Kwartaalbladjuni 2012no. 75

Torenveen

75

3 Eruitgelicht — bestuursberichten 4 Planten als vertellers in het landschap — onderzoek U k o V e g t e r

9 Harry de Vroome Penning

10 Speciale activiteiten

11 Kerstwandeling

12 Ritsen op het Ballooërveld — cultuurhistorie J a n K r a a k

15 WMD

16 De hervormde kerk van Nijeveen — Stichting Oude Drentse Kerken O l a v R e i j e r s

18 De toren boog en eindje mee — cultuur R o e l S a n d e r s

21 SODK

22 Sieralgen — flora H e n k v a n d e r M e u l e n e n M a r i e n v a n W e s t e n

24 Kremboong en Stuifzand — wandelroute B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

26 Samen de samenleving gezonder en mooier maken — interview S o n j a v a n d e r M e e r

28 Schaapskooi Orvelte herbouwd — beheer E r i c v a n d e r B i l t

30 Drents heideschaap — beheer J o a n D . D . H o f m a n

31 Wervingsactie

32 Grote zilverreiger — fauna G e e r t d e V r i e s

34 Landgoed Rheebruggen — boekbespreking S o n j a v a n d e r M e e r

37 Hunzeloop

38 Dieren in de natuur fotograferen — educatie E d o v a n U c h e l e n e n B a r t S i e b e l i n k

40 Kortweg — berichten 46 Ganzen — gedicht R u t g e r K o p l a n d

38 In/uit de politiek

Kwartaalblad van Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting Het Drentse LandschapBezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 30.28.75.751

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenGrafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen

Omslag Exoërkyl / foto: Geert de Vries

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Drentse Landschap.

Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein-bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Landschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbij-drage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrek-bare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen.

Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl

3 Eruitgelicht — bestuursberichten

4 Nieuwe natuur in TorenveenE r i c v a n d e r B i l t

— terreinbeschrijving

10 De Bevers zijn terug . . .B e r t i l Z o e r

— fauna

13 PsalmR u t g e r K o p l a n d

— gedicht

14 Activiteiten

15 En de boer hij ploegde voort . . .R o e l S a n d e r s

— cultuur

18 Jaarverslag 2011

21 Gezocht: huurder als monumentenzorgerE r i c v a n d e r B i l t

— erfgoed

22 Langs de Hunze bij GieterveenB e r t u s B o i v i n e n E r i c v a n d e r B i l t

— fietsroute

24 De kerk van EextO l a v R e i j e r s

— Stichting Oude Drentse Kerken

26 Gehakkelde aureliaG e e r t d e V r i e s

— fauna

28 Watererfgoed in Hoogeveen en omstrekenO l a v R e i j e r s

— cultuurhistorie

30 Drentse paddenstoelen in kaart gebrachtE e f A r n o l d s

— flora

33 Nieuwe website en webwinkel

34 Moord op de domineeJ o k e W o l f f

— digitaal

36 NPL

37 Renessaince van het Noorden

38 WMD

39 Kortweg — berichten

43 In/uit de politiek

Kwartaalblad van Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting Het Drentse LandschapBezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWebsite: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 30.28.75.751

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, E. van Mil, S.S. van der Meer, m.m.v. H. Colpa, J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenGrafische productie Koninklijke van Gorcum BV, Assen

Omslag Torenveen / foto: ByDrone

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van Stichting Het Drentse Landschap.

Het Drentse Landschap is een uitgave van Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terrein-bezittingen en activiteiten van de stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de beschermers van het Landschap. Beschermer kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Beschermer voor het leven € 400,– .

Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw beschermersbij-drage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrek-bare periodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50 en hoger per jaar regelt en betaalt de stichting de akte. Het kwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van Het Drentse Landschap.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60 te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen.

Legaten of erfstellingen U kunt Stichting Het Drentse Landschap en/of Stichting Oude Drentse Kerken ook in uw testament begunstigen.

Stichting Het Drentse Landschap en Stichting Oude Drentse Kerken zijn vrijgesteld van schenkings- en successierecht, zodat uw gift, schenking of legaat geheel ten gunste komt van deze stichtingen.

Nadere inlichtingen over de hierboven vermelde mogelijke vormen van steun kunt u inwinnen bij het kantoor van de stichting of bij uw notaris.

Het Drentse Landschap

www.de12landschappen.nl

Foto

: Sak

e El

zing

a

75e uitgave!

Voor u ligt de 75e uitgave van het Kwartaalblad van Het Drentse Landschap. Sinds het nulnummer is de vormgeving van ons tijdschrift sterk veranderd. Aan de opzet van het omslag is echter nooit iets gewijzigd. Op deze foto kunt u dat mooi zien. Voor een tentoonstelling in Egberts Lent had onze vormgever Albert Rademaker er 71 op een rijtje gelegd. Om het beeld compleet te maken hebben we de laatste 3 nog even toegevoegd. Gezien de bijna altijd positieve reacties die we ontvangen, hebben we besloten het omslag vooralsnog niet aan te passen. Wel willen we u in december graag weer vragen om mee te werken aan ons 5-jaarlijkse lezersonderzoek. Dit onderzoek is bedoeld om u als lezer nog meer leesplezier te bezorgen. Mocht u eerder al iets kwijt willen dan kan dat via info@drentslandschap.nl.

De redactie

3Bestuursberichten

Dat Drenthe bij uitstek een fietsprovincie is hoef ik u niet te vertellen. Maar een mens wil ook wel eens wat anders en daarom heb ik een paar weken langs de Donau gefietst, door Oostenrijk, Slowakije en Hongarije. Je fietst dan voornamelijk in een door de rivier uitgeslepen dal. Je verwacht aan de beide zijden heuvels of zelfs bergen, maar te vaak is de omgeving weinig gevarieerd en bijna saai. Wel leuk om te zien was dat ze ook langs de Donau veel doen aan natuur-herstel. Bij het maken van de enorme Kraftwerke voor elektriciteit is veel natuur verloren gegaan. Nu wordt dat hersteld. Men spreekt er van Auländer, vergelijk ze met onze broekbossen, nat dus. Het mes snijdt aan twee kanten, want het gaat om enorme lappen natte natuur die tevens dienen als overstromingsgebied bij hoog water. Ik heb vaak gedacht aan de natuuront-wikkeling van ons eigen Hunzedal door vernatting en hermeandering.De Donau zelf is in die contreien een machtige rivier. Net iets breder en langer dan de Hunze of de Drentse Aa, zullen we maar zeggen, en net iets drukker bevaren door vracht- en recreatieschepen. Ook stroomt hij door indrukwekkende steden die je in Drenthe, zelfs in heel Nederland niet tegenkomt, zoals Wenen, Bratislava en Boedapest. Soms lopen er goede fietspaden langs de Donau, soms kun je niet anders dan fietsen over autowe-gen, vaak moet je voortploeteren over met los grind geplaveide dijken. Ook daardoor vind ik na afloop van dit fietsavontuur dat het leuker fietsen is in Nederland met zijn afwisselende landschappen, ste-den, stadjes en dorpen en zijn prima fietspadennet. En er gaat natuurlijk helemaal niets boven fietstocht-jes door de prachtige natuur van ons Drentse land-schap.

Ali Edelenboschvoorzitter Het Drentse Landschap

Kwartaalblad

december 2011

no. 72

Grote zilverreiger

72

Kwartaalbladdecember 2011no. 73

Exloërkijl

73

Kwartaalbladjuni 2012no. 74

Boerenveensche Plassen

74

Het project Torenveen ligt 5 kilometer ten oosten van Gieten en startte al in 2004. Het Drentse Landschap vroeg toen de Grontmij een natuurontwikkelingsplan te maken voor het gebied Torenveen-Bonnerklap. Het in totaal 310 ha grote gebied ligt ter weerszijden van de Hunze tussen Gasselternijveen en de N33 en sluit aan op het al ingerichte deelgebied de Elzemaat bij Eexterveen. De uitgangspunten waren al in 1995 verwoord in onze Hunzevisie. Kort gezegd behelst deze visie de ontwik-keling van een goeddeels open beekdal met een meanderende Hunze. De rechtgetrokken beek moest weer kronkelig worden gemaakt. Langs de boorden van oevers moet moeras, struweel, droge en vochtige schrale graslanden en hier en daar een bosje te vinden zijn. Wie nu door het Hunzegebied gaat ziet al snel dat de visie inmiddels ten uitvoer wordt gebracht!

VooronderzoekHet spreekt voor zich dat een goed plan alleen maar gebaseerd kan zijn op uitmuntende kennis van de eigenschappen van het gebied. Dat begint met de aanwezige planten en dieren maar betreft ook informatie over de bodem, de waterhuishouding en de archeologie. Zo zijn er 21 vindplaatsen vanaf de steentijd tot de middeleeuwen te vinden. Bij de uitvoering moesten deze locaties gespaard blijven. Ook potentieel waardevolle gebieden werden via boringen in kaart gebracht, in het werk gemeden of wanneer dat noodzakelijk was, onderzocht. In het vooronder-zoek zijn ook zeldzame planten als de Dotterbloem, Holpijp, Krabbescheer en Noordse zegge gevonden. Dit wijst op lichte toetreding van grondwater. Daarnaast groeien er bijzonderheden als Vrouwenmantel en Weidehavikskruid. Voor wat betreft de dieren moesten we rekening houden met de IJsvogel, de Grote zilverreiger, de weidevogels en de Waterspitsmuis.

Nieuwe natuur in TorenveenE r i c v a n d e r B i l t *

Met het gereedkomen van het 180 ha grote deelgebied Torenveen is er opnieuw een belang-

rijke schakel toegevoegd aan een meer natuurlijke en meanderende Hunze. Langzaam maar

zeker vormen de deelgebieden in het Hunzegebied samen een indrukwekkend nieuw natuur-

gebied. Hier vinden inmiddels spontane natuurlijke processen plaats zoals stromen, overstro-

men, verspoeling, moeras- en bosvorming en begrazing. Het unieke van het Hunzeproject is

dat de nieuwe inrichting mede ruimte biedt aan allerlei andere maatschappelijke wensen

zoals waterberging, verbetering van de waterkwaliteit en recreatie.

Foto

: Gee

rt d

e Vr

ies

Foto

: Her

o M

oorla

g

< Holpijp

Krabbenscheer >

De rol van het waterEen belangrijke partner bij alle natuurontwikkelingsplannen in het Hunzedal is het Waterschap Hunze en Aa’s. Dat heeft natuurlijk een reden. Binnen dergelijke plannen kunnen namelijk veel wensen van het waterschap op het punt van waterberging ten bate van de veiligheid, verbetering van de waterkwaliteit en het opheffen van knelpunten voor migre-rende vissen worden ingelost. Door het project Torenveen kon bijvoorbeeld een stuw verdwijnen en mogelijk kan een tweede worden opgeheven als het plan de Oude Weer bij Gasselternijveen wordt uitgevoerd. Na het project kunnen veel meer soorten trekvissen de Hunze verder op zwemmen. In het riviertje komen maar liefst 11 soorten vissen voor waaronder Winde, Alver, Riviergrondel en het Bermpje. Alle aan stroming gebon-den vissen hebben baat bij de ingrepen. Vooral omdat in Torenveen voor de eerste keer de nieuwe meanderende Hunze het water afvoert en de ‘oude’ gekanaliseerde Hunze of Oostermoersche Vaart grotendeels gedempt kon worden. Overigens is zoveel mogelijk getracht de oude historische loop van de Hunze te volgen. Het eindresultaat moet een natuurlijke laaglandbeek zijn. Die stroomt, overstroomt en langs de oevers afkalft en aanslibt. Met helder visrijk water. Met daarnaast ook poelen, watertjes en slenken vol leven in de uiterwaarden langs de rivier.

De burenHet mag duidelijk zijn dat bij de uitvoering van een zo grootschalig en ingrijpend plan rekening moet worden gehouden met de omgeving. Uitgangspunt hierbij is dat andere belangen, zoals bijvoorbeeld de landbouw, geen eco-nomisch nadeel mogen ondervinden.In technische zin werd die opdracht dan ook in het plan vormgegeven en met de direct betrokkenen besproken. Voor grondeigenaren, gebruikers, bewoners en andere belanghebbenden werden eind 2004 in Gieterveen een tweetal drukbezochte informatieavonden georganiseerd. Veel punten kwamen aan de orde. Van wateroverlast tot mug-gen, van ergernis over een ongewenst industriegebied bij Gasselternijveen tot inwaaiend onkruidzaad. Uiteindelijk bleven er een paar echte knelpunten over die opgelost dien-den te worden. Resulterend in een schadeloosstelling voor een veehouder en de verbetering van de waterhuishouding van bijna 10 ha buiten het plangebied gelegen landbouw-grond. Verder moest met de Gasunie onderhandeld worden over extra maatregelen om te voorkomen dat gasbuizen bij het kruisen van watergangen in het plangebied zouden opdrijven. Tenslotte moest Het Drentse Landschap aan de Gemeente Aa en Hunze toezeggen garant te staan voor mogelijke schade door toekomstige overstromingen aan een tweetal fietspaden die door het gebied lopen. Uiteindelijk

Foto

: Eric

Wan

ders

6 Terreinbeschrijving

kwam alles in kannen en kruiken en waren we begin 2006 klaar om tot actie over te gaan. Het zou nog 5 jaar duren voordat de eerste schop de grond inging…

Over de traagheid der dingenWij leven in een complexe samenleving en de realisatie van plannen gaat langzaam. Zo ook bij het project Torenveen. De ruimtelijke ordening zat ons tegen; mede als gevolg van bezwaren haperde de bestemmingswijziging voor het gebied. Vervolgens bleek de financiering van de uitvoering niet te vlotten. Het grootste probleem was evenwel het tijdig verwerven van de laatste inliggende percelen land-bouwgrond. Het realiseren van nieuwe natuur geschiedt in Drenthe immer op basis van vrijwilligheid. In de onderhan-delingen met boeren blijkt dat er over het algemeen best zaken gedaan kunnen worden, omdat de meeste gronden langs de Hunze zo weinig kwaliteit bezitten dat men ze best wil verkopen of ruilen. Maar ruilgrond is niet altijd beschikbaar. Via een grote inspanningen door Bureau Beheer Landbouwgronden, de Kavelruiladviescommissie van het Hunzeproject en medewerkers van Het Drentse Landschap, lukte het uiteindelijk in 2009 om het deelgebied Torenveen ter grootte van 180 ha geheel in eigendom te verkrijgen. En belangrijk gegeven omdat alleen bij 100% eigendom func-tieverandering op deze schaal mogelijk is.

Klimaatbuffer TorenveenOmstreeks 2006 nam de groene sector, waaronder De12Landschappen, landelijk het initiatief om via het reali-seren van groene klimaatbuffers op klimaatbestendige wijze

Foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

de waterveiligheid te garanderen. Iets dat we in feite in het Hunzeproject al vanaf 1995 voorstaan. Het toenmalige ministerie van VROM nam deze inzet op in het Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat en stelde projectmiddelen ter beschikking. Al in 2007 bracht Het Drentse Landschap het Hunzedal en meer specifiek het project Torenveen in voor dit programma. Jaar na jaar moesten we echter aanvul-lende informatie aanleveren, de opzet verbreden danwel versmallen, meer samenwerken et cetera. De toezegging om te participeren in het programma liet echter op zich wach-ten… Begin 2010 was de stichting zo moe van deze groene bureaucratie, dat het initiatief werd genomen om onze nood bij de toenmalige minister Cramer neer te leggen. Het was voor ons onbegrijpelijk dat een zo passend project als het Torenveen om wisselende redenen steeds afgekeurd werd. Samen met de directeur van De12Landschappen werd Het Drentse Landschap in maart 2010 in Den Haag op het ministerie uitgenodigd. Tot onze verrassing en vreugde kre-gen we daar een beschikking van 1 miljoen euro voor de Klimaatbuffer Torenveen overhandigd. Deze middelen gaven de doorslag voor de daaropvolgende snelle realisatie.

De uitvoeringAl in 2009 werd besloten dat de tijd rijp was om een bestek te maken voor het 180 ha grote natuurontwikkelingsgebied in Torenveen. Bestaande uit 4,5 km hermeandering, het vervangen van een stuw door vistrappen, aanleg van 11,5 km kaden en twee fietsbruggen met recreatieve functie. Op 6 juli 2010 werd het uitvoeringsplan op een inloopavond te Gasselternijveen gepresenteerd. Kort daarvoor had de fa. Eggengoor uit Radewijk als laagste inschrijver van 12 aan-nemers de inschrijving gewonnen. Om u een idee te geven hoe omvangrijk zo’n werk is volgen hier wat getallen:• 340.000 m3 grondverzet • 1080 m duikers • 21 vistrappen• 4 stuwen met telemetrie• 1665 m2 taluds en bodembescherming• 2600 m2 verharding in de vorm van parkeerplaatsen en

depots• 2 bruggen• 9 km kaden• 10 km afrastering.

Geen kleine klus dus. Dezelfde zomer werd met de uitvoe-ring gestart. Dit liep voorspoedig tot het natte najaar van

< Tureluur

7Terreinbeschrijving

2011. Gelukkig mocht de oplevering van de subsidiever-strekkers tot voorjaar 2012 uitgesteld worden.

Het eindplaatjeHet is inmiddels een prachtig gebied geworden. Er was aan-vankelijk enige zorg over de grofheid waarmee zo’n ingreep uitgevoerd wordt en wat dat bij de inwoners teweegbrengt. Maar we ontvangen inmiddels uitsluitend positieve reacties uit de buurt. In Torenveen is 180 ha nieuwe natuur geschikt gemaakt om 500.000 m3 water te bergen voor als dat nodig mocht zijn. In Torenveen ligt nu een meanderende laagland-beek met klotsend water bij de vistrappen. Het reliëf is plaat-selijk versterkt zonder dat de geomorfologisch waardevolle gedeelten zijn beïnvloed. Er zijn poelen en slenken, vogels en bloemen. Zo is 110 ha landbouwgrond verbeterd. Er is een 11 km lange wandelroute over de kaden aangelegd, 180 ha struinnatuur en twee fietspaden die het dal kruisen. Natuur, water, landbouw en recreatie samen verbeteren het woon- en leefklimaat van dit deel van ons Drents platteland. En schoolvoorbeeld van integraal ontwikkelingsgericht plat-telandsbeleid met groot draagvlak vanuit het gebied. Onder het beleid van het kabinet Rutte heeft staatssecretaris Bleker grondverwerving vrijwel volledig uitgebannen. Waardoor het verder realiseren van projecten zoals het herinrichten van beekdalen tot waterbergingsgebieden tot stilstand dreigt te komen. Dit is funest voor verdere plattelandsontwikkeling. Door het haperen van grondverwerving komt niet alleen het belang van de natuur, maar ook dat van de bedrijfsstructuur van de landbouw, de recreatie en de waterschappen in het geding.

DankDit grote project kon alleen maar tot stand worden gebracht dankzij de financiële steun van vele partijen. Dank gaat uit naar het Waterschap Hunze en Aa’s, de ministeries van I en M (Klimaatbuffers) en ELI (Subsidieregeling Natuur), Provincie Drenthe (ILG, Grondwaterfonds), ICES, PBCF (Helena Vrucht Fonds, Ger Jansen Fonds), Agenda voor de Veenkoloniën, Nationale Postcode Loterij, Europese Unie (ELFPO) en de Gemeente Aa en Hunze. Voor de uitvoering past dank aan het Waterschap Hunze en Aa’s, de Provincie

Drenthe, de Grontmij, de fa. Eggengoor en het team van Het Drentse LandschapOp 6 september is het project feestelijk door staatssecretaris Atsma van het ministerie van I en M in gebruik genomen tijdens een seminar over klimaatbuffers. Gehouden in ons Kleine kerkje in Gieterveen. De middelen van I en M die voor het project Torenveen niet helemaal zijn opgebruikt, mogen worden ingezet bij het deelproject Mandelanden bij Borger dat inmiddels in uitvoering is genomen. En Torenveen? Dat wordt inmiddels begraasd door ingeschaard vee van boeren uit de omgeving. De Bever is er al gesig-naleerd en talloze vogelsoorten hebben dit gebied ontdekt. De natuur neemt nu haar loop. Ondertussen trekt de ont-wikkelingskaravaan verder naar nieuwe deelprojecten zoals Mandelanden, Oude Weer en Bonnerklap.

Foto

: ByD

rone

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/bestuurder van Het Drentse Landschap.

8 Terreinbeschrijving

De laatste bulldozers zijn nog maar net vertrokken uit

Torenveen. Toch lijkt het alsof het gebied er altijd zo heeft

uit gezien. Prachtig kronkelt de Hunze door het weidse

landschap. Planten en dieren vinden al een plekje in hun

nieuwe woonomgeving. Kleurrijke graslanden en kwette-

rende vogelgeluiden vergezellen wandelaars en fietsers die

het gebied nu al ontdekt hebben.

Het Drentse Landschap is trots op dit nieuwe natuurgebied

in het Hunzedal. Het is tevens een van de eerste klimaat-

buffers van Nederland. Dit betekent verschillende functies

voor hetzelfde stukje grond. Veiligheid, recreatie, agrarische

ondernemerschap, natuurontwikkeling en beekherstel gaan

hier hand in hand. De betrokkenen zijn enthousiast over

deze werkwijze.

We nodigen u van harte uit om op 30 september met eigen

ogen te kijken hoe Torenveen is geworden. Medewerkers

van de stichting heten u zeer welkom. Activiteiten tijdens

de open dag zijn o.a.:

• OptredensvandePeerGroup

• Waterdiertjeszoeken

• Lezingenenexcursiesdoordeskundigegidsen

• Outdooractiviteiten

• Verhalenverteller

• Gratiswandel-enfietsroutes

Kortom, een uitstapje voor het hele gezin om samen lekker

buiten te genieten! Kunnen we op uw komst rekenen?

Kijk voor meer informatie op www.drentslandschap.nl

Beleef de natuur in TorenveenZondag 30 september vanaf 11.00 uur

Foto

: Arc

hief

HD

L

In 2010 werden de eerste drie in Drenthe geboren jongen gesignaleerd. Van een tweede Drentse burcht werd in 2010 wel vermoed dat daar ook al jongen zouden zijn geboren. Dat kon toen niet met zekerheid worden vastgesteld. Dankzij de inzet van een cameraval werd in de loop van het jaar 2011 duidelijk dat er toch mini-maal één eenjarig dier rondliep. Ook op deze tweede plek zijn in 2010 dus al voor het eerst jongen geboren. Aan de Groninger oevers van het Zuidlaardermeer werden in 2011 de eerste jongen geboren. Ook hiervan kon één dier waargenomen worden dankzij een cameraval. Paartjes die een-maal jongen hebben gekregen, krijgen in de daarop volgende jaren meestal

ook jongen. Ondertussen vindt op minimaal drie plaatsen voortplanting plaats. Ondanks dat er enkele ver-keersslachtoffers te betreuren waren, kan gesteld worden dat de Gronings-Drentse beverpopulatie zich goed ont-wikkelt. Er zwemmen dit jaar al meer lokaal geboren dieren rond dan dat er uitgezet zijn.

Barend de BeverVeel van de uitgezette dieren bleken behoorlijk honkvast en leven enkele jaren na hun vrijlating nog altijd in de onmiddellijke omgeving van de uitzet-locatie. De meeste dieren zijn dan ook nog aanwezig in en langs de Hunze en het Zuidlaardermeer. De eerste Bever die het Hunzedal verliet dook in

januari 2010 op in het Hoornse diepje, onderdeel van het Drentse Aa beekdal. Vanwege de stevige ijsvorming was zijn leefgebied enkele weken beperkt tot een drietal wakken. Het dier zwom onder het ijs van wak naar wak en was de hele dag bezig met eten. Het bivakkeerde ter plekke in een oever-hol. Gelukkig stond er genoeg voedsel in de vorm van wilgen op de oever. Ook pikte het dier geregeld een plak brood van de mensen die de eenden in de wakken kwamen voeren. Dit tot grote schrik van de eenden die dan snel het ijs op vluchtten als de Bever in hun wak opdook. Omwonenden kwamen de Bever ook appels voeren; het dier werd al snel Barend genoemd. Barend de Bever begint een lokale beroemdheid te worden met eigen filmpjes op Youtube. Nadat eind februari de dooi inviel, ging Barend zijn nieuwe leefgebied verder verken-nen. Uit sporenonderzoek bleek dat het dier in de loop van de zomer een grote verkenningstocht uitvoerde. Hij zwom van het Paterswoldse Meer tot in het bovenloopgebied van de Drentse Aa in de omgeving van het dorp Amen. Langs het gehele beek-

De Bevers zijn terug . . .B e r t i l Z o e r *

Na een afwezigheid van eeuwen zwemmen er weer Bevers rond in

Drenthe en Groningen. Veertig op dit moment. Het Drentse en Het

Groninger Landschap hebben vanaf 2008 Bevers uitgezet langs de

Hunze en het Zuidlaardermeer. Het uitzetproject Beversindehunze.nl

heeft als doel een levensvatbare beverpopulatie te krijgen in noor-

delijk Nederland. De herintroductie van de Bever past in het bredere

streven van de beide provinciale landschappen om meer ruimte voor

natuurlijke processen te krijgen in het stroomdal van de Hunze.

traject van ruim 35 kilometer konden vraatsporen en oeverholen worden aangetroffen. Het dier bezocht daarbij zelfs de bebouwde kom van Assen. Uiteindelijk keerde Barend in de nazo-mer weer terug naar de benedenloop ter hoogte van Schipborg. Hij kreeg in de loop van 2010 dankzij bijplaatsing een maatje. Op 27 oktober 2011 sloeg het noodlot echter toe toen Barend werd overreden ter hoogte van de brug over het Noord-Willemskanaal tussen Eelde en Glimmen. In plaats van onder de brug door te zwem-men besloot Barend de weg over te steken. Onderhoudswerkzaamheden aan de brug, waarbij een ponton in het water lag, deed de Bever waarschijnlijk besluiten tot voor de noodlottige over-steek over land.

AanpassingenHoewel het langs de Hunze en het Zuidlaardermeer erg goed gaat, lij-ken de Bevers nog vrij veel moeite te hebben om het Drentse Aa-gebied te

veroveren. Behalve Barend vielen er in dit gebied ook op enkele andere plekken verkeersslachtoffers te betreu-ren. Gelukkig is de bereidheid bij de diverse noordelijke overheden, weg- en waterbeheerders groot om verkeers-knelpunten voor Bevers met de nodige creativiteit op te lossen.Een van de grootste knelpunten, op de plek waar de Drentse Aa onder de A28 door moet, is dit voorjaar aangepakt. De snelweg is ingepakt in beverkerend gaas terwijl de onderdoorgangen voor het water diervriendelijker ingericht zijn. Niet alleen Bevers maar ook de Otter zal naar verwachting kunnen profiteren van deze maatregelen.Het herintroductieproject in de noordelijke provincies is opgezet om de Bevers hun natuurlijke rol terug te geven in de ontwikkeling van natuurwaarden langs de Hunze en het Zuidlaardermeer. Dat ze die rol goed oppakken, blijkt ondermeer uit de plaatselijk stevige aanpak van bosop-slag in de oeverzone. Bekend is ook

dat Otters kunnen profiteren van de aanwezigheid van Bevers in het gebied. Hoe dat in de praktijk kan werken, bleek afgelopen winter toen een in het Zuidlaardermeer terecht gekomen Otter dankbaar gebruik maakte van één van de eerste beverburchten in het gebied om de barre winter succesvol door te komen.

UittochtOok de herkolonisatie van de overige Drentse en Groningse beekdalen is een belangrijk doel van dit beverpro-ject. De eerste resultaten laten zien dat Bevers het in noordelijk Nederland goed naar de zin hebben. Er worden nu volop jongen geboren. In hoeverre meer bijplaatsingen noodzakelijk zijn voor de overlevingskansen van de noordelijke populatie, is de vraag. Ter versterking van de genetische variatie is daar echter nog wel wat voor te zeg-gen. In ieder geval is er de komende decennia nog volop leefruimte te koloniseren in Groningen en Drenthe. Op verzoek van het Faunafonds is er onderzoek verricht naar de ont-wikkelingen van de Nederlandse beverpopulatie. In dit rapport worden

Foto

: Ber

til Z

oer

Foto

: Ber

til Z

oer

Foto

: Ber

til Z

oer

voorstellen gedaan voor een ver-antwoord bevermanagement. In dit verband wordt behalve de Wieden/Weerribben ook het Drentse Aa en het Peizerdiepsysteem (Leekstermeer) voorgesteld als opvanggebied voor ’overtollige’ Bevers uit andere delen van het land. Bij de noordelijke ter-reinbeheerders is grote bereidheid om hier in de toekomst aan mee te wer-ken. De in gang gezette herbevolking van de noordelijke stroomgebieden kan hiermee versneld worden en de genetische variatie vergroot. Op de lange termijn is het belangrijk dat de Noord-Nederlandse Bevers natuurlijke uitwisseling gaan krijgen met Bevers in andere gebieden. De dichtstbijzijnde beverpopulatie bevindt zich ondertus-sen op slechts enkele tientallen kilo-meter afstand van de Drentse Bevers net over de grens in Duitsland. Deze

Duitse Bevers bestaan uit nazaten van twee al in 1990 uitgezette paartjes langs de Hase, een zijrivier van de Ems. Omdat in het gebied tussen de Duitse en de Drentse Bevers vrij veel water-wegen in de vorm van wijken, sloten en kanalen te vinden zijn, zal een natuurlijke uitwisseling over de Duitse grens mogelijk binnen enkele jaren te plaatsvinden.

* B. Zoer is medewerker Onderzoek en Planning van Stichting Het Drentse Landschap.

Foto

: Ber

til Z

oer

Foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

In juli bereikte ons het trieste nieuws

dat Rutger Kopland op 77-jarige leeftijd

was overleden. Sinds 2003 mocht Het

Drentse Landschap zijn gedichten in het

kwartaalblad publiceren. De redactie had

hem gevraagd omdat zijn gedichten zo

geweldig goed aansloten bij ons werk.

We voelden ons zeer vereerd toen hij

instemde.

Twee keer per jaar was er contact over

de opmaak van een door de redactie

gekozen gedicht. Nooit keurde hij de

drukproef af, maar soms had hij wel zijn

bedenkingen over de gekozen foto bij

zijn gedicht. Hij lichtte dan de betekenis

van zijn gedicht toe en eindigde steevast

met de woorden: ‘maar dit is ook een

prachtige verbeeltenis van mijn woor-

den…’

De redactie

Rutger Kopland overleden

Aanvullende informatie over het Gronings-Drentse beverproject is te vinden op de website: www.beversindehunze.nl

12 Fauna

Psalm

Dan zullen deze geluiden wind zijn,Als ze opstijgen uit hun plek, danZullen ze verwaaien, zijn ze wind.

We hebben geademd en onze adem wasAls zuchten van bomen om een huis,

We hebben gepreveld en onze lippenPrevelden als een tuin in de regen,

We hebben gesproken en onze stemmenDwaalden als vogels boven een dak.

Omdat wij onze naam wilden vinden.Maar alleen de wind weet de plekDie wij waren, waar en wanneer.

Uit: Verzamelde gedichten. Uitgeverij G.A. van Oorschot, Amsterdam. © 1966-2008.

Activiteiten eruit gelichtKijk voor meer activiteiten in de agenda oktober 2012 t/m maart 2013 of op www.drentslandschap.nl

Foto

: Son

ja v

an d

er M

eer

Foto

: Gee

rt d

e Vr

ies

Foto

: Edo

van

Uch

elen

Foto

: Ola

v Re

ijers

Honderden vogels komen naar Diependal om te overwinteren. De voormalige vloeivelden vormen een waar vogelparadijs. Met ervaren vogelaars kijkt u welke vogels hier de winter doorbrengen. Start: Vogelkijkhut. Deze is te bereiken door in het dorp Oranje de Zwarteweg in te slaan. De route naar de kijkhut is met bordjes aangegeven.

Bij de schaapskooi van het Hijkerveld is de tijd 2500 jaar teruggedraaid! Iedereen leeft er in de ijzertijd. Grijp je kans om te ontdekken hoe het leven toen was. Je maakt vuur zonder lucifers en maalt graan om brood te bakken. Er kan gestart worden tussen 13.00 en 14.00 uur.Reserveren is noodzakelijk en kan via www.drentslandschap.nl/activiteiten. Locatie: schaapskooi Hijkerveld. De schaapskooi is vanaf het dorp Hijken met bordjes aangegeven.

Net als voorgaande jaren houden we weer een thema-avond. Dit keer zijn Eric Wanders en Jori Wolf van Staatsbosbeheer uitgenodigd. Zij gaan in op de voor- en nadelen van wildernisbeheer in Nederland en specifiek in Drenthe. Moeten en kunnen we samenleven met dieren die in de wilde natuur leven zoals Wolven, Wilde zwijnen en Edelherten? Of is ons land te klein voor deze vormen van natuur?Aanmelden is noodzakelijk en kan via www.drentslandschap.nl/activiteiten. Voor beschermers van Het Drentse Landschap is deze avond gratis (incl. koffie); overige belangstellenden betalen € 5,- p.p.Locatie: Abdij De Westerburcht, Hoofdstraat 7, 9431 AB Westerbork.

Sinds vorig jaar is Het Drentse Landschap beheerder van deze kerk die in 1868-1869 is gebouwd. De bijbehorende pastorie stamt uit 1862. In de kerk bevindt zich een 18e-eeuws orgel, oorspronkelijk afkomstig uit de Waalse kerk te Kampen en mogelijk gebouwd door A.A. Hinsz (in 1810 omgebouwd door L. van Dam met behoud van een deel van het pijpwerk); het orgel werd in 1897 in de Waterstaatskerk geplaatst. Medewerkers van de stichting zijn tijdens deze kijkdag aanwezig om uitleg te geven. Locatie: Hoofdweg 186, 9421 PD Bovensmilde.

Do 8 november 19.30 uur

Beschermersavond: Nieuwe wildernis in

Drenthe

Zo 7 oktober 13.00-16.00 uur

Kijkdag Waterstaatskerk

Bovensmilde

Zo 16 december 14.00 uur

Wintergasten op Diependal

Zo 14 oktober 14.00-16.00 uur

Leven in de ijzertijd

14 Activiteiten

De in de kunstgeschiedenis gebruike-lijk praktijk is dat er een veelheid aan stromingen wordt gehanteerd, die elk voor zich niet begrensd zijn en elkaar overlappen in tijd en uitingsvorm. Handig om de grote lijnen en de ont-wikkeling in de tijd aan te geven, maar niet bedoeld om elke kunstenaar in vast te prikken.Op de opening van een expositie van schilderijen van Evert Musch vertelde de schilder enthousiast over zijn werk en dat van anderen. Daarbij duidde hij ook allerlei kunststromingen aan. Een bezoeker, die het allemaal niet meer kon volgen, vroeg zich verbijsterd af wat de spreker dan wel was, impressio-nist of expressionist?‘Kiest u maar’, antwoordde Musch, ‘mij interesseert het niet. Ik schilder wel’, daarmee de strenge indeling in hok-jes relativerend en aangevend dat een bepaalde stroming niet dwingend op te leggen valt.

Woelig zwerkFolkert Haanstra (1920-1985), docent aan de Academie Minerva in Groningen en vanaf 1964 wonend in Vries, was ook niet in één hokje te vangen. Zijn werk vertoonde soms abstracte, soms figuratieve elemen-

En de boer hij ploegde voort . . .

R o e l S a n d e r s

De indeling van de schilderkunst in abstract en figuratief is even eenvoudig als onvolledig. Eenvoudig

omdat het slechts een tweedeling betreft en onvolledig omdat de grens tussen beide in de praktijk moei-

lijk te trekken is. Bovendien kun je je afvragen of niet elk kunstwerk abstract genoemd moet worden,

omdat dit woord is afgeleid van ‘abstrahere’, dat ‘verwijderen’ of ‘afleiden’ betekent. In dit artikel wor-

den werken getoond van drie kunstenaars uit de periode 1850-2000, waarin naast herkenbare vormen

ook licht naar het abstracte neigende elementen voorkomen.

Folkert Haanstra, Dreigend onweer, olieverf op spaanplaat, 80 x 96 cm, collectie Drents Museum

15Cultuur

ten. En hoe zou je zijn Dreigend onweer moeten karakteriseren? Expressionistische elementen zijn niet vreemd aan het kleurgebruik. Boven een fel oplichtend korenveld nadert een onweer, aangegeven door in rode, gele, grijze en bruine tinten geschilder-de wolken, die langs een woelig zwerk aan komen stormen. De sfeer van beklemming, angst en onheil die in de lucht hangt, roept anderzijds associaties op met de schilders uit de periode van de Romantiek.

BorduurwerkSimon Moulijn (1866-1948), doceerde grafiek aan de Rotterdamse kunstaca-demie, waar hij zelf zijn opleiding had genoten. Mede daardoor en door de grote hoeveelheid etsen en litho’s die hij gedurende zijn leven maakte en zeker ook door de vele publicaties over grafische technieken, die hij het licht deed zien, genoot hij vooral bekend-heid als graficus, in het bijzonder als lithograaf. Zelf was hij niet onverdeeld gelukkig met dat stempel. Schilderen, aquarelleren en tekenen behoorden eveneens tot de uitingsvormen waar-mee hij zich bezighield.Voor 1990 was Moulijn al in Drenthe geweest en kort daarna verlegde hij zijn aandacht naar de toegepaste kunst. In dat verband gebruikte hij een in Zuid-Sleen gemaakte tekening voor een ontwerp van een borduurwerk, dat de titel Boerenerf in Drenthe meekreeg. De tekening vertoont het typerende handmerk van de kunstenaar. Geen menselijke figuren, maar een verstilde sfeer waarin de typische krullige vorm

Simon Moulijn, Borduurwerk, 1894/95, 38 x 54 cm, particuliere collectie

Simon Moulijn, Boerenerf in Drenthe, 1894, zwart krijt, 32 x 47 cm, particuliere collectie

16 Cultuur

van het loof van de bomen opvalt. Ook in het borduurontwerp komt dit kenmerk terug. Of het ooit is uitge-voerd is niet bekend.

Rechte vorenGeorge Hendrik Breitner leefde van 1857 tot 1923, in een periode waarin de Haagse Schoolschilders hem voor een deel waren voorgegaan, maar waarin vele navolgers van deze schil-derwijze nog actief waren.Toch voelde hij zich niet echt met hen verwant. De luchtige trant van schil-deren die de Haagse Scholers graag hanteerden, was hem niet eigen. Forse penseelstreken, gebruik van donkere verf, half uitgewerkte taferelen en ongewone afsnijdingen pasten meer bij hem.Het hier getoonde Ploegende boer is geen schilderij, maar een olieverf-schets, die diende als voorstudie voor een eventueel naderhand uit te voeren werk. Of het in dit geval ooit zover is geko-men is niet bekend Ook de plaats waar de schets is gemaakt is niet overgeleverd. Maar de datering, 1885, biedt enig houvast. In dat jaar verbleef Breitner in Hooghalen waar hij onder-dak had gevonden in het logement van Geert Kuiper. Dit, gevoegd bij de sfeer die de schets ademt, maakt het aan-nemelijk dat dit werk in Drenthe tot

stand is gekomen. En hij zal er plezier aan hebben beleefd, want het schil-deren van paarden was één van zijn voorkeuren.De schets is opgezet in donkere tinten en met grove penseelstreken. Links van het midden is een grote dot zwarte verf te zien, die door de twee puntig aangegeven oren en de linkerkant van het hoofd, deze massa in één keer tot een paard maken. De boer achter de ploeg is door drie, hoogstens vier verf-streken neergezet. Wie ooit een boer

heeft zien ploegen, zal begrijpen dat dit op een treffende manier is gedaan. De voren moeten recht getrokken worden en de boer heeft alle aandacht nodig voor het manoeuvreren van de ploeg en het paard. Fraai wordt dat uitge-drukt in de spanning van zijn gebogen rug. Zijn handen omvatten de grepen van de ploeg die hem tevens tot steun zijn. Zo deed een ploegende boer dat als hij, één met zijn paard, wilskrachtig de voren door het land trok.

* R.Sanders is amateur kunsthistoricus.

George Breitner, Ploegende boer, 1885, olieverf op paneel, 24 x 36 cm, collectie Drents Museum

17Cultuur

Natuur en landschapDe terreinbeherende organisaties en de

Land- en Tuinbouw Organisatie (LTO)

hebben zich nadrukkelijk uitgespro-

ken voor handhaving van de afspraken

over de realisatie van de Ecologische

Hoofdstructuur op hoofdlijnen. Samen

willen ze zich sterk maken voor een

vitaal platteland. Deze afspraken zijn

vastgelegd in het Groenmanifest Drenthe

dat door zowel Gedeputeerde Staten als

Provinciale Staten omarmd werd.

Het gezamenlijke doel is de ontwik-

kelingsruimte voor een robuuste en

duurzame landbouw te koppelen aan

hoge biodiversiteit, een goed functio-

nerende Ecologische Hoofdstructuur en

de kwaliteit van de leefomgeving op het

platteland. In het Groenmanifest is over-

eengekomen om niet meer 18.000 ha

nieuwe natuur maar 15.500 ha te realise-

ren. Deels voor 2018, deels ook daarna.

Het streven is er nadrukkelijk op gericht

het Hunzeproject als onderdeel van de

zogeheten Natte As te voltooien.

Het Drentse Landschap kon in 2011 nog

net een aantal natuurontwikkelings-

projecten realiseren. Zoals bijvoorbeeld

het bijna 200 ha grote natuurgebied

Torenveen in het Hunzedal, maar ook

kleinere projecten zoals Dalerpeel en

De Stroeten. Voorts kwamen de eerste

Noord-Nederlandse ecoducten over de

N48 bij Zuidwolde in beheer bij de stich-

ting. Het reguliere natuurbeheer is net

als altijd weer goed en gedegen uitge-

voerd.

ErfgoedDe afdeling Gebouwen van Het Drentse

Landschap moest in 2011 alle zeilen bij-

zetten om alle lopende projecten een

beetje de baas te kunnen. Er is aan maar

liefst 16 projecten gewerkt.

Op 12 april werd de restauratie van

Klein Soestdijk in Veenhuizen formeel

afgerond. Het prachtige pand werd door

prof. mr. Pieter van Vollenhoven officieel

in gebruik gesteld. Omstreeks dezelfde

tijd werd duidelijk dat Veenhuizen wordt

Jaarverslag 2011Het jaar 2011 gaat de boeken in als het jaar waarin het natuurbeleid ingrijpend op de kop gezet is. Het kan niemand

ontgaan zijn dat de natuursector onder het huidige kabinet in zwaar weer terecht gekomen is. Het demissionaire kabi-

net heeft de Robuuste Ecologische Verbindingen geschrapt, grondaankopen voor natuur bijna stilgelegd en gaat draco-

nisch bezuinigen op het inrichten en het beheer van de buiten de EHS gelegen natuurgebieden. Het Drentse Landschap

heeft in 2011 geprobeerd zich voor te bereiden op deze nieuwe situatie. Hartverwarmend waren de vele steunbetuigin-

gen van onze achterban met als hoogtepunt een overvolle statenzaal tijdens de verschillende behandelingen van het

Natuurakkoord, dat ronduit een desastreuze uitwerking heeft voor de Drentse natuur.

Kengetallen 2010 2011Oppervlakte in eigendom 8.269 8.290

Gebouwen in eigendom 241 242

Kerken 3 3

Verworven gebouwen 2 1

Begunstigers 15.729 15.735

Vrijwilligers 235 241

Personeelsleden 34 34

Persberichten 87 100

Kwartaalbladen 76.000 78.000

Themanummer Atelier Mooi Drenthe 17.500

Deelnemers excursies/lezingen/activiteiten(incl. onderwijs)

21.566 32.546

Bezoekers informatiecentra 92.000 107.800

Besteding aan de doelstelling 86,67 % 92,85 %

Kosten eigen fondsenwerving 7,89 % 3,95 %

Kosten beheer en administratie/reguliere baten 11,51% 10,07 %

18 Jaarverslag

Jaarverslag 2011

voorgedragen als Unesco Werelderfgoed.

Met een aantal gemeenten heeft Het

Drentse Landschap in 2011 onderzocht

of de oprichting van een zogeheten

Trustorganisatie een goedkoper en beter

beheer van het monumentale erfgoed

kan garanderen. Dit onderzoek krijgt in

2012 een vervolg.

Achterban en activiteitenHet aantal beschermers dat Het Drentse

Landschap steunt bleef met 15.735 bijna

ongewijzigd. Wat wel heel sterk bleek

in 2011 was dat het volledige natuur- en

landschapsbeleid ongelofelijk snel en

onredelijk werd afgebroken. Het Drentse

Landschap zag geen andere optie dan

zich daartegen teweer te stellen. De

stap om de politieke arena te betreden,

voelde onwennig. Vooral omdat de

stichting zich hier altijd terughoudend in

heeft opgesteld. Het was fijn te merken

dat onze achterban ook de bereidheid

had om zich te mobiliseren om zo de

verdrukte natuur een stem te geven.

Dit werd zowel duidelijk bij politieke

bijeenkomsten als bij grootschalige eve-

nementen zoals het succesvolle Festival

van het Landschap waar meer dan 5000

bezoekers op af kwamen. De stichting zal

zich de komende jaren inzetten om het

maatschappelijk draagvlak en haar veran-

kering in de samenleving zo groot moge-

lijk te maken. Om daarmee het belang

van natuur en erfgoed nadrukkelijk op

de politieke agenda te zetten.

VrijwilligersHet aantal vrijwilligers is net als voor-

gaande jaren stabiel gebleven. Op 31

december 2011 waren het er 241. Elk

jaar stoppen enkele vrijwilligers. In bijna

alle gevallen is de leeftijd en daarmee de

Overzicht van de staat van baten en lasten over het jaar 2011BATENBaten uit eigen fondsenwerving 497.507 5%Baten uit acties van derden 937.500 11%Bijdragen projecten 4.264.611 40%Subsdies overheden aankopen natuurterreinen en gebouwen

601.867 6%

Subsidies overheden beheer 1.916.478 18%Baten beheer natuurterreinen 1.191.034 11%Baten beheer gebouwen 1.089.040 10%Baten uit beleggingen 124.203 1%Overige baten 17.090 0%Som der baten 10.639.330 100%

LASTENBesteed aan doelstellingKosten aankopen natuurterreinen en gebouwen 688.455 7%Kosten beheer natuurterreinen 2.206.663 21%Kosten beheer gebouwen 1.101.692 10%Kosten projecten 5.501.808 52%Kosten voorlichting, promotie, educatie en belangen-behartiging

462.447 4%

Totaal besteed aan de doelstelling 9.961.065 94%Kosten werving baten 41.921 0%Kosten beheer en administratie 590.471 6%Som der lasten 10.593.457 100%Resultaat 45.873 0%Totaal 10.639.330 100%

Het resultaat van de fondsenwerving is als volgt tot stand gekomen;Bijdragen donateurs en bedrijfssponsoren 413.026Nalatenschappen 31.359Schenkingen en giften 53.122

497.507Af: kosten werving baten 41.921Netto resultaat eigen fondsenwerving 455.586

19Jaarverslag

gezondheidstoestand de reden. Er zijn

ook altijd vrijwilligers die tijdelijk vrijwil-

liger (stagiaire) worden om werkervaring

op te doen. Meestal stoppen ze na een

tijdje om een eigen bedrijfje te beginnen

of omdat ze elders werk hebben gevon-

den.

Financieel resultaatDe geconsolideerde jaarrekening 2011

sluit met een voordelig saldo van

€ 127.186,-. Het enkelvoudig resultaat

van Stichting Het Drentse Landschap, zij-

nde een batig saldo van € 45.873,- past in

de lijn van de verwachtingen die gewekt

zijn aan de hand van de gepresenteerde

tussentijdse cijfers in de vorm van de

halfjaarrapportage en de derde kwar-

taalrapportage.

De Stichting Oude Drentse Kerken sloot

het jaar af met een batig saldo van

€ 104.291,-. Als gevolg van slechte beleg-

gingsresultaten sloot Stichting Drs. A.V.J.

Den Hartogh Fonds het jaar af met een

nadelig saldo van € 22.978,-.

Het enkelvoudig batig saldo van Stichting

Het Drentse Landschap (€ 45.873,-) is

inclusief het saldo van de mutatie van de

gelden van de Nationale Postcode Loterij

(€ 265.338,-). Dit is toegevoegd aan de

nieuw gevormde bestemmingsreserve

Natuurbeheer. Dit betreft een totaalbe-

drag van € 311.211,-. Daarnaast is er een

bedrag van € 700.000,- gedoteerd aan

deze nieuwe bestemmingsreserve vanuit

de continuïteitsreserve (€ 600.000,-) en

de reserve Afkoop erfpacht (€ 100.000,-).

De nieuw gevormde bestemmingsre-

serve Natuurbeheer wordt noodzakelijk

geacht om ook in de toekomst de mini-

maal noodzakelijke beheertaken van de

stichting te kunnen continueren bij een

afnemende beheervergoeding van de

overheid.

In 2011 bedroegen de baten uit onze

beleggingen € 115.943. Naast rente- en

dividendopbrengsten voor een bedrag

van € 203.939 bestond dit resultaat uit

een negatief koersresultaat van € 87.996.

Het jaarverslag is te downloaden via www.drentslandschap.nl of tegen verzendkosten

op te vragen bij het kantoor in Assen, (0592) 31 35 52.

Gezocht

De erfgoedtaken van Het

Drentse Landschap nemen de

laatste tijd in aantal en gewicht

toe. Hoe groter de wereld, des

te meer affiniteit lijkt er te ont-

staan met de eigen omgeving.

Onze streek, onze streekeigen

bouwstijlen, onze monumenten.

We vinden het steeds belangrij-

ker. Tegelijk wordt het moeilijker

om monumenten in stand te

houden. Een aantal redenen is

hiervan de oorzaak.

E r i c v a n d e r B i l t *

20 Jaarverslag

Als allereerste kan de crisis op de woningmarkt worden genoemd. Huizen en daarmee ook monumen-ten blijven duur. Bovendien is er veel discussie over de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. De toekomst-perspectieven zijn zo zoetjes aan erg somber geworden door de onophou-delijke stroom aan negatieve bericht-geving over de euro, de voortdurende bezuinigingen en de stagnatie van onze economie. Als klap op de vuurpijl wor-den in de monumentenzorg subsidies door laagrentende leningen vervangen, worden fiscale voordelen afgebouwd en de percentages aan ondersteunende restauratie- en onderhoudsvergoedin-gen (de BRIM) steeds verder verlaagd. Als men tenminste überhaupt nog voor zo’n regeling wordt ingeloot. Het

wordt er voor monumentenbezitters dus niet gemakkelijker op.

Nieuwe toekomstEén en ander leidt ertoe dat steeds meer particuliere monumentenbezit-ters zich tot de stichting richten om te spreken over het behoud van hun familie-eigendom. Vaak zijn zij als familie vele tientallen jaren of soms eeuwen verantwoordelijk geweest voor unieke delen van ons Drentse erfgoed. We proberen mee te den-ken over oplossingen, hetgeen kan leiden tot het aanboren van nieuwe steunmogelijkheden. Soms leidend tot verwerving op basis van een sym-pathieke vraagprijs, soms tot schen-king. De steun van fondsen als het Prins Bernhard Cultuurfonds, de Nationale Postcodeloterij of hulp van de Provincie Drenthe is bij deze gebeurtenissen essentieel. Bij de veelal daarop volgende restauratie en reno-vatie moet veel geïnvesteerd worden waarbij incidenteel ook het ministerie van OCW helpt. Eén en ander leidt er dan toe dat prachtige boerderijen in Orvelte, Egberts Lent, Ter Hansouwe of landgoederen als Lemferdinge of Klein Soestdijk er weer helemaal op en top bij staan, klaar voor een nieuwe toekomst…

OndernemerschapHet vinden van nieuwe huurders voor de gerestaureerde panden is best lastig. Door hun omvang is de huur-prijs relatief hoog en zijn ze vaak alleen geschikt voor een combinatie van wonen en werken. Het Drentse

Landschap is daarom op zoek naar ondernemers. Ze zoekt mensen die kansen zien in het samenbrengen van historische omgevingen en hun droom, hun bedrijfsvoering. Of mensen die het gewoon heerlijk vinden om in een persoonlijke en sfeervolle entourage van een monument te mogen wonen. De stichting heeft hierover contact met VNO-NCW, SNN, Marketing Drenthe, MKB, de Recron et cetera. Maar ze wil de vraag ook bij haar achterban neerleggen: misschien ziet u voor uzelf of iemand die u kent een rol weggelegd als huurder en monumen-tenzorger voor ons Drentse erfgoed. Net als burgers en dorpsverenigingen meehelpen aan het behoud van onze natuur, zouden huurders bewust kun-nen kiezen voor een bijdrage aan het behoud van de Drentse monumenten.

Geïnteresseerd?Mocht u belangstelling hebben voor een pand van Het Drentse Landschap, neem dan gerust contact op. Wij informeren u graag over ons aanbod aan mogelijkheden. De komende jaren zullen we met elkaar alle zeilen moeten bijzetten om onze opdracht, het behoud van ons Drentse culturele erfgoed, waar te maken. Uw steun

huurder als monumentenzorger

Foto

: Han

s D

ekke

r

* Drs. E.W.G. van der Bilt is directeur/bestuurder van Het Drentse Landschap.

21Erfgoed

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Langs de Hunze bij GieterveenAl meer dan twintig jaar is Het Drentse Landschap actief in het Hunzedal. Met een omvang van bijna

2000 hectare is het het grootste terrein van de stichting geworden. Een aantal grote natuurontwikkelings-

projecten in het beekdal is de afgelopen jaren afgerond. Deze korte fietstocht vanuit Gieterveen laat

u nader kennismaken met één van de oudste en één van de nieuwste Hunzeprojecten: de Elzemaat bij

EexterveenenhetTorenveentenzuidwestenvanGieterveen.Inhetvorigekwartaalbladpubliceerdenwe

een nieuwe wandelroute door het Torenveen. Fietsroute en wandelroute zijn uitstekend te combineren.

1477 een belangrijk deel van hun gezamen-lijk veenbezit aan de overkant van de Hunze aan het Klerkenhuis ofwel het Fraterhuis van de Broederschap des gemenen levens in Groningen. De broeders gingen er turf voor eigen gebruik produceren. Het werd het begin van het dorp Gieterveen.

BonnerbeekGieterveen ontwikkelde zich langs de noord-kant van de Bonnerbeek. De ‘Beek’, zoals hij meestal kortweg genoemd wordt, watert

richting de Hunze af. Nog steeds is deze eer-ste bewoningas de belangrijkste straat van Gieterveen, het Broek.Langs de zuidoever van de Bonnerbeek vond aan de Boerendijk (punt 12 in de route) een vergelijkbare ontwikkeling plaats met Bonner boeren in de hoofdrol. Aan het eind van de fietsroute rijdt u een stukje langs de Bonnerbeek.

Het Benedenste VerlaatVóór de winter inviel, brachten de schuiten van de Groninger turfschippers de turf van Gieterveen en de andere dorpen langs de rivier naar de stad Groningen. Altijd was het een probleem om de Hunze bevaarbaar te houden. Een aantal ‘verlaten’ (sluisjes) moest het water op peil houden.Ter hoogte van het bosje langs het fietspad bij het Torenveen (punt 10 in de route) lag het Benedenste Verlaat. Iets verder zuidelijk had je dan één allerlaatste sluisje. Verder dan Gasselternijveen kwam je niet met een schip de Hunze op. Aan het begin van de negen-tiende eeuw nam het Stadskanaal de rol van de Hunze als vaarweg over en werd de Hunze een afwateringskanaaltje.

SchipperspadHet Schipperspad (punt 11 in de route) vormt de grens tussen het oude turfland langs de Hunze en de systematische ver-vening in de negentiende eeuw vanuit het

GieterveenVanaf de middeleeuwen is op de oostoever van de Hunze een lange rij kleine wegdorpen ontstaan: van Zuidlaarderveen in het noorden tot Exloërveen dertig kilometer verderop naar het zuiden. De weg langs de dorpen maakt scherpe bochten. Keuterijtjes en kapitale boerderijen wisselen elkaar af. Hier en daar verdicht de bebouwing zich tot een dorp. Het grootste dorp onderweg is Gieterveen (punt 1 in de route).De markegenoten van Gieten verkochten in

Foto

: Ber

tus

Boiv

in

Nieuwe fietsbrug Torenveen

22 Fietsroute

Langs de Hunze bij Gieterveen

Stadskanaal. De turfwijken reikten tot aan het Schipperspad waarlangs de schippers naar Gieterveen liepen, als ze hun schip aan het eind van de wijk hadden afgemeerd.

ElzemaatTijdens deze fietstocht kunt u met eigen ogen zien dat er op allerlei plaatsen hard gewerkt wordt aan natuurherstel. Voorbij Eexterveen (punt 3 in de route) komt u door het gebied Elzemaat, één van de oudste pro-jecten van Stichting Het Drentse Landschap in het Hunzedal. Oude meanders zijn hier in 2002 weer open gegraven. De kades (dijkjes) werden een eind van de rivier van-daan geplaatst om het water meer ruimte te geven. In het natte beekdal krijgen moeras-ontwikkeling en veenvorming weer een kans. Runderen en paarden zorgen op de Elzemaat voor begrazing.

TorenveenVerderop langs de route doorkruist u enkele malen het Torenveen, een project dat in 2012 kon worden afgerond. Rond het Torenveen werden nieuwe kades aangelegd. Brede slo-ten zorgen ervoor dat het water buiten het natuurgebied op ‘landbouwpeil’ gehouden kan worden. Bij de stuw aan de noordkant van het Torenveen-gebied (punt 7 in de route) komen de oostelijke en de westelijke ontwateringssloten weer bij de hoofdstroom.In het Torenveen is de Hunze op allerlei plek-ken afgedamd om het water door nieuwe meanders te laten stromen. Ervaringen in de Elzemaat leerden Het Drentse Landschap dat de ingreep forser moest zijn om de nieuwe meanders een kans te geven. Als het water-aanbod erg groot wordt, kan de voormalige bedding als een ‘bypass’ fungeren. Hier en daar zijn in het beekdal slenken gegraven waar het water zich kan verzamelen.

KlimaatbufferNaast natuurherstel is waterberging ook een belangrijke doelstelling in het Hunzegebied geworden. Het beekdal fungeert als een klimaatbuffer: in natte periodes kan het mil-joenen kubieke meters water vasthouden, terwijl het in drogere tijden het kwelwater uit de Hondsrug opvangt.In 2010 startte in het Torenveen het pro-ject Klimaatbuffer Hunze. Hierin werkt Het Drentse Landschap samen met de Provincie Drenthe, het ministerie van VROM en Waterschap Hunze en Aa’s.

1 De route begint in Gieterveen bij het Kleine Kerkje. Het is het resultaat van een godsdienstig conflict onder de leden van de hervormde kerk van het dorp. Een vrijzinnige minderheid verliet in 1921 de dorpskerk en besloot als Vereniging van Vrijzinnig Hervormden zelf een kerk te bouwen. Op 27 juni 1924 werd het Kleine Kerkje op de driesprong in het dorp in gebruik geno-men. Een soberder gebouwtje is nauwelijks voor te stel-len. Sinds 2004 is het kerkje eigendom van de aan Het Drentse Landschap gelieerde Stichting Oude Drentse Kerken. Na een restauratie werd het Kleine Kerkje geschikt gemaakt voor culturele activiteiten.

2 Vroeger was er tussen de stuwtjes bij Gasselternijveen en aan de noordkant van het Torenveen een hoogteverschil van circa 1,20 meter. Het Torenveen-project zorgt ervoor dat dat verschil nu wordt opgevangen door zo’n vijftien keiendrempels. Dankzij deze ingreep kunnen kleine beekvisjes als Riviergrondel, Bermpje, Serpeling en Kleine modderkrui-per de Hunze weer op om stroomopwaarts in zuurstof-rijk, stromend water te kunnen paaien.

3 Als een eilandje in de groene velden liggen de vier oude boerderijen die samen de buurtschap Veenhof vormen. De kleine buurtschap tussen het Hunzedal en de Hondsrug is waarschijnlijk al in de zeventiende eeuw ontstaan. De eerste bewoners waren afkomstig uit de nabijgelegen dorpen Bonnen en Gieten. Op hun zandeilandje in het veen langs de rivier bouwden ze een nieuw bestaan op. De oudste boerderij van Veenhof stamt in zijn huidige vorm uit 1772. Het jaartal is in de muurankers verwerkt.

3

Uitneembaar routekaartje in dit nummer.Ook te downloaden op www.drentslandschap.nl

21

Foto

: Ber

tus

Boiv

in

Foto

: Son

ja v

an d

er M

eer

Foto

: Ber

tus

Boiv

in

Foto

: Son

ja v

an d

er M

eer

23

Eext is een van de oudste dorpen van Drenthe. Al voor het jaar 1000 telde het bijna twintig boerderijen, een behoorlijk aantal voor die tijd. Kerkelijk viel het echter altijd onder Anloo zodat de bewoners eeuwenlang door weer en wind de lange wande-ling naar de prachtige St. Magnuskerk aldaar moesten maken. Pas in 1841 kwam aan deze situatie een einde toen het dorp een eigen kerk kreeg waar ook de inwoners van Anderen en Eexterzandvoort konden kerken.

Veel ambitie, weinig geldOp veel plekken in Drenthe was in deze periode de ambitie om een kerk te stichten vaak groter dan de inhoud van de kas. Nogal wat relatief arme en kleine gemeenschappen besloten tot de bouw van een eigen kerk, vaak na inzamelingsacties onder de leden. Dit had ongetwijfeld met gemak te maken, de reistijd werd aanmerkelijk bekort, en met identiteit: een dorp en gemeenschap onderscheidde zich met een eigen kerk. Maar de 19e eeuw was in Drenthe ook de tijd van elkaar opeenvolgende afscheidingsbewe-gingen die vooral aanhang kregen in dorpen zonder eigen kerk. Met een dichter netwerk van kerken hoopte de

De kerk van EextO l a v R e i j e r s *

WanneerudekerkvanEextbetreedt,komtu

terecht in een puntgaaf interieur waar de tijd

stil lijkt te hebben gestaan. Het voelt en ruikt

zelfs naar een kerk die nog maar net is opge-

leverd, zo nieuw en verzorgd ziet de inrichting

eruit. Wat is het geheim van de ogenschijnlijk

eeuwige jeugd van dit gebouw?

24 Stichting Oude Drentse Kerken

Hervormde Kerk zijn leden te behou-den. Zo zijn er in deze periode veel eenvoudige zaalkerkjes gebouwd voor niet al te grote kerkelijke gemeenten. Zeker in dorpen die later weinig zijn uitgebreid was de financiële basis voor het onderhouden van het kerkgebouw daarmee vrij smal.Eext is een illustratie van deze ont-wikkeling. De kerk is een eenvoudig gebouw dat bestaat uit een kerkruimte met een kleine hal. De enige luxe is een bijna monumentaal houten ingangsportaal en een klein torentje met een klok. Het interieur is sinds de stichting nauwelijks veranderd, alleen het orgel is er begin 20e eeuw aan toegevoegd. Omdat het kerkje nog zo gaaf is, valt het in zijn geheel onder monumentenzorg, inclusief de banken-opstelling. Aan de ene kant is dat een mooie erkenning voor de waarde van het gebouw, soms is het ook lastig. Zo wilde de kerkgemeente bij de laatste restauratie in 2006 een deel van de banken vervangen door stoelen. Het Rijk wilde echter alleen meebetalen als het oorspronkelijke interieur gespaard zou blijven. Deze recente restauratie verklaart waarom de kerk er nu zo goed als nieuw en authentiek uitziet. Het beperkt echter ook de moge-lijkheden voor ander gebruik van de ruimte.

Onhoudbare situatieDe laatste jaren liep het kerkbezoek steeds verder terug door vergrijzing en ontkerkelijking. Op sommige zonda-gen bezochten nog maar tien, twaalf kerkgangers de dienst; een onhoudbare situatie. Een eigen predikant had Eext al een tijd niet meer. Enkele jaren

geleden was een fusiepoging met de hervormde gemeente van Gieten nog op het laatste moment afgeketst. De leden waren er nog niet aan toe en slaagden er uiteindelijk in een kerken-raad van zes personen samen te stellen, een minimumeis voor voortbestaan. Toen zelfs dat niet meer lukte, zocht de kerkenraad vorig jaar contact met de Stichting Oude Drentse Kerken (SODK). De gesprekken leidden al vrij snel tot het besluit de kerk over te dra-gen. Daarbij zal hebben meegespeeld dat de SODK beheer en exploitatie van het gebouw in handen gaat leggen van de Vrienden van de Eexterkerk en de kerk zo feitelijk weer teruggeeft aan de Eexter gemeenschap. De kerkge-meente heeft zich inmiddels aangeslo-ten bij de Jacobskerk in Rolde.De SODK staat als eigenaar nu garant voor het onderhoud. De stichting Vrienden van de Eexterkerk zorgt voor inkomsten door verhuur aan bijvoorbeeld een koor en zanggroep, en de organisatie van activiteiten zoals lezingen en muziekvoorstellingen. Zelfs van ver buiten het dorp is hier belangstelling voor. Ook openstelling op de Open Monumentendag staat op het programma. Bij bijzondere gele-genheden als rouw- en trouwdiensten zal het gebouw nog steeds als kerk dienst doen.

Sociale bindingVoor de SODK speelde bij de besluit-vorming mee dat de kerk een beeldbe-palend element is in het dorpsgezicht, het draagt bij aan het bijzondere karak-ter van Eext. De status van rijksmo-nument is essentieel voor onderhoud

Zo 18 november 15.00 uur Lustrumviering Synagoge

met Theatergroep De Kern

Drie personen en een piano vertellen het verhaal van

Edith van Hessen, een joods meisje uit Den Haag, die tij-

dens de oorlog een dagboek schreef. Het geheel wordt

omlijst met liederen en gedichten van o.a. Leo Vroman,

Mikis Theodorakis, Remco Campert, Bertol Brecht,

Henriëtte Roland Horst en anderen. Een indrukwekkend

programma dat voor deze gelegenheid op een andere

locatie dan de synagoge zal plaatsvinden.

Meer informatie en reserveren kan via

info@synagogezuidlaren.nl of 050-4061210. Kosten: € 10,-

LET OP

Gewijzigde locatie:

Ontmoetingskerk, Lentis E6,

9471 KA Zuidlaren.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van Stichting Oude Drentse Kerken.

van het gebouw want het betekent dat het Rijk meebetaalt bij restaura-ties. Belangrijkste doel is echter dat het gebouw een centrale plaats blijft innemen in de dorpsgemeenschap. De SODK neemt alleen kerken in eigen-dom wanneer er een actieve groep aan verbonden is die zorgt dat het gebouw een levendig middelpunt blijft, het hart van het dorp. Naast behoud van erf-goed staat de sociale en bindende func-tie voorop. Dat maakt dat het gebouw ook voor komende generaties bewaard kan blijven.

* Drs. O. Reijers is zelfstandig adviseur en projectmanager bij The Missing Link.

Foto

: Son

ja v

an d

er M

eer

De voorkeursbiotoop van de Gehakkelde aurelia bestaat uit vochtige bosranden. De vlinder is lid van de grote Aureliafamilie, waar ook soorten zoals Dagpauwoog, Atalanta en alle parelmoervlinders toe behoren. Ook de zandoogjes worden sinds kort tot de grote bontgekleurde familie van de Aurelia’s gerekend. De naam aurelia betekent goudkleu-rig, genoemd naar de goudkleurige schittering op de pop. De vleugels zijn gehakkeld van vorm.

Twee generatiesVeel vlindersoorten kennen slechts een generatie, zoals bijvoorbeeld het Oranjetipje en het Bruin zand-oogje. Dit betekent dat ze maar in een beperkt aaneengesloten deel van het jaar te zien zijn. Na de voortplanting gaan de vlinders dood. Hun nakome-lingen vliegen pas in het volgende jaar.Bij de Gehakkelde aurelia ligt dat anders. Ze brengen de winter als vlin-der door. In de lente vindt de paring plaats. Daarna gaan de vlinders dood. Vanaf juni komt de nieuwe lich-ting vlinders tevoorschijn. Vanaf dat moment wordt het wat ingewikkelder. Een deel van deze generatie flad-dert er in zomer lustig op los en gaat, zonder zich te hebben voortgeplant, overwinteren. Een ander deel plant zich in de zomer wel voort en gaat dan dood, zoals dat bij vlinders altijd het geval is. Hun nakomelingen vliegen in september tot begin oktober. Dan gaat ook deze tweede generatie in winterslaap. In een takkenbos kunnen

Gehakkelde aurelia

G e e r t d e V r i e s *

De Gehakkelde aurelia is voor velen een onbekende soort dagvlin-

der. Wie op een verjaardagsfeestje de naam Gehakkelde aurelia laat

vallen,zalwaarschijnlijkprompttotvlinderexpertpromoveren.Het

was tot voor kort een zeldzame vlinder in Drenthe, maar heeft van-

uit het zuiden in sneltreinvaart heel Noord-Nederland veroverd.

Foto

: Gee

rt d

e Vr

ies

26 Fauna

dus zowel vlinders van de eerste als van de tweede generatie ‘broederlijk’ naast elkaar slapen.

Van ei tot vlinderDe mannetjes van de Gehakkelde aure-lia bezetten tijdens de voortplanting bij voorkeur een territorium langs een bosrand dat ongeveer 12 m2 groot is. Net als bij zangvogels heeft deze vlinder vaste uitkijkposten in zijn ter-ritorium.Na de paring legt het vrouwtje kleine groepjes eitjes op de bladranden van verschillende brandnetels. Een week later kruipen de rupsen uit hun ei. Hoewel de Grote brandnetel veruit de grootste voorkeur heeft, worden ook wel eitjes gelegd op Hop, Berk en Aalbes. In de bladeren van deze waard-planten zit lang niet zo veel voedsel voor de rupsen als in brandnetelbla-deren. De ontwikkeling van rups naar vlinder duurt daar dan ook anderhalf keer zolang als bij de ‘brandnetelrup-sen’ het geval is. De rupsen zitten meestal op de boven-kant van de bladeren. Dat is vragen om moeilijkheden, want vogels eten graag rupsen. Daar hebben deze rupsen een list op bedacht: hun achterlijf is wit gekleurd, waardoor ze net een vogel-poepje lijken. Vogels hebben schijt aan deze rupsen. Na ongeveer 3 weken verpoppen de rupsen zich tussen de brandnetels. Ze zien er dan niet meer ‘schijterig’ uit en zouden alsnog door vogels opgegeten kunnen worden.

OnopvallendDe natuur heeft ook daar een truc voor bedacht. De goudkleurig vlekjes op de pop glinsteren in het zonlicht. Tegenwoordig zie je op pas ingezaaid gras of in een groentetuin soms dat mensen oude cd’s aan touwtjes hangen

om zo vogels te verjagen. De onregel-matige weerkaatsing van zonlicht op de zacht heen en weer wiebelende cd’s schrikt de vogels af. De goudkleurige vlek op de pop schijnt hetzelfde effect te hebben op vogels. Zo opvallend de rups en de pop pro-beren vijanden van hun lijf te houden, zo onopvallend probeert de vlinder te lijken tijdens zijn winterslaap. De onderkant van de vleugels lijken spre-kend op verdorde bladeren. Alleen de helder getekende letter C op de onderkant van de vleugels verraadt dat er geen verdord blaadje, maar een Gehakkelde aurelia in de bosjes zit. De Duitsers noemen deze vlinder tref-fend C-falter en in het Engels heet hij Comma-butterfly.

ToekomstTussen 1980 en 1990 is in Drenthe slechts tweemaal een Gehakkelde aurelia waargenomen. Vanaf het begin van deze eeuw is hij spectaculair vooruitgegaan en heeft inmiddels vanuit Zuid-Nederland ook Noord-Nederland veroverd. Hoewel ze een voorkeur hebben voor bosranden, zijn ze in de nazomer ook veel in tuinen te

vinden wanneer ze de nectar drinken van vlinderstruiken. De sterke toename van de vlinder wordt rechtstreeks in verband gebracht met de opwarming van de aarde. De gemiddelde tempera-tuur is de afgelopen twintig jaren met bijna 1 graad gestegen. Dat lijkt niet veel, maar het betekent wel dat we nu in Drenthe dezelfde gemiddelde temperatuur hebben als in Noord Frankrijk twintig jaar geleden. De Gehakkelde aurelia gaat dan ook een zonnige toekomst tegemoet.

Foto

: Gee

rt d

e Vr

ies

* G. de Vries is als onderwijs­consulent werkzaam bij het Consulentschap NME. Hij zit ook in de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Als ergens water een beslissende rol heeft gespeeld bij ontstaan en ont-wikkeling van een gebied dan is het wel in Hoogeveen. In een tijdsbestek van enkele eeuwen is het landschap van Hoogeveen tweemaal totaal van karakter veranderd. Water maakte het eerst ontoegankelijk en zorgde er later voor dat de mens er uiteindelijk kon

wonen en werken. Tot begin 17e eeuw was het gebied ten oosten van Echten een ondoordringbaar moeras zover het oog reikte. Mensen hadden er niets te zoeken. Alleen aan de randen werd wat veen gestoken. In de loop van de 17e eeuw zagen enkele vermogende ondernemers grote kansen voor com-merciële exploitatie van dit veengebied.

Onder leiding van Roelof van Echten richtte dit groepje een maatschappij op, de Compagnie van de 5000 Morgen, om het gebied te ontginnen. De nieuw aan te leggen Hoogeveense Vaart speel-de een cruciale rol in de plannen van de ondernemers. Als we er nu met een flinke vaart langs rijden over de A28 is het nauwelijks voor te stellen dat deze waterweg eeuwenlang letterlijk het infuus was waar Hoogeveen aan lag. Het zorgde voor ontwatering van het gebied, essentieel om turf te kun-nen steken. En alle afvoer van turf en aanvoer van mensen en materiaal ging over het kanaal.

3e binnenhaven van NederlandDe eerste nederzetting ontstond waar-schijnlijk aan de Ossehaar, vlakbij Echten, waar Van Echten zijn arbeiders huisvestte. Toen de vervening eenmaal op gang was ontstond een kruispunt van waterwegen, toepasselijk Het Kruis genoemd, waar het huidige Hoogeveen zijn oorsprong heeft. Daar vestigden de veenarbeiders zich en zetten de verschillende verveningscompagnieën hun kantoren en winkels neer. Het hele gebied werd op de schop geno-

Watererfgoed in Hoogeveen en omstrekenWater is een absolute voorwaarde voor menselijk leven. Zonder water geen wonen, werken en ont-

spanning. Toch blijft de rol van water vaak onderbelicht in verhalen over erfgoed en geschiedenis. De

Koninklijke Nederlandse Heide Maatschappij (KNHM), een vereniging die zich inzet voor de kwaliteit van

de leefomgeving, wil de aandacht voor het watererfgoed in Drenthe vergroten. Met de uitgave van het

nieuwe wandel- en fietsboekje ‘Watererfgoed in Hoogeveen en omstreken’ betrekt zij een groter publiek

van bewoners en toeristen bij dit bijzondere erfgoed.

O l a v R e i j e r s *

Foto

: ???

????

????

??

Foto

: ???

????

????

??

28 Cultuurhistorie

Watererfgoed in Hoogeveen en omstreken

men zodat uiteindelijk een bijna lege vlakte restte, doorsneden door kanalen en sloten met af en toe wat huizen en bomen, een bijna industrieel landschap. Langzamerhand veranderde de veen-afgraving daarna tot een landbouwge-bied. De achtergebleven veenarbeiders vonden een karig bestaan op de dal-grond. Grote delen van het voormalige hoogveen werden met bossen beplant omdat landbouw te weinig opbracht. Verspreide bebouwing langs het water klonterde samen tot dorpen als Hollandscheveld en Noordscheschut. De veenwinning had zich onder-tussen naar Zuidoost Drenthe ver-plaatst, mogelijk gemaakt omdat de Hoogeveense Vaart was doorgetrok-ken tot bijna aan de Duitse grens. Hoogeveen bleef zodoende het cen-

* Drs. O. Reijers is zelfstandig adviseur en projectmanager bij The Missing Link.

De Watererfgoedroutes Hoogeveen voe-

ren u langs bruggen, sluizen, vonders

en oude watergangen in Hoogeveen

en omstreken. Een rijk geïllustreerd

boekwerkje met een wandelroute door

Hoogeveen-stad van 15 kilometer, de

fietsroute Noordscheschut van 40 kilo-

meter en de fietsroute Echten van 34

kilometer.

U kunt het boekje bestellen via www.

drentslandschap/webwinkel.nl. Het

kost € 9,50. Beschermers van Het

Drentse Landschap ontvangen tot 31

december 2012 gratis een kinderspeur-

tocht bij de bestelling van het boekje

Watererfgoed in Hoogeveen e.o.

Vermeld bij uw bestelling:

speuren2012.

trum van de turfvaart en was zelfs even de derde binnenhaven van ons land, na Amsterdam en Rotterdam. Na de Tweede Wereldoorlog trok de stad veel bedrijvigheid aan. Nieuwe vervoermiddelen als trein, bus en auto verdrongen het vervoer over water zodat de meeste kanalen inmiddels zijn gedempt. Wie Hoogeveen nu bezoekt ziet een moderne middelgrote stad te midden van landbouwgrond en bossen met water als drijvende kracht voor recreatie en nieuwe natuur. Het boekje ‘Watererfgoed in Hoogeveen’ vertelt u de geschiedenis van deze fascinerende gedaantewis-selingen en toont de plekken waar het verleden nog tastbaar is.

Watererfgoedroutes Hoogeveen2 fietsroutes en 1 wandelroute langs het watererfgoed van Hoogeveen en omstreken

29Cultuurhistorie

Paddenstoelen zijn intrigerend; verras-send door hun schoonheid en onver-wachte verschijning, altijd omgeven door een vleug geheimzinnigheid. Voor natuurliefhebbers zijn het bij uitstek boodschappers dat de herfst begonnen is. Een vaak gestelde vraag op padden-stoelenexcursies is: Hoeveel soorten zijn er eigenlijk in Drenthe? Het eer-lijke antwoord: niemand die dat bij benadering weet. Het hangt er vooral van af hoe je paddenstoelen definieert. Maar wel minimaal de 2250 soorten die in de paddenstoelenatlas behandeld worden; ruim twee keer zo veel als de 900 plantensoorten die uit de provincie bekend zijn. Er worden in Drenthe nog jaarlijks tal van ‘nieuwe’ soorten pad-denstoelen ontdekt en het einde lijkt voorlopig niet in zicht. Paddenstoelen zijn de vruchtlichamen van schimmels, maar van veel soorten zijn die dermate klein of onopvallend dat ze voor de meeste natuurliefhebbers verborgen blijven of door hen niet als paddenstoel worden herkend. Juist in de groepen met zeer kleine vruchtlichamen, en dan moet men denken aan minder dan een millimeter, valt nog heel veel te ontdekken. Ook na het verschijnen van de atlas.

VindingrijkheidIedere wandelaar kent het klassieke pad-denstoelenmodel, met de Vliegenzwam als lichtend voorbeeld: een hoed gedra-gen door een centrale steel en aan de onderkant van de hoed een verfijnde structuur van plaatjes of buisjes waarin miljoenen sporen worden gevormd. Van deze plaatjeszwammen en boleten zijn er in Drenthe meer dan duizend soorten. Daarnaast zijn er zijdelings

aangehechte buisjeszwammen als het Elfenbankje en de Berkenzwam; bol-vormige stuifzwammen als de Gele aardappelbovist; soorten met korst-vormige, knotsvormige, draadvormige, hersenachtig gelobde en koraalach-tige vruchtlichamen; bekers, schijfjes, kruikjes, kelkjes en drilpuddinkjes. De vindingrijkheid van de paddenstoelen-wereld culmineert in bizarre vormen als aardsterren en stinkzwammen.

Verschillende leefgewoontenOok wat leefwijze betreft biedt de top tien veel variatie. Zes soorten zijn hout-afbrekers, met bovenaan het Gewoon zwavelkopje, die in de herfst in grote toefen van zwavelgele paddenstoelen tal van boomstronken en dode stammen siert. Hij staat vaak ook in grasvelden zonder dat daar iets van hout te zien is. Ga je echter graven dan stuit je altijd wel op wortelresten van een gerooide boom. De Oranje druppelzwam groeit niet alleen op dode takken van aller-lei loofbomen in bossen maar komt ook voor in elke woonwijk waar hij houtrot veroorzaakt in schuttingen en kozijnen. De Botercollybia is betrok-ken bij de afbraak van dorre bladeren en het Oranjegeel trechtertje onttrekt zijn voedsel aan levende mossen maar zonder daar zichtbare schade aan toe te brengen. De Gewone fopzwam en de Gele aardappelbovist leven in symbiose met levende boomwortels; een samen-werkingsverband tot wederzijds voor-deel dat mycorrhiza wordt genoemd.De alom bekende Vliegenzwam is ook een mycorrhizapaddenstoel. Hij staat net buiten de top tien op de veertiende plaats. In Drenthe is de Vliegenzwam

Drentse paddenstoelen in kaart gebrachtE e f A r n o l d s *

Begin volgend jaar verschijnt de Ecologische atlas van paddenstoelen in Drenthe,

het eerste overzicht van paddenstoelen in deze provincie. Het boek is het resul-

taat van twaalf jaar intensief veldwerk door vrijwilligers van de Paddenstoelen

Werkgroep Drenthe, waarbij alle uithoeken van Drenthe zijn bezocht en ruim

300.000 waarnemingen werden verzameld. Er wordt in het boek veel aandacht

besteed aan leefwijze en standplaats van de verschillende soorten paddenstoelen

en aan het behoud van hun leefomgeving.

Foto

’s: E

ef A

rnol

ds

Bitter franjehoed >

30 Flora

weliswaar zeer algemeen maar toch niet overal te vinden. Op het kaartje in de atlas is te zien dat hij vooral ontbreekt in uitgestrekte akker- en graslandge-bieden in de oostelijke veenkoloniën waar bomen schaars zijn. En als er al bomen staan, is de bodem er vaak te rijk aan stikstof om de Vliegenzwam een geschikte groeiplaats te bieden. We vin-den dit rode sieraad met witte stippen in de veenkoloniën wel geregeld in met bomen beplante wegbermen op meer zandige, wat armere grond.

Typisch Drentse paddenstoelenSommige paddenstoelen komen in Drenthe veel meer voor dan elders in ons land. Een klein aantal soorten is wereldwijd zelfs nooit buiten de pro-vincie gevonden! Die paddenstoelen zijn in Drenthe ontdekt als nog onbe-schreven soorten en in wetenschappe-lijke tijdschriften officieel gepubliceerd. Menigeen houdt zoiets alleen voor mogelijk in moeilijk toegankelijke oer-wouden of de diepzee, maar aan pad-denstoelen valt nog zo veel te ontdek-ken dat alleen in Nederland de laatste halve eeuw tientallen nieuwe soorten zijn beschreven. In Drenthe waren vooral medewerkers van het voormalige Biologisch Station te Wijster van de Wageningse Landbouwuniversiteit op dit gebied actief tot dat instituut eind 1999 de deuren moest sluiten. Ook in de paddenstoelenatlas zullen overigens een paar nieuwe soorten aan het publiek worden voorgesteld. Meestal zijn die noviteiten kleine, verborgen levende paddenstoeltjes of soorten die alleen door microscopische kenmer-ken van andere zijn te onderscheiden.

Soms gaat het ook om opvallende soorten. Een goed voorbeeld daarvan is de IJsvogelsatijnzwam, een middel-grote plaatjeszwam met een staalblauwe, vezelige hoed die in 2002 in een eikenlaan bij Norg is ontdekt. Helaas is de berm korte tijd later afgegraven waardoor de groeiplaats is vernietigd. De IJsvogelsatijnzwam is nooit terug-gevonden, ook niet ergens anders! Een ander voorbeeld is de Bittere franje-hoed, een fraaie, slanke paddenstoel met een opvallend purperbruine hoed die in 2003 is beschreven uit een tuin in Holthe waar hij in grote toefen op paden groeide die met houtsnippers waren bedekt. Die soort is inmiddels wel in enkele andere Europese landen aangetroffen.

KroonjuwelenSommige Drentse natuurgebieden behoren tot de mycologische (padden-stoelkundige) kroonjuwelen; terreinen die niet alleen worden gekenmerkt door een grote soortenrijkdom maar ook door het voorkomen van veel zeldzame en bedreigde soorten. Twee gebieden herbergen meer dan 750 soorten, waar-van er meer dan 130 op de Rode Lijst van bedreigde paddenstoelen staan: het bos rond het Boekweitenveentje

en het Sekmeer bij Gieten en natuur-ontwikkelingsgebied Schepping bij Beilen. Het is opvallend dat deze twee gebieden geen natuurreservaten zijn. Het Boekweitenveentje is eigendom van de Gemeente Gieten; Schepping is particulier bezit. Beide terreinen danken hun rijkdom aan graafwerk-zaamheden en plaatselijke kalkrijkdom van de bodem; in het eerste terrein ongepland door de activiteiten van een voormalige cementfabriek, in het tweede dankzij doelgerichte inrichting en beheer (waaronder het bekalken van sommige delen) om zo veel mogelijk natuurwaarden te realiseren. Ook in De Kleibosch bij Foxwolde, een kroonju-weel van Het Drentse Landschap, spelen graafwerkzaamheden in het verleden en de kalkrijkdom van de aanwezige potklei een belangrijke rol voor het ontstaan van een mycologisch topter-rein. Andere Drentse topgebieden met meer dan 500 soorten paddenstoelen en minstens 70 Rode-lijstsoorten zijn het Mensingebosch bij Roden, het Vagevuur en Natuurschoon bij Roden, de landgoederen Vennebroek en De Braak bij Paterswolde, het Asserbosch, de Grote Startbaan bij Havelte en het Eexterveld tussen Eext en Anderen. De paddenstoelenflora van deze kroonju-

Drentse paddenstoelen in kaart gebracht

Geweizwammetje

Top tien Drentse paddenstoelen

Gewone zwavelkop

Helmmycena

Gewone fopzwam

Geweizwam

Eikenschorszwam

Gewoon elfenbankje

Gele aardappelbovist

Botercollybia

Oranjegeel trechtertje

Oranje druppelzwam

welen komt in de Ecologische Atlas van Drentse paddenstoelen uitgebreid aan de orde.

ToekomstDe belangrijkste bedreiging op regio-nale schaal is de grootschalige omzetting van naaldbossen in loofbossen als gevolg van de huidige mode in het bosbeheer. Daardoor verliezen honderden soorten paddenstoelen geschikte standplaatsen zonder dat daar een vergelijkbare winst in de gecreëerde loofbossen en gemeng-de bossen tegenover staat. Een andere schadelijke trend is het in toenemende mate nodeloos vellen van oude bomen in wegbermen, parken en landgoederen onder het mom van veiligheid en kos-tenbesparing. De verruiging van weg-bermen en taluds van watergangen als gevolg van veranderd of gestaakt maai-

beheer is ook een punt van zorg. Daar staan gunstige ontwikkelingen tegenover. De grote natuurontwik-kelingsprojecten van de afgelopen decennia hebben voor vogels, planten en insecten al veel positiefs gebracht en zullen ook voor paddenstoelen op den duur hun vruchten afwerpen. De mees-te paddenstoelen hebben wat rijpere bodems nodig en verschijnen daarom in een later stadium van vegetatie-ontwikkeling.Een belangrijke winst valt te behalen bij de aanleg van nieuwe bossen. Dat gebeurt in Drenthe op veel plaatsen, onder andere bij de ontwikkeling van nieuwe landgoederen, maar doorgaans op voormalige landbouwgronden met een overmaat aan stikstof en fosfaat. Nieuwe bossen op voedselarme grond, bijvoorbeeld na onderploegen of ver-

wijderen van de bouwvoor, kunnen de kroonjuwelen van de toekomst vormen zoals sommige toevalstreffers hebben bewezen. Moerasbossen zijn in Drenthe nog schaars en klein van omvang. Bosontwikkeling in vernatte beekdalen zal voor karakteristieke paddenstoelen van die milieus een grote winst bete-kenen.Het ouder worden van de bestaande bossen betekent in principe meer afster-vende stammen, staand en liggend groot dood hout, tenminste als men een deel daarvan in het bos achterlaat. Groot dood hout is een onmisbaar substraat voor tal van spectaculaire, nu zeldzame paddenstoelen. En met hen zullen holenbroeders, vleermuizen en vele insecten daarvan profiteren.

Foto

’s: E

ef A

rnol

ds

Beschermers van Het Drentse Landschap kunnen het boek Ecologische Atlas van Drentse paddenstoelen tot 1 december tegen een speciale voorintekenprijs van € 60,00 bestellen (excl.verzendkosten).Daarnakosthetboek€75,00. Stuur een e-mail naar: elbern@planet.nl o.v.v. ‘HDL intekenen atlas. Postadres: Bernard de Vries, Roerdomplaan 222, 7905 EL Hoogeveen. De atlas bevat 1300 pagina’s, 1500 verspreidingskaartjes en circa 500 foto’s. Verschijningsdatum is april 2013.

Lezersaanbieding

* Dr. E.J.M. Arnolds is lid van de Wetenschappelijke Adviescommissie van Het Drentse Landschap.

Linksboven Holsteelboleet

Boven Gele aardappelbovist

NieuwsbriefNog beter op de hoogte blijven van Het Drentse Landschap? Meld u dan aan voor onze Nieuwsbrief met de laatste nieuwtjes, aanbiedingen en leuke activiteiten. Beschermers die zich nu aanmelden doen mee met een verloting van 5 Watererfgoedgidsjes Hoogeveen e.o. U kunt zich aan-melden via www.drentslandschap.nl/nieuwsbrief.

Leuke cadeau’sOp zoek naar een bijzonder boek of een origineel cadeau? In de ver-nieuwde webwinkel van Het Drentse Landschap vindt u tientallen artike-len. Variërend van een sleutelhanger, t-shirts tot boeken en wandel- en fiets-routes. Als beschermer ontvangt u op veel van onze artikelen aantrekkelijke kortingen. Kijk op www.drentsland-schap.nl/winkel voor het complete overzicht. Met uw aankoop geeft u extra steun aan het werk van onze stichting.

Het Drentse Landschap heeft een nieuwe website en webwinkel.

De vormgeving is eigentijdser en de indeling van de website is

verbeterd. Zo kunt u nu beter en sneller de informatie vinden die

u nodig heeft. Het vinden en aanmelden voor activiteiten en

evenementen is op de nieuwe website vergemakkelijkt. U kunt

nu op datum, thema en regio zoeken zodat u veel tijd bespaart.

Nieuwe website en webwinkel

U kunt ons ook volgen via facebook: www.facebook.com/drentslandschap

De domineeVroeg in de ochtend van donder-dag 14 september 1780 vertrekt de jonge dominee Johannes Ledeboer uit Groningen. Te paard volgt hij de zandpaden door Drenthe, richting zijn ouderlijk huis in Duitsland. Onderweg vertelt hij iemand dat hij het traject meerdere keren in een overdekt rij-tuig had afgelegd en toen niet goed had opgelet hoe de weg liep. Daarom is hij onzeker over de route. Af en toe spreekt hij een andere reiziger aan: ‘Mijn vriend, kan ik de weg na Zuidlaren ook misrijden?’ Johannes twijfelt bij elke splitsing. Om te helpen onderweg het juiste pad te vinden, zoekt hij een reisgenoot. Dat wordt hem fataal. De moord op domi-nee Ledeboer schokte in 1780 heel Nederland. Een mens moest toch rus-tig en veilig kunnen reizen?Ons land was in die tijd een stuk leger dan wij nu gewend zijn. Drenthe was ook nog eens het minst bevolkte deel van het land. Gemiddeld woonden er 17 inwoners per vierkante kilometer. Anno 2012 zijn dat er 186. Een groot deel van Drenthe was woest en vooral ledig. Tussen al die leegte liepen onver-harde weggetjes, meestal zandpaden, en daarover bewogen zich de reizigers. Soms in een koetsje, maar dat is geen onverdeeld genoegen op de ongelijke paden. Soms op een paard en wagen, vaak te voet, af en toe een eenzame ruiter. Zoals Johannes Ledeboer.De chirurgijns constateren dat het slachtoffer met een schot hagel om het leven is gebracht. Al snel komt er een verdachte in beeld. De herbergierster heeft die ochtend de dominee met een onbekende man zien vertrekken. Is te

Moord op de dominee

De app annodrenthe maakt het mogelijk bijzondere verhalenroutes

te volgen. Een van die routes is ‘Moord op de dominee’, waarbij de

deelnemers op zoek gaan naar getuigen en bewijzen in een histori-

sche moordzaak. Tijdens de puzzelfietstocht kruipt u in de huid van

achttiende-eeuwse gerechtelijke onderzoekers. U moet er net als

zij voor zorgen dat de dader gepakt wordt. En u heeft de opdracht

de bewijzen te verzamelen zodat hij voor de rechter kan komen. De

fietsroute brengt u langs de moordplek en andere locaties, waar u

via uw mobiele telefoon de verhalen hoort van de getuigen uit die

tijd. De route is gebaseerd op een waargebeurde moordzaak, waar-

van de documenten bewaard worden in het Drents Archief.

J o k e W o l f f *

Foto

’s: D

rent

s A

rchi

ef

34 Digitaal

bewijzen dat de verdachte in gezel-schap van de dominee in de buurt van de plaats delict was? Komt het schot hagel uit zijn vuurwapen? Spreken de getuigen elkaar niet tegen? Het is aan de deelnemers van de route dit te onderzoeken en tot een conclusie te komen.

Praktische informatie• Download de gratis app via www.annodrenthe.nu en selecteer de route ‘Moord op de dominee’• Download de bestanden van de route van tevoren naar uw smartphone.• Startpunt is De Brink in Zuidlaren.• De route duurt ca. 2 ½ uur, zonder pauzes. • Het traject gaat via Schuilingsoord, Schipborg, Anloo en Annen.• Denk eraan de batterij van uw telefoon op te laden voordat u op pad gaat.• Beluister de verhalen pas als u bent afgestapt op een veilige plek.• U kunt fietsen huren bij de rijwielhandel aan de Stationsweg 91 in Zuidlaren.• Heeft u geen smartphone? Dit najaar kunt u er een huren bij het Drents Archief in Assen.• Kunt of wilt u de route niet rijden? U kunt de route ook op uw computer volgen via www.annodrenthe.nu .

Het archiefNiet alleen de herbergierster, maar ook andere getuigen hebben verkla-ringen afgelegd die door landschrijver en onderzoeksleider Warner Hendrik Erkenswijk zijn opgeschreven. De ver-klaringen van de advocaten Homan en Cremers die de dominee hebben gevonden, de molenaar uit Anloo, de jager uit Buinen, een groepje turfrij-ders uit Glimmen en andere getui-gen geven inzicht in het onderzoek naar deze moordzaak in 1780. Ook de afloop van de rechtszaak is in het archief van de Etstoel te vinden. Op 27 januari 1781 kwam de Etstoel in een speciale zitting bijeen om recht te spreken in enkele criminele zaken Zes etten, geen juristen maar leken, kwa-men tot een oordeel in deze moord-zaak. Hoe het vonnis luidde is te horen in de verhalenroute. De moord op dominee Ledeboer is ook onderwerp van de documentaireroman ‘De slag op het hart’ door Trude Evers.

Reis door de tijdMet de website annodrenthe.nu en de app annodrenthe kan iedereen een reis maken door de tijd op basis van kaarten van 1638 tot nu. Dat kan thuis achter de computer of op locatie in het landschap. Meer dan 40.000 histo-rische foto’s, documenten en films zijn gekoppeld aan een plek op een kaart.

* J. H. Wolff is communicatie­medewerker van het Drents Archief.

Hiermee vertelt het Drents Archief op locatie verhalen uit het verleden en laat mensen op een andere manier naar hun omgeving kijken. Hoe zag jouw woonplaats eruit anno 1900? En bestond het bos waarin je loopt ook al in 1850?

Wo 21 november 20.00 uur Arrangement ontdekkingsreis Drenthe

In samenwerking met het Drents Archief organise-ren we deze leuke interactieve avond in de studio van het vernieuwde Drents Archief. U neemt plaats in het theater van de geschiedenis. Onder leiding van een presentator gaat u op ontdekkingsreis, met uw eigen omgeving als vertrekpunt. U gaat terug in de tijd en ontdekt foto’s, films, documenten en de verhalen die hierbij horen. De basis wordt gevormd door interactief en lokaal beeldmateriaal. Aanmelden is noodzakelijk en kan via www.drents-landschap.nl/activiteiten. Kosten: € 2,50 p.p. (inclu-sief koffie/thee met koek). Beschermers en vrienden van het Drents Archief betalen € 1,25 p.p. Locatie: Drents Archief, Brink 4, 9401 HS Assen.

Wie beelden wil zien van zeven gerenommeerde beeld-houwers uit het Noorden kan tot eind december terecht in Beeldenpark De Havixhorst in De Wijk. Het beeldenpark geniet inmiddels nationale bekendheid vanwege de unieke collectie van Nederlandse figuratieve beeldhouwkunst uit de 20ste eeuw. Daartoe werkt zij samen met museum Beelden aan Zee in Scheveningen, die veel beelden in bruikleen geeft, en het Drents Museum in Assen.

Deze tentoonstelling, die nu te zien is, is mede tot stand gekomen op initiatief van de Klassieke Academie uit Groningen. Zij vormde een onderdeel van een uitgebreide tentoonstelling door het noorden van Nederland, de Renaissance van het Noorden. Het bestuur van het beeldenpark is met de beeldhouwers overeengekomen de beelden niet 6 weken, maar tot het eind van dit jaar te exposeren. Het zijn Natasja Bennink, Bastiaan de Groot, Anita Franken, Jon Gardella, Harro Nikkels, Eja Siepman van den Berg en Henk Vos. Zij geven samen een spranke-lend overzicht van de moderne beeldhouwkunst van het noorden van Nederland.

Anita Franken Puntmuts, 2008

Eja Siepman van den Berg Staand meisje, 1972

Jon Gardella Europa en de Stier, 2007

De Nationale Postcode Loterij is de grootste Goede Doelen Loterij van

Nederland. Jaarlijks keert zij miljoenen euro’s uit aan meer dan 50 organi-

saties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur. Ook de

Provinciale Landschappen delen mee in de opbrengst van de loterij, dit jaar

met een bijdrage van 12,5 miljoen. Hiermee kunnen de Landschappen onder

andere natuurprojecten realiseren.

Natuur een kans, maar u ook. Door mee te doen met de Postcode Loterij

maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Bovendien steunt u met

uw lot de projecten van Het Drentse Landschap. Pak die kans en geef zo de

natuurencultuurinNederlandextrasteun.

Bel 0909-0033 of meld u aan via internet: www.postcodeloterij.nl

U een kans – Zij een kans

Foto

: Eef

Arn

olds

Foto

’s: H

an v

an H

agen

Elfenbankje

Renaissance

36

DeHavixhorstSchiphorsterweg 34-36, 7966 AC De Wijkdagelijks van 09.00 uur tot zonsondergangToegang: gratis

Vrijwilligers gezocht

Het is mogelijk een bijdrage te leveren door zich op te geven als vrijwilliger van het beeldenpark. U kunt dat doen door contact op te nemen met Sonja van der Meer van Stichting Het Drentse Landschap 0592-313552 of met Han van Hagen 0528-391317 / 0681525089.

Zo 14 oktober 13.30-17.00 uur Lezing met rondleiding en demonstratie Blik op de renaissance van het Noorden

Onder de bezielende leiding van kunstenaar Han van Hagen vindt in het Beeldenpark De Havixhorst een bijeenkomst plaats over de beeldhouwkunst van de 20e eeuw. Tijdens zijn lezing zal hij specifiek ingaan op de tentoon stelling Renaissance van het Noorden. Aansluitend aan de lezing vindt er een rondleiding plaats door het beeldenpark. Beeldend kunstenaar Bert Denneman geeft tevens uitleg over het ver-vaardigen van bronzen beelden. Kosten: € 15,00 (inclusief koffie, thee). Aanmelden is noodzakelijk en kan via aanmelden@drentslandschap.nl of 0592-313552.

< Bastiaan de Groot Vrouwentors, 2001

Natasja Bennink Mijn minnaar en ik, 2007

Harro Nikkels Jonas

Jon Gardella Europa en de Stier, 2007

RenaissanceV A N H E T N O O R D E N

De watertoren van CoevordenVanaf 1839 zijn in Nederland 260 watertorens met grote zorgvuldigheid gebouwd. De torens dienden niet alleen voor de drinkwatervoorziening maar waren ook architectonische hoogstandjes. Op dit moment zijn er nog ongeveer 175 watertorens, waarvan er nog zo’n vijftig in werking zijn. Sommige worden gebruikt als woon- of kantoorruimte. Maar de meeste hebben, net als de watertoren van Coevorden, puur een monumentale functie. De watertoren is bovendien een rijksmonument.

Hoogste puntDe watertoren (1914) is gebouwd naar ontwerp van J.P. Hazeu. Aan de oostzijde, in het basement, bevindt zich een gevelsteen met jaartal en de namen van burgemeester J.W. van der Lely en wethouders P.H. Roos en J.H. van der Scheer. De toren is gebouwd op een markante plek, waar eens de buitenste oplopende verdedigingswal het hoogste punt bereikte. Zo kwam de toren op het hoogste punt in de omgeving te staan.

Waterleidingmaatschappij Drenthe Het gemeentelijk waterleidingbedrijf van Coevorden is in 1914 opgericht. Bijna 100 jaar geleden kreeg Coevorden voor het eerst drinkwater uit de kraan. Het gemeentelijk waterleidingbedrijf is in 1988 overgenomen door Waterleidingmaatschappij Drenthe (WMD). Het waterbedrijf Coevorden is het oudste deel van WMD. Dat zie je in de stad Coevorden nog aan de watertoren.

Buiten bedrijfHet leidingnet in Coevorden bestaat voor een groot deel uit gietijzer. Door corrosie van het gietijzer was in de loop van de jaren een zodanige afzet van gecorrodeerd materiaal en kalkdeeltjes in het leidingnet ontstaan, dat er regelmatig klachten over bruin water waren. Na een uitgebreid onderzoek bleek dat de leidingen in het gebied tussen de watertoren en het productiestation Dalen de meeste problemen gaven. Op basis van dit onderzoek heeft WMD besloten de watertoren buiten bedrijf te stellen. Sindsdien (1990) zijn er geen klachten meer geweest over bruin water. De watertoren heeft nu geen functie meer in de watervoorziening.

De watertoren ligt aan het Van Heutzpark en heeft een hoogte van 32,20 meter en een waterreservoir van 150 m³. In 2004 is de watertoren grondig gerestaureerd.

Kijk voor meer informatie over drinkwater op wmd.nl.

Foto

: Han

s D

ekke

r

Gedurende het voorjaar is door stagiaire Johan Smid van de Van Hall Hogeschool uit Leeu-warden onderzoek gedaan naar de omvang en kwaliteit van de adderpopulatie in de gebieden Takkenhoogte, De Wildenberg en het Nolderveld. Na een periode van intensief veldwerk bleek dat er op de heide van De Wildenberg nog altijd een kleine adderpopulatie aanwezig is. Ook op het verderop gele-gen Nolderveld werden enkele exemplaren aangetroffen. Dui-delijk is dat de dieren in dit gebied last hebben van de ver-snippering van hun leefgebied. Dankzij natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden is het leefgebied ondertussen al wel vergroot. Er kon nog niet aangetoond worden of de dieren hier al van weten te profiteren.

Kortweg1 - Reestdal

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

4

1

1

56

2

3

3

In een tweetal graslandpercelen in het aan de oostzijde gelegen beekdalletje van de St. Niklaas-beek, het gebied Eekmaten, hebben zich na het afgraven van de voedselrijke bouwvoor geleidelijk forse populaties orchideeën gevestigd. Het betreft vooral de Rietorchis en de Gevlekte orchis met tal van kruisingen tussen deze twee soorten. Behalve orchideeën zijn ook veel andere zeldzame en bijzondere planten aanwe-zig, waaronder Grote ratelaar, Moeraskartelblad, Zenegroen, Kleine zonnedauw en enkele zeggen zoals Blauwe- en Dwergzegge. Ook Dop- en Struikhei zijn aangetroffen. De bloemenpracht doet een beetje exotisch aan. Bijzonder is dat orchideeën, ratelaars en verschillende zeg-gensoorten zich geleidelijk zijn gaan verspreiden in de aanliggende, niet afgegraven, graslanden. Met de agrariër die doorgaans deze gronden maait, is dan ook tijdig afgesproken het hooien uit te stellen tot de planten zaad hebben kunnen zetten. De uitbreiding van veel bijzondere soorten zal hierdoor gestimuleerd worden.

2 - Landgoed Vossenberg

39Berichten

Foto

: Jan

Bou

ma

In deze twee terreinen zijn, juist in het jaar van de klauwie-ren, broedende Grauwe klau-wieren opgemerkt. Afgelopen jaren zaten er in het Landgoed Rheebruggen al enkele broed-paren, maar dit jaar waren dat er 5. Het Uffelter Binnenveld verraste met 3 paren. Het

In juni staken 2 klassen HAVO/VWO van de Winkler Prins school uit Veendam de handen uit de mouwen in het kersverse natuurgebied Toren-veen langs de Hunze. Door de hoge waterstanden eerder dit jaar was er nogal wat zwerfvuil achtergebleven in het gebied. Dit is door de leerlingen opge-ruimd. Waarvoor onze dank.

Het LOFAR-gebied blijft in menig opzicht een heel bijzon-der vogelgebied. Dit voorjaar verbleef er gedurende enkele weken een Steppenkiekendief. Een bijzondere roofvogel die normaal gesproken in oostelijke streken als Roemenië en de Oekraïne thuishoort. Mogelijk voelt het dier zich aange-trokken tot de in dit gebied broedende Grauwe kiekendief waar het sterk op lijkt. In het LOFAR-gebied werden dit jaar vier roepende Kwartelkoningen beluisterd en ook de zeldzame Porseleinhoen liet zich hier enkele nachten horen. Op de waterpartijen waren dit jaar enkele Geoorde futen aanwezig in het broedseizoen.

3 - Hunzedal

4 - Doldersummerveld

5 - 6 Landgoed Rheebruggen en Uffelter Binnenveld

Dit heideveld staat bekend om de grote aantallen planten, vogels, vlinders, libellen en sprinkhanen van de Rode lijst. Ook amfibieën en reptielen zijn rijk vertegenwoordigd. Afgelopen jaar is de padden-stoelenflora in beeld gebracht. Van alle in Nederland voorko-mende soorten die gebonden zijn aan heide en heischrale vegetaties is 80% aangetroffen op het Doldersummerveld.

Amateurhistoricus Jan Bouma uit Zorgvlied heeft een onbe-kende eeuwenoude weg ont-dekt in het Doldersummerveld. Volgens Theo Spek, hoogleraar Landschapsgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit in Groningen, zou het hier kunnen gaan om een middeleeuwse route. Vol-gens hem zijn dergelijke sporen op slechts enkele plekken in Nederland nog te vinden. De route die in het natuurgebied

is aangetroffen was een van de weinige landroutes die Fries-land met Drenthe verbond. De sporen zijn nergens terug te vinden in de literatuur of op oude kaarten. Douma hoopt dat er vervolgonderzoek komt om zijn bevindingen te staven.

kleinschalige landschap in deze gebieden met veel met doorn-struiken en bramen begroeide wallen (nestplaats) in combi-natie met hooilanden die pas ver in juli of augustus gemaaid worden (voedsel, vooral insec-ten), vormen de sleutel tot dit succes. De meeste paren had-

den vliegvlugge jongen. Elders in Nederland zijn broedge-vallen, vaak door langdurige regenval, mislukt. Door nattig-heid en kou konden oudervo-gels onvoldoende prooidieren bemachtigen en werden broed-sels verlaten.

40 Berichten

Legaten, giften, schenkingenIn januari 2012 ontving Het Drentse Landschap de nalaten-schap van de dames Goud uit Havelte. Op deze manier kwam een deel van het bosgebied Ettelte, bij Havelte, bij de stich-ting in eigendom. In het fraaie cultuurlandschap Ettelte heeft de stichting al diverse percelen in eigendom. Door het legaat krijgt de stichting gronden in eigendom die een essentiële afronding van het gebied vor-men. Het gaat om een perceel oud bos van 4,5 hectare en een huisperceel van ruim 1,5 hectare. Dit huisperceel bestaat uit bos en een tuin met erf . Hier bevindt zich ook nog een woning met een bedrijfsruimte waar in het verleden pompen werden geproduceerd. Voor Het Drentse Landschap is het een hartverwarmende ervaring dat de erflaters hun bezit voor de toekomst aan de stichting heb-ben toevertrouwd.De heer Brink uit Amsterdam schenkt via een periodieke schenkingsakte de stichting de komende 5 jaar €. 60,-- per jaar. Het Drentse Landschap bedankt hem hiervoor.

Nieuw informatiecentrum Egberts Lent openHet Drentse Landschap heeft sinds kort een nieuw informa-tiecentrum in boerderij Egberts Lent in Nieuw-Annerveen. Claudia Gravenstijn maakte het ontwerp hiervoor. Op Egberts Lent is tot 2008 geboerd. Het Drentse Landschap kon toen het pand overnemen van de laatste bewoner, Popko Bege-man. Een unieke kans. Niet alleen omdat de boerderij een bijzondere geschiedenis heeft, maar ook vanwege haar ligging in het Hunzegebied waar de stichting veel natuurgebieden beheert. Door het verwer-ven van de boerderij kan de

Diversen

geschiedenis van het gebied voor toekomstige generaties behouden blijven.In dit informatiecentrum bie-den we u een korte blik op de wereld van het Hunzedal. Met veel aandacht voor de Bever. De echte schoonheid van het gebied ervaart u natuurlijk alleen maar buiten. Vanaf de boerderij kan een wandeling worden gemaakt naar Breeve-nen, het waterwingebied van de Waterleidingmaatschappij Drenthe.

Adres: Hunzeweg 30, 9657 PD Nieuw-AnnerveenDagelijks open van 11.00 tot 17.00 uur.

Foto

: Son

ja v

and

er M

eer

Bestel nu Vlees van het LandschapHet is voor beschermers van Het Drentse Landschap nog steeds mogelijk om Vlees van het Landschap te bestellen. Gebruik hiervoor de ingehech-te bestelbon in dit kwartaal-blad. De bestellingen worden behandeld op volgorde van binnenkomst. Sluitingsdatum is 1 oktober.

Kijk voor meer informatie op www.drentslandschap.nl of bel tijdens kantooruren met Aaltje Stroetinga, 0592-304135. Mailen kan ook via a.stroetinga@drentslandschap.nl

41Berichten

Koers in onzekere tijdenVoor de Provincie Drenthe breken er financieel barre tijden

aan. De natuur en het culturele erfgoed zullen hier ook deels

de gevolgen van moeten dragen. De volgende bezuinigingen

van het Rijk zijn aanstaande en de ingrijpende effecten van het

afgedwongen natuurakkoord zullen in 2013 en 2014 landen. In

een schrijven van Gedeputeerde Staten (GS) van 4 juli j.l. aan de

Provinciale Staten, genaamd “Koers in onzekere tijden”, werd

de inzet voor de komende begroting duidelijk. Verheugend

is het gegeven dat het Groenmanifest dat door de terrein-

beheerders en de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO) werd

ingebracht, de leidraad blijft. Er wordt een eenjarige of meerja-

rige korting van 2% voor alle gesubsidieerde instellingen aan-

gekondigd. Tezamen met het temporiseren van het inrichten,

verwerven van natuur en het realiseren van de wateropgave.

Een inzet om de bureaucratie met 15% te beperken heeft onze

volledige steun. Al met al een herkenbare inzet om tot afslan-

king te komen.

Zorgelijk is nog steeds dat er vanuit het Inter Provinciaal

Overleg (IPO) nog geen duidelijkheid bestaat over de 42 mil-

joen euro aan verplichtingen van de Provincie Drenthe die nog

gefinancierd moeten worden. De uitkomst kan de zich nu afte-

kenende inzet nog behoorlijk veranderen.

Deelakkoord natuurOok ten aanzien van de gevolgen van het deelakkoord natuur

werd door GS een perspectief aan de Provinciale Staten gebo-

den. Voor het eerst werden nu bedragen genoemd gekoppeld

aan een duidelijke inzet.

Voor wat het beheer betreft, tekent zich een tekort van 1,1 mil-

joen euro in 2014 af op de 18 miljoen die nodig is wanneer de

Provincie ook het beheer van Staatsbosbeheer moet betalen. En

dat betreft alleen het beheer van de gronden waarop interna-

tionale verplichtingen rusten. Voor natuurgebieden buiten de

Ecologische Hoofdstructuur is verder nog helemaal geen finan-

ciering. De Provincie wil wel zoveel mogelijk vasthouden aan

de bestaande doelstellingen voor de natuur en is voorstander

van één landelijk systeem van beheervergoeding.

Voor de ontwikkelopgave voor wat betreft aankoop/functie-

verandering en inrichting is maar weinig geld beschikbaar. Voor

zaken als Kaderrichtlijn Water, Natura 2000 en de oplossing

Het Drentse Landschap op RTV DrentheVanaf 3 september sluit RTV Drenthe haar doordeweekse uitzendingen af met een dagaf-sluiter van Het Drentse Land-schap. In 1,5 minuut neemt presentator Harry Popken u mee naar de mooiste plek-ken van Drenthe. Hij legt bijvoorbeeld uit waarom een kwelgebied zoveel bijzondere planten heeft, waarom boer-derij Egberts Lent deze naam draagt en hoe een watertoren werkt. Kijk mee en steek elke werkdag iets op van de natuur en het erfgoed van Drenthe! Het Drentse Landschap maakt de uitzendingen samen met de Waterleidingmaatschappij Drenthe.

Vanaf november komt de serie Doorsnee Drenthe met een wekelijkse uitzending op RTV Drenthe. Dit programma wordt samen met Landschapsbeheer Drenthe gemaakt. In 12 uitzen-dingen volgt u de geschiedenis van het Drentse landschap in al haar facetten. Speciaal voor deze serie gemaakte luchtop-namen maken dat u Drenthe eens op een hele andere manier ervaart. Kijken dus!

Word fan van ZoBuiten.nlHet Drentse Landschap en De Friesland Zorgverzekeraar wer-ken al een aantal jaren samen in de vorm van het Natuurcol-lectief. Een volgende stap in de samenwerking is de website ZoBuiten.nl. We geloven in de positieve relatie tussen ‘naar buiten gaan’ en ‘je goed voelen’. Met deze website willen de samenwer-kende partners in het Natuur-collectief de gebruiker stimu-leren om naar buiten te gaan en een concreet hulpmiddel bieden om een buitenbeleving op maat te vinden. We hopen hiermee juist ook mensen aan te spreken die nu nog niet zo vaak naar buiten/de natuur in gaan. Want lekker naar buiten is goed voor iedereen. Het werkt eenvoudig. Op ZoBuiten.nl vindt u snel een leuke activiteit in uw omge-ving. En de leukste belevenissen kunt u daar ook met elkaar delen. Laat ons weten wat u buiten deed, maar lees ook de avonturen van anderen. Dat inspireert. Wie weet brengt het u op een buitengewoon idee. Word nu fan van ZoBuiten.nl en maak kans op een adem-benemende ballonvaart boven uw favoriete natuurgebied. Het Drentse Landschap is mede initiatiefnemer van ZoBuiten.nl en nodigt u van harte uit om een kijkje te nemen op de website.

van de ammoniakproblematiek is 3,3 miljoen euro beschikbaar.

Men hoopt dit bedrag met inzet vanuit Europa en de partners

tot 8 miljoen euro op te rekken. Wat nog steeds veel te weinig

is gezien de enorme opgaven voor deze natuurrijke maar arme

provincie.

Pas bij de evaluatie in 2016 zal duidelijk worden hoezeer

de invulling van genoemde opdrachten tekort zal schieten.

Verheugend is het feit dat het Reestdal als één van de prioritai-

re gebieden is aangemerkt. Voor plattelandsontwikkeling heeft

het Rijk helemaal geen geld meer over. De Provincie Drenthe

wil echter zelf 2 miljoen euro voor het handhaven van minima-

le doelen voor de vervallen rijkstaken beschikbaar stellen.

De instandhouding van de Nationale Parken, de schaapskud-

den, de financiering van Landschapsbeheer en het instrument

kavelruil wil men zelf financieren. Keuzes die op onze instem-

ming kunnen rekenen. Al met al een inzet die pijn zal opleveren

en tot veel minder beleidsresultaten zal leiden dan nodig is,

maar wel is gebaseerd op rationele en herkenbare afwegingen.

Vreugdevolle ontwikkelingen• HetlijkteropdatdetotnutoedoorhetRijkaftedwingen

megaparken van windmolens in de Veenkoloniën er niet

gaan komen. Hoewel nog steeds lelijk en veel is de ver-

wachting dat er niet meer dan voor 280 MW aan windko-

lossen zal worden gebouwd.

• Veelmeerdangedachtwordtzijnbedrijvenafhankelijk

van de baten van ecosystemen. Schaarsere grondstoffen en

natuurlijke hulpbronnen leiden tot stijgende bedrijfskosten.

• Hetverliesaanbiodiversiteitenecosysteemdiensteniséén

van de grootste bedrijfsrisico’s aan het worden. Bedrijven

die daar bewust op inspelen kunnen volgens het ministerie

van ELI hun bedrijfseconomische positie verbeteren.

• Doorvroegteinnoverenkanmenconcurrentievoordeelrea-

liseren. Voorwaar een beter perspectief dan het bij voortdu-

ring schetsen van rampenscenario’s (TEEB-studies, min. ELI).

• UitsprakenvanhetEuropeseHofmakenhetvoormilieuor-

ganisaties voor het eerst mogelijk om op Europees niveau

EU-besluiten aan te vechten. Een echte doorbraak die het

mogelijk maakt om effectiever te strijden voor een betere

luchtkwaliteit of vermindering van het gebruik van bestrij-

dingsmiddelen.

• DejongerenorganisatiesvanVVDenCDAhebbenzich

onverbloemd uitgesproken voor de afronding van de

groene ruggengraat van Nederland, de Ecologische

Hoofdstructuur. Zij nemen daarmee afstand van het natuur-

beleid van het demissionaire kabinet Rutte. Een hoopvol

standpunt.

Das en BoomAl eerder heeft de Stichting Das en Boom staatssecretaris Bleker

na een juridische procedure gedwongen de afgevoerde 50 ha

verbindingszones tussen de Zuidlimburgse hamsterreservaten

alsnog te realiseren. Als meest weerbare natuurbeschermings-

organisatie heeft zij inmiddels eenzelfde initiatief genomen in

verband met het uitsterven van Korhoen en Otter, door zowel

het ministerie van ELI als I en vM te dagvaarden. Daarnaast

heeft zij aangekondigd hetzelfde te doen in algemene zin

over het falende natuur- en landschapsbeleid van het demis-

sionaire kabinet. Waarbij zij zich nadrukkelijk verzet tegen

de gedwongen verkoop van 17.000 ha van Staatsbosbeheer-

natuurgronden. Zij ziet niet in dat door het bij opbod verkopen

van de staatsnatuurgebieden, behoud en beheer van erfgoed-

waarden en beschermde soorten door particulieren en agrariërs

beter wordt gewaarborgd. Zeker in de situatie van een voort-

durend verder uitkleden van beleid en beheer.

De 100 miljoen die hiermee gewonnen wordt, verlaagt de

opbouw van de staatsschuld slechts met een schamele 0,03%.

Indien de staatssecretaris dit doorzet zal men de rechter vragen

om de verkoop te verbieden. Zie voor meer informatie www.

dasenboom.nl.

Natuur en

landschap

de (Drentse) politiek

Eric van der Bilt

Directeur Stichting Het Drentse Landschap

Voor het voetlicht 43

Stichting Het Drentse Landschap zet zich in voor het behoud van de Drentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed.

Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten.

Stichting Het Drentse Landschap behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen

• Stichting Oude Drentse Kerken

• Stichting drs. A.V.J. den Hartogh Fonds

• NATIONALE POSTcODE LOTERIJ Amsterdam (0900) 300 15 00 Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uur Loterij voor mens en natuur• VSBfonds Groningen - www.vsbfonds.nl Zet zich in voor de kwaliteit van de Nederlandse samenleving• PBcF Amsterdam - www.prinsbernhardcultuurfonds.nl Voor cultuur en natuurbehoud in Nederland• JMFonds Groningen - www.jmfonds.nl Levert bijdragen aan maatschappelijke ontwikkelingen• Bouwbedrijf H. POORTMAN Veeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82 Restauratie­nieuwbouw­onderhoud­verbouw• GRONTMIJ DRENTHE Assen (0592) 33 88 99 Advies­ en ingenieursbureau• ORANJEWOUD BV - HEERENVEEN Heerenveen (0513) 63 45 67 Ingenieursbureau• ATTERO Wijster (088) 550 10 00 Energiek met milieu – Terugwinning grondstoffen en productie

duurzame energie uit afvalstromen.• NAM B.V. Assen (0592) 36 20 74 Aardoliemaatschappij• Havesathe ‘DE HAVIxHORST’ De Wijk (0522) 44 14 87 Hotel ­ Restaurant• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’ Assen (0592) 85 45 00 Als je de kraan opendraait...• Buro HOLLEMA Rolde (0592) 24 13 13 Tuin­ en landschapsarchitekten BNT• ARcADIS Assen (0592) 39 21 11 Advies­ en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)• QUERcUS/KRINKELS bv Zuidwolde (0592) 26 11 71 Uw bomen, onze zorg• N.V. Waterbedrijf GRONINGEN Groningen (050) 368 86 88 Wees wijs met water• KONINKLIJKE VAN GORcUM BV Assen (0592) 37 95 55 Uitgeverij/grafisch bedrijf • BORK SLOOPWERKEN B.V. Stuifzand (0528) 33 12 25 Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling• HARWIG Installatiegroep Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72 Groningen (050) 597 39 59 Uw installatie in goede handen!• DE ROO DRENTE BV Bedum (050) 301 25 00 Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• BARSINGERHORN cONSULTANcY Delfzijl (0596) 61 22 66 Training en coachen van personeel en organisatieadvies• ARcHITEcTEN MEPPEL Meppel (0522) 25 57 96• cONcORDIA BOUWMATERIALENHANDEL Meppel (0522) 25 36 31 Hout­ en bouwmaterialenhandel• OOSTERHUIS BV Nijeveen (0522) 49 16 86 Loonbedrijf ­ Aannemersbedrijf g.w.w. ­ Landschapswerk• ASTRON/LOFAR Dwingeloo www.astron.nl www.lofar.nl• WARENHUIS VANDERVEEN (ASSEN) Assen (0592) 31 16 11 Shop­in­shop totaalwarenhuis• ELTON BV Roden (050) 502 11 99 Producenten van ELLEN tochtprofielen• VAN LIERE MEDIA BV Emmen (0591) 611 099 Uw partner in communicatie• VNO NcW NOORD Groningen (050) 534 38 44 Belangenbehartiger van het Noorden• ENSING ScHILDERS Assen (0592) 348 080 Onderhoud­ en protectiesystemen• VANDERSALM Bouwkundig ontwerp- en adviesburo Dwingeloo (0521) 593 638 Nieuwbouw, verbouw, renovatie, projectontwikkeling en restauratie• DE FRIESLAND ZORGVERZEKERAAR Leeuwarden (058) 291 31 31• BUREAU B+O ARcHITEcTEN BV Meppel (0522) 246 625• DE BONTE WEVER ASSEN 0592 - 356 000 / www.debontewever.nl Het meest complete all­in hotel van Nederland!• ORANJA marketing communicatie reclame Meppel (0522) 26 20 95 Verbinden vanuit de essentie: www.oranja.nl• Installatiebedrijf DIcK SJABBENS Diever (0521) 59 19 94 Specialist in duurzame energietechnieken• Schildersbedrijf WESTERBEEK Zuidwolde, www.westerbeek-schilders.nl De beste vriend van uw huis• BOUWBEDRIJF BRUINS SLOT V.O.F. www.bouwbedrijfbruinsslot.nl Restauratie ­ onderhoud ­ verbouw ­ nieuwbouw• GROENVERZORGING VOS BV Roden (050) 501 53 46 Boomverzorging en landschaponderhoud• KNOL TRAINING & ADVIES BV Gieterveen (0599) 89 19 70 Ingenieursbureau voor proces­ en milieutechnologie• HOFSTRA HULSHOF BOUW BV Nieuw-Buinen (0599) 21 29 77

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: