DE VOLKSKRANTZATERDAG 12 DECEMBER 2009 REIZEN 3

ZUID-AFRIKA PA R F U R I

Het herwonnen landHet Makuleke-volk in het noordoosten van Zuid-Afrika kreeg na de apartheid zijn oorspronkelijke woongebied terug, in het Krugerpark. Gerard Jacobs logeertin de lodge die werk verschaft aan 56 Makuleke. ‘De beesten keren terug, de olifanten, de leeuwen, de nyala’s, zelfs de neushoorns.’

‘Het is een paradijs’,verzucht gids God-frey Baloyi, eengoedlachse Makule-ke wiens familie

veertig jaar geleden in de donkeredagen van de apartheid van hetland verdreven werd. ‘Wij, de Ma-kuleke, woonden hier eeuwen-lang. Tot wij in 1969 van het landvan onze voorouders werden ver-jaagd. Wij werden in trucks gela-den en buiten de hekken van hetKrugerpark gedumpt.’ Hij stoptzijn Landrover. Een leeuwin komtuit de bush, gevolgd door tweewelpen. ‘Toen wij terugkwameneen paar jaar geleden, was er bijnageen wild. Het was gedood, ge-stroopt of gevlucht. Nu keren debeesten terug, de olifanten, deleeuwen, de nyala’s, zelfs de neus-hoorns. Alleen giraffes zie je hiernog niet.’

Hij wordt onderbroken. Met veelgetrompetter komt een kudde oli-fanten aangemarcheerd. De leeu-win verstijft. Godfrey houdt zijnadem in. De olifanten lopen strakin het gelid. De vrouwtjes voorop,de jonkies dartel maar gehoor-zaam in het midden, de stierensluiten de rijen. De leeuwin maaktzich uit de voeten.

‘Nergens vind je zoveel wild alsin Pafuri’, vertelt Godfrey. Hij glun-dert. Pafuri is 24 duizend hectaregroot, slechts 1 procent van hetKruger. Maar hier vind je 75 pro-cent van alles wat leeft in hetKruger. Godfrey groeide op in hetdorp dat zijn stam buiten hetKruger bouwde, lemen hutten, on-verharde straten, klaslokalen metzestig of tachtig kinderen. Hij troknaar Johannesburg, op zoek naarwerk. Hij was kansloos, zoals demeeste jongeren in Zuid-Afrika diehet platteland ontvluchten.Slechts een op de twaalf Zuid-Afri-kaanse kinderen maakt zijnschoolopleiding af, driekwart vande jongeren is werkloos.

Maar toen de apartheid werd af-geschaft, beloofde Nelson Mande-la dat zwarten die van hun geboor-tegrond waren verdreven, hunland konden terugeisen. De Ma-kuleke begonnen een rechtszaak,eisten hun land op en wonnen. Nuheeft Godfrey een baan als ranger.

Hij heeft een salaris en kon debruidsschat betalen. Hij is ge-trouwd, heeft een kind. En een toe-komst.

Het lijkt een succesverhaal ineen land dat wordt geteisterd doorcorruptie, werkloosheid, misdaaden aids: hoe de Makuleke, een stamin het grensgebied met Zimbabween Mozambique, 2.700 families dieverspreid wonen over drie dorpen,hun rechten opeisten en hun landterugkregen.

‘We leefden in diepe armoede’,vertelt Livingstone Maluleke, éénvan de stamleiders. ‘Dit was onsland. Hier hadden wij altijd ge-woond. Hier lagen onze voorou-ders begraven. Maar hoe bewijs jedat in een rechtszaal? Blankenhebben documenten. Wij hebbenalleen onze herinneringen. Maarwe wonnen.’

De regering betaalde de Makule-

ke-stam 450 duizend dollar alscompensatie. Van het geld werdstraatverlichting in de dorpenaangelegd.

Maar de tijden waren veranderd.De jongeren wilden niet terug naarPafuri, naar een leven in de bushwaar hun ouders uren haddenmoeten lopen om water te halenuit de rivier. Ze wilden niet op hetland werken. Ze wilden volgens Li-vingstone ‘iets met computers’.

De Makuleke besloten om inhun dorpen te blijven buiten hetKrugerpark en Pafuri te exploite-ren als een natuurreservaat. Li-vingstone lacht. ‘Wij hadden geenidee. Wat is ecotoerisme? Wat iseen lodge? Wij waren niet alleenstraatarm, we waren ook onwe-tend. De meesten van ons haddennog nooit een toerist gezien. In hetbegin namen wij rijke blankenmee om te jagen. Ze betaalden eenfortuin om een buffel te schieten,

een olifant, een leeuw. Van het geldbouwden we een school. Maar hetleverde geen banen op, geenwerk.’

