Download - i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

Transcript
Page 1: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

i-Strategie RijkswaterstaatRobuust en slagvaardig datamanagement

Page 2: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

3

Inleiding 4Data als bedrijfsmiddel 6Vraag en aanbod 8Data governance 10Data governance versus ICT governance 12Stap 1: het aanbod 14Stap 2: sponsors 18Stap 3: de huidige en gewenste situatie 20Stap 4: de routekaart 26Ondersteuning door de CDO en zijn team 28

i-Strategie Rijkswaterstaat |

Inhoudsopgave

Page 3: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat4 5i-Strategie Rijkswaterstaat |

InleidingBig data: een grote, diverse hoeveelheid gegevens die snel aangeleverd of opgevraagd kan worden, en te groot is voor reguliere datamanagementsystemen.

Vis

ibili

ty

Maturity

Technologytrigger

Peak ofinated

expectations

Trough ofdisillusionment

Slope ofenlightenment

Plateau ofproductivity

(Big)Data

De Hype Cycle

De Hype Cycle is een model van Gartner, een internationaal gerenommeerd bureau dat gespecialiseerd is in onderzoek en advies op het gebied van ICT. Het maakt duidelijk hoe een traject van nieuwe ICT tot geaccepteerd product (data) er meestal uitziet.1. Technology Trigger: verhalen over

experimenteel technologisch concept trekken de aandacht van de media. Meestal is er nog geen sprake van een bruikbaar product of is de economische levensvatbaarheid nog niet bewezen.

2. Peak of Inflated Expectations: alle publiciteit leidt tot (te) hoge verwachtingen rondom het concept. Early adopters starten pilotprojecten en implementatietrajecten.

3. Trough of Disillusionment: pilotprojecten en implementatietrajecten leiden vaak niet tot het gewenste resultaat, waardoor de hooggespannen verwachtingen niet waargemaakt worden en de teleurstelling over de nieuwe technologie overheerst.

4. Slope of Enlightenment: men leert van het verleden. Het is nu duidelijk wat organisaties mogen verwachten en wat zij moeten doen om trajecten tot een goed einde te brengen. Steeds meer organisa-ties adopteren de nieuwe technologie.

5. Plateau of Productivity: de nieuwe technologie is productief en levert rendement op. Vrijwel iedereen past het in de werkprocessen toe.

De belangstelling voor big data is de afgelopen jaren enorm gegroeid door de ontwik-kelingen van informatie- en communicatietechnologie. Relatief nieuwe technologie stelt ons in staat data te produceren, te delen en te gebruiken. Toch is er de nodige aarzeling om enthousiast aan de slag te gaan. We moeten namelijk nog een heel traject afleggen om van een veelbelovende informatie- en communicatietechnologie (ICT) tot een geaccepteerd product (data) te komen.

Waarom deze brochure?Met deze brochure bieden we instrumenten aan het management van Rijkswaterstaat. Instrumenten om de bestuurlijke en organisatorische randvoorwaarden te scheppen die de technologie en het product de ruimte gaan geven. Deze randvoorwaar-den zijn kritieke succesfactoren; ze kunnen

het proces vergemakkelijken en versnellen. Aan het management de uitdaging om hiermee aan de slag te gaan. En er daarnaast voor te zorgen dat het produceren, ter beschikking stellen en gebruiken van (big) data snel een normaal onderdeel van ons werk en dat van onze ketenpartners wordt.

De Hype Cycle

Page 4: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat6 7i-Strategie Rijkswaterstaat |

Data als bedrijfsmiddelRijkswaterstaat en ketenpartners (burgers, bedrijven en andere overheden) beschikken met elkaar over een enorme hoeveelheid gegevens. Gegevens over de toestand en het gebruik van wegen, vaarwegen en waterwegen. En gegevens over de effecten op de leefomgeving. Slimme combinaties van die gegevens kunnen Rijkswaterstaat en ketenpartners nieuwe inzichten opleveren. Nieuwe inzichten voor de manier waarop we Nederland bereikbaar, veilig en leefbaar kunnen houden.

Dankzij de ontwikkelingen op het gebied van ICT wordt de hoeveelheid gegevens de komende jaren alleen maar groter. Het stelt ons in staat op steeds meer manieren, op grotere schaal en in een hoger tempo gegevens te produceren. Naast Rijkswaterstaat zijn er steeds meer partijen die technologie in huis hebben om waardevolle gegevens te produce-ren. Al die ‘big data’ kunnen we gebruiken om onze kennis en inzichten op het gebied van wegen, vaarwegen en waterwegen enorm te verrijken. Het stelt ons in staat onze processen te verbeteren, waardoor we de samenleving meer toegevoegde waarde kunnen bieden tegen aanzienlijk lagere kosten. Bovendien blijven we zo een aantrekkelijke partij voor onze opdrachtgevers.

