vaardigheden. Dit resulteert in zowel diepte-leren als de ontwikkeling van ondernemersvaardigheden, zoals eerder in dit rapport is geschetst” (2).

Een gemakkelijker doenbaar startpunt in het onderwijs kan zijn de ondernemerschaps-opleiding te beschouwen als een middel om meer interesse, plezier, betrokkenheid en creativiteit te verkrijgen onder de studenten (Johannisson, 2010, Lackeus, 2013). Enkele geleerden hebben onlangs het potentieel van ondernemershapsopleiding geaccentueerd om leerders beter te laten aanvoelen hoe relevant de onderwerpen zijn die aangeleerd worden, om de motivatie en de schoolse betrokkenheid te verhogen, en om problemen van verveling van de studenten en drop-outs te verlichten. (Deuchar, 2007,Surlemont, 2007, Mahieu, 2006, Nakkula et al., 2004, Moberg, 2014a)” (2).

L33N-deelnemers navigeren doorheen onderstaande symbolen en

verloop in het leerraster.

● Verhaal: waar leerling-ondernemers de verhalen van hun ondersteuners kunnen lezen ● Spel: waar leerling-ondernemers sleutels kunnen vinden tot alternatieve benaderingen ● Puzzel: waar leerling-ondernemers deuren kunnen openen voor goede

praktijkvoorbeelden om in het EntreComp-netwerk te kunnen komen ● Kijken: waar leerling-ondernemers kijken naar ondernemers-lesgevers die het

voortouw nemen ● Labo: waar leerling-ondernemers oude gewoonten kunnen afschudden, nieuwe

kunnen verkennen en er kunnen kiezen voor de toekomst. ● Snacks: waar leerling-ondernemers dominante kenmerken van educatief

ondernemerschap snel kunnen aanleren ● Club: waar leerling-ondernemers oefeningen kunnen vinden voor hun

ondernemersclubs.

18

Inspiratie

1. Pinto, D. & Conrad L. (2015). Odyssey. Dynamic Learning System. UK: Liberalis Books 2. Lackéus, M. (2015). Entrepreneurship in Education. What, why, when, how. Retrieved

from https://www.oecd.org/cfe/leed/BGP_Entrepreneurship-in-Education.pdf

19

Help (hulp)

Financiële en economische geletterdheid Ontwikkel financiële en economische know-how

● Raam de kosten om een idee in een waarde-creërende activiteit om te zetten ● Plan, overweeg en evalueer de financiële beslissingen na verloop van tijd ● Beheer de financies, zodat je er zeker van bent dat de waarde-creërende activiteit lang

kan blijven doorgaan

“Ondernemerschap zou op zeer jonge leeftijd moeten aangeleerd worden, en zou niet alleen op zaken mogen gericht zijn. Het biedt een goede mogelijkheid om te tonen hoe ondernemerschapseducatie andere soorten activiteiten, zoals sociale innovatie, kan helpen bevorderen. Dit verzekert betere resultaten en legt de basis voor meer zelfvertrouwen van de burgers om ‘persoonlijke voldoening‘ te bereiken, sociale opneming, actief burgerschap, en een grotere kans om tewerkgesteld te worden in een maatschappij die op kennis gebaseerd is” (cf. COM, 2012). Ondernemerschapseducatie is de sleutel tot relevante educatie in Europa, maar kan alleen succesvol zijn als zij culturele, interpersoonlijke en burgerlijke competenties integreert. Als je ondernemend wilt worden, zijn deze competenties nu even belangrijk voor je als de kennis van financies of beheer” (1).

Het L33N-kookboek focust op dit breder perspectief,

hoewel leerders geconfronteerd worden met financiële

vereisten en realiteiten in hun veldwerk en in de

ondernemersverenigingen. Wij verwijzen naar andere

initiatieven voor het leren van ondernemerschap, voor

meer uitdagingen (2), (3), (4), (5).

Inspiratie

1. https://lllplatform.eu/news/new-approach-entrepreneurship-education-paradigm-shift-

eu/ 2. http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies 3. http://www.tesguide.eu/web_article/the-virtual-guide.htm 4. www.i-linc.eu 5. https://bantani.com 6. http://www.yedac.eu

20

Intuitive learning (intuïtief leren)

Kansen spotten Gebruik je verbeelding en mogelijkheden om kansen te zien om waarde te creëren

● Zie en grijp kansen om waarde te creëren door het sociale, culturele en economische landschap te verkennen

● Zoek waar de behoeften en uitdagingen zitten waarmee je aan de slag moet

● Bouw nieuwe connecties op en breng verspreide elementen van het landschap samen om kansen te creëren die waarde kunnen creëren

“Intuïtief leren houdt in dat je leert door het verband tussen feiten te kennen, door mogelijkheden te ontdekken … zoals in improviserend leren – ‘een real-time leerproces waarin firma’s onverwachte problemen leren oplossen of kansen grijpen op het moment zelf” (1).

“Intuïtieve leerders zeggen dingen als … ‘Laat ons dit eerst even

overdenken.’

Zij focussen op ideeën, mogelijkheden, theorieën en abstracte informatie (theorie en modellen), en gebruiken hun intuïtie om leerververbindingen te maken. Intuïtieve leerders verkiezen het ontdekken van kansen en relaties. Zij houden van vernieuwing, niet van herhaling, en zijn snel weg met het oppikken van nieuwe concepten. Intuïtieve leerders voelen zich goed bij abstracties en wiskundige formuleringen, maar houden niet van studie die berust op het memoriseren en het maken van routineuze berekeningen. Zij hebben de neiging snel te werken en vernieuwend te zijn” (2).

Het L33N-kookboek biedt een variëteit van wegen aan die

leiden tot ondernemend leren. De zingeving gebeurt in de

geest van de leerder of door conversaties. Nieuwe kansen

zien, nieuwe connecties maken, zichzelf vernieuwen,

nieuwe uitdagingen aanbrengen … Het berust allemaal op

het zich intuïtief eigen maken van de mindset van een

ondernemer.

Inspiratie

1. Rae D. & Wang C.L. (eds) (2015). Entrepreneurial Learning. New Perspectives in Research, Education and Practice. London: Routledge.

2. Characteristics of learning styles retrieved from https://lo.unisa.edu.au/mod/book/view.php?id=417217&chapterid=69092

21

Just-do-it (doe het gewoon) Motivatie en doorzettingsvermogen Blijf gefocust en geef niet op ● Wees vastbesloten om ideeën in actie om te zetten en stil je honger om iets te

verwezenlijken ● Wees voorbereid om geduld te oefenen en blijf proberen je persoonlijke of

groepsdoelstellingen te bereiken ● Wees veerkrachtig bij druk, tegenslag en voorlopige mislukkingen.

“Overtuig leerders ervan dat zij kunnen veranderen en

hun ondernemerscompetenties ontwikkelen. Laat hen toe

te ervaren hoe uitdagingen kunnen veranderen in ‘kansen

om te verbeteren’, hoe volharding mislukkingen in

effectievere benaderingen kan omzetten ” (1).

“Lef heeft twee componenten: passie en volharding “(2).

Ondernemerschap wordt vaak gezien als een levenswijze

waarvoor leerkrachten en leerders niet geschikt zijn. Deze

overdenking duikt vaak op in leertrajecten. In het L33N-

kookboek gebruiken wij lef en een growth mindset om de

mindset van een ondernemer te bevorderen.

Inspiratie

1. David Scott Yeager & Carol S. Dweck (2012) Mindsets That Promote Resilience: When Students Believe That Personal Characteristics Can Be Developed, Educational Psychologist, 47:4, 302-314, DOI: 10.1080/00461520.2012.722805

2. Duckworth, A. (2016). Grit. The Power of Passion and Perseverance. London: Vermilion http://wrap.warwick.ac.uk/73258/1/WRAP_THESIS_Cacciotti_2015.pdf fear of failure doctoraatsthesis.

22

Kindness (vriendelijkheid) Zelfbewustzijn en zelfredzaamheid Geloof in jezelf en blijf jezelf ontwikkelen

● Reflecteer over je behoeften, je ambities en noden op korte, middellange en lange termijn.

● Bepaal en evalueer je sterktes en zwakheden als individu en in een groep

● Geloof in je capaciteiten om de loop der dingen te beïnvloeden, ondanks onzekerheid, terugvallen en tijdelijke mislukkingen.

”Dit was een van de verrassende trends die mij opvielen. Velen onder hen praatten over de noodzaak om hun toehoorders te kennen, echt met hen mee te voelen en te ervaren wat zij ervaren. Enkelen gebruikten het woord ‘empathie’. Zij voelden zich eerder geneigd te praten over nederigheid of over het beluisteren van mensen. Maar de idee bleef dezelfde. Empathie is cruciaal” (1).

Gedijen op het interpersoonlijk niveau brengt zeker een leerproces

met zich mee.

● Liefdevolle en respectvolle relaties in verschillende technologische maatschappijen

ontwikkelen. ● “Echt omgaan met en leren van andere generaties” (2).

Luisteren, meevoelen, omgaan met en leren van gemeenschappen, ondernemers, leerkrachten, beleidsmakers en studenten, zijn vitale elementen voor het leren van ondernemerschap. Deze activiteiten moeten georganiseerd en uitgelegd worden, omdat het geen gemakkelijke taak is je geest open te stellen voor de ervaringen van de ander.

De blog, het ondernemerschapsatheneum en het ecologiespel zijn

manieren om van de ervaringen van anderen gebruik te maken.

Inspiratie

1. http://www.opeduca.eu/Entrepreneurial_Learning_Reads.html#Neil_Kane 2. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real

Challenges We Face. London: Innovation Unit Press

23

Liminality (liminaliteit) Visie Werk naar je toekomstvisie toe

● Verbeeld je de toekomst ● Ontwikkel een visie om ideeën in actie om te zetten ● Visualiseer toekomstige scenario’s om inspanningen en actie te helpen sturen

“Liminale individu’s zijn noch hier, noch daar; noch het

een, noch het ander, maar ergens gepositioneerd door de

wet, de gewoonte, de conventies en de vormelijkheid (1). Een liminaal proces bestaat uit drie fasen

• Reflectieve onenigheid: stap uit de bestaande denkvormen (leer af) • Verbeeldende projectie: stel je de contouren van een alternatieve toekomst voor • Voorbereidende verkenning: kies en elimineer alternatieven (2).

In het L33N-kookboek hebben wij gewerkt aan deze processen in zes

verschillende labo’s: twee labo’s per fase.

● Misluk om zo nieuwe vensters te openen – doorzettingsvermogen ● Je kan het onmogelijke doen – vastberadenheid ● Doe gewoon het onrealistische –visie ● Creëer het onwaarschijnlijke – creativititeit ● Beweeg je in het verbodene – moed ● Neem risico’s – risicotolerantie

Wij hebben liminale ruimtes gecreëerd:

ondernemersverenigingen, Facebookgroepen, een

innovatiekamp, online webinars en conferenties.

En wij hebben een koppelidentiteit gecreëerd voor

leerkrachten als ‘veranderaars’: leerkracht-ondernemer of

educatieve ondernemer. Kijk ook eens naar onze Liminale Labo’s, gecreëerd door Dora Belme en Patricia Huion: https://l33n.eu/wp-content/uploads/2016/05/six-liminal-labs-.pdf

Inspiratie

1. Turner, Victor Witter. The Ritual Process: Structure and Anti-structure. Chicago: Aldine

Pub., 1969 http://wrap.warwick.ac.uk/58670/1/WRAP_Henfridsson_orsc%252E2013%252E0883.pdf

24

Mindset Zelfbewustzijn en zelfwerkzaamheid Geloof in jezelf en blijf ontwikkelen

• Reflecteer over je noden, aspiraties en behoeften op korte, middellange en lange termijn.

• Identificeer en evalueer je individuele sterktes en zwaktes en die van de groep

• Geloof in je vermogen om de loop van de gebeurtenissen te beïnvloeden, ondanks onzekerheid, tegenslagen en voorlopige mislukkingen.

“Succes begint hier. Het onderwijzen van ondernemerschap verandert mindsets, verandert levens, verandert de wereld. We moeten jonge mensen uitrusten met het oog van de innovator en het lef van de grondlegger – vaardigheden om uit te blinken in een innovatie-economie. En aangezien economisten voorspellen dat de jobs van morgen nu zelfs nog niet bestaan, zijn ondernemersvaardigheden vaardigheden voor het leven.” (1).

‘Voed een ondernemersmindset. Zorg ervoor dat leerders hun rol

als actieve bemiddelaars en scheppers van hun eigen toekomst

begrijpen. Deze mindset staat in contrast met de passieve en

responsieve mentaliteit van een toeschouwer. Zorg ervoor dat

leerders “hun rol als actieve actoren en als scheppers van hun

eigen toekomst” begrijpen (2).

Het L33N -leerraster daagt leerders en leraars uit om niet bang te zijn voor risico’s, aangezien ze niet weten welke uitdaging op hen wacht achter elk symbool en elk niet-geassocieerd woord. Ze moeten het initiatief nemen om door het raster te lopen en zich aan te passen aan een variëteit van taken waarvoor ze beroep moeten doen op hun meervoudige intelligenties en waarbij ze moeten samenwerken. Ze moeten innovatief zijn en problemen kunnen zien als kansen voor hun toekomstig leven.

Inspiratie

1. http://nfte.com/why-entrepreneurship/#solution-mindset 2. Moberg K., Vestergaard L., Fayolle A., Redford D. Cooney T., Singer S., Sailer K.,

Filip D. (2014). How to assess and evaluate the influence of entrepreneurship education. A report of the ASTEE project.retrieved from http://archive.ja.ye.org/Download/jaye/ASTEE_REPORT.pdf

25

Navigators Kansen spotten Gebruik je verbeelding en capaciteiten om kansen te zien voor het creëren van waarde ● Identificeer en grijp kansen om waarde te creëren door het sociaal, cultureel en

economisch landschap te verkennen. ● Bepaal de noden en uitdagingen die aangepakt moeten worden. ● Maak nieuwe connecties en breng verspreide elementen van het landschap samen om

kansen te bieden om waarde te creëren.

“Leerders als navigators. Het finale kenmerk van het zich

ontwikkelende werklandschap is zijn onzekerheid,

vluchtigheid en twijfel. Meer en meer werkenden zullen

freelance werken, via portfolio, op afstand (misschien

doorheen veel geografieën) en zich serieel heruitvinden om

zich bezig te houden met nieuwe kansen en industrieën”

(1). “De Gig-economie vertegenwoordigt een belangrijke verschuiving in hoe we werken. Zij staat voor het controleren van je eigen leven en carrière. Dat betekent: vinden waar je het best in bent en waar je van houdt. Een deel van dit ontdekkingsproces bestaat uit experimenteren: het vermogen om te luisteren naar wat je klanten willen en dat aan hen te geven – of de flexibiliteit om iets nieuws te proberen omdat je denkt dat mensen het misschien graag zouden hebben.” (2).

In het L33N kookboek hebben we verschillende verhalen opgenomen

over mensen die nieuwe vormen van inzetbaarheid vinden om

deelnemers te inspireren om de navigators te worden van een reis

die uitstekend bij hen past.

Inspiratie

1. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real Challenges We Face. London: Innovation Unit Press

2. https://www.forbes.com/sites/michakaufman/2014/11/28/the-thankful-gig-entrepreneur/#37e24fca244a

26

Open Badges Zelfbewustzijn en zelfredzaamheid Geloof in jezelf en blijf jezelf ontwikkelen

● Reflecteer over je behoeften, je ambities en noden op korte, middellange en lange termijn.

● Bepaal en evalueer je sterktes en zwakheden als individu en in een groep ● Geloof in je capaciteiten om de loop der dingen te beïnvloeden, ondanks onzekerheid,

terugval en voorlopige mislukkingen.

“De leerder staat open voor constructieve kritiek, onverwachte

ideeën, nieuwe manieren van denken, en groei. De leerder is bereid

om persoonlijke ideeën en meningen te re-evalueren wanneer hij

geconfronteerd wordt met nieuwe informatie.” (1)

“Leerkrachten-ondernemers belonen individueel initiatief, het nemen van verantwoordelijkheid en het nemen van risico’s” (2)

In het L33N-kookboek hebben wij open badges ontworpen

omdat heel wat activiteiten buiten het klaslokaal gebeuren

en omdat heel wat activiteiten en competenties, gericht op

het leren van ondernemerschap, niet gevalideerd worden

in de bestaande leerprogramma’s:

● Potentiële badges (prestatie in de toekomst) ● Badges voor verwezenlijking (demonstratie van verwezenlijking) ● Bekwaamheidsbadges (demonstratie van competentie) ● Badges voor engagement (attitudes, waarden, overtuigingen) ● Badges voor lidmaatschap ● Aanmoedigingsbadges (goed-werkstempels) ● Badges voor deelname

Inspiratie

1. http://remakelearning.org/competencies/ 2. Entrepreneurship Education: A Guide for Educators. Retrieved from

http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/7465 3. https://www.schankacademy.com/demos/idea-workshop/1-fight-fire-with-

technology/resources

27

Pull learning Omgaan met onzekerheid, ambiguïteit en risico’s. Neem beslissingen die te maken hebben met onzekerheid, ambiguïteit en risico’s.

● Neem beslissingen wanneer het gevolg van die beslissing onzeker is, wanneer de beschikbare informatie onvolledig of ambigu is, of wanneer een risico bestaat op onbedoelde gevolgen.

● Neem binnen het proces van waarde-creëren gestructureerde manieren op om van in een vroeg stadium ideeën en prototypes te testen om de kans op mislukken te beperken.

● Ga snel en flexibel om met snel veranderende situaties

Laat leerders toe hun eigen leertraject uit te stippelen. Bied hen

maximale keuzemogelijkheden aan. Waar het echt op aankomt, is

de besluitvorming. Waarover iemand moet kiezen is ondergeschikt

aan de vraag hoe je überhaupt een beslissing moet maken.” (1)

“De studenten hielden ervan. Zij hielden van het verrassingselement, zij hielden ervan inhoudelijke verbanden te leggen en zij hielden ervan de lesinhoud te mogen kiezen” (2).

Het raster is gebaseerd op dit principe. De leerders moeten vanaf het prille

begin kiezen voor hun pad, hun symbool, hun kleur en de weg die ze

zullen volgen, Dit stelt hen ertoe in staat een persoonlijke leerervaring te

delen, die hun peers tot andere leeractiviteiten zal brengen.

Klik op de oranje symbolen; Zoek uit wat elk symbool voorstelt; Beslis over het pad dat je zult volgen; Start met de groene sleutel (eerste symbool in de tweede rij); Neem alle uitdagingen aan die achter de symbolen van dezelfde kleur verstopt zijn en doe de laatste test van het witte symbool aan het einde van deze diagonale lijn; Of beweeg naar rechts om van kleur te veranderen; Of beweeg naar rechts om van symbool te veranderen; Doe alle tests die verstopt zitten achter je symbool in de verschillende kleuren; Of beweeg naar voren zoals een paard in een schaakspel; Doe alle tests van de symbolen waar je paard moet stoppen; Of gebruik een dobbelsteen, gooi, beweeg rij na rij vooruit tot je een wit symbool hebt bereikt. Wanneer je ook stopt, doe je de oefening; Hou een dagboek bij; Eindig met één oefening van de witte rij; Deel je laatste oefening in de virtuele ruimte die je facilitator heeft aangemaakt.

Inspiratie 1. Schank, R. C. (2016). Education Outrage. Torrance, Ca, USA: Constructing Modern

Knowledge Press. 2. Pinto, D. & Conrad L. (2015). Odyssey. Dynamic Learning System. UK: Liberalis Books

28

Questions (vragen) Omgaan met onzekerheid, ambiguïteit en risico’s. Neem beslissingen waarbij je met onzekerheid, ambiguïteit en risico moet omgaan.

● Neem beslissingen wanneer het gevolg van die beslissing onzeker is, wanneer de beschikbare informatie onvolledig of ambigu is, of wanneer een risico bestaat op onbedoelde gevolgen.

● Neem binnen het proces van waarde-creëren gestructureerde manieren op om van in een vroeg stadium ideeën en prototypes te testen om de kans op mislukken te beperken.

