Kwartaalbladdecember 2011no. 73

Exloërkijl

73

3 Eruitgelicht — bestuursberichten 4 Planten als vertellers in het landschap — onderzoek U k o V e g t e r

9 Harry de Vroome Penning

10 Speciale activiteiten

11 Kerstwandeling

12 Ritsen op het Ballooërveld — cultuurhistorie J a n K r a a k

15 WMD

16 De hervormde kerk van Nijeveen — Stichting Oude Drentse Kerken O l a v R e i j e r s

18 De toren boog en eindje mee — cultuur R o e l S a n d e r s

21 SODK

22 Sieralgen — flora H e n k v a n d e r M e u l e n e n M a r i e n v a n W e s t e n

24 Kremboong en Stuifzand — wandelroute B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

26 Samen de samenleving gezonder en mooier maken — interview S o n j a v a n d e r M e e r

28 Schaapskooi Orvelte herbouwd — beheer E r i c v a n d e r B i l t

30 Drents heideschaap — beheer J o a n D . D . H o f m a n

31 Wervingsactie

32 Grote zilverreiger — fauna G e e r t d e V r i e s

34 Landgoed Rheebruggen — boekbespreking S o n j a v a n d e r M e e r

37 Hunzeloop

38 Dieren in de natuur fotograferen — educatie E d o v a n U c h e l e n e n B a r t S i e b e l i n k

40 Kortweg — berichten 46 Ganzen — gedicht R u t g e r K o p l a n d

38 In/uit de politiek

Kwartaalblad van Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting Het Drentse LandschapBezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 30.28.75.751

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenGrafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen

Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Drentse Landschap.

Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein-bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbij-drage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrek-bare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen.

Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl

3 Eruitgelicht — bestuursberichten

4 Exloërkijl — terreinbeschrijving G e e r t d e V r i e s

9 Speciale activiteiten

10 Vervenershuis Valthermond — cultuurhistorie E r i c v a n d e r B i l t

12 Speenkruid — flora J o a n D . D . H o f m a n

14 De IJsvogels van de Hunze — boekbespreking

16 Honingbij — fauna G e e r t d e V r i e s

19 Hunebeddengids

20 Met de postwagen over het Balloërveld — digitaal J o k e W o l f f

22 Kamspheide — wandelroute B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

24 Voorjaar in de Landgoedbossen — flora H a n s D e k k e r e n B e r t H o e n t j e s

27 WMD

28 Knapzak-app — wandelen P a u l S t r a a t s m a

30 Drenthe grondig bekeken — educatie H a n s C o l p a e n M a r k Tu i t

31 NPL

32 De hervormde kerk van Wapserveen — Stichting Oude Drentse Kerken O l a v R e i j e r s

34 Kleurige Dahli’s — erfgoed J a n n i e O u d e g a

36 Waarvan Akte

37 Kortweg — berichten

38 In/uit de politiek

Kwartaalblad van Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting Het Drentse LandschapBezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 30.28.75.751

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenGrafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen

Omslag Exoërkijl / foto: Geert de Vries

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Drentse Landschap.

Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein-bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Landschap. Beschermer kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Beschermer voor het leven € 400,– .

Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw beschermersbij-drage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrek-bare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen.

Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl

Foto

: Han

s D

ekke

rG

ele

anne

moo

n –

Foto

: Han

s D

ekke

r

3Bestuursberichten

Toen de regering haar voorgenomen bezuinigingen aan-kondigde, liet de kunst- en cultuursector luidkeels van zich horen. In den lande gingen stemmen op die zich toen afvroegen waarom het zo stil bleef vanuit de natuursector, die het relatief nog veel harder te verduren kreeg. Op 14 december bleek in Assen in het provinciehuis echter dat in Drenthe de natuur wel degelijk een stem heeft. Er kwamen wel driehonderd natuurliefhebbers naar een sta-tencommissievergadering waar het akkoord werd besproken dat het Rijk met de provincies wilde sluiten. Ze lieten zien dat de natuur beter verdient dan in de plannen voorligt. En in de week daarna herhaalde dat zich in de twee daarop aansluitende vergaderingen van de voltallige Provinciale Staten, waar het onderwerp opnieuw aan de orde kwam.Ik kan u vanuit mijn ervaringen uit het verleden zeggen dat zoiets hoogst zelden voorkomt in het provinciehuis. Ik vond het hartverwarmend. Ga ik te ver als ik durf te bewe-ren dat de betrokkenheid bij de natuur deel uitmaakt van de Drentse cultuur? Zelf geloofde ik daar altijd al in en deze bijeenkomsten in het provinciehuis hebben mij in die overtuiging gesterkt. Ik vind dat zeer bemoedigend. Ook is het een opsteker dat er zowel door Gedeputeerde Staten als door Provinciale Staten besloten is om het Natuurakkoord in deze vorm af te wijzen. In Drenthe staat de natuur er niet alleen voor, dat weten we nu zeker. U als sympathisant van Stichting Het Drentse Landschap wist en bewijst dat overigens als sinds jaar en dag. We kunnen u er niet dankbaar genoeg voor zijn.

Natuur is deel Drentse cultuur

Ali Edelenboschvoorzitter Het Drentse Landschap

3

© T

opog

rafis

che

dien

st

Vroeger bevond zich hier het grootste hoogveenmoeras van West-Europa: het Boertangermoeras. Dit immense moeras strekte zich uit van Hoogezand tot Emmen. Wie nu door de veenkoloniën rijdt, kan zich nauwelijks voorstellen dat hij over de bodem van een voormalig moeras rijdt dat een paar honderd jaar geleden nog 5 tot 8 meter hoger lag dan het huidige maaiveld! Onvoorstelbaar dat zo’n groot moeras bijna volledig is afgegraven met het eenvoudige gereedschap van een turfsteker: de stikker en de oplegger. De stikker diende om het veen in stukjes te steken en met de oplegger werd de natte turf op een kruiwagen gelegd.

ExloërkijlG e e r t d e V r i e s *

Het landschap van het Boertangermoeras is in rook opge-gaan. Wat restte was een fijnmazig patroon van kanalen en wijken. Wijken zijn kleine watergangen die om de 200 meter werden aangelegd om het moeras droog te leggen. Later konden schippers via deze wijken hun turf afvoeren. Daarna was deze infrastructuur heel geschikt om landbouw-producten af te voeren. Dit veenkoloniale landschap met zijn vele kanalen, wijken en bruggen is uniek in West-Europa.

DempenIn de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, toen het vervoer per auto een grote vlucht nam, veranderden die kanalen en wijken van een lust in een last. Tientallen kilo-meters kanalen werden dichtgegooid. Op de plek waar nu het natuurreservaat Exloërkijl ligt, werd zand gewonnen om de vele kanalen te kunnen dempen. Geleidelijk aan ontstond een grote en diepe zandplas. Staatsbosbeheer richtte het gebied in voor de recreatie: de zandwinput werd omgetoverd tot een visplas. In 2004 werd dit 70 ha grote gebied overge-dragen aan Het Drentse Landschap. Exloërkijl is een tastbaar bewijs hoe men in de jaren zeven-tig tegen het veenkoloniale landschap aankeek. Geld noch moeite werden gespaard om die kanalen te dempen. Nog geen vijftig jaar later wordt geld nog moeite gespaard om kanalen weer een scheepvaartfunctie voor de plezierjacht te geven. Het kan verkeren. De visplas is de beelddrager van dit natuurreservaat, al snel gevolgd door drie wijken die min of meer bewaard zijn gebleven. De rest van het gebied ademt de sfeer uit van een parklandschap. Loof- en naaldbosjes wisselen elkaar af, waar-bij vooral de fraaie overgangen tussen bos en grasland opval-len. Een kleine zandverstuiving geeft het natuurreservaat een extra dimensie.

Het natuurreservaat Exloërkijl van Het Drentse Landschap ligt op het eerste gezicht zomaar plompver-

loren midden in een uitgestrekt veenkoloniaal landschap nabij Tweede Exloërmond. In de geschiedenis

van dit landschap vormt Exloërkijl echter een afsluitend hoofdstuk van een boeiend verhaal over hoe de

mens hier een hoogveenmoeras heeft bedwongen en hoe het gebied zich na de turfwinning uiteindelijk

geformeerd heeft tot het huidige veenkoloniale landschap. Een landschap dat door buitenstaanders vaak

wordt verguisd en gekwalificeerd als kaal en saai. De bewoners van de veenkoloniën denken hier anders

over; zij koesteren deze ruimte vol met fraaie luchten en eindeloze vergezichten.

4 Terreinbeschrijving

Foto

: Gee

rt d

e Vr

ies

Exloërkijl

Foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

Rondje meerNatuurgebieden, zoals Exloërkijl, die zo dicht aan bewoond gebied grenzen, lenen zich bij uitstek voor het maken van een ommetje: even een frisse neus halen, even met de kin-deren uitwaaien of de hond uitlaten. Of even bezoekers laten zien hoe mooi het wel niet is om in de veenkoloniën te wonen. Zo’n ommetje levert soms ook fraaie waarne-mingen op en die scoren qua beleving veel hoger dan die in verweggebieden.Elk seizoen leent zich voor ommetjes; er is altijd weer iets anders te beleven. In de winter zijn op de visplas veel vogels te zien en in de lente worden wandelaars getrakteerd op fraaie vogelconcerten. In de zomer trekken de bloeiende braamstruwelen vol met insecten de aandacht. In de herfst is een bezoek aan de Exloërkijl een waar feest door de vele paddenstoelen in allerlei vormen en kleuren.Laten we een denkbeeldige wandeling maken langs enkele biotopen in verschillende seizoenen. Juist door hetzelfde gebied in verschillende jaargetijden te bezoeken, kan men zelf veel over het gedrag van dieren ontdekken.

SlaapplaatsDe visplas is een soort winterslaapkamer die dag en nacht wordt gebruikt. Ganzen en zwanen zijn dagdieren, die over-dag voedsel zoeken in de omliggende landbouwgebieden. Tegen de avond gaan ze op de visplas slapen. Regelmatig zijn hier alle drie de Europese zwanensoorten te zien. De Knobbelzwanen die hier ’s winters slapen, broeden in het voorjaar in de kanalen en wijken van de veenkoloniën. De Wilde zwaan komt vooral met strenge vorst naar Nederland en de Kleine zwaan is een wintergast uit Siberië die regel-matig met enkele families de visplas als slaapkamer gebruikt.

Eenden zijn nachtdieren, die de visplas overdag als slaapka-mer gebruiken. Tegen de avond gaan ze in de veenkoloniën foerageren. Ze keren in de ochtend zo vroeg terug dat menig wandelaar denkt dat die eenden daar dag en nacht zitten. De meest voorkomende eenden op de visplas zijn in volgorde van talrijkheid: Wilde eend, Smient, Krakeend, Wintertaling, Kuifeend en Tafeleend. In de winter vormen de eenden paartjes voor een kortston-dig huwelijk. Wanneer men elk seizoen een ommetje maakt ontdekt men veel over het gedrag van dieren. Ter illustratie de Wilde eend. Wie kwaakt er eigenlijk bij de Wilde eend? Kunnen alleen vrouwen daar wat van? Mannen kunnen niet kwaken. Wanneer worden de eerste jonge eendjes gezien? Ma eend draait alleen voor de opvoeding op. In de zomer-maanden lijken alle manlijke eenden van de aardbodem ver-dwenen te zijn. Waar zijn die mannen dan? Eenden verliezen net zoals ook ganzen en zwanen tijdens de rui in de zomer in een keer hun slagpennen uit de vleugels en kunnen daarom een maand niet vliegen. Ze zijn dan erg kwetsbaar. Voor de manlijke eenden is hun fraai opvallende verenpak in die periode niet handig. Ze krijgen daarom tijdelijk net zo’n bruin verenpak als de vrouwtjes.

BijenVanuit de bosjes zingen de vogels in de lente hun hoogste lied. Ook al kent men al die vogelgeluiden niet, het is al leuk aan je mede-wandelaars te vertellen dat het uitsluitend man-netjes zijn die zich laten horen. Vrouwtjes zingen niet. Hoe meer afwisseling in het bos hoe meer verschillende vogel-soorten. Elke vogelsoort zingt niet alleen zoals die gebekt is, hij eet ook zo als die gebekt is. De Merel eet het liefst wormen. Huisjesslakken zijn voor de Zanglijster. Rupsen

Wilde eenden

Grijze zandbij

6

Foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

worden door de mezen van de bladeren gehaald. De Bonte vliegenvanger plukt het liefst vliegjes uit de lucht. Zo leven wel 15 verschillende soorten vogels in deze jonge bosjes naast elkaar zonder last van elkaar te hebben. Een Sperwer plukt daar op zijn beurt weer de vruchten van. In het vroege voorjaar is een bezoek aan de zandverstuiving een verrassing. Niet alleen vanwege het fraai roodgekleurde haarmos, maar vooral door de aanwezigheid van honderden, zo niet duizenden Grijze zandbijen. Neem op een warme lentedag eens de tijd om bij die honderden zandhoopjes te gaan zitten. Bij elk zandhoopje zit een gangetje. Vrouwtjes maken in het voorjaar holletjes. Dan gaan ze naar bloeiende wilgen waar ze nectar en stuifmeel verzamelen. Dit energie-rijke voedsel wordt in een holletje gestopt. Het vrouwtje legt daar een eitje in. Deurtje dicht en op naar de volgende klus. Volgend voorjaar kruipt uit elk holletje een jonge zandbij, precies op het moment dat de wilg het meeste voedsel in de aanbieding heeft.

KikkerconcertVooral in het voorjaar is de waterkant spannend. Voor de kinderen is het halen van een kletspoot een topbelevenis. Langs de oevers van de wijken en de visplas zijn in april regelmatig parende padden te zien. De padden hebben de winter slapend in de bosjes doorgebracht en gaan slechts enkele dagen naar het water om zich voort te planten. Het vrouwtje zet het dril niet in eiklompen af, zoals de Bruine kikker, maar legt haar eitjes in snoeren tussen de waterplan-ten. Tijdens de ei-afzetting worden de eitjes door het man-netje bevrucht. Na de paring verlaten ze het water en schar-

relen de rest van het jaar in het bos hun kostje bij elkaar. Vissen weten dat de paddenvisjes giftig zijn en laten die daarom met rust. Vanaf eind mei kwaakt de Groene kikker (bastaardkikker). Kwakende kikkers zijn hier altijd Groene kikkers. Padden en Bruine kikkers maken alleen maar zachte knorrende geluiden. Een kwakende kikker is overigens altijd een mannetje want vrouwtjes kwaken niet. Groene kikkers leven altijd in de buurt van water.

VerrassingenIn mei en juni komen de eerste libellen tevoorschijn. Elke libel heeft zijn jeugd in het water doorgebracht. Jonge libel-len zijn vaal van kleur en verlaten meestal de waterkant en jagen langs bosranden en in tuinen. Na ongeveer 14 dagen zijn ze geslachtsrijp en keren in bruiloftskleed terug naar de waterkant om te paren. In Exloërkijl zijn de volgende libellen algemeen: Vuurjuffer, Lantaarntje, Viervlek, Grote roodoogjuffer, Paardenbijter en de Grote keizerlibel. Ook komt hier een voor Drenthe zeldzame glazenmaker voor: de Glassnijder. In de zomer is de natuur overweldigend. Op de graslandjes bloeit dan massaal het Jacobskruiskruid. Voor het vee giftig, maar voor de rupsen van de Sint Jakobsvlinder een ware lek-kernij. De bloemen zitten vol nectar en zijn geliefd bij vele vlindersoorten. In Exloërkijl komt het Oranje zandoogje veel voor. Dit is een karakteristieke Drentse dagvlinder, die hier veel meer voorkomt dan in de meeste andere provincies. Helemaal verassend is de aanwezigheid van de Argusvlinder. Geen vlindersoort is in Nederland in zo’n korte tijd zo snel verdwenen als de Argusvlinder. Exloërkijl is een van de wei-nige plekken in Drenthe waar hij nog voorkomt. Ook zie je hier nog veel Bruine vuurvlinders die op de Rode lijst staat

Oranje zandoogje

< Bastaardkikker

Foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

en overal heel hard achteruit gaat, maar gelukkig (nog) niet in Exloërkijl. De rups leeft van Veldzuring en Schapenzuring. Een bezoek aan de rijk bloeiende braamstruwelen mag niet ontbreken. Dit zijn ideale nectar-kroegen voor vele insecten zoals hommels. Elke hommelsoort heeft zijn eigen streepjescode. De Aardhommel is het meest algemeen, maar ook de fraai gekleurde Weidehommel en de warmbruine Akkerhommel zijn hier te bewonderen.

PlantenDe verscheidenheid aan planten is groot. Tijdens een wan-deling zijn grote moerasplanten niet te missen die langs de waterkant groeien, zoals de Grote lisdodde en Gele lis. De zaadjes van de Gele lis hebben zwembandjes, zodat de zaadjes bij de moederplant wegdrijven. Na enige dagen ver-dwijnt de lucht uit de zaadjes en zakken die naar de bodem. Volgend jaar groeit daar dan een nieuwe Gele lis. Stijve ogentroost is een heel kleine plant. In Nederland is het niet zo’n algemene plant. In Exloërkijl groeit hij bij duizenden.Heel bijzonder is het voorkomen van maar liefst twee soor-ten wolfsklauwen. Dit zijn nog miniatuurafstammelingen van de reusachtige wolfsklauwen uit de tijd van de dinosaurus-sen. De Moeraswolfsklauw is hier nog talrijk. Spectaculair is de aanwezigheid van de Grote wolfsklauw. Nog maar pas geleden werden in het gebied enkele groeiplaatsen van deze zeer zeldzame plant ontdekt.In een ven groeit massaal Waterveenmos. Afgezien van de hoogveennatuurreservaten is dit een van de weinige plekken

in de veenkoloniën waar hij nog voorkomt. Al die miljoenen turven die hier gestoken zijn, zijn opgebouwd uit veenmos-sen.Veenmos heeft het eeuwige leven: van boven groeit het door en van onderen sterft het af. Veenmos kan alleen maar leven in regenwater.

DraagvlakHet natuurreservaat Exloërkijl grenst aan Tweede Exloër-mond. Onder meer daarom heeft Het Drentse Landschap in samenwerking met de Dorpsbelangenvereniging een wandelroute met informatieborden gemaakt en zitbankjes geplaatst. In de toekomst zullen steeds vaker maatschappe-lijke organisaties medegebruikers worden van natuurgebie-den. Denk bijvoorbeeld maar aan de zorgverzekeraars die zich inspannen om meer mensen in beweging te houden met allerlei wandel- en andere sportactiviteiten. Het Drentse Landschap is in dit soort situaties op zoek naar win-win: hoe meer mensen van de natuur gaan houden, hoe meer ze hun best gaan doen om die natuur te behouden. Het natuurge-bied Exloërkijl leent zich in ieder geval er zeker voor om van te houden…

V.l.n.r.Stijve ogentroostVuurjuffer

*G.W. de Vries is projectleider bij het IVN Consulentschap Drenthe en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

In kwartaalblad 53, maart 2007, is een wandelroute Exloërkijl opgenomen (nr. 32). U kunt de route ook gratis downloaden op www.drentslandschap.nl/eropuit/wandelroutes.

8

Foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

Activiteiten eruit gelichtKijk voor meer activiteiten in de agenda april t/m september 2012 of op www.drentslandschap.nl

Foto

: Joh

an V

osFo

to: H

an v

an H

agen

Foto

: Eric

Wan

ders

Foto

: Han

na S

chip

per

Tijdens deze interessante wandeling vertellen deskundigen van de Werkgroep Boerenerven Drenthe over de geschiedenis en het gebruik van de erven rond de boerderijen, aan de hand van de voorbeelden die in Grolloo te zien zijn.Startpunt: Café restaurant Hofsteenge, Hoofdstraat 11, 9444 PA Grolloo.

In het voorjaar roepen vogels uit volle borst. Ze zingen met overtuiging: ‘Hier woon ik’. Iedere vogelsoort op zijn eigen manier. Maar hoe zien die mooie zangers eruit? Kinderen gaan zelf op zoek. Ze beginnen hun speurtocht bij het schathuis van landgoed Lemferdinge. Toegang is gratis. Opgave is noodzakelijk en kan via info@drentslandschap.nl of 0592-313552.Locatie: Huize Lemferdinge, Lemferdingelaan 2, 9765 AR Paterswolde.

Het beeldenpark De Havixhorst is uniek in Nederland. Hier is een prachtig overzicht te bewonderen van de beeldhouwkunst van de 20ste eeuw. Deze zondagmiddag zal Han van Hagen een boeiende en enthousiasmerende lezing geven over de geschiedenis van de beeldhouwkunst en het beeldenpark. Tijdens de rondleiding door de tuin wordt door beeldhouwer Bert Denneman uitleg gegeven over het maken van een bronzen beeld. Het belooft een kunstzinnig en informatief samenzijn te worden. Na afloop kan er samen met de deskundigen onder het genot van een high tea worden nagepraat.Kosten: € 49,50 p.p. (incl. lezing, demonstratie, rondleiding en high tea). Aanmelden is noodzakelijk en kan via aanmelden@drentslandschap.nl of 0592-313552.

Voor het eerst sinds 2009 vinden dit jaar weer de traditionele Lammetjesdag plaatst. Niet zoals u gewend bent in de kooien zelf, maar buiten in het veld kunt u samen met u (klein)kinderen de vele tientallen lammetjes bewonderen die zijn geboren. Voor kinderen zijn er verder allerlei doe-activiteiten die met schapen te maken hebben. De route naar de Schaapskooi Hijkerveld wordt vanaf het dorp Hijken aan gegeven met bordjes. De Schaapskooi Huenderhoeve bevindt zich aan de Huenderweg 1 in Doldersum.

Zo 15 april 13.30-17.00 uur

Beeldenpark arrangement met

high tea

Zondag 25 maart11.00 - 16.00 uur

Bezoek de Lammetjesdag!

Zo 22 april 11.00 uur

Boerenerven rond Grolloo

Zo 20 mei 10.00 uur

Vogels en hun geluid

9Activiteiten

Open Dagen

De vervenerswoning in Valtermond is op zondag 1 april en zaterdag 12 mei te bezichtigen tussen 13.00 – 16.00 uur. Bezoekers kunnen dan met eigen ogen het gerestaureerde voorhuis bekijken. Hier bevindt zich een klein museum met een kruidenierswinkeltje. Een enthousiaste vrijwilligers-groep die het museum en de winkel beheren zullen de bezoekers welkom heten.

Locatie: Zuiderdiep 22, 7876 AA Valtermond.

Vervenershuis Valthermond E r i c v a n d e r B i l t *

De eerste turf werd al in 1853 in Valthermond gestoken. Het Vervenershuis, Zuiderdiep 22, dateert uit de laatste periode van de vervening en werd in 2005 als laatste pand in Drenthe als rijksmonument aangewe-zen. De woning werd in 1916 door de veenbaas Freerk Kamst gebouwd en werd mede gebruikt als kantoor-tje voor de uitbetaling van de lonen aan de veenarbeiders. Zijn vrouw Henderika Beekman dreef er een win-keltje met ‘stille knip’ (illegaal kroegje). Met name het voorhuis met winkel en kantoor bleek in 2005 nog goeddeels in originele staat. Het vervenershuis is één van de weinige panden die bij de enorme veenbrand in 1917 gespaard bleef omdat het door de veenarbeiders nat gehouden werd. In de redengevende beschrijving van dit rijksmonument wordt als karakte-ristiek van het vervenershuis het vol-gende aangegeven.Het vervenershuis met aangebouwd achterhuis uit 1929 vertegenwoordigt volgens het Rijk het algemeen belang om een vijftal redenen. De ouder-dom, de betrekkelijk gave uitwendige en geheel gave inwendige staat en de belangwekkende interieurelementen uit de bouwtijd waaronder dat van

winkel, kantoor en woonkamer.Verder spelen het sociaal-historisch en typologisch belang als voorbeeld van de verveningsgeschiedenis in ons land met tenslotte de belevings- en ervaringswaarden. Ter plaatse veroor-zaakt door de zich wijds uitstrekkende veengronden aan de overzijde van het Zuiderdiep.

De aankoopHet huis werd recent nog door een kleinzoon van de vervener, Freerk Hollander (1927), bewoond. Naast de voordeur bevond zich het naam-plaatje van zijn vader P. Hollander, vervener, zoals dat nu na de restauratie nog steeds te zien valt. Ten tijde van de onderhandelingen over de aan-koop was de geestelijke gezondheid van Freerk van dien aard dat met zijn bewindvoerster mevr. Van der Schans-Berga werd gesproken. De aankoop ten bedrage van € 150.000,-- vond op 13-11-2006 plaats met goedkeuring van de rechtbank. Dit in verband met de wilsonbekwaamheid van Freerk, die er tot juli 2009 zou blijven wonen. Na een kort verblijf in een verpleeghuis is hij overleden in 2011. Het pand verkeerde in verwaarloosde staat, evenals de met bos overwoekerde

Reeds in 2005 werd Het Drentse Landschap door een aantal partijen benaderd om mee te helpen het

voor Valthermond zo beeldbepalende rijksmonument aan het Zuiderdiep voor de gemeenschap te

behouden. Het betrof een oorspronkelijk en nog nauwelijks veranderd vervenershuis uit 1916.

De in 2003 opgerichte Stichting Cultuurhistorische Waarden in de Drentse Veenkoloniën wilde in het

pand een klein streekmuseum inrichten. Dit initiatief werd door de Gemeente Borger-Odoorn en de

Provincie Drenthe in het kader van een Leader+ project van harte gesteund. De middelen om het pand

te verwerven ontbraken echter.

Foto

: Arc

hief

HD

L

10 Cultuurhistorie

Foto

’s: S

onja

van

der

Mee

r

tuin. In overleg met de bewindvoer-ster kreeg Het Drentse Landschap ook de beschikking over de inboedel van Freerk die na een zorgvuldige selectie later weer is overgedragen aan de Stichting Cultuurhistorische Waarden in de Drentse Veenkoloniën. Momenteel maken zijn spulletjes deel uit van de expositie in het voorhuis.Het restauratieplan betrof een zeer ingrijpend plan gericht op volledige restauratie van het casco en het interi-eur van het voorhuis. Het achterhuis en de eerste verdieping zou tot een moderne gezinswoning worden omge-toverd. De financiering bleek best moeilijk rond te krijgen. Uiteindelijk lukte het met omvangrijke steun van het Rijk (Ministerie OCW, Rijksdienst Cultureel Erfgoed), de Provincie Drenthe en de Nationale Postcode Loterij.

De restauratieHet vervenershuis is geen klein pand. Het vloeroppervlak bedraagt 375 m2 en de inhoud bijna 950 m3. Onder begeleiding van Architecten Meppel en de mensen van Het Drentse Landschap heeft de aannemer Hofstra-Hulshof b.v. uit Nieuw-Buinen echt een mooi staaltje werk afgeleverd. In het voorjaar

van 2011 werd het pand opgeleverd. Inmiddels is het voorhuis als streekmu-seum verhuurd en de woning aan een gezin. Het werk vormde een restauratie opleidingsproject (ROP) waarbij de aannemer via het leerbedrijf Fundeon jonge bouwvakkers schoolde in het restauratiewerk.Het gebouw is aan de buitenkant hele-maal teruggerestaureerd naar hoe het vroeger was. Met platte friese pannen, blauw gesmoord, als dakbedekking. Alle kozijnen en ramen werden ver-nieuwd en het voegwerk werd nage-lopen. Het bordes en de voordeur met bossingspanelen met boven een sleutel-rooster, werden volledig vernieuwd.Binnen werd de lambrizering hersteld. Waar houtimitatie aanwezig was werd het gerestaureerd. Toonbank, stelling-kasten en houten vloeren in het win-keltje werden bijgewerkt en na uitvoe-rig kleuronderzoek door Helmer Hut in de oorspronkelijke kleuren uit 1916 bijgeschilderd. Ook de plafondschil-deringen werden bijgewerkt en het oude kantoor werd van nieuw behang voorzien. Na inrichting lijkt het wel of de tijd in het voorhuis heeft stilge-staan. Maar ook de woning is prachtig geworden. Grote woonkeuken, 3 slaap-kamers, twee badkamers en berging.

Samen sterkDe herbestemming van het verve-nershuis is een schoolvoorbeeld van gebiedsgericht werken. Het idee begon bij een kleine lokale stichting waarna met hulp van verschillende part-ners een uniek stukje cultuurhistorie werd gerestaureerd. Inmiddels is het streekmuseum er gekomen en kan de Stichting Cultuurhistorische Waarden in de Drentse Veenkoloniën vanuit haar thuisbasis aan het Zuiderdiep haar activiteiten ontplooien. Op het vlak van erfgoedbehoud, recreatie en het bevorderen van sociale cohesie was dit project zeer succesvol. Dat alles binnen een economisch duurzame context die Het Drentse Landschap voor de toe-komst garandeert. Dank aan allen die dit project tot een succes maakten.

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/bestuurder van Het Drentse Landschap.

11Cultuurhistorie

Foto

: ???

????

????

????

?

SpeenkruidJ o a n D . D . H o f m a n *

Het wordt weer lente! En dat betekent dat allerlei planten die ondergronds overwinterd hebben, weer

boven de grond komen en zorgen voor een kleurrijke start van het nieuwe groeiseizoen. Op sommige

plaatsen zo massaal dat ze hele tapijten vormen: bijvoorbeeld witte van de Bosanemoon of heldergele

van het Speenkruid.

Foto

: Arc

hief

HD

L

12 Flora

Foto

: ???

????

????

????

?

In loofbossen hebben voorjaarsbloeiers weinig tijd. Zodra het voorjaarszon-netje de bodem een beetje opwarmt, komen ze boven de grond. Dan moe-ten ze groeien, bloeien en zaad vormen en ervoor zorgen dat de wortelstokken, knollen of bollen weer worden gevuld voor het volgende jaar. Dat moet voordat in mei het blad aan de bomen zit en er te weinig licht op de bodem komt om dit te kunnen doen.Speenkruid slaat zijn voedselvoorraad voor het volgende jaar op in knotsvor-mige knolletjes. Sommigen menen dat deze zozeer op spenen lijken, dat de plant hierdoor zijn naam heeft gekre-gen. De knolletjes kennen echter ook andere oude volksnamen. Destijds in de vijftiger jaren noemde mijn leraar biologie op een christelijke (!) HBS ze ‘hanenkloten’. Op internetsites zag ik dat er in andere volksnamen meer gelijkenis werd gezien in dezelfde organen van mol of kat c.q. kater….

RanunculusAls je de heldergele sterretjes van Speenkruid ziet, doen ze je aan boter-bloemen denken. Ze zijn zozeer verwant aan boterbloemen dat ze in hetzelfde geslacht Ranunculus zijn ondergebracht. Dat is ook wel anders geweest. Ooit vormde Speenkruid een eigen geslacht: Ficaria. Bij het onder-brengen bij de echte boterbloemen is deze naam als soorttoevoegsel behou-den. Speenkruid heet nu Ranunculus ficaria. Het probleem bij de inde-ling – en dus de naamgeving – was dat Speenkruid op een aantal punten anders is dan de echte boterbloemen. Wat de kleur van de kroonblaadjes betreft, het heldere, vettige geel, zie je geen verschil. Het aantal en de vorm van de kroonblaadjes is echter duidelijk anders. Speenkruid heeft een stuk of twaalf smalle, puntige kroonblaadjes, terwijl de boterbloemen er vijf min of meer ronde hebben. Verder heeft

Speenkruid bijvoorbeeld min of meer ronde, donkergroene, glanzende blaad-jes die bij de echte boterbloemen heel anders zijn. En zo zijn er nog een paar verschillen die Speenkruid binnen de boterbloemengroep tot een apart geval maken.

OkselknolletjesSpeenkruid bloeit van maart tot in mei. Daarna vergelen en verdwijnen de bovengrondse delen vrij snel. Een opvallend verschijnsel is dat de bloe-men worden gesloten als het donker wordt en als het regent. Bijzonder is, dat Speenkruid nauwelijks of geen vruchtjes/zaden produceert. Voor de voortplanting heeft deze soort een ongeslachtelijk systeem ontwikkeld. Na de bloeit ontstaan er in de oksels van de onderste bladeren kleine ronde knolletjes. Als deze op de bodem belanden, fungeren ze als stekken: op geschikte plekken zetten ze zich met worteltjes vast en kan zich een nieuwe plant ontwikkelen. Ook op dit punt onderscheidt Speenkruid zich van boterbloemen. Overigens verspreidt de soort zich ook gemakkelijk met de ondergrondse knolletjes, die bij gerommel in de bodem kunnen wor-den verspreid. Dat merk je wel als je Speenkruid in de tuin hebt en ze plot-seling op nieuwe plekken opduiken.

