Download - Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging afdeling …€¦ · Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging afdeling Lelystad Bestuur Voorzitter Nico Dijkshoorn,

Jaargang 42 nr. ● 2016

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging afdeling Lelystad

Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging afdeling Lelystad

Bestuur Voorzitter Nico Dijkshoorn, Archipel 44-27, 8224 HV Lelystad 0320-240689, [email protected]

Secretaris Martin Soesbergen, Karveel 12-38, 8231 AS Lelystad 0320-214142, [email protected]

Penningmeester & ledenadministratie & Jan Neuvel, Karveel 56-01, 8242 CS Lelystad verspreiding Lokvogeltje 0320-243069, [email protected]

Natuurhistorisch secretaris Jeroen Reinhold, Archipel 35-44, 8224 HK Lelystad 0320-231971, [email protected]

Algemeen lid Ap Bernhart, Bastion 85, 8223 GK Lelystad 0320-243861, [email protected]

Redactie Lokvogeltje Bert Zijlstra, Karveel 58-97, 8242 WE Lelystad, 0320-247525, [email protected]

Website Jeroen Reinhold, Archipel 35-44, 8224 HK Lelystad 0320-231971, [email protected]

Werkgroepen Heemtuingroep Dieuwke Donders, Golfpark 153, 8241 AC Lelystad 0320-261950, [email protected]

Vogelwerkgroep Berry van Elst, Rozengaard 18-29, 8212 DP Lelystad 0320-242769, [email protected]

Korstmossenwerkgroep Henk Timmerman, Zoom 15-28, 8225 KJ Lelystad 0320-221071, [email protected]

Fotografie Ap Bernhart, Bastion 85, 8223 GK Lelystad 0320-243861, [email protected]

Contact Lidmaatschap Karveel 12-38, 8231 AS Lelystad Lidmaatschap : € 29,50 T : 0320-214142 Huisgenootlid : € 12,50 W : http://www.knnv.nl/lelystad Donateur : € 17,50 E : [email protected] Rekening : NL72 INGB 0004 3423 84 KVK-nummer: 32156889 Opzeggingen dienen te geschieden vóór 1 november.

De KNNV afd. Lelystad is een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI).

Het volgend Lokvogeltje zal begin maart 2017 verschijnen, kopij inzenden vóór 20 februari a.u.b. Disclaimer: standpunten verwoord door leden in dit lijfblad zijn niet automatisch standpunten van het bestuur van de KNNV afdeling Lelystad. Voorkant: De natuur komt naar je toe! Jan Wouter Bruggenkamp maakte

deze foto van de Gehakkelde Aurelia.

Lokvogeltje 42-4 december 2016

1

NIEUWS UIT DE VERENIGING Door de voorzitter. Dit is al weer het laatste nummer van dit jaar. De tijd gaat snel. Er is de afgelopen maanden veel gebeurd op natuurgebied en er gaat nog veel gebeuren. Het lezingenseizoen is weer aangebroken en in de agenda staan weer een aantal leuke excursies. Daaronder meerdere struinexcursies en thema-avonden van de fotowerkgroep. Ook de Heemtuingroep is zeer actief. We zijn wel eens geneigd deze groep te vergeten. Het zijn stille werkers. Op zaterdag 5 november was het in het Stadspark iets minder stil, want toen werd in het kader van de landelijk Natuurwerkdag de Heemtuin weer winterklaar gemaakt. De Heemtuingroep telt momenteel ca. 8 actieve KNNV/IVN-leden en is vanaf het vroege voorjaar tot het begin van de winter wekelijks actief in de Heemtuin. Ik vind het een hele prestatie van deze leden, dat ze zich wekelijks een ochtend inzetten voor deze tuin. Gelukkig is het werk in de Heemtuin niet alleen nuttig, maar ook gezellig. Ik realiseerde mij pas nog eens, dat deze mooie natuurrijke tuin er niet zou zijn, als deze leden zich niet zo belangeloos voor de Heemtuin zouden inzetten. Een vorm van “zelfredzaamheid” die steeds meer nodig is nu de gemeente Lelystad steeds minder geld beschikbaar heeft voor onderhoud van het openbaar groen. Een zorgelijke ontwikkeling. Iets dat wij vorig jaar ook nadrukkelijk hebben aangegeven bij de uitwerking van de gemeentelijke kadernota Duurzaamheid. Eén van de kwaliteiten van Lelystad is het vele groen in en rond Lelystad. Dit maakt Lelystad voor veel mensen aantrekkelijk om hier te gaan óf te blijven wonen. Het is dus zaak dat de gemeente het onderhoud van het openbaar groen niet verder laat versloffen. In de laatste bestuursvergaderingen hebben we onder meer besproken hoe verder te gaan met de Soortenzoekdag. We hebben wel ideeën, maar welke laten we u nu nog even niet weten. Ook hebben we het gehad over een vernieuwing van ons afdelingsblad: het Lokvogeltje. Ook die plannen moeten nog uitkristalliseren en daar zullen we in het volgende Lokvogeltje nader op terug komen. In de bestuursvergadering hebben we ook gesproken over het al dan niet plaatsen van advertenties in het Lokvogeltje. Dit mede naar aanleiding van een vraag van een van onze leden. In het verleden hebben er eerder op bescheiden schaal advertenties in het Lokvogeltje gestaan. We hebben besloten die mogelijkheid opnieuw te bieden. Liefst advertenties


2

over onderwerpen die raakvlak hebben met onze vereniging en uiteraard dienen zij niet in strijd te zijn met onze doelstellingen. Mocht u belangstelling hebben voor het plaatsen van een advertentie of iemand of een bedrijf kennen die in ons blad wil adverteren, neem dan even contact op met de redactie: [email protected] Dan nadert ook al weer de Jaarvergadering. In die vergadering zullen we afscheid moeten nemen van twee “oude rotten in het vak”. Jan Neuvel en Martin Soesbergen hebben dan hun tweede zittingsperiode (meer dan) volbracht en stellen zich niet opnieuw herkiesbaar. Spijtig. En dat houdt in dat we op zoek moeten naar nieuwe bestuursleden. Afgelopen voorjaar lukte het zo waar met een open oproep een openstaande functie vervuld te krijgen. Zou dat nu ook weer lukken en liefst voor beide functies?? (penningmeester en secretaris). Het kost u uiteraard tijd, maar ook de mogelijkheid om (nog) intensiever bij afdeling betrokken te zijn. Belangstelling? Neem dan even contact met mij op: Nico Dijkshoorn, [email protected] of tel. 0320-240689

Van de redactie Als redactie is het altijd maar weer afwachten of er voldoende kopij binnenkomt waar je het Lokvogeltje mee kunt vullen. De rubriek Horen, zien en schrijven leent zich prima voor hen die losse waarneming(en) willen delen. Anderen dragen regelmatig bij met een groter stuk, hetzij een vaste rubriek, een uit de hand gelopen hobby of gewoon een verslag van een excursie. Niet alleen ik, maar ik denk ook de lezers, bedanken de mensen die afgelopen jaar hebben bijgedragen aan het Lokvogeltje. Wilt u een keer bijdragen aan het Lokvogeltje maar weet u niet hoe: neem dan contact op met de redactie. Samen komen we er vast uit! Het blad is vol, de kopijmap is leeg. Tekst en/of foto’s zijn van harte welkom!

Ledenmutaties

De volgende personen hebben hun lidmaatschap opgezegd: Dhr E van der Sluijs, Mw A. Stuifzand, Mw B. Weeda, Mw M. Pronk, Dhr. A. Brotzki, Mw J. Lebon, Dhr J. Lebon, Mevr B. Hummel, Mevr. A. Kramer en Mevr T. Roos.


3

AGENDA De KNNV organiseert in de volgende periode de nodige lezingen en excursie. Vooral bij de excursies is opgave voorafgaand handig omdat bij slechte weersomstandigheden de excursies wellicht niet door kunnen gaan. Opgaves zijn welkom bij [email protected] tenzij anders vermeld. Deelname aan de activiteiten is voor KNNV-leden en leden van de IVN-afdeling Lelystad gratis. Aan overige deelnemers wordt een bijdrage van € 2,50 gevraagd. Ook geïnteresseerde kinderen zijn van harte welkom, als de activiteit daarvoor geschikt is. U kunt te kennen geven dat u enkele dagen van tevoren een e-mailtje wilt ontvangen, als herinnering. Stuur dan even een e-mail naar ons e-mailadres: [email protected]. In de vorige agenda was er wat verwarring ontstaan over de agenda van de fotografieclub. Onze excuses daarvoor en we hopen het nu beter te regelen.

Lezingencyclus over natuurbeheer De lezingencyclus over natuurbeheer is in volle gang. In de vorige periode is een introductie gegeven en is een lezing over vegetatiebeheer geweest. In deze periode komen insektenbeheer en de terreinbeheerder aan bod. Donderdag 1 december, Natuurbeheer deel 3: Insectenbeheer door Frans van Alebeek Tijd en plaats: 20.00 uur, Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad Wat hebben insecten nodig om te kunnen leven en hoe kan daarmee rekening gehouden worden in het beheer. Waarom zouden we überhaupt rekening houden met deze diergroep. Frans van Alebeek zal u meenemen in het leven van de insecten en het beheer van insecten


4

toelichten waarbij hij vooral de mogelijkheden in uw tuin onder de aandacht brengt. Zaterdag 3 december. Vogels Harderbroek Tijd en vertrekplaats: 13.00 uur van Kantoor Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad De nodige wintergasten zijn gearriveerd. Vandaag gaan we onder begeleiding van Jeroen vogels kijken en dan vooral de eenden en ganzen van het Harderbroek. Een natuurterrein dat nogal nat kan zijn dus laarzen zijn vandaag wel heel handig. Verder gaan we op zoek naar sporen van bever en otter in dit terrein. Eens zien of beide soorten (nog) voorkomen in het gebied. Woensdag 7 december. Stereo foto's maken. Tijd en plaats: 20.00 uur, Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad. Hoe moet dat? We bekijken hoe je, gewoon met je eigen camera zonder allerlei toevoegingen, heel simpel stereo-foto's kunt maken. Dus foto's waarin je diepte kunt zien. Woensdag 4 januari Flitsen ed. Tijd en plaats: 20.00 uur, Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad We gaan bekijken op welke manieren we zelf ons onderwerp kunnen verlichten. Flitsen is slechts één van de mogelijkheden. Benieuwd naar die andere truukjes ? Donderdag 5 januari Watervogels in Lelystad Tijd en plaats: 20.00 uur, Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad. Op deze avond worden de voorbereidingen getroffen voor de watervogeltelling van 14/15 januari. Ieder die mee wil tellen krijgt vanavond instructies en een telgebied toegewezen. Het is de bedoeling dat je 14/15 januari zelfstandig (of in tweetallen) de watervogels in je telgebied vaststelt.


5

Donderdag 12 januari, Natuurbeheer deel 4:. De beheerder door Nico Dijkshoorn Tijd en plaats: 20.00 uur, Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad Nico Dijkshoorn is jaren natuurbeheerder geweest bij o.a. Staatsbosbeheer en later bij het Flevo-Landschap. Vanavond zal hij vertellen wat er allemaal bij komt kijken als je natuur beheert. Ervaringen met vegetatiebeheer, waterbeheer en grote grazers komt aanbod. Zaterdag 14 januari (met uitloop op zondag 15 januari) Watervogeltelling Lelystad Tijdens dit weekend worden alle watervogels in de verschillende wijken van Lelystad geteld. Op donderdag 5 januari hebben de tellers hun telgebieden gekregen. Vanaf 16.00 uur ben je bij Landschapsbeheer Botter 1403 welkom om je resultaten te overleggen. Dan kunnen ze eventueel meteen verwerkt worden en staat de warme chocolademelk klaar. Zondag 22 januari Orchideeënhoeve Tijd en vertrekplaats: 10.00 uur bij Kantoor Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad. Foto’s maken in de Orchideeënhoeve. Gaat u mee? Ook met slecht weer verkeren we vandaag in tropische sferen. Een mooi gelegenheid om macrofoto’s te maken. Kijk voor nadere info even hier: hhtp://www.orchideeenhoeve.nl Woensdag 1 februari Filmen met je camera Tijd en plaats: 20.00 uur, Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad. De fotografiegroep gaat vanavond hun fotocamera eens anders inzetten. Je kunt er uiteindelijk ook (vaak) mee filmen. Zondag 5 Februari Ganzenkijken in de Nop/Friesland Tijd en vertrekplaats: 09.00 uur bij Kantoor Landschapsbeheer, Botter 1403, Lelystad. Jan Nagel kijkt regelmatig naar ganzen en zwanen in de Noordoostpolder en Friesland. Vandaag neemt hij ons mee op deze autosafari. Vertrek om


6

09.00 uur bij Landschapsbeheer en dan zijn we om 10.00 uur op de carpoolplaats in Bant waar Jan zal aansluiten. Graag bij het opgeven ook even melden of je deze dag wilt rijden met je auto en hoeveel mensen daarbij kunnen. Noteert u dinsdag 21 maart alvast in uw agenda voor de Algemene Ledenvergadering. In het volgende Lokvogeltje leest u meer de vergadering.

Verslag van excursie naar Pier IJmuiden Tekst en foto: Marijke Verbraaken. In oktober zijn we met een kleine groep(5) KNNV leden naar de pier geweest, een gecombineerde tocht, vogelen en foto’s. Het beloofde een mooie dag te worden, na een kille start. Het aantal verschillende soorten vogels viel tegen. Wel veel steenlopers, die de hele pier in beslag hadden genomen. Verder eidereend, scholekster, aalscholvers, diverse soorten meeuwen , onbekend, verpieterd pietje. Weinig variatie en volgens kenners was het te mooi, windstil weer. Als afsluiting ( kers op de appelmoes ) zagen we 2 bruinvissen en een grijze zeehond . Dit alles maakte het een gezellig uitje naar de pier in IJmuiden.

Voor alle activiteiten geldt (tenzij anders vermeld): informatie en opgave bij Jeroen Reinhold: : [email protected], T: 0320-231971.


7

Horen zien en schrijven Door Bert Zijlstra met bijdragen van Trudy Backer, Jan Wouter Bruggenkamp, Riet van Leeuwen, Tineke Roos, Prisca en Martin, Marijke en Jan Verbraaken , Francien Vuijsters, Petra van Wijk en Gré ter Woord.

Zoogdieren. Tineke Roos zond medio september een filmpje naar de redactie. “Iets voor het Lokvogeltje. Beverratten in de tuin in Normandië bij ons vakantie

huisje. De eigenaar vindt dit niet erg. De jagers hebben deze nog niet ontdekt, het jachtseizoen is in volle gang daar.”

Tijdens mijn ochtendwandeling (30 oktober) zag ik, Petra van Wijk, in de schemer een vleermuis vliegen. Dat leek mij laat in het jaar, maar ik weet hier niet genoeg van.

Vogels

Vanaf de vijfde verdieping van het gele appartementengebouw spotte Dam en Trudy Backer op zondag 13 november om 16.35 uur een IJsvogeltje, “laag vliegend als een pijl zo snel over de sloot tussen gele flat en Visarend Dreef.”

Marijke en Jan Verbraaken: “Onze tuin blijft verrassen! Vanmorgen (20 november) een IJsvogel , die de vijver bekijkt vanaf een dode tak.”


8

In het bezoekerscentrum van het Natuurpark meldde zich zaterdag 12 november een fotograaf bij Riet van Leeuwen met een foto van Pestvogels die hij die morgen in het Natuurpark had gemaakt. Wij hebben deze foto gezien en gevraagd of hij hem naar het Flevolandschap wilde sturen. Toevallig hoorde ik vanmorgen bij Vroege Vogels een reportage over Pestvogels.

Paddenstoelen

Ook dit jaar vonden Marijke en Jan weer de zeer zeldzame Groenwordende Koraalzwam in hun tuin, op dezelfde groeiplaats onder de berk.

Amfibieën Op zaterdagavond zagen Petra en haar man nog een late pad op ons pad

Insecten Vanmiddag, 5 september zat er een Rood weeskind in de huiskamer. Prisca en Martin waren de ontdekkers. Vandaag, 12 september 2016, om 13:00 uur, vloog een Gehakkelde Aurelia nieuwsgierig verkennend vanuit de tuin de werkkamer van Jan Wouter Bruggenkamp binnen. Nooit eerder gezien! In een glas gevangen, gefotografeerd en vrijgelaten.


9

Genietend kijk ik naar een pompoenbloem. Wat is dat mooi!!! Helemaal open koestert de bloem de laatste zonnestralen. Een hommel gaat er in..."smullen maar" denk ik. Nog een hommel vliegt er in ... en nog een...en nog een... De zon gaat onder de bloem begint zich te sluiten. De hommels zitten er nog steeds in. Rustig omarmen ze de stamper. Als de bloem dicht is ga ik nog even stiekem gluren. Ze zitten er nog in. De volgende morgen gauw kijken... . Ja nog steeds... Als het zonnetje opkomt en de bloem zich weer opent vliegen de hommels weg. Opgetekend door Francien Vuijsters op 18 september.

Gisteren- zaterdag 29 oktober- liep ik, Petra van Wijk, met mijn paard bij de ponyclub aan de Hoefslag, en we werden overdekt met lieveheersbeestjes. In de lucht zag je ze ook overal., en voorbijgangers stapten van hun fiets om zich van de beestjes te ontdoen! Als je even stilstond had je zo 10-tallen lieveheersbeestjes overal op je. Dit gebeurde vooral in de warme zon. Het was rond 15.00u. Vanmorgen hoorde ik ook van iemand anders die in het Zuigerplasbos had gewandeld, dat ze bij thuiskomst 3 lieveheersbeestjes op haar trui aangetroffen had, dus kennelijk was het op meer plaatsen zo geweest. Ik had dit nooit eerder zo massaal meegemaakt in Nederland ( wel een keer op het strand in Normandië) en vroeg me af of dit te maken had met trek of een ander verschijnsel?

De redacteur hoorde van iemand ook over een zwerm lieveheersbeestjes. Het schilderwerk was gedaan en de verf was aan het drogen. De verf, lichte kleur, was nog niet droog. U raadt het al: een hele zwerm lieveheersbeestjes streek neer op het schilderwerk en vond zo onbedoeld de dood. Nieuwsgierig geworden naar zwermen lieveheersbeestjes kwam ik erachter dat het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje in het najaar zwermt op zoek naar plekjes om te overwinteren.


10

(Alweer) Nieuwe bijen voor Lelystad Tekst en foto’s: Frans van Alebeek In 2013 publiceerde Jeroen de Rond zijn prachtige overzicht van Bijen in Lelystad (in 2016 gevolgd door eenzelfde indrukwekkende atlas van de Wespen in Lelystad). Hij vond in 30 jaar veldwerk 120 soorten wilde bijen in en rond Lelystad. In 2014 en 2015 deed ondergetekende in samenwerking met IVN, KNNV en Landschapsbeheer Flevoland onderzoek naar wilde bijen in tuinen en stadsdelen van Lelystad. Dankzij dat onderzoek werden nieuwe populaties van enkele ‘verdwenen’ gewaande soorten (zoals de andoornbij en de gewone kegelbij) ontdekt. Maar er werden ook nieuwe soorten voor Lelystad waargenomen, zoals de prachtige blauwzwarte houtbij, de lathyrusbij en klokjesdikpootbij.

Foto links: De Gewone kegelbij (Coelioxys inermis), een koekoeksbij van diverse behangersbijen. Foto rechts: De Lathyrusbij (Chalicodoma ericetorum).

Dit jaar is een groepje studenten van de opleiding Toegepaste Biologie van de Aeres Hogeschool in Almere bezig geweest met een onderzoek naar bijen, zweefvliegen en dagvlinders in het openbaar groen van een wijk in Lelystad. Groot was de verassing toen zij op hun 2e velddag een tiental exemplaren van de Bruine rouwbij (Melecta albifrons) ontdekte! Deze koekoeksbij leeft in de nesten van de Gewone sachembij, een soort die de laatste 10 jaar in Lelystad steeds algemener is geworden.


11

Maar de Bruine rouwbij is landelijk een beslist zeldzame soort. Jeroen de Rond, Arjan van der Veen en ik ontdekten dat er onder fietsbruggen verspreid in heel Lelystad soms grote kolonies van de Gewone sachembij nestelen, en dat daar dus soms ook de Bruine rouwbij gebruik (of misbruik?) van maakt. In augustus werd bovendien een grote populatie van de Klaverdikpootbij (Melitta leporina) gevonden op de spoordijk die dwars door Lelystad loopt. Deze soort was sinds 2010 niet meer in Lelystad waargenomen. Daar vloog bovendien ook een exemplaar van de bijbehorende koekoeksbij, de Zwartspriet-wespbij (Nomada flavopicta), die sinds 2007 niet meer uit Lelystad was gemeld. En nu is het oktober, het bijenseizoen lijkt alweer helemaal afgelopen, alleen de laatste hommels vliegen nog op de herfstasters. Maar Arjan van der Veen zag eind september een kenmerkend bijtje op bloeiende klimop. Dat kan – in deze tijd van het jaar en op bloeiende klimop - eigenlijk alleen maar de Klimop-zijdebij (Colletes hederae) zijn. Dat is een soort die pas zo’n 25 jaar geleden als aparte soort is herkend, en sinds enkele jaren ook in Limburg, Brabant en Zeeland wordt waargenomen. Nu is Lelystad rijk aan uitgestrekte stukken bloeiende klimop, o.a. op geluidsschermen langs de dreven in Lelystad, en in veel nieuwbouwwijken zijn metalen tuinschermen beplant met klimop erg populair. Dus de afgelopen week hebben Jeroen de Rond, Arjan van der Veen en ik bloeiende klimop in de gaten gehouden en inderdaad een paar exemplaren van deze Klimop-zijdebij gevonden. Dat is dus weer een nieuwe bijensoort voor Lelystad. Met u ogen open (en een camera in de aanslag) valt er dus steeds weer wat nieuws te ontdekken in onze stad, waar de natuur nog steeds in beweging en ontwikkeling is!

De spoordijk langs de Stationsdreef in Lelystad. Vliegplaats van o.a. de Klaverdikpootbij (Melitta leporina) en de bijbehorende koekoek, de Zwartspriet-wespbij (Nomada flavopicta).


12

Beheerplannen Natuurgebieden Door de voorzitter De afgelopen jaren heeft KNNV Lelystad meermalen overleg gevoerd met Staatsbosbeheer over de beheerplannen van het Oostvaardersveld en de Hollandse Hout. We hebben daar meermalen in het Lokvogeltje over gerapporteerd. Vorig jaar heeft Het Flevo-landschap ons gevraagd ook de concept beheerplannen van de natuurgebieden die deze organisatie beheert, door te nemen. Daar hebben wij uiteraard gebruik van gemaakt. Dit betreft onder meer de beheerplannen voor Het Wilgenbos in Almere, De Burchtkamp ten zuiden van Lelystad, ’t Zand A72 ten noorden van Lelystad, De Rotterdamse Hoek in de Noordoostpolder, Het Greppelveld nabij Elburg en de Tochtstroken in Zuidelijk Flevoland. De terrein beherende organisaties zijn tegenwoordig verplicht voor al hun terreinen beheerplannen op te stellen. Een goede zaak omdat dit de mogelijkheid biedt tot een vastlegging van de ontstaansgeschiedenis van deze terreinen en een goed overzicht geeft van de abiotische omstandigheden en de ontwikkeling van de flora en fauna binnen deze gebieden. Voor veel natuurgebieden en bossen is dit de eerste maal dat er een beheerplan wordt opgesteld en in het verzamelen van de gegevens gaat dan ook veel tijd in zitten. Omdat de beheerders al deze plannen in kort tijdsbestek moeten opstellen, legt dit een forse druk op de beheerplanners. Soms staan er ambitieuze doelen in de beheerplannen voor aanpassing van de inrichting van het betreffende terrein. De beschikbaarheid van voldoende financiële middelen blijkt vaak een beletsel te zijn om deze plannen tot uitvoering te brengen. Het behouden en beheren van de natuur vergt veel geld en dit is dan ook alleen mogelijk dankzij een financiële bijdrage van uit de overheid. Die bijdrage verschilt per natuurterrein en natuurdoeltype. Voor sommige terreinen krijgen de beheerders geen financiële ondersteuning en dan zijn de mogelijkheden zeer beperkt. Zo hebben wij in onze reactie op het beheerplan voor de tochtstroken Zuidelijk Flevoland gevraagd de Roerdompstrook meer als ecologische verbindingsstrook in te richten en te beheren. Onder meer door in deze kilometers lange, maar smalle strook dwars door Zuidelijk Flevoland een kruidenrijke strook aan te leggen. Dit blijkt financieel


13

moeilijk realiseerbaar. Ook zijn de mogelijkheden beperkt omdat men rekening moet houden met de belangen van de aangrenzende agrariërs. In de Burchtkamp is twintig jaar geleden het pleistocene zand plaatselijk blootgelegd en is een waterpartij met flauwe en variabele taluds ontgraven. Een prachtig stukje natuur. Het Flevo-landschap zou dit graag uitbreiden, maar heeft vooralsnog onvoldoende financiële middelen om dit te realiseren. Datzelfde geldt voor de plannen om in het langs de Oostvaardersdijk gelegen Wilgenbos de ecologische verbinding tussen de Oostvaardersplassen en de Lepelaarplassen te optimaliseren. In de weidevogelgebieden Het Gruttoveld, Het Greppelveld en de Rotterdamse hoek zijn maatregelen nodig om de graslanden te vernatten. Ook deze plannen vergen forse investeringen, die vanwege het ontbreken van financiële middelen niet mogelijk zijn. De gemiddelde natuurliefhebber heeft meestal maar weinig kennis van en over de Flevolandse natuurterreinen. Mede omdat de informatie over de natuurterreinen op de sites van de terreinbeheerders meestal nogal summier is. De nu voorliggende beheerplannen vormen een waardevolle informatiebron. Ze zijn niet alleen een handvat voor de beheerders, maar geven ook andere betrokkenen inzicht in het functioneren van de betreffende terreinen en de doelen en werkwijzen van Het Flevo-landschap. Mocht u meer willen weten over deze beheerplannen, neem dan even contact met: [email protected]


14

Asfalt: goed voor watervlooien! Watervlooien in regenplassen in centrum Lelystad Tekst en foto’s: Martin Soesbergen Een wat vreemde bewering natuurlijk, maar toch kan het slopen van een wijk en de daardoor ontstane braakliggende terreinen interessante dingen opleveren, zelfs watervlooien. Geschiedenis Op 15 september 1977 werden in de Lelystad in de wijk Schouw-Oost woningen opgeleverd waarin, naar later bleek, grote hoeveelheden asbesthoudende platen waren verwerkt. Bij een opknapbeurt in 1999 kwamen voor het eerst problemen met het asbest houdende materiaal naar voren. Volgens een specialist van het Asbest Advies Centrum, was er geen wijk in Nederland waar zoveel asbest in de huizen zat als in De Schouw. Uit bodemonderzoek bleek, dat het asbesthoudend materiaal ook in de bodem zat. Van de 24 hectare die Schouw-Oost besloeg, bleek 4,7 hectare ernstig met asfalt te zijn verontreinigd. Op grond van het nader onderzoek werd een saneringsplan voor de wijk opgesteld, waarna in 2003 een eerste sanering werd uitgevoerd. Tijdens veldinspecties die nadien werden uitgevoerd, werden nog altijd asbestdeeltjes op de locatie aangetroffen en dus werd besloten een aanvullende sanering uit te voeren. Er werden 708 woningen gesloopt. De sanering van de wijk werd in maart 2005 afgerond.

Figuur 1: waarschuwing voor asbest in Lelystad maart 2015


15

Inmiddels is de wijk weer grotendeels opgebouwd en heet nu Hanzepark. Op de nog braakliggende delen van het terrein waren regenplassen aanwezig die langere tijd blijven liggen. Op 23 juli 2012 werd een monster genomen uit een van de aanwezige plassen om te kijken of daar watervlooien in aanwezig waren. Dat bleek het geval. Nadat een jaar later in juni een zeer zeldzame watervlo in een regenplas in het Gelderse Hout werd gevangen werd besloten de regenplassen in het Hanzepark beter te gaan bekijken. Het idee was om twee van die plassen een jaar lang te volgen. In dit artikel worden de resultaten weergegeven en wordt ingegaan op de ecologie van regenplassen. Bemonsterde plassen In het gebied werden zes plassen eens of meermaals bemonsterd, de ligging is aangegeven in figuur 2. Een korte beschrijving van de plassen wordt gegeven. De plassen waren in het droge voorjaar van 2014 lang opgedroogd, na een periode met enkele grote buien vulden ze zich.

Figuur 2: De ligging van de zes onderzochte regenplassen.

Plas 1: Rigastraat Dit was een grote plas die in 2014 vrijwel het gehele jaar water voerde. Ze groeide in de loop van het jaar steeds verder dicht, maar werd eenmaal per jaar gemaaid. Er zijn vaker eenden op de plas waargenomen,


16

maximaal 60. In 2014 waren in toenemende mate waterwantsen en hun larven aanwezig. In Mei 2015 was de plas zelfs al begroeid met de waterplant Gewoon sterrekroos (bedekking 5%) en groeide er veel lisdodde (bedekking 30%). Er zijn bemonsteringen uitgevoerd in 2013, 2014, 2015 en 2016. Plas 2: Speeltuin Dit deel bestond oorspronkelijk uit een grote vrij ondiepe plas met wat diepere delen. In 2014 viel de plas uiteen in 3 plasjes waarvan 1 snel was opgedroogd en twee langer water voerden. Bemonsteringen in 2014 en 2015.

Figuur 3: links plas 1 aan de Rigastraat en rechts plas 2 bij de Hanzeborg gezien vanaf de speeltuin Plas 3: Grasland Een vrij kleine plas maar vrij diepe plas in het grasdeel. Zeer helder water en maximaal 20 cm diep. Fluctueerde van alle plassen het meest en viel snel droog, waarschijnlijk door een meer waterdoorlatende laag dan bij de andere plassen. Een bemonstering in 2014 en 2015. Plas 4: Oorsprong Hier werd in 2012 het eerste monster genomen dat ook aanleiding was tot het bemonsteren van de andere plassen. Bestond in begin 2014 uit 1 grote plas die later in twee delen ingedroogd is en daarna verder in kleinere delen uiteen viel. Het langst blijvende deel is steeds bemonsterd. Droogval in najaar en zomer. Mei 2015 was er aan de “achterkant” nog wat water over met de waterplanten Drijvend en Klein fonteinkruid


17

(bedekking 5%), Gewoon sterrekroos (bedekking 10%), draadalgen en Riet (bedekking 50%). Bemonsteringen in zijn uitgevoerd in 2012, 2013, 2014 en 2015.

Figuur 4: links plas 3 in het grasveld en rechts de oorspronkelijk bemonsterde plas 4.

Plas 5: Tussenwijk Een redelijk grote plas in een grasdeel tussen de huizen. Hier werden regelmatig een of twee eenden gesignaleerd. Ook hier groeide uiteindelijk Gewoon sterrekroos. Bemonsterd in 2015. Plas 6: Rietplas Bestond in 2014 uit een plas die begroeid was met riet en als speelplas diende gezien de pallets en andere rommel. Op 8 juni 2015 is het riet in deze plas gemaaid. Een relatief diepe (30-40 cm diep) maar vrij kleine plas met zeer helder water. Bemonsterd in 2015.

Figuur 5: links plas 5 tussen de huizen en rechts plas 6, de rietplas.


18

De monsterdata (J = jaar; M = maand; D = dag) van de bemonsterde plassen zijn weergegeven in tabel 1. Ook is aangegeven wanneer de plassen droog waren gevallen en wanneer het terrein bouwrijp werd gemaakt waardoor de plassen vernietigd werden. Tabel 1: bemonsteringsdata van de plassen ( verticale arcering = drooggevallen, horizontale arcering = vernietigd.)

J 12 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 15 15 15 15 15 16

M 7 4 5 5 6 6 6 7 8 9 10 11 11 12 3 4 5 8 9 7

D 23 15 1 31 1 5 15 3 15 28 12 2 30 14 13 15 13 15 30 15

1 X X X X X X X X X X X X X X2 X X X X 3 X X 4 X X X X X X X X X X X X X 5 X X X 6 X X X

Resultaten In totaal zijn 16 soorten watervlooien waargenomen. De waargenomen soorten met hun status zijn opgenomen in tabel 2. De indeling op basis van zeldzaamheid is gebaseerd op het percentage bezette atlasblokken ten opzichte van alle Nederlandse atlasblokken Een soort wordt als zeer zeldzaam beschouwd als hij in minder dan 1% van de atlashokken voorkomt, een soort wordt als zeldzaam beschouwd bij het voorkomen in 1-5% van de hokken en als vrij zeldzaam bij het voorkomen in 5-12,5% van de hokken. De categorie vrij algemeen loopt van 12,5-25%, algemeen van 25-50% en zeer algemeen is een soort die in meer dan 50% van de hokken voorkomt. De aangetroffen soorten zijn of zeer algemeen of juist erg zeldzaam. Ook is de ecologische preferentie aangegeven voor het type water: tijdelijke/temporaire (TEMP) of permanente (PERM) wateren. De meest opmerkelijke soort is de Grote sigaarwatervlo (Moina macrocopa) die voor mij nieuw was en in Notenboom Ram (1981) te boek staat als een zeer zeldzame soort met maar twee waarnemingen. Over de ecologie van


19

deze soort in Nederland is dan ook zo goed als niets bekend (Notenboom Ram, 1981).

Figuur 6: Grote sigaarwatervlo


20

PLASSEN

NEDERLANDSE NAAM SOORTEN 1 2 3 4 5 6 STATUS ECOLOGIE

Gewone harpijwatervlo Acroperus harpae X AA PERM

Kleine glanswatervlo Ceriodaphnia pulchella X AA PERM

Honingraatglanswatervlo Ceriodaphnia quadrangula X X AA PERM

Gewone kogelwatervlo Chydorus sphaericus X X X AAA PERM-TEMP

Gewone kroonalona Coronatella rectangula X X AA PERM

Greppelwatervlo Daphnia curvirostris X X X ZZ TEMP

Gewone langdoornwatervlo Daphnia longispina X X X AA TEMP-PERM

Grote watervlo Daphnia magna X X X X Z TEMP-PERM

Gewone takwatervlo Daphnia pulex X A TEMP-PERM

Puntige roeier Megafenestra aurita X ZZ PERM

Deukkopsigaarwatervlo Moina brachiata X X ZZ TEMP

Grote sigaarwatervlo Moina macrocopa X X ZZ TEMP

Stompe kruipwatervlo Pleuroxus aduncus X X AA PERM

Kamkruipwatervlo Pleuroxus truncatus X AA PERM

Gewone roeier Scapholeberis mucronata X X X AA PERM

Gewone platkopwatervlo Simocephalus vetulus X X AA PERM-TEMP

AANTAL SOORTEN AANTAL SOORTEN 14 5 0 10 1 3 16

Om iets meer te begrijpen van de dynamiek van de regenplassen werden een aantal factoren op rij gezet. Het verloop van de diepte van de plassen, de neerslag, de temperatuur en de zonneschijn zijn weergegeven in figuur 7. De gegevens komen van het KNMI station Lelystad. Hierbij is de neerslag het weekgemiddelde van het etmaaltotaal in mm, de instraling is het weekgemiddelde van de globale straling en de temperatuur het weekgemiddelde van de maximumtemperaturen. De diepte van de plassen zijn eigen metingen.

Figuur 7: de temperatuur (T), de Neerslag (N) en de instraling (S) met de diepte (D) van de plas en de zes dominerende watervlooien gedurende 63 weken.


21

Het optreden van Grote sigaarwatervlo en Grote watervlo is beperkt tot enkele weken als de temperatuur van de plassen hoog (pislauw) is. Een belangrijke factor is daarbij de instraling die de ondiepe kale plassen in het voorjaar snel opwarmt en de korte ontwikkelingstijd van ei tot volwassen watervlo die deze beide soorten hebben. De plassen zijn dan nog redelijk kaal. Als de vegetatie, in de vorm van grassen en kranswieren, toeneemt verschijnt de Gewone zwemmer en uiteindelijk ook de Gewone platkopwatervlo. Beide hebben een langere ontwikkelingstijd en houden van begroeide wateren. In de koelere winterperiode domineert de Gewone kogelwatervlo die vrijwel geen eisen aan de omgeving stelt. The End Plas 3 valt in het begin van April 2015 droog. Begin mei valt ook plas 2 droog. Half mei zijn plas 5 en 6 ook volledig drooggevallen, de plassen 1 en 4 zijn nog beperkt tot kleine restanten. In plas 4 is Drijvend fonteinkruid (Potamogeton natans) opgedoken. Eind mei 2015 vallen ook de plassen 1 en 4 rond de 27e volledig droog en op 28e worden borden geplaatst waarop wordt aangekondigd dat de bebouwing van het terrein van start gaat en plas 1 is voor de helft afgesloten. Plas 1, 2 en 3 gaan op de schop. Plas 4, 5 en 6 blijven voorlopig bestaan. Op 8 juni 2015 is plas 6 gemaaid, maar de andere plassen nog niet. De rest wordt enkele dagen later gemaaid. Tot en met 9 augustus liggen de plassen droog, ook na enkele grote buien. Op 5 oktober 2015 begon het graven van een sleuf voor de bouwvoorbereiding bij plas 1. Een week hier voor is hier nog een monster genomen, waarin Greppelwatervlo zat. Maar de zeldzame Grote sigaarwatervlo lijkt uitgeroeid. Inmiddels worden ook plas 4 en 5 bouwrijp gemaakt.

Figuur 8: Op 28 mei 2015 verschenen de borden die het einde van plas 1 aankondigden.


22

Toegift Na de droge periode in 2015 vullen de overgebleven plassen zich weer in het najaar van 2015 en verschijnen er voor het eerst massaal steekmuggenlarven. Er zijn dan geen watervlooien, die worden opgegeten door de steekmuglarven. Na deze periode met veel muggenlarven worden de plassen bevolkt met de Greppelwatervlo (Daphnia curvirostris), die in de omgeving van Lelystad opmerkelijk veel voorkomt. In juli van 2016 werd in het omgewoelde terrein op de plaats van plas 1 toch weer een kleine populatie van de Grote sigaarwatervlo teruggevonden in de dan twee dagen opgewarmde kleine pislauwe plasjes. De rusteieren hebben dus ook het graafgeweld overleefd. Maar inmiddels (augustus) is ook dit laatste stukje ge-egaliseert en is er echt een einde gekomen aan dit verhaal. Boeiend hoe regenplassen zo midden in de stad een bijzondere fauna kunnen herbergen. Literatuur Benider, A., A. Tifnouti & R. Pourriot 2002. Growth of Moina macrocopa (Straus, 1820) (Crustacea, Cladocera) : influence of trophic conditions, population density and temperature. Hydrobiologia 468: 1-11. Eitam, A., L. Blaustein, K. van Damme, H.J. Dumont & K. Martens 2004. Crustacean species richness in temporary pools: relationships with habitat traits. Hydrobiologia 525: 125-130. Holland, T.A. & D.G. Jenkins 1998. Comparison of processes regulating zooplankton assemblages in new freshwater pools. Hydrobiologia 387/388: 207-214. Martinez-Jerónimo, F. & A. Gutierrez-Valvivia 1991. Fecundity, reproduction, and growth of Moina macrocopa fed different algae. Hydrobiologia 222: 49-55. Notenboom-Ram, E. 1981. Verspreiding en ecologie van de Branchiopoda in Nederland. RIN/rapport 81-14, Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Leersum. Vandekerkhove, J., G. Louette, L. Brendonck & L. de Meester 2005. Development of cladoceran egg banks in new and isolated pools. Archiv für Hydrobiology 162(3): 339-347.


23

Ierst, proefeiland in het Markermeer. Tekst en foto’s: Marijke Verbraaken Toen ik deze zomer de eerste mooie beelden zag van het proefeiland Ierst, heb ik mij direct gemeld bij Landschapsbeheer, om er te gaan helpen. Een uniek stukje nieuwe natuur, aangelegd door Rijkswaterstaat als voorbeeld voor de Markerwadden, die daar in de buurt liggen en dat niet toegankelijk is voor de mens. In november is het zover. Een groep van plm. 20 vrijwilligers melden zich in de Bataviahaven en onder leiding van Jan Nagel, vertrekken we om 7.30 uur met de Abel Tasman, een luxe “bountyschip “. Helaas was het miezerig, mistig, dus geen bikini weer. Vanwege het slechte zicht, mist de kaptein het eiland en gooit het anker uit voor de dijk. Oeps foutje. Terugvaren dus. Jammer het anker zit vast en zo waren er enkele ‘hobbels ‘ te nemen. En zo gaan we met vertraging in groepjes en met gereedschap in een mini-boot met buitenboordmotor met windkracht 5, naar het eiland en kunnen aan het werk. Een groep gaat wilgen omhalen. Hierin hebben aalscholvers gebroed en het is ongewenst dat het aantal toeneemt. De andere groep verwijdert begroeiing van o.a. moerasandijvie, daar waar visdief, stern enz. broeden. Zij houden van een kaal stukje land. Een klein gedeelte krijgen we kaal, maar er staat ook nog genoeg groen. Dit gaat wel erg snel in 2 jaar tijd!

De dag vliegt om; we worden getrakteerd op een heerlijke lunch en op de terugtocht een “aangekleed” drankje. Er is hard gewerkt tijdens deze avontuurlijke klus. Het was weer gezellig, we voelen onze spieren, overal modder, aalscholverkak, maar een volgende keer zullen de meesten weer van de partij zijn. Een mooi karwei op een nieuw stukje natuur in Flevoland.


24

Flora en Faunawet wordt Wet Natuurbescherming Tekst: Jeroen Reinhold De Flora en Faunawet is de natuurwet waar de KNNV en de afzonderlijke leden in Flevoland het meest mee te maken hebben. Deze wet gaat, samen met de Natuurbeschermingswet 1998 en de Boswet, per 1 januari 2017 op in de nieuwe Wet Natuurbescherming. Wat gaat er nu veranderen? Hoe werkt de Flora en Faunawet nu? De Flora en faunawet beschermt individuen en populaties van beschermde planten en dieren. Ecosystemen (natuurterreinen) worden beschermd via de Natuurbeschermingswet 1998. De Flora en faunawet moet er dus voor zorgen dat tijdens het uitvoeren van werkzaamheden of bij het inplannen van nieuwe ontwikkelingen rekening gehouden wordt met plant en dier. Het meest bekend is het feit dat tijdens werkzaamheden geen broedende vogels verstoord mogen worden. In de periode 15 maart-15 juli vraagt dat voor veel uitvoerenden aandacht: werken aan de oevers, bossen e.d. is in die periode vaak lastig omdat veel vogels dan broeden en een overtreding makkelijk gemaakt wordt. Komt er in het gebied waar je werkt een beschermde plant- of diersoort voor dan moet je dus nadenken of de soort ‘schade’ kan ondervinden door je werkzaamheden of plannen. Zowel op het niveau van het individu als van de populatie. Als je werk mogelijk schade veroorzaakt dan dien je zodanig te werken dat er geen schade is of dat deze schade zo goed mogelijk voorkomen wordt. Een ontheffingsaanvraag is dan vaak nodig. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) beslist of je voldoende de schade weet te beperken en verstrekt dan een ontheffing of geeft aan geen bezwaar te zien. Bij regulier beheer (bijvoorbeeld maaien van bermen, oevers of bosbeheer) is dit een onhandige route want het zou betekenen dat er bijna altijd een ontheffing aangevraagd moet worden. Om dat te voorkomen kan de beheerder een gedragscode opstellen waarin beschreven staat hoe de werkzaamheden uitvoert worden en waarmee hij er dus voor zorgt dat er nooit schade is aan beschermde soorten optreedt. Ook die wordt getoetst door RVO. Simpel gezegd is het dus een ontheffing die op voorhand gegeven wordt.


25

Wat verandert er nu met de Natuurbeschermingswet? Inhoudelijk lijkt er op het eerste gezicht niet heel veel te veranderen. De lijst met beschermde soorten verandert iets. Opvallend voor Flevoland is dat vrij algemeen voorkomende beschermde planten van de lijst vallen. Dus rietorchis en tongvaren genieten geen bescherming meer in deze wet. Ook bij de vissen zijn veel afvallers: voor Flevoland geen beschermde kleine modderkruiper en bittervoorn meer. Dit betekent niet dat bij deze soorten nu alles zomaar mag. De algemene zorgplicht (je moet zorgvuldig omgaan met plant en dier) blijft bestaan maar dat is voor handhavers wel lastig omdat het veel eigen interpretatie vraagt. Er komen ook een aantal soorten bij maar of die nu echt profiteren van deze wet en hoeveel ervan in Flevoland voorkomen is mij nu nog onduidelijk. De gedragscodes blijven (voorlopig) bruikbaar. Dus ook voor het reguliere beheer heeft dit op de korte termijn weinig effect. Gedragscodes zijn echter voor een vaste periode afgegeven. Daarna zal dus iets nieuws aangevraagd moeten worden. De grootste verandering zit wellicht in het feit dat de Provincie nu de ontheffingen/vergunningen gaat afgeven en gedeeltelijk beslist welke soorten wellicht een uitzonderingspositie krijgen. Voor de buitenstaander lijkt dit een weinig belangrijke wijziging. Of de ene overheid je aanvraag beoordeelt of een andere overheid is toch hetzelfde? Ja en nee. Inhoudelijk mag het niet verschillen maar de manier waarop gaat (hopelijk) verschillen. Bij RVO was een overleg voorafgaand aan een vergunningaanvraag eigenlijk niet mogelijk. Dit had tot gevolg dat er vaak heen en weer gecommuniceerd moest worden tussen aanvrager en RVO tijdens de aanvraag. Dit was niet erg bevorderlijk voor het tempo waarop de vergunning dan verkregen werd. De Provincie Flevoland geeft aan juist wel graag vooroverleg te willen. Dit kan betekenen dat voorafgaand aan de eigenlijke aanvraag duidelijk is welk nader onderzoek uitgevoerd moet worden en welke compenserende maatregelen uitgevoerd moeten worden om het werk uit te kunnen voeren. De aanvraag zelf zal dan sneller verkregen kunnen worden. Een ander verschil zit in de handhaving. Als een aanvrager direct bij de Provincie aanklopt voor een ontheffing (het kan ook via de gemeente maar dan werkt het weer anders) dan kan de Provincie ook meteen afstemmen met de handhaver (Omgevingsdienst Flevoland & Gooi en


26

Vechtstreek). De handhavers weten dan meteen welke ontheffingen afgegeven (gaan) worden en kunnen ervoor zorgen suggesties aandragen hoe de ontheffing makkelijker handhaafbaar is. Ook voor de aanvrager handig want dan weet hij beter waar hij aan toe is, maar het is ook makkelijker om eventuele overtredingen te constateren. Praktijk zal het uitwijzen. Zoals bij elke nieuwe wet, zal de praktijk moeten uitwijzen hoe het uitpakt. In de wet zitten ook wel enkele regels waar rechtszaken duidelijk gaan maken hoe het precies geïnterpreteerd moet worden (jurisprudentie). Voor de handhaving zie ik nog wel problemen met een beschrijving als ‘opzettelijk’ doden en ‘opzettelijk’ verstoren. Het zal wel tot de nodige discussie leiden bij een controle in het veld.

De uitsnede Door Bert Zijlstra De afbeelding hiernaast laat overduidelijk een tweetal vogels zien. Raadt u welke vogels Jeroen Reinhold heeft gefotografeerd? In het volgende Lokvogeltje wordt de hele foto getoond.


27

Hommeles onder de pruimenboom Tekst en foto: Gré ter Woord Begin juni achterin de tuin onder de pruimenboom was een grote aardhommel zoekende naar iets. Later in een klein rond gaatje in de grond verdween ze, mogelijk was dit een muizenholletje geweest. Weken later zag ik meerdere kleinere hommels in dat gaatje verdwijnen. Aha, dat is leuk, de aardhommel (Bombus terrestris) heeft een nestje in de grond. Gelijk met een paar stokjes aangegeven waar het nestje zit om te voorkomen dat deze onbedoeld verstoord zou worden. Niet alleen bij zonnig- en warm weer gingen hommels in en uit het holletje, maar deze harde werkers gaan ook bij miezerig weer naar buiten op zoek naar nectar. Het viel me op dat latere generaties aardhommel werksters iets groter waren dan de eersten lichting. Mogelijk heeft dat met het koude weer te maken gehad van de maand juni. Enkele weken later werd de activiteit minder, terwijl na mijn idee dit juist meer zou moeten zijn als het nestje groter zou worden. Een merelvrouwtje in de tuin was de oorzaak. Ik betrapte haar met een hommel in d’r snavel. Ze heeft een groot deel van de hommelpopulatie gegeten door elke keer voor de opening de uitkomende hommels te pakken. Om dit leuke nestje toch nog een kansje te geven heb ik over de opening een rol schapengaas gelegd. De hommel werksters moeten nu rechtstandig naar beneden door het grove gaas gaan i.p.v. schuin over de grond waar de merel wachtte. Het werkte, later zag ik weer meer activiteit. Ik ben er eens bij gaan zitten om te tellen hoeveel er eigenlijk in en uit gaan. Op normale dagen half juli gaan te minste 10 hommels elke keer voedsel zoeken. Op 21 juli tref ik 2 hommelwerksters aan bij de ingang die een dor blaadje aan het bewerken waren(zie foto). Dit had ik nog nooit van hommels gezien. Later zag ik datzelfde blaadje half opgerold in de ingang liggen. Was de ingang te groot, of hadden de hommels een loopplankje nodig naar de juiste richting het nest in? Of had het iets met waterafvoer te maken? Half augustus na een regenbui valt er een pruim precies in de opening en is deze geheel afgesloten. Als ik deze wil weghalen wachten er vele hommels die naar binnen willen en aan de onderkant blijkbaar ook een


28

aantal die er niet uit konden. Ze reageren totaal niet agressief en het euvel was snel verholpen Veel voedsel was voor hun te vinden in eigen tuin. In het begin van het seizoen longkruid, groot hoefblad, papavertjes, knopig helmkruid, monnikskap, vingerhoedskruid. Later ook de kaardenbollen, de vele doorgeschoten prei, bosandoorn, kattenstaart, stokroos, ruig klokje, langbladige ereprijs, knoopkruid, fuchsia’s, enz. Maar ze gingen ook buiten de tuin voedsel halen. Opvallend dat de aardhommels op een ander tijdstip dezelfde bloemsoorten bezoeken dan andere soorten hommels. Op 28 september zag ik nog af en toe een enkele werkster het nest ingaan. Het nest moet eigenlijk al leeg zijn. De jonge koninginnen moeten al uitgevlogen zijn. Mogelijk door de mooie lange najaarszomer wordt de oude koningin nog wat gevoerd tot ze dood gaat. Begin oktober veranderd het weer en er is geen leven meer bij dit nestje, uitgestorven, zo gaat dat bij hommels.

Het komende jaar ga ik proberen kunstmatig met omgekeerde grote bloempotten aardhommels te verleiden om weer in de tuin te gaan wonen. Deze moeten dan wat gevuld worden met mos, wat gedroogd gras en ik hoop een oud muizennest erbij in te doen, want aardhommels schijnen op muizenpies lucht af te komen. Februari -maart zal deze dan deels ingegraven worden op een rustig

plekje in de tuin. Misschien een idee voor de lezers. Natuur in het klein is ook fascinerend en wordt hier gewaardeerd.


29

NIEUWS OVER DIER EN PLANT IN POLDERLAND

Tekst en foto’s: Nico Dijkshoorn

De winter is weer aanstaande. Het leek even al een beetje begonnen; de eerste helft november bracht ons relatief koud weer met ook al enkele pittige nachtvorsten. In de nacht naar 7 november vroor het in Lelystad 4 graden, hetgeen voor veel tuinplanten te veel van het goede was. Maar ons Nederlandse weer is zeer afwisselend en de afgelopen dagen waren juist weer erg zacht en regenachtig. Zelfs zo zacht, dat de kikkers weer door de tuin scharrelden en er nog enkele watersalamanders actief waren in de vijver. De herfst bracht meest zacht en rustig weer en de bladeren bleven lang aan de bomen. Toch is nu (19 november 2016) van de meeste bomen het blad naar beneden gekomen. Plaatselijk waren de fietspaden soms verraderlijk glad door een dikke laag bladeren, maar de gemeente was er deze herfst in het algemeen vlot bij om de bladerenbrij te verwijderen. Nu het blad van de bomen en struiken is verdwenen, blijken er toch weer vogelnesten op plaatsen te zitten, die je eerder niet opgemerkt hebt. In Nederland hebben we te maken met een periode van circa 5 maanden dat er geen blad aan de bomen zit. Dat is toch wel best lang. Voordeel is dat we de vogels nu weer veel beter kunnen zien. In de zomer zijn er wel veel vogels te horen, maar veel vogels weten zich dan toch goed te verbergen binnen het bladerdak van de bomen.


30

Nu in het hoge noorden de dagen erg kort zijn geworden en het voedsel in de Flevolandse bossen en natuurterreinen schaars is geworden, zoeken veel vogels hun toevloed in de stadstuintjes. Ook hier zijn de dagen kort. Ik verbaas me er ieder najaar weer over hoe laag de zon in de winter boven de horizon staat. Lelystad is een stad met veel bomen en struiken en in deze maanden komt de zon op veel plaatsen rond het middaguur nog maar amper boven de bomen uit. En we moeten nog ruim een maand wachten voordat de zon weer aan haar jaarlijkse klim gaat beginnen. De maanden september en oktober waren relatief droog en stormen bleven achterwege. Door het droge weer stond er medio november nog geen water op de natte graslanden in de Oostvaardersplassen en Lepelaarplassen. Meestal staan deze graslanden ’s winters deels onder water en zijn dan erg aantrekkelijk voor grote aantallen eenden, kieviten en goudplevieren. Tegen de avondschemer arriveren dan ook groepjes ganzen, die op de ondiepe plassen de nacht door brengen. Gelukkig is de ondiepe plas grenzend aan De Driehoek in de Oostvaardersplassen deze zomer niet drooggevallen en deze wordt nu door enkele duizenden brand- kol- en grauwe ganzen als veilige overnachtingsplaats gebruikt. Om van deze duizenden ganzen te kunnen genieten, moet je er ’s morgens wel vroeg bij zijn, want rond zonopkomst vertrekken de ganzen al weer naar de foerageergebieden; deels binnen de Oostvaardersplassen -het begrazingsgebied van de grote grazers-, maar ook naar het Oostvaarderveld en de akkers en graslanden elders in Flevoland. Het Oostvaardersveld heeft zich sinds de aanleg enkele jaren geleden tot een prachtig vogelgebied ontwikkeld. Dit ondanks de toch wel vrij drukke Praamweg die dwars door dit gebied loopt en de tientallen bezoekers die dagelijks een wandeling door het gebied maken. Door de begrazing van het zuidelijk deel door een grote kudde Koniks is de rietontwikkeling rond de pas gegraven plassen nog gering en is de korte pioniersvegetatie heel aantrekkelijk voor de eenden en ganzen. Op enkele plaatsen komt toch


31

wat riet voor en dat is voldoende voor een roerdomp die zich de afgelopen weken vanuit de observatiehut de Poelruiter goed liet bewonderen. Naast deze roerdomp en grote en kleine zilverreigers werd hier ook geregeld een koereiger waargenomen. Nu lopen in het Oostvaardersveld nog alleen Koniks. Het is de bedoeling van Staatsbosbeheer, dat ook de edelherten vanuit de Oostvaardersplassen naar dit gebied gaan uitwisselen, maar tot op heden is er slechts een enkel jong hert, dat de lange smalle tunnel onder het spoor durft te benutten. ’s Nachts lopen wel tientallen herten tot op korte afstand van de ingang van het tunneltje, dus het kan zijn dat ook zij het op een gegeven moment aandurven en naar het Oostvaardersveld zullen trekken. En dan zou het snel kunnen gaan. Vorig jaar is ook het gedeelte van de Hollandse Hout tussen de Torenvalkweg en de Lage Vaart van een hekwerk voor de edelherten voorzien, maar zolang de edelherten niet door het tunneltje naar het Oostvaardersveld trekken, zullen er ook geen edelherten naar de Hollandse Hout kunnen migreren. Daarnaast heeft Staatsbosbeheer besloten de toelating van de edelherten in dit bos sowieso nog tot eind 2017 uit te stellen, omdat aannemers in dit gebied nog bezig zijn met het ontgraven en afvoeren van grote hoeveelheden zand. In de vorige aflevering van deze rubriek heb ik stilgestaan bij de ontwikkelingen in het moerasgedeelte van de Oostvaardersplassen. De Oostvaardersplassen zijn niet alleen heel belangrijk voor de beeldvorming van Flevoland, maar uiteraard ook voor de vele vogels, die van dit gebied afhankelijk van zijn. En dan is het jammer als zo’n waardevol gebied niet goed functioneert…. . Zoals ik de vorige keer aangaf, is het Natura 2000 beheerplan vorig jaar vastgesteld en moeten Staatsbosbeheer en de provincie nu concrete maatregelen voor de drooglegging van het gebied uitwerken. Van deze planvorming is momenteel nog weinig te merken. De kans lijkt dan ook klein, dat men komend voorjaar al met de reset gaat beginnen. En enige voortvarendheid lijkt me hier toch wel geboden!! Voortvarender wordt gewerkt aan de realisatie van Marker Wadden. Een groot deel van het eerste eiland is nu in grote lijnen gereed. De verdere afwerking volgt komend jaar en naar het lijkt kan men dan aansluitend aan het werk aan het eerste eiland ook een begin maken met de aanleg van nog twee eilanden. Maar dat is nog wel afhankelijk van de financiering. Hoewel het eerste eiland nog niet gereed was, stelde Natuurmonumenten in het weekend van 25 en 26 september voor de eerste keer bezoekers in de gelegenheid het eiland te betreden. Daar hebben vele honderden


32

belangstellenden gebruik van gemaakt. Ook ik heb deze gelegenheid benut en ben zeer onder de indruk van de omvang van dit project. Tijdens dit bezoek waren nog alleen de contouren van het eerste eiland zichtbaar en dat is al heel indrukwekkend. Het nu aangelegde eiland en de twee die op stapel staan behoren tot de eerste fase. Het is de wens nog meer eilanden aan te leggen in een tweede fase. De financiering van het totale project is bij lange na nog niet rond, maar wanneer dat gaat lukken, dan ligt hier over enkele jaren een heel uitgestrekt fantastisch natuurgebied. Enkele dagen geleden was ik in de gelegenheid al even een indruk te krijgen hoe mooi dit kan worden. Landschapsbeheer Flevoland ging met een grote groep vrijwilligers (waaronder ook Helma en Jan en Marijke) naar het proefeilandje Ierst. En ook ik was er bij. Dit eilandje op enkele honderden meters van de dijk naar Enkhuizen is in 2014 aangelegd en al snel zijn hier de eerste planten ontkiemd. Tot vorig jaar is op dit eiland veel onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen onder meer om kennis op te doen ten behoeve van de planvorming van de Markerwadden. Die onderzoeken zijn sinds kort afgerond en nu is dit eilandje het domein van grote aantallen vogels. Deze zomer was hier onder meer een kolonie visdieven en kokmeeuwen gevestigd. Binnen de ring van basaltblokken is destijds slechts een klein gedeelte tot boven de waterspiegel opgespoten. Hier heeft zich een gevarieerde

begroeiing ontwikkeld. Vooral moerasandijvie is hier goed vertegenwoordigd. Daarnaast ook soorten als wilgenroosje en zeeaster. Ook zijn er enkele kleine hoekjes wilgen ontkiemd. En groeien hier enkele populieren. Ik was erg verbaasd over de dikte die de wilgjes in afgelopen twee jaar hebben kunnen bereiken: veel stammetjes waren al polsdik en de

struiken meer dan 3 meter hoog. De ontwikkeling van de vegetatie op deze vers opgespoten eilandjes kan blijkbaar super snel gaan. De basalten beschoeiing rond het eilandje is laag en bij storm slaan er grote golven over de basaltblokken, waardoor er de afgelopen jaren al veel afslag heeft plaatsgevonden. Verdere afslag zal waarschijnlijk beperkt


33

blijven omdat de invloed van de golven op de verder gelegen delen van het eiland gering is. Al met al een bijzonder stukje natuur!! Misschien komt er naast het eilandje Ierst en de Markerwadden nog een uitbreiding voor de natuur, want Rijkswaterstaat gaat volgend jaar beginnen met het versterken van de dijk naar Enkhuizen. Dit is nodig, omdat de dijk niet voldoet aan de huidige veiligheidsnormen. Op het traject tussen Trintelhaven en Enkhuizen zal deze versterking de vorm krijgen van opgespoten voorlanden en strandjes aan weerszijden van de dijk. Daarmee kan voorkomen worden, dat op dit traject zwaar geïnvesteerd moet worden in een forse uitbreiding van de basaltstenen golfwering. Er gaan nu stemmen op om op wat grotere afstand van de dijk enkele zandplaten op te spuiten. Het Markermeer is op het gedeelte richting Enkhuizen -het Enkhuizerzand- betrekkelijk ondiep, zodat deze zandplaten relatief goedkoop te realiseren zullen zijn. Worden deze plannen -het Trintelzand- uitgevoerd, dan wordt dit deel van het Markermeer een heel vogelrijk gebied. Waardevol voor de natuur, maar ook voor de mens. Hopelijk zullen de gemeente Lelystad en de provincie kans zien op gepaste wijze op deze toeristische mogelijkheden in te spelen. Er kan niet volstaan worden met de aanleg van deze eilanden, maar er zullen ook mogelijkheden moeten komen voor de liefhebbers om hier van te genieten. Dus een dagelijkse vaartocht naar deze eilanden en parkeergelegenheid op de dijk. Ook zal men de gerealiseerde projecten goed moeten promoten. Flevoland is een provincie met veel prachtige natuurgebieden en bossen. Het is begrijpelijk, dat de Oostvaardersplassen veel aandacht krijgen, maar ook de andere natuurterreinen en bossen verdienen aandacht van de overheden. De Marker Wadden kunnen een belangrijke versterking van de recreatiesector van Lelystad gaan betekenen. In vergelijking met de plaatsen als Marken, Volendam, Enkhuizen heeft Lelystad tot op heden niet echt de ligging aan het Markermeer en IJsselmeer weten uit te buiten. Er zijn plannen om ook een uitgestrekt natuurgebied grenzend aan de bocht bij de Houtribsluizen aan te leggen: het Bataviastrand. Dat zal fantastische recreatieve ontwikkelingen vlakbij Bataviastad/-haven mogelijk maken. Een aanvulling op het strandje voor kitesurfers, dat volgend jaar aangelegd gaat worden bij de strekdam nabij het kunstobject de Hurkende Man. Uiteraard zal er voor gewaakt moeten worden dat de


34

watersporters (kitesurfers, waterscooters/ski’s e.d.) verstoring onder de watervogels gaan veroorzaken. Beslist een punt van zorg, maar met goede afspraken met de watersportverenigingen én toezicht moet dat beheersbaar blijven. Maar zal zelf zal dat niet gaan… Deze projecten gaan veel geld kosten. Maar ook hier gaan de kosten voor de baat uit. Door de aanleg van deze stranden en zandplaten kunnen hoge kosten worden bespaard op de harde dijkversterking. Daarnaast liggen er nog verplichtingen voor de overheden om de waterkwaliteit van het Markermeer te verbeteren. De nu voorgestelde projecten zullen daar zeker aan bijdragen. En met het afblazen van de Robuuste verbindingszone tussen de Oostvaardersplassen en het Horsterwold door voormalig staatsecretaris Bleker zijn aanzienlijke bedragen en grote oppervlakten al aangekochte gronden voor Provincie Flevoland beschikbaar gekomen. Die gelden en gronden worden nu ingezet voor natuurontwikkelingsprojecten in het kader van Nieuwe Natuur Flevoland. Misschien blijken sommige projecten niet uitvoerbaar en dan zouden de vrijkomende gelden voor de projecten in het Markermeer kunnen worden ingezet. Lijkt mij zeker een aandachtspunt voor de politieke partijen in Provinciale Staten. Flevoland heeft veel boeiende natuur en de nu voorliggende plannen kunnen een belangrijke versterking betekenen. Dit najaar organiseerde staatssecretaris Van Dam van het ministerie van Economische zaken de verkiezing van het “mooiste natuurgebied van Nederland”. Drie gebieden met de meeste stemmen zouden de status van Nationaal park van Internationale Allure toegekend krijgen. Het Nationaalpark Nieuw Land (bestaande uit de Oostvaardersplassen, Lepelaarplassen, Markermeer en Marker Wadden) behoorde uiteindelijk niet tot de winnaars. Bijzonder spijtig, maar de provincie heeft samen met de andere partners (Staatsbosbeheer, Flevo-landschap, Natuurmonumenten en de gemeentes Almere en Lelystad) aangegeven door te willen gaan met de ontwikkeling van het Nationaalpark Nieuwe Natuur. De plannen die er nu liggen voor natuurontwikkeling in het Markermeer zullen zeker nodig zijn, wil dit Nationaal park echt op de kaart komen te staan. Er staan ons ongetwijfeld boeiende jaren te wachten. Met ups en downs. Hierboven heb ik enkele ups genoemd. Nu volgen enkele downs. Een zorgelijke ontwikkeling is de uitbraak van vogelpest onder watervogels. In het Wolderwijd bij Zeewolde waren half november al enkele duizenden dode vogels geraapt. Ook op de Marker Wadden zijn enkele dagen geleden dode meeuwen gevonden. Of deze gestorven zijn door het


35

vogelgriepvirus moet nog worden onderzocht. De totale omvang en ernst van deze uitbraak zijn nog niet te overzien. Een van de maatregelen om verdere verspreiding van de vogelgriep tegen te gaan is een verbod van de jacht op watervogels. Een goede zaak. Een andere bedreiging voor vogels vormt de uitbraak van de Usutu-virus onder de merels. Een ziekte die in Duitsland al honderdduizenden lijsterachtigen het leven heeft gekost en nu ook tot Nederland is doorgedrongen. De besmette merels zien er mager en verfomfaaid uit en sterven meestal binnen enkele dagen. Dit virus is gelukkig niet gevaarlijk voor mensen. Dan is er ook nog een nieuwe bedreiging voor plant en dier. Sinds enkele jaren komt de zogenaamde Suzuki-fruitvlieg in Nederland voor. In tegenstelling met de gewone fruitvlieg, die we allemaal wel kennen op aangetast fruit binnenshuis, tast deze fruitvlieg ook onbeschadigde bessen van braam, framboos, kamperfoelie, vlierbes en nog vele andere besdragers in de vrije natuur aan. Door het warme weer in augustus en september heeft deze vlieg zich dit jaar over grote delen van het land en ook over Flevoland weten te verspreiden. Waarschijnlijk is deze vlieg er schuldig aan dat dit jaar de vlierbessen in Flevoland al vroeg rottend aan de struiken hingen. Niet alleen vervelend voor de mensen die er jam van wilden maken, maar ook slecht voor de trekvogels en overwinterende vogels, die van deze vruchten afhankelijk zijn. En ook bij de bomen gaat het niet goed. We kenden al heel lang de watermerkziekte bij wilgen, de iepziekte bij iepen, bacterievuur bij onder meer de meidoorns, de bloederziekte bij paardenkastanjes en allerlei ziekten en plagen bij populieren. De es leek een boomsoort die niet geplaagd werd door ziektes, maar daar is sinds kort verandering ingekomen. Sinds enkele jaren waart de essentaksterfte door de Nederlandse beplantingen. Inmiddels zijn veel essen aangetast en gekapt. De es is in Flevoland veelvuldig aangeplant en naar verwachting zullen van deze duurzame loofhoutsoort de komende jaren nog veel bomen geveld moeten gaan worden. Een “down” van andere orde is de invoering van de Natuurbeschermingswet. Deze wet wordt per 1 januari 2017 ingevoerd en daarbij zal de natuurbescherming en -beheer van het rijk aan de provincies worden gedelegeerd. In de Natuurbeschermingswet zijn meerdere wetten samengevoegd. Waar onder ook de Flora en Faunawet. Op zich klinkt dat goed: Natuurbeschermingswet, maar dat is het niet. Door het lobbywerk van een aantal organisaties betrokken bij jacht en landbouw zal van sommige dieren plantensoorten de huidige


36

bescherming vervallen. Hoe ernstig dit gaat uitpakken zal de tijd ons leren. De tijd zal ons binnenkort ook leren of we weer zo’n zachte winter krijgen of we eindelijk weer eens op de schaats zullen komen. In Scandinavië en de Alpen is de afgelopen weken veel sneeuw gevallen. Moest men vorig jaar tot Kerst wachten voordat de pistes open konden, nu zijn de eerste pistes al rond 12 november in gebruik genomen. Dat lijkt gunstig, maar bij een verkeerde ligging van de hogedrukgebieden kan de vroege sneeuw weer snel verdwijnen en wordt het de komende weken weer meer herfst dan winter. De kou-inval in Noord Europa heeft er in ieder geval wel voor gezorgd dat er momenteel een invasie is van pestvogels. Ook zijn er in de buitengebieden veel kramsvogels en koperwieken. De waarneming van een bonte kraai in Flevoland beschouw ik inmiddels als kansloos. Maar wie weet…. Nico Dijkshoorn, 19 november 2016


37

INHOUDSOPGAVE

Nieuws uit de vereniging .......................................................................... 1

Van de redactie ........................................................................................ 2

Ledenmutaties .......................................................................................... 2

Agenda ..................................................................................................... 3

Verslag van excursie naar Pier IJmuiden ................................................. 6

Horen zien en schrijven ............................................................................ 7

Zoogdieren. .............................................................................................. 7

Vogels ...................................................................................................... 7

Paddenstoelen ......................................................................................... 8

Amfibieën ................................................................................................. 8

Insecten .................................................................................................... 8

(Alweer) Nieuwe bijen voor Lelystad ...................................................... 10

Beheerplannen Natuurgebieden ............................................................ 12

Asfalt: goed voor watervlooien! Watervlooien in regenplassen in centrum Lelystad .................................................................................... 14

Ierst, proefeiland in het Markermeer. ..................................................... 23

Flora en Faunawet wordt Wet Natuurbescherming ................................ 24

De uitsnede ............................................................................................ 26

Hommeles onder de pruimenboom ........................................................ 27

NIEUWS OVER DIER EN PLANT IN POLDERLAND ............................ 29