Big Data, Big data in zicht

SuccesverhalenEr zijn genoeg voorbeelden van bedrijven die hun businessmodel hebben verbeterd of vernieuwd door slim gebruik te maken van big data. De verhoudingen tussen producen-ten onderling en tussen producenten en consumenten veranderen daardoor voorgoed. Denk maar aan Vestas (de markt voor windturbines), Uber (de taximarkt) en Google (de automobielindustrie). De komende jaren gaan we dat vaker zien: ondernemingen die nieuwe generaties ICT gaan inzetten om data te produceren, delen en gebruiken en die data gaan gebruiken om op een andere manier hun primaire functie te vervullen. Het zijn organisaties met data-driven businessmodellen.

Data als bedrijfsmiddelDeze manier van innovatief ondernemen kent de nodige drempels. Denk maar aan de discussie over wat je ethisch en juridisch gezien met data en ICT mag doen. Het zijn echter drempels die de moeite van het nemen waard zijn, omdat het produceren, delen en gebruiken van die data uiteindelijk waardevolle resultaten oplevert. Bij veel overheidsorganisaties, en dus ook bij Rijkswaterstaat, zijn er nog de nodige stappen te zetten. We zijn ons meestal nog niet voldoende bewust van de waarde van al die data, waardoor we er niet altijd even handig mee omgaan. Dat moet veranderen. Het kan ons namelijk helpen bij het verbeteren van de ontwikkeling, implemen-tatie en uitvoering van beleid. Om de waarde van data volledig te gaan benutten, moeten we het anders benaderen: als bedrijfsmiddel, net als financiën en personeel.

Publicaties over big dataOmdat niet iedereen weet wat big data is en wat je daarmee kunt, liet Rijkswaterstaat in de eerste editie van het Lichtkogel Cahier van 2014 zien hoe slimme combinaties van gegevens nieuwe inzichten kunnen opleveren. Het was een uitgave waarin we trends bespraken die invloed hebben op het werk van professionals in het fysieke domein. Daarnaast was Rijkswaterstaat, samen met onder andere Prorail en NS, in 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk vraagstuk buigt en daar praktische oplossingen voor bedenkt. Toen luidde de vraag: hoe kan big data helpen Nederland mobieler, socialer en gezonder te maken? Het eindrapport ‘Big data in zicht’ is in januari 2015 aan minister Plasterk aangeboden.

Page 5: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat8 9i-Strategie Rijkswaterstaat |

Vraag en aanbod

Het Ondernemingsplan 2015 en de i-Strategie laten zien dat Rijkswaterstaat zich steeds bewuster is van de waarde van data. In beide documenten worden data gezien als bedrijfsmiddel, waarmee we als één Rijkswaterstaat de doelen van de minister en de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu kunnen bereiken.

Rijkswaterstaat is niet de enige partij die zich bewuster wordt van de waarde van data. Ook andere overheidsorganisaties, burgers en bedrijven beginnen te beseffen hoe belangrijk data zijn voor het bereikbaar, veilig en leefbaar houden van Nederland. Met slimme combina-ties van dataverbetering en vernieuwing van onze werkprocessen en die van ketenpartners gaan we hier verder aan werken.

Beter beleid makenDat is makkelijker gezegd dan gedaan. De afstand tussen theorie en praktijk is namelijk nog groot. We beschikken tegenwoordig over steeds meer gegevens, maar zijn nog niet of nauwelijks in staat de kwaliteit te waarbor-gen en ze met elkaar te delen. De data van de ene partij zijn om allerlei redenen vaak niet bekend bij, bereikbaar door of bruikbaar

voor activiteiten van de andere partij, en omgekeerd. Het resultaat is dat de inzichten die we gebruiken bij de ontwikkeling, implementatie en uitvoering van beleid, stukken beter zouden kunnen zijn. De gevolgen? Beslissingen staan ter discussie, houden uiteindelijk geen stand of pakken verkeerd uit, en zorgen daardoor voor vertragingen en onnodige kosten.

In gesprek gaanAls we de afstand tussen theorie en praktijk willen overbruggen, moeten we met elkaar bespreken waarom we data niet goed produceren, delen en gebruiken. Hoe komt het dat we nog geen slimme combinaties van gegevens uit interne en externe bronnen maken? Dat gesprek komt op gang door vraag en aanbod rondom data bij elkaar te brengen. Niet alleen binnen Rijkswaterstaat maar ook in de omgeving. Dat is nu nog niet het geval.

Bekend

Bereikbaar

Bruikbaar

DuidelijkHanteerbaarBetrouwbaar

Kenbaar Vindbaar

BeschikbaarBetaalbaar

Schillenmodel toegankelijkheid data

Toegankelijkheid van dataOm data met elkaar te kunnen delen, moeten we voldoen aan een aantal kwaliteitseisen, waardoor de gegevens waardevol worden voor anderen. Deze kwaliteitseisen zijn door Backx samengevat in het concentrisch schillenmodel voor de toegankelijkheid van data. Het model laat zien dat data pas toegankelijk is voor hergebruik door een andere partij als: • bekend is waar wat verkregen kan worden;• helder is hoe en onder welke voorwaar-

den men over de data kan beschikken (bereikbaarheid);

• de data geschikt zijn gemaakt voor hergebruik (bruikbaarheid).

Het model is onder andere al gebruikt bij het doorbraakproject Open Data, een project van het ministerie van Economische Zaken (EZ) in het kader van het topsectorenbeleid.

Page 6: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat10 11i-Strategie Rijkswaterstaat |

Data governance

Rijkswaterstaat heeft in het verleden al diverse pogingen ondernomen om de bekendheid, de bereikbaarheid en de bruikbaarheid van data te vergroten en om vraag en aanbod bij elkaar te brengen, vaak zonder blijvend succes. Hoe zorgen we dat het deze keer wel lukt?

Het antwoord is simpel. We spreken deze keer af hoe we het gaan aanpakken. We bepalen met elkaar een aanpak en laten die vervolgens los op een vraagstuk waarbij vraag en aanbod nog niet voldoen-de bij elkaar zijn gebracht. Na afloop evalueren we, zodat we leren hoe we de gehanteerde aanpak kunnen verbeteren. Met die verbeterde aanpak gaan we vervolgens een ietwat complexer vraagstuk te lijf. Dit cyclische proces noemen we data governance. Voor dit proces zijn internatio- naal geaccepteerde best practices voor handen. Deze lijken qua verbeterfilosofie sterk op onze KR8-aanpak. Via een cyclisch proces wordt de omgang met gegevens continu verbeterd en vraag en aanbod met elkaar verbonden.

Het dataverbeterprocesOm tot verbetering van het datamanage-ment te komen, is data governance nodig. Een aanpak om het datamanagement te verbeteren en te borgen. Om te beginnen bij onszelf (Rijkswaterstaat). Die aanpak (gebaseerd op internationaal geaccepteerde best practices) is inmiddels bepaald en beproefd (pilot verbetering datamanage-ment prestatiecontracten).

In grote lijnen ziet het verbeterproces er voor Rijkswaterstaat als volgt uit:

Stap 1 is het in kaart brengen van wat er zoal aan data wordt geproduceerd en geleverd en het tonen van het aanbod aan (potentiële) gebruikers. Stap 2 is het beoordelen van het aanbod. Vanuit de business opgaaf, wel te verstaan. Ziet de business de waarde van al die data uit al die bronnen? Kan de business met het aanbod uit de voeten? Volgende stap is het vinden van een sponsor. Iemand aan de zijde van business die steun wil verlenen aan een traject dat moet leiden tot kwaliteitsverbetering of vernieuwing van het aanbod. Stap daarna is het bepalen van de huidige en de gewenste situatie op het gebied van de productie en de levering van data. Anders gezegd, op het gebied van datamanagement. Stap 5 is het opstellen van een routekaart. Een pakket maatregelen om van huidige naar gewenste situatie te komen. Stap 6 en 7 zijn het concretiseren van maatregelen door het ontwikkelen van concepten respectievelijk het uitvoeren van projecten om die concepten geïmplementeerd te krijgen. Laatste stap is productie en levering van data conform afspraak.

In de aanpak hebben proceseigenaren, portfolio-overleggen en lijnmanagers allemaal een rol te vervullen. Zo is het aan de directie IGA van de CIV om het aanbod in kaart te brengen, aan de proceseigenaren om het aanbod te beoordelen en aan de portfolio-overleggen om de maatregelen die nodig zijn om het aanbod betere bekend, bereikbaar en bruikbaar te maken te prioriteren en te programmeren. De CDO (Chief Data Officer) en zijn team zijn er om de verbetering van het (proces) datamanage-ment aan te jagen en kaders (voor) te stellen.

Routekaart(maatregelen)

Sponsor

Huidige &gewenste

situatie

Ontwikkelingdienstverlening

(concepten)

Businessopgave

Productie &levering data

Implementatiedienstverlening

(projecten)

Het dataverbeterproces

Snel aan de slagIn 2014 zijn we gestart met het testen van deze aanpak bij AO/AM (pilot verbetering datamanagement prestatiecontracten). De ervaringen zijn overwegend positief. In de i-Strategie Rijkswaterstaat geeft de Chief Information Officer (CIO) aan dat hij per 1 januari 2016 wil beschikken over een ingericht, werkend data governance-proces. Om dat doel te bereiken, moeten we op alle terreinen aan de slag met data governance.

Page 7: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat12

Data governance versus ICT governanceWaarom hebben we eigenlijk nog geen ingericht en werkend data governance-proces? We hebben de afgelopen jaren toch al veel energie gestoken in het herontwerpen van processen? We beschikken toch over een globaal en gedetailleerd procesontwerp voor de strategische, tactische en operationele processen op het gebied van informatievoor-ziening (IV)? Dat klopt. Alleen is toen voornamelijk gekeken naar de processen op het gebied van ICT en veel minder naar de processen op het gebied van data.