Aan de oever van de Luvuvhu-rivier staan 25 luxetenten, ver-spreid over een afstand van 1,5 ki-lometer. Ze zijn verbonden dooreen houten loopbrug. Tussen detenten grazen nyala’s, impala’s enaf en toe ook een olifant. Soms lo-pen er leeuwen rond. Ooit, op eenmorgen, vonden ze de sporen vaneen luipaard op de loopbrug.

Vijf jaar geleden sloten de Ma-kuleke een contract met Wilder-ness Safari’s, een grote Zuid-Afri-kaanse safariorganisatie die eenluxelodge bouwde op de oever.

De lodge biedt werk aan 56 Ma-kuleke. ‘Wij trainen ze en betalenze een salaris’, vertelt JamesRamsay, de zakelijk manager vanWilderness. ‘De bedoeling is dat deMakuleke in de toekomst het ma-nagement overnemen. Wij leidenze op. Wij werven de gasten.’

Ernest is receptionist in de lod-ge. Hij brengt ons naar onze tent,een kleine kilometer over de loop-brug, tussen de nyalabomen door.Het is zijn eerste baan, vertelt hij.Hij was werkloos. Hij hing maarwat rond in het dorp, zoals alle jon-geren. Nu is hij getrouwd, hij heefteen kind en een huis. Een lemenrondavel, een ronde hut welis-waar, maar als hij spaart kan hij inde toekomst een stenen huis meteen golfplaten dak bouwen. ‘Wijbetalen lobolla, een bruidsschat’,vertelt hij. ‘Minstens 1.500 euro.Als de bruid naar school is ge-weest, moeten we meer betalen.Geen werk, geen vrouw.’

Voor onze luxetent drijft eenkrokodil in de rivier. ‘Het is drijf-hout’, corrigeert hij mij. ‘Pas opvoor slangen. Zij leven hier. U bentte gast.’

‘Op jaarbasis betalen wij in to-taal 150 duizend euro aan salaris-sen’, rekent James Ramsay uit. ‘Eenkamermeisje verdient 200 europer maand, een getrainde gids350 tot 700 euro.’

De Makuleke-gemeenschapkrijgt 8 procent van de omzet. Ditjaar is dat zo’n 90 duizend euro,volgens Ramsay. ‘Ze mogen zelf be-

HET REISBUREAU VANV O L K S K R A N T R E I Z E N. N LV E R Z A M E LTG E H E I M T I P S.VOLGENDE WEEK:HOE VOORKOM JE ALSVROUW ALLEEN DAT JEOP REIS WORDTLASTIGGEVALLEN DOOROPDRINGERIGE TYPES?Vo l k s k r a n t r e i z e n .nl/reisbureau

WEBFOTO VAN DE WEEK. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Naast de grote musea als hetLouvre en het Guggenheim,bestaan er talrijke kleine, on-bekende musea. De meest bij-zondere, opvallende en bizarrewerden verzameld door de le-zers van volkskrantreizen.nl.

Steile, brede, sierlijke, levensgevaarlijke trappen. Ze waren er in allerleisoorten en maten. Vier van de tachtig inzenders stuurden een foto vande trappen in Varanasi (India) aan de oever van de Ganges. Die van AlexBrandt was de mooiste. Volgende week: in welke stad zag u de mooistekerstboom? Stuur uw foto naar reizen@volkskrant.nl.

R E I S B U R E AU HONDERDEN AFGESNEDEN DIERENPENISSEN OP STERK WATER. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1To i l e t p o t t e nIn New Delhi, India bezochtM.Phernambucq het Sulabhmuse-um, oftewel het toilettenmuseum.‘Je kunt het zo gek niet bedenken ofze hebben er een variant van.’ Zohebben ze er drieduizend jaar oudeEgyptische toiletpotten, potten vangoud en zelfs potten voor olifanten.

2James BondHet Japanse eiland Naoshima iseigenlijk één groot museum, volgensRobert de Koning. Tussen alle

kunstwerken bevindt zich het 007-museum. Het verhaal van het JamesBondboek The man with the red tat-too speelt zich af op dit eiland. ‘Jeloopt binnen in een pop-art-achtigetentoonstelling van boeken, pisto-len, beelden, en wat er al niet meers h a ke n - n o t - s t i r r e d i s. ’

3PenissenBob ontdekte op IJsland een bij-zondere collectie. ‘Liefhebbers, enandere bezoekers, kunnen hier hon-derden afgesneden dierenpenissenop sterk water bewonderen.’ EenIJslandse biologieleraar verzameldedeze in de loop der jaren en stelt zenu ten toon in Husavik.

4Wa a i e r sDe tip van jeroendebaaij is hetwaaiermuseum in Parijs. De collectiebevat meer dan duizend waaiers . Hijwaarschuwt wel: ‘De wijze waarop u

uw waaier presenteert, kan eenboodschap bevatten. Zo verklaart uiemand de liefde door met de waaieruw ogen te bedekken.’

5MummiesEen tentoonstelling van mum-mies is te vinden in de buurt vanNazca in Peru. Deze expositie ‘vindtplaats op locatie, dat wil zeggen inde opgelegen grafkuilen’, schrijftJaap van Lunenburg. Toen hij degids vroeg of de mummies niet be-schadigen in de open lucht, ant-woordde deze laconiek: ‘Als ze ver-sleten zijn, maken we gewoon eenandere kuil open. We hebben er zat.’

6RioleringHet Museu de Saneamento, ofte-wel het rioleringsmuseum, is te vin-den in de Braziliaanse stad Florianó-polis. Het kleine gele gebouw bevateen collectie kaarten, foto’s en ge-

reedschap. Adriano antoine robbe-som vertelt wat dit museum uniekmaakt: ‘Het is nooit open.’

7MartelingDe kinderen van Marion warendol op het martelmuseum in hetTsjechische Cesky Krumlov. ‘Ze wa-ren met name niet weg te slepen bijeen ijzeren stoel in de vorm van eenhaan waar de ongelukkige op vast-gebonden werd terwijl er eenvuurtje onder werd gestookt.’ Hetharnas uit de museumwinkel washelaas te groot om mee te nemen.

8SinaasappelsJanwim vond in de VS, tussenHouston en Galveston, een waar dia-mantje: het House of Orange, volle-dig gewijd aan de sinaasappel. ‘Bizaren onwerkelijk, maar reuze grappig.Ben benieuwd of Beatrix het ooit ge-frequenteerd heeft’, schrijft hij.

DOEN & L AT E N. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

n Reizen en slapenDe Pafuri Lodge kost circa 250 euro per persoonper nacht. De lodge ligt tien uur rijden vanaf Johan-nesburg over de tolweg N1 noordwaarts. Je kuntook vliegen. Pafuri heeft een airstrip.In het dorp Makuleke hebben de bewoners een Bedand Breakfast gebouwd: drie rondavels, een com-fortabele manier om tussen de Makuleke te leven.Iedereen in het dorp is onvoorstelbaar gastvrij.w w w. s a f a r i a d v e n t u r e c o m p a n y. c o m

n Beste tijdDe Afrikaanse winter, van mei tot oktober is droog,zonnig en koel ( 25 graden). In oktober wordt hetwarm (44 graden).In december beginnen de tropische regens en ko-men de malariamuggen. Soms treedt de Limpopodan buiten zijn oevers.

9Ko n i n g s k r a b b e n‘Niet meer dan een schuur metvisgerei en een grote aquariumbak.’Zo omschrijft platbodem het ko-ningskrabbenmuseum in Kongsfjord,Noorwegen.

‘De krabben zijn tot een metergroot en kunnen met hun scharenmet gemak je arm afknijpen, maar jemag ze onder begeleiding toch evenvasthouden.’ Dit museum is ook leukvanwege de sterke verhalen over dek ra b v a n g s t .

1 0CurryworstenHet curryworstmuseum is tevinden in Berlijn. OJ de Groot b e-zocht dit museum nooit, maar tel-kens wanneer hij het passeert,vraagt hij zich af: ‘Wat is er in he-melsnaam zo interessant aan eencurryworst dat die een eigen muse-um verdient?’

Loes Wijnen

Linksboven: olifanten in de omgeving van Makuleke. Ernaast: het dorp. Hierboven: de lodge.Fo t o ’s Grard Koning

slissen wat ze met het geld doen.’Chauke (62), de barman, weet

nog goed dat de politie kwam. Hijwas allang geen kind meer. ‘Ekschop jou’, schreeuwde de agent.Chauke doet hem na. De politiewas wreed, blank én zwart. ‘Dezwarte politiemannen moestengehoorzamen’, zegt hij vergoelij-kend. ‘We moesten doen wat deblanken zeiden. Ook de politie-mannen. Ze joegen ons weg, wegvan ons land. Natuurlijk was ikboos. Natuurlijk wilde ik wraak.Maar Mandela kwam en zei: ‘S t o p.Geen wraak. Wij bouwen eennieuw Zuid-Afrika.’ Dat is goed’,zegt Chauke. ‘Dat is wijs. Dat is watMandela zei: geen wraak.’ Hij heftzijn handen bezwerend op: ‘Geenwraak.’

Magdalene Mathe woont nogsteeds in de lemen rondavel diehaar man in 1969 bouwde op hetland waar de Makuleke werden ge-dumpt. ‘Ze laadden ons in eenvrachtwagen’, herinnert ze zich.‘Ze hadden geweren. We mochtenalleen een deken en onze houtendeurpost meenemen. Onze ezelsen kippen moesten we achterla-ten. Hier gooiden ze ons eruit. Erwas niets. Geen huizen, geen voed-sel, geen akkers.’

Haar man werkte voor hetKrugerpark. Hij onderhield hethek dat hen scheidde van hun ge-boortegrond. Haar man is overle-den, alle kinderen zijn werkloos.

Even was er werk voor een zoontoen de weg naar Pafuri werd aan-gelegd en de lodge gebouwd. Nu ishij in Johannesburg, op zoek naarwerk. Iedereen op het erf leeft vanhaar pensioen, 100 euro permaand, vier kinderen en vier klein-kinderen. ‘Er is niets veranderd’,zegt ze verongelijkt. ‘We zijn nogsteeds arm.’ Het dorp heeft stroomgekregen, maar ze kookt op hout -vuur bij kaarslicht. ‘Ik heb geengeld om de elektriciteit te betalen’,zegt ze.

‘Wij zijn boos’, vertelt GezaniHlungwani als hij met een takken-bos op zijn hoofd langs de water-pomp loopt. Zijn leven lang werktehij diep onder de grond in degoudmijnen van Johannesburgtot hij, vlak voor zijn pensioen,

werd ontslagen. Een uitkeringkreeg hij niet. Hij neemt ons meenaar zijn erf. Zijn moeder is bijna100. Niemand heeft werk. Iedereenleeft van zijn pensioen en dat vanzijn moeder. ‘In die dagen’, zegt zij,‘toen we verdreven werden van hetland, was iedereen arm. Dat waserg. Maar wij leden samen.’ Zezwijgt. ‘Nu zijn er ook rijke zwar-ten’, vult Gezani aan. ‘Ook in hetdorp. Dat is veel erger. Wij hebbenniets gekregen.’

Alweet Hlungwani werkte alsranger voor de lodge. Op een dagnam hij twee Amerikanen mee opsafari. Hij vertelde over zijn dorp.‘Wat hebben jullie nodig’, vroegenze. ‘Hoop, antwoordde ik,’ zegt hijlachend. ‘En geloof in de toe-komst.’ De Amerikanen schonkenhet dorp een bibliotheek. Alweetverliet de lodge, keerde terug naarhet dorp en bouwde een biblio-theek met een computerlokaal. ‘Ikwil dat onze kinderen leren lezen.Dat ze leren hoe een computerwerkt. Ik wil ze voorbereiden op demoderne maatschappij. Ik wil zeeen kans geven. Iemand moet hetdoen’, zegt hij. ‘Ik doe het.’

Als de avond valt, rijden we naarCrooks’s Corner waar de Limpopoen de Luvuvhu samenvloeien. Westappen uit en lopen de droge ri-vierbedding in. In het water van deLuvuvhu bedrijven twee olifantende liefde. Hij klimt op haar, zijgooit hem er af. Een krokodil ligtop de oever. Een kudde olifantensteekt de Limpopo over. Twee leeu-wen volgen. Een leeuw gaat in hetwarme zand van de rivierbeddingliggen en kijkt naar ons. Godfreyopent een fles witte wijn. Zijn ge-weer heeft hij in de Landrover la-ten liggen. ‘Magic’, zegt hij.

Aan de overkant van de Limpopoligt Zimbabwe. ‘Het verloren para-dijs’, zegt Godfrey. ‘Daar sterven zevan de honger. Ze stropen al hetwild. ’s Nachts steken mannen envrouwen illegaal de rivier over. Zezoeken werk in Zuid-Afrika.’

Hij schenkt de glazen vol en kijktverrukt naar de parende olifanten,de soezende leeuw, de krokodil.‘Wij wonnen ons land terug’, zegthij. ‘Vreedzaam. In de rechtszaal.Nu hebben we een toekomst.’

BOTSWANA

ZUID-AFRIKA

Johannesburg

Kru g e rp a rk

ZIMBABWE

MO

ZAM

BIQ

UE

Pretoria Maputo

SWAZILAND

Lim p op orivie r

Luvuvh urivie r

ParfuriCrooks’sCorner

50 km121209 © de Volkskrant - ejb 0

ZUID-AFRIKA

Johannesburg

T r a n s v a a lT r a n s v a a l

Kru g e rp a rk

ZIMBABWE

MO

ZAM

BIQ

UE

Pretoria Maputo

SWAZILAND

Lim p op orivie r

Luvuvh urivie r

ParfuriCrooks’sCorner

50 km121209 © de Volkskrant - ejb 0

BOTSWANABOTSWANA

‘De meesten van onshadden nog nooiteen toerist gezien’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .