IA Groep

40JAAR

1974 - 2014Ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de IA Groep is dit jubileumboek samengesteld. Met dit rijk geïllustreerde boek willen we op een stijlvolle manier onze relaties en personeel een blijvend inzicht geven in de rijke geschiedenis van onze onderneming.

IA Groep40

JAAR

1974 - 2014

2 3

Veertig jaar geleden begon de geschiedenis van de IA Groep, destijds beter bekend onder de naam ‘Ingenieursburo Arnhem’. Na een aantal verhuizingen zijn we tegenwoor-dig in Duiven te vinden. Het begon ooit met teken- en controlewerk voor de kerncentrale in Kalkar. Vier decen-nia later onderscheidt ons bureau zich met een brede kennis op het gebied van architectuur, bouwkunde, constructie, elektrotechniek en werk-tuigbouw. Allemaal disciplines die autonoom functioneren, maar binnen projecten ook nauw met elkaar kunnen samenwerken.Inmiddels behoort de IA Groep tot de top vijftig grootste ingenieursbureaus van Nederland. Ter ere van ons

veertigjarig bestaan hebben we dit jubileumboek samengesteld. Hierin blikken we terug op de afgelopen decennia. Veertig jaar IA Groep laat zich niet uitmeten op 52 pagina’s. Dit is vooral een schets van typerende projecten en markante gebeurtenissen afgewisseld met verhalen van mede-werkers. Want die maken ons bedrijf. Het boek laat naast een stuk historie en ontwikkeling onze passie voor het vak en onze visie op de branche zien.

Veel leesplezier!

Ruud Koetsier en Theo WillemsenDirectie IA Groep

Duiven, april 2014

INHOUDSOPGAVE VOORWOORD

3 Voorwoord

8 IA Elektrotechniek

16 IA Bouwkunde

24 Integrale aanpak

26 IA Werktuigbouw

34 Factor Architecten

42 Feenstra Adviseurs

50 Ondersteunend

51 Dankwoord

8

2416

26

34

42

4 5

“Wij zijn niet van die trommelaars”Ruud Koetsier en Theo Willemsen staan aan het hoofd van de IA Groep. Het zijn twee nuchtere directeuren. Of zoals Theo Willemsen het graag omschrijft: “We komen uit de Hollandse klei en staan met beide benen op de grond.”Met deze heldere filosofie hebben ze van de IA Groep een succesvol bedrijf gemaakt. Het multidisciplinair ingenieursbureau kwam zonder grote problemen door de crisis en bloeit als nooit tevoren. Dat komt door het brede

Ze zijn trots op hun bedrijf. Dat is zeker. Maar Ruud Koetsier en Theo Willemsen hoeven

het niet per se van de daken te schreeuwen. “Wij zijn niet van die trommelaars”, zegt

Ruud Koetsier. “We doen gewoon ons ding en komen afspraken na. Niet meer en niet minder.”

De directie, Ruud Koetsier en Theo Willemsen

INTERVIEW

4 5

pakket aan diensten dat wordt aange-boden, de hechte groep medewerkers, maar ook door de unieke werkwijze die wordt gehanteerd. De IA Groep heeft vijf dochters: IA Elektrotechniek, IA Werktuigbouw, Factor Architecten, IA Bouwkunde en Feenstra Adviseurs. Totaal werken er zo’n negentig mensen, een aan-tal dat al jaren vrij stabiel is. Ruud Koetsier: “Onze specialistische kennis op verschillende gebieden gecombi-neerd met de compactheid van onze

organisatie maken het mogelijk om de gehele breedte van het ontwerppro-ces te bestrijken. Dat maakt ons een interessant bedrijf voor grote en kleine opdrachtgevers. Wij pakken projecten op vanaf het prille begin tot en met de uiteindelijke realisatie.”

Platte organisatieDe IA Groep is zowel nationaal als internationaal actief en kent een grote diversiteit aan projecten en opdracht-gevers. Vitens, FrieslandCampina,

Essent, Nuon, AkzoNobel. Het zijn voorbeelden van bedrijven waar de IA Groep haar diensten aan verleent. Het bedrijf kent een platte organisatie. Theo Willemsen: “Onze medewerkers zijn de motor achter ons bedrijf. Zij denken mee over het bedrijf. De verantwoor-delijkheid ligt laag in de organisatie. Goede ideeën vanaf de werkvloer, worden ook daadwerkelijk opgepakt. We doen het samen.”De IA Groep anticipeert onder de directie van Ruud Koetsier en Theo Wil-lemsen nadrukkelijk op het toekomstige tekort aan midden en hoog opgeleid technisch personeel in Nederland. Theo Willemsen: “We leiden intern jongeren op en dat werkt voortreffelijk. Daarnaast zoeken we meer en meer mensen die meerdere disciplines in zich verenigen. Een projectleider moet ook verstand van techniek hebben. Dat komt de kwa-liteit van het werk ten goede. We zien de toekomst met vertrouwen tegemoet.”

Foto

: Bas

van

Spa

nker

en

6 7

“Het bureau werd uit nood geboren”

Anton Schouten, mede-oprichter Ingenieursburo Arnhem

INTERVIEW

6

Recreatiewoningen Tsjechië

Ingenieursburo Arnhem is eigenlijk bij toeval ontstaan. Nadat Anton Schouten werd ontslagen bij het Rotterdamse Ingenieursbureau Europe Engineering, besloot hij op 34-jarige leeftijd met compagnon Freek van Muiswinkel om zelfstandig verder te gaan. De keuze voor Arnhem als vestigingsplaats, hield verband met de activiteiten voor kweekreactor Kalkar. Zo werd Ingenieursburo Arnhem op 1 april 1974 geboren.

7

Anton Schouten werkte tot 2001 bij het bedrijf. “Eigenlijk werd het bureau uit nood geboren”, vertelt Anton Schou-ten. “Samen met Freek werd ik op staande voet ontslagen omdat andere medewerkers hadden verteld dat we niet veel deden. Hoewel we het proces hierover tegen onze oude werkgever wonnen, stonden we wel op straat. We moesten geld verdienen om in leven te blijven en begonnen daarom voor onszelf. Freek besloot na een jaar te gaan werken bij een machinefabriek in Zaltbommel, maar ik ging verder. We richtten ons aanvankelijk vooral op elektrotechniek en werktuigbouw.”De passie voor het vak zat er bij Anton Schouten altijd al in. “Om dit te kunnen doen, moet het je hobby zijn. Dat was bij mij het geval.”

SpannendHij kan zich het besluit om voor zichzelf te beginnen, nog goed herinneren. “Spannend natuurlijk. Je weet van te voren niet welke kant het op zal gaan. In de beginjaren werkte ik hard om de zaak op te bouwen. Geleidelijk kregen we meer projecten. Ook van grote bedrijven zoals AkzoNobel en het vroe-gere PGEM.” Anton Schouten is altijd een liefheb-ber gebleven. “Het vak zelf vond ik het leukste, maar ik was natuurlijk vooral

druk met het regelen en managen van het bureau. Het had wel effect, want we groeiden. Een grote uitdaging vond ik de ontwikkeling van recreatiewonin-gen in de negentiger jaren in Tsjechië. Een project waarin we ons bedrijf echt konden laten zien.”

Anton Schouten beseft dat er veel is veranderd. “Vroeger moest je elk boutje en moertje uittekenen. Terwijl vandaag de dag alles geregeld, genormaliseerd en gestandaardiseerd is en je met een paar mensen een hele fabriek kunt bouwen. Het is makkelijker geworden. Ik kijk met een goed gevoel terug. Ik heb gedaan waar ik plezier in had.”Stilzitten komt in zijn woordenboek niet voor. Na de management buy-out ging hij samen met zijn schoonzoon luxe vakantieparken en tweede woningen ontwikkelen in het buitenland. “Ik doe graag leuke dingen, want daar ben ik goed in.”

IA Elektrotechniek richt zich op het volledige scala in de elektrotechniek, van datacommunicatie tot 380 kV energievoorziening. IA Elektrotechniek komt met oplossingen en adviezen die zich onderscheiden door de unieke wijze waarop de wens van de opdrachtgever in techniek wordt vertaald. Het bundelen van verschillende bronnen van specialistische kennis in één project stelt IA Elektrotechniek in staat de gehele breedte van het ontwerpproces integraal te bestrijken. IA Elektrotechniek werkt met een kwaliteitscontrolesysteem gebaseerd op de certificering ISO 9001: 2008.

IA ELEKTROTECHNIEK

8 9

De geschiedenis van de IA Groep begint in de zeventiger jaren, wanneer het Rotterdams Ingenieursbureau Europe Engineering een vestiging opent aan de Zijpendaalseweg in Arnhem. Het bureau heeft als kernactiviteiten bouwbegeleiding en bouwkundig toezicht voor kweekreactor Kalkar. Deze nieuw te bouwen kerncentrale, met

een snelle natriumgekoelde reactor, moet kernafval uit gewone centrales opwekken en brandstof produceren. Kernenergie wordt in de jaren zeventig als dé oplossing beschouwd voor de energieproblemen van die tijd. De bouwwerkzaamheden van de kernreactor beginnen in 1973 in de plaats Kalkar in Duitsland. Door aanhoudende

“Ontwerpen onder strikte geheimhouding”

Met veel plezier kijkt Arno Hell terug op zijn eerste jaren bij de IA Groep. “Tij-dens mijn stage bracht ik een bezoek aan Akzo Research Laboratories. Daar stond een experimentele machine, de zogenaamde hydraulische pers. Alle elektrische onderdelen en de be-drading lagen chaotisch verspreid over de werkbank. Mijn opdracht was om een schakelkast te ontwerpen en een beschrijving te maken van de werking hiervan. Ik was behoorlijk onder de indruk omdat alles onder strikte geheimhouding plaats vond en mijn verslag het IA pand niet mocht ver-laten. Maar ik vond het geweldig.”Nadat Arno Hell in 1992 afstudeerde, keerde hij via een uitzendbureau terug bij de IA Groep. Hij ging aan de slag als tekenaar bij IA Elektrotechniek.

“Ik werd toegewezen aan Rob ten Boden en mocht meteen al tekeningen vervaardigen voor de warmtekracht-centrale van industriepark de Kleefse Waard in Arnhem. Een prachtige ervaring.”

Opkomst internetEen van de grootste veranderingen die Arno Hell meemaakte was de opkomst van het internet. “Het is bijna niet meer voor te stellen dat we vroeger niet even een tekening of document konden e-mailen. In het begin stond hier één computer met modem. Als er een e-mailtje voor jou binnenkwam, werd deze uitgeprint door de dames bij de receptie en in je postbakje gelegd of je kreeg een telefoontje. Prachtig!”Arno Hell hield zich bezig met tal

van projecten. “Een project dat mij is bijgebleven is de nieuwbouw van chloorfabriek Membraan-Elektrolyse-bedrijf (MEB) Delfzijl voor AkzoNobel. Aan dit project werkte ik samen met Theo Smits, Gerard Bremer en Johan Gieling. En met andere ingenieursbu-reaus. IA Elektrotechniek voerde het ontwerp van de middenspanning- en laagspanninginstallatie uit. Een mooie opdracht.”Arno Hell heeft het prima naar de zin bij IA Elektrotechniek. “Onze kracht is dat we ons snel kunnen aanpassen aan de markt. Daarbij werken we met een platte organisatie met korte lijnen. Dat is prettig en effectief. Het leuke is dat ik hier blijf leren. Regelmatig moet ik me verdiepen in nieuwe technieken. Daardoor blijf je scherp.”

Als stagiair HTS Elektrotechniek kwam Arno Hell in 1990 binnen bij de IA Groep. De kennis-making leidde tot een definitief dienstverband twee jaar later. “Ik heb het hier geweldig naar de zin. Als bedrijf moeten we ons voortdurend aan de markt aanpassen. Dat maakt het werk interessant en uitdagend.”

Arno Hell, projectleider/engineer IA Elektrotechniek

INTERVIEW

10 11

protesten en alarmerende rapporten over de veiligheid van dit type reactor, besluit Nederland het project te beëindigen. Tegenwoordig is op de plek van de kernreactor het pretpark ‘Wunderland Kalkar’ gevestigd. Het voor tijdig beëindigen van het avontuur in Duitsland, heeft directe gevolgen voor Ingenieursbureau Europe Engineering.

Nadat de activiteiten in Kalkar in 1974 worden beëindigd, ontslaat Europe Engineering Anton Schouten en Freek van Muiswinkel. Ze gaan vervolgens met zes man zelfstandig verder. Op vrijdagmiddag tijdensde thee wordt de naam ‘Ingenieursburo Arnhem’ bedacht. Op 1 april 1974 vind de formele oprichting plaats. De eerste

directie wordt gevormd door de heren Anton Schouten en Freek van Muiswinkel. Ingenieursburo Arnhem richt zich vanaf dat moment op de gebieden bouwkunde, werktuigbouw en elektrotechniek. Ingenieursburo Arnhem verhuist naar een pand aan de Wetstraat in Arnhem. Hoewel de tijd niet meezit - de oliecrisis van 1973 was net voorbij - kabbelt Ingenieursburo Arnhem

rustig voort. Het gaat goed. In 1979 staat de wereld in het teken van de tweede oliecrisis. Ingenieursburo Arnhem overleeft door al het werk dat wordt aangeboden aan te pakken. Ook tekenwerk voor energiebedrijven en technische boek illustraties voor school boeken. In die tijd treedt de huidige directeur Theo Willemsen in dienst als constructeur elektrotechniek.

Nieuwbouw chloorfabriek met een capaciteit van 90.000 ton

chloor per jaar. Door IA Elektrotechniek is

het basis en detail ontwerp van de middenspannings- en

laagspanningsinstallatie uitgevoerd.

12

BOUW ENERGIECENTRALE

Dit project betreft de bouw van een energiecentrale, die op poederkool en biomassa draait, in de Eemshaven. De centrale, kan twee miljoen huishoudens in Nederland voorzien van betrouwbare stroom. Ook wordt de centrale gereed-gemaakt om in de toekomst CO2 af te vangen. Sinds begin 2007 ondersteunt IA Elektrotechniek RWE Technology Essen (Dld) bij de realisatie van de grootste elektriciteitscentrale in Nederland.

ADVIESWERK

Advieswerkzaamheden voor op afstand bedienbare bruggen.

ONTWERP

RENOVATIE

Bouwkundige, werktuigbouw kundige en elektrotechnische renovatie van het gemaal. Het gemaal wordt gebruikt om het peil van het oppervlaktewater te regelen.

Brede school Kindcampus Grootstal Nijmegen

13

NETWERK

Ontwerpen van duurzame en slimme netwerken.

Onderstation Best

PROJECTEN IN BEELD

Nieuwbouw chloorfabriek Membraan-Elektrolyse-bedrijf - AkzoNobel Delfzijl

Energiecentrale RWE Eemshaven

Brugautomatisering Provincie Zuid-Holland

DUURZAME TOEPASSINGEN

Voor Kindcampus Grootstal zijn diverse duurzame toepassingen

in het ontwerp geïntegreerd, zoals beheersing van de lucht-

kwaliteit en vloerverwarming. Een zonnecollector systeem verzorgt

de warmteopwekking voor de vloer verwarming.

Gemaal Polbeek in Zutphen

Thomassen Holland BV, onderdeel van RSV, legt bij Ingenieursburo Arnhem de vraag neer om het ‘tekeningenpakket’ op de rit te krijgen. Hierdoor groeit de divisie Elektro techniek explosief. Ondertussen realiseert de divisie Werktuigbouw veel werk voor AkzoNobel, waar medewerkers gedetacheerd zitten. In 1981 verhuizen de divisies Elektrotechniek en Bouwkunde

naar een pand aan de Steijnstraat in Arnhem. De divisie Werktuigbouw vindt onderdak aan het Jansplein. Als de projecten voor Thomassen Holland BV in 1983 zijn afgerond, is er voor veel gedetacheerde medewerkers geen werk meer en vallen er gedwongen ontslagen. In 1984 trekt de economie aan en begint Ingenieursburo Arnhem te groeien. Het aantal medewerkers

“Ik ben sinds 1985 in dienst van IA Elektrotechniek, en zit vanaf 1995 gedetacheerd bij AkzoNobel Projects & Enginee-ring in Arnhem. De IA Groep is mijn eerste werkgever.Mijn sollicitatiegesprek met Anton Schouten was destijds best bijzonder. Hij legde me de volgende vraag voor: ‘werk je snel maar niet secuur of werk je niet echt snel, maar wel heel precies?’ Ik gaf aan dat het laatste het geval was en werd toen aangenomen als tekenaar en kon beginnen in de Steijnstraat.In de loop van de jaren veranderde er veel, we gingen van tekentafel naar PC, van fax naar E-mail, van calque naar PDF. Niks is meer wat het was. Tegenwoordig moet alles goedkoper, sneller en worden uitgangspunten tijdens de detail engineering van een project nog wel eens gewijzigd. Vroeger lagen de uitgangspunten vast voordat je aan de detailed engineering begon. Wat wel hetzelfde is gebleven, is dat het werk gevarieerd is. Ik teken, bereken, bezoek verschillende locaties en ontmoet allerlei mensen. Dat maakt het werk voor mij nog steeds boeiend.

De kracht van de IA Groep is dat het bureau relatief klein en bescheiden is gebleven.Op deze manier hebben we vele stormen kunnen overwin-nen en staan ook nu nog steeds stevig op de kaart.Een ander voordeel van ‘het klein blijven’ is dat je veel per-soonlijk contact blijft houden met je medewerkers, heel leuk!Ik heb diverse verhuizingen meegemaakt en aan vele pro-jecten gewerkt. Ik verrichte ‘instrumentatie klusjes’ voor Akzo Research Laboratories Arnhem, deed aan automatisering voor machinebouw (o.a. voor Expansor) en zit nu al weer jaren in de industriële hoek van de elektrotechniek.Het grootste project waar ik me mee bezighield, was Delesto II in Delfzijl. Delesto is één van de grootste warmtekracht-centrales in Europa. Een joint venture van AkzoNobel en Essent. Delesto voorziet het Chemie Park Delfzijl van stoom en elektriciteit. Ik ging daar in 1995 mee aan de slag. Mijn toenmalige chef zei tegen de huidige directeur Theo Willem-sen dat ze mij niet meer terug zouden zien. Hij had gelijk, want ik ben nog steeds gedetacheerd bij AkzoNobel.”

JOHAN GIELING

Hoofdconstructeur IA Elektrotechniek

“Sinds 1995 gedetacheerd”

COLUMN

14 15

Mijn grootste project

warmtekrachtcentrale Delesto II, Delfzijl

Anekdotes heeft Johan Gieling genoeg. “In het pand aan de Utrechtsestraat zaten alle medewerkers in één grote ruimte bij elkaar. Destijds werd er nog gewoon gerookt op de afdeling en Nico van de Meent en ik paften menig sjekkie weg. Gerrit Harmsen rookte zelfs een pijp. Ik vond het heerlijk die lucht over de afdeling, haha.”

Eén van de “instrumentale klusjes”dakpannen sorteer- stapelmachine

Alle medewerkers in éen grote ruimte

bij elkaar

“Heerlijk die sigarenrook”

groeit tot 250 man en alle afdelingen verhuizen naar een nieuw en groter pand aan de Utrechtsestraat in Arnhem. Er worden zelfs vestigingen in Amersfoort, Hengelo en Assen geopend. Een belangrijke opdrachtgever is AkzoNobel. In opdracht van AkzoNobel werkt Ingenieursburo Arnhem aan grote projecten, zoals de nieuwbouw van fabrieken in Delfzijl en Emmen en

de reno vatie van Ketjen (onderdeel van AkzoNobel) in Amsterdam. Ondertussen richt AkzoNobel de divisie Akzo Energie op. Deze divisie realiseert diverse elektriciteitscentrales om warmtekrachtkoppeling voor eigen en openbaar gebruik te realiseren. Deze nieuwe divisie zorgt net als Akzo Research Laboratories Arnhem (ARLA) voor veel nieuwe projecten. De

IA Bouwkunde adviseert over de volle breedte van de bouwtechniek en treedt ook op als hoofdconstructeur van draagconstructies. Vanuit haar deskundigheid op deze twee terreinen kan het bureau constructies ontwerpen en bouwplannen uitwerken en begeleiden in zowel woningbouw, utiliteitsbouw, nutsbedrijven en industrie. IA Bouwkunde is onderdeel van de IA Groep. Hierdoor kan het bureau binnen één project meerdere adviestaken integraal uitvoeren.

IA BOUWKUNDE

16 17

“We zien elkaars kansen

en mogelijkheden”

Mark van Westerlaak trad in 2008 in dienst en werd meteen in het diepe gegooid. “Mijn eerste opdracht was het maken van een ontwerp voor recreatie-park Heimbach in Duitsland en een ontwerp voor drinkwaterproductie-locatie Vechterweerd in Dalfsen voor Vitens. Bij beide ontwerpen was het aspect duurzaamheid erg belangrijk. Bij Vechterweerd hebben we met behulp van BREEAM de duurzaam-heid ook echt aantoonbaar gemaakt. BREEAM is een methode waarmee je duurzaamheid van gebouwen meet. Het project ontving uiteindelijk een hoge BREEAM-score van maar liefst

drie sterren. Daarmee is Vechterweerd de duurzaamste drinkwaterproductie-locatie van Nederland. De fraaie landschappelijke inpassing van Vechterweerd werd door de welstands-commissie van de gemeente Dalfsen zelfs bestempeld als ‘landscape art’.”

DuurzaamheidHet onderwerp is genoemd. Duurzaam-heid. “Toen ik hier begon heb ik een werkgroep Duurzaamheid opgericht. We onderzochten daarin hoe we intern bepaalde projecten duurzamer konden opzetten. Toen viel ook het besluit om ons te certificeren voor de Dutch Green Building Council (DGBC). De DGBC is de netwerkorganisatie op het gebied van duurzaam bouwen en vastgoed. Aspecten die daar uit zijn voort gekomen, zijn de meetsystemen BREEAM en GPR. Want je kunt heel veel beloven op het gebied van duur-zaamheid, maar het is belangrijk dat je het tastbaar maakt.”

Mark van Westerlaak heeft het naar de zin bij de IA Groep. “We vormen een hecht team. De mensen hier maken de IA Groep. Onze werkwijze bevalt op-drachtgevers. Als ze ervaring met ons hebben opgedaan, komen ze meestal weer terug voor een ander project.”Mark van Westerlaak was de eerste medewerker binnen de IA Groep die een dubbelfunctie kreeg: architect en projectleider. “Met name in het inte-graal denken en weten wat een ander doet, heeft mij dat veel gebracht. Je bekijkt alles van meerdere kanten. Tegenwoordig komt het vaker voor dat architecten of zelfs werktuigbouw-kundigen worden ingezet voor bouw-kundig werk. Daardoor word je breder opgeleid en ben je multifunctioneler als persoon en dus ook als organisatie. Het integraal denken heeft hier echt een ontwikkeling doorgemaakt. We kijken niet zozeer meer alleen naar onze eigen afdeling, maar we zien elkaars kansen en mogelijkheden.”

Duurzaamheid. Het is een onderwerp waar Mark van Westerlaak zich binnen IA Bouwkunde sterk voor maakt. Als architect maar ook als adjunct-directeur van IA Bouwkunde.

Mark van Westerlaak, adjunct-directeur IA Bouwkunde

INTERVIEW

18 19

divisie Elektro techniek van Ingenieursburo Arnhem groeit naar zestig medewerkers. De divisie Werktuigbouw maakt steeds meer ontwerpen op het gebied van piping en gebouwgebonden installaties. Dit zorgt voor een gestage groei van het bedrijf. Deze groei komt ook tot stand door enkele overnames. De engineeringgroep van Van Wijk & Boerma en Machine fabriek Arn-

hem komen in handen van Ingenieursburo Arnhem. De over names zorgen voor een boost in het werk en vormen een prachti-ge aanvulling op de divisies Elektrotechniek en Werktuigbouwkunde. Samen met Esmil International, dochteronderneming van Hoogovens, ontwerpt Ingenieursburo Arnhem plants die over de hele wereld zorgen voor de productie van gedemine-

PROJECTEN IN BEELD

20 21

PROJECTEN IN BEELD

NIEUWBOUW

Nieuwbouw van 100 recreatiewoningen, een havenkantoor met ambtswonin-gen en 1000 m2 commerciële ruimte met o.a. een restaurant en wellness. De architectuur is geïnspireerd op Port Grimaud aan de Côte d’Azur in Frankrijk.

ONTWERP

Het plan omvat een bank en winkelruim-ten op de begane grond en acht appar-tementen in de twee lagen daarboven.

BEWONERS ALS ONTWIKKELAAR

Dit plan bestaat uit negen woningen die onder Collectief Particulier Opdracht-geverschap (CPO) zijn gebouwd. Bij deze vorm van ontwikkeling treedt een groep bewoners gezamenlijk op als ontwikkelaar. Het voordeel voor de consument is dat deze hierdoor ruime mogelijkheden heeft om zijn woonwensen te realiseren. Dit woningtype is speciaal ontwikkeld voor senioren. Het zijn royale woningen, waarbij de combinatie van wonen en slapen gelijkvloers centraal staat.

UITBREIDING

Uitbreiding van tandartsenpraktijk Kerkdriel.

20 21

Jachthaven de Eemhof

Tandartsenpraktijk Kerkdriel

Restauratie, verbouwing en uitbreiding van een monumentaal schoolgebouw

tot ROC Rijn IJssel College, sector educatie.

RESTAURATIEVERBOUWINGUITBREIDING

Rabobank + 8 appartementen Ermelo

Rijn IJssel College Arnhem, sector educatie

Patiowoningen Vliegende Vennen, Gilze-Rijen

raliseerd water (demi-water). Bij de productie van gedemineraliseerd water worden zouten, die doorgaans in leidingwater in vrij kleine hoeveelheden aanwezig zijn, verwijderd. Ingenieursburo Arnhem is hierdoor actief in alle uithoeken van de wereld, van Denemarken tot Koeweit. In de jaren tachtig verandert de markt drastisch. De automatisering slaat wereldwijd

toe en de computer doet zijn intrede als ‘mainframe’. Ook bij Ingenieursburo Arnhem. In 1985 komt de PC betaalbaar op de markt. Softwarepakketten als AutoCAD doen hun intrede. Dit heeft een grote impact op de divisie Werktuigbouw, waar oudere ervaren ontwerpers en tekenaars buiten de boot vallen. De divisie Elektrotechniek kan niet om de automatisering

Op de Bedrijvenmarkt bij de HAN

in Arnhem

COLUMN

22 23

COLUMN

“Ik ben in juli 2008 afgestudeerd aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen in de richting Bouwkunde. Na mijn afstuderen kon ik meteen bij IA Bouwkunde aan de slag als bouw-kundig tekenaar. Hier had ik tijdens mijn studie ook al stage gelopen en toen was er een goede klik ontstaan. Ik heb bij IA Bouwkunde onder andere woningen, scholen en drinkwater stations getekend. Ik vind het vooral interessant om vervolgens op de bouwplaats te zien hoe een tekening in de praktijk wordt uitgevoerd. Het is leuk om op die manier het resultaat van je werk te zien. Daarbij vind ik het vak erg interessant. Ik ben op dit moment zelfs mijn eigen huis in Didam aan het ontwerpen.Ik kreeg al vrij snel het gevoel dat ik meer taken wilde uit-voeren. Taken die bij de functie van bouwkundig project-leider behoren. In die functie heb je meer interactie met de opdrachtgevers en ben je meer betrokken bij de uit-voering van het werk. Dat maakt het werk nog boeiender en uit dagender. Ik volgde extra cursussen, zoals de

bouwmanagement opleiding aan het HTI en groeide door van assistent projectleider naar projectleider.Sinds enkele jaren ben ik ook stagebegeleider voor studenten van de opleiding Bouwkunde. We staan elk jaar op de Bedrijvenmarkt bij de HAN in Arnhem, waar we in contact komen met studenten die op zoek zijn naar een stage- of afstudeeropdracht. Het gebeurt regelmatig dat stagiaires hier na hun afstuderen blijven werken. Ik ben zelf het levende voorbeeld.De combinatie van stagebegeleider en projectleider maakt mijn werk afwisselend. Het vormt een goede aanvulling op mijn werk. Iedere stagiaire is weer anders. De ene stagiaire moet je enthousiasmeren voor het vak, de ander kan weer wat extra communicatieve of organisatorische vaardigheden gebruiken. Het is leuk om ze iets aan te reiken, waar ze later wat mee kunnen. Vooral als ze iets van mijn aanwijzingen opsteken, zonder dat ze het zelf doorhebben.”

PIM BLES

Projectleider IA Bouwkunde

Pim Bles: “Vroeger werd er getekend met pen en papier. Vervolgens kwam de computer in beeld en tilde het programma AutoCAD de tekeningen naar een hoger plan. Op dit moment is er weer een nieuwe ontwikkeling merkbaar in de bouwwereld: 3D tekeningen. IA Bouwkunde gebruikt tegenwoordig het program-ma SmartRevit bij het 3D ontwerpen van bouwwerken. Dit is een werkmethodiek om het beheer en de coördinatie van projecten eenvoudiger te maken. In ons bureau komen architectuur, constructie en installatietechniek samen. Dankzij SmartRevit wisselen we integraal gegevens van een gebouw uit, waardoor we verschillende disciplines beter op elkaar kunnen afstemmen. Deze werkmetho-diek maakt het samenwerken en communiceren tussen alle partijen die bij het

bouwproces betrokken zijn gemakkelij-ker. Daarbij maakt een 3D-model het ontwerp voor iedereen inzichtelijker. 3D werkt verhelderend.”

“Het is leuk om stagiaires iets te leren”22 23

heen en wordt steeds weer met nieuwe zaken geconfronteerd. Zoals productieautomatisering met een ‘programmable logic controller’ (PLC). Dit is een elektronisch apparaat met een microprocessor. Op basis van de informatie op diverse ingangen, worden zijn uitgangen aangestuurd. In de industrie worden machines over het algemeen aangestuurd met

PLC’s. Deze vormen daardoor een belangrijk aspect in de automatisering. Om de winstgevendheid en kwaliteit van het bedrijf te waarborgen, worden de vestigingen in Amersfoort, Hengelo en Assen afgestoten. Door de forse economische groei worden in 1986 verschillende dochterbedrijven opgericht. Dat zijn Ingenieurs buro Arnhem Werktuigbouw BV,

3D werkt verhelderend

Ingenieursburo Arnhem Elektrotechniek BV en Architekten- en Ingenieursburo Arnhem BV. In de jaren 1984-1989 vindt er een inhaalslag plaats. Wat er tijdens de economische recessie in de periode 1978 en 1983 niet is gebeurd, wordt nu recht getrokken. Hier wordt de basis gelegd voor de huidige IA Groep. In 1991 verhuizen Ingenieursburo Arnhem Werktuigbouw

en Ingenieursburo Arnhem Elektrotechniek naar de Bruningweg in Arnhem. Architekten- en Ingenieursburo Arnhemblijft aan de Utrechtsestraat gevestigd. De jaren van explosieve groei worden gevolgd door een tijd van krimp en verandering. In de periode van explosieve groei is er veel gerealiseerd. De tijd is gekomen om te stabiliseren. Het

24 25

INTEGRALE AANPAK

INTEGRAAL WERKEN MET BIM

Creatieve totaaloplossingen. Daar staat de IA Groep voor. Dankzij de aanwezige werk gebieden elektrotechniek, werktuigbouw, architectuur, bouwkunde en constructie worden projecten integraal ontwikkeld. De IA Groep bundelt haar complete multidisciplinaire kennis binnen één project. Het leidt tot maximale prestaties binnen gestelde tijdslimieten en beschikbare budgetten. De IA Groep hanteert korte communicatielijnen tussen de verschillende kennis disciplines. Binnen een ‘open ontwerphouding’ vindt de IA Groep de beste ontwerpoplossing. Begrippen als goed luisteren en meedenken spelen een prominente rol.Om samenwerking tussen partijen te optimaliseren en relevante informatie continue beschikbaar te houden, wordt gewerkt met Building Information Modeling (BIM). BIM is gebaseerd op één centrale database, waarin alle gegevens van betrokken partijen worden verwerkt. Dit model maakt direct zichtbaar hoe verschillende disciplines zich naast elkaar gedragen. Ontwerp en beslissingen worden met BIM direct op elkaar afgestemd. Hierdoor ontstaan er minder ontwerpconflicten tijdens de bouw, wat leidt tot minder faalkosten.

24 25

IA Werktuigbouw is gespecialiseerd in het ontwerpen van werktuigbouwkundige installaties, met name waar het gaat om algemene werktuigbouw, piping & apparatenbouw en gebouwinstallaties. Het zoeken naar alternatieven en betaalbare oplossingen bepalen de sterkte van het concept. Voor ontwerp en advies op het gebied van klimaatbeheersing, sanitair, warmte koude opslag, energie-terugwinning en temperatuur overschrijdingsberekeningen heeft IA Werktuigbouw alle specialismen in huis. De IA Groep kan putten uit een ruime ervaring in verschillende marktsegmenten.

IA WERKTUIGBOUW

26 27

pand aan de Bruningweg is een eenvoudig industriepand met lage kosten. Dat komt goed van pas in deze mindere tijden. Ingenieursburo Arnhem Werktuigbouw krabbelt met moeite uit het dal dat na de ‘piping hype’ ontstond. Hetbedrijf richt zich vooral op machinebouw. Fico BV, een grote bouwer in IC bewerkings- en productiemachines en

dochterbedrijf van Besi, wordt een grote opdrachtgever. Het bedrijf zorgt voor nieuw werk en de IA Groep blijft in deze tijd redelijk stabiel met in totaal ongeveer tachtig medewerkers. De jaren negentig kenmerken zich door eengoed potentieel in Nederland. De industrie ontwikkelt zich. Hiervan profiteert Ingenieursburo Arnhem. De overheid investeert

“We zitten aan de voor kant van de techniek”

“Eigenlijk ging het best snel”, zo kijkt Geert Dousi terug op zijn eerste jaren. “Ik begon te werken op de vestiging in Hengelo, maar al na een half jaar werd ik gevraagd leiding te geven aan de afdeling Werktuigbouw in Arnhem. Een grote uitdaging. In het begin verdeelde ik mijn tijd tussen twee vestigingen, later stapte ik volledig over. In mei 2007 werd ik adjunct-directeur van IA Werktuigbouw.” In de loop van de jaren werkte Geert Dousi mee aan verschillende projecten. “Vanuit de divisies Werk-tuigbouw en Elektrotechniek heb-ben we altijd veel gedaan voor Akzo Nobel. Een speciaal project voerden we uit in opdracht van het Ministerie van Defensie. In Den Helder mochten we aan de slag met de uitbreiding en

renovatie van de grootkeuken van de marinebasis in Den Helder. Daar werd drie keer per dag, voor ongeveer 2500 mensen gekookt. Bouwvergaderingen planden we bij voorkeur op woensdag, want dan serveerden ze voortreffelijk Indisch eten, haha. Erg leuk om mee te maken.” AfwisselingHet werk voor de IA Groep bevalt Geert Dousi. “De afwisseling is groot en dat maakt het werk boeiend. Ik heb met veel verschillende klanten en opdrachtgevers te maken, die telkens weer een andere wens hebben. In mijn functie probeer ik een bruggenbouwer te zijn. Het leuke aan onze organisatie is dat de afstand tussen de directie en medewerkers klein is. Dat werkt

voor iedereen prettig. Daarbij is onze organisatie in beweging. We moeten mee met de wensen van de klant en de techniek staat ook niet stil. Wat te denken van het Building Information Model (BIM) waar we mee werken. Hier komen alle data in samen. Modern en innovatief.” Geert Dousi vindt de diversiteit van de IA Groep een sterk punt. “Architectuur, bouwkunde, werktuigbouw, elektro-techniek en Feenstra op het gebied van de voedingsmiddelenindustrie. We hebben het allemaal in huis en iedere divisie vult de ander aan. Dat vergt flexibiliteit en diversiteit van de mede-werkers. Als ingenieursbureau zit je na-melijk aan de voorkant van de techniek, dus moet iedereen zich continu ont-wikkelen. En dat gebeurt ook!”

Als groepsleider kwam Geert Dousi in 1987 in dienst van Ingenieursburo Arnhem. Tegenwoordig geeft hij als adjunct-directeur IA Werktuigbouw mede leiding aan het bedrijf.

Geert Dousi, adjunct-directeur IA Werktuigbouw

INTERVIEW

28 29

volop in de utilitaire sector. Dit levert Ingenieursburo Arnhem werk op voor bijvoorbeeld het ontwerpen van militaire gebouwen. Voor defensie worden centrale keukens voor de bevoorrading van marineschepen ontworpen. Deze markt loopt af. Eind jaren negentig ontstaat er een verschuiving richting overheidsgebouwen. Er worden verschillende panden ontworpen voor

de Rijksgebouwendienst, zoals Paleizen van Justitie in Utrecht, Zwolle en Den Bosch, het belastingkantoor in Zwolle en de Universiteit Wageningen. Ook AkzoNobel beweegt zich breed en bouwt in Oss een compleet nieuwe ‘pharma plant’, waar Ingenieursburo Arnhem het nodige aan mag doen. Het gaat zelfs zo goed dat de eigenaren van Ingenieursbureau Arnhem

PROJECTEN IN BEELD

investeren in een nieuw pand dat ze helemaal zelf ontwikkelen. Ingenieursburo Arnhem betrekt een nieuw onderkomen. Op 1 januari 2000 vindt de verhuizing plaats naar het zelfontworpen kantoorgebouw aan de Westervoortsedijk in Arnhem. Met het nieuwe kantoor gebouw komt er een eind aan de omzwervingen door de stad. Sinds de oprichting hebben

Ingenieursburo Arnhem en haar werkmaatschappijen op totaal zeven locaties gezeten. Telkens weer bleek de huisvesting snel te klein voor het groeiende bedrijf en bleken er nieuwe vestigingen nodig. In het nieuwe millennium zitten alle ongeveer honderd medewerkers onder één dak. Er vinden meteen enkele veranderingen plaats. Zo verandert de naam

DUURZAME ENERGIETOEPASSINGEN

Het ontwerp van het Citadel College (vmvo-t, havo en vwo) integreert diverse duurzame energietoepassingen, zoals beheersing van de lucht-

kwaliteit, vloerverwarming en een WKO-systeem.

30

Nieuwbouw kantoor Centraal Bureau Rijvaardigheden te Arnhem

Gemeentekantoor Lingewaard

TECHNISCH ONTWERP

Op de bestaande locatie van het gemeentehuis te Bemmel is een nieuw gemeentekantoor voor de gemeente Lingewaard gerealiseerd. IA Werktuigbouw

en IA Elektrotechniek hebben hiervoor het technisch ontwerp gemaakt en de opdrachtgever tijdens uitvoeringsfase ondersteuning verleend. Het kantoor-

gebouw is onder andere voorzien van een warmte-koudeopslag systeem met een warmtepomp en cv-ketels, een luchtbehandelinginstallatie met warmterugwinning

en een gebouwbeheersysteem.

ADVIESIn 1993 ontworpen door Architekten- en ingenieursburo Arnhem. IA Werktuigbouw heeft geadviseerd over de werktuigbouwkundige installaties, zoals verwarming, luchtbehandeling en sanitair.

31

PRODUCTIELIJN

De IA Groep heeft ondersteuning gegeven bij het ontwerp en de uitvoering van de nieuwe productielijn voor tweede-lige conservenblikjes. Deze lijnen zijn gebouwd in Deventer (2007), in Frankrijk in de plaats Moëlan-sur-Mer (2010) en in Tsjechië in de plaats Znojmo (2012). Momenteel (2013-2014) worden er twee nieuwe productielijnen ontworpen in Amerika. Een locatie is in Reno (Nevada) en de andere locatie is in Roanoke (Virginia). De IA Groep is wederom betrokken bij het ontwerp en de uitvoering van de productielijnen.

Productielijnen Ardagh Group

Binnen dit energiezuinige gebouw is een luchtkwaliteit gerealiseerd die

voldoet aan ‘Frisse Scholen’ klasse B (goed). Het gebouw wordt verwarmd

met een lage temperatuursysteem op basis van vloerverwarming (milieu-

vriendelijk, duurzaam, zeer comfortabel en astma-vriendelijk). Op het dak zijn

zonnepanelen geplaatst die zonne-energie omzetten in elektriciteit.

Integraal Kindcentrum De Kubus, Druten

LUCHTKWALITEIT B

Citadel College Nijmegen

van Architekten- en Ingenieursburo Arnhem BV per 1 januari 1999 in het makkelijker te hanteren Factor Architecten BV. Factor betekent ‘hij die maakt’. De nieuwe naam moet voor een stuk herkenbaarheid zorgen. Factor Architecten blijft onderdeel van Ingenieursburo Arnhem. Factor Architecten BV is een klein maar serieus onderdeel van de holding. Er

“De IA Groep heeft verschillende bedrijfsonderdelen, die op-drachten afzonderlijk oppakken, maar ook integraal samen-werken. In de praktijk werkt dat heel goed. Dankzij de goede sfeer, een stuk interesse in elkaar en een grote dosis flexi-biliteit realiseren we in gezamenlijkheid mooie projecten. Ik volgde destijds HTS Werktuigbouwkunde. Samen met Timo van Haaren deed ik mijn afstudeeropdracht bij IA Werktuig-bouw. We gingen voor het bedrijf Flamco in Bunschoten aan de slag met een ultrasone geluidsdetectie. Flamco maakte onder andere expansievaten, expansieautomaten en navul-automaten voor verwarmings- en koelinstallaties. De vaten werden gecontroleerd op lekken. Om dit sneller te kunnen doen, moesten wij een ultrasone geluidsdetectie ontwerpen. Een lek produceert een minuscuul geluid, dat door het oor niet altijd kan worden waargenomen. Wij stelden hiervoor een formule op en ontwierpen een machine. Uiteindelijk heb-

ben we een volledig geluidsspectrum geanalyseerd. Na deze opdracht mocht ik hier gelijk blijven werken. Jaren later zette ik samen met Sven van der Vecht ‘Sharepoint’ op. We wilden een systeem waarmee we binnen het bureau documentatie beter konden opslaan en uitwisselen. Ik denk dat met het integraal samenwerken met Sharepoint een stuk verbeterd is. We zijn meer op elkaar gefocust en documenten worden beter met elkaar uitgewisseld. We weten van elkaar precies waarmee we bezig zijn. Overigens is het integraal samen-werken ook verbeterd met het werken met Building Informa-tion Modeling (BIM).Ik denk dat het heel goed is dat we op alle fronten kwaliteit-slagen blijven maken. We zijn ook ISO-gecertificeerd. Ons bedrijf is continu in ontwikkeling en we hebben verschillende pilots gedaan om ons dit eigen te maken en het werkt in de praktijk. Het is leuk om in zo’n dynamisch bedrijf te werken.”

SANDER KOUDIJS

Afdelingshoofd IA Werktuigbouw

Charles Groeneveld is een van de mensen van (bijna) het eerste uur. Twee jaar na de oprichting - in 1976 - trad hij in dienst bij Ingenieursburo Arnhem Werktuigbouw als tekenaar/constructeur.

“Meestal werk ik aan een onderdeel van een productielijn. Ik heb ook diverse machinedelen geconstrueerd en uitgerekend voor de Mars Chocoladefabriek in Veghel. De fabriek maakt daar de bekende repen Mars, Snickers, Bounty en Twix. Toch wel bijzonder om daar een bijdrage aan te leveren. Ik werkte bij-voorbeeld aan een machine, die het deeg in gelijke stukken hak-te. Het was leuk om te zien hoe de Marsrepen gemaakt worden. En nog leuker: medewerkers mochten onbeperkt repen van de lijn eten. De eerste week nam ik elke ochtend een Marsreep, maar na een week had ik er wel genoeg van...”

“Geïnteresseerd in elkaar”

COLUMN

32 33

Mars Chocolade fabriek in Veghel

werken vier architecten, één directeur, projectleiders, tekenaars en onder steunend personeel. De activiteiten zijn divers. Wat te denken van het ontwerp van recreatiewoningen in Lipno (Tsjechië), op Bonaire en bij Makkum. Daarnaast is Factor Architecten BV actief in allerlei andere projecten, zoals ‘gewone’ woningbouw en de bouw van kantoren, bedrijfsgebouwen

“Wit papier bij Parenco”Sander Koudijs: “Eén van de projecten die me is bijgebleven was voor Parenco in Renkum. Dat was destijds een papierfabriek met twee productielijnen, die alleen maar krantenpapier produ-ceerden. Toen de krant met de komst van de computer minder belangrijk werd, kon het werk verricht worden met slechts één productielijn. Met als gevolg dat de andere lijn overbodig werd en er een reorganisatie plaatsvond. Parenco wilde zich gaan richten op de productie van witter en dikker reclamepapier. In nauwe samenwerking met de opdracht-gever hebben wij hiervoor de main study en detail engineering verricht en is de mogelijkheid ge creëerd om in één papiermachine - naast het huidige kran-tenpapier - ook witter papier te maken. De machine lieten we intact, maar we hebben alleen de toevoer van grond-stof aan de papier machine aangepast. Uiteindelijk draait dit prima en wordt er winst mee gemaakt. Mooi toch!”

“Iedere morgen een Marsreep”

Eën productielijn bij Perenco in Renkum

Foto

Mar

sree

p: E

mka

74/S

hutte

rsto

ck.c

om

Gesteund door de uitgebreide expertise van de IA Groep realiseert Factor Architecten projecten in binnen- en buitenland. Woningen, scholen, resorts, utilitaire projecten, interieurs, renovaties en stedenbouwkundige plannen. Het bureau beschikt over ervaren architecten, ontwerpers, projectleiders, kostencalculators, tekenaars en toezichthouders. Factor Architecten staat voor duurzame architectuur en stedenbouw, gericht op een specifieke situatie en vraagstelling. In een helder ontwerpconcept spelen ruimte, routing, structuur, licht en materiaalgebruik een grote rol. Een kostenbewuste en milieubewuste detaillering ondersteunt het ontwerp.

FACTOR ARCHITECTEN

34 35

en scholen. Zowel in de sociale sector als in het hogere marktsegment. Er wordt gewerkt voor diverse opdrachtgevers in allerlei sectoren. Deze brede oriëntatie past bij de filosofie van Factor Architecten BV. Het streven is namelijk om ‘breed’ in de markt actief te blijven. Zowel in diversiteit van het werk als in spreiding van de opdrachten. Dat lukt. Er

wordt zowel nationaal als internationaal gewerkt. In 2001 nemen Theo Willemsen, Ger Kengen en Gerrit Vink het aan delenpakket van Anton Schouten en Freek van Muiswinkel over. Theo Willemsen voert de directie van de holding en Ingenieursburo Arnhem Elektrotechniek, Ger Kengen staat aan het

“Bewust bezig zijn met duurzaamheid”

“Ik kwam hier in een slechte economi-sche tijd”, herinnert Frans Worm zich. “We hielden ons voornamelijk bezig met kleinere klussen. We verbouw-den panden en ontwierpen nieuwe woningen. Later kregen we wat meer opdrachten in de utiliteitsbouw. Mijn eerste ervaring met scholen was de verbouw en uitbreiding van de Olan-school in Arnhem. Tegenwoordig hoort dat gebouw bij het Instituut Applied Sciences van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN). In de tijd die volgde mochten we veel scholen renoveren en ontwerpen en ook tegenwoordig werk ik voornamelijk aan projecten voor het onderwijs, zowel waar het gaat om

nieuwbouw als om renovatie.”Het samenwerken met andere discipli-nes binnen de IA Groep heeft volgens Frans Worm positieve effecten op de kwaliteit van het werk. “We werken integraal samen en dat is een van de krachten van ons bureau. We zitten bij elkaar, hebben korte lijnen, kennen elkaar en vullen elkaar aan.”

Frans Worm werkte in de loop van de jaren aan veel bijzondere projecten. Hij neemt ons mee in zijn ‘hoogte-punten’ door de jaren heen. Zoals het project voor het Ministerie van Defen-sie in Oegstgeest, waar hij de rol van projectleider invulde. “Het was een technisch bijzonder en lastig project. De nieuwbouw bevatte verschillende fijnmechanische en optiekwerkplaatsen voor de Nederlandse Marine. Zoals een werkplaats voor het repareren van periscopen voor onderzeeërs. Na repa-ratie werden de periscopen daar onder grote druk getest. De eisen waren hoog, het project heel specifiek.”

De veelzijdigheid in zijn werk spreekt Frans Worm aan. “Ik heb contact met opdrachtgevers, gebruikers, andere adviseurs en uitvoerende partijen. Ik ben betrokken vanaf het ontwerp tot en met de oplevering. Dat is boeiend.”Om de samenwerking tussen de ver-schillende partijen verder te optimali-seren wordt steeds vaker gewerkt met Building Information Modeling (BIM). “BIM is gebaseerd op het werken volgens één centraal model, waarin gegevens van alle betrokken partijen worden verwerkt. In dit model is direct zichtbaar hoe de verschillende discipli-nes zich naast elkaar gedragen, zodat je ontwerp en beslissingen direct op elkaar kunt afstemmen. Samenwerken en elkaar goed informeren daar komt het eigenlijk op neer.”Bij Factor Architecten wordt gewerkt met GPR Gebouw en BREEAM. “Dit zijn beide instrumenten om de duur-zaamheid van een gebouw te meten. Het is mooi en goed dat we met z’n allen bewust met duurzaamheid bezig zijn.”

Hij is hier niet meer weg te denken. Frans Worm trad in 1980 in dienst van Ingenieursburo Arnhem als bouwkundig tekenaar. Tegenwoordig is hij senior projectleider bij Factor Architecten.

Frans Worm, senior projectleider Factor Architecten

INTERVIEW

36 37

hoofd van Factor Architecten en Gerrit Vink geeft leiding aan Ingenieursburo Arnhem Werktuigbouw. In 2004 wordt het pand aan de Westervoortsedijk verkocht aan woningcorporatie Vivare en verhuistIngenieursburo Arnhem naar bedrijventerrein Nieuwgraaf in Duiven. Naar een pand met minder vaste lasten. Op dat

moment wordt de naam van het bedrijf veranderd in Ingenieursburo Arnhem Groep (IA Groep). De werkmaatschappijen zijn IA Elektrotechniek, IA Werktuigbouw, IA Bouwkunde, Factor Architecten en Feenstra Adviseurs. Na een drukke maar geslaagde verhuizing gaat de IA Groep vol vertrouwen aan de slag. Er is voldoende werk, maar de markt

Ministerie van Defensie in Oegstgeest

Trillingsvrije ruimte Ministerie van Defensie

PROJECTEN IN BEELD

is veranderd. De werkmaatschappij IA Werktuigbouw ziet in sneltreinvaart de fijn mechanische machinebouw verdwijnen uit Nederland. Het zijn hectische tijden bij IA Werktuigbouw. Te vergelijken met de late jaren tachtig, waarin afscheid werd genomen van de piping industrie. Nu gebeurt hetzelfde met de fijn mechanische machinebouw.

In 2004 neemt Ingenieursburo Arnhem Feenstra Adviseurs over. Feenstra Adviseurs beschikt over specialistische kennis over (ver)bouw- en onderhoudsprojecten voor de zuivel- en voedingsmiddelen industrie. Dat biedt Ingenieurs-buro Arnhem mogelijkheden in nieuwe markten. Gerrit Feenstra heeft in 1920 architectenbureau Feenstra Adviseurs

38 39

ARCHITECTUURPRIJS

Op een open plek in de bossen bij Beekbergen is een unieke villa gebouwd. Vanaf de openbare weg niet zichtbaar duikt een kegelvormige betonnen sculptuur met een gebogen rieten dak op tussen de bomen. De hoofdvorm en de combinatie van de twee belangrijkste materialen beton en riet maken het tot een bijzondere verschijning.

De villa heeft in 2007 de architectuur-prijs (publieksprijs) van de gemeente Apeldoorn en landelijk de tweede plaats voor de betonprijs gewonnen.

DRIJVENDE WONINGEN

In Maasbommel aan de recreatieplas De Gouden Ham zijn de eerste amfibische woningen van Nederland te vinden. In totaal

kijken 46 woningen twee aan twee uit over het water. Er zijn twee type woningen in dit project: permanent drijvende wonin-

gen die door middel van een betonnen drijflichaam op het water liggen en amfibische woningen die alleen gaan drijven wanneer

gemiddeld eens in de twintig jaar het hoogwater komt.

Factor Architecten en Dura Vermeer hebben de vakprijs Water Wonen & Ruimte Award gewonnen met dit project.

Drijvende woningen Maasbommel

Villa Beekbergen

RESORT

Resort Walensee is een recreatiepark in Zwitserland en bestaat uit 148 appartementen, 5 villa’s, een zwembad, 2 restaurants, diverse winkels en een aparte wellness.

ONTWERP

In het gebied tussen het Mgr. Zwijsenplein en de Gasthuisstraat in Kerkdriel heeft Factor Architecten een complex ontworpen bestaande uit een supermarkt en diverse kleinere winkels (totaal 4200 m2) met een parkeerkelder voor ruim 100 auto’s.

GROENE UITSTRALING

Integraal ontwerp nieuwbouw distributie-reservoir Aquaterp te Lelystad. Het ont-werp heeft een duidelijke relatie met de omgeving. Het terrein heeft een groene

uitstraling en achter op het terrein ligt een aangeaarde reinwaterkelder. Dit

thema is doorgezet in de architectuur.

Resort Walensee

Nieuwbouw brede school: basisschool,

peuterspeelzaal, kinderdagopvang,

buitenschoolse opvang en

diverse verenigingen.

NIEUWBOUW

Brede school St. Martinus,

Oud-Zevenaar

Centrumplan Kerkdriel

Distributiereservoir Vitens Aquaterp

opgericht. In de jaren twintig en dertig realiseert Feenstra ongeveer 445 bouwprojecten in Nederland, waaronder kerken, kantoren en fabrieken. In Arnhem ontwerpt hij de Arnhemse Jeugdherberg Alteveer en de CAMIZ-zuivelfabriek aan de Westervoortsedijk. Feenstra Adviseurs bouwt diverse zuivelfabrieken voor de Geldersch-Overijsselsche Bond

“Ik ben hier in 2004 begonnen als assistent-ontwerper. Daarnaast volgde ik de masteropleiding Architectuur aan de ArteZ Academie voor Bouwkunst. Ik werkte vier dagen in de week, op vrijdag en zaterdag zat ik in de schoolbanken. Bij Factor Architecten heb ik me al die jaren voornamelijk bezig-gehouden met het ontwerpen van schoolgebouwen. Daar ligt ook mijn hart. Wat ik leuk en interessant vind aan het ont-werpen van een schoolgebouw is dat je een intensieve over-legcyclus en samenwerking aangaat met de opdrachtgever en eindgebruiker van het gebouw. Het uiteindelijke ontwerp van het schoolgebouw is de optelsom van onze architecto-nische visie en de onderwijsvisie van de school. Daarnaast is het belangrijk aandacht te schenken aan de belevings-wereld van het kind. Je ontwerpt een school gebouw in de eerste plaats voor het kind. Schoolgebouwen zijn gebouwen, waarin kinderen tot minimaal hun zestiende jaar een groot deel van hun tijd rondlopen. Dus een schoolgebouw moet in-teressant zijn en blijven. Het verdient daarom leuke plekken

en interessante doorkijkjes. Ook het contact met de buiten-wereld en de invloed van daglicht mag je niet onderschatten. Je moet niet het gevoel krijgen dat je opgesloten zit. Uit-eindelijk moet er in het gebouw natuurlijk ook goed gewerkt en geleerd kunnen worden, dus ook het binnenklimaat is van belang. Een uitdaging op zich!

Ik werk hier met veel plezier. Ik vind het prachtig om met ontwerpen bezig te zijn en bij de IA Groep kan dat op een prettige manier. Je krijgt hier vertrouwen en er heerst een informele manier van samenwerken. Dankzij de platte organisatie kun je hier snel zelfstandig aan de slag. Dat werkt stimulerend voor iedereen. Voor de schoolprojecten werk ik veelvuldig samen met andere disciplines binnen de IA Groep. Ik vind het erg prettig en handig dat collega’s van deze disciplines bij mij in de buurt zitten. Zo kunnen we snel zaken afstemmen en samen een goed integraal ontwerp maken.”

BRAM VAN OOSTEREN

Architect, Factor Architecten

Bram van Oosteren: “Het onderwijs ontwikkelt zich continu en daar geeft iedere school zijn eigen invulling aan. Ook de combinatie met andere functies - zoals kinderopvang - speelt een steeds belangrijkere rol. Ieder schoolgebouw heeft zijn eigen unieke ruimtevraag. Ook op technisch vlak verandert de vraag van scholen. Kijk bijvoorbeeld naar draadloze netwerken, digiborden, exploitatiegericht bouwen, Frisse Scholen en duurzaamheid. Vooral duurzaamheid heeft een belangrijke educatieve waarde. Scholen willen hun leerlingen meegeven dat je zuinig moet omgaan met de wereld en zijn energiebronnen. Natuurlijk wordt ook de regelgeving continu aangescherpt. Er worden steeds hogere eisen gesteld, waardoor isolatie, duurzaam energiegebruik en de herkomst van materialen een steeds belangrijker onderdeel van het vak worden.” “Een school ontwerp je voor het kind”

COLUMN

40 41

van Coöperatieve Zuivelfabrieken (GOZ). Na de Tweede Wereldoorlog stromen de opdrachten uit de zuivelindustrie binnen. Feenstra Adviseurs bouwt in de periode 1945-1960 honderden zuivelfabrieken in Noord- en Oost-Nederland. Daarnaast worden verschillende kerken en bejaardentehuizen ontworpen. In 2005 wordt Ruud Koetsier aange-

“Iedere school heeft een andere ruimtevraag”

Maaswaal College in Wijchen

Integraal Kindcentrum De Kubus Druten

Feenstra Adviseurs is een onafhankelijk adviesbureau voor architectuur, bouwkunde en draagconstructies, met specialistische kennis over (ver)bouw- en onderhoudsprojecten voor zuivel- en voedingsmiddelenindustrie. De ontwerpen van Feenstra Adviseurs kenmerken zich door hun zakelijke en functionele aanpak en de bijzondere eisen die gesteld worden aan hygiëne, brandveiligheid en stofontploffingsgevaar. Het succes van de projecten wordt bepaald door de functionaliteit van het geheel, de kwaliteit van het detail, bouwkosten en levertijd. De kracht van Feenstra Adviseurs is de integrale benadering.

FEENSTRA ADVISEURS

42 43

nomen als adjunct-directeur IA Bouwkunde. In 2006 gaat Gerrit Vink met pensioen en voert Theo Willemsen de directie van IA Werktuigbouw. In 2011 neemt Ruud Koetsier een deel van de aandelen van Ger Kengen over en wordt daarmee directeur van IA Bouwkunde, Feenstra Adviseurs, Factor Architecten en directeur- grootaandeel

houder van de IA Groep. Feenstra Adviseurs, IA Bouwkunde en Factor Architecten ontwikkelen zich goed. De intensieve samen werking tussen de verschillende disciplines zorgt voor een nieuwe balans. De werkmaatschappijen Feenstra Adviseurs en IA Bouwkunde maken het mogelijk om nieuwe markten aan te boren, zoals de voedingsmiddelenindustrie

“Bij ons bureau krijg je kansen”

René Bosveld maakte een snelle carrière bij de IA Groep. Hij roemt zoals veel van zijn collega’s de platte organisatie. “Dat werkt heel prettig. Je kunt bij iedereen naar binnen lopen en daardoor snel schakelen met elkaar. Dat komt het werk ten goede. Ik kan het ieder bedrijf aanraden.” René Bosveld begon als bouwkundig tekenaar bij IA Bouwkunde. “Het eerste project waar ik aan mocht werken, was de renovatie van cultureel centrum

Pica Mare voor de gemeente Gennep. In die tijd hield ik me veel bezig met projecten voor scholenbouw. Heel geleidelijk deed ik steeds meer voor Feenstra Adviseurs, waar ik nu volledig voor werk.”

Strenge eisenFeenstra Adviseurs beschikt volgens René Bosveld over veel specialistische kennis over (ver)bouw- en onderhouds-projecten voor de zuivel- en voedings-middelenindustrie. “Ik ben door col-lega’s wegwijs gemaakt in deze wereld, waarin de ontwikkelingen best snel gaan. Voedingsmiddelen moeten aan strenge eisen voldoen waar het gaat om veiligheid, kwaliteit en houdbaar-heid. De fabrieken moeten aan strenge basiseisen voldoen op het gebied van de logistieke routes en luchtstromingen door het gebouw. De laatste zes jaar

wordt er veel aandacht besteed aan hygiënezonering. Zonering van ruimten is een goed middel om besmettings-routes te blokkeren. De kennis die je hierover hebt opgedaan, kun je weer bij andere fabrieken toepassen.”René Bosveld geniet van deze branche. “Het is erg leuk om in te werken. Er worden snel knopen door-gehakt en er moet snel geschakeld kunnen worden. Als je de vraag krijgt, moet het antwoord eigenlijk al met-een gegeven worden. De fabrieken draaien namelijk gewoon door. Dat maakt het werk dynamisch. Daarnaast ont wikkelt deze branche zich snel. Het kan zomaar voorkomen dat wat je acht jaar geleden gedaan hebt, nu alweer achterhaald is. Door nieuwe wet- en regelgeving en andere eisen van de klant. Telkens worden we voor nieuwe uitdagingen gesteld. Erg boeiend.”

“Het leuke van ons bureau is dat je kansen krijgt en als je die kansen pakt, kom je verder. Ik ben hier in 2006 begonnen als tekenaar en inmiddels opgeklommen tot senior projectleider en adjunct directeur bij Feenstra Adviseurs.”

René Bosveld, senior projectleider en adjunct-directeur Feenstra Adviseurs

INTERVIEW

44 45

en waterindustrie. Het aantal integrale projecten binnen de groep groeit. Een nieuwe opdrachtgever is drinkwaterbedrijf Vitens. Er ontwikkelt zich binnen Ingenieursburo Arnhem Groep een ‘waterteam’, dat bij opdrachtgevers goed scoort. Ingenieursburo Arnhem Groep gaat vanaf april 2011 verder als de IA Groep. De naam wordt aangepast zonder referentie

naar de plaats Arnhem. Bovendien is gekozen voor een korte bedrijfsnaam, vanwege het toenemende aantal internationale projecten. Het zijn roerige tijden. In Amerika klapt de Amerikaanse huizenmarkt. De crisis heeft mondiale gevolgen. De Nederlandse economie krimpt en de markt voor de bouw van scholen en recreatieprojecten loopt terug. Eind 2012 trekt

Hygiënezonering FrieslandCampina Lochem

PROJECTEN IN BEELD

Ger Kengen zich na vijftien jaar terug uit alle directiefuncties. Hij droeg met name als architect en directielid bij aan de uitbouw van de IA Groep. Hij draagt zijn aandelen over aan collega DGA’s Ruud Koetsier en Theo Willemsen. De directie van Factor Architecten is per 15 december 2012 in handen van Ruud Koetsier. Helaas volgt er bij Factor Architecten een

noodgedwongen reorganisatie en vallen er ontslagen. De IA Groep zet er samen met alle medewerkers de schouders onder om het bedrijf door de crisis te loodsen en weer te laten groeien. Het besef dat je samen veel kunt realiseren is duidelijk aanwezig. Al valt dit niet altijd mee met een onvoorspelbare economie. In gezamenlijkheid komt het bedrijf deze

46 47

TOTAAL ADVIES

Dit project genaamd “Overrun”, behelst het overzetten van 2 product-groepen (toppings en batter stabilisers) vanuit Veghel naar de Toren 4 in Meppel. Feenstra adviseurs heeft voor dit project het gehele bouw-kundige en constructieve advies gedaan. Van ontwerp van de lay-out, aanvraag van de omgevingsvergunning tot directievoering en toezicht bij de uitvoering. Het gebouw is dusdanig ontworpen dat toekomstige uitbreidingen nog mogelijk zijn.

Overrun Toren 4 FrieslandCampina Kievit te Meppel

NIEUWE INSTALLATIE

Milk Prism is een technologie om melk te scheiden in bijzonder zuivere,

kwalitatief hoogwaardige product-stromen. Dat is bedoeld om meer hoog-waardige ingrediënten uit melk te halen.

In Lochem is een nieuwe installatie gebouwd die gebruik maakt van een nieuwe filtratietechnologie. Feenstra

Adviseurs heeft van idee tot oplevering de bouw geëngineerd en begeleid.

Milk Prism - Friesland Campina

ONTWERP BEJAARDEN-

TEHUIZEN

De Drie Gasthuizen in Arnhem

De Paasberg in Arnhem

De Braamberg in Arnhem

ADVIES NIEUWBOUW

Feenstra Adviseurs heeft van CONO Kaasmakers de opdracht gekregen om de advisering van alle gebouwgebonden onderdelen te realiseren voor de bouw van de nieuwe kaasmakerij. Op basis van het ontwerp van architect Bastiaan Jongerius is het team van Feenstra Adviseurs gestart met het ontwerp.Met de bouw van de nieuwe kaas makerij zal het mogelijk zijn meer melk te verwerken tot kaas. De huidige productie is maximaal 28.000 ton kaas per jaar en in de nieuwbouwsituatie 38.000 ton kaas per jaar.

Nieuwbouw kaasmakerij CONO Kaasmakers

BOUWKUNDIG ADVIES

Bij CZ Rouveen kaasspecialiteiten wordt er jaarlijks circa 150 miljoen kg melk verwerkt tot kaasspecialiteiten voor de kaashandel in binnen- en bui-tenland. Feenstra adviseurs heeft voor dit project het gehele bouwkundige en constructieve advies gedaan. Van ontwerp van de lay-out, aanvraag van de omgevingsvergunning tot directie-voering en toezicht bij de uitvoering.

jaren goed door. Bij IA Elektrotechniek en IA Werktuigbouw wordt zelfs gezocht naar nieuw personeel. Het eind van de mindere tijd komt in zicht. Nederland staat op een keerpunt. Er wordt meer geproduceerd en ontwikkeld om iedereen

“Het is even tellen, maar op 1 januari 1975 kwam ik in dienst. Inmiddels werk ik al ruim 39 jaar als tekenaar bij Feenstra Adviseurs. Destijds was het bureau gevestigd aan de Coehoornstraat in Arnhem. De heren Joop Jansen en Ton Haafkes vormden de directie. Mijn eerste opdracht bij Feenstra Adviseurs was het maken van bouwkundige tekeningen voor verpleeghuis de Braamberg in Arnhem. Andere grote werken waar ik goede herinneringen aan heb, zijn de bierbrouwerij in Breda, het uitbreiden van een nieuwe fabriek met robotmagazijn voor Nutricia in Cuijk en opdrachten voor de Ruijter in Maassen. Ik heb in de jaren dat ik hier werk heel wat veranderingen meegemaakt. Zo werd er vroeger een bestek geschreven door de chef tekenkamer. Dat was echt knippen en plakken. De aantekeningen werden er bij geschreven. Vervolgens werd het door de secretaresse uitgetypt op

een type machine. Een zeer tijdrovende klus. Er bestonden destijds nog geen standaardbestekken zoals nu, die je kunt ver werken met de computer. Tekenen gebeurde achter tekentafels. Ik heb heel wat uren met een passer achter een tekentafel doorgebracht. Op een simpel krukje, later op een krukje met rugleuning en daarna op een gestoffeerd krukje. We tekenden op transparant papier, zodat anderen op die-zelfde tekening hun aantekeningen konden doorvoeren. In die tijd kwamen ook de eerste elektronische rekenmachines uit. Dat vonden we prachtig, want we hoefden niet meer uit het hoofd te rekenen. Mijn eerste rekenmachine was een Remington van 400 gulden. Een rib uit mijn lijf. Destijds kwamen er andere dingen bij kijken om een tekening te realiseren. Tegenwoordig is het bellen en de volgende dag komt het van de schap.”

HENK DE REUS

Tekenaar Feenstra Adviseurs

“Knippen en plakken”

COLUMN

48 49

werk te bieden. Daarvoor is veel ontwerpwerk nodig, maar de toekomst ziet er uitdagend uit. De veelzijdigheid van de IA Groep en de stabiele bedrijfsvoering zorgen zelfs in deze roerige tijden voor een groot stuk vertrouwen in de toekomst.

Het digitale tijdperk had volgens Henk de Reus veel voeten in aarde. “De eerste computers op de werkvloer zorgden voor grote veranderingen. We leerden bijvoorbeeld werken met AutoCAD om technische tekeningen te maken. In groepjes bezochten we de cursus om het programma onder de knie te krijgen. Ook de typemachines van de secretaresses werden vervangen door computers.

Dat was nogal wat. We gingen de tekentafels gebruiken als hangtafel om aan te overleggen. Er zijn dus grote veranderingen doorgevoerd. Toen ik hier begon, moest ik schrijven, tekenen en rekenen uit mijn hoofd. Wat dat betreft leverden de digitale ver-anderingen een positieve bijdrage. Want dankzij de digitalisering kan er tegenwoordig een stuk efficiënter gewerkt worden.”

“Tekentafels werden hangtafels”

Verpleeghuis de Braamberg in Arnhem

Tekeningen maken m.b.v. tekentafels

50 5151

Terugkijken is eenvoudiger dan te kiezen voor nieuwe stappen. Een bedrijf kan niet lang leven van prestaties uit het verleden. Het gaat telkens weer om ‘morgen’, waar we vandaag beslissingen voor moeten nemen. De IA Groep probeert risico’s te beheersen en kansen op succes te vergroten. Alle mensen die deel uitmaken van het bureau, zijn daar medeverantwoordelijk voor. De wereld blijft veranderen. Nederland is om-

gevormd van een industrieel naar een administratief land. De maakindustrie is voor een deel verdwenen. De dagelijkse behoeften als water, stroom, energie, schone industrie en infrastructuur blijven over. De IA Groep richt zich voornamelijk op deze industrie. De IA Groep is klaar voor de toekomst en koestert kernbegrippen als klantgericht, flexibel, kwaliteit en multidisciplinair. Kenmerken die goed aansluiten bij die van onze oprichters.

De trouwe medewerkers van de ondersteunende diensten zorgen ervoor dat het bureau altijd blijft draaien.

DANKWOORDONDERSTEUNEND

50

52

COLOFON

52

Concept & realisatie: Bureau de ClouTekst: Anne Reuvers (IA Groep) en Geurts MediaBeeld: Anne Reuvers (IA Groep) en archief IA GroepDrukwerk: Druk en Bestel