Vochtige standplaatsSpeenkruid is niet tot bossen beperkt. Ook op andere vochtige plaatsen kun je hem aantreffen, zoals vochtige gras-landen en slootkanten. Hoewel hier de beschaduwing geen rol speelt, verto-nen de planten die hier groeien toch hetzelfde ritme als de bosbewoners. Temeer omdat hij wat het bodemtype betreft niet kieskeurig is, is Speenkruid in ons land een zeer algemene soort op vochtige, voedselrijke standplaatsen. Op het voedselarme droge zand dat een groot deel van Drenthe vormt en waar

de naaldbossen zijn aangeplant, zul je hem dan ook niet op grote schaal aan-treffen. Ook in de veenkoloniën vind je hem nauwelijks.

*Drs. J.D.D. Hofman is redacteur van Het Drentse Landschap.

Foto

: Arc

hief

HD

L

13Flora

De Hunze ontpopt zich als natuurlijke beek met allure. De rivier verandert in snel tempo. Van een kaarsrechte gekanaliseerde beek - waar met een natuurbril op kraak nog smaak aan zat – transformeert de Hunze in een slin-gerend natuurgebied van bijna twaalf-duizend hectare. Een immens stuk natte natuur met moerassen en natuur-lijke oevers, waar waterplanten terug-

keren en moerasvogels, Bevers en zelfs Otters zich weer thuis voelen. Over deze transformatie gaat het boek De IJsvogels van de Hunze. Het omvangrijke boekwerk bevat honderden aquarellen, schilderijen, etsen en tekeningen van kunstenaar Erik van Ommen. Treffend weet hij de vogels, bevers en vissen die leven in het Hunzedal weer te geven. Addo van der Eijk sprak voor het boek

meer dan twintig mensen die langs de oevers van de Hunze vogels kijken, natuur beschermen, vissen vangen of zich – net als Erik van Ommen – als kunstenaar laten inspireren door de natuur. De rode draad door alle verha-len vormt de liefde voor de vogels, de natuur en het landschap. De gebieden langs de Hunze waren begin dit jaar volop in het nieuws. Zo was de Westerbroekstermadepolder één van de waterbergingsgebieden, waar in totaal vier miljoen kuub Hunzewater tijdelijk in is opgeslagen. De nieuwe natte natuur bewees de steden en dorpen, waar het water aan de lippen stond, een enorme dienst. Dankzij de natte natuur was het gevecht tegen het water voorlopig gewonnen. In de ondergelopen gebieden was het daarna een drukte van belang. Zo’n tiendui-zend eenden, waaronder Slobeenden, Wintertalingen en Pijlstaarten, streken er neer. De wateroverlast maakte weer eens duidelijk hoe belangrijk een dynamische natuur is.

Een passage uit het boek:Eerst kronkelend, toen recht en later weer krom. Zo luidt in één zin de recente geschiedenis van de Drentse Hunzeloop. Jacob Glas maakte het

De IJsvogels van de HunzeEind april verschijnt De IJsvogels van de Hunze, een prachtig en rijk geïllustreerd boek waar ook Het Drentse Landschap aan heeft meegewerkt. Het boek brengt een ode aan de Hunze, een relatief onderbelicht, maar zeer aantrekkelijk stroomdal, waar de natuur in volle glorie terugkeert. Beeldend kunstenaar Erik van Ommen en schrijver Addo van der Eijk volgen in het boek de rivier van bron tot monding, een afstand van vijfentachtig kilometer. Onderweg komen ze onder meer langs de nieuwe Drentse natuurgebieden. En treffen ze talloze IJsvogels, dé ambassadeur van de kronkelende beek.

© E

rik v

an O

mm

en

14 Boekbespreking

mee, vlakbij zijn huis in Spijkerboor, een dorp van zo’n vierhonderd zielen dat aan de oever van de Hunze ligt. Als jong jochie streek hij er in de jaren vijftig neer, als jongste telg van een molenaarsfamilie. Van de inmiddels afgebroken korenmolen staat een klei-ne replica in zijn tuin. Aan het einde van de jaren vijftig zag Glas met eigen ogen hoe de Hunze op de schop ging. De beek werd gekanaliseerd, uitgebag-gerd en verbreed. De kranen, de bag-germachines: Glas ziet ze nog zo voor zich. Ook de oude houten brug, die destijds verdween, kan hij zich heugen. Aan de zijkant van de nieuwe brug, die nog steeds over de Hunze ligt, lezen we de bouwdatum: 1959. Dertig jaar later, rond de eeuwwisse-ling, zag Glas weer kranen, machines en bulldozers bij de Hunze. Nu om het werk van destijds ongedaan te maken. De Hunze moest weer kronkelen. Binnen een paar decennia verander-den de ideeën over de loop van de rivier ingrijpend. In plaats van rechter en breder moest de rivier juist gril-liger en natuurlijker worden. Menig dorpsbewoner zag het gebeuren en stond er hoofdschuddend bij. Glas niet. Hij lacht als hij vertelt: “Ik dacht toen: als ik mijn huis wil verkopen,

wat nu het geval is, dan staat het mooi bij een natuurgebied. En brengt het hopelijk meer op.” Het nieuwe natuur-gebied, dat Glas zag ontstaan, heet het Annermoeras. Hij is er vroeg in de ochtend geregeld te vinden. Dan werpt hij zijn hengel uit, en tuurt hij naar de dobber, die in het ochtendgloren nauwelijks zichtbaar is. Af en toe schiet er dan een blauwe flits voorbij: een IJsvogel. “Echt prachtig. Laatst ging een IJsvogel zelfs op mijn hengel zit-ten”, zegt Glas. In zijn jeugd zag hij de IJsvogels nooit. Nu wel. Op de vraag sinds wanneer, denkt Glas even na. “Sinds het natuurgebied Annermoeras er ligt”, zegt hij dan, “sinds de Hunze weer kronkelt.”Erik van Ommen houdt over het pro-ject een weblog bij, surf daarvoor naar www.erik-van-ommen.nl. In het kader van het boek worden komend jaar tal-loze lezingen, workshops en excursies georganiseerd. Informatie over de acti-viteiten vindt u op de website www.ijsvogelsvandehunze.nl. Hieronder heb-ben we er een aantal uitgelicht.

Het project IJsvogels van de Hunze is mede mogelijk dank-zij bijdragen van Het Groninger Landschap, Het Drentse Landschap, het JM fonds, De Gemeente Groningen en Vogelbescherming Nederland.

Het boek De IJsvogels van de Hunze, een uitgave van de KNNV-uitgeverij, is vanaf eind april verkrijgbaar in de boekhandel. Beschermers van Het Drentse Landschap kunnen het boek met € 5,00 korting bestellen. U betaalt geen € 29,95 maar € 24,95 (exclusief verzendkosten). Kijk voor meer informatie op www.drentslandschap.nl/webwinkel. Vermeld bij uw bestelling de actiecode ijsvogel2012. De aanbieding is geldig t/m 15 juni. Voor meer boeken van Erik van Ommen kijk op www.knnvuitgeverij.nl

Lezersaanbieding

22 april - 16 juniAlle aquarellen, schilderijen en etsen uit het boek zijn tijdens twee tentoonstellingen te bewonderen in:

Atelier Brink 2Atelier Brink 2 - Brink 2 - 9481 BE Vries.zaterdag en zondag van 13.00 - 17.00 uurMeer info op www.atelierbrink2.nl

Galerie LemferdingeLandgoed Lemferdinge - Lemferdingelaan 2 - 9765 AR PaterswoldeZaterdag en zondag van 12.00 - 17.00 uurDe galerie van Lemferdinge kan gesloten zijn vanwege andere activiteiten. Raadpleeg daarom voor een bezoek eerst de website www.cultureleraadeelde.nl

Excursie IJsvogels en Bevers bij het Zuidlaardermeer

Zo 13 mei 10.00 uur Met deskundige gidsen gaat u langs de zuid- en oostoevers van het Zuidlaardermeer. Onderweg wordt veel aandacht geschonken aan de aanwezige Bevers én de IJsvogels die hier binnenkort veel meer voor zullen komen dan nu het geval is. Ook wordt er stil gestaan bij het nieuwe natuurgebied bij Wolfsbarge dat bij Het Groninger Landschap in ontwik-keling is.Startlocatie: Dorpshuis Klein Kruierij, De Kruierij 2 in De Groeve.

Tentoonstellingen IJsvogels van de Hunze

15Boekbespreking

Foto

: ???

????

????

????

?

Bijen houden geen winterslaap. Ze zit-ten ’s winters in een bijenkast dicht bij elkaar en snoepen af en toe wat stuif-meel en honing. Zodra de Krokussen bloeien komen de eerste Honingbijen tevoorschijn. Bijen verzamelen drie belangrijke producten: nectar, stuifmeel en water. Nectar bestaat voor een groot deel uit water. In de kast zorgen de bijen ervoor dat 80 % van het water uit de nectar verdwijnt. Na enige

HoningbijG e e r t d e V r i e s *

In West-Europa komt maar één soort honingbij voor. Wel leven in

ons land maar liefst zo’n 350 soorten wilde bijen, zoals hommels en

graafbijen. In tegenstelling tot een bijenvolk gaat een hommelvolk

al voor de winter dood. Alleen de hommelkoninginnen overwinte-

ren. Elke hommel die je in het vroege voorjaar ziet vliegen is dan ook

een koningin.

bewerking ontstaat honing. Honing is behalve voedsel ook brandstof voor bijen. Zonder honing staat een bij-envolk stil. De imker oogst jaarlijks gemiddeld 20 kilo honing per kast en geeft daar suikerwater voor terug. Stuifmeel is eveneens belangrijk voed-sel. Zonder stuifmeel wordt geen bij groot. De hoeveelheid nectar die ze in hun honingmaag vervoeren is de helft van hun eigen lichaamsgewicht. Geen

wonder dat de meeste honingbijen alleen nectar of stuifmeel vervoeren. Water is van levensbelang. Niet alleen om hun dorst te lessen, maar ook om als een soort airco voor verkoeling in de kast te zorgen. Zodra de tempera-tuur in de kast hoger dan 35 graden wordt, brengen de bijen extra water naar de kast. Door met hun vleugels te wapperen wordt de waterdamp door de kast verspreid en daalt de tempera-tuur tot de gewenste warmte.

BijenvolkEen bijenvolk bestaat niet alleen uit sociaal levende wezens, het is in feite een sociaal levend organisme met een sublieme taakverdeling. De koningin staat in dienst van het volk en met allerlei geuren communiceert zij met haar volk. ‘s Zomers legt ze zo’n 2000 eitjes per dag en bestaat het volk uit zo’n 50.000 werksters. Deze werk-sters werken de eerste 3 weken thuis. Zodra ze uit hun pop zijn gekropen worden ze poetsvrouw. Aan hun voor-poten zitten lange haren die uitste-kend als poetsdoek fungeren. Na deze periode krijgen ze nog allerlei taken zoals de larven voeren, stuifmeel en nectar in de cellen stoppen en nieuwe honingcellen bouwen. Tot slot worden ze nog drie weken ingezet voor de buitendienst om nectar, stuifmeel en water te halen.

VerhuizingIn de voorzomer groeit het volk zo hard dat er overbevolking dreigt. De oude koningin neemt een deel van haar werksters mee en zoekt een nieuw onderkomen. Elk jaar brengen

Foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

16 Fauna

Honingbij

de media dit zwermen als iets bijzon-ders. Toch is dit voor honingbijen de enige manier om zich als volk te ver-menigvuldigen. Imkers nemen maat-regelen om te voorkomen dat een volk gaat zwermen. Zodra de werksters merken dat de oude koningin weg wil, bouwen ze moerdoppen waarin zich supersnel enkele ‘prinsesjes’ kunnen ontwik-kelen. Slechts een van deze aspirant koninginnen wordt de nieuwe konin-gin van het achtergebleven volk. Ondertussen zijn er ook enkele hon-derden darren tevoorschijn gekomen. Deze mannen hangen in de omgeving van de bijenkasten rond, op zoek naar uitvliegende maagdelijke koningin-nen. Zodra die mannen een konin-gin in het vizier krijgen, neemt hun liefdesleven een hoge vlucht. Vijf tot

tien dieren mogen hoog in de lucht met haar paren. De bekroning van deze bevruchtingsdaad is echter geen koningschap, maar de dood. Na de paring vallen de darren namelijk dood uit de lucht… De koningin heeft nu genoeg sperma om enkele jaren bevruchte eitjes te kunnen leggen.

BloemvastBijen zijn bloemvast. Wanneer ze bijvoorbeeld een klaverweitje hebben gevonden, bezoeken ze die bloemen net zo lang tot de nectarbron is leeg-gezogen. Daarna gaan speurbijen op zoek naar nieuwe nectarbronnen. Als een speurbij bijvoorbeeld een linde-boom vol bloesem heeft gevonden, ‘vertelt’ ze haar collega’s in de bijen-kast het grote nieuws in geuren en met dansjes. Hoe meer ze met haar

Zo 15 april 10.30 uurBijen op het Orvelterzand

Tijdens deze excursie hoort u meer over het prachtig glooiende Orvelterzand en bijen in het bijzonder. Er is een demon-

stratie en uitleg over de wondere wereld van deze nuttige insecten.

Startlocatie: Picknickplaats. Vanaf de Orvelterbrug het Oranjekanaal volgen richting Schoonoord. Dan 1e weg links,

na ca. 600 meter is de picknickplaats aan de linkerkant.

Zo 17 en 24 juni vanaf 13.00 uur Op zoek naar zoemende honingbijen

Een leuke gezinsactiviteit over de Honingbij. Kinderen krijgen uitleg over het leven van de bij. De dapperen bren-

gen met imkermuts en rookpijp een bezoek aan enkele bijenkorven. Ook

is er gelegenheid voor het maken van een waskaars of een metselbijen-hotel. We doen dit in samenwerking met de

Gemeente Assen en de bijenvereniging. Aanmelden is noodzakelijk. Dit kan per

mail: natuurlijkassen@assen.nl. Locatie: De Kroezenhof, Wethouder

Bergerweg 26, 9406 XP Assen.

Za 25 augustus 13.30-16.00 uurHoningbijen op het Doldersummerveld

De bijenstand loopt de laatste jaren snel terug. Dit jaar wordt veel aandacht geschonken aan de mogelijke oorzaken. De bij is essentieel voor bestuiving van

gewassen. U gaat onder deskundige leiding op zoek naar de Honingbijen in het Doldersummerveld. De heide kleurt paars en geurt naar honing. Naast de

Honingbijen fladderen er ook tientallen bijzondere vlindersoorten rond.

Startlocatie: informatiecentrum bij de schaapskooi, Huenderweg 1, 8386 XB

Doldersum.

Het Drentse Landschap organiseert deze zomer de volgende activiteiten

die in het teken van bijen staan:

kontje draait en zwaait hoe groter de nectarbron is. Ook geeft ze aan de werksters door in welke richting ze de nectarbron moeten zoeken en hoeveel meter die van de kast is verwijderd. Deze communicatie vindt in de kast plaats!

Het jaar van de bijHet jaar 2012 is uitgeroepen tot het jaar van de bij. Mondiaal gezien bestui-ven bijen minstens 80 procent van de landbouwproducenten. Zonder bijen geen peulvruchten, geen appels, geen aardbeien en ook geen tomaten. De economische betekenis van bijen voor bevruchting van landbouwgewassen is veel groter dan het geld wat met de

verkoop van honing wordt verdiend. Het wordt geschat op zo’n 1,4 miljard euro.De verontruste achteruitgang van de Honingbij en de wilde bijen wordt veroorzaakt door een combinatie van factoren. Een belangrijke reden van de achteruitgang van de Honingbij is de komst van een buitenlandse parasiet: de Varroamijt. Deze mijt zuigt zijn voedingsstoffen uit zowel de larven als de volwassen Honingbijen, waar-door een bijenvolk verzwakt. Nog erger zijn de verschillende virussen die ondermeer deze mijt verspreidt waar-door vele volken sterven. Stuifmeel is een van de beste remedies om een verzwakt bijenvolk er weer boven op te helpen. Helaas neemt in het bui-tengebied de biodiversiteit nog steeds af, waardoor er op cruciale momenten niet genoeg stuifmeel te vinden is.  Nieuwe pesticiden maken het alleen maar erger. De achtergang van bijen heeft dan ook grote gevolgen voor de voedselvoorziening op mondiaal niveau. Het is daarom goed dat ze dit jaar eens in het zonnetje worden gezet…

*G.W. de Vries is pro-jectleider bij het IVN Consulentschap Drenthe en lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Voor dit artikel is gebruik gemaakt van actuele informatie van Bert Willigenburg van de Nederlandse Vereniging van Bijenhouders.

