Download - Jones up leuven_11-2-2015

De transitie naar

duurzaamheid:

ook een kwestie van

ethiek

Dr. Ir. Peter Tom Jones

11-02-2015, Leuven

• Het klimaatprobleem in een ruimere context

• Een kwestie van ethiek

• Oplossingen

o Transitiepaden naar duurzaamheid

• Een nieuwe visie op klimaatbeleid

• Besluit: klimaat/transitiebeleid levert massa’s

voordelen op

Overzicht

12/02/2015 2 Jones - UP Lezing



• Oplossingen




voordelen op

Overzicht


Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie (cf. UNEP, 2010)

5 12/02/2015 Jones - UP Lezing

Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame

situatie: slinkende grondstofvoorraden


Materialenafhankelijkheid in Europa

Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007


Waterschaarste


Voedsel-, water- en energietekorten


Beslag op hernieuwbare grondstoffen en

diensten vereist 1,5 planeet Aarde


Toenemende emissies en achteruitgang

milieudiensten


Planetaire

grenzen

worden

doorboord

Verdwijnen van habitat

Invasieve soorten

Opwarming aarde

…

Bron: WWF bewerking van J.

Rockström et al., Nature, 461, 2009


Update “Rockstrom figuur”, Steffen et al., Science 2015.


De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)

Bron: IPCC, AR5, WGI


Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met

3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100

Grens voor “gevaarlijke

klimaatveranderingen”

Bron: IPCC, AR5, WGII


Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII


Klimaatbeleid vereist drastische reducties –

hoe langer wordt gewacht, hoe duurder

Bron: IPCC, AR5, WGIII

Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool,

aardolie, gas) in de grond blijven


Recente cijfers “Unburnable

fossil fuels”: McGlade & Ekins, Nature, 517, 2015




• Oplossingen




voordelen op

Overzicht


Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)

Van “ecologie” en

“kllimaatopwarming” als biofysische

gegevens naar een nieuwe

kadering als “sociale problemen”,

niet in het minst voor de armste

bevolkingen ter wereld


Klimaatveranderingen en gezondheid

12/02/2015

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

30 Jones - UP Lezing


12/02/2015

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten



12/02/2015

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken


Klimaatonrechtvaardigheid – cf. Haiyan,

Filipijnen, 2013


…maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:

impact overstromingen - UK, 2014


…maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:

impact hittegolven


Wat-ik-wil-waar-ik-wil-wanneer-ik-wil = recept

voor chaos


Wat-ik-wil-waar-ik-wil-wanneer-ik-wil = recept

voor chaos

• Dominante ethiek faalt:

o Antropocentrisch perspectief, radicale scheiding mens/natuur

o Sterk individueel gericht: “negatieve vrijheid”

o Korte termijn, lokaal perspectief: “hier en nu”

• Mondiaal economisch systeem

o Overschrijdt draagkracht aarde

o Veroorzaakt ongelijke verdeling: tussen en binnen landen

o Is onrechtvaardig voor komende generaties


Naar een ethiek van verbondenheid

• Behoefte aan een nieuwe ethiek:

aangepast aan “volle wereld”

• Prof. J. Haers – Lotsverbondenheid: “We zijn onderling en van ons natuurlijk milieu

afhankelijk, dat op zijn beurt in hoge mate van

ons afhankelijk blijkt.”

• Noodzaak recontextualisering mens

• Principiële uitgangspunten voor een

nieuwe ethiek:

o Relatie mens/biosfeer

o Relatie tussen mensen

o Levenswijze


Ethiek van verbondenheid: “ginds en later”

• Relatie mens/biosfeer

o Mens = deel van natuur

• Staat er niet boven (ondanks capaciteit om mentale

afstand te nemen & goede huisvader?)

• Is kritisch afhankelijk van gezond Ecosysteem Aarde

– “weerbarstige natuur”

o Belang van een één Aarde-economie: “Living

within ecological limits”


Ethiek van verbondenheid: “ginds en later”

• Relatie mens/mens:

o Rechtvaardigheid geradicaliseerd

o J. Haers (2008):

• “De milieucrisis is een crisis van de wijze waarop wij leven en

ons (wereldwijd) samenleven duurzaam, scheppingswaardig

en rechtvaardig inrichten.”

o Gelijke ontwikkelingskansen Eerlijk Aarde-Aandeel

• Bv. ~1 ton CO2/jaar.capita - EVA = 1,8 gha/capita


Contractie en Convergentie

Voorbeeld C&C, CO2 (stab.) = 450 ppm, 2050 Convergentie




• Oplossingen




voordelen op

Overzicht


Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(macro-meso-micro)

• (Super)Smart Grids

Bron beeld:

www.geni.org


http://www.geni.org/

Het voorbeeld van Denemarken…


Systeemtechnologische innovatie en nieuwe

business modellen

Energietransitie Materialentransitie • Energie-efficiëntie

• Hernieuwbare energie

(inclusief bio-based

economy)

• (Super)Smart Grids

• Slim sluiten

• EcoDesign (LCA)

• Verbruikers gebruikers


Hoe het niet moet…


Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling

in Umicore)


Ecodesign for recycling

• Multifunctionaliteit & modulariteit

• Ecodesign:

o Voor hergebruik, reassemblage, sluiten kringlopen,

minimale impact tijdens gebruiksfase

o Ook op systeemniveau (bv. stadsplanning)

• Additive manufacturing (cf. 3D-printing)

• Nieuwe reguleringsvormen

o Extended producer responsibility (EPR) &

terugnameplicht


Nieuwe business modellen - Van producten

naar diensten

• In volle opmars (cf. Jeremy

Rifkin, The Third Industrial

Revolution, 2011):

o Van verkopers-kopers

naar leveranciers-

gebruikers

o Van producten en bezit

naar diensten en

toegang


2. Gedragsveranderingen – systeemniveau &

collectief


Terug naar boomhutten? Neen, danku


Urgenda, 2010


Project Tweewaters Leuven – From a grey

industrial zone to a sustainable community


Een duurzaamheidstransitie vereist...

Sociale normen

Duurzame productie

Duurzame consumptie


Het 4 E-model: “harde E’s”

Mogelijk maken

- Regulering

- Choice editing

- Alternatieven geven

Bron: SDC VK.

Stimuleren

- EcoBelastingen

- EcoSubsidies

- Fiscaliteit

- Quota

I

.

.

.

.

.

II

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.


Het 4 E-model: “zachte E’s”

Stimuleren

- EcoBelastingen

- EcoSubsidies

- Fiscaliteit

- Quota

Sociale normen

69

Mogelijk maken

- Regulering

- Choice editing

- Alternatieven geven

Betrekken

- Community action

- Samenwerken

- Emancipatie

- EDO

Toelichten/illustreren

- Het voorbeeld geven

- Consistent beleid

Bron: ‘I will if you will’, Sustainable

Development Council, VK.

12/02/2015 Jones - UP Lezing



• Oplossingen




voordelen op

Overzicht


Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Heel moeilijk...


Waarom? Top-down, mondiaal klimaatbeleid

komt niet van de grond

UNFCCC Proces COPx Kyoto, post-Kyoto...

Bottom-up proces: gemeenten, steden,

provincies nemen het voortouw...

Heel moeilijk...

Én

én Hoopgevend… Lokale

overheden sneller pro-actief


EU Burgemeestersconvenant

http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html

12/02/2015

• 6262 leden & 193 miljoen inwoners

• Mission statement: “(…) By their commitment, Covenant

signatories aim to meet and exceed the European Union

20% CO2 reduction objective by 2020.”


Klimaatprocessen in Vlaanderen De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale

processen

Antwerpen 2050

Stadslab

Brugge klimaatneutraal 2050




• Oplossingen




voordelen op

Overzicht


Klimaatverandering: van probleem…

12/02/2015

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken


Klimaatverandering: van probleem naar

opportuniteit

12/02/2015

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaat- en

transitiebeleid Vermindert…

Vermindert…

Vermindert…

PRIMAIR

EFFECT



opportuniteit

12/02/2015

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaat- en


Vermindert…

PRIMAIR

EFFECT

SECUNDAIRE

EFFECTEN

Vermindert…

Vermindert…


“Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid

12/02/2015

• Groene stadsontwikkeling + schone

technologieën + investeren in sociaal

kapitaal…

Leidt tot…

• Minder ademhalingsaandoeningen en

hart- en vaatzieken

• Betere mentale gezondheid door meer

fysische activiteit, schaduwzones,

groengebied en sociale interactie

• Minder obesitas

• Enzovoort

Tabel: Cheng en Berry, 2012



opportuniteit

12/02/2015

Klimaat-

veranderingen

Opwarming van

de aarde

Gezondheids-

effecten

Dodelijke

slachtoffers

wereldwijd

Andere oorzaken

Klimaat- en


Vermindert…

PRIMAIR

EFFECT

SECUNDAIRE

EFFECTEN

Andere

secundaire

voordelen Vermindert…

Vermindert…

Vermindert…


Andere secundaire voordelen van klimaat- en

transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]


http://concerto.eu/

Jobs in de energiesector: cleantech versus

fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)

[Bron:

McKinsey 2012]



transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs

o Daling energiefactuur



transitiebeleid

• Resilience

o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie

gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]

o Daling energiefactuur

o Energie-, materialen- en voedselautonomie


http://concerto.eu/

Energieafhankelijkheid!

12/02/2015

Bron: [http://energy.publicdata.eu/ee/vis.html]


Permanent verlies aan middelen i.p.v.

middelen in eigen regio te houden

12/02/2015

Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’ [www.gussingrenewable.com]


Samengevat: secundaire voordelen van

transitiebeleid

• Nieuwe jobs

• Daling energiefactuur

• Energie-, materialen- en voedselautonomie

• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en

Rubbelke, 2008]

• Hier en nu, geen vrijbuiters

Meer veerkracht

• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op

continentaal & mondiaal niveau


Dank voor de aandacht!

12/02/2015 95

Jones - UP Lezing