Download - Kennisbasis Docent beeldende kunst & vormgeving

HBO-raadvereniging van hogescholen

Bachelor

Kennisbasis

Docent beeldende kunst & vormgeving

2 | Kennisbasis docent beeldende kunst & vormgeving

Kennisbasis docent beeldende kunst & vormgeving | 3

Kennisbasis

docent beeldende kunst en vormgeving


Voorwoord

In 2008 zijn de lerarenopleidingen gestart met een even uniek als complex project: het ont-

wikkelen van kennisbases voor alle tweedegraads lerarenopleidingen, voor alle eerstegraads

lerarenopleidingen en voor alle vakken van de lerarenopleidingen basisonderwijs. Aan de

ontwikkeling van de kennisbases is in verschillende fases gewerkt door een groot aantal

docenten van de lerarenopleidingen.

Nu zijn de laatste kennisbases voltooid. Geschreven door vakmensen, gelegitimeerd door het

werkveld. De lerarenopleidingen kunnen tevreden terugkijken op een periode waarin zij veel

hebben gediscussieerd, geschaafd en bijgesteld. Een periode waarin vakcollega’s intensief

hebben nagedacht over hun vak, de didactiek en de doelen die zij hun studenten minimaal

mee willen geven.

De kennisbases zijn natuurlijk geen statische documenten. In de toekomst zullen ze met

enige regelmaat bijstelling nodig hebben. Dat houdt het gesprek over de inhoud van de lera-

renopleidingen volop in leven en draagt daarmee bij aan de kwaliteitsslag die met het ontwik-

kelen van de kennisbases werd beoogd.

Met het voltooien van ook de laatste kennisbases kunnen de lerarenopleidingen zich ten volle

concentreren op het integreren van de kennisbases in de curricula van de opleidingen en

daarnaast op het ontwikkelen van de kennistoetsen. Dat is zo mogelijk nog een complexer

project. Het herschrijven van curricula, het bedenken van goede toetsvragen: het vraagt veel

tijd en inzet van medewerkers van de opleidingen. Hun inzet is cruciaal voor het behalen van

de beoogde ambitieuze doelstellingen. Zij dragen daarmee allen op hun eigen wijze bij aan

een goede opleiding voor de nieuwe generatie leraren.

Ik dank allen die hieraan hebben bijgedragen.

mr. Thom de Graaf

Voorzitter HBO-raad


Inhoud

Toelichting en verantwoording 6

1. Kennisbases voor de kunstvakdocentenopleidingen 6

2. Herziening van de competentieprofielen

voor de kunstvakdocentenopleidingen 10

3. Tenslotte 14

Competentieprofiel docent Beeldende Kunst & Vormgeving 16

Kennisbasis Beeldende Kunst & Vormgeving 21

1 Preambule 21

2. Kennisbasis Beeldende Kunst & Vormgeving 29

3. Bronnen 57

Nadere begripsbepaling 59

Redactie 61

Legitimeringspanel 61

Colofon 61


Toelichting en verantwoording

1. Kennisbases voor de kunstvakdocentenopleidingenDe ‘Kennisbasis bachelor docentenopleiding beeldende kunst & vormgeving’ maakt deel uit

van een breder ontwikkelingstraject van de kunstvakdocentenopleidingen.

De ontwikkelingen worden gevoed door een aantal maatschappelijke, vakinhoudelijke en

onderwijskundige ontwikkelingen. Deze geven aanleiding tot een heroriëntatie op de missie

en de betekenis van de kunsteducatieve opleidingen. Het traject heeft geresulteerd in twee

belangrijke documenten die in elkaars verlengde moeten worden bezien: het herziene com-

petentieprofiel van de docentenopleidingen in de kunstvakken en de bijhorende beschrijving

van de kennisbasis.

Binnen het kunstonderwijs is het Kunstvak Docenten Overleg (KVDO) het orgaan van overleg

dat voor de docentenopleidingen ontwikkelingen initieert, structureert en coördineert. Uit

het achter ons liggende ontwikkeltraject blijkt de vitaliteit van de sector. Met beperkte mid-

delen en in beperkte tijd is het gelukt redactieteams samen te stellen die de opdracht hebben

gerealiseerd. Daarmee is een belangrijke stap gezet voor de verdere professionalisering van

de opleidingen. Het bestuur van het KVDO wil alle betrokkenen nadrukkelijk bedanken voor

de geïnvesteerde energie.

Het ontwikkelproces

De ontwikkeling van de kennisbases voor de kunstvakken maakt deel uit van het brede

project 10voordeleraar. Het project richt zich op de verwezenlijking van kennisbases en

kennistoetsen voor de Pabo’s en de bachelor- en master-lerarenopleidingen (waaronder de

docentopleidingen in de kunstvakken) in het hbo. Deze kennisbases beschrijven de kennis

die door de opleiders wordt beschouwd als het gemeenschappelijk en noodzakelijk kennis-

domein voor de leraar.

Voor de bachelor docentenopleidingen in de kunstvakken worden in dit verband kennisbases

ontwikkeld voor de vier kunstdisciplines Beeldende Kunst & Vormgeving, Dans, Theater en

Muziek.

De ontwikkeling van de kennisbasis docent beeldende kunst & vormgeving is door de HBO-

raad gedelegeerd aan het KVDO. Deze heeft een onafhankelijke voorzitter benoemd: Piet

Hagenaars, die in samenwerking met het redactieteam de kennisbasis heeft beschreven.

Het traject voor de ontwikkeling is opgedeeld in een eerste inventariserende fase op basis

van voornamelijk schriftelijk materiaal. In deze fase werd door de voorzitter onderzocht

welke kennisaspecten in de curricula (syllabi, readers, studiegidsen, visitatierapporten) wor-

den genoemd en getoetst. In de tweede fase hebben de redactieteams - voortbouwend op

het in de eerste fase verzamelde materiaal - toegewerkt naar de voor u liggende kennisbasis.

In het ontwikkeltraject zijn de discipline-netwerkoverleggen, waarin alle docentenopleidingen

zijn vertegenwoordigd, geïnformeerd over de voortgang en is aan hen gevraagd een oordeel

uit te spreken over de voor de discipline ontwikkelde kennisbasis. Alle netwerkoverleggen

hebben een positief oordeel gegeven over het bereikte resultaat.

De opdracht die door de HBO-raad aan het KVDO is verstrekt, beperkte zich tot het binnen-

schoolse werkveld. De gerichtheid op het binnen- en het buitenschoolse werkveld is voor de

opleidingen sterk verschillend. Sommige opleidingen leiden voornamelijk op voor het binnen-


schoolse werkveld, andere voornamelijk voor het buitenschoolse veld. In de praktijk bleek het

door de in de curricula bestaande verwevenheid van het binnen- en buitenschoolse werkveld

voor de redactieteams lastig en soms onmogelijk een scheiding aan te brengen in de kennis-

basis voor het binnen- of buitenschoolse werkveld. Door de toenemende verwevenheid van

het binnen- en buitenschoolse kunsteducatieve werkveld bestaat het voornemen om ook de

kennisbasis voor het buitenschoolse werkveld te beschrijven.

Nadere definiëring van de kennisbasis:

De ontwikkeling van de kennisbases voor de kunstvakdocentenopleidingen maakt deel uit

van het beleid om het gewenste en noodzakelijke kennisniveau in het onderwijs te borgen en

te verhogen. Met name aan de lerarenopleidingen worden hoge eisen gesteld met betrekking

tot de explicitering van het minimumniveau van de theoretische, methodische en praktische

kennis die voorwaardelijk is om succesvol in het beroep te kunnen functioneren.

De kunstvakdocentenopleidingen leiden op voor een volledige bevoegdheid. Afgestudeerden

van deze opleidingen zijn bevoegd les te geven van het primair onderwijs tot het hoger

onderwijs in het eigen kunstvak, in Kunst (algemeen) en CKV. Zij zijn in staat te reflecteren

op hun eigen functioneren en op hun omgeving. Zij kunnen op artistiek verantwoorde wijze

problemen definiëren, analyseren en oplossen. Ze hebben een onderzoekende houding en

zijn gericht op innovatie. Startbekwame kunstvakdocenten dragen actief bij aan het creëren

van nieuwe kennis en aan schoolvak- en onderwijsontwikkeling. Ze nemen bovendien de ver-

antwoordelijkheid voor hun eigen professionele ontwikkeling. Ze zijn vakinhoudelijk op het

hoogste niveau opgeleid en hebben tijdens hun opleiding geleerd wat het betekent om tij-

dens de uitoefening van hun beroep op dat niveau te functioneren. Ook wat dit betreft zijn zij

na de opleiding startbekwaam en bereid en in staat om zich verder te blijven ontwikkelen.

Deze kennisbasis docent beeldende kunst & vormgeving is de basis voor de opleiding voor

een ongegradeerde bevoegdheid. Voor het tweedegraads gebied is de generieke kennisbasis

voor de tweedegraads lerarenopleidingen als uitgangspunt genomen; het eerstegraads

gebied is in de vakspecifieke kennisbases opgenomen.

Betekenis van de kennisbasis voor de opleidingen:

In de kennisbasis docent beeldende kunst & vormgeving wordt het kennisfundament van een

startbekwame docent verder uitgewerkt. Deze beslaat maximaal 50% van het curriculum. In

de kennisbasis wordt aangegeven over welke kennis en vaardigheden een gediplomeerde

docent in de kunstvakken in ieder geval moet beschikken om succesvol te kunnen werken in

het beroepsdomein. Voor het kunstonderwijs geldt door de didactiek van het ‘producerend

leren’, dat kennis- en vaardigheidsontwikkeling nauw met elkaar samenhangen en in som-

mige gevallen ook niet kunnen worden gescheiden. In de beschrijving van de kennisbasis

wordt deze samenhang functioneel zichtbaar gemaakt. Het ADEF (Algemeen Directeuren-

overleg Educatieve Faculteiten) geeft aan dat er in docentenopleidingen een evenwicht dient

te zijn tussen vakmanschap en meesterschap. Bij de kunstvakdocenten opleidingen wordt

vakmanschap gedefinieerd als specifieke vakinhoudelijke en vakdidactische kennis en vaar-

digheden en onder meesterschap worden de generieke kennis en vaardigheden van een

docent verstaan.


De kennisbasis is een middel om voor de student duidelijk te maken hoe kennis en vaardighe-

den in het beroep of het beroepsdomein samenhangen. Ook worden studenten door de ver-

wijzing in de competentieindicatoren op het spoor gezet van kennis die nodig is voor het ver-

werven van bepaalde competenties.

Aan de hand van de kennisbasis zijn de studenten in staat om, waar nodig onder professio-

nele begeleiding, de regie te voeren over hun leerproces en daarbovenop te selecteren wat

belangrijk is.

Voor opleidingsdocenten is de kennisbasis richtinggevend. Zij kunnen hieraan de kennis- en

vaardigheidselementen ontlenen die in ieder geval van belang zijn voor de competentie-ont-

wikkeling van de student. In de opleiding begeleiden ze studenten bij kennisconstructie van-

uit de relatie tussen competenties, kennisbasis en de context van het leren. De kennisbasis

vormt één van de sturende opleidingsinhouden waaraan de competentie-ontwikkeling van de

student wordt getoetst.

De geëxpliciteerde kennisbasis is voor de buitenwereld van belang omdat het inzichtelijk

maakt en verantwoordt welke kennis en vaardigheden het fundament vormen van de oplei-

ding. Het dient tevens als middel om het beroepenveld te betrekken bij het versterken en

actualiseren van de in de opleiding te verwerven competenties en het daarmee samenhan-

gende kennisfundament. Het speelt daarmee een belangrijke rol in de kwaliteitsborging van

de opleiding en in de verdere professionalisering van de beroepsgroep.

Kennisbasismatrix voor het binnenschoolse werkveld:

Voor de beschrijving van de kennisbasis wordt gebruik gemaakt van een systematiek die aan-

sluit bij die van de overige docentopleidingen. Het gaat uit van een matrix waarin inhoudsge-

bieden (domeinen) worden gekruist met de te onderscheiden soorten kennis. Op deze wijze

ontstaan 9 velden die voor een deel kunstvakgeneriek en voor een ander deel kunstvakspeci-

fiek kunnen worden gevuld. Voor de generieke onderwijskundige domeinen wordt onder

andere gebruik gemaakt van de voor de tweedegraadsopleidingen vastgestelde kennisbasis.

Uit de door de HBO-raad verstrekte opdrachtbrief blijkt dat voor de kunstvakopleidingen de

kennisbasis beschreven moet worden van de vakken die relevant zijn voor de docenten in het

primair en voortgezet onderwijs. Voor de kunstvakdocentenopleidingen is deze kennis verka-

veld in 3 domeinen:

a Vakinhoud,

b Vakdidactiek/het schoolvak,

c Onderwijskunde.

In de onderstaande matrix wordt dat geïllustreerd. Voor de kunstvakdocentenopleidingen is er

in het domein van de vakinhoud in de kolom kennis van kunst en cultuur een generieke inhoud

aanwezig op het gebied van de CKV en in het bijzonder het schoolvak Kunst (algemeen).


Vakinhoud Vak didactiek/

Schoolvak

Onderwijskunde

Kennis van kunst en cultuur

Kennis van de kunst discipline en het creatief proces

Kennis van de vakdidactiek

Kennis van het schoolvak

Kennis van leren en van ontwikkeling

Kennis van de leerling/de cursist

Theoretische kennis

Generiek &(vak)specifiek

Vakspecifiek Specifiek & generiek

Generiek Generiek

Methodische kennis



Generiek Generiek

Praktische kennis



Generiek Generiek

Beschrijvingsmatrix kennisbasis kunstvakdocentenopleidingen

De begrippen in de matrix worden nader gedefinieerd en beschreven om de inhoud van de

cellen van de matrix af te bakenen en interpretatieverschillen te voorkomen. In de matrix wor-

den drie vormen van kennis onderscheiden: praktische, theoretische en methodische kennis.

Theoretische en praktische kennis worden productief in de vorm van methodisch handelen

waarmee de docent in afwisseling tussen daadkracht en denkkracht, een praktisch gesitu-

eerde oplossing realiseert voor een concreet probleem in een onderwijsleersituatie.

De relatie tussen ‘kennen’ en ‘kunnen’ is voor alle kunstvakdocentenopleidingen van essenti-

ele betekenis. Dit betekent niet dat er geen verschillen zijn in de wijze waarop kennis en

kunde met elkaar verweven zijn. Bij de podiumgerichte disciplines is bij de vakinhoud en de

vakdidaktiek deze verwevenheid sterk ontwikkeld en is het lastig hierin een scheiding aan te

brengen zonder de inhoud van de discipline geweld aan te doen.

Samen met de eerder genoemde verschillende gerichtheid op het binnen- of buitenschoolse

werkveld heeft dit geleid tot verschillen in omvang en detaillering van de kennisbases. Het

KVDO accepteert deze verschillen omdat ze verwijzen naar de specifieke kenmerken en

geaardheid van de verschillende disciplines in het kunstvakdocentenonderwijs.

Beschrijvingsmodel kennisaspecten:

Om samenhang aan te brengen tussen de kennisbases van de kunstvakdocentenopleidingen

heeft het KVDO gekozen voor een beschrijvingsmodel waarin verschillende kennisaspecten

verzameld kunnen worden. In dit model is opgenomen welk soort kennis het betreft en het

(sub)domein waartoe de kennis behoort. Verder wordt in het model aangegeven onder welke

competentie en/of competentie-indicator de kennis valt. Dit model is het uitgangspunt

geweest voor de verschillende redactieteams om mee te werken en heeft op grond van disci-

pline-specifieke redenen geleid tot een aantal kleine verschillen.

Competentie indicatoren

Kennisgebied T P M Leerinhouden Kenniscriterium Referentie


2. Herziening van de competentieprofielen voor de kunstvakdocentenopleidingenHet KVDO heeft in het overleg van 1 juli 2011 een nieuw competentieprofiel vastgesteld voor

de docentenopleidingen in de Kunstvakken. In 2009 stelde het KVDO uit eigen kring een

werkgroep samen met de opdracht de opleidingscompetentieprofielen te actualiseren. Er

waren verschillende aanleidingen voor dit besluit, in willekeurige volgorde een gelimiteerde

opsomming:

●● herijking niveau van de startkwalificaties tegen de achtergrond van vierjarigheid van de

bacheloropleiding;

●● invoering van de wet BIO (Beroepen in het Onderwijs) per 1 augustus 2006 - met het

daaraan verbonden algemene competentieprofiel voor docenten (SBL) - wierp de vraag op

naar de verhouding van dit profiel tot het door het kunstonderwijs gehanteerde profiel;

●● toenemend belang van het verwerven van onderzoekscompetenties binnen het hbo;

●● integratie van Dublin descriptoren;

●● een nieuw ontworpen competentieset voor het buitenschoolse kunsteducatieve werkveld;

●● een behoefte om de vier afzonderlijke competentiesets in de kunstdisciplines om te

bouwen tot één algemene competentieset voor alle docentenopleidingen in de

kunstvakken;

●● opmerkelijke differentiëring in beroepstaken zowel in het binnen- als in het buitenschoolse

veld;

●● toenemende interactie tussen de opleidingen en het werkveld en de omslag naar

vraagsturing vanuit het werkveld;

●● de vraag naar ondernemerschapskwaliteiten van docenten en educatoren door

flexibilisering van de arbeidsmarkt.

Relatie Bachelor- en Masteropleiding:

Het KVDO heeft er voor gekozen de competentieprofielen in volgorde van eerst de bachelor-

en daarna de masteropleiding te herzien. De reden daarvoor is de gescheiden taakstelling

van de opleidingen. De bacheloropleidingen in de kunstvakken leiden allereerst op voor een

volledige bevoegdheid (eerstegraads status) voor het binnenschoolse werkveld en richten

zich daarnaast (afhankelijk van de kunstdiscipline) op de eisen van het buitenschoolse werk-

veld. De masteropleidingen zijn opgericht om docenten en educatoren verder te professiona-

liseren zodat zij in staat zijn het werkveld tot ontwikkeling te brengen middels onderzoek,

beleid, management, samenwerking en ondernemerschap.

Om de (internationaal erkende) niveaus van beide opleidingen inzichtelijk te maken op het

gebied van te verwerven kennis en inzicht, het toepassen van kennis en inzicht, het ontwikke-

len van oordeelsvorming, communicatief vermogen en het aanleren van leervaardigheden,

zijn in het nieuwe competentieprofiel de Dublin descriptoren verwerkt.