● Ga snel en flexibel om met snel veranderende situaties

“Meer passie hebben voor de oplossing dan voor het

probleem, is een probleem. Hou van het probleem, niet van

de oplossing” (1). “Het is waardevoller dat je de juiste vragen kan stellen dan dat je de correcte antwoorden kan geven. Jammer genoeg leggen onze scholen de nadruk op het tegenovergestelde: zij leren ons hoe te antwoorden, maar niet hoe we moeten vragen” (2).

Zorg ervoor dat leerders niet zoeken naar pasklare antwoorden.

Prijs een onderzoeksattitude waarbij het juiste antwoord een vraag

is in het onbekende. Focus op proces en doorzettingsvermogen .(3)

Misschien is een van de grootste uitdagingen voor de participanten: vind vragen en analyseer ze. Aan deze uitdaging werd een antwoord gegeven in de learning snacks (de onderwerpen vinden) en in de webinars.

Inspiratie

1. https://blog.leanstack.com/the-entrepreneur-s-journey-7a4a662ce8f0?inf_contact_key=79b60d83c1223dbd0930c4f6002f2971b755b3da02c42ac7c6654a974b54bb1d

2. Pink, H.D. (2013). To Sell Is Human. The Surprising Truth about Persuading, Convincing, and Influencing Others. USA: Canongate.

3. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real Challenges We Face. London: Innovation Unit Press

29

Recruit (recruteer)

Mobiliseer anderen Inspireer, enthousiasmeer en krijg de anderen aan boord

● Inspireer en enthousiasmeer relevante belanghebbenden ● Zorg ervoor dat je de steun krijgt die nodig is om waardevolle resultaten te bekomen ● Toon doeltreffende communicatie, overtuiging, onderhandelingskunst en leiderschap.

“Crazy-Quilt Principe - Vorm vennootschappen met

mensen en organisaties die bereid zijn zich echt te

engageren om samen met jou aan de toekomst te werken:

product, firma en markt. Wees niet te bezorgd over

competitieve analyses en strategische planning (1).

Het L33N-kookboek is niet alleen samen door ondernemers en leerkrachten gemaakt, maar ook door sponsors, ambassadeurs en collega’s. Families en gemeenschappen waren er ook bij betrokken. Collega’s van andere Europese onderwijsinstellingen werden uitgenodigd en L33N werd uitgenodigd door I-Linc, Bantani Education en het IFTE-team. L33N zal ten slotte gebruikt worden door de Budapest University of Technology and Economics.

Inspiratie

1. http://www.effectuation.org

30

Story exchange (uitwisseling van verhalen) Mobiliseer hulpmiddelen Verzamel en beheer de hulpmiddelen die je nodig hebt

● Zorg voor en beheer de materiële, niet-materiële en digitale hulpmiddelen die nodig zijn om ideeën in actie om te zetten

● Haal het beste uit beperkte hulpmiddelen ● Zorg voor en beheer de competenties benodigd in elk stadium:

technische, wets-, belastings- en digitale competenties

Mobiliseer anderen

Inspireer, enthousiasmeer en krijg anderen aan boord

● Inspireer en enthousiasmeer relevante belanghebbenden ● Zorg ervoor dat je de steun krijgt die nodig is om waardevolle resultaten te bekomen ● Toon doeltreffende communicatie, overtuiging, onderhandelingskunst en leiderschap.

“Wij leren door verhalen uit te wisselen in conversaties” (1)

"Het leerverhaal voor studenten is er een waarin de student overgaat van onderzoek naar ontdekking en afrondt door toe te passen wat hij/zij geleerd heeft. Zo ontwikkelt hij/zij zich tot iemand die zijn/haar gebrek aan kennis of begrip terugdringt en uiteindelijk nieuwe dingen begrijpt over zichzelf en de wereld. M.a.w. transformatie is een leerproces dat je in staat stelt om een opdracht af te werken (…). Verhalen gebruiken ritme en anticipatie om de leerders emotioneel aan te spreken op manieren die andere leerstrategieën vaak niet kunnen bieden. Studenten komen al naar school met kennis van de verhaalvorm en verwachten dat die zal gehanteerd worden (Egan, 1989). Het is zinvol dat we dit zouden beschouwen als een methodologie” (2). “Openbarende verhalen (…) bevatten meestal een graad van onthulling, een manier om de wereld te verdelen in voor en na” (3). Het leren en onderwijzen van ondernemerschap gaat over het creëren van een nieuwe comfortzone voor nieuwe benaderingen. In L33N gebruiken wij het uitwisselen van verhalen zowel om van elkaar te leren als om zin te geven aan wat je geleerd hebt (in het leerraster, de learning snacks, de liminal labs, het ondernemerschapsatheneum).

Inspiratie

1. Schank, R. C. (2016). Education Outrage. Torrance, Ca, USA: Constructing Modern Knowledge Press.

2. Ohler, J. (2013). Digital Storytelling in the Classroom. New Media Pathways to Literacy, Learning and Creativity. California: Corwin.

3. Robinson, K. with Aronica L. (2009). The Element. How Finding your Passion Changes Everything. London: Penguin Books

31

Teacher-Entrepreneur

(leerkracht-ondernemer) Visie Werk naar je toekomst toe

● Verbeeld je de toekomst ● Ontwikkel een visie om ideeën in actie om te zetten ● Visualiseer toekomstige scenario’s om inspanningen en actie te helpen sturen

● Het huidige denken over ondernemend lesgeven is gebaseerd op een aantal

terugkerende thema’s.

o Ondernemerschapseducatie is meer dan een voorbereiding op hoe je een bedrijf runt. Het gaat over hoe je de attitudes, vaardigheden en kennis van een ondernemer ontwikkelt, wat – kortom – een student in staat zou moeten stellen om ideeën in actie om te zetten’.

o Leerkrachten kunnen je niet aanleren hoe je ondernemend kan worden als zij dat zelf niet zijn.

o Ondernemerscompetenties vereisen actieve methodes om studenten zover te krijgen dat zij hun creativiteit en vernieuwende ideeën de vrije loop laten.

o Ondernemerscompetenties en -vaardigheden kunnen alleen verworven of opgebouwd worden door praktische, levensechte leerervaringen.

o Ondernemersvaardigheden kunnen vakoverschrijdend of als vak apart aangeleerd worden.

o Ondernemerschapseducatie zou moeten focussen op zowel ‘intrapreneurs’ als ondernemers, als je bedenkt dat de meeste studenten ondernemersvaar-digheden zullen gebruiken in bedrijven of openbare instanties (…)

o De agenda van de ondernemerschapseducatie zou moeten gepromoot worden buiten de instituten voor leerkrachtenopleiding: in bedrijven en de ruimere gemeenschap.

o Leerkrachten en scholen zullen niet in staat zijn hun ambities te realiseren zonder samenwerking en partnerschappen met collega’s, bedrijven en andere belanghebbenden” (1).

Het L33N-kookboek stelt niet alleen leerkrachten en

stagiairs in staat om ondernemende leerkrachten te

worden, het maakt ook duidelijk hoe leerkrachten al in

zekere mate educatieve ondernemers zijn. Vandaar de

doelstelling-uitdagingen voor leerkrachten en de liminal

labs voor leerkrachten-intrapreneurs.

32

Het lesgeven in teamverband, dat leerkrachten linkt aan

ondernemers van buitenaf, is ook een strategie die heel

goed heeft gewerkt bij het ontwikkelen van het leerraster.

Inspiratie

1. Entrepreneurship Education: A Guide for Educators. Retrieved from http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/7465

33

Unfair competitive

advantage (oneerlijk competitievoordeel)

Mobiliseer hulpmiddelen Verzamel en beheer de hulpmiddelen die je nodig hebt

● Zorg voor en beheer de materiële, niet-materiële en digitale hulpmiddelen die nodig zijn om ideeën in actie om te zetten

● Haal het beste uit beperkte hulpmiddelen ● Zorg voor en beheer de competenties benodigd in elk stadium: technische, wets-,

belastings- en digitale competenties

“… Maak van de leerkrachten veilige thuishavens voor angstige kinderen

die bij hen nieuwe ervaringen durven opdoen.” (1)

“Educatieve ondernemers worden geconfronteerd met een totaal verschillende cultuur dan andere ondernemers. Zij moeten kunnen omgaan met een bureaucratische, door een missie gedreven onderwijsmarkt waar de koper (beleidsmaker) niet de klant is (leerders, ouders, leerkrachten) voor het product” (2).

Positioneer onderwijscontexten als

ondernemersomgevingen met een oneerlijk voordeel in de

competitie (3). Ondernemende leerkrachten hebben niet

alleen vertrouwelijke informatie van de onderwijsculturen

maar hebben ook toegang tot lijsten van leerders, hun

behoeften en verzuchtingen. Zij hebben de connecties en

de infrastructuur om leerders aan te moedigen om deel te

nemen aan extra-activiteiten, om te luisteren naar hun

ideeën en hen te zeggen dat het geen kwaad kan om fouten

te maken, die, volgens het ASTEE-project, eigen zijn aan

het ondernemend onderwijzen. Wij zijn gestart vanuit veldonderzoek om uit te zoeken waar ondernemersverenigingen op zouden moeten focussen. Wij hebben de impliciete vertrouwelijke kennis van de onderwijsculturen in verschillende landen expliciet gemaakt door het ondernemerschapsecologie-spel. Wij hebben de onderwijsnetwerken gebruikt om de huidige stand van zaken te bepalen en om ambassadeurs, leerfacilitatoren, sponsors en educatieve ondernemers te vinden. Wij hebben de infrastructuur van scholen en universiteiten gebruikt om onze benadering uit te testen. Wij hebben onze kennis van de huidige onderwijspraktijk gebruikt om uitdagingen voor ondernemend leren te creëren.

34

Inspiratie

1. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real Challenges We Face. London: Innovation Unit Press.

2. Kurshan, B. (2017). The Necessary Mindsets of Education Entrepreneurs. retrieved from https://www.forbes.com/sites/

3. http://www.huffingtonpost.com/quora/what-is-an-unfair-competi_b_12472458.html

35

Value-creation (waarde-creatie) Leren door ervaring Leer door te doen ● Gebruik eender welk initiatief voor waarde-creatie als een leermogelijkheid

● Leer met anderen, o.a. peers and mentoren ● Reflecteer over en leer van zowel succes als mislukkingen (van jou en anderen)

“Ondernemerschap gaat evengoed over de verandering en het leren dat de individuele ondernemer ervaart door interactie met de omgeving, als de verandering en waarde-creatie die de ondernemer veroorzaakt door zijn/haar acties. Leren en waarde-creatie worden op die manier gezien als de twee belangrijkste aspecten van ondernemerschap (…). Studenten laten proberen om waarde te creëren voor externe belanghebbenden zal dan resulteren in de ontwikkeling van ondernemerscompetenties” (1).

“Ik hoor en ik vergeet, ik zie en ik onthoud. Ik doe en ik begrijp.”

(Confucius)

“Creëer een ecosysteem voor het leren buiten de school of online” (2)

“Levenswaarde: waarschijnlijk belangrijk in de levens die de

leerders waarschijnlijk zullen leiden.” (3)

Vermits ervaring de kern is van leren-door-te-doen, heeft het L33n-raster tot doel ervaringen te bezorgen aan de studenten, die actieve participanten worden, niet slechts observanten. Dit inspireert actief leren en moedigt het aan, omdat de studenten een verantwoordelijke rol aannemen, manieren vinden om te slagen, zelf probleemoplossende tools ontwikkelen, hun creativiteit ontwikkelen en de aangeleerde vaardigheden toepassen in dagdagelijkse situaties.

Inspiratie

1. Lackéus, M. (2015). Entrepreneurship in Education. What, why, when, how. Retrieved from https://www.oecd.org/cfe/leed/BGP_Entrepreneurship-in-Education.pdf

2. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real Challenges We Face. London: Innovation Unit Press.

3. Perkins, D. (2014). Future-wise: Educating our Children for a Changing World. USA: Jossey-Bass

36

Well-being (welzijn) Ethisch en duurzaam denken Beoordeel de consequenties en de impact van ideeën, mogelijkheden en actie

● Beoordeel de consequenties van ideeën die waarde brengen en het effect van ondernemersactie op de doelgroep, de markt, de maatschappij en de omgeving.

● Reflecteer over hoe duurzaam sociale, culturele en economische doelen op lange termijn zijn, en op het verloop van de gekozen actie.

● Werk verantwoordelijk

” Dit aspect van de talentontwikkeling van studenten geeft hen zelfvertrouwen en stelt hen in staat om sociale waarde te creëren en sociale uitdagingen aan te gaan. Heel de ondernemers-mindset die de OPEDUCA-benadering genereert, voedt de jongeren uiteindelijk met capaciteiten en vertrouwen voor het begrijpen van en het aannemen van een pro-actieve houding tegenover Duurzame Ontwikkeling in het algemeen, en stelt hen in staat om de ondernemers van een duurzamer toekomst te zijn/worden” (1).

“Verwerf een veilig eigengevoel met bepaalde peroonlijke voedings-

en vernieuwingsbronnen. Leer verantwoordelijkheid opnemen voor

je eigen gezondheid, lichamelijke conditie en welzijn.” (2)

Nodig ondernemers uit om te vertellen hoe hun ondernemerschap niet alleen hun eigen gevoel van welzijn versterkt maar hen ook toelaat hun ‘zakenomgeving’ uit te breiden. Nodig mensen van de plaatselijke gemeenschappen uit om te vertellen over hun behoeften. Nodig sociale ondernemers uit om te tonen hoe behoeften omgezet worden in kansen om welzijn te creëren. Link educatief ondernemerschap aan een verhoogd welzijn van de leerder.

Welzijn is een terugkerend thema in het

ondernemersatheneum. Zowel de documentaire, de blog,

het ecologiespel en de learning snacks spelen in op de link

tussen welzijn, sociaal ondernemerschap en educatief

ondernemerschap.

Inspiratie

1. http://www.opeduca.eu/Entrepreneurial_Learning.html 2. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real

Challenges We Face. London: Innovation Unit Press

37

X (aka the unknown)

X (of ‘het ongekende’) Creativiteit Ontwikkel creatieve en doelbewuste ideeën

● Ontwikkel meerdere ideeën en kansen om waarde te creëren, met o.a. betere oplossingen voor bestaande en nieuwe uitdagingen

● Verken en experimenteer met innovatieve benaderingen ● Combineer kennis en hulpmiddelen om waardevolle effecten te verwezenlijken

“Een opleiding voor het onbekende begunstigt een visie van agressief leren in een poging om nieuwsgierigheid, verlichting, zelfvertrouwen en verantwoordelijkheid aan te wakkeren in een complexe en dynamische wereld. Zij begunstigt een brede en visionaire poging tot betekenisvol leren” (1).

4 dingen die je op school geleerd hebt en die je minder creatief

maken.

Hoe je je opleiding kan te boven komen en de vrije loop kan laten

aan je creativiteit.

1. Er is een antwoord. Zoek het en ga verder (= examen), 2. Vermijd fouten (= hoge score), 3. Studeer wat in het examen komt, 4. Boek gestadig vooruitgang.

Maar … 1. Wij weten het antwoord nog niet, 2. Er zijn veel mogelijke antwoorden, 3. Stop met het vermijden van situaties waarin je fouten kan maken, 4. Omarm fouten als wegen naar innovatie, 5. Je weet niet welke informatie je zal gebruiken, 6. Er kunnen lange periodes zijn waarin je leest, overdenkt, ideeën schetst, en

mogelijke oplossingen uitprobeert“(2).

Het L33N-kookboek helpt je het ongekende te

verwelkomen door klaslokalen te veranderen in

ondernemersclubs, door leerders vrij spel te geven, door

bezig te zijn met crowd learning, door bevindingen te

delen op virtuele platforms, en door consequent naar

vragen te zoeken voor de volgende webinars.

38

Inspiratie

1. Perkins, D. (2014).Future-wise: Educating our Children for a Changing World. USA: Jossey-Bass

2. http://www.inc.com/art-markman/4-things-you-learned-in-school-that-make-you-less-creative.html?cid=sf01001&sr_share=twitter

39

Yes (ja)

Omgaan met onzekerheid, ambiguïteit en risico’s. Neem beslissingen waarbij je met onzekerheid, ambiguïteit en risico moet omgaan.

● Neem beslissingen wanneer het gevolg van die beslissing onzeker is, wanneer de beschikbare informatie onvolledig of ambigu is, of wanneer een risico bestaat op onbedoelde gevolgen.

● Neem binnen het proces van waarde-creëren gestructureerde manieren op om van in een vroeg stadium ideeën en prototypes te testen om de kans op mislukken te beperken.

● Ga snel en flexibel om met snel veranderende situaties

“NEE voelt veilig aan, terwijl JA inderdaad gevaarlijk is JA aan mogelijkheden en JA aan risico en JA aan iemand in de ogen kijken en haar de waarheid vertellen” (1).

“Leren risico’s ‘anticiperen, aannemen en beheren’ is een

van de vaardigheden ingebed in het Vakoverschrijdend

Kader voor Vaardigheden in Persoonlijk Leren en

Denken, voor leerlingen van 11 tot 19 jaar oud, dat erop

gericht is het leren binnen de vakken van het leerplan te

ondersteunen en aan te vullen. Dit maakt mogelijk dat het

nemen van risico’s vakoverschrijdend geïntegreerd kan

worden en dat jonge mensen aangemoedigd worden om

avontuurlijker te worden en meer te durven

experimenteren in hun leerproces (…)”

Onderzoeksresultaten suggereren dat ondernemers twijfelachtige zakenscenario’s positiever categoriseren dan andere mensen, dat zij eerder oog hebben voor

● sterktes dan voor zwakheden ● kansen dan voor bedreigingen ● potentieel voor verhoogde prestaties dan voor verslechtering (2)

Zoals geleerd kan worden uit de L33N-documentaire, gaat

ondernemend leren en onderwijzen over het verlaten van je

comfortzone. Dat is het grote risico waarmee alle deelnemers

werden geconfronteerd op hun L33N-reis.

40

Inspiratie

1. Godin, S. (2012). V is for Vulnerable. Life Outside the Comfort Zone. An ABC for Grownups. USA: Portfolio Penguin

2. Rolfe, H. (2010). Learning to Take Risks, Learning to Succeed retrieved from https://www.nesta.org.uk/sites/default/files/learning_to_take_risks_learning_to_succeed.pdf

41

Zenith (zenit) Kansen spotten Gebruik je verbeelding en capaciteiten om kansen te zien voor het creëren van waarde

● Zie kansen om waarde te creëren en grijp ze aan door het sociaal, cultureel en economisch landschap te verkennen

● Bepaal de noden en uitdagingen die aangepakt moeten worden. ● Maak nieuwe connecties en breng verspreide elementen van het landschap samen om

kansen te bieden om waarde te creëren.

Er zijn tegenwoordig heel wat onrustzaaiende verhalen

“Daar waar weinig beroepen volledig geautomatiseerd zijn, hebben 60 procent van alle beroepen ten minste 30 procent technisch geautomatiseerde activiteiten” (1).

Er is veel druk op het onderwijs om leerders te wapenen voor de

toekomst

“Vandaag de dag moet onderwijs gaan over het leren gedijen in een veranderende wereld” (2).

En natuurlijk is er veel kritiek op het onderwijs, zelfs op de ondernemersopleiding, omdat die niet zou beantwoorden aan de noden en verwachtingen van de maatschappij. Roger Schank, bijvoorbeeld, bespreekt “De Nationale Inhoudsstandaarden voor de Ondernemersopleiding”:

● Leg de nood uit aan ondernemend ontdekken ● Bediscussieer processen van ondernemend ontdekken ● Gebruik externe hulpmiddelen om de expertise van ondernemers aan te vullen

Deze lijst wordt vervolgd en maakt hem kwaad omdat

“We hebben altijd een schoolsysteem gehad waarin het weten, uitleggen en beschrijven het steeds gewonnen hebben van het handelen en leren vanuit je eigen fouten” (3).

Daarom onthoudt het L33N-kookboek zich van het onderwijzen over ondernemerschap. Het inspireert leerders om in de toekomst samen nieuwe wegen te bouwen door te ervaren, te experimenteren, te luisteren, samen te werken, te reflecteren, te creëren en te delen.

Inspiratie

1. Manyika, J. et al. (2017). A Future That Works. Automation, employment and productivity. Retrieved from http://www.supplychain247.com/paper/a_future_that_works_automation_employment_and_productivity

2. Hannon, V. with Peterson A. (2017). Thrive. Schools Reinvented for the Real Challenges We Face. London: Innovation Unit Press.

3. Schank, R. C. (2016). Education Outrage. Torrance, Ca, USA: Constructing Modern Knowledge Press.

42

Het Ondernemersatheneum Aanpassing van de Levende Bibliotheekmethode van KATI ORAV WAT? Het Ondernemersatheneum werkt als een Levende

Bibliotheek. Maar terwijl de Levende Bibliotheek een

gelijkheidsmiddel is dat probeert vooroordelen en

discriminatie te bestrijden, staat ons Ondernemers-

atheneum voor een aanpak om in de wereld van

ondernemers te duiken.

Het werkt net als een gewone bibliotheek: studenten kunnen grasduinen door een cataloog

om te zien welke titels beschikbaar, zij kunnen het boek kiezen dat zij willen lezen en het

ontlenen voor een bepaalde tijd. Na het lezen brengen zij het boek terug naar de bib, en als

zij dat willen, kunnen zij een ander ontlenen. Het enige verschil is dat in de Levende Bibliotheek

de boeken mensen zijn - ondernemers - en het lezen bestaat uit een conversatie. Na de

conversaties werken de studenten in groepjes samen om een model of schema te creëren van

“Hoe word ik ondernemer?”.

Waarom?

● Samenwerking tussen scholen en ondernemers;

● Studenten kunnen in de wereld van de ondernemers duiken;

● Studenten kunnen ideeën opdoen over wat ze kunnen doen met hun leven en studies;

● Ondernemers kunnen hun ervaringen delen en ook hun bedrijf voorstellen;

● Een van de voordelen voor ondernemers kan ook de mogelijkheid zijn nieuw talent

voor hun bedrijf te vinden.

Wie?

● Studenten tussen de 12 en … jaar die nieuwsgierig zijn naar het leven;

● Leerkrachten die willen dat hun studenten de mindset van ondernemers krijgen;

● Plaatselijke ondernemers die klaar zijn om hun verhalen te delen en nieuwe talenten

en ideeën te recruteren.

Hoe?

● Studenten kiezen een ondernemer naar wie zij willen luisteren. Zij kunnen alleen gaan

maar kunnen ook in kleine groepjes werken (niet meer dan 3 studenten). Het hangt af

van hoeveel studenten en hoeveel ondernemers je hebt;

43

● Het praatje met de ondernemer duurt 20-30 minuten (hangt af van je tijdschema). De

studenten gebruiken het sjabloon ‘Ondernemer’ om notities te nemen;

● Je kan zoveel sessies doen als je wilt en je tijdschema toelaat;

● Na de conversatie(s) verdelen de studenten zich in groepen (niet meer dan 5

studenten), bij voorkeur niet met de mensen die met dezelfde ondernemer(s)

gesproken hebben;

● De ondernemers mogen vertrekken, of als je wilt dat zij de resultaten zien, bied je hen

nu een lekker kopje koffie aan :)

● Gedurende 15-20 minuten gebruiken de studenten het sjabloon ‘Groepsoogst’ om met

anderen te delen wat zij neergeschreven hebben en om samen bepaalde dingen uit de

conversatie(s) te oogsten. Voel je vrij om dit sjabloon op een groter stuk papier te

tekenen zodat zij het allemaal tegelijkertijd kunnen invullen;

● Binnen de 20-30 minuten tekent de groep een model of schema over “Hoe word ik

ondernemer?”

● De groepen presenteren hun werk;

● Geef hen alsjeblieft feedback, en als de ondernemers nog aanwezig zijn, laat je hen

ook maar feedback geven;

● Studenten kunnen een prijs of een badge krijgen.

Het hele proces duurt minimum 1,5 uur, maar bij

voorkeur minstens 3 uur of meer :)

44

Ecologie van het

ondernemerschap door Jani Turku

Hoofdstuk over de ecologie van het ondernemerschap en

hoe beleidsmakers een bordspel kunnen gebruiken om

een mindshift te creëren.

Entrepreneurschap en intrapreneurschap

Ondernemerschap is een belangrijke motor voor de economische groei, maar het betekent

verschillende dingen voor verschillende mensen. Het houdt eigenlijk een engagement in om

een idee in een winstgevende zaak om te zetten. Een ‘ondernemer’ wordt gedefinieerd als

‘een persoon die eender welke onderneming opstart, organiseert en beheert’, voornamelijk

een zakelijke onderneming die initiatief en risico inhoudt. Een ondernemer is iemand die

vertrekt van een idee, hetzij een product of een dienst, die dat concept tot leven brengt, en

het niet alleen op de markt kan brengen, maar ook levensvatbare producten of diensten

maakt die de mensen willen en nodig hebben.

Intrapreneurschap verwijst naar de brede definitie van ondernemerschap: je gedragen als

een ondernemer terwijl je werkt in een grote organisatie. Intrapreneurschap verwijst naar de

initiatieven van werknemers in organisaties die iets nieuws willen ondernemen zonder dat

hen dat gevraagd wordt. Een intrapreneur is een persoon die de directe verantwoordelijkheid

opneemt om een idee in een winstgevend eindproduct om te zetten door innovatie en een

assertief risicobeleid. Intrapreneurs zijn gewoonlijk proactieve en actiegeoriënteerde mensen

met een hoge zelfmotivatie, die zich goed voelen als zij het initiatief nemen om

vernieuwende producten of diensten te lanceren, zelfs binnen de beperkingen van een

organisatie. Intrapreneurschap kan een stap naar ondernemerschap zijn, vermits het eigen is

aan intrapreneurs dat zij hun eigen creativiteit gebruiken om bestaande goederen en

diensten te verbeteren en grote noden op de markt te lenigen. Wanneer de ondernemer

deze vaardigheden binnen de veilige omgeving van een onderneming aanwendt, kan hij

theorieën testen en de meest effectieve methodes bepalen om problemen op te lossen.

Ecosysteem van ondernemerschap

Een gunstig ondernemersklimaat en economische ontwikkelingsstrategie worden het

ecosysteem van het ondernemerschap genoemd. Beheerders van het ondernemerschap

kunnen zijn: de regering, de scholen, de universiteiten, de privésector, investeerders,

familiale bedrijven, banken, ondernemers, sociale leiders, onderzoekscentra, het leger,

vakbondsafgevaardigden, studenten, advocaten, coöperatieven, communes, multinationals,

privéstichtingen en internationale hulpagentschappen. De zes vastgelegde domeinen van het

ecosysteem van ondernemerschap zijn:

45

• Markten

• Beleid

• Financies

• Cultuur

• Subsidies

• Menselijk kapitaal

Elk ecosysteem van ondernemerschap is uniek. Hoewel dat

ecosysteem van eender welke maatschappij kan beschreven

worden met gebruik van dezelfde domeinen, is ieder ecosysteem het resultaat van

honderden elementen die op elkaar inwerken op heel complexe en specifieke manieren. Het

is nuttig elk regionaal ecosysteem van ondernemerschap te beoordelen om causale paden te

specificeren op bepaalde tijdstippen, waarbij kan vastgesteld worden dat generische causale

paden minder nuttig zijn. Stevige ecosystemen van ondernemerschap worden vrij

zelfbedruipend. Eens wanneer de zes domeinen sterk genoeg zijn, gaan ze elkaar

versterken en de maatschappij hoeft niet meer zo veel te investeren om ze te ondersteunen.

Het ecosysteem is hetzelfde als eender welk natuurlijk ecosysteem – het is alleen in balans

wanneer al zijn componenten in harmonie zijn.

Ecosysteem van ondernemerschapseducatie

Ondernemerschapseducatie is gebaseerd op de overtuiging dat de ondernemersmindset een

geweldige kracht is om opleidingsresultaten positief te beïnvloeden, mensen voor te

bereiden op een zich snel ontwikkelende wereld, en ze sterker te maken om een rol te

kunnen spelen in de vormgeving van de toekomst.

Ondernemerschapseducatie zou gebaseerd moeten zijn op samenwerking - zij zou een

waarachtige samenwerking moeten zijn tussen onderwijsdeskundigen, studenten,

ontwikkelaars, ontwerpers en professionele zakenlui, en dit resulteert in erg doeltreffende

onderwijsoplossingen. De onderwijsresultaten zijn het belangrijkst, maar zij houden meer in

dan eenvoudig vakjargon en vaardigheden. Het draait tenslotte allemaal om de mensen in

het klaslokaal.

Een ecosysteem van ondernemerschapseducatie bestaat uit dezelfde elementen als het

ecosysteem van ondernemerschap. Een systeem kan bestaan uit ondersteuners, diensten,

cursussen, en experts die ondernemerschap promoten door educatie. Om ecosystemen van

ondernemerschap te beoordelen, kunnen we een reeks domeinen definiëren, bv.:

• Beleid

• Financies

• Infrastructuur

• Markten

• Menselijk kapitaal

• Subsidies / Diensten / Connecties

• Cultuur

• Onderzoek en ontwikkeling / Innovatie

• Levenskwaliteit

• Macro-economische omstandigheden

46

Om de complexiteit en kwaliteit van deze domeinen in elke lokale setting te bepalen, moeten

we identificeren wat plaatselijk beschikbaar is en wat verder zou moeten ontwikkeld worden

om een volledig functioneel ecosysteem van ondernemerschapseducatie mogelijk te maken.

Introductie van het ecosysteem van

ondernemerschapseducatie met een frame game

Overzicht

Omdat elk ecosysteem van ondernemerschapseducatie verschillend is, hebben wij beslist

een frame game te ontwerpen dat de verschillende elementen illustreert en waarvan het doel

is de lokale spelers praktische ervaring te bezorgen in het definiëren en bepalen van de

sterktes en zwakheden van plaatselijke omgeving en beleid. Het spel heeft als doel

beleidsmakers te stimuleren om een mindshift te creëren en hen ertoe te brengen dat zij

ageren voor een beter plaatselijk ecosysteem van ondernemerschapseducatie

Componenten van het spel en voorbereiding

Elementen van het frame game:

Domeinen

Je kan de hierboven vermelde domeinen gebruiken of – als je met gevorderden speelt –

de spelers hun eigen elementen vrij laten ontwikkelen.

Typisch materiaal: verschillende bladen kleurpapier, indexkaarten, legoblokjes, enz.

Materiaal

Typische materiaalkeuze: post-its, bladen kleurpapier, houten blokjes, markeerstiften,

kleine legopakketjes, enz.

Connecties

Typische materiaalkeuze: touw, geschikte legostukken. Als het hele spel op een flipchart

wordt gedaan, kan tekenen met stiften volstaan.

Denk eraan! Vermits dit een frame game is dat je

samen met de spelers creëert, is eender welk materiaal

geschikt.

Wat ook je materiaalkeuze is, bereid dat materiaal op voorhand voor en zorg ervoor dat er

van alles genoeg is. Eens je team begint te spelen, zou de flow niet mogen afgeremd

worden door problemen met het materiaal. De materialen zijn best niet te strikt afgelijnd,

zodat de verbeelding vrij spel krijgt.

47

Opstelling van het spel

0. Introduceer kort ‘ondernemerschapsecologie’ en ‘ecosysteem van

ondernemerschapseducatie’. Verdeel de deelnemers in groepjes van 2 tot 8 en laat hen een

spelomgeving kiezen die bij hun inspiratie aansluit.

1. Geef de tijdlimiet aan voor de eerste ronde, ergens tussen 30 en 90 minuten. De teams

ontwikkelen hun eerste versie in deze ronde. Als er meerdere teams spelen, laat je de

deelnemers na de eerste ronde naar de andere spellen kijken, zodat ze door elkaars creaties

geïnspireerd worden.

2. De tweede ronde (20 tot 60 minuten) is de verbeteringsronde, waarin het team checkt of

alle elementen op hun plaats zitten, en het de ontbrekende elementen toevoegt. De teams

mogen de beste ideeën of elementen van de andere spellen kopiëren en verder ontwikkelen.

Het einde van deze ronde is weer een demonstratie: je toont wat je hebt en legt het uit aan

de betrokkenen.

3. De derde ronde is een tweede verbeteringsronde. Als teams dat nodig hebben, kan je

meer verbeteringsrondes toevoegen, maar meestal volstaan twee rondjes. Als je zin in

avontuur hebt, laat dan de teams hun spellen uitwisselen en de spellen van andere teams

verder ontwikkelen.

4. Documentatieronde en afsluiting. Laat de deelnemers foto’s nemen, filmpjes maken of een

blog posten over hun verwezenlijkingen en creaties. Laat de spellen indien mogelijk op hun

plaats staan en laat andere mensen ze uitproberen.

Doel van het spel

Het uiteindelijke doel is het creëren van je eigen frame game rond een ecosysteem van

ondernemerschapseducatie. Dat kan een quiz zijn, een bordspel of iets anders. In vele

gevallen wordt het niet echt een spel maar een concrete uitbeelding van de plaatselijke

omgeving en hoe je kan evolueren naar een beter ecosysteem. Discussie en ontwikkeling

zijn heel belangrijke aspecten van het spel; soms zelfs belangrijker dan het eindresultaat.

Het creatieve proces zal gemakkelijk ideeën oproepen, aspecten van de ontwikkeling

verdiepen, en zwakheden en sterktes van lokale systemen accentueren. Door het spel te

spelen en het tegelijkertijd te ontwikkelen, kan je gemakkelijk mindshifts verkrijgen en de

gepaste actie bepalen om je lokale ecosysteem van ondernemerschapseducatie te

verbeteren.

En je bent welkom om onze website en ons

raster te bezoeken:

https://l33n.eu/learning-environment/

48

ISBN 978-9949-88-086-7