Hebben we destijds een steek laten vallen? • Ja, omdat bij het herontwerp van het

IV-proces het negenvlaksmodel van professor Maes van de Universiteit van Amsterdam als vertrekpunt is genomen (zie figuur). In dat model maken we namelijk onderscheid tussen de wereld van wegen, vaarwegen en waterwegen, de wereld van data en informatie en de wereld van ICT.

• Nee, omdat datamanagement een opkomend vakgebied is. Door de ICT-ontwikkelingen zijn we de afgelopen jaren op steeds meer manieren, op steeds grotere schaal en in een steeds hoger tempo data gaan produceren. Er zijn allerlei uitdagin-gen op het gebied van datamanagement ontstaan, waardoor het datamanagement professioneler moest. Toen we het globaal en gedetailleerd procesontwerp maakten, wisten we alleen nog niet hoe.

Concentratie van datamanagementEr zijn veel organisatieonderdelen, directies en afdelingen die een rol vervullen bij de productie en levering van data. Dat maakt verbetering van datamanagement bij Rijkswaterstaat lastig. Op het vlak van de bedrijfsvoering was er enige jaren geleden iets vergelijkbaars aan de hand. Toen is besloten om de bedrijfsvoeringsfunctie (financiën, Human Resource Management, inkoop, etc.) en de ICT-functie los te koppelen van de business door deze te concentreren bij respectievelijk de Corporate Dienst en de Data-ICT-Dienst. Op het gebied van datama-nagement moet iets vergelijkbaars gebeuren.

Breed takenpakketWe hebben de activiteiten op het gebied van de productie en levering van data toch al geconcentreerd? De directie Data, de Meet- en Informatiediensten en het Laboratorium zijn toch opgegaan in de nieuwe directie Inwinning en Gegevensanalyse (IGA) bij de Centrale Informatievoorziening (CIV)? Dat klopt. Het gaat hier echter alleen om het inwinnen van gegevens, slechts een deel van de datamanagementtaken. Het zit hem juist in de activiteiten die daarop horen te volgen, zoals data quality management, master data management en analytics management of business intelligence management. Die activiteiten zorgen ervoor dat data bekend, bereikbaar en bruikbaar worden en dat we ze combineren tot informatie. Dit leidt tot nieuwe kennis en inzichten.

Business

Strategie

Tactisch

Operationeel

Data eninformatie ICT

Negenvlaksmodel herontwerp IV-proces

13i-Strategie Rijkswaterstaat |

Page 8: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat14

Stap 1:het aanbodTerug naar de eerder geschetste aanpak voor het dataverbeterproces. De eerste stap in die aanpak, is het in kaart brengen van het totale aanbod en de beoordeling daarvan vanuit de business opgave. Het gaat dan om al die verschillende soorten gegevens uit al die interne en externe bronnen. Tot voor kort hadden we daar nauwelijks een beeld van. Maar daar begint nu verandering in te komen.

Het aanbod in kaart brengen

Publicatie van dataDankzij het ‘Open data’-beleid beginnen we zicht te krijgen op het aanbod. Overheidsorganisaties zijn hierdoor druk bezig het aanbod aan overheidsdata toegankelijk(er) te maken. Een stap in dat hele proces is het publiceren van een register of producten- en dienstencatalogus op een website. Burgers en bedrijven krijgen daardoor zicht op wat overheidsorganisaties te bieden hebben. Een belangrijke bijkomstig- heid hiervan is dat overheidsorganisaties ontdekken wat zij aan data produceren.

‘Open data’-beleidIn het ‘Open data’-beleid staat dat overheidsdata zonder tegenprestaties en beperkingen beschikbaar moeten worden gesteld voor hergebruik door burgers en bedrijven. Een uitzondering hierop is alleen mogelijk als dit wettelijk bepaald is. Het doel van het beleid is dat bedrijven nieuwe informatieproducten en -diensten gaan ontwikkelen. De economie krijgt zo een impuls. Daarnaast is het de bedoeling dat overheidsorganisaties transparanter gaan communiceren over hun functione-ren. De betrokkenheid van de samenleving bij de ontwikkeling, de implementatie en de uitvoering van het beleid neemt daardoor toe. Dit heet Open Government.

Page 9: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat16

Open data bij burgersOnderzoek van de Nationale Denktank laat zien dat veel burgers ook veel data delen. Via sociale media als Twitter en Facebook stellen zij zonder tegenprestaties en beperkingen allerlei gegevens beschikbaar, denk aan filelocaties. De vraag is echter of zij zich hier bewust van zijn. We moeten daarom heel zorgvuldig met dit aanbod omgaan. Naast deze ongeorganiseerde productie van data, zijn er verenigingen of stichtingen die zich bezig houden met verzamelen van data over bijvoorbeeld flora en fauna. Zij zijn wellicht bereid hun data toegankelijk te maken voor ons, eventueel tegen betaling of onder bepaalde voorwaarden. Wanneer overheids-organisaties crowdsourcing als een serieuze manier gaan zien om aan data te komen, kan het aanbod een enorme vlucht nemen. Zo werden burgers met een iPhone al ingescha-keld om de luchtkwaliteit te meten tijdens een experiment van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Open data bij bedrijvenNiet alleen overheidsorganisaties produce-ren gegevens. Ook bedrijven en burgers doen dat. Op dat aanbod beginnen we tevens zicht te krijgen. Een goed voorbeeld van open data in de private sector is de farmaceutische industrie. Grote bedrijven als GlaxoSmithKline publiceren tegenwoor-dig hun onderzoeksgegevens en roepen branchegenoten op hetzelfde te doen. Daarnaast zijn er bedrijven die over data beschikken en beseffen dat die gegevens ook voor anderen van waarde kunnen zijn. Zij bieden dit aan voor de verkoop, onder bepaalde voorwaarden. Denk maar aan leveranciers van navigatiesystemen en telecommunicatiebedrijven.

ConclusieHet totale aanbod aan data is enorm. De vraag is of we dit ooit volledig in beeld krijgen. Met het Rijkswaterstaataanbod zijn we in elk geval goed op weg. Afgelopen periode hebben we geïnventariseerd en geregistreerd wat we allemaal in huis hebben, onder regie van het datamanage-mentcentrum van de directie Inwinning en Gegevensanalyse (IGA). Het centrum weet nu precies wie wat produceert en levert bij Rijkswaterstaat. Zowel Rijkswaterstaat als het ministerie van Infrastructuur en Milieu lopen daardoor voor op veel andere overheidsorganisaties. Een flinke prestatie, gezien het grote aantal datasets en informa-tieproducten dat we in huis hebben.

Het aanbod beoordelenHet vervolg van stap 1 is het beoordelen van het aanbod vanuit de business opgave. Een aantal jaren terug is het toenmalige dataportfolio al eens tegen het licht gehouden. De conclusie was toen dat we moesten snoeien en groeien. De business opgave verandert tenslotte en de dataportfolio moet meebewegen. Omdat de directie IGA de opdracht heeft gekregen in te krimpen, is een begin gemaakt met het rationaliseren van het dataportfolio. Zo zijn er datasets die we dubbel hebben of waar betere of goedkopere alternatieven voor zijn. Maar ook aandacht voor groei is belangrijk, bijvoorbeeld in datasets die we nog niet of nauwelijks gebruiken en waarmee we onze kennis en inzichten over wegen, vaarwegen en waterwegen kunnen verrijken.

Page 10: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

19i-Strategie Rijkswaterstaat |

Stap 2:sponsorsBij het verkennen van datasets die we nog niet of nauwelijks gebruiken, hebben we de hulp van de business hard nodig. Zo kunnen we ontdekken of het de moeite waard is om de bestaande inzichten over wegen, vaarwegen en waterwegen te verrijken. In de structuurvisie Infrastructuur en Ruimte roepen de minister en staatssecretaris daar ook toe op. Ze geven hierin aan dat er actie nodig is om Nederland in de toekomst bereik-baar, veilig en leefbaar te houden.

Ook vragen de minister en de staatssecreta-ris burgers, bedrijven en uitvoeringsorgani-saties van (lagere) overheden om met slimme oplossingen te komen, waarbij het geheel meer is dan de som der delen. Dat

lukt alleen als we samenwerken en activiteiten op elkaar afstemmen. Alleen dan kunnen we de data van anderen gebruiken om onze inzichten te verrijken en onze processen te verbeteren.

Verbeteringen inventariserenDe business moet nu nagaan welke rol het totale aanbod aan data kan gaan spelen bij bedrijfsactiviteiten; in het functioneren van de processen, de Rijkswaterstaatorganisatie en de ketens waar Rijkwaterstaat deel van uit maakt. Vanaf dat punt kunnen we bepalen welke data uit interne en externe bronnen we nodig hebben, aan welke kwaliteitseisen die data moeten voldoen (zie het schillenmodel in ‘Vraag en aanbod’) en op welke punten dus verbetering nodig is. Door een top 5 of 10 aan verbeterpunten op te stellen, kunnen we concreet met het aanbod aan de slag. De business kan vervolgens als sponsor fungeren voor de verbetering van de dienstverlening op het gebied van data.

Duidelijk opdrachtgeverschapDe afgelopen periode zijn de directie Data, de Meet- en Informatiediensten en het Laboratorium opgegaan in de nieuwe directie Inwinning en Gegevensanalyse (IGA). Die samenvoeging ging gepaard met een taakstelling. Het bleek niet eenvoudig om aan die taakstelling te voldoen. Dat kwam onder andere doordat niet altijd duidelijk was wie de opdrachtgever was voor de producten of diensten die IGA produ-ceerde en leverde. Iets vergelijkbaars speelde bij het project ‘Open Data’. Van veel dataproducten en -diensten die anderen produceerden en leverden, was niet duidelijk wie de opdrachtgever was.

| Rijkswaterstaat18

Page 11: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat20 21i-Strategie Rijkswaterstaat |

Stap 3:de huidige en gewenste situatieDe volgende stap in het dataverbeterproces is het bepalen van de huidige en de gewenste situatie op het gebied van datadienstverlening, datamanagement en het produceren en leveren van data bij Rijkswaterstaat. De huidige situatie is duidelijk. Zo zijn data van de ene partij om allerlei redenen niet bekend bij, bereikbaar door of bruikbaar voor de activiteiten van de andere partij, en andersom. Slimme combinaties van gegevens uit interne en externe bronnen maken we daardoor niet. We zijn dus niet goed in staat om het aanbod zo te structureren dat dit informatie voor de business oplevert.

Er zijn twee manieren om het aanbod beter te structureren:• We gaan allemaal aan de slag met het

beter bekend, bereikbaar en bruikbaar maken van data. Er zijn echter te veel vragers en aanbieders om zo tot een goede oplossing te komen.

• We gaan met een brokerfunctie werken. Een broker is iemand die voor vragers en aanbieders een bemiddelende rol vervult in het bekend, bereikbaar en bruikbaar maken van data; een soort makelaar. Deze manier heeft de voorkeur.

Eén loketDe databroker zorgt voor één loket, waar eigenaren van data (bronhouders) hun data naartoe brengen en waar gebruikers hun data vandaan halen. Dankzij een register of producten- en dienstencatalogus weten zij

wat hier te halen is. Via het loket worden bronhouders geïnformeerd over hoe en onder welke voorwaarden zij data kunnen aanbieden. Potentiële gebruikers krijgen te horen hoe en onder welke voorwaarden ze data kunnen ophalen. Achter het loket worden allerlei activiteiten uitgevoerd die ervoor zorgen dat de data bruikbaar zijn: • Data quality management: controles op

de juistheid, de actualiteit en de nauwkeurigheid van de data.

• Master data management: zorgt dat dezelfde basisdata worden gebruikt binnen processen en ketens.

• Analytics management/business intelli-gence management: maakt standaardana-lyses en –rapportages voor gebruikers.

• Activiteiten die te maken hebben met de ontwikkeling en het gebruik van services en apps, waarmee data verstrekt kunnen worden.

Informatie-producten

Basis-registraties

Ruwegegevens

Bronhouders Gebruikers

Inwinnen Verwerken

Schematische weergave oplossing voor delen van data

Bewerken Ontsluiten

Stelsel-catalogus

Dataloket

Dataloket

Page 12: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat22

Inrichten van een brokerfunctieEen brokerfunctie heb je niet zomaar ingericht. Allereerst moeten vragers en aanbieders overtuigd zijn van de voordelen van zo’n functie. Vervolgens moeten zij activiteiten die zij voorheen zelf uitvoerden aan de broker overdragen. De broker heeft daarna tijd nodig om die activiteiten op professionele wijze uit te voeren. Hij moet daarvoor eerst grip krijgen op die activitei-ten en verbindingen gaan leggen, waardoor het vermogen om data, informatie, kennis en inzichten te leveren, kan groeien.

GroeifunctieUiteraard moet zo’n ecosysteem groeien. Eerst richten we brokerfuncties in om data te delen binnen Rijkswaterstaat, daarna tussen Rijkswaterstaat en ketenpartners (medebeheerders) en ten slotte ook tussen ketenpartners en burgers en bedrijven. In de praktijk zien we het ecosysteem al ontstaan. Zo is er bij het herontwerp van AO en AM al een pleidooi gehouden om een loket voor areaalgegevens in te richten. Ook is er al sprake van een Informatiehuis Water en een Nationale Databank Wegverkeersgegevens en komen er nog allerlei informatiehuizen en lanen bij. De vraag is of er ook een laan voor het (scheepvaart)verkeers- en waterma-nagement moet komen. Denk aan de ‘Digitale Delta’. En waarom richten die huizen en die lanen zich alleen op het delen van overheidsgegevens? Burgers en bedrijven vragen en bieden ook data. Wanneer we dat allemaal met elkaar gaan delen, spreken we van een smart society.

Ecosysteem vragers, brokers en aanbieders

Vrager

Databroker

Aanbieder

Ecosysteem vragers, brokers en aanbieders

Een ecosysteem van vragers,brokers en aanbieders Als data op steeds grotere schaal bekend, bereikbaar en bruikbaar moeten worden gemaakt, is één broker uiteraard niet voldoende. Er ontstaat dan een soort van wereldwijd ecosysteem van vragers en aanbieders van data over wegen, vaarwegen, waterwegen en de leefomgeving. Het bestuur van Rijkswaterstaat heeft aangege-ven dat we hierin een prominente rol moeten vervullen. Omdat we zelf belang hebben bij data en informatie, maar ook omdat dat kansen biedt om de meerwaarde van Rijkswaterstaat voor burgers, bedrijven en andere overheden te vergroten.

Page 13: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

Toeg

evoe

gde

waa

rde

voor

de

busi

ness

Energiekesamenleving

Samen metanderen

Één RWS

RWS-processen

RWS-activiteiten

Bestaand product Nieuw product

Best

aand

e m

arkt

Nie

uwe

mar

kt

Ad hoc

-2012

2013-2014

2015-2016

2017-2018

2019-2020

Vermogen om data, informatie, kennis en inzichten leveren

Grip Verbinding Integratie Regie

Open Data

Kernregistraties& BI

Informatiehuizen& Lanen

Big Data &Smart Society

Hoe benutten we data optimaal?

Ontwikkelen van de brokerfunctieHet draait eigenlijk om twee dingen:• De brokerfunctie, die steeds volwassener

moet worden, zodat het vermogen om data, informatie, kennis en inzichten te leveren groeit.

• De manier waarop we aan de slag gaan met het inrichten van die brokerfuncties binnen de Rijkswaterstaatprocessen, maar ook daarbuiten.

Op basis daarvan ontstaat een beeld van de gewenste situatie: een situatie waarvoor tussenstappen nodig zijn om het einddoel te bereiken.

Wettelijke en beleidsmatige kadersRijkswaterstaat heeft natuurlijk te maken met wettelijke en beleidsmatige kaders, die ervoor zorgen dat we ons aandeel leveren in het bereiken van de tussenstations en het eindsta-tion. Dit geldt niet alleen voor de data die nodig zijn om Nederland bereikbaar, veilig en leefbaar te houden, maar ook om datzelfde te kunnen doen voor Europa. Denk aan INSPIRE, de EU-richtlijn voor data over het gebruik van de ruimte en het milieu. Daarnaast willen we met die data andere ambities waarmaken. Een voorbeeld daarvan is het stelsel van basisregistra-ties en de Nationale Commissaris Digitale Overheid. Het is verstandig om al aan de tekentafel mee te denken over dat soort kaders, zoals een uitvoeringstoets of impactanalyse. Zo kunnen we vervolgens makkelijker voldoen aan de wettelijke eisen op het gebied van basisregi-straties, zoals de Basisregistratie Grootschalige Topografie en de Basisregistratie Ondergrond.

25i-Strategie Rijkswaterstaat |

Page 14: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat26 27i-Strategie Rijkswaterstaat |

Na het in kaart brengen van de huidige en de gewenste situatie gaan we aan de slag met een routekaart; een pakket maatregelen om de doelstellingen te bereiken. Het zijn maatregelen die bedoeld zijn om zaken op orde te brengen, te verbeteren of zelfs te vernieuwen.

De maatregelen in dit pakket moeten we uiteraard prioriteren en programmeren en uiteindelijk opnemen in de management-contracten van alle relevante dienstonderde-len van Rijkswaterstaat. Dat klinkt heel logisch, maar het gebeurt nu nog niet. Er zijn nog geen routekaarten met maatrege-len, niet per proces en niet voor Rijkswaterstaat als geheel. Ook zijn er nauwelijks afspraken opgenomen in de huidige managementcontracten. Toch stellen medewerkers dagelijks allerlei verbetermaatregelen voor en ontplooien ze initiatieven om zaken op orde te brengen, te verbeteren en te vernieuwen. Ze belichten echter vaak maar één kant van de zaak en krijgen daardoor geen steun van het management. Dat is zonde van de energie die er met goede bedoelingen in gestoken is.

Proc

esse

n en

met

hode

nIn

form

atie

ove

r dat

a

Kernregistraties en BI

Mensen en organisatie Systemen

Informatiehuizen en lanen Big Data en Smart Society

Huidig

Principes

Kaders Data oporde per Hoofdproces

De�nities

Master DataManagement

MetadataManagement

DatakwaliteitManagement

Rolhoudersmodel

Overlegstructuur

IM opleiding

Traininginformatiewerkers

MDM tooling

Dm PrestatieDashboard

Metadatarepository

Data Assetadministratie (Troux)

Platform voordelen van data

Laan voor deLeefomgeving

Rolverdelingsamenwerkende

organisaties

Processen en methodenvoor afnemen, delen &

kwaliteit verbeteren

Geïntegreerdemetadata voor o.a.

traceerbaarheid

Kaders voordelen data

Data security kaders

Privacy beleid

Verbonden-kwaliteits

verbeteringStructurenvoor deleninformatie

Semanticcapabilities

Big Dataplatform

Proe�uinBig Data

DataLab

Kernregistraties kaders

Gewenst

Routekaart datamanagement

Maatregelen in vier categorieënOm duidelijk te maken welke maatregelen nodig zijn om de datadienstverlening en het datamanagement te verbeteren, gebruiken we een datamanagementraamwerk met vier categorieën van maatregelen:• Mens en organisatie: een voorbeeld is het

benoemen van rollen. Vanuit het project ‘Open Data‘ is daarmee een begin gemaakt.

• Processen en methoden: het op orde brengen en houden van definities, het beheren van de levenscyclus, het monitoren van de kwaliteit en het schonen, transformeren en ontsluiten van data op de juiste manier en in de juiste volgorde. Hiervoor zijn procesbe-schrijvingen en werkinstructies nodig.

Stap 4:de routekaart

• Systemen: activiteiten die het datamanage-ment ondersteunen.

• Informatie over data (metadata): dit betreft managementrapportages over de juistheid, actualiteit en nauwkeurigheid of het gebruik van data. Daarmee kunnen we op operationeel, tactisch en strategisch niveau (bij)sturen op de datadienstverlening.

Deze categorieën, gecombineerd met de eerder genoemde plateaus, leidt tot een routekaart. De portfolio-overleggen en het TBIV kunnen deze routekaart (laten) invullen voor het eigen proces.

Page 15: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

| Rijkswaterstaat28

Ondersteuning door de CDO en zijn teamHet realiseren van zo’n grote verandering in ons datamanagement en onze datadienstverle-ning is een flinke uitdaging. Daarbij is ondersteuning nodig. De Chief Data Officer en zijn team (samen het CDO-office) gaan daarvoor zorgen. Daarbij ligt de focus op data en informatie en niet op ICT. De i-Strategie vormt het algemene kader voor hun activiteiten. Proceseigenaren, portfolio-overleggen en lijnmanagers mogen drie dingen van hen verwachten.

1. Kennis en innovatieEen belangrijk onderdeel van die onder-steuning is het opbouwen van kennis op het gebied van datamanagement en het stimuleren van innovatie. Zo zorgt het CDO-office, samen met bijvoorbeeld Water, Verkeer en Leefomgeving (WVL), voor

verkenningen op het gebied van big data, data-driven business modellen en wettelijke en beleidsmatige kaders. Daarom zijn we de afgelopen periode nieuwe of intensievere relaties aangegaan met kennisinstellingen.

• We hebben nu een samenwerkingsover-eenkomst met de Universiteit van Amsterdam en we hebben de samenwer-kingsovereenkomst met de Technische Universiteit Delft (TUD) gerevitaliseerd.

• Rijkswaterstaat participeert samen met TNO, KNMI, gemeente Rotterdam, CBS, Kadaster en RIVM in het Kenniscentrum Open Data van de TUD.

• Rijkswaterstaat gaat met anderen aan de slag met proeftuinen en pilotprojecten. Daarom hebben we een onderzoeks- en innovatieprogramma opgezet (Maps4Society). De uitkomsten hiervan maken we bekend tijdens bijvoorbeeld datacafés die de directie Inwinning en Gegevensanalyse (IGA) gaat organiseren.

• Er is een innovatieagenda voor de Centrale Informatievoorziening (CIV) opgesteld. Daarmee bieden we proces-eigenaren, portfolio-overleggen en lijnmanagers de gelegenheid te ervaren welke mogelijkheden data bieden. Hiervoor hebben we verschillende initiatieven ondergebracht in een big data experience centre.

Page 16: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

‘CD

O-O

�ce

Port

folio

Proc

esei

gena

ar

Business opgave

Business IT-bedrijfData-bedrijf

Huidige engewenste situatie

Routekaart

Ontwikkeling

Levering

Werkwijze CDO-office

2. Aanjagen van procesverbeteringWe moeten binnen alle Rijkswaterstaat-processen aan de slag met alle stappen uit het dataverbeterproces. Denk aan data governance, het verder in kaart brengen van het aanbod, het beoordelen van het aanbod vanuit de business opgave, het bepalen van de huidige en de gewenste situatie op het gebied van datamanagement en het opstellen van routekaarten. Proceseigenaren, portfolio-overleggen en lijnmanagers kunnen bij de CDO en zijn team terecht voor begeleiding en instrumenten zoals het datamanagementraamwerk.

Kaders stellenEr zijn allerlei wettelijke en beleidsmatige kaders waar Rijkswaterstaat zich aan moet houden. Het CDO-office beoordeelt deze vooraf op hun betekenis voor Rijkswaterstaat (uitvoeringstoets en impactanalyse), vertaalt deze na vaststellingen naar interne richtlij-nen en werkinstructies (data policy) en zorgt dat die worden gehandhaafd (compliance). Zij doet dit in samenwerking met de directie IGA en de directie Bedrijfsvoering & Inkoop van de CIV.

| Rijkswaterstaat30

Page 17: i-Strategie Rijkswaterstaat · 2014 themapartner van de Nationale Denktank: een wisselende groep jonge en getalenteerde mensen uit diverse disciplines die zich over een maatschappelijk

Dit is een uitgave van

Rijkswaterstaat

Kijk voor meer informatie op www.rijkswaterstaat.nl of bel 0800 - 8002

juli 2015 | civ0515lc103