Lezersaanbieding

De uitgever, Wbooks te Zwolle, stelt lezers van het Kwartaalblad van Het Drentse Landschap in de gelegenheid deze handige gids met korting aan te schaffen. In plaats van € 12,95 betaalt u slechts € 9,95. Maak € 9,95 over op rekening 691813574 van uitgeverij WBOOKS te Zwolle. Vermeld daarbij uw adresgegevens en voer de actiecode 901-92852 in.U krijgt dan het boek gratis thuis-bezorgd. De actie is geldig van 1 april tot 1 juli 2012.

Foto

: Gee

rt d

e Vr

ies

Nieuwe gids over hunebedden in Drenthe en Groningen

De Hunebedden Beheergroep werkt aan een geheel vernieuwde ontsluiting vanNederlands oudste zichtbare monumenten. Deze graven uit de Nieuwe Steentijd zijn gebouwd tussen 3400 en 3100 v.Chr., door boeren van de Trechterbekercultuur. Er komen nieuwe, tweetalige informatiepanelen, een folder en een gids. En natuurlijk wordt er aandacht besteed aan de digitale ontsluiting van deze collectieve graven. Zo worden er onder meer korte filmpjes gemaakt die ter plaatse via QR-codes op te roe-pen zijn. Voor de ‘huisstijl’ tekende vormgevingsbureau In Ontwerp uit Assen.Het eerste dat verschijnt, is de Gids voor de hunebedden in Drenthe en Groningen, geschreven door provinciaal archeoloog Wijnand van der Sanden. De gids geeft in beknopte vorm een compleet overzicht van alle nog bestaande hunebedden in de pro-vincies Drenthe en Groningen, 54 in totaal. De lezer vindt er alle mogelijke informatie over de hunebedden: waar ze liggen, hoe oud ze zijn en natuurlijk welke vondsten er gedaan zijn, maar ook over hun landschappelijke ligging, grootte, oriëntatie, restaura-ties en andere bijzonderheden. Bij veel van de hunebedden wordt een thema behan-deld, zoals de herkomst van de stenen, de ligging bij moerassige plekken of langs een weg, de wijze van dodenbijzetting, de zorg voor de hunebedden (onder meer in de Tweede Wereldoorlog), vandalisme, en nog veel meer. De gids wordt voorafge-gaan door een inleiding over de mensen die de hunebedden hebben gebouwd en de manier waarop hun nazaten er mee omgesprongen zijn. Ook alternatieve theorieën komen aan de orde. Voor het boek zijn nieuwe foto’s gemaakt door Hans Dekker. De gids is onmisbaar voor iedereen die de hunebedden wil bezoeken en de laatste stand van zaken wil weten. Het boek is genaaid en gebrocheerd, telt 96 pagina’s en is 19 bij 26 cm groot. Er worden 90 illustraties opgenomen, de meeste in kleur.

Met de postwagen over het Balloërveld

Binnenkort wordt een wandeling over het Balloërveld een belevenis. Je wordt meegenomen in het verhaal van stu-

dent Johan Antoon Willinge die de reis met de Coevorder postwagen in 1854 levensecht beschreef. Je volgt oude kar-

rensporen waar deze postwagen echt gereden heeft! Een gids wijst je op elementen als grafheuvels in het landschap.

Daarnaast komen de passagiers in de wagen aan het woord. Doordat je meegenomen wordt in een hoorspel dat tot de

verbeelding spreekt, ervaar je het Balloërveld op een andere manier. En dat allemaal via je smartphone.

J o k e W o l f f *

Het Drents Archief presenteert eind maart de website annodrenthe.nu en de mobiele app. Informatie over geschiedenis, cultuur, natuur en milieu wordt gekoppeld aan een plek op de digitale kaart en is op die manier op locatie in heel Drenthe toegan-kelijk. De basis voor annodrenthe.nu is de kaart van Drenthe: een heden-daagse kaart; de Topografische Kaart rond 1940; de Topografische Kaart rond 1900; de Topografisch Militaire Kaart (Veldminuten 1850 met latere aanvullingen); de Franse Kaarten en Hottinger Kaarten rond 1800 en de kaart van Drenthe uit 1638. Met een tijdsbalk is het mogelijk door deze tijd-lagen te navigeren. Op tal van plekken op de kaart is informatie uit de collectie van het Drents Archief te vinden: foto’s, films en documenten die betrekking hebben op die locatie. De innovatieve toepas-sing kan niet alleen thuis achter de computer bekeken worden, maar ook met een smartphone overal in Drenthe.

Wie een wandeling maakt, krijgt via de mobiele telefoon zijn positie op een van de kaarten in beeld. Zo is bijvoor-beeld meteen te zien of het bos waarin je loopt er rond 1850 ook al was. Of wandelend langs een diepje, is op de oude kaarten de vroegere loop van de stroom te zien, het gebruik van de hooilanden en vaak ook de veldnamen in het gebied. Je hebt als het ware de geschiedenis van het landschap in je binnenzak. En zittend op een terras in een Drents dorp, bekijk je een filmpje

van het straatbeeld in de jaren ’60. Het bereik van de mobiele telefoon moet natuurlijk wel voldoende zijn en het is raadzaam met een opgeladen batterij op pad te gaan.

VerhalenroutesVanaf eind maart is een aantal bijzon-dere verhalenroutes van het Drents Archief, Natuur en Milieufederatie Drenthe en Stichting Het Drentse Landschap te volgen. Naast de eerder-genoemde postwagenroute leidt een ander verhaal je bijvoorbeeld langs de havezaten van Zuidwest Drenthe. Tijdens de route is telkens een deel van het verhaal te zien of te horen op de telefoon, al dan niet voorzien van archiefstukken.

De app en de routes zijn gratis. Zelf informatie en routes toevoegen kan ook. Eind maart staat de website www.annodrenthe.nu online en is de app “annodrenthe” voor Iphones te down-loaden in de appstore. Voor Android telefoons komt de app later in de Market. Wie niet in het bezit is van een smartphone kan er vanaf zomer 2012 een huren in het vernieuwde Drents Archief in het centrum van Assen.

Met de postwagen over het Balloërveld

* J. Wolff is medewerker communicatie bij het Drents Archief

Een achttiende-eeuwse reiziger maakte deze tekening van een grafheuvel met als onderschrift ‘Fabeleuse woonplaats der soogenaamde witte wijve in Drent’

Foto

: Hen

k Re

inde

rs

21Digitaal

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

KampsheideVijftien jaar geleden hebben we onze eerste wandeling voor dit tijdschrift over Kampsheide gemaakt.

Is er veel veranderd, vragen we ons af als we beginnen. Gelukkig niet, realiseren we ons achteraf.

Natuurlijk, boerderij Kamps is inmiddels gerestaureerd, maar dat is al weer nét lang genoeg geleden

om het gebouw eruit te laten zien alsof er niets gebeurd is. Verder lijkt alles op Kampsheide hetzelfde

gebleven: de heideveldjes, de Jeneverbessen, de strubbenbosjes, de grafheuvels, het hunebed, de es,

het ven… Alles hetzelfde gebleven? Wij in ieder geval niet, wij zijn veranderd. Vijftien jaar ouder en we

lopen met de telefoon in de hand het veld over….

Drenthe in één uur tijdKampsheide is slechts 35 hectare groot en daarmee hoort het tot de kleinere terrei-nen van Stichting Het Drentse Landschap. Een bijzonder terrein is het zeker, al was het alleen maar door de afwisse-ling van heide, bos, beekdal en es. Op Kampsheide kun je in één uur tijd kennis-maken met het Drentse landschap…Een andere bijzonderheid is dat het indertijd het eerste terrein van Het Drentse Landschap was. In 1948 kocht de

stichting het voor een bedrag van bijna 14 duizend gulden van de familie Von Baumhauer - Oldenhuis Gratama.

Begraven op KampsheideDwalend langs de grillige eiken en myste-rieuze jeneverbesstruiken op Kampsheide moet u zich voorstellen dat op deze plek duizenden jaren lang mensen gewoond en gewerkt hebben. En zijn gestorven…Tussen 3500 v.Chr. en het begin van de jaartelling is het gebied nagenoeg onaf-

Foto

: Han

s D

ekke

r

Deze route over Kampsheide is de eerste wandeling van Het Drentse Landschap die je met je smartp-hone kunt lopen. Via de website annodrenthe.nu en de mobiele app annodrenthe is de wandeling gra-tis te downloaden op een iPhone of een Android-toestel. Het Drentse Landschap werkt bij deze routes nauw samen met het Drents Archief, de bedenker en ontwikkelaar van annodrenthe.nu. De app is eind maart beschikbaar.

Als u de app onderweg gebruikt, ziet u precies waar u loopt en waar u naartoe moet. De routeaanwij-zingen verschijnen steeds ter plekke op het schermpje. Uiteraard krijgt u onderweg informatie over opvallende plekken. Soms zijn dat foto’s van vroeger of foto’s uit andere jaargetijden. U hoort verhalen over boerderij Kamps, de grafheuvels, het hunebed en de Ballooëresch. Ook staan er filmpjes op, vogel-geluiden enzovoort.

Samenstellers Roelof Huisman en Hans Colpa van Het Drentse Landschap hebben hun best gedaan om u onderweg op het veld van alles te laten zien en horen. Hans Colpa vertelt er bijvoorbeeld over: ‘Elk jaar broedt er een paartje Dodaarzen bij het ven, een kleine futensoort. We laten bij die plek een filmpje van deze zeldzame vogelsoort zien. Zo kun je het hele jaar van dit unieke moment genieten.’

Ga voor meer informatie naar www.annodrenthe.nu.

Wandel over Kampsheide met uw mobieltje als gids

Tumulibos

22 Wandelroute 47

Kampsheide

gebroken als begraafplaats in gebruik geweest. Het begon met de trechterbe-kerboeren die het hunebed ten noorden van Kampsheide bouwden om er hun doden in bij te zetten (punt 9 in de route). Later, in de nieuwe steentijd en de bronstijd volgden de grafheuvels mid-den op Kampsheide (punt 7). Ongeveer 2000 v. Chr. bouwden de nabestaanden met heideplaggen en zand hoge heuvels voor hun overledenen om de urnen met asresten bij te zetten. Er zijn zo’n vijftig

van deze grafheuvels op Kampsheide. Een aantal ervan wordt door de archeo-logen meerperiodenheuvels genoemd. Deze zijn niet één keer, maar een aantal malen als begraafplaats gebruikt en wer-den bij elke bijzetting een stukje hoger en breder.De dertig heuvels in het Tumulibosch (punt 2) zijn zogeheten brandheuvels uit de ijzertijd. Ze werden opgeworpen op de plaats waar de dode gecremeerd was. In 1856 kocht de Provincie Drenthe het Tumulibosch om de grafheuvels te redden toen eromheen op grote schaal ontgonnen werd. Het toen nog kale graf-heuvelveld heeft zich sindsdien tot een prachtig beukenbos ontwikkeld.

Deurzerdiep en LoonerdiepVanaf de zandweg voorbij boerderij Kamps (punt 5) ziet u in de verte het kanaaltje dat sinds 1965 het Deurzerdiep naar het Noord-Willemskanaal afleidt. Op deze manier wist het waterschap een eind te maken aan de wateroverlast in de bovenloop van de Drentsche Aa richting Anreep, Ekehaar en Amen.Gevolg van deze ingreep was dat het Loonerdiep In de groenlanden ten wes-ten van Kampsheide weer helemaal van voren af aan moest beginnen. Toch kun je ook positief naar de ingreep kijken, want hij zorgde ervoor dat men besloot om niet de hele Drentsche Aa aan te pak-ken. Tussen Kampsheide en de grens met Groningen mocht de Drentsche Aa haar gang blijven gaan.Aan de linkerkant van het fietspad (vóór punt 6) ligt een laaggelegen plek waar het water van het veld zich verzamelde. Zo’n plek heet een stroet. Het vormt het begin van een zijdalletje van het Loonerdiep.

1 Uit onderzoek van de gebinten van boerderij Kamps (punt 4 in de route) weten we dat de boerderij in 1588 meteen al de vorm gekregen heeft die hij nog steeds heeft. Alleen de hooischuur annex schaapskooi erachter is van veel jongere leeftijd, hooguit anderhalve eeuw oud. Deze kampontginning tussen de marken Deurze en Balloo is nog veel ouder, want ze kwam al in de veertiende eeuw in de oorkonden voor als het domeingoed Houwinge. De boerderij is eigendom van Stichting Het Drentse Landschap en wordt particulier bewoond. Regelmatig worden er exposities en culturele activiteiten georganiseerd, zie www.boerderijkamps.nl.

2 Toen eind negentiende eeuw de schaapskuddes de heide verlieten, kregen allerlei planten en bomen de kans om zich er te vestigen. De Jeneverbes (Juniperus communis) werd de meest opvallende nieuwkomer. Hier op Kampsheide groeide hij uit tot metershoge bomen die het beeld van het gebied gingen bepalen. De bestaande jeneverbesstruwelen zijn hooguit honderd jaar oud. Verjonging vindt bijna niet meer plaats. Ook blijkt de struik gevoelig voor schimmels en insecten.

3 Een bijzondere verschijning op Kampsheide is de zeldzame Hazelworm. Net als slangen zijn ook Hazelwormen reptielen. De Hazelworm is echter geen echte slang, maar feitelijk een hagedis zonder pootjes. Hazelwormen leven het liefst in bosranden en houtwal-letjes. Ze voeden zich graag met slakken en wormen. Als koudbloedig dier geniet de Hazelworm graag van het zonnetje. Op Kampsheide gebruiken de dieren de voormalige spoorbaan regelmatig voor een zonnebad. Het is wel eens voorgekomen dat mountainbikers hier nietsvermoedende hazelwormen overreden hebben. Het Drentse Landschap heeft maatregelen genomen om te voorkomen dat dit deel van de spoordijk als fietspad gebruikt wordt.

3

Uitneembaar routekaartje in dit nummer.Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

2

1

Foto

: Joo

p va

n de

r M

erbe

l

Foto

: Arc

hief

HD

L

foto

: Joo

p va

n de

r M

erbe

l

Foto

: Loe

s va

n de

r La

anFo

to: A

rchi

ef H

DL

Wandel over Kampsheide met uw mobieltje als gids

23

Bossen bij landhuizen en havezaten hadden vooral een esthetische functie. Bovendien verdiende de eigenaar er ook geld mee. Hout was schaars en duur. Hoe dichter bij het voorname huis, hoe belangrijker de sierfunctie. Tijdens het flaneren door het land-goedpark wilden de wandelaars graag verrast worden door mooie doorkijkjes op het huis, de gazons en op water-partijen. Paden waren – vooral in de tijd dat de Engelse landschapsstijl in zwang kwam – vaak met grote slingers aangelegd. Daarnaast zijn nu nog steeds goede voorbeelden te vinden van ster-renbossen, waarvan de paden vanuit een open plek naar alle kanten uitstra-len. Bossen met de naam Sterrenbos vind je bij Frederiksoord, bij Eelde, landgoed Mensinge in Roden en het Kortewegbos bij het Hijkerveld.Zomereik is de meest voorkomende boomsoort in landgoedbossen. Maar vanwege de esthetische functie plantte men bij de aanleg ook tal van andere boomsoorten, vooral in de directe omgeving van het landhuis. Bekend zijn Paardenkastanje, Haagbeuk, Noordse esdoorn en Taxus. Beuken vormden statige lanen, terwijl rode beuken ook vaak een prominente plaats kregen als vrijstaande boom.

Kenmerkend zijn ook de bosschages met Rododendrons, die een onmisbaar onderdeel vormen in veel landgoed-parken en -bossen.

StinsenfloraIn het voorjaar, voor het blad aan de bomen komt, zijn landgoedparken op hun mooist. Dat komt door de uitbun-dige bloei van een scala aan bijzondere plantensoorten, die gazons, borders en

bosranden opvrolijken. Het gaat dan in veel gevallen om de zogenaamde stin-senplanten. De meeste van deze soor-ten komen oorspronkelijk uit Midden- en Zuid-Europese gebergtebossen en stellen hoge eisen aan de bosbodem. Landgoedbeheerders in vroegere tijden importeerden deze mooi bloeiende planten om hun parken te verfraaien. Sommige van deze soorten groeien van nature helemaal niet zo ver over onze

Volop voorjaar in de Drentse landgoedbossen

Drenthe bestond in het midden van de 19e eeuw voor 65% uit heide, zandverstuivingen en hoogveen.

De rest van het oppervlak van onze provincie buiten de kleine dorpen en bescheiden steden was in

gebruik als akker of grasland. Bos was er haast niet. Alleen rond de essen, in enkele beekdalen én op

landgoederen was bos van enige omvang te vinden, alles bij elkaar ongeveer 3250 ha. Als je de kaart

van Drenthe uit die tijd bekijkt, blijkt dat landgoederen met bossen vooral voorkwamen aan de randen

van de provincie. Denk aan Dickninge en De Havixhorst aan de Reest, en Lemferdinge, Mensinge en

Vennebroek aan de noordkant van onze provincie.

H a n s D e k k e r e n B e n H o e n t j e n *

Foto

’s: H

ans

Dek

ker

> Landgoed Overcincel Assen

24 Flora

Volop voorjaar in de Drentse landgoedbossenlandsgrens, zoals Holwortel en Gele anemoon die al voorkomen in de hel-lingbossen van het Teutoburgerwoud. Overigens is het woord ‘stinsenflora’ afkomstig van het Friese ‘stins’, de steenhuizen van de Friese landadel. Ook deze’ heren van naam’ vonden het blijkbaar prettig om deze kleurige voorjaarsbloeiers rond hun adellijke huizen uit te plantten.Uit de verspreiding van een twintigtal soorten in Drenthe komen de land-goederen met een rijke stinsenflora duidelijk naar voren. Het aardige is, dat nergens dezelfde soortencombinatie voorkomt.

DickningeDat ze zich in Drentse landgoedbossen kunnen handhaven en zelfs uitbreiden, is te danken aan intensieve bodembe-

werking en verrijking van de grond met kalk en organisch materiaal vóór de aanleg van het bos. Waarschijnlijk de mooiste plek om de Drentse stinsenflo-ra in al haar uitbundigheid te ervaren, is te vinden op landgoed Dickninge bij De Wijk, waar onder andere Holwortel en Italiaanse aronskelk groeien. Via een korte wandeling om het huis en langs de slingerende Reest kun je je verbazen over miljoenen rood en wit bloeiende Holwortels, die dicht opeen-gepakt de bosboden sieren. Maar er zijn meer plekken in Drenthe waar stinsenflora te bewonderen valt. Bij het huis Mensinge bij Roden bijvoorbeeld, waar Lenteklokje en Daslook prachtig bloeien. Ook op de landgoederen De Braak en Oosterbroek bij Paterswolde is van alles te zien, zoals Vingerhelmbloem en

Donkere ooievaarsbek. Op het land-goed Lemferdinge, ook in Paterswolde, groeit de zeldzame Bostulp. In hartje Assen trekt landgoed Overcingel elk voorjaar veel bekijks door het weelderige tapijt van Krokussen en Bosanemonen. Ook bloeit hier de Turkse lelie. Sommige typische Drentse bossoorten voelen zich uitstekend thuis in het stinsenmilieu. Witte bosklaverzu-ring, Grote muur, Bosanemoon en een heel algemene soort als Speenkruid kom je er vaak tegen. Ook de vroeg-bloeiende bolgewassen Schedegeelster (Mensinge) en Bosgeelster (Laarwoud, Zuidlaren en Lemferdinge) zijn te vin-den op de landgoederen.

Voedselrijk bosVerder van de landhuizen af hebben de bossen een natuurlijker karakter, maar

Verspreiding van stinsenplanten in Noord-Drenthe. Bron: WFD, Floron en provincie Drenthe

1-3

4-9

10-12

Turkse lelie

Holwortel

25

meestal wel met een voedselrijke inslag. Zo is in de struiklaag vaak Gewone vlier te vinden. Soorten van voed-selrijke bosranden zoals Zevenblad, Fluitenkruid, Robertskruid en Geel nagelkruid domineren de kruidlaag geregeld. Vooral in de omgeving van Lieveren is een aantal jaren geleden een verwant van deze laatste soort als nieuwkomer gesignaleerd: Groot nagelkruid, die met regelmaat langs de paden is aan te treffen in bijvoorbeeld het Sterrenbos en het Mensingebos. Ook in het Asserbos is deze soort al opgedoken. Andere karakteristieke plantensoorten van landgoedbossen zijn Look-zonder-look, Stinkende gouwe en Klein springzaad. De landgoedbossen zijn ook het domein van een schare aan vogels die

kenmerkend zijn voor oude bossen. Wie op een mooie vroege voor-jaarsmorgen een ronde maakt langs de bloemenzee op de bosbodem, krijgt daarbij begeleiding van een uitbundig vogelkoor. Daarin laat de Boomklever zich vaak luidruchtig gelden. Tot begin jaren tachtig van de vorige eeuw waren deze kleur-rijke druktemakers alleen in een paar oude landgoedbossen in Noordwest en Zuidwest Drenthe te bewon-deren. Met het ouder worden van bossen dieper Drenthe in, vond de Boomklever steeds meer geschikte bosopstanden om succesvol te broe-den. Het aantal broedparen was omstreeks1995 gegroeid tot rond 250. Bij de speciaal op deze ‘blauw-specht’ gerichte inventarisatie door

In Natuur in Drenthe verschenen in 2010, zijn de actuele natuurwaarden in Drenthe en de ontwikkelingen daarin in beeld gebracht. Van deze uitgave van de Provincie Drenthe is nog een beperkt aantal exemplaren beschikbaar (prijs per boek € 15,=), te bestellen per email postbusROMN@drenthe.nl, onder vermelding van Natuur in Drenthe en het verzendadres.

Literatuur:Drewes, R., H. Olk en H. Steendam (2006): Boomklever Sitta europaea, Drentse vogel van het jaar 2005. Drentse Vogels 20: 62-75.Van den Brink, H.van den, A. van Dijk, B.van Os en P.Venema (1996): Broedvogels van Drenthe. Van Gorcum en Comp. Assen.Werkgroep Florakartering Drenthe (1999): Atlas van de Drentse flora. Uitgave in samenwerking met Provincie Drenthe. Schuyt & Co, Haarlem.

* H. Dekker en B.J. Hoentjen werken bij de Provincie Drenthe en waren betrokken bij de totstandkoming van het boek Natuur in Drenthe.

Foto

: Alb

ert

Hen

ckel

Boomklever

de Werkgroep Avifauna Drenthe in 2005 kwam de schatting van de popu-latie al op meer dan 2500 paren uit! Bovendien bleek deze voorheen als echte loofhoutbewoner beschouwde soort zich inmiddels ook in oude Larix- en Grove dennenbossen thuis te voelen. Ook voor de Bosuil, de Kleine bonte specht, Glanskop en Appelvink zijn de landgoedbossen belangrijke voorposten geweest voor hun uitbreiding binnen Drenthe.

Kortom, in het voorjaar is er van alles te zien en te horen op onze landgoe-deren. De beste tijd om landgoederen te bezoeken is vanaf half maart tot en met half mei. Daarna zijn de boom-kronen weer gesloten en is het gedaan met de kleurige pracht van het land-goedbos.

26 Flora

Kijk voor meer informatie over drinkwater op wmd.nl.In 1897 is de watertoren aan de Rolderstraat gebouwd. In 1961 is de toren gesloopt, omdat hij in slechte staat verkeerde en het reservoir te klein werd.

In 1961 is de toren aan de noordkant van de Vaart in gebruik genomen. De toren is 34 meter hoog. Het waterreservoir heeft een inhoud van 55000 liter. In 2007 is de toren gerenoveerd.

Mo(nu)mentjeVanaf 1937 heeft Waterleidingmaatschappij Drenthe, kortweg WMD, er voortvarend aan gewerkt om iedere Drent van drinkwater te voorzien. Dit jaar bestaat WMD 75 jaar. Meer dan tweeduizend jaar zijn mensen al bezig geweest om het drinkwater zo dicht mogelijk bij hun huizen te brengen. In Drenthe behielp men zich tot het eind van de negentiende eeuw met water uit zelf geslagen putten of uit het kanaal. Ook werd regenwater opgevangen om te drinken. In 1894 kwam in Meppel de eerste plaatselijke waterleiding tot stand. Toch heeft het nog tot 1956 geduurd totdat de laatste Drentse gemeenten op het waterleidingnet werden aangesloten.

WatertorensSinds 1856 zijn in Nederland ruim 260 watertorens gebouwd. Stromend water was een teken van welvaart en was ontzettend belangrijk voor verbetering van de volks-gezondheid. Om die reden, maar ook omdat de hoge watertorens enorm opvielen in het vlakke landschap, werd er veel aandacht besteed aan het uiterlijk van de torens. Dat heeft een unieke verzameling torens opgeleverd. Er zijn geen twee Nederlandse watertorens die helemaal hetzelfde zijn. De watertorens, die in alle soorten en maten bestaan, behoren tot de skyline van vele Nederlandse gemeenten.

MonumentEen watertoren bestaat uit een draagconstructie met daarop een waterreservoir. In het verleden waren watertorens noodzakelijk om voldoende druk op het waterleidingnet te houden. Op dit moment telt Nederland nog zo’n 175 torens waarvan een kwart nog in gebruik is. WMD bezit er drie waarvan er nog twee in werking zijn. Eén van deze torens staat in Assen. De watertoren is een officieel gemeentelijk monument en een stukje Assens cultureel-historisch erfgoed.

Voorraad drinkwaterHet grondwater dat door WMD is gezuiverd, wordt opgeslagen in kelders of water-torens. Van daaruit pompen we het drinkwater het leidingnet in naar onze klanten. Zo hebben we altijd schoon drinkwater op voorraad. De voorraden zijn daarnaast bedoeld om pieken in de vraag naar water op te vangen: mensen gebruiken overdag soms veel drinkwater tegelijk en ’s nachts bijna niets. Door de opslag van het water is er op al die momenten voldoende drinkwater, terwijl de productie bij WMD continu ongestoord kan doorgaan.

Ansen, een doordeweekse dag aan het begin van een nieuw wandeljaar. De parkeerplaats bij restaurant De Huiskamer is zo leeg dat mijn auto de voorkeur geeft aan een onopvallend plekje ergens in een berm. Fietsende kinderen, met moeders in hun kielzog, voorzien het dorp van levendigheid. In het voorbijgaan groeten ze de wande-laar vriendelijk, op het platteland voelt de onbekende zich gekend.

“Waren het elders in Drenthe de boeren die het in dorp, kerk en kroeg voor het zeggen hadden, in Ansen en Ruinen lagen de verhoudingen toch wel een beetje anders. In dit deel van Drenthe waren de heren van Ansen enRuinen twee potentaten die geen tegenspraak hoefden te dulden. Het mag u overigens niet van deze Knapzakroute weerhouden want u zult onderweg weinig last meer van beide

heren hebben. Beide adellijke geslach-ten zijn lang geleden uitgestorven en hun eens zo trotse huizen tot de onderste steen afgebroken.”

Voorgaande woorden vormen de inleiding van de Knapzakroute Ansen-Ruinen. De beschrijving is zo beel-dend dat het jammer zou zijn haar niet ook op deze plaats te gebruiken. In een paar zinnen brengt zij de lezer waar die

Knapzak-app

P a u l S t r a a t s m a *

Knapzakroutes zetten sinds jaar en dag de toon voor wandelingen

in Drenthe. Naast de facelift van de papieren routes vond vorig jaar

de lancering van de Knapzak-app plaats. Wandelen aan de hand van

je mobiele telefoon, is dat te doen? We namen de proef op de som,

liepen Knapzakroute Ansen-Ruinen en ontdekten torenvalkjesdag bij

Armweide.

Met de techniek aan de wandel

Foto

: Han

s D

ekke

r

moet wezen: wandelend in het heden, met aandacht voor het verleden. Die combinatie, in een handzaam boekje gegoten, verklaart de populariteit van de Knapzakroutes. In Drenthe vormen ze, ondanks de wildgroei aan routes, sinds jaar en dag de maat op wandel-gebied.

Maar ook de Knapzakroutes moe-ten met de – digitale – tijd mee. De beschrijving lees ik dan ook niet van papier, maar op mijn mobiele telefoon. Vorig jaar, met de facelift van de hele knapzakcollectie, werd de Knapzak-app gelanceerd. Het betrof een voorzichtige start, vier van de ruim zestig wandelin-gen kwamen digitaal beschikbaar. Veel wandelaars aarzelen om de digitale weg te bewandelen, bang als ze zijn dat de techniek met hén aan de wandel gaat, in plaats van andersom.

De app toont zich uiterst gebruiks-vriendelijk. Door de navigatie is de routebeschrijving in feite overbodig; even handigheid krijgen in het switchen tussen het kaartje en de informatie, dan kan alle aandacht weer uitgaan naar het landschap. Eerst is er de wirwar van de Anserdennen - waar de navigatie meteen zijn meerwaarde bewijst. Het Dwingelderveld laten we links lig-gen, om bij de Mariakerk in Ruinen ons een voorstelling te maken van het klooster dat hier ooit was. Dan gaat het op naar Oldenhave, waar de heren van Ruinen huisden, maar waarvan niets meer te zien is. Bij buurtschap Armweide tot slot is het torenvalkjes-dag.

App staat voor applicatie, een stukje software dat u van internet haalt en op uw mobiel zet. De nieuwste mobieltjes, smartphones, combineren telefonie met e-mail, internet en navigatie. Dat laatste is een belangrijke meerwaarde van de app. Op het routekaartje wordt namelijk de positie van de wandelaar aangege-ven. U hoeft zich dus geen zorgen te maken of u de beschrijving wel goed gelezen heeft en waar u zich bevindt. Mocht u de beschrijving toch willen raadplegen dan is die met een vinger-beweging op te roepen. Hetzelfde geldt voor informatie over bezienswaardig-heden. Om te kunnen wandelen met de Knapzak-app heeft u een iPhone of een Android telefoon nodig. De app kunt u downloaden uit resp. de Appstore of bij de Google Apps Marketplace. De basis app kost € 3,99 en biedt Knapzakroute nr. 1 Gasteren. Heeft u de smaak te pak-ken dan kunt u uw app uitbreiden met andere wandelingen. Verkrijgbaar zijn ook de routes Ansen-Ruinen, Veenhuizen en Oosterhesselen-Zweeloo. Deze uit-breidingen kosten € 2,39. Kijk voor meer informatie op www.knapzakroutes.nl.

Oh ja, die app… Altijd bij de hand, kreukelt niet, gemak van navigatie. Valt er dan niets op aan te merken? Uiteraard, je moet er op bedacht zijn dat de batterij van de mobiel opge-laden is, maar dat is een open deur… En in de wind, op de open vlakte, ontdek ik hoe vervelend het is dat het touchscreen ongevoelig is voor hand-schoenen. Die moeten dus steeds aan en uit, en al doende krijg ik behoorlijk koude vingers. Blijft een ding over, de vorm…. Hoe klein ook, als bewijs van sportieve daden kun je een knapzak-boekje als trofee in je boekenkast zet-ten; of om indruk te maken op visite, nonchalant laten slingeren in huis. Met de app wordt dat verleden tijd. Al wandelend trek ik mijn conclusie: het Knapzakboekje is vooral leuk om te hebben, de Knapzak-app is vooral leuk om te gebruiken. De keuze is aan u. Ondertussen twitter ik mijn vrienden alvast wat foto’s van de route…

* P. Straatsma is freelance journalist.

29Wandelen

Foto

: Gee

rt d

e Vr

ies

Het project Drenthe grondig bekeken is enkele jaren geleden door het IVNConsulentschap Drenthe en Het Drentse Landschap inhoudelijk vorm-gegeven. Beide organisaties wilden extra aandacht besteden aan de ondergrond van Drenthe. Drenthe heeft immers nog veel aardkundige waarden zoals dekzandruggen, stuifzanden, beekdalen,

Drenthe grondig bekeken H a n s C o l p a e n M a r k Tu i t *

Het IVN Consulentschap Drenthe en Het Drentse Landschap werken al jaren samen op het gebied van natuureducatie. Door het aanbieden van educatieve activiteiten proberen beide organisaties kinderen meer bij natuur en landschap te betrekken. Natuurbeleving staat daarbij voorop. Eén van die activiteiten is het Bodemproject Drenthe grondig bekeken. Hierin wordt aandacht gevraagd voor de ondergrond van Drenthe. Als onderdeel van het project hebben afgelopen herfst ruim 400 basisschoolleerlingen uit de gemeente Meppel meegedaan aan de natuurspeurtocht.

pingoruïnes en hoogveenrestanten. Het onderwijsproject richt zich vooral op de eigenschappen van de bodem, het ontstaan van het Drentse landschap, de opbouw van de bodem en het gebruik van bodemschatten. Voor het ‘werven’ van de kinderen is dankbaar gebruik gemaakt van het scholennetwerk NME van het IVN

Consulentschap Drenthe. Dit netwerk bestaat uit 230 basisscholen. Elk jaar krijgen basisscholen van twee Drentse gemeenten het Bodemproject aange-boden. Het onderwijspakket is geschikt voor alle groepen van de basisschool. Na 6 jaar zijn alle gemeenten in Drenthe aan de beurt geweest en hebben ruim 33.000 Drentse basisschoolleerlingen aan dit onderwerp geproefd.

NatuurspeurtochtAls extra onderdeel wordt een natuur-speurtocht aangeboden aan de boven-bouw van de deelnemende basisscholen. Deze speurtocht vindt bewust op een locatie in de natuur plaats. Zo kun-nen leerlingen en leerkrachten een belevenis in de natuur ervaren die, zo is de verwachting, beter beklijft dan het alleen aanbieden van de theorie op school. Veelal wordt er gekozen voor een natuurterrein van Het Drentse Landschap. Bij het Bodemproject onderzoeken de leerlingen zelf de rol van bodemdiertjes en schimmels bij de afbraak van bladeren tot humus. Met een grondboor duiken ze nog dieper de bodem in. Zo ontdekken ze dat de grond verschillende kleuren heeft en dat als je maar diep genoeg boort je op het dekzand komt. Ook gaan ze met laarzen

30 Educatie

aan het moeras in om op zoek te gaan naar laagveen. Het zogenaamde Scholenteam van de stichting ondersteunt het Bodemproject. In dit team zitten vrijwilligers die zich hebben gespecialiseerd in het omgaan met schoolkinderen. Ze geven gastlessen op school of begeleiden schoolkinderen in het veld bij de speurtochten. De vrij-willigers krijgen voordat ze aan de slag gaan met de speurtocht een instructie van het IVN Consulentschap. Tevens zorgt het Consulentschap voor de werk-boekjes en de benodigde lesmaterialen. De vrijwilligers zijn verantwoordelijk voor de uitvoering. Afgelopen herfst was de gemeente Meppel aan de beurt. Ruim 400 basisschoolleerlingen brach-ten een bezoek aan het Reestdal. Ze moesten hun speurtocht uitvoeren in een gebied vlakbij de havezate De Havixhorst.

ToekomstScholen uit de gemeenten Noordenveld, Assen, Midden-Drenthe, Coevorden en De Wolden zijn Meppel voor geweest. De scholen in andere gemeenten zijn in de komende jaren aan de beurt.Het IVN Consulentschap en Het Drentse Landschap kijken met tevreden-heid terug op de diverse natuurprojecten die ze samen in de laatste 15 jaar hebben uitgevoerd. Beiden hebben de intentie om de samenwerking in de toekomst nog nauwer te maken. Kinderen hebben immers de toekomst. En in de toekomst zal de noodzaak voor een actievere natuurbescherming alleen nog maar toenemen.

* H. Colpa is medewerker commu-nicatie, educatie en vrijwilligers van Het Drentse Landschap. M. Tuit is projectleider onderwijs bij het IVN Consulentschap Drenthe.

De 12 provinciale Landschappen zijn

enorm verheugd met de 11.250.000

miljoen euro van de Nationale Postcode

Loterij. Dit bedrag werd bekend gemaakt

tijdens het Goed Geld Gala op 9 februari

j.l., de jaarlijkse bijeenkomst met alle

goede doelen van de loterij.

In totaal verdeelde de Postcode Loterij

284 miljoen euro onder haar 85 goede

doelen – een recordbedrag. Dankzij de

2,5 miljoen deelnemers van de Postcode

Loterij kunnen goede doelen hun belang-

rijke werk voortzetten en nieuwe projec-

ten starten. De helft van ieder lot van de

Postcode Loterij gaat rechtstreeks naar

goede doelen op het gebied van ontwik-

kelingssamenwerking, mensenrechten,

natuurbescherming, milieu en sociale

cohesie in Nederland.

De 12 provinciale Landschappen zijn met

de bijdrage weer in staat mooie natuur-

en landschapsprojecten uit te voeren.

Het Drentse Landschap wil zowel de

Nationale Postcode Loterij als alle deelne-

mers van de loterij heel hartelijk bedan-

ken. Hiermee wordt een belangrijke bij-

drage geleverd aan natuur in Nederland.

Natuur en landschap

krijgen miljoenen euro’s

van de Postcode Loterij

Wapserveen is een van de langste weg-dorpen van Drenthe. Het strekt zich uit over een lengte van meer dan 7,5 km tussen de Wapserveensche Aa in het noorden en de stuwwal van de Havelterberg in het zuiden. Richting riviertje lagen de hooi- en weilanden, aan de andere kant van de weg de akkers met daarachter de heidevelden bij de Havelterberg waar schapen wer-den geweid en plaggen gestoken. De

De hervormde kerk van Wapserveen

O l a v R e i j e r s *

Kerken zijn normaal gesproken een baken van stabiliteit en zeker-

heid. Eenmaal gebouwd blijven ze eeuwenlang op dezelfde, gewij-

de, plek staan, vaak zelfs in een gedaante die door de eeuwen heen

min of meer hetzelfde is gebleven. Van de kerk van Wapserveen is

dat niet zeker. Ooit in de middeleeuwen gebouwd, is deze kerk mis-

schien wel meeverhuisd met een heel dorp naar de huidige plek.

oudste boerderijen liggen bijna zonder uitzondering aan de zuidelijke, droge kant van de doorgaande weg. Maar waarschijnlijk lag het dorp ooit een stuk noordelijker. Op oude kaarten is nog te zien dat daar een weg liep, de ‘Olde Diek’. Toen het gebied steeds natter werd, besloten de bewoners het een stukje hogerop te zoeken. Aan de leeftijd van de boerderijen te zien, moet deze verplaatsing al in de

loop van de 17e en 18e eeuw hebben plaatsgevonden. Omdat iedere boer een kavel had die loodrecht op de weg stond, kon een boerderij een stukje verder op dezelfde kavel weer wor-den opgebouwd zonder ingewikkelde grenscorrecties. Dat maakt het heel goed denkbaar dat de kerk vroeger ook noordelijker aan de Olde Diek heeft gestaan en uitein-delijk is verplaatst naar de huidige loca-tie toen de bewoningsas van het dorp zuidelijker kwam te liggen. Zekerheid zullen we wel niet meer krijgen, want de Olde Diek is in de ruilverkaveling van begin jaren zeventig volledig weg geëgaliseerd.

Sobere bouwVoor Drentse begrippen is de her-komst van de kerk stokoud. In 1461

scheidde Wapserveen zich als eigen parochie af van Diever. Het had toen al een kapel, mogelijk uit de 13e eeuw, die toen in gebruik werd genomen als parochiekerk. We weten zeker dat de oude kerk in 1803 is afgebroken en plaats heeft gemaakt voor het gebouw dat er nu nog staat. Zou dit de datum van de veronderstelde verhuizing zijn? De vorm van de oude kerk is in ieder geval niet meer te achterhalen, de bak-steen is echter hergebruikt in de nieu-we kerk. Aan het grotere formaat en de lichtere kleur is te zien dat de onderste rijen bakstenen een hogere ouderdom hebben dan de lagen onder het dak. De kerk zelf is sober van uitvoering. Bouwkundig is noch aan de buiten-, noch aan de binnenzijde enige frivoli-teit te ontdekken. Voor het gevoel lijkt de kerkruimte daardoor groter dan het in werkelijkheid is. In het interieur vallen vooral de eenvoudige glas-in-loodramen en de moderne orgelluiken op. De ligging is echter prachtig, iets van de weg af, omgeven door een rij bomen met een smalle gracht erom-heen en erachter het weidse uitzicht tot aan de Wapserveensche Aa. Heel bijzonder is de klokkenstoel. Om een toren uit te sparen werd vaak een houten stellage naast de kerk gezet waar de klok in kon hangen. In Friesland zijn nog vele klokken-stoelen bewaard gebleven, in Drenthe is dit de enige. We weten echter dat nog minimaal zeven andere kerken in Drenthe ooit een klokkenstoel beza-ten. Hout is goedkoper maar vraagt ook meer onderhoud zodat de meeste nu zijn verdwenen. Helaas is de oude 18e eeuwse klok in de oorlog door de Duitse bezetters meegenomen

en waarschijnlijk omgegoten voor geschut; er is nooit meer een spoor van gevonden. De huidige klok dateert van 1948.

ConcertenNet als in de rest van het land loopt het kerkbezoek terug door vergrij-zing en ontkerkelijking. Omdat het dorp nauwelijks groeit is er ook geen nieuwe aanwas meer te verwachten. Daarom is de Hervormde kerk als een der eersten ooit begonnen met het geven van concerten in de kerk. Deze klokkenstoelconcerten genoten een zekere faam en trokken bekende musici aan. De toeloop werd op een gegeven moment zo groot dat de kerk professionele voorzieningen had moe-ten aanleggen om aan de eisen van een

echte muziekzaal te kunnen voldoen. Toen in de jaren negentig de concur-rentie ook nog groter werd omdat steeds meer kerken concerten en optredens verzorgden, is de succesvolle reeks gestopt. Maar nog steeds is hier enkele malen per jaar een concert te beluisteren. Omdat dit de enige kerk is in Wapserveen bezochten vanouds ook leden van andere gezindten de dienst. De overgang naar de Protestantse Kerk Nederland stuitte zodoende op weinig weerstand. Inmiddels zijn gereformeer-den en lutheranen ook vertegenwoor-digd in de kerkenraad. Gelukkig bezit de kerk nog eigen landerijen die naast de vrijwillige bijdragen voor voldoen-de inkomsten zorgen voor onderhoud van de kerk en de tegenover gelegen pastorie. Een grote restauratie staat nog niet op stapel maar dient zeker gepaard te gaan met archeologisch onderzoek. Misschien ligt het geheim van de ver-huizing wel onder de vloer, wachtend op ontdekking.

* Drs. O. Reijers is voormalig directeur van Stichting Drents Plateau.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van Stichting Oude Drentse Kerken.

Foto

: Han

s D

ekke

r

Foto

: Han

s D

ekke

r

33Stichting Oude Drentse Kerken

De boerenbloementuin stelde vroeger niet veel voor, er was geen tijd en geen ruimte voor. De boerin was druk met andere dingen, groenten inmaken, de kippen en de kalveren verzorgen, het eten voor de varkens klaarmaken. Je bezighouden met luxe van bloemen paste al helemaal niet. Bloemen waren bijzaak. Maar een paar pollen een- en tweejarigen zoals Goudsbloemen, Duizendschonen, Viooltjes en Afrikaantjes waren er meestal wel. Ze stonden in de groentetuin, tussen de sla en de rode kolen, of op een rijtje aan de rand van de tuin langs het gaas. De ene boerin had er meer lol in dan de ander en dat zag je dan ook. Dahlia’s hadden iets extra’s. Je kon er door hun prachtige kleuren indruk mee maken want daardoor vielen ze al snel op vanaf de weg. En bovendien kon je ze weggeven of ruilen met iemand uit het dorp die ook van bloemen hield. De dahlia’s stonden ook gewoon in de groentetuin. De planten met de groot-ste bloemen langs de randen, zonodig met een draad vastgemaakt aan het hek zodat ze niet omwaaiden. De kleine soorten stonden tussen de andere bloe-men; samen vormden een bontkleurig geheel.

Kleurige dahlia’s‘boerenbont’ op het boerenerf

J a n n i e O u d e g a *

Dahlia’s horen thuis op een boerenerf. Ze zorgen niet alleen voor kleur in de tuin, maar ook in huis want

ze doen het best goed op de vaas. Lang werden dahlia’s als ouderwets bestempeld: een bonte verzame-

ling kleuren die niet paste in een zorgvuldig opgebouwde border. Alleen goed voor de liefhebber, die er

mee naar tentoonstellingen gaat. Door de toenemende aandacht voor boerenerven komt ook de dahlia

weer terug, even kleurig als vroeger.

Foto

’s: W

erkg

roep

Boe

rene

rven

34 Erfgoed

Kleurige dahlia’s‘boerenbont’ op het boerenerf

Kleur is van alle tijdenDahlia’s passen tegenwoordig weer heel goed op een hedendaags boerenerf waar de sobere kenmerken van vroeger bewaard zijn gebleven. Een eenvoudig boerenerf bestaat uit gras, een boom-gaardje, een groentetuin en een kleine border. En om de sfeer van vroeger weer geheel terug te krijgen wordt geadviseerd er een rijtje dahlia’s bij te plaatsen. Is er een hek langs de straat? Daar kunnen ze prima staan, als een soort omlijsting. De grotere soorten passen goed achter in een border met wat hogere boerenbloemen.Ze kunnen ook geplant worden langs een hek van hout of gaas dat de groen-tetuin afschermt. En, net als vroeger, passen de kleinbloemige soorten dah-lia’s ook heel goed op een bed tussen de groenten. Bovendien zijn de bloe-men een heel aantrekkelijke voedsel-bron voor vlinders, bijen en hommels.

Gemakkelijke knollenDahliaknollen gaan de grond in omstreeks eind april, begin mei. De jonge scheuten kunnen slecht tegen nachtvorst, dus plant ze niet te vroeg. De stengel van het vorig jaar steekt net boven de grond uit. Plant de knollen van de grote soorten op een afstand van 50 – 60 cm van elkaar en van de kleine 35-45 cm. Druk de grond goed aan en geef ze meteen ruim water. Al gauw schieten de scheuten de grond uit. Het is een barbaarse methode, maar als je veel bloemen wilt hebben, knijp dan de top er uit bij zes tot acht bladeren; dat stimuleert de uitloop van zijtakken. De grootbloemige heb-ben een steuntje nodig. Eind juli tot

in september bloeien de dahlia’s. Haal wel steeds de uitgebloeide bloemen er uit, dan bloeit de plant langer door. Knip na de bloei de stengels af tot 20 cm boven de grond. In oktober kun-nen de knollen uit de grond gehaald worden. Zand eraf schudden en buiten laten drogen. Laat ze vorstvrij over-winteren op houtkrullen, kranten of droge bladeren in een kistje. Met een labeltje eraan zijn ze voor het volgende voorjaar herkenbaar en kan de dahlia-vreugde opnieuw beginnen.

*Drs. J.J.H. Oudega - Schokker is lid van de Werkgroep Boerenerven Drenthe.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van de Stichting Drentse Boerderijen en ondersteunt de Werkgroep Boerenerven Drenthe. Kijk voor meer informatie op www.drentseboerenerven.nl.

In snel tempo veranderen de Drentse erven en bijbehorende boerderijen van sfeer en aankleding. Wanneer het boerenbedrijf stopt en de boer-derij in nieuwe handen overgaat, wordt het pand vaak aangepast aan de hedendaagse eisen van woon-kwaliteit. Denk bijvoorbeeld aan glas in de baanderdeur, ramen in het rie-ten dak, dubbel glas en fris geverfde kozijnen, beukenhagen en veel ver-harding op het erf.