Relatie met de wettelijke bekwaamheidseisen1:

Het KVDO heeft het bestaande wettelijke kader voor de onderwijsbevoegdheden in de kunst-

vakken in het binnenschoolse en buitenschoolse werkveld als vertrekpunt genomen voor de

beschrijving van de competenties. De opdracht om binnen dit kader een competentieset vast

te stellen die voldoet aan de eisen die aan een beginnende beroepsbeoefenaar in het com-

1 Ook wel bekend als de ‘SBL competenties’.


plexe werkveld van het binnen- en buitenschoolse kunsteducatie worden gesteld, is geen

eenvoudige opgave gebleken. Het binnenschoolse werkveld wil de bekwaamheidseisen graag

herkenbaar verwerkt zien in het profiel. Het buitenschoolse werkveld stelt aanvullende en

deels ook andere eisen aan het functioneren van een beginnende docent.

Kri

tisc

he

refl

ecti

e en

ontw

ikke

lin

g

Artistiek

Pedagogisch en didactisch

Interpersoonlijk

Omgevingsgericht

Competentieprofiel kunstvakdocentenopleidingen.

Zie voor het complete competentieprofiel bijlage 1.

In onderstaand relatieschema wordt zichtbaar op welke wijze de competenties van de kunst-

vak- docentenopleidingen de wettelijke bekwaamheidseisen dekken.

SBL

KV

DO

Artistiek co

mpeten

t

KV

DO

Ped

agogisch

en

did

actisch

com

peten

t

KV

DO

Inter p

ersoon

lijk co

mpeten

t

KV

DO

Om

gev

ings g

ericht

Com

peten

t

KV

DO

Kritisch

e refelectie en

ontw

ikkeling

(overko

epelen

d)

Interpersoonlijke competentie

Pedagogische competentie

Vakinhoudelijke en didactische competentie

Organisatorische competentie

Competent in het samenwerken met collega’s

Competent in het samenwerken met de omgeving

Competent in reflectie en ontwikkeling

Relatieschema competentieprofielen SBL en KVDO

Een overkoepelende competentieset voor alle kunstvakdocentenopleidingen:

Het competentieprofiel is op een zodanig aggregatieniveau beschreven dat alle kunstdiscipli-

nes hun docentenopleiding hierin herkennen. Op deze wijze wordt recht gedaan aan de ambi-

tie van de docentenopleidingen in de kunstvakken om als groep van verwante opleidingen te

worden gezien.

Bruikbaarheid en toepasbaarheid stonden voorop bij de samenstelling van het profiel. Het

nieuwe profiel is kort, overzichtelijk en gemakkelijk te memoriseren. Het KVDO is er van over-

tuigd dat het loslaten van volledigheid als norm de communicatie over de inhoud ten goede

zal komen.


De competentie ‘Kritische reflectie en ontwikkeling’ staat met reden haaks op de overige

competenties, omdat juist deze competentie de eigenschap in zich draagt de samenhang en

onderlinge relatie tussen de competenties aan te geven.

Gedragsindicatoren per kunstvakdiscipline:

De identiteit van de docentenopleiding in de kunstvakken wordt in hoge mate bepaald door

de artistieke competentie. Hoewel uit de uitwerking blijkt dat de noodzaak tot verbijzonde-

ring niet voor alle kunstdisciplines even groot is, hebben de discipline-netwerkoverleggen van

het KVDO de mogelijkheid gekregen de generieke gedragsindicatoren aan te vullen vanuit de

eigen kunstdiscipline. Zo is de eigenheid van iedere kunstdisciplines herkenbaar. Evaluatie

van het functioneren van de gedragsindicatoren in de praktijk zal moeten uitwijzen of de dif-

ferentiëring voldoende is en of verdere reductie nog mogelijk is.

Relatie van het competentieprofiel met de kennisbases:

In het kader van het project 10voordeleraar wordt voor alle hbo docentenopleidingen vast-

gesteld welke kenniselementen in de opleidingen geborgd moeten worden. Kenniselementen

maken onlosmakelijk deel uit van wettelijke bekwaamheidseisen. Voor de docentenoplei-

dingen in de kunstvakken worden, onder verantwoordelijkheid van het KVDO, deze kennis-

elementen per kunstdiscipline uitgewerkt.

Competentiegericht opleiden en leren is een onderwijsvisie die in het HBO breed wordt toe-

gepast en goed aansluit bij tradities in het (kunstvak)onderwijs. Binnen de competentiege-

richte benadering, die zich kenmerkt door een integrale benadering van kennis, vaardighe-

den en attitude, krijgt kennis vooral betekenis in relatie tot het handelen. Het KVDO zal de

beschreven kennis daarom zoveel mogelijk verbinden aan de gedragsindicatoren van het

nieuwe competentieprofiel.

Uiteraard zijn daarbij keuzes gemaakt ten aanzien van breedte en diepgang. Niet alles kan en

moet worden gerealiseerd in een vierjarig curriculum. Het KVDO beschouwt de startbe-

kwaamheid aan het einde van de opleiding slechts als het begin van een noodzakelijk proces

van lifelong learning waarin de competenties op een steeds hoger niveau van beheersing

worden toegepast. De masteropleiding kunsteducatie sluit daar onvoorwaardelijk op aan.

Achtergrondinformatie bij de ontwikkeling

van de kennisbases en het competentieprofiel:

De ontwikkelingen in het binnen- en het buitenschoolse werkveld vinden in hoog tempo

plaats. Deze hangen samen met ontwikkelingen in de kunsten, zoals een toename van de toe-

passing van inter- en multidisciplinaire kunstvormen, een toename van het aantal zelfstan-

dige culturele ondernemers en een afname van het aantal gesubsidieerde culturele instellin-

gen. Daarnaast betreft het maatschappelijke vraagstukken, zoals medialisering, culturele

diversiteit en sociale cohesie, economische vraagstukken zoals de financiële crisis en daar-

mee in verband staande overheidsbezuinigingen en verminderde private bestedingen.

Voor de binnenschoolse kunsteducatie gaat het om meer aandacht voor de kwaliteit van de

kunstvakken (Zijlstra 2011) en om algemene onderwijsvernieuwingen.

Sinds 2004 (Van der Hoeven 2004) is de autonomie van scholen om het onderwijs op eigen

manier vorm te geven sterk toegenomen. De kerndoelen van het primair onderwijs en de


onderbouw van het voortgezet onderwijs zijn in 2004 in aantal gereduceerd en in formule-

ring veralgemeniseerd.

Voor de kunstvakken, net als voor de andere vakken, zijn meer algemene kerndoelen overge-

bleven. Haaks hierop staat de invoering van de canon van Nederland met een gedetailleerde

lijst van 50 ‘vensters’ waarvan enkele betrekking hebben op de kunsten.

De implementatie van deze canon voegt een nieuwe dimensie toe aan de discussie over

multi- en interculturele benaderingen in de kunsteducatie. Met de komst van het kabinet

Rutte is er ook meer aandacht voor cultuureducatie in het basisonderwijs. Staatssecretaris

Zijlstra kondigde in zijn beleidsbrief aan dat cultuureducatie – kunst, erfgoed en nieuwe

media - vakinhoudelijk meer aandacht moet krijgen. Dat loopt parallel aan de invoering van

de kennisbases voor de kunstvakken in primair en voortgezet onderwijs. Tevens stelde hij een

adviesvraag aan de Raad voor Cultuur en de Onderwijsraad: ‘Hoe kunnen scholen onder-

steund worden bij het verzorgen van kwalitatief goede cultuureducatie en hoe culturele

instellingen in het verlengde daarvan komen tot een op de kerndoelen afgestemd aanbod

voor scholen?’ (OCW 27-10-2011).

Het percentage vakleerkrachten in de kunsteducatie in het primair onderwijs is dramatisch

gedaald van ca. 60% tien jaar geleden tot nog geen 20% in 2009. Tegenover deze daling

staat een snelle opmars van de taak van interne cultuurcoördinator, die vaak door een

groepsleerkracht wordt vervuld. In het voortgezet onderwijs was deze taak door de invoering

van het vak CKV1 (schooljaar 1999-2000) en door de beschikbaarstelling van vouchers (vanaf

1999), en later de Cultuurkaart (2008), al eerder ontstaan en werd voornamelijk door kunst-

vakdocenten ingevuld. Van docenten van de CKV-vakken wordt verwacht dat ze kennis heb-

ben op het gebied van meerdere en soms alle kunstdisciplines. Het ideaal van een multidisci-

plinair team van leerkrachten dat het vak CKV zou gaan verzorgen is op grond van praktische

(roostertechnische) bezwaren op de meeste scholen niet gerealiseerd. Veel leerlingen heb-

ben daardoor te maken met één CKV-docent.

Er is een tendens tot samenwerking en in sommige opzichten integratie van de kunstvakken.

Zo is in de onderbouw van het voortgezet onderwijs sprake van een leergebied ‘kunst en cul-

tuur’ dat afhankelijk van de visie van de school disciplinegericht of disciplineoverstijgend kan

worden ingevuld. Er is, mede door het vak CKV, maar ook door de cultuurkaart, die elke leer-

ling in elk schooljaar krijgt, sprake van een toenemende samenwerking tussen de school en

culturele instellingen. In toenemende mate worden contacten gelegd tussen het onderwijs en

de professionele kunsten cultuurinstellingen, waaronder ook centra voor de kunsten, zoals

muziekschool en creativiteitscentrum. Idealiter zou daarbij uitgegaan worden van een vraag-

gerichte benadering, waarbij scholen zelf uitmaken van welk educatief aanbod ze gebruik

willen maken. Om dit te stimuleren werd het budget aan de school gegund (CEPO-gelden

voor het basisonderwijs en Cultuurkaart voor voortgezet onderwijs). Dit alles vereist docen-

ten die naast een vakinhoudelijk – theorie en praktijk - en methodisch innovatieve functie ook

een coördinerende en organisatorische taak op het gebied van het kunstonderwijs in primair

en secundair onderwijs kunnen vervullen. Deze dienen tevens te beschikken over goede con-

tacten met de kunstwereld in de omgeving. Dit geldt in nog sterkere mate voor dat deel van

de scholen dat zich op het gebied van kunst en cultuur wil profileren. Het ontstaan van de

‘cultuurprofielscholen’ (sinds 2004) hangt samen met de grotere autonomie en differentiatie

van scholen. De cultuurprofielscholen richten hun aanbod deels op alle leerlingen en deels


op een specifieke groep getalenteerde leerlingen (met als mogelijkheid tot instroom in het

HBO Kunstonderwijs), VMBO scholen richten zich daarbij op de doorstroming van laatstge-

noemde groep leerlingen naar het MBO kunstonderwijs, dat inmiddels in een groot aantal

ROC’s wordt aangeboden.

Het veld van de buitenschoolse kunsteducatie omvat, naast de cursorisch gerichte centra

voor de kunsten, jeugdtheaterscholen, musea, theatergezelschappen, orkesten, poppodia,

bioscopen, archieven etc. Daarnaast kennen de provincies (nog) ondersteunende instellingen,

die het kunstonderwijs in basis- en voortgezet onderwijs begeleiden en bij culturele activitei-

ten bemiddelen. Voorts is er het artistiek kader voor amateurkunstverenigingen en ad hoc

gezelschappen. Buiten de reguliere circuits ontstaan nieuwe vormen van overdracht zoals

‘peer education’ in multiculturele jeugdtheatergroepen, urban art en street art en ‘commu-

nity arts’ projecten door kunstenaars/docenten. Amateurkunst voor specifieke doelgroepen,

zoals senioren, stelt nieuwe en andere eisen aan docenten dan voorheen en centra voor de

kunsten moeten, door het wegvallen van gemeentelijke subsidies, een meer marktgericht en

flexibeler aanbod verzorgen. Zo ontstaat lokaal een dynamische markt van cursorisch aan-

bod van publieke en private organisaties en particuliere culturele ondernemers.

De aandacht voor het bredere gebied van de cultuureducatie, veranderende vakinhoudelijke

opvattingen, de snel wisselende uitingen van jeugdcultuur, het gebruik van digitale media en

de mogelijkheid van ‘cross overs’ van de ene discipline naar de andere maakt dat het compe-

tentieprofiel en de kennisbases in een voortdurend proces geijkt moet worden aan de ontwik-

kelingen in het werkveld. Het KVDO beschouwt het actueel houden van het profiel en de ken-

nisbases als een belangrijke taak.

3. TenslotteHet competentieprofiel en de kennisbasis vormen samen de instrumenten waarmee de oplei-

dingen aan de slag gaan om de curricula vorm en inhoud te geven. Met de beschreven ver-

mogens als uitgangspunt kan elke docentenopleiding zelf haar programma’s inrichten. Bij

visitaties en accreditaties kan later controle plaatsvinden of de studenten inderdaad de

beschreven vermogens verworven hebben en of de programma’s dat mogelijk maken. Het is

daarom belangrijk dat de opleidingen het nieuwe competentieprofiel kunnen gebruiken en in

staat zijn aan de hand daarvan studenten voldoende toe te rusten voor de uitoefening van

hun toekomstig beroep. Voor toetsing van de effectiviteit van de nieuwe competentieset heb-

ben de opleidingen het werkveld nodig. Het KVDO ziet het als haar taak om de uitwisseling

met het werkveld te organiseren en te zorgen voor een transparant traject om validering

door het werkveld mogelijk te maken.

Een kennisbasis is een document dat enige tijd houdbaar moet zijn. De redactieteams hebben

duurzaamheid nagestreefd en er daarom voor gekozen zoveel mogelijk ‘vlottende kennis’ te

vermijden. Vlottende kennis is onderhevig aan modes, hypes, publicitaire aandacht, enz.

De kennisbasis geeft aan over welke professionele kennis de student flexibel moet kunnen

beschikken om succesvol te kunnen handelen als beginnende beroepsbeoefenaar in beroeps-

kritische situaties.

Wanneer kennis wordt gezien als een persoonlijke bekwaamheid die studenten zelf opbou-

wen in interactie met hun omgeving is (enige) vrijheid in de richting waarin de kennis wordt


verworven vanzelfsprekend. Door de kennis te veel vast te leggen kan studenten de kans ont-

nomen worden nieuwe kennis te ontwikkelen, wat tot conservering van het beroep kan leiden

en innovatie bemoeilijkt.

De kennisbasis vormt een geheel dat geïntegreerd met het competentieprofiel beschikbaar

moet zijn en waar in de indicatoren duidelijk naar wordt verwezen. Uit het functioneren in de

opleidings- en beroepspraktijk zal moeten blijken welke bijstellingen van het competentiepro-

fiel, indicatoren en kennisbases in de toekomst noodzakelijk zijn. Het vraagt van alle betrok-

kenen de inzet om het tot een levend instrument te maken.

Namens het bestuur van het KVDO,

Leo Molendijk

Voorzitter


Competentieprofiel docent Beeldende Kunst & Vormgeving

Kri

tisc

he

refl

ecti

e en

ontw

ikke

lin

g

Artistiek

Pedagogisch en didactisch

Interpersoonlijk

Omgevingsgericht

Artistiek competent

De kunstvakdocent kan als kunstenaar met een eigen visie artistiek werk creëren en het artistieke proces inclusief een breed scala aan ambachtelijke kennis en instrumentele vaardigheden toepassen in onderwijs waardoor lerenden de betekenis van kunst ervaren, geïnspireerd raken en een eigen artistiek proces doorlopen.

Creëren

De beginnend kunstvakdocent:

1. ontwikkelt op basis van kennis, intuïties, waarnemingen en inzichten een eigen artistieke visie;

2. vertaalt zijn artistieke visie naar ideeën en kan met behulp van daartoe geëigende (disciplinespecifieke) middelen zijn ideeën vormgeven;

3. benoemt het creatieve proces en de wijze waarop artistiek werk ervaringen bij de lerenden veroorzaakt;

4. gebruikt vakinhoudelijk-didactische kennis en vaardigheden in samenhang met de doelen van het onderwijs om een creatief proces bij de lerenden te realiseren.

De beginnend docent beeldende kunst en vormgeving:

2.1. drukt een eigen artistieke visie uit met behulp van daartoe geëigende middelen in beeldende concepten en/of beeldend werk;

2.2. creëert beelden in uiteenlopende disciplines en demonstreert daarbij inzicht in de manier waarop beelden ervaringen veroorzaken en betekenissen overdragen;

2.3. laat zich inspireren door zijn omgeving en vertaalt dit in beeldende concepten;

2.4. zet relevante onderzoeken, kennis en inzichten van cultuur, kunst en vormgeving in bij het organiseren van een beeldend proces en het oplossen van beeldende probleemstellingen.

Ambachtelijk


5. toont brede kennis op het gebied van de eigen discipline;

6. toont technische vaardigheden op het gebied van de eigen discipline;

7. gebruikt culturele, kunsthistorische en actuele vakkennis en plaatst uitingen van de eigen discipline in deze context;

8. benut kennis en ervaring die hijzelf en de lerenden elders hebben opgedaan, waardoor het onderwijs inhoudelijk actueel blijft.

De beginnend docent beeldende kunst en vormgeving:6.1. maakt beeldende concepten zichtbaar en

tastbaar en verwerkt daarbij beeldende problemen;

6.2. hanteert bewust verschillende beeldende middelen (materialen, technieken, beeldaspecten);

6.3. pakt de ontwikkeling en inzet van beeldende middelen op een innovatieve wijze op;

6.4. demonstreert het vermogen om in alles materiaal te zien, zet materiaalspecifieke eigenschappen naar inzicht en kennis in en kan beeldende concepten m.b.v. materiaal zichtbaar en tastbaar maken;

7.1. toont inzicht in de samenhang tussen de verschillende beeldende en vormgevende disciplines en tussen de manieren waarop deze beschouwd worden en relateert dit aan het eigen (kunst)pedagogische vakgebied;

7.2. toont inzicht in de samenhang tussen de verschillende kunstdisciplines, de maatschappelijke en historische context en is in staat dit in te zetten in een interdisciplinair werkproces.


Pedagogisch-didactisch competent

De kunstvakdocent beschikt als docent over de juiste pedagogische en didactische kennis en vaardigheden om op professionele wijze voor de individuele lerenden en voor groepen lerenden waarmee hij werkt, een veilige en krachtige leeromgeving tot stand te brengen waarin hij hen begeleidt hun mogelijkheden en ambities te ontdekken en ontwikkelen.

Pedagogisch


9. houdt rekening met hoe lerenden leren, hoe hun ontwikkeling verloopt, welke problemen zich daarbij kunnen voordoen en hij weet (hoe) daar mee om te gaan;

10. creëert de randvoorwaarden (sfeer, organisatie, opdrachten, materialen, fysieke ruimte) die de lerenden in staat stellen zelfstandig en in groepen te kunnen leren;

11. ondersteunt de lerenden in hun leerproces door leervragen en leerproblemen te signaleren, te benoemen en erop te reageren;

12. signaleert, benoemt en begeleidt de individuele talenten van lerenden, heeft kennis van beoogde eindniveau en weet dit in tussenstappen te helpen ontwikkelen;

De beginnend docent beeldende kunst en vormgeving:9.1. houdt rekening met de persoonlijke

kenmerken en achtergronden van de lerende;

10.1. richt de onderwijssituatie zo in dat ieder individu de ruimte krijgt om zich beeldend te ontwikkelen;

10.2. bevordert zelfstandigheid van de lerende maar stimuleert ook samenwerking en leren van elkaar;

10.3. biedt leerlingen/deelnemers een veilige en krachtige leer- en werkomgeving waarbinnen interesse in beeldende kunst en vormgeving wordt gewekt en levend gehouden.

Didactisch


13. ontwerpt leeractiviteiten vanuit een vakgerichte didactische visie die in het perspectief van de ontwikkeling van de lerenden betekenisvol zijn;

14. biedt organisatievormen, leermiddelen en leermaterialen aan die de leerdoelen en leeractiviteiten van onderwijs in kunstvakken ondersteunen;

15. toetst de ontwikkeling en voortgang van de lerenden en beoordeelt de resultaten op verantwoorde wijze;

16. geeft kunst en cultuur een betekenisvolle plaats in het onderwijs en evalueert deze plaats structureel.

De beginnend docent beeldende kunst en vormgeving:13.1. formuleert doelen voor lessen en ontwikkelt

curricula die afgestemd zijn op de eindtermen c.q. kerndoelen zoals deze gehanteerd worden door de betreffende school of instelling;

14.1. hanteert in zijn onderwijs methodisch en doelgericht diverse werkwijzen, waarmee lerenden de einddoelen kunnen bereiken;

14.2. ontwerpt en gebruikt didactisch en methodisch lesmateriaal;

16.1. positioneert beeldende kunst en vormgeving binnen het geheel van leeractiviteiten en programma’s van andere disciplines.


Interpersoonlijk competent

De kunstvakdocent heeft als docent en kunstenaar het vermogen een prettig leer- en werkklimaat te creëren waarin hij oog heeft voor persoonlijke relaties en waarin op een coöperatieve en constructieve manier door betrokkenen wordt gecommuniceerd en samengewerkt.

Communicatief


17. realiseert op basis van kennis van groepsdynamica en communicatie met lerenden een leef- en werkklimaat dat gekenmerkt wordt door samengaan en samenwerken;

18. houdt in zijn taalgebruik, omgangsvormen en manier van communiceren rekening met de posities, achtergronden, belangen en gevoelens van zijn gesprekspartners;

19. beargumenteert zijn artistieke, pedagogische en didactische visies en de daaruit voortvloeiende keuzes in begrijpelijke taal;

20. maakt zijn fascinatie voor kunst en cultuur en de eigen artistieke discipline zichtbaar en zet dat in om lerenden te motiveren en stimuleren.


18.1. toont in staat te zijn te onderhandelen over organisatorische, financiële en inhoudelijke aspecten van zijn beroepspraktijk als docent;

19.1. communiceert en verantwoordt de eigen artistieke, pedagogische en didactische visie en daaruit voortvloeiende keuzes naar verschillende doelgroepen (school, ouders, cursisten e.d.);

20.1. gaat buiten de school of instelling contacten aan die relevant zijn voor een eigen kunsteducatief en cultureel netwerk en weet dit netwerk te onderhouden.

Samenwerken


21. levert een actieve, constructieve bijdrage aan verschillende vormen van overleg en samenwerken binnen en buiten het onderwijs;

22. werkt volgens de in de samenwerking geldende afspraken, procedures en systemen;

23. heeft een duidelijk beeld van zijn eigen kwaliteiten, beperkingen en rol in een samenwerking en staat open voor andere visies en ideeën;

De beginnend docent beeldende kunst en vormgeving:21.1. realiseert in afstemming met anderen

(kunst)pedagogische doelen; 21.2. levert een constructieve bijdrage aan een

goed pedagogisch en didactisch klimaat en een goede organisatie binnen de (onderwijs)instelling of kunsteducatieve projecten.


Omgevingsgericht competent

De kunstvakdocent kan als docent en cultureel ondernemer relevante ontwikkelingen in de samenleving signaleren en onderzoeken en ziet daarin de kansen en mogelijkheden om op een zakelijke en georganiseerde wijze de verbinding te leggen met zijn leer- en werkomgeving.

Omgevingsgerichtheid


24. signaleert actuele ontwikkelingen in de internationale samenleving en verbindt deze aan de beroepspraktijk;

25. voert (artistiek) praktijkonderzoek uit om zijn eigen theoretisch kader te toetsen aan de beroepspraktijk;

26. toont inzicht in de functie en plaats van de kunsten in de samenleving en verwerkt die in zijn beroepspraktijk.

De beginnend docent beeldende kunst en vormgeving:24.1. onderzoekt hoe hij zich in houding en visie

verhoudt tot actuele maatschappelijke, beeldende en educatieve ontwikkelingen;

24.2. zet zijn kennis van de organisatiestructuur van de binnen- en buitenschoolse kunsteducatie in om het onderwijs op de werkplek adequaat te organiseren;

25.1. onderzoekt het beeldend werk en ideeën van vakgenoten en gebruikt de uitkomsten in het eigen onderwijs;

26.1. verwerkt de legitimatie en de verschillende functies van beeldende kunst en vormgeving en kunsteducatie in zijn professioneel handelen.

Cultureel ondernemen


27. neemt initiatief en benut kansen in de binnen- en buitenschoolse onderwijsmarkt, voor zowel bestaande als nieuwe producten of activiteiten;

28. toont zakelijk, creatief en organisatorisch inzicht bij het ontwikkelen van zijn cultureel ondernemerschap;

29. levert een actieve bijdrage aan een gezamenlijk project of product en staat open voor andere ideeën en inbreng.



Kritisch-reflectief competent

De kunstvakdocent heeft als startbekwaam beroepsbeoefenaar een kritische en onderzoekende houding richting zijn eigen (kunst)pedagogische en artistieke handelen, beroepsopvattingen en persoonlijke concepten en kan deze systematisch bijstellen ten bate van zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling.

Reflectief


30. kijkt systematisch naar zijn handelen en heeft een duidelijk beeld van eigen kwaliteiten en beperkingen;

31. gebruikt verschillende methodieken (bv. intervisie, evaluatie, feedback) om te reflecteren op zijn eigen handelen.


31.1. werkt planmatig aan de ontwikkeling van zijn eigen competenties en maakt daarbij gebruik van informatie en hulp van anderen (supervisie, intervisie);

31.2. denkt regelmatig na over zijn beroepsopvattingen en zijn professionele bekwaamheid en beoordeelt het eigen didactisch handelen op (kunst)pedagogische waarde en effectiviteit.

Groei en vernieuwing


32. heeft een kritische en onderzoekende houding gericht op vakinhoudelijke vernieuwing en doorgroei;

33. ontwikkelt zijn beroepsvisie vanuit pedagogische en cultureel-maatschappelijke dimensies en past deze visie toe in de beroepspraktijk;

34. gebruikt de resultaten van (artistiek) praktijkonderzoek om zijn eigen beroepsvisie verder te ontwikkelen en zijn persoonlijk werkconcept te expliciteren.

De beginnend docent beeldende kunst en vormgeving:32.1. verbetert en actualiseert zijn

beroepsuitoefening op een planmatige manier;

32.2. draagt individueel of met collegae bij aan adoptie en implementatie van onderwijsvernieuwingen;

34.1. kan op methodische wijze, voor de beroepspraktijk relevante informatie in woord en beeld verzamelen, analyseren, beoordelen en gebruiken als bron voor het professioneel handelen (verwerken);

34.2. gebruikt op een adequate wijze verschillende onderzoeksmethoden bij het oplossen van onderzoeksvragen ter verbetering van de eigen beroepspraktijk.


Kennisbasis Beeldende Kunst & Vormgeving

1 PreambuleKennisbasis leraar beeldende kunst & vormgeving1

De beschrijving van de kennisbasis biedt de mogelijkheid tot een landelijke vergelijking van

de door de opleidingen gehanteerde kennisgebieden. Op basis daarvan kunnen acties worden

ondernomen die tot een zekere harmonisatie en borging van de kwaliteit van de opleidingen

leiden. Daarnaast biedt een beschreven kennisbasis de mogelijkheid het werkveld in een

voortgaand proces te betrekken bij de verdere ontwikkeling en legitimering van de oplei-

dingscurricula.

Uit de door de HBO-raad verstrekte opdracht blijkt dat voor de kunstvakopleidingen de ken-

nisbasis beschreven moet worden die relevant is voor de leraar in het primair en of voortge-

zet onderwijs. In een eerste werkfase is een grondige Inventarisatie en eerste concept Ken-

nisbasis beeldende kunst en vormgeving (Hagenaars 2010) gerealiseerd, die als uitgangspunt

diende voor het redactieteam van de uiteindelijke kennisbasis. De inventarisatie stoelde op

brondocumenten van bijna alle lerarenopleidingen beeldende kunst en vormgeving, met ken-

niselementen die al door de opleidingen in hun curriculum en bekwaamheidseisen beschre-

ven zijn. Deze elementen zijn overgenomen en – zonder enige weging - in een beargumen-

teerd vormgegeven matrix geordend. In deze inventarisatie is ook geconstateerd welke

kenniselementen ontbraken.

In de tweede fase is in opdracht van de HBO-raad een redactieteam gevormd om de kennis-

basis te beschrijven.

De opdracht van het redactieteam beeldende kunst en vormgeving is de competenties, indi-

catoren, kenniscriteria en leerinhouden uit de inventarisatiefase te toetsen op hun inhoud en

plaats in het beschrijvingsmodel. Vervolgens moet het team selectief vaststellen welke ken-

niscriteria en welke leerinhouden tot de kennisbasis behoren en welke deze overstijgen.

Daarna moet het kennisgebied worden beschreven en moeten voorbeelden in de vorm van

referenties worden toegevoegd.

Bovendien moet worden vastgesteld of de geïnventariseerde kenniselementen - en ook de

leemten - een nadere aanvulling nodig hebben, in relatie tot de onderwijsniveaus waarvoor

de kennisbasis bedoeld is. Als dit zo is moet het redactieteam daarin voorzien.

Competenties en kennisbasis

Vanzelfsprekend komen in de kennisbasis alle - door het KVDO bepaalde - competenties aan

bod, maar niet alle gedragsindicatoren – en zeker niet alle vakspecifieke – zijn opgenomen.

Sommige betreffen immers vooral het kunnen of de houding van de leraar of gaan over rand-

voorwaarden, en zijn dan niet opgenomen. Andere overstijgen de kennisbasis die minimaal

nodig is om als leraar beeldende kunst en vormgeving bekwaam verklaard te kunnen worden.

In het overzicht van competenties en gedragsindicatoren is terug te vinden welke gedragsin-

dicatoren en welke vakspecifieke gedragsindicatoren in de kennisbasis opgenomen zijn2.

1 Beeldende kunst en vormgeving komt in het primair onderwijs voor in Kunstzinnige Oriëntatie (tekenen,

handvaardigheid en textiele werkvormen). Het vmbo kent het leergebied Kunst en Cultuur (onderbouw)

en Kunstvakken 1 en 2; het havo kent CKV, Kunst (algemeen en beeldende vormgeving) en de Kunstvakken

‘oude stijl’ (TeHaTex); het vwo kent CKV, KCV, Kunst (algemeen en beeldende vormgeving) en de

Kunstvakken ‘oude stijl’ (TeHaTex).

2 In de bijlage competentieprofiel docent kunstvakken (bijlage 1) is te zien welke gedragsindicatoren niet

opgenomen zijn. De niet opgenomen gedragsindicatoren zijn cursief gemaakt.


Kennisinhoud

Aan de beargumenteerd geselecteerde gedragsindicatoren heeft het redactieteam vervolgens

een kennisinhoud toegevoegd, bestaande uit kenniscriterium, kennisgebied, leerinhoud en

referentie. De kennisinhoud moet door de leraar worden verworven en geïnternaliseerd om

aan de vereiste competenties te gaan voldoen. De kennisinhoud maakt immers deel uit van

het handelingsrepertoire van de beginnend leraar beeldende kunst en vormgeving. Er is dus

een duidelijke samenhang tussen de competenties, gedragsindicatoren en de kennisinhoud.

Domein – nummer Beschrijving domein Competentie

Beschrijving competentie

Gedragsindicator – nummer Beschrijving gedragsindicator

Kenniscriterium Kennisgebied Leerinhoud Referentie

Theoretische kennis

Methodische kennis

Praktische kennis

Uitwerking beschrijvingsmodel kennisbasis docentenopleiding

beeldende kunst & vormgeving per hoofdstuk

In het beschrijvingsmodel is de kennisinhoud geordend in kenniscriterium, kennisgebied, leer-

inhoud en referentie. Het kenniscriterium is een specificering van de gedragsindicator en is

onderverdeeld in theoretische, methodische en praktische kenniselementen. Het kennisge-

bied beschrijft in het kort de reikwijdte en de kenniscontext, behorende bij de gedragsindica-

tor en het kenniscriterium.

De leerinhoud geeft kort de theoretische, methodische en of praktische kennis weer die

geleerd moet worden en in de kolom referentie worden voorbeelden gegeven om de leerin-

houd te verduidelijken.

In het beschrijvingsmodel staan onder het kopje kenniscriterium steeds drie cellen. Deze zijn

van boven naar beneden bedoeld voor theoretische, methodische en praktische kennisele-

menten. Soms blijft de cel leeg, omdat er geen kenniselementen noodzakelijk zijn.

Voor de beschrijving van de kennisinhoud is het redactieteam uitgegaan van de inventarisa-

tie (2010) van kenniscriteria en leerinhouden, ontleend aan Europees onderzoek (Baïdak &

Horvath 2009) en aan bronnen van lerarenopleidingen beeldende kunst en vormgeving in

Nederland, zoals onderwijs- en examenreglementen, studiegidsen, modulebeschrijvingen en

zelfevaluatierapporten. Het bleek niet zo gemakkelijk om tot de kern te geraken van wat de

kennisbasis aan theoretische, methodische en praktische kennis vraagt. Veel van wat eerder

geïnventariseerd was (Hagenaars 2010) moest worden geschrapt, dan wel geabstraheerd, om

tot enkele specifieke gedragscriteria te komen.

Gekozen is ook voor kenniskarakteristieken en niet voor vaardigheden of inzichten, en daar

spitst het kenniscriterium zich dan ook op toe.

Voor de bepaling van de leerinhouden was een stevige analyse van de elementen uit de

inventarisatie noodzakelijk. Geaarzeld is soms ook of bepaalde kenniselementen moesten

worden opgenomen in de kolom leerinhoud of in die van referentie. Omdat de kennisbasis

voor alle lerarenopleidingen geldend is, is er hier en daar voor gekozen al te specifieke leer-


inhouden in de kolom referentie te plaatsen. In een aantal gevallen werden leerinhouden toe-

gevoegd, omdat die in de inventarisatie ontbraken.

Het is niet de bedoeling de leerinhoud direct te verbinden met de referentie die in de kolom

ernaast staat. Het betreft in beide kolommen een opsomming van kenniselementen.

Voor het gemak en lezer en gebruiker is ervoor gekozen om de hoofdstukken van de kennis-

basis zo samen te stellen dat ze op zichzelf staand gelezen kunnen worden. Ditzelfde geldt

ook per beschreven gedragsindicator. Vandaar dat er hier en daar dubbelingen in de tekst

voorkomen.

Om te toetsen welke gedragsindicatoren en vakspecifieke gedragsindicatoren het redactie-

team voor de kennisbasis beeldende kunst & vormgeving kozen is daarvan een analyse

gemaakt (paragraaf 1.8). Het redactieteam koos niet voor de – grijs gekleurde - gedragsindi-

catoren 10, 18, 20, 22, 23 en 29. Zoals eerder gezegd ging het om randvoorwaarden (10) of

houding (18, 19, 22, 23 en 29).

Het redactieteam koos voor alle vakspecifieke gedragsindicatoren, beschreven onder de

competenties Artistiek competent en Kritisch-reflectief competent. Voor de drie andere com-

petenties bleek dit niet het geval te zijn. Deze specifieke gedragsindicatoren gingen veelal

ook over randvoorwaarden, houding en vaardigheden. Enkele overstijgen de kennisbasis en

komen zeker in andere stadia van de opleiding aan de orde.

Enkele gedragsindicatoren en of vakspecifieke gedragsindicatoren komen in meerdere

domeinen aan de orde. Zij worden dan – voor wat kenniscriterium en leerinhoud betreft -

vanuit dat domein beschreven. Zo komt de gedragsindicator ‘gebruikt de resultaten van

(artistiek) praktijkonderzoek om zijn eigen beroepsvisie verder te ontwikkelen en zijn per-

soonlijk werkconcept te expliciteren’ (34) zowel bij de vakinhoud, de vakdidactiek, het school-

vak als de onderwijskunde voor!

Afsluitend: de lat ligt hoog!

Het redactieteam is er zich van bewust een ambitieuze kennisbasis gerealiseerd te hebben.

Zowel de lerarenopleidingen beeldende kunst en vormgeving, die de interne validatie uitvoer-

den, als de externe validatiecommissie constateerden dit, zonder evenwel voor veranderin-

gen of aanpassingen te willen kiezen. In de praktijk zal blijken hoe groot dit spanningsveld

tussen ambitie en realiteit werkelijk is.


Overzicht competenties, gedragsindicatoren en vakspecifieke gedragsindicatoren – kennisbasis BK&V

Vakinhoud Vakdidactiek Onderwijs kunde

Ku

nst en

cultu

ur

Ku

nstd

isciplin

e encreatief p

roces

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Leren

en

on

twikkelin

g

Leren

de/ cu

rsist

1. Artistiek competentDe docent BK&V kan als kunstenaar met een eigen visie artistiek werk creëren en het artistieke proces inclusief een breed scala aan ambachtelijke kennis en instrumentele vaardigheden toepassen in onderwijs waardoor lerenden de betekenis van kunst ervaren, geïnspireerd raken en een eigen artistiek proces doorlopen.

Do

mein

1

Do

mein

2

Do

mein

3

Do

mein

4

Do

mein

5

Do

mein

6

Creëren

1 ontwikkelt op basis van kennis, intuïties, waarnemingen en inzichten een eigen artistieke visie

1

2 vertaalt zijn artistieke visie naar ideeën en kan met behulp van daartoe geëigende (discipline-specifieke) middelen zijn ideeën vormgeven

2 1

2

3

4

3 benoemt het creatieve proces en de wijze waarop artistiek werk ervaringen bij de lerenden veroorzaakt

3 3

4 gebruikt vakinhoudelijk-didactische kennis en vaardigheden in samenhang met de doelen van het onderwijs om een creatief proces bij de lerenden te realiseren

4 4

Am

bachtelijk

5 toont brede kennis op het gebied van de eigen discipline 5

6 toont technische vaardigheden op het gebied van de eigen discipline 6 1

2

3

4

7 gebruikt culturele, kunsthistorische en actuele vakkennis en plaatst uitingen van de eigen discipline in deze context

7 1 7 1

2

8 benut kennis en ervaring die hijzelf en de lerenden elders hebben opgedaan, waardoor het onderwijs inhoudelijk actueel blijft

8 8




Ku

nst en

cultu

ur

Ku

nstd

isciplin

e encreatief p

roces

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Leren

en

on

twikkelin

g

Leren

de/ cu

rsist

2. Pedagogisch didactisch competentDe docent BK&V beschikt als docent over de juiste pedagogische en didactische kennis en vaardigheden om op professionele wijze voor de individuele lerenden en voor groepen lerenden waarmee hij werkt, een veilige en krachtige leeromgeving tot stand te brengen waarin hij hen begeleidt hun mogelijkheden en ambities te ontdekken en ontwikkelen.

Do

mein

1

Do

mein

2

Do

mein

3

Do

mein

4

Do

mein

5

Do

mein

6

Ped

ago

gisch

9 houdt rekening met hoe lerenden leren, hoe hun ontwikkeling verloopt, welke problemen zich daarbij kunnen voordoen

9 9

10 creëert de randvoorwaarden (sfeer, organisatie, opdrachten, materialen, fysieke ruimte) die de lerenden in staat stellen zelfstandig en in groepen te kunnen leren

11 ondersteunt de lerenden in hun leerproces door leervragen en leerproblemen te signaleren, te benoemen en erop te reageren

11

12 signaleert, benoemt en begeleidt de individuele talenten van lerenden, heeft kennis van beoogde eindniveau en weet dit in tussenstappen te helpen ontwikkelen

12

Did

actisch

13 ontwerpt leeractiviteiten vanuit een vakgerichte didactische visie die in het perspectief van de ontwikkeling van de lerenden betekenisvol zijn

13 13 13

14 biedt organisatievormen, leermiddelen en leermaterialen aan die de leerdoelen en leeractiviteiten van onderwijs in kunstvakken ondersteunen

14 14 14

15 toetst de ontwikkeling en voortgang van de lerenden en beoordeelt de resultaten op verantwoorde wijze

15 15 15

16 geeft kunst en cultuur een betekenisvolle plaats in het onderwijs en evalueert deze plaats structureel

16 16




Ku

nst en

cultu

ur

Ku

nstd

isciplin

e encreatief p

roces

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Leren

en

on

twikkelin

g

Leren

de/ cu

rsist

3. Interpersoonlijk competentDe docent BK&V heeft als docent en kunstenaar het vermogen een prettig leer- en werkklimaat te creëren waarin hij oog heeft voor persoonlijke relaties en waarin op een coöperatieve en constructieve manier door betrokkenen wordt gecommuniceerd en samengewerkt.

Do

mein

1

Do

mein

2

Do

mein

3

Do

mein

4

Do

mein

5

Do

mein

6

Co

mm

un

iceren

17 realiseert op basis van kennis van groepsdynamica en communicatie met lerenden een leef- en werkklimaat dat gekenmerkt wordt door samengaan en samenwerken

17

18 houdt in zijn taalgebruik, omgangsvormen en manier van communiceren rekening met de posities, achtergronden, belangen en gevoelens van zijn gesprekspartners

19 beargumenteert zijn artistieke, pedagogische en didactische visies en de daaruit voortvloeiende keuzes in begrijpelijke taal

19 19

20 maakt zijn fascinatie voor kunst en cultuur en de eigen artistieke discipline zichtbaar en zet dat in om lerenden te motiveren en stimuleren

Sam

enwerken

21 levert een actieve, constructieve bijdrage aan verschillende vormen van overleg en samenwerken binnen en buiten het onderwijs

21 21

22 werkt volgens de in de samenwerking geldende afspraken, procedures en systemen

23 heeft een duidelijk beeld van zijn eigen kwaliteiten, beperkingen en rol in een samenwerking en staat open voor andere visies en ideeën




Ku

nst en

cultu

ur

Ku

nstd

isciplin

e encreatief p

roces

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Leren

en

on

twikkelin

g

Leren

de/ cu

rsist

4. Omgevingsgericht competentDe docent BK&V kan als docent en cultureel ondernemer relevante ontwikkelingen in de samenleving signaleren en onderzoeken en ziet daarin de kansen en mogelijkheden om op een zakelijke en georganiseerde wijze de verbinding te leggen met zijn leer- en werkomgeving.

Do

mein

1

Do

mein

2

Do

mein

3

Do

mein

4

Do

mein

5

Do

mein

6

Om

gevin

gs g

ericht

24 signaleert actuele ontwikkelingen in de internationale samenleving en verbindt deze aan de beroepspraktijk

24 1 24 1

25 voert (artistiek) praktijkonderzoek uit om zijn eigen theoretisch kader te toetsen aan de beroepspraktijk

1

26 toont inzicht in de functie en plaats van de kunsten in de samenleving en verwerkt die in zijn beroepspraktijk

26

Cu

ltureel o

nd

ernem

en

27 neemt initiatief en benut kansen in de binnen- en buitenschoolse onderwijsmarkt, voor zowel bestaande als nieuwe producten of activiteiten

27 27

28 toont zakelijk, creatief en organisatorisch inzicht bij het ontwikkelen van zijn cultureel ondernemerschap

28 28 28

29 levert een actieve bijdrage aan een gezamenlijk project of product en staat open voor andere ideeën en inbreng




Ku

nst en

cultu

ur

Ku

nstd

isciplin

e encreatief p

roces

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Vakd

idactiek &

S

cho

olvak

Leren

en

on

twikkelin

g

Leren

de/ cu

rsist

5. Kritisch reflectief competentDe docent BK&V heeft als startbekwaam beroepsbeoefenaar een kritische en onderzoekende houding richting zijn eigen (kunst)pedagogische en artistieke handelen, beroepsopvattingen en persoonlijke concepten en kan deze systematisch bijstellen ten bate van zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling.

Do

mein

1

Do

mein

2

Do

mein

3

Do

mein

4

Do

mein

5

Do

mein

6

Reflectief

30 kijkt systematisch naar zijn handelen en heeft een duidelijk beeld van eigen kwaliteiten en beperkingen

30

31 gebruikt verschillende methodieken (bijvoorbeeld intervisie, evaluatie, feedback) om te reflecteren op zijn eigen handelen

31 31 31

2

Gro

ei en vern

ieuw

ing

32 neemt initiatief en benut kansen in de binnen- en buitenschoolse onderwijsmarkt, voor zowel bestaande als nieuwe producten of activiteiten

32 32 1 32 32

33 toont zakelijk, creatief en organisatorisch inzicht bij het ontwikkelen van zijn cultureel ondernemerschap

33 33 33 33

34 levert een actieve bijdrage aan een gezamenlijk project of product en staat open voor andere ideeën en inbreng

1 34 34 34 34


2. Kennisbasis Beeldende Kunst & Vormgeving

2.1 Domein 1 – Vakinhoud

Domein 1 – Vakinhoud Kennis van kunst en cultuur Artistiek competent

De docent BK&V kan als kunstenaar met een eigen visie artistiek werk creëren en het artistieke proces inclusief een breed scala aan ambachtelijke kennis en instrumentele vaardigheden toepassen in onderwijs waardoor lerenden de betekenis van kunst ervaren, geïnspireerd raken en een eigen artistiek proces doorlopen.

7 De kunstvakdocent gebruikt culturele, kunsthistorische en actuele vakkennis en plaatst uitingen van de eigen discipline in deze context


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● kunsten cultuurhistorische periodes en opvattingen over kunst en cultuur, die daarbinnen gehanteerd worden, en van de relatie met eigentijdse opvattingen over kunst(geschiedenis)

Kennis van de culturele en kunsthistorische vakinhoud

Kennis van:●● beeldende kunst, vormgeving en architectuur binnen de historische context van hun ontstaan (kunstgeschiedenis), gerelateerd aan de eigentijdse opvattingen over kunst en methoden van kunstgeschiedenis;

●● stijlgeschiedenis en de iconografie/iconologie als belangrijke benaderingen binnen deze historische context;

●● westerse kunstgeschiedenis; ●● niet-Westerse kunst/kunst wereldwijd (capita selecta).

De cultuurhistorische samenhang van de diverse kunstdisciplines van beeldende kunst en vormgeving en hun maatschappelijk functioneren, in de periodes vastgesteld voor het landelijk examen van de kunstvakken in de tweede fase van havo en vwo

Kennis van verschillende contexten waarbinnen kunst een functie of betekenis heeft, afgestemd op de landelijke exameneisen van de kunstvakken in het vmbo en de tweede fase van havo en vwo

Kennis van artistieke processen en producten van beeldend kunstenaars en vormgevers

Kennis van (onderzoek naar) proces en product van beeldend kunstenaars / vormgevers

Geschiedenis van de Beeldende Kunst en Vormgeving (kunstgeschiedenis): Eigentijdse kunst, 20ste eeuw, 19e eeuw, Barok, Renaissance, Middeleeuwen en Klassieke Oudheid

StijlgeschiedenisIconografie/iconologie

Diverse functies van beeldende kunst en vormgevingBeeldende processen

Exameneisen Centraal examen VMBO

Perioden en invalshoeken Kunst Algemeen, vanuit beeldende kunst en vormgeving:●● de cultuur van de kerk in de elfde tot en met veertiende eeuw

●● de hofcultuur in de zestiende en zeventiende eeuw;

●● de burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw

●● de cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw

●● de cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw

●● de massacultuur vanaf 1950

Verschillende schoolmethoden voor kunstgeschiedenis en Kunst Algemeen

Cultuurgeschiedenis (Kunst Algemeen) en invalshoeken:●● kunst en religie, levensbeschouwing●● kunst en esthetica●● kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht

●● kunst en vermaak●● kunst, wetenschap en techniek●● kunst intercultureel

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de mogelijkheden om (beeldende) kunst en cultuur op diverse manieren over te dragen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de kenmerkende aspecten van het beeldend proces in verschillende kunsten cultuurhistorische periodes; hij kan deze herkennen en benoemen en relateren aan het beeldend proces van de lerenden en aan huidige kunstopvattingen


7.1De kunstvakdocent toont inzicht in de samenhang tussen de verschillende beeldende en vormgevende disciplines en tussen de manieren waarop deze beschouwd worden en relateert dit aan het eigen (kunst)pedagogische vakgebied


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● een kunstbeschouwelijk begrippenapparaat en adequate vaktermen waarmee voorbeelden uit de beeldende kunst en vormgeving in een brede context beschouwd, geïnterpreteerd en beoordeeld kunnen worden;

●● thematisch werken.

Kennis van de samenhang tussen en de beschouwing van beeldende en vormgevende disciplines

Formele beeldanalyse:●● beeldelementen en beeldaspecten van beeldende kunst, toegepaste vormgeving en architectuur;

●● beeldanalyse van digitale- en bewegende beelden.

Kennis van verschillen in waardering voor beeldende kunstuitingen

Kennis van kunstkritiek

Kennis van beoordelingsmogelijkheden van beeldend werk

Kunstbeschouwing en formele beeldanalyse Kunstbeschouwelijk begrippenapparaatIconografie

Thema’s in de beeldende kunst, vormgeving en architectuur

Betekenis van BeeldtaalSemiotiekMedia-educatie

CKV KijkwijzersWaardering van kunstKunstkritiek

Beoordelen van beeldend werk

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het leggen van verbanden tussen productie en receptie van en reflectie op beelden, binnen de verschillende beeldende en vormgevende disciplines

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het analyseren, beoordelen en relateren van het eigen beeldend werk en dat van de lerenden aan professionele (actuele) kunstuitingen

7.2De kunstvakdocent toont inzicht in de samenhang tussen de verschillende kunstdisciplines en hun maatschappelijke en historische context en is in staat dit in te zetten in een interdisciplinair werkproces


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het maatschappelijk functioneren van de verschillende kunstdisciplines in een brede culturele en cultuurhistorische context

Kennis van verschillende kunstdisciplines in hun maatschappelijke en historische context

De cultuurhistorische samenhang van de diverse kunstdisciplines en hun maatschappelijk functioneren in de periodes vastgesteld voor het landelijk eindexamen voor de kunstvakken in de tweede fase van havo en vwo

Kennis van verschillende kunstdisciplines in eigentijdse culturele en maatschappelijke ontwikkelingen

Perioden en invalshoeken Kunst Algemeen, vanuit beeldende kunst en vormgeving: ●● de cultuur van de kerk in de elfde tot en met veertiende eeuw

●● de hofcultuur in de zestiende en zeventiende eeuw;

●● de burgerlijke cultuur van Nederland in de zeventiende eeuw

●● de cultuur van Romantiek en realisme in de negentiende eeuw

●● de cultuur van het moderne in de eerste helft van de twintigste eeuw

●● de massacultuur vanaf 1950

Cultuurgeschiedenis (Kunst Algemeen) en invalshoeken:●● kunst en religie, levensbeschouwing●● kunst en esthetica●● kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht

●● kunst en vermaak●● kunst, wetenschap en techniek●● kunst intercultureel

Filosofie en estheticaCKVCreatieve processen Interdisciplinaire projecten

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het benoemen en vergelijken van kenmerkende aspecten van het creatieve proces van onderscheiden kunstdisciplines in verschillende kunsten cultuurhistorische periodes

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het op gang brengen en begeleiden van een multi- of interdisciplinair werkproces


Domein 1 – Vakinhoud Kennis van kunst en cultuur Omgevingsgericht competent

De docent BK&V kan als docent en cultureel ondernemer relevante ontwikkelingen in de samenleving signaleren en onderzoeken en ziet daarin de kansen en mogelijkheden om op een zakelijke en georganiseerde wijze de verbinding te leggen met zijn leer- en werkomgeving.

24De kunstvakdocent signaleert actuele ontwikkelingen in de internationale samenleving en verbindt deze aan de beroepspraktijk. 24.1: De kunstvakdocent onderzoekt hoe hij zich in houding en visie verhoudt tot actuele maatschappelijke, beeldende en educatieve ontwikkelingen.


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● opvattingen binnen de (internationale) kunstwereld over beeldende kunst en vormgeving;

●● de positie en betekenis van kunst en vormgeving in de maatschappij.

Kennis van (internationale) actuele ontwikkelingen in BK&Vin de context van de samenleving

Kennis van ontwikkelingen en opvattingen in de internationale kunstwereld

Kennis van positie en betekenis van kunst in onze samenleving en wereldwijd

Kennis van mondialisering en culturele diversiteit

Visies op cultuur en interculturaliteit

Kennis van kunsten cultuurbeleid

Kennis van onderwijsbeleid ten aanzien van de kunstvakken

Actualiteit van tentoonstellingen en manifestatiesVisies op cultuur en interculturaliteitMondialiseringCulturele diversiteitKunst- en cultuurbeleid Onderwijsbeleid ten aanzien van de kunstvakken

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het leggen van verbanden tussen artistieke, culturele, beleidsmatige en maatschappelijke uitingen en ontwikkelingen én de manier waarop hij deze kan verwerken in zijn professioneel handelen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de toepassing van actuele voorbeelden bij zijn professioneel handelen en de plaatsing van deze voorbeelden in een maatschappelijke context

Domein 1 – Vakinhoud Kennis van kunst en cultuur Kritisch-reflectief competent

De docent BK&V heeft als startbekwaam beroepsbeoefenaar een kritische en onderzoekende houding richting zijn eigen (kunst)pedagogische en artistieke handelen, beroepsopvattingen en persoonlijke concepten en kan deze systematisch bijstellen ten bate van zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling.

31.2De kunstvakdocent denkt regelmatig na over zijn beroepsopvattingen en zijn professionele bekwaamheid en beoordeelt het eigen didactisch handelen op (kunst)pedagogische waarde en effectiviteit


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de verschillende benaderingswijzen van en visies op kunsteducatie op het gebied van bk&v

Kennis van opvattingen over het beroep, waarde en effectiviteit

Theorieën over (de rol van) beeldende kunsteducatie:●● de rol van kunst in opvoeding en onderwijs ;

●● historie van kunsteducatie;

Kennis van opvattingen over de esthetische ontwikkeling bij kinderen Kennis van ontwikkelingsfasen van beeldend werk van kinderen

Kennis van het begrip creativiteit

Kennis van filosofie: ●● esthetica;●● praktische filosofie: het leren structureren van het denken en spreken;

●● grote filosofische vragen en antwoorden die in de geschiedenis gegeven zijn.

Kennis van methoden voor reflectie op het eigen handelen: ●● portfolio/zelfreflectie●● intervisie

Theorieën en praktijktoepassingen over kunsteducatie vanuit nationaal en internationaal perspectief:

Meervoudige intelligentieEsthetische ontwikkelingOntwikkelingsfasen kindertekening en ruimtelijk werk van kinderen

Filosofie:Esthetica, mimesis expressie, formalisme semiotiek, hermeneutiekpostmodernisme

PortfolioReflectieIntervisie

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om systematisch op zijn professioneel handelen te reflecteren en dit bij te sturen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om vanuit een eigen visie op het vak te handelen


32De kunstvakdocent heeft een kritische en onderzoekende houding gericht op vakinhoudelijke vernieuwing en doorgroei 32.1: De docent BK&V verbetert en actualiseert zijn beroepsuitoefening op een planmatige manier


De kunstvakdocent beschikt over basale kennis van:●● onderzoeksmethodieken

Kennis vakinhoudelijke vernieuwingen

Basale kennis van onderzoeksmethodieken: ●● probleemstelling en onderzoeksvraag formuleren;

●● literatuur en ander onderzoeksmateriaal verzamelen en ordenen;

●● onderzoeksvraag beantwoorden en resultaten presenteren.

Kennis van relevante vakbladen en literatuur op het vakgebied, expertise- en onderzoekscentra en discussieplatforms

OnderzoeksmethodiekLiteratuuronderzoekPraktijkonderzoekVakbladen, publicaties op het gebied van kunst en cultuur en educatie, zoals de periodiek Cultuur+Educatie

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● nieuwe onderzoekspublicaties in het eigen vakgebied en is in staat deze te beoordelen op relevantie en kwaliteit

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om een eenvoudig onderzoek te verrichten ten behoeve van het eigen vakgebied: een onderzoeksvraag te formuleren, relevante literatuur en onderzoeksmateriaal te verzamelen en structureren, de onderzoeksvraag te beantwoorden en het resultaat overzichtelijk te presenteren

33De kunstvakdocent ontwikkelt zijn beroepsvisie vanuit pedagogische en cultureel-maatschappelijke dimensies en past deze visie toe in de beroepspraktijk.


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de functie en plaats van de kunsten in verschillende sectoren van de samenleving

Kennis van cultureel-maatschappelijke dimensies van bk&v

Kennis van jongerencultuur en subculturen

Kennis van culturele diversiteit/multiculturele samenleving Kennis van politieke en sociale aspecten van kunstamusement

JongerencultuurCulturele diversiteitMulticulturele samenleving

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om kunstuitingen te koppelen aan de cultureel maatschappelijke context waarbinnen ze zijn ontstaan

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om de lerende cultureel-maatschappelijke uitingen te kunnen laten beschouwen en vergelijken met eigen beeldend werk en dat van anderen

34.1De kunstvakdocent kan op methodische wijze, voor de beroepspraktijk relevante informatie in woord en beeld verzamelen, analyseren, beoordelen en gebruiken als bron voor het professioneel handelen (verwerken).


●● De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:

●● relevante bronnen voor toepassing in zijn vakgebied

Kennis van het op een gestructureerde wijze verzamelen en presenteren van (beeld)informatie

Kennis van relevante bronnen voor het kunstonderwijs en hun vindplaatsen

Kennis van bronvermelding

Kennis van auteursrecht en literatuurverwijzing

Bronnen: tijdschriften, literatuur, teksten, beeldmateriaal, filmpjes, social media, uitzendingen, websites en dergelijke

Vindplaatsen: mediatheken, databanken,culturele instellingen en museumcollecties, archieven, digitale platforms, websites, catalogi

BronvermeldingAuteursrecht

●● De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:

●● om op systematische wijze informatie te verzamelen en te ordenen ten behoeve van het eigen vakgebied en gebruik te maken van adequate bronvermelding


●● om voor zijn professioneel handelen en presentaties gebruik te maken van verschillende bronnen en media


2.2 Domein 2 – Vakinhoud

Domein 2 – Vakinhoud Kennis van kunstdiscipline en creatief proces Artistiek competent


1 De kunstvakdocent ontwikkelt op basis van kennis, intuïties, waarnemingen en inzichten een eigen artistieke visie


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om met de wereld en de kunst als inspiratiebron zijn beeldend proces aan te sturen en vorm te geven;

●● om zelfstandig een authentiek beeldend onderzoek te verrichten.

Kennis van middelen om een artistieke visie te ontwikkelen

Kennis van diverse manieren waarop het beeldend proces en het beeldend onderzoek is opgebouwd:●● divergerend ●● rechtlijnig●● concept als basis●● materiaal als basis●● intrinsiek gestuurd●● vraagstelling van opdrachtgever●● maatschappelijke geëngageerd●● associatieve reeks

De opbouw van een referentiekader voor de kunsten en kunsteducatie: het bezoek van diverse platformen

Met beeldaspecten en of beeldelementen – en het gebruik van theorie en vakjargon - een formele beeldanalyse kunnen maken en beeldinhouden kunnen sturen

Het kunnen ontwikkelen van beelden naar waarneming in diversiteit

Verschillen en overeenkomsten kennen tussen waarneming, realiteit en verbeelding en aandacht hebben voor de periferie van de waarneming; het kunnen ontwikkelen van individuele beeldende verwerkingen hiervan

Observeren en interpreterenOriëntatie, experiment, ontwerp,uitvoering, presenteren en reflecterenWaarnemingVerbeeldingConceptueel

Vaktijdschriften, vakwebsites, internetdiscussies, biënnales, musea, theaters, evenementen, beurzen en galeries

Vorm, restvorm, compositie, kleur, licht, ruimtelijkheid, kader, lijn, textuur, formaat, tijd, materiaal, plastisch en constructief

Kadering van details, stilleven, model, op locatie

Waarneming, realiteit, verbeelding, periferie van waarneming

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om een gesprek te voeren over de eigen artistieke visie;

●● om zijn eigen beeldende voorkeuren te herkennen en verkennen.


2De kunstvakdocent vertaalt zijn artistieke visie naar ideeën en kan met behulp van daartoe geëigende (disciplinespecifieke) middelen zijn ideeën vormgeven; 2.1 De kunstvakdocent drukt een eigen artistieke visie uit met behulp van daartoe geëigende middelen in beeldende concepten en/of beeldend werk.


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● onderzoek en experiment in uiteenlopende media, technieken, instrumenten en materialen om zijn ideeën zichtbaar te maken in autonoom beeldende kunst en toegepaste vormgeving

Kennis van middelen om artistieke visie in BK&Vte conceptualiseren en vorm te geven


Kennis van opvattingen in autonome kunsten, toegepaste vormgeving of mengvormen hiervan;Verdieping van diverse kunstdisciplines binnen 2D, 3D en 4D (+tijd: film, video, nieuwe media)

Met beeldaspecten en beeldelementen – en het gebruik van vakjargon - een formele en overdrachtelijke beeldanalyse kunnen maken en een beeldinhoudelijkheid kunnen sturen


Kennis van verschillende methoden om een beeldend referentiekader op te kunnen bouwenKennismaking met methodes van processtimulering en onderzoeksvaardighedenHet kunnen hanteren van diverse materialen, technieken, dragers, instrumenten en middelen

Observeren en interpreterenOriëntatie, experiment, ontwerp, uitvoering, presenteren en reflecterenWaarnemingVerbeeldingConceptueel

Tekenen, schilderen, digitale media, grafiek, fotografie, animatie, AV, textiel, hout, keramiek, metaal en performance

Vorm, restvorm, compositie, kleur, licht, ruimtelijkheid, kader, lijn, textuur, formaat, tijd, materiaal, plastisch, constructie en deconstructie

Iconografie, symboliek, algemene culturele kennisMedia-educatieSemiotiek, inhoudelijke context

Waarneming, realiteit, verbeelding, periferie van waarneming

Verzamelen, selecteren, ordenen, associëren, samenstellen en beeldbank, brainstorm, out-of-the-box denken

Potlood, verf, kwasten, messen, houtskool, klei, hamer, metaal, videocamera, beeldbewerkingssoftware, enzovoort

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om vanuit thema’s en motieven te komen tot een eigen ideevorming en opdrachtstelling om zijn beeldend onderzoek aan te sturen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om eigen waarnemingen, indrukken en emoties te transformeren in artistieke ideeën;

●● om een eigen artistieke visie te ontwikkelen en deze om te zetten in beeldend werk.


2.2De kunstvakdocent creëert beelden in uiteenlopende disciplines en demonstreert daarbij inzicht in de manier waarop beelden ervaringen veroorzaken en betekenissen overdragen


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● zijn beeldende en inhoudelijke positionering

Kennis van hoe beelden ervaringen veroorzaken en betekenissen overdragen

Kennismaking met afwijkende denkbeelden over diverse disciplines binnen 2D, 3D en 4D

Verdieping van diverse kunstdisciplines binnen 2D, 3D en 4D

Kennis van opvattingen in autonome kunsten, toegepaste vormgeving of mengvormen hiervan

Met beeldaspecten en beeldelementen – en het gebruik van vakjargon - een formele beeldanalyse kunnen maken en een beeldinhoudelijkheid kunnen sturen

Het kunnen hanteren en overdragen van een inhoudelijke beeldanalyse en van vakjargon

Kennis over samenhang tussen beelden en hun context

Kennis van visuele presentatietechnieken

Voorstelling en vormgeving van beelden kunnen onderscheiden en beide kunnen omschrijven met gebruik van vakjargon




Beeldrijm, associatieve reeks, formaat, ruimtelijkheid

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om vanuit een ruim interpreteerbaar begripskader een persoonlijke beeldende invulling te geven aan thema’s;

●● om door middel van zijn beeldend proces zijn beelden zodanig te optimaliseren en aan te scherpen dat ze ervaringen veroorzaken en betekenissen overdragen.

De kunstvakdocent beschikt over aantoonbare kennis, inzicht en vaardigheid:●● om te communiceren, samen te werken en informatie te verwerken door middel van beelden

2.3De kunstvakdocent neemt overal de potentiële beelden waar en neemt initiatief om deze te vertalen in concepten om zijn omgeving te analyseren en bekritiseren


Kennis van beelden om de leefomgeving te ontleden en beoordelen

Met beeldaspecten en beeldelementen – en het gebruik van vakjargon - een formele beeldanalyse kunnen maken en een beeldinhoudelijkheid kunnen sturen Het kunnen ontwikkelen van beelden naar waarneming in diversiteit




Kennis van verschillende methoden om een beeldend referentiekader op te kunnen bouwen


Kadering van details, stilleven, model, op locatie




De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om met zijn beeldend werk als uitgangspunt - zowel formeel als inhoudelijk - zijn mogelijkheden tot standpuntbepaling in de beeldende kunst en in de maatschappij te onderzoeken

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om door waarnemen en denken zelfstandig een interessante artistieke problematiek ontwikkelen en deze om te zetten in beeldend werk


2.4De kunstvakdocent zet relevante onderzoeken, kennis en inzichten van cultuur, kunst en vormgeving in bij het organiseren van een beeldend proces en het oplossen van beeldende probleemstellingen


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● kennis, vaardigheden en ontwikkelingen die relevant zijn voor zijn professioneel functioneren;

●● het begrip artistiek proces;●● actuele ontwikkelingen voor wat betreft werk en ideeën van kunstenaars of vormgevers uit de eigen vakdiscipline.

Kennis van middelen voor het organiseren van een beeldend proces en het oplossen van beeldende kwesties


Kennismaking met methodes van processtimulering en onderzoeksvaardigheden

Het kunnen hanteren van informatiebronnen om problemen tijdens het beeldend proces en de realisatie ervan te kunnen oplossen

Het kunnen analyseren en evalueren van processen van kunstenaars en vormgevers




Observeren en interpreterenOriëntatie, experiment, ontwerp, uitvoering, presenteren en reflecterenWaarnemingVerbeeldingConceptueel




De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om zelfstandig een artistiek proces op gang te brengen, te onderhouden en af te ronden;

●● om in zijn zelfstandig beeldend onderzoek grenzen te herkennen en te verleggen.

5-6De kunstvakdocent toont brede kennis en technische vaardigheden op het gebied van de eigen discipline; 6.2 De kunstvakdocent hanteert bewust verschillende beeldende middelen (materialen, technieken, beeldaspecten); 6.3 De kunstvakdocent pakt de ontwikkeling en inzet van beeldende middelen op een innovatieve wijze op.


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● onderzoek en experiment in uiteenlopende media, technieken, instrumenten en materialen

Kennis van inhouden, materialen en technieken


Kennismaking met afwijkende denkbeelden over diverse disciplines binnen 2D, 3D en 4D;Verdieping van diverse kunstdisciplines binnen 2D, 3D en 4D

Kennis over en vaardigheid in grove en fijne motoriek en oog-hand coördinatie

Het kunnen hanteren van diverse materialen, technieken, dragers, instrumenten en middelen

Het hebben van basisvaardigheden in en van natuurkundige basiskennis van een diversiteit aan materialen




Materiaalstructuur, textuur, gewicht, droogtijd, houdbaarheid, reactie op vocht, enzovoort

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om zijn beeldende ideeën zichtbaar te maken – door onderzoek en experiment in uiteenlopende media, technieken, instrumenten en materialen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om beelden te creëren in uiteenlopende disciplines;

●● om de eigen beeldende visie met adequate middelen uit te drukken en daarbij – zo nodig - een samenhang te laten zien in materieel-technische verscheidenheid.


6.1 De kunstvakdocent maakt beeldende concepten zichtbaar en tastbaar en verwerkt daarbij beeldende problemen


Kennis van het maken van beelden op grond van beeldende kwesties



Kennis van verschillende methoden om een beeldend referentiekader op te kunnen bouwenHet kunnen hanteren van diverse materialen, technieken, dragers, instrumenten en middelen





De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om zijn ideeën zichtbaar te maken - door onderzoek en experiment in uiteenlopende beeldende methodes;

●● om door middel van zijn beeldend proces zijn beelden zodanig te optimaliseren en aan te scherpen dat ze ervaringen veroorzaken en betekenissen overdragen.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het verbeelden en het maken van beelden

6.4De kunstvakdocent demonstreert het vermogen om in alles materiaal te zien, zet materiaalspecifieke eigenschappen naar inzicht en kennis in en kan beeldende concepten met behulp van materiaal zichtbaar en tastbaar maken


Kennis van het gebruik van materialen om beelden te maken


Het hebben van basisvaardigheden in en van natuurkundige basiskennis van een diversiteit aan materialen

Het kennen van diverse manieren om materialen op andere dan reguliere wijzen te gebruiken en toe te passen in beelden

Het kennen van diverse manieren van procesopbouw – zowel divergerend als rechtlijnig - met materiaal als basisKennis van verschillende methoden om een beeldend referentiekader op te kunnen bouwen

Het kunnen hanteren van diverse materialen, technieken, dragers, instrumenten en middelen

Materiaalstructuur, textuur, gewicht, droogtijd, houdbaarheid, reactie op vocht, enzovoort

Experiment, ExpressieObserveren, oriënteren, reflecteren


Potlood, verf, kwasten, messen, houtskool, klei, hamer, metaal, videocamera, beeldbewerkingssoftware

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om ideeën beeldend te vertalen middels uiteenlopende materialen; hij toont daarbij diversiteit in techniek;

●● in beeldende vaardigheden, gekenmerkt door samenhang in materieel-technische verscheidenheid;

●● in andere verwerkingsmogelijkheden van materialen.


7 De kunstvakdocent gebruikt culturele, kunsthistorische en actuele vakkennis en plaatst uitingen van de eigen discipline in deze context


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● actuele ontwikkelingen in het werk en in ideeën van kunstenaars of vormgevers uit de eigen discipline

Kennis van BK&V in de context van eigen uitingen op dat gebied


Analyse en kennis van de legitimatie van de kunsten en van de diverse functies van de kunsten in de samenleving



Functie: amusement, confrontatie, esthetisch, geëngageerd, economisch, communicatief, educatief, verontrustend en kritisch


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om met kunst en vormgeving als inspiratiebron en referentiekader - in zijn maatschappelijke context - zijn beeldend proces aan te sturen, te herzien en vorm te geven

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om onderzoek te doen naar zijn houding ten opzichte van de kunsten, de kunsteducatie en actuele maatschappelijke ontwikkelingen - zowel nationaal en internationaal, als in de eigen beroepspraktijk;

●● van actuele ontwikkelingen voor wat betreft het werk en ideeën van kunstenaars of vormgevers uit de eigen discipline; en hij laat zich hierdoor inspireren.

7.1De kunstvakdocent toont inzicht in de samenhang tussen de verschillende beeldende en vormgevende disciplines en tussen de manieren waarop deze beschouwd worden en relateert dit aan het eigen (kunst)pedagogische vakgebied


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● actuele ontwikkelingen in de kunsten en kan deze toepassen in de onderwijspraktijk;

●● verschillen en overeenkomsten van autonome beeldende kunsten, toegepaste kunsten en mengvormen.

Kennis van beelden en vormgevende disciplines en de wijzen waarop deze beschouwd kunnen worden

Kennismaking met afwijkende denkbeelden over diverse disciplines binnen 2D, 3D en 4D; Verdieping van diverse kunstdisciplines binnen 2D, 3D en 4D


Kennis van opvattingen in autonome kunsten, toegepaste vormgeving of mengvormen hiervan

Opbouw referentiekader voor de kunsten en kunsteducatie: het bezoek van diverse platformen

Het kunnen hanteren en overdragen van een inhoudelijke beeldanalyse en van vakjargon.







●● om in zijn lessen aandacht te kunnen besteden aan ontwerpend en toegepast verbeelden


Domein 2 – Vakinhoud Kennis van kunstdiscipline en creatief proces Omgevingsgericht competent

De docent BK&Vkan als docent en cultureel ondernemer relevante ontwikkelingen in de samenleving signaleren en onderzoeken en ziet daarin de kansen en mogelijkheden om op een zakelijke en georganiseerde wijze de verbinding te leggen met zijn leer- en werkomgeving

24De kunstvakdocent signaleert actuele ontwikkelingen in de internationale samenleving en verbindt deze aan de beroepspraktijk; 24.1 De kunstvakdocent onderzoekt hoe hij zich in houding en visie verhoudt tot actuele maatschappelijke, beeldende en educatieve ontwikkelingen


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● algemeen-vormende, ethische en maatschappelijke waarden en van een wereldwijde jeugdcultuur

Kennis van actuele, maatschappelijke, kunst en educatieve ontwikkelingen







De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om actuele ontwikkelingen in de kunsten te onderzoeken en toe te passen in de onderwijspraktijk;

●● om een visie te vormen op de legitimatie van de kunst in het algemeen en kunsteducatie in het bijzonder. Hij kan hierbij op grond van reflectie een persoonlijke mening en professionele objectiviteit onderscheiden;

●● vaardigheden en actuele ontwikkelingen die relevant zijn voor zijn professioneel functioneren;

●● om zijn bevindingen ten voordele van de verdere ontwikkeling van zijn beroepspositie in te zetten.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om onderzoek te doen naar zijn houding ten opzichte van de kunsten, kunsteducatie en actuele maatschappelijke ontwikkelingen, zowel nationaal als internationaal, als in eigen beroepspraktijk


25.1 De kunstvakdocent onderzoekt het beeldend werk en ideeën van vakgenoten en gebruikt de uitkomsten in het eigen onderwijs


Kennis van de beeldende beroepspraktijk

Kennis van opvattingen over autonome kunsten, toegepaste vormgeving of mengvormen hiervan

Kennismaking met afwijkende zienswijze op diverse disciplines binnen 2D, 3D en 4D





Kennis van het analyseren en evalueren van processen van kunstenaars en vormgevers

Het kunnen hanteren van informatiebronnen om problemen tijdens het beeldend proces en de realisatie ervan te kunnen oplossen

Vaktijdschriften, vakwebsites, internetdiscussies, biënnales, musea, theaters, evenementen en beurzen


Iconografie, symboliek, algemene culturele kennis,Media-educatie,Semiotiek, inhoudelijke context


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om nieuwe en interdisciplinaire aspecten van zijn vakgebied te kunnen onderzoeken;

●● en houdt zich op de hoogte van actuele ontwikkelingen in de kunsten. Hij kan deze onderzoeken en toepassen in zijn onderwijs.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om eigen en andermans artistieke handelen te beschouwen, analyseren, duiden en beoordelen;

●● en heeft een ondernemende houding. Hij draagt daarmee bij aan de ontwikkeling van kunsteducatie;

●● en over een onderzoekende grondhouding ten opzichte van actuele ontwikkelingen die relevant zijn voor zijn professioneel functioneren.

26De kunstvakdocent toont inzicht in de functie en plaats van de kunsten in de samenleving en verwerkt die in zijn beroepspraktijk; 26.1 De kunstvakdocent verwerkt de legitimatie en de verschillende functies van beeldende kunst en vormgeving en kunsteducatie in zijn professioneel handelen


Kennis van de functie en plaats van de kunsten in de samenleving





De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● en staat open voor actuele ontwikkelingen en nieuwe inzichten in beeldende kunst en vormgeving. Hij zet zijn bevindingen in ten voordele van de verdere ontwikkeling van vaardigheden en van zijn beroepspositie;

●● om een visie op de legitimatie van kunst in het algemeen en kunsteducatie in het bijzonder te vormen. Hij onderscheidt hierbij een persoonlijke mening en professionele objectiviteit.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om te reflecteren ten opzichte van de kunsten, kunsteducatie en actuele maatschappelijke ontwikkelingen, zowel nationaal als internationaal, als in eigen praktijk;

●● en heeft een ondernemende houding. Hij draagt daarmee bij aan de ontwikkeling van kunsteducatie.


28 De kunstvakdocent toont zakelijk, creatief en organisatorisch inzicht bij het ontwikkelen van zijn cultureel ondernemerschap


Kennis van de middelen om cultureel ondernemerschap vorm te geven

Kennismaking met methodes van creatieve stimulering


Het kunnen ontwikkelen van projecten en werkplannen voor het realiseren van een beeldend werk, en daarover met externen kunnen communiceren

Brainstorm, out-of-the-box denken


Plannen, contextanalyse, begroten, deadlines, draagvlak creëren, ordenen, prioriteiten stellen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om een visueel verslag uit te brengen en te presenteren

Domein 2 – Vakinhoud Kennis van kunstdiscipline en creatief proces Kritisch-reflectief competent

De docent BK&V heeft als startbekwaam beroepsbeoefenaar een kritische en onderzoekende houding richting zijn eigen (kunst)pedagogische en artistieke handelen, beroepsopvattingen en persoonlijke concepten en kan deze systematisch bijstellen ten bate van zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling

30 De kunstvakdocent kijkt systematisch naar zijn handelen en heeft een duidelijk beeld van eigen kwaliteiten en beperkingen


Kennis van eigen kwaliteiten en beperkingen op het vlak van bk&v



Kennis van documenteren en archiveren van beeldend werk

Verdieping van diverse disciplines binnen 2D, 3D en 4D


Kennis over samenhang tussen beelden en hun contextKennis van beeldende proces- en productevaluatiesKennis van verschillende methoden om een beeldend referentiekader op te kunnen bouwen

Licht, ruimte, formaatRegistratiemethoden


Observeren en interpreterenOriëntatie, experiment, ontwerp, uitvoering, presenteren en reflecterenWaarneming, verbeelding, conceptueel




Beeldrijm, associatieve reeks, formaat, ruimtelijkheidIntervisie, evaluatie, feedback, beoordelen


●● − om te reflecteren op eigen kunstproducten en die van anderen


●● om zijn beeldinhoudelijke en procesmatige keuzes te benoemen en te verantwoorden en op kwaliteit te beoordelen. Hij kan deze beeldende inzichten en vaardigheden herkennen als wezenlijk voor de beeldende kunst en deze vertalen in beeldende onderwijsleersituaties;

●● om het eigen – en andermans - artistieke handelen te beschouwen, analyseren, duiden en beoordelen.


31De kunstvakdocent gebruikt verschillende methodieken (bijvoorbeeld intervisie, evaluatie, feedback, beoordelen) om te reflecteren op zijn eigen handelen


Kennis van methoden voor reflectie op eigen proces en product

Kennis van beeldende proces- en productevaluaties

Kennis van verbale presentatietechnieken


Intervisie, evaluatie, feedback, beoordelen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om het eigen – en andermans - artistieke handelen te beschouwen, analyseren, duiden en beoordelen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om proces- en productevaluaties uit te voeren en de resultaten ervan te interpreteren

32 De kunstvakdocent heeft een kritische en onderzoekende houding gericht op vakinhoudelijke vernieuwing en doorgroei


Kennis van vakinhoudelijke vernieuwingen



Kennis van beeldende proces- en productevaluaties



Intervisie, evaluatie, feedback, beoordelen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● discussies die ten grondslag liggen aan veranderingen in het onderwijs in BK&Ven van de argumenten die daarbij worden gehanteerd

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om onderzoek te doen naar zijn houding en ten opzichte van de kunsten, de kunsteducatie en actuele maatschappelijke ontwikkelingen - zowel nationaal en internationaal, als in de eigen beroepspraktijk

32.1 De kunstvakdocent verbetert en actualiseert zijn beroepsuitoefening op een planmatige manier.


Kennis van middelen om de beroepsuitoefening planmatig te actualiseren


Kennismaking met afwijkende zienswijze op diverse disciplines binnen 2D, 3D en 4D

Het kunnen hanteren van informatiebronnen om problemen tijdens het beeldend proces op te kunnen lossen en te realiseren




De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om actuele ontwikkelingen in de kunsten te onderzoeken en toe te passen in de onderwijspraktijk;

●● om in zijn zelfstandig beeldend onderzoek grenzen te herkennen en verleggen.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● en heeft een ondernemende houding. Hij draagt daarmee bij aan de ontwikkeling van kunsteducatie


34De kunstvakdocent gebruikt de resultaten van (artistiek) praktijkonderzoek om zijn eigen beroepsvisie verder te ontwikkelen en zijn persoonlijk werkconcept te expliciteren


Kennis van middelen om de eigen beroepsvisie te verhelderen en te ontwikkelen

Kennismaking met diverse methoden om artistiek praktijkonderzoek om te zetten en toe te passen in de beeldende onderwijsleerpraktijk

Kennis van documenteren en archiveren van beeldend werk

Artistieke procesbegeleiding, innovatief materiaal- en techniekgebruik, omgeving als inspiratie

Licht, ruimte, formaat

Registratiemethoden

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis:●● om zijn beeldende, conceptuele en procesmatige keuzes te benoemen, te verantwoorden en op kwaliteit te beoordelen. Hij kan deze kennis, inzichten en vaardigheden herkennen als wezenlijk voor de beeldende kunst en deze als zodanig overzetten naar en toepassen in de onderwijsleerpraktijk van de beeldende vakken


2.3 Domein 3 en 4 – Vakdidactiek en schoolvak

Domein 3 en 4 – Vakdidactiek en schoolvak

Kennis van vakdidactiek en schoolvak Artistiek competent


3 De kunstvakdocent benoemt het creatieve proces en de wijze waarop artistiek werk ervaringen bij de lerenden veroorzaakt


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● zijn creatieve maakproces, het creatieve maakproces van met name opgroeiende kinderen en de verschillende invalshoeken van waaruit naar die maakprocessen gekeken kan worden. Hij kan deze kennis koppelen aan kennis over creativiteit;

●● het begrippenapparaat – en het vakjargon - dat gebruikt wordt om beeldende kunst en vormgeving te analyseren en te duiden;

●● elementaire kennis van de maakprocessen in de kunstdisciplines muziek, theater en dans. Hij kan deze in relatie brengen met maakprocessen in de eigen discipline.

Kennis van het creatieve proces en de ervaringen daarvan bij lerenden

Kennis van creatieve maakprocessen in beeldende kunst en vormgeving:●● de relatie tussen proces en product●● fasering in creatieve processen in het bijzonder creatieve processen in beeldende kunst en vormgeving

●● de relatie tussen productie, receptie en reflectie

●● onderscheid in maakproces op de korte en lange termijn (oeuvre)

●● ideevorming en concept●● inhoud, voorstelling, vormgeving, medium en functie

●● verschillende aanpakken in tweedimensionaal werken, driedimensionaal werken, werken met nieuwe media

●● verschillende aanpakken in autonoom werken en toegepast werken

Kennis van begrippenapparaat/ vakjargon:●● verschijningsvormen, beelddragers●● aspecten van de voorstelling●● zeggingskracht●● aspecten van de vormgeving: beeldende aspecten, materialen, technieken

●● proces●● functionaliteit●● cultuur- en kunsthistorische context

Elementaire kennis van het begrippenapparaat/ vakjargon van de kunstdisciplines muziek, dans en theater

Elementaire kennis van creatieve maakprocessen van de kunstdisciplines muziek, dans en theater

Kennis van verschillende beschouwingsmodellen voor beeldende kunst en vormgeving

Kennis van presentatievormen beeldende kunst en vormgeving (zoals portfolio, expositie, power point)

Inhoud, voorstelling, vormgeving, medium en functie

ProcesmatigConceptueel

Proces en productProductie, receptie, reflectie

IconografieBetekenis van beeldtaalSemiotiekMedia-educatieCKVKijkwijzersWaardering van kunstKunstkritiekBeoordelen van beeldend werk

Begrippenapparaat van andere kunstdisciplines zoals: samenspel, regie, componeren, schrijven en interpreteren, spelen, acteren, choreografie, improvisatie

Beeldanalyse en beschouwingsmethoden kunstvakken

Methodieken van beeldend onderzoek op het gebied van ideevorming en vormen materiaalonderzoek

Onderscheid in en samenhang tussen proces en product en de relatie tussen receptie, reflectie en productie

Methodes beeldende vakkenPortfolioDigitaalportfolio

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● verschillende methodieken waarop beeldend werk tot stand komt;

●● de manieren van beschouwen van beeldend werk en van beschouwingsmethoden voor de kunstvakken.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het beeldend proces en het product om de ontwikkeling van het maken van beelden bij de lerende te veroorzaken en te begeleiden;

●● de aard van beeldende problemen;●● de culturele activiteiten om leerlingen daarbij te kunnen adviseren en begeleiden.

●● het vakjargon waarmee beeldend werk en beeldend proces en dat van anderen verwoord kan worden zowel in materiële en technische zin als in relatie tot persoonlijke inhoud en standpuntbepaling als tot de culturele en maatschappelijke context;

●● de verschillende presentatievormen voor beeldend werk.


4De kunstvakdocent gebruikt vakinhoudelijk-didactische kennis en vaardigheden in samenhang met de doelen van het onderwijs om een creatief proces bij de lerenden te realiseren


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de breedte van het kunstonderwijs in het Nederlandse binnen- (en buitenschoolse) werkveld en de verschillende doelgroepen en culturele contexten die daarmee verbonden zijn;

●● de kerndoelen en eindtermen van het vakgebied beeldende kunst en vormgeving;

●● de eindtermen CKV (vmbo) en CKV (havo/vwo) kunst (algemeen en vakspecifiek) en tekenen, handenarbeid en textiele vormgeving;

●● de kunstdiscipline beeldende kunst en vormgeving en de bijdrage die deze kan leveren in samenhang met andere kunstdisciplines aan de ontwikkeling van de lerende;

●● de leerinhouden van het vakgebied beeldende kunst en vormgeving en de relatie van het vakgebied met de andere kunsten en met het maatschappelijk functioneren van de kunsten.

Kennis van vakinhou-delijke en didactische vaardigheden om een beeldend proces bij lerenden te realiseren

Kennis van de plaats van de kunsten en met name het vakgebied beeldende kunst en vormgeving in het Nederlandse onderwijsbestel en in dat van ons omringende landen:●● basisonderwijs●● VMBO, HAVO en VWO●● MBO●● HBO

Kennis van de kerndoelen en eindtermen voor het vakgebied beeldende kunst en vormgeving, CKV, en kunst●● kerndoelen basisonderwijs●● vernieuwde kerndoelen onderbouw●● examenregelingen beeldende vakken, tehatex en kunst

●● examenprogramma tehatex en kunst VMBO, HAVO en VWO

●● syllabus CvE tehatex en kunst VMBO, HAVO en VWO

●● examenvormen beeldende vakken VMBO, tehatex HAVO en VWO en Kunst(algemeen)

●● onderscheid tussen CPE en CSE VMBO en VWO

Kennis van beeldende ontwikkeling●● voorschools (vroeg- en voorschoolse educatie)

●● onderbouw basisschool●● bovenbouw basisschool●● onderbouw voortgezet onderwijs bovenbouw voortgezet onderwijs

Kennis van activerende werkvormen

Nederlands onderwijsmodel

Kerndoelen kunstvakken basisonderwijsKerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs Examenprogramma’s en syllabi:●● Beeldende vakken VMBO●● Tehatex HAVO en VWO●● Kunst HAVO en VWO

Landelijke instellingen cultuureducatie Provinciale steunpunten kunsteducatie Centra voor de kunsten

Fasen in beeldende ontwikkeling zoals krabbelfase, schematische fase, realistische fase of preconventioneel, conventioneel en postconventioneel stadium

Motorische ontwikkelingFasen in ontwikkeling van het esthetisch oordeel: associatie, mimesis, expressie, formalisme, autonomie.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de methodiek van kunstpedagogiek en vakdidaktiek

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● hoe werk van lerenden ontstaat;●● de samenhang tussen de kunstdisciplines.

8De kunstvakdocent benut kennis en ervaring die hijzelf en de lerenden elders hebben opgedaan, waardoor het onderwijs inhoudelijk actueel blijft


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de ervarings- en belevingswereld van de lerende

Kennis van de middelen om elders opgedane kennis en ervaringen in onderwijsleersituaties te benutten

Kennis van rol en functie van:●● beeldculturen ●● beeldvoorkeuren ●● beeldconventies●● beeldtalen

Kennis van betekenisvolle contexten van de leerling

Aspecten van ontwikkeling esthetisch oordeel: associatie, mimesis, expressie, formalisme.

Informele visuele communities of practice

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● vormen van informeel visueel leren van de lerende


Domein 3 en 4 Vakdidactiek en schoolvak

Kennis van vakdidactiek en schoolvak Pedagogisch-didactisch competent

De docent BK&V beschikt over de juiste pedagogische en didactische kennis en vaardigheden om op professionele wijze voor de individuele lerenden en voor groepen lerenden waarmee hij werkt, een veilige en krachtige leeromgeving tot stand te brengen waarin hij hen begeleidt hun mogelijkheden en ambities te ontdekken en ontwikkelen

13De kunstvakdocent ontwerpt leeractiviteiten vanuit een vakgerichte didactische visie die in het perspectief van de ontwikkeling van de lerenden betekenisvol zijn


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● verschillende visies kunsten cultuureducatie;

●● mogelijkheden voor opbouw van lessen in beeldende kunst en vormgeving;

●● het construeren van vakgerichte probleemstellingen op het gebied van productie, receptie, reflectie, inhoud, vorm en medium;

●● het ontwerpen, inleiden , begeleiden, beoordelen en evalueren van lessen.

Kennis van het ontwerp van leeractiviteiten die betekenisvol zijn voor de lerenden

Kennis van de geschiedenis van het vakgebied beeldende kunst en vormgeving binnen- (en buitenschools)

Kennis over de relatie tussen deze benaderingen en de cultuurhistorische context

Kennis van vakgericht lesontwerpen

Kennis hoe productie, receptie en reflectie bij het lesontwerp te betrekken

Onderscheid kunnen maken en samenhang kunnen brengen in inhoud, vorm, medium en functie bij het lesontwerp


Meervoudige intelligentieEsthetische ontwikkelingOntwikkelingsfasen kindertekening en andere beelden

Didactische werkvormenActiverende werkvormen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● verschillende manieren om lessen in beeldende kunst en vormgeving methodisch op te bouwen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● geschikte werkvormen om leerlingen artistieke problemen in een beeldend werkproces vorm te laten geven;

●● theorie en praktijk van beeldende kunst en vormgeving om deze in het ontwerpen, inleiden, begeleiden, beoordelen en evalueren van lessen te onderzoeken;

●● vakinhouden die relevant zijn voor diverse doelgroepen om een passende onderwijsaanbod te kunnen maken;

●● verschillende visies op het vakgebied in relatie tot zijn eigen visie.

14De kunstvakdocent biedt organisatievormen, leermiddelen en leermaterialen aan die de leerdoelen en leeractiviteiten van onderwijs in kunstvakken ondersteunen


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● organisatievormen, leermiddelen en leermaterialen voor het vakgebied beeldende kunst en vormgeving

Kennis van leer-middelen om het onderwijs te ondersteunen

Kennis van aspecten van de organisatie van het vaklokaal

Kennis van aspecten van de organisatie van vaklessen

Kennis van de rol en functie van lesmateriaal:●● lesbrieven, digitale leeromgeving en toetsmateriaal en visueel ondersteunend materiaal

Lesstructuur

Materiaalvoorziening, aanschaf en berging, en gebruik

Gereedschapsuitgifte, -inname en -onderhoud

Educatieve uitgeverijen en methodes voor het vakgebied beeldende kunst en vormgeving en Kunst

Vaktijdschriften, vakwebsites, studiedagen, conferenties

Digitaal portfolio, middelen voor exposeren van beeldend werk; vitrines, lijsten, expositieborden

Mediagebruik; analoog en digitaal

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● verschillende presentatievormen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● methodes die beschikbaar zijn voor zijn vakgebied;

●● de mogelijkheden van nieuwe media voor onderwijs;

●● uiteenlopende leermiddelen, werkvormen en media.


15 De kunstvakdocent toetst de ontwikkeling en voortgang van de lerenden en beoordeelt de resultaten op verantwoorde wijze


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● proces- en productevaluatie;●● het construeren van toetsinstrumenten voor proces- en productevaluatie.

Kennis van toetsing en beoordeling

Kennis van verschillende functies van toetsen en beoordelen:●● formatief●● summatief●● evaluatief

Kennis van beoordelingscriteria:●● formulering●● onderscheid proces en product●● kwantitatieve en kwalitatieve criteria

Kennis van de rol van beeldvoorkeuren bij toetsing en beoordeling

Kennis van vraagconstructie:●● open vraagvormen, gesloten vraagvormen

●● korten lange antwoordvraag●● meerkeuzevraag

Kennis van verschillende vormen van toetsing

Kennis van beoordelingsprocedure:●● tijdsaspect●● self, co- en peerassessment●● schouw en PTA

Proces- en productbeoordeling

Globale beoordelingBeoordeling op criteriaKwantitatieve en kwalitatieve criteria

ReflectieFeedback geven

Individuele beoordelingBeoordeling groepswerk en groepsprocessen

Vraagconstructie

Portfolio

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● beoordelingsmethodieken

16 De kunstvakdocent geeft kunst en cultuur een betekenisvolle plaats in het onderwijs en evalueert deze plaats structureel


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de functie en plaats van de kunsten in verschillende sectoren van de samenleving;

●● de samenhang tussen de verschillende beeldende en vormgevende disciplines (zoals fine arts, architectuur, mode, film, fotografie, grafische vormgeving) en de manieren waarop deze beschouwd worden.

Kennis van de plaats van kunst en cultuur in het onderwijs

Kennis van de plaats van de kunsten en met name het vakgebied beeldende kunst en vormgeving in het onderwijsbestel:●● basisonderwijs●● VMBO, HAVO en VWO●● MBO●● HBO

Kennis van de kerndoelen en eindtermen voor het vakgebied beeldende kunst en vormgeving, CKV, en kunst●● kerndoelen basisonderwijs●● vernieuwde kerndoelen onderbouw●● examenregelingen beeldende vakken, tehatex en kunst

●● examenprogramma tehatex en kunst VMBO, HAVO en VWO

●● syllabus CvE tehatex en kunst VMBO, HAVO en VWO

●● examenvormen beeldende vakken VMBO, tehatex HAVO en VWO en Kunst (algemeen)

●● onderscheid tussen CPE en CSE VMBO en VWO

Kennis van beeldende ontwikkeling●● voorschools●● onderbouw basisschool●● bovenbouw basisschool●● onderbouw voortgezet onderwijs bovenbouw voortgezet onderwijs

Kennis van het buitenschoolse kunsteducatieve werkveld

Kunst Algemeen, periodes en invalshoeken Filosofie en estheticaCKVCreatieve processen Interdisciplinaire projecten

Methodes kunst ( algemeen)Methodes CKV VMBO, HAVO en VWO

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de functie en plaats van de kunsteducatie in het curriculum van het onderwijs



Kennis van vakdidactiek en schoolvak Interpersoonlijk competent

De docent BK&V heeft als docent en kunstenaar het vermogen een prettig leer- en werkklimaat te creëren waarin hij oog heeft voor persoonlijke relaties en waarin op een coöperatieve en constructieve manier door betrokkenen wordt gecommuniceerd en samengewerkt

19De kunstvakdocent beargumenteert zijn artistieke, pedagogische en didactische visies en de daaruit voortvloeiende keuzes in begrijpelijke taal


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● verschillende benaderingswijzen van en visies op het vakgebied beeldende kunst en vormgeving en kunsteducatie;

●● (bestaande) argumenten voor de legitimatie van beeldende kunst en vormgeving en kunsteducatie en de visie daarachter;

●● zijn taakstelling als docent in diverse gebieden van kunsteducatie en in het vakgebied beeldende kunst en vormgeving in het bijzonder.

Kennis van artistieke, pedagogische en didactische visies op het onderwijs

Kennis van de geschiedenis van het vakgebied beeldende kunst en vormgeving binnen- (en buitenschools)

Kennis van samenhang van de diverse kunstdisciplines en hun eigenheid

Kennis van beeldcultuur en beeldproductie van jongeren

Kennis van structureel evaluerenKennis van kunstdisciplines in eigentijdse culturele en maatschappelijke ontwikkelingen

Kennis van competentiesets kunstvakdocent, binnen (en buitenschools)


Kunst Algemeen, periodes en invalshoeken Filosofie en estheticaCKVCreatieve processen Interdisciplinaire projecten

Competenties docent beeldende kunst en vormgeving

IdentiteitsontwikkelingCulturele identiteitInterculturele communicatieJeugdcultuur

Informele ‘communities of practice’

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● de relatie tussen zijn kunstdiscipline en andere kunstdisciplines;

●● jeugd- en mediacultuur en culturele diversiteit.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het beroep docent beeldende kunst en vormgeving en kunsteducatie en de visies die daaraan verbonden zijn;

●● zijn visie op de vakinhoud om een beargumenteerde keuze te maken voor methodisch lesmateriaal;

●● zijn visie op het kunstvak en zijn keuzes bij het lesgeven.

21De kunstvakdocent levert een actieve, constructieve bijdrage aan verschillende vormen van overleg en samenwerken in en buiten het onderwijs


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● verschillende vormen van overleg

Kennis van vormen van samenwerking en overleg in en buiten het onderwijs

Kennis van:●● groepsdynamica●● werken in teamverband●● collegiaal overleg●● coaching●● rollen en taken●● feedback geven en ontvangen●● taakgerichte, en procesgerichte feedback

●● reflectietools ●● intervisietechnieken

Kennis van: ●● gesprekstechnieken●● onderwijsbegeleiding (proces en taakgericht)

●● leerproblemen en (gedrags) problemen

●● pedagogische driehoek●● leerlingbegeleiding●● mentoraat

Intervisietechnieken

ReflectietoolsReflectiespiraal

Veilige leeromgevingLeerlingbegeleidingOrthopedagogiek en orthodidactiekObserveren, signaleren en doorverwijzenHandelingsplanLeerlingdossierBinnen- en buitenschools lerenRugzakleerlingSchoolbegeleidingsdienstenVertrouwenspersoon/ vertrouwenspersoon

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● vormen van werkoverleg;●● werken in teamverband en vak- of discipline overstijgend onderwijs;

●● eigen kwaliteiten en kwaliteiten van anderen in allerlei samenwerkingsvormen, en van belangen die daarin spelen;

●● het netwerk van zorg voor leerling en school.



Kennis van vakdidactiek en schoolvak Omgevingsgericht competent

De docent BK&V kan als docent en cultureel ondernemer relevante ontwikkelingen in de samenleving signaleren en onderzoeken en ziet daarin de kansen en mogelijkheden om op een zakelijke en georganiseerde wijze de verbinding te leggen met zijn leer- en werkomgeving

27 De kunstvakdocent toont inzicht in de functie en plaats van de kunsten in de samenleving en verwerkt die in zijn beroepspraktijk


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het actuele aanbod in kunst en cultuur rondom de school en daarbuiten en van het aanbod van het culturele werkveld

Kennis van de plaats van kunst en cultuur in de samenleving

Kennis van functie en plaats van activiteiten op het terrein van beeldende kunst en vormgeving en van de kunsten algemeen.

Kennis van studie en beroep:• kennisvanberoepenveldenwaarinbeeldende kunst en vormgeving - en ook andere kunsten – een centrale rol spelen

Kennis van creatief partnerschap van de school met culturele instellingen

●● cultuur- en kunstbeleid van overheden

●● jaarprogrammering culturele activiteiten

●● tentoonstellingsaanbod bk&v●● programmering van de kunsten indien relevant voor onderwijsaanbod

●● aanbod en ondersteuning culturele instellingen

BeroepengidsenCulturele instellingen, landelijk en regionaalCreatief partnerschap, ZZP en zakelijke kanten beroepspraktijkFunctiehuis

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● voor het onderwijs relevante culturele activiteiten;

●● beroepen en studies waarin beeldende kunst en vormgeving en kunst en cultuur een rol spelen.

28 De kunstvakdocent toont zakelijk, creatief en organisatorisch inzicht bij het ontwikkelen van zijn cultureel ondernemerschap


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● zakelijke kanten van de beroepspraktijk in de verschillende vormen van kunsteducatief ondernemen;

●● potentiële werkvelden en afnemers van diensten.

Kennis van middelen om een cultureel ondernemerschap vorm te geven

Kennis van zakelijke kanten van de beroepspraktijk, in loondienst dan wel als zelfstandige.

●● functieomschrijvingen kunsteducatieve werkveld binnen- en buitenschools

●● salarisinschaling en salarisschalen en functiehuis VO

●● stichtingsvormen●● wet bio●● public relations●● curriculum vitea●● contractvorming en freelance werken, ZZP

●● projectmatig en planmatig werken

Creatief partnerschap

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● onderhandelingstactieken over de zakelijke kanten van de beroepspraktijk

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● culturele netwerken



Kennis van vakdidactiek en schoolvak Kritisch reflectief competent

De docent BK&V heeft als startbekwaam beroepsbeoefenaar een kritische en onderzoekende houding richting zijn eigen (kunst)pedagogische en artistieke handelen, beroepsopvattingen en persoonlijke concepten en kan deze systematisch bijstellen ten bate van zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling

31De kunstvakdocent gebruikt verschillende methodieken (bijvoorbeeld intervisie, evaluatie en feedback) om te reflecteren op zijn eigen handelen


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● vormen van reflectie om het eigen vakdidactisch handelen te verbeteren;

●● het geven en ontvangen van feedback om het eigen vakdidactisch handelen te verbeteren.

Kennis van middelen om te reflecteren op eigen handelen

Kennis van metacognitie en reflectiemethodes

Kennis van feedback

Kennis van onderwijsevaluatie

ReflectietoolsMetacognitieSpindiagram competentieprofielLeerdoelenReflectiespiraalIntervisieSupervisieCoachenSwot analyse

Feedback geven . ontvangen en vragen360 graden feedback

NascholingsaanbodStudiedagenConferenties

Leerlingen enquêteFunctioneringsgesprekScholingsvragen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● reflectiemethoden om het eigen didactisch handelen te beoordelen op effectiviteit;

●● het methodisch geven en ontvangen van feedback ter verbetering van het eigen vakdidactisch handelen.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● het meten van de effectiviteit van zijn onderwijs;

●● zijn eigen gedragsrepertoire;●● relevante (na)scholingsvragen voor zijn ontwikkeling als vakdocent.

32 De kunstvakdocent heeft een kritische en onderzoekende houding gericht op vakinhoudelijke vernieuwing en doorgroei


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● actuele ontwikkelingen in het vakgebied beeldende kunst en vormgeving, en kunsteducatie;

●● actuele ontwikkelingen in het onderwijs;

●● actuele opvattingen over het belang van kunst en kunsteducatie en onderwijs in beeldende kunst en vormgeving in het bijzonder;

●● zijn eigen standpunt ten opzichte van actuele ontwikkelingen in kunst en kunsteducatie en van maatschappelijke ontwikkelingen;

●● actuele internationale ontwikkelingen, relevant voor zijn beroepspraktijk.

Kennis van vakinhoudelijke vernieuwingen

Kennis van diverse bronnen waarin onderwijsontwikkeling en kunsteducatie besproken worden

Kennis van de context waarop het eigen standpunt over actuele ontwikkelingen in kunst en kunsteducatie en maatschappelijke ontwikkelingen is gebaseerd

Websites van landelijke ondersteunende instellingen en het kennisinstituut voor kunsteducatie en cultuureducatie en:●● vaktijdschriften, nationaal en internationaal

●● vakliteratuur●● conferenties, congressen, studiedagen

●● examenblad.nl●● onderwijsbijlage kranten/ tijdschriften●● kunstbijlage kranten en tijdschriften●● websites

Websites van landelijke ondersteunende instellingen en het kennisinstituut voor kunsteducatie en cultuureducatie


33De kunstvakdocent ontwikkelt zijn beroepsvisie vanuit pedagogische en cultureel-maatschappelijke dimensies en past deze visie toe in de beroepspraktijk


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van:●● een eigen visie - in relatie tot bestaande visies - op de legitimatie van het vakgebied beeldende kunst en vormgeving in het algemeen en kunsteducatie in het bijzonder;

●● ethische en maatschappelijk waarden van kunst in het algemeen en kunsteducatie in het bijzonder.

Kennis van cultureel-maatschappelijke dimensies van bk&v

Kennis van diverse methoden om artistiek praktijkonderzoek om te zetten en toe te passen in de beeldende onderwijsleerpraktijk

Kennis van:●● bekwaamheid en professionele ontwikkeling

●● meta-cognitieve vaardigheden●● reflectie- en intervisie

Theorieën en praktijktoepassingen over kunsteducatie vanuit nationaal en internationaal perspectief

34De kunstvakdocent gebruikt de resultaten van (artistiek) praktijkonderzoek om zijn eigen beroepsvisie verder te ontwikkelen en zijn persoonlijk werkconcept te expliciteren


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● vormen van praktijkonderzoek

Kennis van middelen om de eigen beroepsvisie te verhelderen en te ontwikkelen

Kennis van verschillende methoden voor het doen van praktijkonderzoek

Basale kennis van onderzoeksmethodieken: ●● probleemstelling en onderzoeksvraag formuleren

●● literatuur en ander onderzoeksmateriaal verzamelen en ordenen

●● onderzoeksvraag beantwoorden en resultaten presenteren

Kennis van relevante vakbladen en literatuur op het vakgebied, expertise- en onderzoekscentra en discussieplatforms

OnderzoeksmethodiekLiteratuuronderzoekPraktijkonderzoekVakbladen, publicaties op het gebied van kunst en cultuur en educatie

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● verschillende methoden voor het doen van praktijkonderzoek

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● het doen van praktijkgericht onderzoek


2.4 Domein 5 – Onderwijskunde

Domein 5 – onderwijskunde Kennis van leren en van ontwikkeling Pedagogisch-didactisch competent


9De kunstvakdocent houdt rekening met hoe lerenden leren, hoe hun ontwikkeling verloopt, welke problemen zich daarbij kunnen voordoen en hij weet (hoe) daar mee om te gaan


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● leren, artistieke leerprocessen, leervormen, leerstijlen en visies op artistiek leren

Kennis van de lerende en zijn ontwikkeling

Kennis van:●● leerproblemen en (gedrags) problemen

●● leer – en ontwikkelingspsychologie●● didactische werkvormen●● moderne leermiddelen●● leervragen ●● leren en vormen van leren in diverse contexten

●● planning, uitvoering en evaluatie van onderwijsleerprocessen

●● cognitie, werking van hersenen en leren

●● sociaal leren en sociale invloed●● sociale leerprocessen in de klas●● leerstijlen

Associatief leren,Kennis lerenRelationeel lerenCognitie en metacognitieLeer- en ontwikkelingspsychologieBehaviorismeConstructivismeNurture-natureSMARTLeerling gestuurd of docent gestuurdOrthopedagogiek en orthodidactiek


●● vraaggerichte houdingen en leervragen;

●● leermiddelen, werkvormen en media;●● leerproblemen, oplossingen voor onderwijsleersituaties en evaluatie van leerproces en resultaat.

Domein 5 – onderwijskunde Kennis van leren en van ontwikkeling Interpersoonlijk competent

De docent BK&V heeft als docent en kunstenaar het vermogen een prettig leer- en werkklimaat te creëren waarin hij oog heeft voor persoonlijke relaties en waarin op een coöperatieve en constructieve manier door betrokkenen wordt gecommuniceerd en samengewerkt

17De kunstvakdocent houdt rekening met hoe lerenden leren, hoe hun ontwikkeling verloopt, welke problemen zich daarbij kunnen voordoen en hij weet (hoe) daar mee om te gaan


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● groepsprocessen, communicatie en interactie;

●● stimulerende artistieke leeromgevingen;

●● kunstpedagogische en didactische ontwikkelingen.

Kennis van groeps-dynamica en commu-nicatie middelen in relatie tot onderwijs-leersituaties

Kennis van:●● grondregels van communicatie●● groepsdynamica●● feedback●● interactie●● gesprekstechnieken●● groepsvorming en – groepsprocessen●● sociaal klimaat, posities en relaties in de klas

●● leerkrachtgedrag ●● leren van sociaal gedrag●● posities en relaties in de klas ●● samenwerkend leren

BasisomgangsvormenKlassenmanagementVerbale- en non- verbale communicatieReflectieGroepsdynamicaOnderwijssociologieAssertiviteit en agressiviteitConflicthanteringCoöperatie en oppositieEmpathieLuisteren en feedback gevenAuthentiek lerenInterculturele communicatiePluriforme samenlevingGespreksmodellen, diagnoserecept, hulpverleningsmodel

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● een stimulerende leeromgeving op school en een veilige leeromgeving;

●● maatschappelijke veranderingen die van belang zijn voor het werken met verschillende doelgroepen.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● de onderlinge samenwerking in de leerling-groep en zijn eigen interactie hiermee;

●● het communiceren over het onderwijs en het leren met ouders, verzorgers en leerlingen.


Domein 5 – Onderwijskunde Kennis van leren en van ontwikkeling Kritisch-reflectief competent

De docent BK&V heeft als startbekwaam beroepsbeoefenaar een kritische en onderzoekende houding richting zijn eigen (kunst)pedagogische en artistieke handelen, beroepsopvattingen en persoonlijke concepten en kan deze systematisch bijstellen ten bate van zijn persoonlijke en professionele ontwikkeling.

34De kunstvakdocent gebruikt de resultaten van (artistiek) praktijkonderzoek om zijn beroepsvisie verder te ontwikkelen en zijn persoonlijk werkconcept te expliciteren


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● modellen voor kwaliteitszorg en onderzoeksmethodieken voor onderwijsverbetering en schoolontwikkeling

Kennis van middelen om de eigen beroeps-visie te verhelderen en te ontwikkelen

Kennis van:●● bekwaamheid ●● onderzoek voorbereiden, uitvoeren en presenteren

●● professionele ontwikkeling●● meta-cognitieve vaardigheden●● reflectie- en intervisie●● planmatig werken (producten procesgericht)

Onderwijsconcepten en onderwijsvernieuwing.Binnen en buitenschools lerenKoppeling theorie en praktijkOnderzoeksvraag formulerenLerende organisatieCollegiale consultatie en intervisieFeedback geven en ontvangenPortfolio of bekwaamheidsdossierPraktijkonderzoekPlanmatig werkenOnderwijsinnovatie en leercultuurKwaliteitszorgEthische code

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● de effectiviteit van zijn docentschap en van onderzoek-, reflectie- en intervisiemethodes

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● planmatig werken (proces- en productgericht);

●● reflectie op het eigen didactisch handelen en de beoordeling hiervan op (kunst)pedagogische waarde en effectiviteit.


2.5 Domein 6 – Onderwijskunde

Domein 6 – Onderwijskunde Kennis van de leerling Pedagogisch-didactisch competent


9De kunstvakdocent houdt rekening met hoe lerenden leren, hoe hun ontwikkeling verloopt en welke problemen zich daarbij kunnen voordoen, en hij weet (hoe) daar mee om te gaan


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● de - culturele - leef- en ervaringswereld van verschillende leerling-groepen en het sociale klimaat van deze groepen;

●● eigen pedagogische opvattingen, houding en gedrag en de invloed hiervan op leerlingen.

Kennis van de lerende en zijn ontwikkeling

Kennis van:●● sociaal klimaat●● jongerencultuur●● maatschappelijke veranderingen●● onderwijsbehoefte van de leerlingen●● persoonlijke en sociale begeleiding●● studievaardigheden, leerstijl, doceerstijl

●● leerproblemen en (gedrags) problemen

●● culturele, sociaal-economische en ontwikkelingspsychologische verschillen

●● leertheorieën●● veilig leerklimaat●● beeldende processen en middelen●● reflectie

Pedagogische visieTalentontwikkelingOrthopedagogiek en didactiekOnderwijssociologieIdentiteitsontwikkelingCulturele identiteitInterculturele communicatieOnderzoek, beschouwing, materiaalFlow


●● de – kunstzinnige - ontwikkeling van de leerling als individu, van een klas als groep en de daarmee samenhangende interactieverschijnselen;

●● zelfstandigheids bevordering en onderwijsbegeleiding;

●● cultureel, sociaal-economische en ontwikkelingspsychologische verschillen tussen leerlingen.


●● pedagogiek, veilig leerklimaat en culturele en sociaal-emotionele verschillen in de klas;

●● het beeldend werkproces en beeldende middelen;

●● sociaal-emotionele en morele belemmeringen in de ontwikkeling van leerlingen en ontwikkelings- en gedragsproblemen.

11De kunstvakdocent ondersteunt de lerenden in hun leerproces door leervragen en leerproblemen te signaleren, te benoemen en erop te reageren


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● artistieke leerprocessen, leerbehoeften, ontwikkelingsprocessen en ontwikkelingsproblematieken

Kennis van middelen om de lerende te ondersteunen in zijn leerproces

Kennis van:●● leren leren●● planning, uitvoering en evaluatie van onderwijsleerprocessen

●● gesprekstechnieken●● onderwijsbegeleiding (proces en taakgericht)

●● cognitie, werking van hersenen en leren

●● leerstijlen●● leerproblemen en (gedrags) problemen

●● leermiddelen●● leerlingbegeleiding●● leercontexten

Veilige leeromgevingLeerlingbegeleidingOrthopedagogiek en orthodidactiekObserveren, signaleren en doorverwijzen.HandelingsplanLeerlingdossierLeerlingvolgsysteemBinnen- en buitenschools lerenPedagogische driehoek

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● leermiddelen en onderwijs- en begeleidingsactiviteiten

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● risico- en zorgleerlingen;●● van proces- en taakgerichte begeleiding en leercontexten;

●● gesprekstechnieken.


12De kunstvakdocent signaleert, benoemt en begeleidt de individuele talenten van lerenden, heeft kennis van beoogde eindniveau en weet dit in tussenstappen te helpen ontwikkelen.


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● artistieke talentontwikkeling, eindkwalificaties en begeleidingsmethodieken

Kennis van talenten van leerlingen en van de middelen om die te ontwikkelen

Kennis van:●● talentontwikkeling●● voorbereiding en plannen van leren●● uitvoeren instructie en leer processen●● evaluatie van leerresultaten en leerprocessen

Kennis van:●● didactische analyse modellen●● leerdoelen en instructiemodellen●● vormgeving van leerprocessen●● selectie en ontwerp van leermiddelen●● begeleiden van leerprocessen●● toetsing en evaluatie

OnderwijsconceptenLeerdoelen, eindtermen, eindkwalificatiesTaxonomie en beheersingsniveausInstructiemodellenDidactische werkvormenToetsvormenMotivatieSucceservaringenPedagogische visie, talentontwikkelingDigitale leermiddelen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● algemene didactiek en onderwijskunde;

●● sociaal emotionele begeleiding en begeleiding van leerprocessen;

●● sociaal-emotionele en morele ontwikkeling;

●● bekrachtigingsmethodieken.

13De kunstvakdocent ontwerpt leeractiviteiten vanuit een vakgerichte didactische visie die in het perspectief van de ontwikkeling van de lerenden betekenisvol zijn


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● onderwijsontwerp, didactiek, didactische leermiddelen en informatie- en communicatietechnologie;

●● onderwijs- en leertheorieën en onderwijsarrangementen, (beroepsgerichte didactiek);

●● de leef- en ervaringswereld van verschillende leerling-groepen.

Kennis van het ontwerp van leeractiviteiten die betekenisvol zijn voor de lerenden

●● onderwijsontwerp●● didactiek en didactische leermiddelen●● informatie en communicatietechnologie

●● onderwijsarrangementen●● leef- en ervaringswereld van verschillende leerling-groepen

●● vakinhoudelijke kennis, vaardigheden en methodes

●● samenwerking met de omgeving●● leerdoelen en instructiemodellen●● selectie en ontwerp van leermiddelen●● ontwikkelingspsychologie

Authentiek lerenSamenwerkend lerenBetekenisvol lerenReflectieWaarde- en zingevingDoelgroepen en LeefwereldOnderwijsconceptenLeerdoelenInstructiemodellenMethodesAdolescentiepsychologieModerne leermiddelen

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● vakinhoudelijke houdingen en vaardigheden en methodes

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● verschillen tussen leerlingen en onderwijsontwerp;

●● algemene didactiek en onderwijskunde, en kennis op het gebied van het kunstvakonderwijs;

●● de omgeving van de school (bedrijven, instellingen) en samenwerkingsmogelijkheden t.b.v. van het opleiden van de leerling.


14De kunstvakdocent biedt organisatievormen, leermiddelen en leermaterialen aan die de leerdoelen en leeractiviteiten van onderwijs in kunstvakken ondersteunen


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● groepsprocessen , communicatie en samenwerking;

●● verschillen tussen leerlingen.

Kennis van leermiddelen om het onderwijs te ondersteunen

Kennis van:●● groepsprocessen●● communicatieve vaardigheden●● samenwerken leren●● vakinhoudelijke kennis, vaardigheden en methodes

●● methodes●● doelgroepen●● werkveld●● leerdoelen, eindtermen, eindkwalificaties.

●● instructiemodellen●● onderwijsbegeleiding (proces en product gericht)

●● selectie en ontwerp van leermiddelen

GroepsvormingTeamworkActieve betrokkenheidRollen en takenDirecte instructieInteractieve instructieOnderwijsleergesprekActief lerenFeedbackReflectie en intervisieCoaching

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● vakinhoudelijke houdingen, vaardigheden en methodes;

●● educatieve activiteiten binnen uiteenlopende werkvelden, verschillende groepen en individuen;

●● leerinhouden, doelen, kerndoelen, eindtermen of eindkwalificaties, leeractiviteiten, leeropdrachten, onderwijsactiviteiten en instructie- of opleidingsmodellen.

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● artistieke problemen, het beeldend werkproces , beeldende middelen en begeleidingsmethodieken;

●● leermiddelen, werkvormen en media.

15 De kunstvakdocent toetst de ontwikkeling en voortgang van de lerenden en beoordeelt de resultaten op verantwoorde wijze


De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● toetsvormen (methodenmix) en beoordelingsmethoden

Kennis van toetsing en beoordeling

Kennis van:●● doelen, toetsvormen en beoordelingsmethodes

●● methodenmix●● voldoende /onvoldoende norm●● proces en product evaluatie

PortfolioLeerling gesprekkenZelfbeoordelingExpositieReflectiePresenterenPeerrankingWerkstukken

De kunstvakdocent beschikt aantoonbaar over kennis van: ●● toetsen, beoordelen en evaluatie;●● doelen kan ten aanzien van zelfstandigheid en het bepalen van (tussen)doelen voor/door de leerlingen.


3. Bronnen

3.1 Literatuur

Baïdak, Nathalie & Horvath, Anna (red) (2009). Arts and Cultural Education at School in Europe. Brussel: EACEA-Eurydice.

Bassant, Monique, Fasen, Bieneke, Hadders, Jantien & Markus, Eefje (2010). Zelfevaluatierapport Masteropleiding Kunsteducatie. Deeltijd. Rotterdam: Willem de Kooning Academie.

CEVO (2009). Kunst (algemeen) VWO. Syllabus centraal examen 2011. Utrecht: Centrale Examencommissie Vaststelling Opgaven vwo, havo, vmbo.

Commissie Dijkgraaf (2010). Onderscheiden, verbinden, vernieuwen. De toekomst van het kunstonderwijs. Advies van de commissie-Dijkgraaf voor een sectorplan kunstonderwijs. Den Haag: HBO-Raad.

Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel (2010). Differentiëren in drievoud. Den Haag: Advies van de Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel.

Dinsbach, Gerrit (2007). Handreiking schoolexamen tekenen, handvaardigheid en textiele vormgeving havo/vwo. Enschede: SLO.

Haanstra, Folkert (2005). Onderzoek naar stadia in het maken van en het kijken naar kunst. In: Marjo van Hoorn (red). Ontwikkelingsstadia in het leren van kunst, literatuur en muziek. Cultuur+Educatie 14. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.

Hagenaars, Piet (2008). Doel en streven van Cultuur en School. In: Marjo van Hoorn (red). Pegasus’ vlucht gevolgd. Cultuur+Educatie 21. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.

Hagenaars, Piet (2010). Inventarisatie en 1ste concept Kennisbasis beeldende kunst en vormgeving. Lerarenopleiding Beeldende Kunst en Vormgeving. Tilburg: Voorzitter redactieteam Kennisbasis Beeldende Kunst en Vormgeving.

HBO-raad (2009). Kennisbasis, Biologie, Natuurkunde, Scheikunde, Techniek, Wiskunde. Den Haag: HBO-raad.

Hoorn, Marjo van (red). (2009). Media + Kunst + Educatie: internationale ontwikkelingen in media- en kunsteducatie. Cultuur+Educatie 26. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.

Interdisciplinaire Commissie Lerarenopleidingen (2007). Competentieprofiel van de leraren die aan een ULO zijn opgeleid. Den Haag: VSNU.

Jacobs, Patty & San, Nancy van (2010). Analyse visitatierapporten Kunstvakopleidingen. Den Haag: Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie.

Jansma, Frank (2006). Het kwalificatieniveau en de rol van kennis in de beroepsbekwaamheid van de leraar. Utrecht: SBL

Jansma, Frank & Veen, Dirk van der (2009). De kennisbasis. Het fundament voor professioneel (leren) handelen. Utrecht: ADEF Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten.

Lenselink, Vilma (red)(2008). The body of knowledge. Een handreiking voor het methodisch beschrijven van de kennisbasis. Tilburg: Fontys Hogescholen.

Kamp, Marie-Thérèse van der (2007). Ontwikkelingen in de kunstvakken in de bovenbouw

na 2007. In: Marie-José Kommers (red). Zicht op... kunstvakken in de vernieuwde tweede fase. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.

Kessels, Joseph & Poell, Rob (red) (2001). Human Resource Development, Organiseren van het leren. Alphen aan de Rijn: Samson

Leden Verkenningscommissie kunstvakken (2011). Preadvies Verkenningscommissie kunstvakken. Enschede: SLO.

Onderwijsraad (2009). Kwaliteitsborging van het eindniveau van aanstaande leraren. Den Haag: Onderwijsraad.

Otten, Marko (red)(2009). Voetstuk van de PABO. Kennisbasis Nederlandse taal voor de pabo. Eindversie. Den Haag: HBO-Raad.

Tamsma, Maarten & Otten, Els (2009). Naar een leerplan voor onderwijs in beeldende kunst en vormgeving. Utrecht: Denktank beeldende vakken.

Interdisciplinaire Commissie Lerarenopleidingen (2007). Competentieprofiel van leraren die aan een ULO zijn opgeleid. Landelijk en internationaal perspectief. Den Haag: VSNU.

Wageningen UR (2005). Competentielijst. Wageningen: Universiteit en Research Centre.

Werkgroep Onderzoeksagenda Cultuureducatie, Haanstra, Folkert en Hoorn, Marjo van (red) (2008). Zicht op… een onderzoeksagenda cultuureducatie. Utrecht: Cultuurnetwerk Nederland.


3.2 Docentenopleidingen in Beeldende kunst en Vormgeving

Academie Beeldende Kunsten Maastricht

Academie voor Beeldende Vorming Tilburg

Academie voor Beeldende Vorming Amsterdam

Docent BKV Arnhem en Zwolle

Academie Minerva Groningen

Docentenopleiding Beeldende Kunst en Vormgeving Windesheim Zwolle

Noordelijke Hogeschool Leeuwarden

Art and Design in Education Hogeschool voor de Kunsten Utrecht

Willem de Kooning Academie Rotterdam

Van deze docentenopleidingen zijn onderwijs- en examenreglementen, studiegidsen, modulebeschrijvingen, zelfevaluatierapporten en ander materiaal bestudeerd voor deze inventarisatie.

3.3 Websites

www.cultuurnetwerk.nl

www.cultuurplein.nl

www.kunstcontext.com

http://www.eindexamen.nl/9336000/1/jgvvgodkvk2p4d4/vhaqljjrscnu/f=/syl_kunst_algemeen-havovwo20

http://www.examenblad.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glpdohx6/vhnpbm6ctp80/f=/kunst_havo.pdf

http://www.examenblad.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glpdohx6/vhaqljjrscnu/f=/syl_kunst_algemeen-havovwo2006.pdf

http://www.eindexamen.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glpdohx6/vhkum3jjhjxz/f=/kunstalg_havovwo.doc

http://www.eindexamen.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glpdohx6/vhnpbm6ctp80/f=/kunst_havo.pdf

http://www.eindexamen.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glrndzx7_n11vg41h1h4i9qe/vhxmlbhx2amc/f=/bestand.doc

http://www.eindexamen.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glpdohx6/vhkum4pzc2y0/f=/syllabus_kunst_algemeen_vwo_2010.pdf

http://www.eindexamen.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glpdohx6/vhkum64cz1y2/f=/kunstbv_havo.doc

http://www.eindexamen.nl/9336000/1/j9vvhinitagymgn_m7mvh57glpdohx6/vhkum555euy1/f=/kunstbv_vwo.doc

http://www.slo.nl/themas/00025/map7/Map3/Handreiking_Kunst_DEFINITIEF.pdf/

http://www.cultuurnetwerk.nl

http://www.cultuurplein.nl

http://www.kunstcontext.com



















http://www.slo.nl/themas/00025/map7/Map3/Handreiking_Kunst_DEFINITIEF.pdf/


Nadere begripsbepaling

Theoretische kennis

Bij theoretische kennis gaat het om achterliggende theorieën. Theoretische kennis omvat

data, informatie en kennis die noodzakelijk is om verantwoord en adequaat het onderwijs in

de discipline te kunnen verzorgen. De leerinhoud van elk domein – vakinhoud, vakdidactiek en

de onderwijskunde – is gefundeerd in theoretische kennis met een onderscheid in een weten-

schappelijke, culturele en een maatschappelijke achtergrond. Deze kennis wordt gemodelleerd

naar professionele en wetenschappelijke disciplines in het perspectief van het toekomstige

functioneren in samenleving en beroep. De docent moet over theoretische kennis beschikken

om de leerinhouden te begrijpen en effectief te kunnen onderwijzen (Otten 2009).

Methodische kennis

Kennis wordt productief in de vorm van methodisch handelen waarmee de leraar in een

afwisseling van daadkracht en denkkracht (reflectief handelen), een praktische handelings-

gerichte aanpak realiseert voor een concrete doelstelling. Hij is tot en met het niveau van

praktische kennis vertrouwd met de professionele manier van werken (regulatief) in zijn

beroep en de methodieken die daaruit ontwikkeld zijn (Jansma 2006).

Praktische kennis

De leraar is eerst en vooral handelingsbekwaam: dat wil zeggen dat hij in de beroepspraktijk

op een onmiddellijke wijze weet wat hij moet doen en dat ook daadwerkelijk doet. Het rele-

vante handelingsrepertoire wordt eerder in een reflex dan middels reflectie opgeroepen in

samenhang met de onderwijsleersituatie en hoe die zich zal kunnen en moeten ontwikkelen.

Het betreft het kunnen hanteren van leerplannen, methoden, leermateriaal en werken inter-

actievormen. Praktische handelingsbekwaamheid is het begin- en eindpunt van de

beroepsuitoefening en alle andere vormen van kennis moeten daarop worden betrokken

(Jansma 2006).

Vakinhoud

De kennisbasis van de vakinhoud is in belangrijke mate op de discipline gericht en omvat

kennis van creatieve en procedurele maak- en ontwikkelingsprocessen, alsmede kennis van

de daarbij horende materiaal(technische) en mentale en fysieke aspecten.

Voor het deelgebied kennis van kunst en cultuur gaat het om kennis van de geschiedenis van

de eigen discipline in de context van de meer algemene maatschappelijke ontwikkeling van

kunst en cultuur. Daarnaast gaat het ook om de bredere kennis van de historische ontwikke-

lingen van de disciplines en hun onderlinge samenhang.

Vakdidactiek

Alles wat de docent doet om een krachtige en inspirerende leeromgeving te realiseren en in

engere zin te bevorderen, plaatsen we bij de vakdidactische rol. Het gaat om het toegankelijk

maken en ontwikkelen van leerinhouden en het ontwerpen van leerprocessen. Bovendien

gaat het om het begeleiden van leerprocessen: motiveren, stimuleren, uitdagen, activeren,

ondersteunen, helpen en inspelen op verschillen (Jansma 2006).

Een effectieve didactiek voor het onderwijs in een kunstvak moet een methodisch karakter

hebben. Er moet sprake zijn van een opbouw van eenvoudig naar meer complex. Zo’n pro-

gramma moet ruimte bieden aan oefening, opbouw en onderhoud van vaardigheden, maar

ook aan experiment, onderzoek en ontdekking. Bij een methodische benadering horen stan-


daarden, voorbeelden die duidelijk maken welke prestaties en niveaus in een bepaald sta-

dium van het onderwijs mogen worden verwacht.

Schoolvak

Het vak zoals deze in karakteristieken, kerndoelen, eindtermen en examenprogramma’s voor

basis- en voortgezet onderwijs is beschreven.

Onderwijskunde

De wetenschap die het onderwijs wil beschrijven, begrijpen en verklaren, om vandaaruit ver-

beteringen aan het onderwijs aan te brengen. Onderwijskunde heeft een interdisciplinair

karakter en steunt op de funderende wetenschappen; psychologie, pedagogiek, en sociologie.

Didactiek

Er wordt onderscheid gemaakt tussen algemene didactiek en vakdidactiek. Algemene didac-

tiek bestudeert de algemene wetmatigheden volgens welke men het best iets aanleert. Vak-

didactiek legt uit hoe een bepaald vak het best wordt geleerd met vakspecifieke leermiddelen.


Alle rechten voorbehouden. Behoudens de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveel voudigd, opge-slagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, zonder de uitdrukkelijke, voorafgaande en schriftelijke toestem-ming van de uitgever.Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aan-vaarden de auteurs, redactie en uitgever geen aansprakelijkheid voor de gevolgen daarvan.

RedactiePiet Hagenaars voorzitter

Marloes Brouns Hogeschool Zuyd

Til Groenendijk Hogeschool voor de Kunsten Utrecht

Mirjam van Tilburg Hogeschool Rotterdam

Elsbeth Veldpape Artez Hogeschool

LegitimeringspanelPeter Hermans lector kunsteducatie Artez Hogeschool

Joske van Zomeren coördinator kunsten cultuurlijn

Anouk Mulders docent voortgezet onderwijs

Arjen van Prooijen docent voortgezet onderwijs

Colofon

Kennisbasis

docent beeldende kunst & vormgeving

Vormgeving Studio MM, Eck en Wiel

Omslagontwerp Gerbrand van Melle, Auckland

Druk Altijddrukwerk, Utrecht

www.10voordeleraar.nl

© HBO-raad, vereniging van hogescholen

Den Haag, juni 2012