De Werkgroep Boerenerven is op zoek naar locaties in Drenthe waar boerenerf en de boerderij nog niet door dit soort veranderingen zijn beïnvloed. Waar de baanderdeur wat scheef hangt, de kleine raampjes er nog inzitten en waar de vaalgroene verf verschoten is en de voegen niet strak zijn afgewerkt. Plekken waar het erf sober is en waar de verhar-ding functioneel is en het erf modde-rig wordt als het regent. Kortom, een boerderij waar de werkende boer als het ware gisteren net vertrokken is of er misschien nog steeds woont.

Kent u nog dergelijke boerderijen? Laat het ons dan weten. We verza-melen deze adressen verzamelen zodat we ze in foto en beeld kun-nen vastleggen voor ons archief. Het jaar 2013 wordt het Jaar van het Agrarisch Erfgoed. Het zou mooi zijn als we dan kunnen laten zien wat er in Drenthe nog is aan agrarisch erfgoed aanwezig is. We verwachten voor 1 mei 2012 uw zeer gewaardeerde bijdrage. Stichting Het Drentse Landschap, t.a.v. Werkgroep Boerenerven, Postbus 83, 9400 AB of via aanmelden@drentslandschap.nl.

Werkgroep Boerenerven zoekt authentieke boerenerven

De familie Toxopeus is al gedurende vele jaren eigenaar van 0,21 ha bos en veen in het Gietsenveentje bij Gieten. In de ruilverkaveling in 1979 kreeg de heer Joh. Toxopeus uit Assen dit perceeltje (opnieuw) op naam. Na het overlijden van de heer Toxopeus werd het perceel gezamenlijk eigendom van 19 eigenaren. Deze erfgenamen hebben besloten dit stukje natuurgebied te schenken aan Het Drentse Landschap. Door deze keuze heeft men belangeloos een stukje natuurterrein aan Het Drentse Landschap overgedragen, maar men heeft ook weten te voorkomen dat dit perceeltje door vererving heel erg versnipperd zou raken.

Door een legaat werd de stichting eigenaresse van een perceeltje hooiland langs het meanderende Zeegserloopje, midden in het Drentse Aa gebied. Dit werd aan Het Drentse Landschap nagelaten door de in 2010 overleden heer W. H. Boes uit Nieuw-Buinen. De heer Boes was een groot natuurliefhebber en was erg trots op dit landschappelijk fraaie plekje aan de kronkelende beek. Dit perceel, dat tiental-len jaren zijn eigendom is geweest, heeft nooit intensief agrarisch gebruik gekend.

Nabij het Uffelter Binnenveld kreeg de stichting via een legaat een perceel grasland met houtwallen ter grootte van ca. 1,5 hectare in eigendom. De vroegere eigenaar koos in het verleden in zijn testa-ment bewust voor de stichting omdat dit hem de beste oplossing leek om zijn dierbare stukje Drenthe voor de toekomst te bewaren.

Bij Westerbork werd door mevrouw De Boer-Kroese en mevrouw Schultink-Lotterman 0,07 hectare bos aan de stichting geschonken. Een fraai stukje reliëfrijk bos met forse oude eiken kwam op deze wijze in beheer bij de stichting.

Nabij Fluitenberg werd 0,5 hectare bos aan de stichting geschonken door de familie Ter Haar. Dit bosje is gelegen op de rand van het beekdal van het Oude Diep. Dit bosje is het laatste stukje oud familie-bezit dat bestond uit de boerderij de Hondhangh en bijbehorende gronden. Een boerderij die op de topografische kaarten van 1899 al stond aangegeven. Zoals bij veel verpachters werd de boerderij en het land in de loop der jaren verkocht. Het bosje bleef in eigendom als herinnering aan het familie-eigendom. De volgende generatie heeft dit bosje nu geschonken aan de stichting om het voor de toe-komst te bewaren.

De stichting is deze schenkers en erflaters zeer erkentelijk dat zij hun dierbare bezit belangeloos aan ons hebben overgedragen om daarmee het estafettestokje voor de toekomst over te nemen. Zeker in deze tijd voor ons een zeer inspirerend gebaar.

Waarvan akte

In deze tijd dat het overheidsbeleid voor het realiseren en beschermen van

natuurgebieden geheel tot stilstand is gekomen, is het hartverwarmend dat

er particulieren zijn die hun natuurgebieden bij de stichting in handen geven.

De afgelopen tijd werd de stichting op deze bijzondere wijze een aantal stukjes

natuur rijker.

*Ing. M.H. Buruma is rentmeester bij Stichting Het Drentse Landschap.

M e l l e B u r u m a *

36 Aankopen

Nieuwe natuur Hunzedal bewijst waarde als klimaatbuffer In de hoogwaterperiode van begin januari dit jaar werden door de Drents Groninger waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s verschillende natuurterreinen als waterber-gingsgebied ingezet. De ter-reinen zijn daarvoor in de afgelopen jaren ingericht. De nu ingezette gebieden liggen in de benedenlopen van het Peizer-diep (Eelder- en Peizermaden, Natuurmonumenten), de Hunze (Westerbroekstermadepolder en Kropswolderbuitenpolder, Het Groninger Landschap) en de Ruiten A/Westerwoldse A (Hamdijk, Staatsbosbeheer). Door de inzet van deze gebie-den werd forse economische schade in het stedelijk gebied van Groningen en Winschoten en in omringend landbouwge-bied voorkomen. Hoewel het grootste probleem lag in oplopende boezempeilen door het niet kunnen spuien op de Waddenzee, en minder in extreme regenval, bewezen ook de nieuwe natuurgebieden van Het Drentse Landschap in de Hunze hun dienst als klimaat-buffer. De Hunze kan hier vrije-lijk buiten haar oevers treden en zorgt zo voor afvoervertraging en verlaging van afvoerpieken. Dit heeft in deze hoogwater-periode prima gewerkt. Mooi voorbeeld was het gebied Toren-veen in de middenloop van het Hunzedal. In het afgelopen jaar ingericht als klimaatbuffer en direct al in volle actie. Mede hierdoor, maar ook door de overige klimaatbuffergebieden

rondom de Hunze (Annermoe-ras, Duunsche Landen, Elzemaat) werd het oplopen van de water-standen stroomafwaarts beperkt en liepen de waterstanden op de Groninger boezem minder hoog op. Alleen nabij het Hunze-park in Gasselternijveen liepen op zeker moment de waterstanden van de Hunze op en werd het even kritiek. Het toont de noodzaak van inrichting van het gebied Oude Weer nog eens aan. Ook het gebied Mandelanden zal Het Drentse Landschap op korte ter-mijn als klimaatbuffer inrichten. Het belang van natuurherstel in de beekdalen in samenhang met herstel van het watersysteem ten behoeve van de waterveilig-heid is begin dit jaar opnieuw duidelijk geworden. Het belang van het doorgaan op de inge-slagen weg van herstel van natte natuurgebieden eveneens.

Hunzedal - ZuidoeversDe plantenwerkgroep van IVN Zuidlaren heeft in het voorjaar van 2011 het gebied Zuidoe-vers bezocht. Bekend was dat er in dit nieuwe natuurgebied aan de zuidzijde van het Zuid-laardermeer al veel bijzondere soorten voorkomen. Zo werd bij een excursie van de Plan-tensociologische Kring Neder-land in 2010 naast Draadzegge veel Slijkgroen langs de oevers aangetroffen. Slijkgroen is een zeldzame pioniersoort van zan-dige, droogvallende oevers. Ook de plantenwerkgroep trof veel bijzonderheden aan. Naast meer algemene moerassoorten werden hooilandsoorten als Dotter-bloem en Gevleugeld hertshooi

gevonden. Bijzonder was ook het aandeel pioniersoorten van (vochtige) heidevegetaties die op de hogere, zandige delen van het gebied voorkomen. Stekelbrem, Dwergviltkruid, Borstelbies; het zijn maar een paar voorbeelden. Op vochtiger plekken zien we Stijve moerasweegbree en een zich sterk uitbreidende Moeras-wolfsklauw, ook geen alledaagse verschijningen. Het Rond wintergroen is wel een heel aparte vondst. Van deze soort zijn buiten het duindistrict relatief weinig groeiplaatsen bekend. Alle gevonden plantensoorten laten zien dat de natuurontwik-keling Zuidoevers in de eerste jaren al veel oplevert. De ver-wachting is wel dat het aandeel pioniersoorten in de loop van de tijd zal afnemen. Maar dat Zuidoevers als onderdeel van

de natuurgebieden rondom het Zuidlaardermeer een wezenlijke bijdrage levert aan herstel van biodiversiteit lijdt geen twijfel.

Na 40 jaar weer Otter in ZuidlaardermeergebiedNa 40 jaar is er weer een Otter gesignaleerd in het Zuidlaarder-meer. In januari hadden mede-werkers van Waterschap Hunze en Aa’s, Het Groninger Land-schap en Het Drentse Land-schap uitwerpselen (‘spraints’) gevonden die onmiskenbaar van de Otter zijn. Het dier zelf werd later ook via een cameraval op de gevoelige plaat vastgelegd.

1-Hunzedal

Foto

: TO

PFO

TO

Kortweg

Torenveen

37Berichten

Steenberger OosterveldHet ongelijkvloers maken van de kruisingen over de N48 was voor Drentse begrippen een megaproject. Waarbij aan de belangen van de natuur niet altijd tegemoet gekomen kon worden. Toch moet geconsta-teerd worden dat de natuur er door dit project beter op is geworden. De Provincie Drenthe, Gemeente De Wolden en Rijkswaterstaat wisten net voor de enorme bezuinigingen toch geld te vinden om twee ecoducten over de N48 aan te leggen. De eersten van het noorden. Natuurlijk kwam daar reactie op omdat net in die tijd staatssecretaris Bleker de robuuste ecologische ver-binding van Salland naar het Drents plateau wegbezuinigde. De criticasters hadden het dan ook over een verbinding van niets naar nergens. Het Drentse Landschap was wel bereid aan dit project mee te werken omdat hoe dan ook een snel-

weg als de N48 een vrijwel onneembare barrière voor dieren betekent. De twee eco-ducten heffen dit nu in ieder geval op en mogelijk krijgt zelfs onze regering mettertijd door dat een onderling verbonden Ecologische Hoofdstructuur beter functioneert dan een ver-knipte. Als extraatje kon door het maken van werk met werk nog een extra impuls aan het natuurbeheer in de terreinen van de stichting in de directe omgeving worden gegeven. Er moest namelijk ca. 50.000 m3 grond van elders aangevoerd worden om het talud van de ecoducten af te werken. Deze grond werd door Het Drentse Landschap ter beschikking gesteld uit natuurterreinen, veelal heidegebieden, waarvan om reden van verschraling de bouwvoor afgevoerd moest worden. Dat geschiedde in het Steenberger Oosterveld, het Zwarte Gat, het Reestdal en de Takkenhoogte. De terreinen liggen er nu mooi bij, evenals de ecoducten. Op 17 november j.l. zijn de beide ecoducten offi-cieel in gebruik genomen.

2-Reestdal

Foto

: AER

OPH

OTO

EEL

DE

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

2

1

1

38 Berichten

2-Reestdal

Foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Legaten en schenkingenEen legaat, ter grootte van € 28.675,-- werd ontvangen van mevrouw F.G.Hollander-Vrieze. Het Drentse Landschap lag de familie Hollander na aan het hart. Ze woonden jarenlang nabij Schipborg en hadden een boerderij met gronden in het Drentse Aa-gebied. Mevrouw R.Smit te Assen liet ons een legaat van € 2.684,34 na.

Er werden 2 periodieke schen-kingsakten afgesloten voor 5 jaar. Mevrouw Timmerman uit Haren sloot een akte af voor een bedrag van € 500,-- per jaar en een mevrouw uit Gas-selternijveenschemond sloot een akte af voor € 200,--per jaar. Beide kunnen dit voor de inkomstenbelasting volledig aftrekken, 5 jaar lang. Voor Het Drentse Landschap is het ont-vangen van een bijdrage die vijf jaar duurt, een vast inkomen.

Van Stichting Percy Henriquez Fonds gevestigd te Den Haag mochten wij € 6.000,-- als eenmalige gift ontvangen ter financiële ondersteuning van de organisatie. Een prachtig gebaar in een tijd waarin het natuur-beleid in Nederland onder druk staat. Dit kunnen we ook zeggen van de vele particulieren die ons met een extra gift steunen. In totaal ontving de stichting ruim € 1.500,-- van dhr. Assies uit Zuidlaren, dhr. Bos en dhr. Diephuis uit Hoogeveen, de fam.Van Dijk, dhr. Gautier en mevr. Couperus en dhr. Noor-man, allen uit Assen, dhr. Osin-ga uit Zwolle, dhr. Ouwersloot

uit Emmen en dhr. Heegstra uit Groningen. De heer en mevrouw Stempels-Terpstra wonende te Winschoten, maar al tientallen jaren genietend van het Drouwenerzand, schon-ken ter gelegenheid van hun huwelijksdag € 400,-- aan de stichting.

Juist in een tijd als de huidige waarin de Rijksoverheid zich onttrekt aan verantwoordelijk-heid voor natuur en landschap geven zoveel financiële steun-betuigingen van particulieren ons een heel warm gevoel. Steun die de natuur in deze sombere tijden heel goed kan gebruiken. We willen de gevers daarom allemaal heel hartelijk danken.

Nieuwe donateursHet Drentse Landschap is verheugd dat via het Natuur-collectief van de Friesland Zorgverzekeraar zo’n 350 nieuwe beschermers zich heb-ben aangemeld. Maar ook veel bestaande beschermers hebben zich voor het Natuurcollectief opgegeven. Op deze wijze wordt extra steun gegeven aan het werk van onze stichting. De Friesland Zorgverzekeraar ondersteunt namelijk projecten van onze stichting. Hierdoor kunnen wij weer veel extra’s doen voor de Drentse natuur. Daarom willen we de deelne-mers aan het Natuurcollectief heel hartelijk danken.

hulp ingeroepen voor de ope-ningen van tentoonstellingen die eens in de twee maanden plaats-vinden. De vrijwilligers geven zelf aan hoe vaak ze tijdens een expositie van 2 maanden ‘een dienst’ kunnen draaien. Als u belangstelling heeft voor dit vrijwilligerswerk, kunt u contact opnemen met Lia Bruijn van de Culturele Raad, telefoon 050 – 3094081 of e-mail: liabruijn.ehno@gmail.com Voor meer informatie over de galerie kunt u de website www.CultureleRaadEelde.nl raadplegen.

Diversen

VleesverkoopHet Drentse Landschap heeft nog enkele vleespakketten Schotse hooglander (15 kilo) te koop. Ook zijn er nog diverse losse producten beschikbaar. Bel voor meer informatie tij-dens kantooruren met Aaltje Stroetinga, telefoon (0592) 304135.

Vrijwilligers gezocht voor Galerie LemferdingeDe Culturele Raad van Eelde verzorgt al een aantal jaren de tentoonstellingen in Galerie Lemferdinge in Paterswolde. Ze wordt hierbij geholpen door een aantal vrijwilligers die als gastvrouw of -heer in de galerie optreden. De galerie is open van september t/m medio mei op zaterdagen van 14.00 tot 17.00 uur en op zondagen van 12.00 tot 17.00 uur. Ook wordt hun

39Berichten

Brugwachtershuisje EexterveenschekanaalNet voor de jaarwisseling kon de stichting het brugwachters-huisje bij Hovenkamps Badde op de grens van Eexterveen-sche- en Annerveenscheka-naal verwerven. De eigenaren hadden ons benaderd om dit authentieke huisje, een rijks-monument, voor het nageslacht te bewaren. Het ligt in de bedoeling het monumentje, prachtig gelegen in het weidse veenkoloniale landschap, te restaureren.

Foto

: TO

PFO

TO

Hallenhuisboerderij te huurMidden in het prachtige dorp Orvelte restaureert Het Drentse Landschap momenteel een prachtig monumentale 18de eeuwse hallenhuisboerderij. Begin juni is de restauratie voltooid en komt de boerderij beschikbaar voor verhuur. De indeling bestaat uit een woon-gedeelte in het voorhuis en een bedrijfsgedeelte van circa 119 m² in de deel.Belangstellenden kunnen con-tact opnemen met: Jermo Tap-pel, medewerker gebouwenj.tappel@drentslandschap.nl of van maandag tot vrijdag tijdens kantooruren (0592) 304173.

PersoneelBegin november 2011 kwam Jermo Tappel (1983) als bouw-kundig medewerker in dienst bij Het Drentse Landschap, mede als gevolg van het feit dat ons hoofd gebouwen Menno Sikkink de stichting heeft ver-laten.Op 15 november 2011 overleed Geert Topper, onze vroegere boekhouder. Wij denken met veel waardering terug aan de periode dat hij zich voor onze stichting inzette.

Aanbieding vakantiewoning Utrechts LandschapSteeds vaker hebben andere provinciale landschappen net als Het Drentse Landschap vakantiewoningen te huur. Zo heeft Het Utrechts Landschap sinds kort een zespersoons vakantiewoning Moersbergen te huur op het gelijknamige landgoed. Moersbergen ligt op op de grens van de Utrechtse Heuvelrug en het Langbroe-kerweteringgebied. De vakan-tiewoning staat aan de rand van het landgoed. Een bijzondere locatie omdat twee verschil-lende landschappen elkaar hier ontmoeten; het bos en de wei-landen, omzoomd door sloten. Het huis en de tuin, die deels wordt omsloten door een oude tuinmuur en een haag, bieden u rust en privacy. In de omge-ving kunt u heerlijk wandelen en fietsen. Voor informatie over de beschikbaarheid van de vakantiewoning en om te reser-veren kunt u contact opnemen met Het Utrechts Landschap via info@utrechtslandschap.nl 

Beschermers van Het Drentse Landschap krijgen éénmalig een korting van € 24,00 op de eerste boeking van vakantiewo-ning Moersbergen. Collegiaal biedt Het Drentse Landschap beschermers van zowel Het Utrechts Landschap als Het Drentse Landschap dezelfde korting aan op een nieuwe reservering voor een van haar vakantiewoningen. Kijk voor de beschikbaarheid op www.drentslandschaplogies.nl of bel met 0592-313552.

Foto

: Eric

Wan

ders

Stichting Poppen steunt realisatie infopanelen schansenDe stichting heeft het afgelopen jaar de drie Drentse schansen opgeknapt door de opslag te ver-wijderen en deze objecten door heideschapen te laten begrazen. Onze wens was om ook infor-matiepanelen te plaatsen om de bezoeker op de hoogte te stellen van de roemruchte geschiedenis van deze bijzondere historische plaatsen. Stichting Poppen stelt € 10.500,-- ter beschikking voor het plaatsen van infopanelen bij de Katshaarschans bij Coevorden en de Emmerschans.

Archeologisch Centrum West DrentheIn het Schultehuis in Diever (anno 1604) dat sinds 2002 in beheer is van Het Drentse Landschap, is het Archeologisch Centrum West Drenthe geves-tigd. Hier kunt u veel te weten komen over de prehistorie en over de omstandigheden waar-onder mensen (rendierjagers, hunebedbouwers) en dieren (mammoeten) in vroegere tijden leefden. Naast de vaste tentoonstelling over de mam-moet is er nu een expositie over de opgraving in 2005 van de Bisschoppelijke Hof van Calthorne, die in de 12e eeuw aan de rand van Diever werd gebouwd. Het betreft een indrukwekkende boer-derij van 50 bij 17 meter met zgn. spiekers en waterputten, eigendom van de Bisschop van Utrecht, die grote invloed heeft gehad op de geschiedenis van West Drenthe. In mei komt er een tentoonstelling over de archeologische rijkdom van het gebied Havelterberg – Holtin-gerveld. De amateur archeoloog George Hendrik Voerman (1873-1966) heeft hier in de jaren dertig belangrijke arche-ologische vondsten gedaan en introduceerde de kreet ‘Havelte, het Drents Pompeï’.Het Archeologisch Centrum West Drenthe is geopend van mei t/m oktober op:di t/m za van 11-17 uurzo van 13-16 uurIn de maanden juli en augustus ook op ma van 14-17 uur.Kijk voor meer informatie op www.archeologie-westdrenthe.nl.

Steun van PBCF voor monitoringsonderzoek Doldersummerveld Al vanaf 1982 volgen wij de ontwikkelingen van flora en fauna op het Doldersum-merveld. Elke 10 jaar wordt vanaf dat moment de vegetatie gekarteerd en de fauna geïn-ventariseerd om de effectiviteit van ons beheer van dit zeer waardevolle natte heideterrein goed in beeld te krijgen.De stichting doet dit soort onderzoek nu al 30 jaar en dat verschaft ons veel kennis over de kwaliteit van ons beheer en de ontwikkeling van de biodiversiteit. Dit onderzoek is duur en moeilijk te finan-cieren omdat er gewoonweg niet voldoende middelen voor

zijn. Daarom zijn wij zeer ver-heugd dat het Prins Bernhard Cultuurfonds via een tweetal fondsen op naam, te weten het Juncus Porzana Delichon Fonds en het Rôpcke Wynia Fonds, ons met € 51.000,-- wil steu-nen. Een geweldige subsidie. Al eerder werd een bijdrage vanuit het Drents Friese Wold toege-kend waardoor dit waardevolle onderzoek nu voor de vierde keer kan worden uitgevoerd. De reeks die hierdoor ont-staat is van grote waarde voor het duurzame beheer van de Drentse natuur en is uniek voor Nederland zo langzamerhand.

41Berichten

Vanaf de Tweede Wereldoorlog is Drenthe ingrijpend veranderd. Drenthe werd economisch volwassen, met respect voor de streekeigen natuur en cultuur. De ruimtelijke ordening van Drenthe kwam in de jaren na de oorlog tot volle bloei. Provinciaal planoloog Bernhard Hanskamp beschrijft in Bewogen Ruimte hoe deze ontwikkeling in de loop der tijd zichtbaar werd. Er is in dit boek veel ruimte voor de pioniers van de Drentse ruimtelijke ordening. Zij kregen te maken met uitdagingen als het snel groeiende toerisme, stads- en dorpsuitbreiding, enorme veranderingen in de landbouw en de behoefte aan een sterke infrastructuur. Het was hun taak om deze ontwikkelingen in te passen in een provincie met een rijk cultureel erfgoed en een waardevol landschap.Het boek Bewogen Ruimte belicht de periode 1941-1970. Het boek is een kleurrijk eerbetoon aan Drenthe én aan mensen die Drenthe op de kaart hebben gezet.

Speciale actie voor beschermers van Het Drentse Landschap: van ieder exemplaar dat u van Bewogen Ruimte koopt bij Koninklijke van Gorcum, wordt € 5,- afgedragen aan Het Drentse Landschap. Op deze manier draagt u extra bij aan het culturele erfgoed en een waardevol landschap.Vermeld actiecode: HDL bij uw bestelling.

ISBN 9789023248187

NatuurakkoordHet kan natuurlijk niet anders dan even stil te staan bij alle inspanningen die zijn gepleegd om een beter Natuurakkoord te krijgen dan de draconische bezuinigingen die staatssecreta-ris Bleker de Provincies oplegt. De terreinbeheerders hebben samen met de Natuur- en milieufederatie Drenthe alles gedaan om zaken ten goede te keren. Op 2 november spraken we in op een voorlichtingsbijeenkomst van Provinciale Staten. Met als inzet de Staten duidelijk te maken hoeveel er op het spel stond. We communiceerden met het voltallige College van Gedepu-teerde Staten (GS) en besteedden de maanden november en december aan avondgesprekken met alle statenfracties. Er werd een extra vergadering van de Commissie Landelijk Gebied gehouden die in een advies aan GS haar zorgen mede namens LTO en de waterschappen uitsprak. In december volgden nog een drietal bijeenkomsten in de Statenzaal van het Provincie-huis, steeds afgeladen vol met onze gezamenlijke achterban. Om de provinciale politiek te laten merken hoezeer het belang van natuur en landschap leeft onder de mensen. Uiteindelijk stemde de Provincie Drenthe tegen het akkoord. Niemand weet nu hoe het verder moet maar de kans op meer middelen voor de natuur lijkt bij deze stap tegen de natuur uitgesloten. Toch vervult de hele actie ons met trots omdat we als Drentse burgers, als organisatie en als politiek tenminste ons zelfres-pect hebben weten te behouden door tegen zo’n puur slecht akkoord te stemmen.

WindmolensMeer en meer blijkt het windmolendossier een splijtzwam in de veenkoloniale samenleving. Nadat eerst de Provinciale Staten in het Omgevingsplan de deur voor grootschalige windmolenpar-ken wagenwijd open hadden gezet, heeft een monsterverbond van boeren en windondernemingen de gelegenheid te baat genomen om een groot aantal plannen voor windmolenpar-ken in de streek te droppen. Door de onaanvaardbare schaal van deze ‘parken’ loopt de bevolking terecht te hoop tegen de voorgenomen vernietiging van hun leefwereld. Onder het mom van duurzame energieproductie loopt de regio kans te ontvol-ken, enkel en alleen om de hebzucht van enkelen te bevredi-gen. Het Rijk is voor deze megaparken de overheid die hierover mag beslissen. En dat tegen de wil van Provincie, gemeenten en bevolking kan doordrijven. Het feit dat in februari de voorlich-tingsbijeenkomsten ver van het veenkoloniale gebied werden georganiseerd, maakt dat de mensen het gevoel hebben gema-nipuleerd te worden en geen inspraak te mogen leveren. Los van hoe men over windenergie mag denken, (de oplossing voor

Lezersactie

€ 39,95

In de webwinkel van Het Drentse Landschap vindt u veel leuke cadeaus en informatieve boeken. Ook voor kinderen wordt het aanbod steeds groter. Door het kopen van deze producten draagt u een extra steentje bij aan het mooi houden van het Drentse landschap.Beschermers van Het Drentse Landschap ontvangen tot 30 april 2012 gratis het boekje Schaap-in-de-kar (een educatieve fietsroute voor kinderen) bij hun bestellin-gen op de webwinkel. Vermeld bij uw bestelling Actie Schaap.

Aanbieding webwinkel

een groot vraagstuk of een subsidieverslindende hindernis voor het alternatief van zonne-energie), is het gevolgde proces in de ogen van velen waaronder Het Drentse Landschap, laakbaar. Ook de gezamenlijke provincies zijn verbolgen over het feit dat het Rijk zonder overleg allerlei zoeklocaties voor windmolen-parken heeft vastgesteld. De Crisis- en herstelwet lijkt hiermee een middel voor het Rijk om de Provincies te overrulen. Het is verbijsterend om te zien hoe overheden tegenwoordig in dit land met elkaar en met ons omgaan.

Feiten sprekenAfgelopen maanden kwamen er een aantal interessante feiten via de pers naar voren. Allereerst blijkt dat veruit de grootste oppervlakte die in Nederland van functie wijzigt, wordt omge-zet in asfalt en beton. En niet in natuurgebied waar staatssecre-taris Bleker onze bevolking in het licht van de aanstaande mon-diale voedselcrisis steeds voor waarschuwt. Verder werd door de Foodmonitor (www.foodforfood.info) vastgesteld dat ruim 70% van de mensen tot 50 jaar het belang van natuur groter vindt dan dat van landbouwgrond. Een opvallende en ook wel zor-gelijke constatering gezien het belang van de voedselproductie voor ons allemaal. Blijkbaar heeft de landbouw geen goed imago bij deze groep.Deze uitkomst werd nauwelijks beïnvloed door opleiding, leef-tijd of geslacht. Mensen boven de 50 dachten daar echter wel anders over.

Interessante feiten bracht ook een recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau naar voren. Ruim 40% van de Nederlanders, vooral hoger opgeleide stedelingen, vinden dat de draconische bezuinigingen op natuur door vrijwilligerswerk en particulieren giften moet worden opgevangen. Voor Het Drentse Landschap zal dat overigens niet eenvoudig te realise-ren zijn. Minder uitgeven aan natuur en natuurontwikkeling vindt slechts een verheugend laag percentage van 16% een goede zaak. Boeren en ondernemers zouden best wat meer inbreng mogen leveren maar de bouw van extra woningen in en om natuurgebieden wordt afgewezen. Behoud van het oer-Nederlandse cultuurlandschap kan op veel steun rekenen.

Al met al zeer stimulerende onderzoeksuitkomsten die de stich-ting duidelijk maken dat het niet de burgerij is die het natuur-behoud een kwaad hart toedraagt maar een aantal vertegen-woordigers van politieke partijen die momenteel met 76 zetels in Den Haag de dienst uitmaken. Deze gegevens bieden toch weer hoop voor de toekomst.

Natuur en

landschap

de (Drentse) politiek

Koppen snellen (diverse bronnen)

• Natuur als sluitpost

• Bleker en Verhagen werken duurzaamheid tegen.

• Rapport kraakt natuurbeleid van Henk Bleker.

• Dit cafékabinet hobbyt gestaag verder in natuur en strafrecht.

• Bleker twijfelt of provincies voldoende geld voor natuur krijgen.

• Landbouwgrond wereldwijd gedegradeerd.

• Drentse hoofdrol gifjacht.

• Geld regeert op sommige Drentse jachtvelden.

• Internationale kritiek op natuurbeleid Bleker.

• Henk Bleker doet alsof natuurliefhebbers crimineel zijn.

• Akkoord Bleker bedreigt natuur.

• Bleker moet van Raad van State IJsselmeer beter beschermen.

• Natuur schrappen kost ook geld.

• Boerennatuur is Bleker wel feestje waard.

• Bleker betaalt toch mee aan natuurstrook Flevoland.

• Bleker heeft vooral veel ruis veroorzaakt.

• Noorden hikt aan tegen natuuraccoord van Bleker.

• Bleker kan beter tegen bouwers brommen.

• Initiatiefwet PvdA, Groenlinks en D’66 tegen afbraakbeleid natuur.

• Nieuwe natuurwet bedreigt natuur in Nederland.

Je kunt niet zeggen dat er geen aandacht voor natuur is. Nu nog in positieve zin. Wordt vervolgd.

Eric van der Bilt

Directeur Stichting Het Drentse Landschap

Voor het voetlicht 43

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed.

Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen

• Stichting Oude Drentse Kerken

• Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds

• NATIONALE POSTCODE LOTERIj Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur• VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving• PBCF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland• jMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen• Aannemingsbedrijf VEDDER BV Eext (0592) 26 26 20 Grond-, weg- en waterbouw• Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw• GRONTMIj DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies- en ingenieursbureau• ORANjEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau• ATTERO Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie

duurzame energie uit afvalstromen.• NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij• Havesathe ‘DE HAVIxHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel - Restaurant• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...• Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin- en landschapsarchitekten BNT• ARCADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)• QUERCUS/KRINKELS bv Gasselte (0592) 26 11 71 Uw bomen, onze zorg• N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water• KONINKLIjKE VAN GORCUM BV Assen (0592) 37 95 55 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling• HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen!• DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen• BARSINGERHORN CONSULTANCY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies

• ARCHITECTEN MEPPEL Meppel (0522) 25 57 96• CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout- en bouwmaterialenhandel• OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk• WOONCONCEPT Meppel (0800) 61 62 Meer dan wonen• ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl• WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop-in-shop totaalwarenhuis• ELTON BV Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen• MUELLER SALES Assen (0592) 36 16 00 Totaalconcept in Melkkoeling• VAN LIERE GRAFISCH BEDRIjF BV Emmen (0591) 611 099 Uw partner in communicatie• VNO NCW NOORD Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden• ENSING SCHILDERS Assen (0592) 348 080 Onderhoud- en protectiesystemen• VANDERSALM Bouwkundig ontwerp- en adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie• DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31• FIETEN & ROOS BV Hoogeveen (0528) 230 990 inbraak- en brandbeveiliging - camerasystemen - pc netwerken - toegangscontrole• BUREAU B+O ARCHITECTEN BV Meppel (0522) 246 625• DE BONTE WEVER ASSEN 0592 - 356 000 / www.debontewever.nl Het meest complete all-in hotel van Nederland!• ExxENTA B.V. Assen (0592) 370 510 Meetbaar rendement van organisatie tot communicatie• ORANjA marketing communicatie reclame Meppel (0522) 26 20 95 Verbinden vanuit de essentie: www.oranja.nl• BOUWBEDRIjF MOES v.o.f. Dwingeloo (0521) 59 12 95• Installatiebedrijf DICK SjABBENS Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken• Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis• BOUWBEDRIjF BRUINS SLOT V.O.F. www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie - onderhoud - verbouw - nieuwbouw

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: